Argus - wandelzoektocht

Argus - wandelzoektocht Speuren naar een leefbare stad

Expeditie brussel ontdek groene oases in een lus om de grote markt

Het ARGUSkantoor in Antwerpen.

ARGUS is het milieupunt van KBC en Cera. ARGUS informeert en debatteert rond milieu en duurzame ontwikkeling en wil het publiek hieromtrent bewustmaken. Een greep uit het aanbod: ARGUS Milieumagazine, Fotowedstrijd ‘ARGUSfotograaf van het jaar’, Fietstochten, Debatten, Colloquia, Infosessies voor kmo’s, Natuurproject Go4Nature, enz. Verneem er alles over op www.argusmilieu.be en schrijf je in op de ARGUStelex.

2

ARGUS vzw, Eiermarkt 8, 2000 Antwerpen, tel. 03 202 90 70 fax 03 202 90 88, e-mail: [email protected] Open op werkdagen van 9.00 tot 16.30 uur

GOED OM TE WETEN VOOR JE OP STAP GAAT Sinds 1997 organiseert ARGUS jaarlijks een wandelzoektocht in een specifieke stadswijk. Doel is om steden eens met andere ogen te bekijken. Daarbij focussen we op de leefbaarheid van de stad. Je maakt kennis met thema’s zoals mobiliteit, lawaaibestrijding, afvalpreventie en stadsontwikkeling. Aan elke nieuwe tocht is een wedstrijd verbonden waaraan iedereen kan deelnemen.

Inhoud wandelboekje

informatie over de buurt en verschillende milieuthema’s; IN DE GROENE KADERSTUKJES VIND JE EXTRA INFORMATIE, DIE VOOR DE WEDSTRIJD ZELF NIET STRIKT NOODZAKELIJK IS. BIJ TIJDGEBREK KUN JE DEZE INFORMATIE OVERSLAAN.

een gedetailleerde routebeschrijving en een stratenplan; 22 vragen (oplosbaar door goed rond te kijken en creatief na te denken. In principe hoef je nergens binnen te gaan, tenzij anders vermeld);

8 foto’s die je onderweg moet lokaliseren (blz. 37); 2 schiftingsvragen (blz. 21); een antwoordformulier (blz. 19 - 22 = uitneembaar middenkatern) om deel te nemen aan de wedstrijd die loopt tot 31 december 2008.

Heen en terug met het openbaar vervoer

Neem de trein! Makkelijker kan het niet en bovendien is het milieuvriendelijk. Zo ga je naar de startplaats: in het Centraal Station neem je de hoofduitgang: Europakruispunt. Daal af in de richting van het standbeeld en ga onder de doorgang van hotel ‘Le Méridien’. Neem nu onmiddellijk rechts (aan je linkerkant ligt de Magdalenakapel). Zo kom je uit op de Grasmarkt. Via de zijstraten aan je linkerkant (Heuvelstraat of Haringstraat) kom je uit op de Grote Markt.

De wandeling

Je kan de Nederlandstalige en Franstalige wandelboekjes en juniorformulieren (zie verder) afhalen bij Toerisme Vlaanderen (Grasmarkt 61) en bij Brussel Internationaal (Grote Markt - Stadhuis). Je kunt dagelijks op stap. Je start aan de Brusselse Grote Markt. De wandeling is 4 à 5 km lang. Je hebt 3 à 4 uur nodig om het eindpunt, de Grote Markt, te bereiken.

Errata/wegwijzigingen

Eventuele wegwijzigingen/errata vind je op onze website www.argusmilieu.be of worden meegedeeld aan de balie van de verdeelpunten van de wandelboekjes.

3

De wedstrijd

Aan de tocht is een wedstrijd verbonden. Het antwoordformulier moet uiterlijk op 31 december 2008 in het bezit van ARGUS zijn. Iedere deelnemer mag één antwoordformulier inzenden. Wie ons het ingevulde antwoordformulier bezorgt, krijgt in februari 2009 de correcte antwoorden per mail. De dertig deelnemers met het kleinste aantal fouten worden de winnaars van editie 2008. Bij ex aequo is het antwoord op de schiftingsvragen doorslaggevend. De prijzenpot bestaat uit 30 prachtige prijzen. Zo kun je onder meer fietsen en waardebons winnen. De winnaars worden uitgenodigd op de prijsuitreiking in januari 2009. Het volledige wedstrijdreglement vind je op www.argusmilieu.be. Je kunt het ook afhalen in het ARGUSkantoor.

Juniorwedstrijd

Kinderen van 6 tot 12 jaar kunnen deelnemen aan de juniorwedstrijd. Ze lossen fotovragen op en maken zo kans op hippe juniorprijzen. Ook deze winnaars worden verwacht op de prijsuitreiking. Het juniorformulier kun je afhalen bij ARGUS, Toerisme Vlaanderen of bij Brussel Internationaal. Je kunt dit formulier ook downloaden op www.argusmilieu.be.

Oude kaart van Brussel in 1581, door Lodovico Guicciardini (© Stadsarchief, Brussel)

4

1

ONTDEK DE ‘NIEDERMERCT’ Start: Grote Markt, Brussel

Welkom in hartje Brussel. Hier starten wij onze expeditie door de stadsjungle. Maak je klaar voor een tocht in een bruisende stad, met af en toe wat klimwerk en verborgen groene oases om op adem te komen. Deze grootstad van nu vond haar oorsprong in de 11e eeuw in een kleine nederzetting rond een haventje aan de Zenne. Deze nederzetting en de wijde omgeving telden hooguit enkele duizenden bewoners. Door de eeuwen heen breidde de stad zich steeds verder uit in de zompige en drassige Zennevallei. De naam Brussel is trouwens afgeleid van ‘Broek-zele’, wat letterlijk ‘nederzetting bij het moeras’ betekent. Ook de Grote Markt was ooit een verraderlijk moeras. Na drooglegging en ophoging van dit moeras - het niveau was toen 1,20 meter lager dan nu - vond hier in de 12e eeuw de openluchtmarkt ‘Niedermerct’ plaats. In de 13e eeuw doken kriskras rondom het marktplein huizen op.

5

Pas met de komst van het imposante stadhuis in de 15e eeuw verliep de bouw van huizen rondom dit rechthoekige plein ordentelijker. Bovenop de toren (96 m) van het stadhuis staat het vergulde standbeeld van de aartsengel Michaël (Sint-Michiel) die een draak velt. Deze scène symboliseert de overwinning van het Goede op het Kwade. Aartsengel Michaël komt al sinds de 13e eeuw voor in het embleem van de Stad Brussel. Volgens de overlevering was architect Jacob van Thienen helemaal niet opgezet toen hij na de bouw van zijn meesterwerk vaststelde dat de toren niet exact in het midden stond. Hij zou daarop in al zijn wanhoop van de spits gesprongen zijn. VRAAG 1.1 Hoeveel dakkapellen telt de ene kant naast de toren aan de voorgevel meer dan de andere? Wat verborgen in het stadhuis vind je het ontvangstbureau van Brussel Internationaal. Jaarlijks krijgt Brussel als wereldstad een enorm aantal buitenlandse toeristen over de vloer. Een blik op de Grote Markt spreekt boekdelen: je vindt er een mengelmoes van mensen, nationaliteiten en talen. Werelderfgoed Net als de tempels van Aboe Simbel in het zuiden van Egypte en de Akropolis in Athene is de Grote Markt van Brussel een monumentaal staaltje Werelderfgoed. In 1998 oordeelde de Unesco dat deze site een uitzonderlijke universele waarde heeft: de Grote Markt is een uitstekend voorbeeld van de geslaagde vermenging van architectonische en artistieke stijlen, die kenmerkend is voor de cultuur en de samenleving in deze streek. Dankzij de architectuur van hoogstaande kwaliteit is dit plein tot op de dag van vandaag een levendige illustratie van de ontwikkeling en het succes van deze handelsstad in Noord-Europa, op het hoogtepunt van haar bloei. De Grote Markt is een stijlvol ensemble van openbare en privégebouwen met een opmerkelijke homogeniteit, hoofdzakelijk daterend van het einde van de achttiende eeuw. De architectuur illustreert het sociale en culturele karakter van dit belangrijke handels- en politieke centrum.

6

VRAAG 1.2 Geen expeditie zonder dieren! Kijk maar eens rond op de Grote Markt en je zult er heel wat ontdekken... Wie is er echter niet bij? vos A

pauw wolf paard adelaar B C D E

gans leeuw F G

Verlaat de Grote Markt via de toegangspoort* in het Stadhuis. Via een binnenpleintje wandel je naar de Vruntstraat. Sla die links in en zo vind je de Stoofstraat. Sla die rechts in.

(* Als deze poort gesloten is, ga je links van het stadhuis de Karel Bulsstraat in. Zo kom je ook in de Stoofstraat).

Volg de Stoofstraat tot aan het kruispunt met de Lombardstraat. Steek over en sla linksaf. Aan huisnummer 41 vind je een van de afdelingen, Directie Welzijn en Gezondheid, van de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Wat verder aan huisnummer 61- 67 ligt het gebouw van de Raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Aan huisnummer 73 huist het Brusselse Parlement. Neem hier binnen gerust een kijkje. Als bezoeker ga je het Brussels Parlement binnen langs het Onthaal- en informatiecentrum (Lombardstraat 73), waar verschillende informatiedragers je laten kennismaken met de Brusselse politieke instellingen en de verschillende gewestbesturen.

Het Brussels Parlement... Foto’s: Marcel Vanhulst

... met een prachtige binnentuin

7

In 1696 liet Charles Vanden Berghe, graaf de Limminghe en tweemaal burgemeester, hier een groot, prestigieus pand bouwen. Het werd later meermaals verkocht en deed o.a. dienst als zetel van het provinciebestuur van Brabant en als residentie van de gouverneur. Aan de achterkant bevinden zich nog verschillende vleugels die dateren uit het eind van de 17e eeuw, wat zeldzaam is in Brussel. Zoals je aan de verschillende stijlkenmerken kan opmerken, zijn er heel wat verbouwingen geweest. Toch streefden de talrijke bouwheren er naar om de harmonie te bewaren. Ook het Brussels Hoofdstedelijk Parlement liet de nodige aanpassingen met zorg en respect uitvoeren door een vermaard architectenbureau. Met de hangende tuin kwam een vlotte verbinding tussen de verschillende gebouwen tot stand. De grote glaspartijen zorgen voor veel natuurlijke lichtinval. De stadstuin is uitgegroeid tot een ideale ontmoetingsplaats. De blinde muren zijn bedekt met verschillende planten, die er echte verticale tuinen van maken, goed voor een oppervlakte van 400 m2 en tot 27 m hoog. De opmerkelijke techniek is van de hand van de Franse tuinarchitect Patrick Blanc. Samen met het halfrond is dit architecturaal pareltje een toonbeeld van geslaagde monumentenzorg. De doolhof van de Brusselse politiek De Stad Brussel vormt samen met 18 andere gemeentes het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Net als de twee andere Gewesten van België heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een eigen regering en parlement. In dit parlement buigen de 89 parlementsleden zich over gewestelijke bevoegdheden zoals economie, energie, huisvesting, infrastructuur, landbouw, milieu, openbaar vervoer, ruimtelijke ordening en werk. De wetten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (ordonnanties genoemd) gelden voor elke Brusselaar. Over zaken waarbij de taal een belangrijke rol speelt (zoals onderwijs, cultuur, welzijn en gezondheid) beslissen de gemeenschapscommissies. Voor de Vlamingen in Brussel is dit de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en voor de Franstaligen de Franse Gemeenschapscommissie (COCOF). De Raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (het parlement van de Vlamingen in Brussel) bestaat uit de Nederlandstalige parlementsleden van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement. Onder meer scholen, speelpleinen, kinderopvang, gemeenschapscentra, sportverenigingen,... behoren tot de bevoegdheid van de gemeenschapscommissies.

Ga de Lombardstraat verder in. Aan het einde kom je uit op het Sint-Jansplein.

8

2

SMOG OP HET SINT-JANSPLEIN Op de plaats waar dit plein rond 1845 werd aangelegd, werd in 1195 het SintJansgasthuis gebouwd. Een eeuw later kreeg dit ziekenhuis het gezelschap van de Sint-Janskerk. Maar ondertussen heeft de serene ziekenhuisstilte van weleer plaats moeten ruimen voor het lawaai van de hectische verkeersdrukte. Elke dag komen zowat 366 000 pendelaars naar Brussel om er te werken. Zo’n 57% van hen komt met de auto. Daarnaast gebruiken ook nog eens 161 000 Brusselaars de wagen om zich naar het werk te verplaatsen. Verder is het woonschoolverkeer verantwoordelijk voor 40% van het fileleed. En dat drukke verkeer heeft zijn weerslag op de luchtkwaliteit. In het voorjaar van 2008 bonden actievoerders stofmaskers om Brusselse standbeelden (zie foto). Door een lage windsnelheid en temperatuursinversie moest Brussel - net als Vlaanderen en Wallonië - van 18 tot 20 februari in de smog leven. Door deze weersomstandigheden werden de verontreinigende stoffen niet langer in de lucht verdund maar stapelden ze zich op. Dat leidde tot hoge concentraties van fijn stof in de omgevingslucht. Deze heel kleine deeltjes - hun diameter is kleiner dan een honderdste van een millimeter - dringen diep de longen binnen. Daar verstoren ze de slijmafvoer in de luchtwegen, leiden tot een hogere gevoeligheid voor luchtweginfecties en een moeilijkere ademhaling. Naar schatting sterven in België jaarlijks 1000 mensen door de directe effecten van fijn stof. Ook de langdurige blootstelling aan fijn stof houdt gezondheidsrisico’s in: dit verlaagt de gemiddelde levensverwachting van de Belg met 13 maanden. Naast het verkeer is ook de verwarming van gebouwen een belangrijke oorzaak van de uitstoot van fijn stof. En hoe is de luchtkwaliteit vandaag in Brussel? Op de website ‘www.ibgebim.be’ van het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM Leefmilieu Brussel), de milieu- en energieadministratie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, kun je via de pollumeter uur na uur de ontwikkeling van de luchtkwaliteit in het Bussels Hoofdstedelijk Gewest volgen. De globale index op basis van metingen van zuurstof (O2), stikstofdioxide (NO2), zwaveldioxide (SO2) en fijne stofdeeltjes (PM10) op elf meetpunten geeft een idee van de luchtkwaliteit.

Tijdens de smogperiode in het voorjaar van 2008 voerde Brussel voorlopig enkel extra snelheidscontroles uit. Momenteel bereidt de Brusselse regering een actieplan met maatregelen bij smogalarm voor. De te nemen maatregelen - hoofdzakelijk gefocust op het wegverkeer - zijn afhankelijk van interventiedrempels. Deze interventiedrempels treden in werking als op minstens twee meetstations een bepaalde concentratie fijn stof of stikstofdioxide twee dagen na elkaar wordt verwacht en gemeten. 9

De maatregelen focussen zich vooral op het wegverkeer. • Als de eerste interventiedrempel wordt bereikt, wordt de toegestane snelheid in het Brusselse Gewest beperkt tot 50 km en op de grote ring tot 90 km per uur. Wel rekent Brussel erop dat Vlaanderen een gelijkaardige maatregel neemt. Verder worden de snelheidscontroles opgevoerd. Het verleden leert dat de stad deze drempel drie maal per winter overschrijdt. • Bij de tweede interventiedrempel wordt bovendien het alternerend rijden ingevoerd. De ene dag mogen alleen voertuigen met een even kentekennummer in de hoofdstad rijden, de volgende dag is het de beurt aan de voertuigen met een oneven kentekennummer. Deze maatregel geldt niet voor milieuvriendelijke wagens. Iedereen kan in deze periode gratis reizen met het openbaar vervoer, dat dan haar dienstregeling fors uitbreidt. Op bepaalde tijdstippen van de dag wordt al het zware vrachtverkeer uit de stad geweerd. In scholen, kantoren en openbare gebouwen mag de thermostaat niet hoger dan 20 °C. Naar schatting zal Brussel om de twee tot drie winters deze drempel overschrijden. • Bij de derde interventiedrempel wordt alle verkeer in de stad verboden. Die drempel is nog nooit bereikt. Volgens voorspellingen is de kans gelukkig zeer klein dat het ooit zo ver zal komen. Op het Sint-Jansplein vind je alvast (een deel van) de oplossing voor een betere luchtkwaliteit: de cyclocity-fietsen. Dit elektronische fietsverhuursysteem beschikt in Brussel-stad over 250 fietsen. Anders dan in Parijs, Lyon en Barcelona is het succes van dit systeem in Brussel tot nu toe nogal matig. Daarom besliste de Brusselse Regering om dit systeem met 5 000 fietsen over 400 verhuurposten uit te breiden naar het volledige grondgebied van het gewest en om het tarief aantrekkelijker te maken. VRAAG 2.1 Brussel-stad telt 23 fietsverhuurpunten (zgn. stations). Wat is het nummer van dit station aan het SintJansplein? Doe je auto aan de kant met de Brussel’Air-premie! Automobilisten die hun auto inleveren, kunnen van de Brussel’Air-premie genieten. Dit mobiliteitspakket bestaat uit een MTB-abonnement (metro-tram-bus) geldig in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en een abonnement op Cambio. Met dit autodeelproject beschik je toch elk moment van de dag over een auto. Cambio heeft nu 101 auto’s, verspreid over zo’n 30 plaatsen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Verder bevat dit pakket nog een fietspremie (maximaal 400 euro) om een nieuwe fiets te kopen en een gratis opleiding ‘Fietsen in de stad’. Die opleiding leert je veilig fietsen in de stad van Koning Auto.

Op het publieke stadsplan vind je een overzicht van fietsparkeerplaatsen, fietssuggestiestroken enz. 10

VRAAG 2.2 In welke buurt vind je volgens het stadsplan van hieruit de dichtstbijzijnde fietswinkel? A. Buurt van de Arteveldestraat B. Buurt van de Nieuwstraat C. Buurt van de Anspachlaan Verlaat het plein via het Oud Korenhuisplein. Vroeger stond in het midden van dit plein ‘het Corenhuys’. De archieven van SintGoedele maken in 1295 gewag van deze opslagplaats voor graan. In 1626 werd het gebouw met de grond gelijkgemaakt. Verlaat het plein links via de Trapstraat. Zo kom je op de Keizerslaan. Steek deze over op het zebrapad. Bedenk, terwijl je de Keizerslaan oversteekt, dat je nu de tunnel van de noordzuidspoorverbinding dwarst. Met bijna 1.200 treinen per dag - in de spits drie treinen per minuut - is de Brusselse noord-zuidverbinding de drukst bereden spoorweg ter wereld. De beperkte capaciteit van deze tunnel - net geen twee kilometer lang - met amper zes paar sporen is de achilleshiel van het Belgische spoorwegennet. Eén trein met vertraging in deze spoortunnel tijdens het spitsuur leidt al snel tot vertraging voor een twintigtal andere treinen. In de toekomst moet de aanleg van het gewestelijk expresnet (GEN) met extra spoorverbindingen in en rond de hoofdstad dit structurele euvel verhelpen. Aan de overkant van de Keizerslaan vervolg je je weg naar rechts. Houd even halt aan de oude omwalling. Deze Hoektoren is een restant van de eerste stadsomwalling van Brussel uit de 13e eeuw. Deze toren flankeerde een ondertussen verdwenen stadspoort. In de volksmond staat de toren ook bekend als de Pijntoren, omdat hier vroeger de gevangenis in ondergebracht was. De restauratie verliep echter niet helemaal waarheidsgetrouw: de torens waren niet overdekt en hadden dus zeker geen puntdak.

Wandel verder in de richting van het bowlingcenter / tankstation. Tussen de Cellebroedersstraat en de Rollebeekstraat wandel je de Hoogstraat in. Aan je rechterkant ligt de Kapellemarkt. Daar ga je heen.

11

3

LEEF JE UIT OP DE KAPELLEMARKT Op deze plaats lag in de 12e eeuw het kerkhof van de Onze-Lieve-Vrouw-terKapellekerk. Om hygiënische redenen vaardigde Jozef II in het midden van de achttiende eeuw een verbod uit op begravingen binnen de stad. In 1784 werd de begraafplaats definitief ontruimd. In 1822-1824 volgde de heraanleg als plein. De Onze-Lieve-Vrouwkapel (1134) was het eerste religieuze gebouw buiten de stadsomwalling. Later vestigden zich hier in dit onbewoonde gebied opstandige wevers, leerlooiers en groenteboeren, die uit de stad verdreven waren. In 1200 werd de kapel uitgebreid tot de OnzeLieve-Vrouw-ter-Kapellekerk of kortweg de Kapellekerk. VRAAG 3.1 Aan de Kapellekerk vind je, net als bij vele andere kerken, belforten of torens, een bonte verzameling van waterspuwers aan de dakgoot. Aan het achterste deel van het gebouw zit evenwel een vreemde eend in de bijt. Welk dier - een zesletterwoord - valt hier op? VRAAG 3.2 Aan de kerk vind je een verwijzing naar een schilder die zowat 440 jaar geleden in deze buurt van Brussel stierf. Hij hield van het bruisende stadsleven, maar liefst van al trok hij in alle stilte naar het platteland om er - zo onopgemerkt mogelijk - het boerenleven gade te slaan en landschappen te schilderen. Daaraan dankt hij zijn bijnaam. Hoe luidt deze bijnaam? Dit zijn de letters: G R O E N E B U L B E E R. PS: Weet dat hij aan het einde van zijn leven de H uit zijn naam schrapte. Anders dan zijn kleinzoon Jan schreef hij nooit de E voor de U. Wandel verder rond de Kapellekerk. Zo kom je opnieuw uit op de Keizerslaan. Neem - aan de overkant - een kijkje op de trappen van het skatepark.

12

De stad keurde in 2003 dit project goed om hier een ‘bowl’ voor skaters aan te leggen. Jongeren kunnen zich hier ongestoord uitleven. Het skatepark is in het straatbeeld geïntegreerd en veiligheid is hier het sleutelwoord. De renovatie van dit skateparkje past in de algemene opwaardering van de wijk. Van bovenop heb je een indrukwekkend uitzicht op de noord-zuidspoorverbinding. De aanleg van deze spoorverbinding sloeg diepe wonden in het Brusselse stadweefsel. De noord-zuidspoorverbinding Aan het einde van de 19e eeuw had Brussel twee grote eindstations, Brussel-Noord en Brussel-Zuid. In 1901 viel de beslissing om deze stations met elkaar te verbinden. De werkzaamheden startten in 1911, maar de oorlog en felle discussies over het project legden de werkzaamheden een hele tijd lam. Pas in 1947 werden de werken weer echt hervat. Op 4 oktober 1952 opende Koning Boudewijn officieel de noord-zuidspoorverbinding. Voor ‘de werf van de eeuw’ werden hele wijken gesloopt en moesten 12 000 mensen verhuizen. Sommige kwartieren werden letterlijk van de buitenwereld afgesneden, zo getuigt Louis Paul Boon in zijn boek Vergeten straat.

Tussen de Kapellekerk en het skateplein ligt de Kapellestraat. Daal deze af. Wandel verder naar de Brigittinnenkerk. Dit gebouw uit de 17e eeuw is vandaag een knap staaltje cultureel erfgoed in een modern jasje. Het klooster van de Brigittinnen raakte in 1784 in onbruik en deed vervolgens dienst als gevangenis, magazijn voor bier en hout, slagerij en zelfs als balzaal. Nu brengen Les Brigittines - het Hedendaags Kunstencentrum voor Beweging en Stem van de stad Brussel theater en dans in dit erfgoedmonument. In 2007 kreeg de Brigittinnenkerk het gezelschap van een hedendaagse dubbelganger van glas en staal, met dezelfde vorm en even hoog als de oude kerk. De gevel van de nieuwe ‘kerk’ is bekleed met verroest cortensstaal en een transparante traphal verbindt beide kerken. Deze dubbelganger is het werk van de befaamde Italiaanse architect Andreo Bruno. Wandel verder langs het kerkje. Zo kom je uit op de Visitandinenstraat. 13

In de glasbollen van het agentschap NetBrussel achteraan het plein kunnen de buurtbewoners hun lege flessen en bokalen kwijt. Verder zorgt het agentschap NetBrussel voor de gescheiden huis-aan-huisophaling van papier & karton, plastic & metaal en tuinafval. In 2005 produceerde de Brusselaar gemiddeld 486 kg afval (papier, glas, restafval...). Het opgehaalde huishoudelijk restafval wordt afgevoerd naar de verbrandingsinstallatie van Neder-Over-Heembeek. De stoom die bij de verbranding van het afval vrijkomt, wordt naar turbines afgevoerd om zo elektriciteit te produceren. NetBrussel staat ook in voor de netheid van de straten en openbare ruimtes, in beheer van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. VRAAG 3.3 Welk telefoonnummer moet je gebruiken als je overlast bij de glascontainers wilt melden? Sla nu links de Spiegelstraat in. Deze leidt je naar de Blaesstraat. Sla deze rechts in. De Blaesstraat is een paradijs met brocante winkels. Op het eerste zicht lijken ze smal en klein. Maar als je er even binnen loopt, ontdek je meestal een kolossale ruimte, vol gestouwd met glaswerk, meubels, houten beelden, maskers, aardewerk, enz. De Blaesstraat werd vanaf 1858 als een ontdubbeling van de Hoogstraat aangelegd, dwars door tuinen, straatjes en steegjes heen. Hiermee wou Auguste Blaes toenmalig schepen van openbare werken - komaf maken met de wirwar van armoedige en ongezonde steegjes. Gemeenteraadslid Alexandre Gendebien ging al in 1848 poolshoogte nemen en wond er geen doekjes om: “k Heb moeten erkennen dat de klachten die reeds enkele jaren worden geuit niet overdreven zijn. Integendeel, ik vind dat ze de realiteit nog te rooskleurig voorstellen. Op sommige plaatsen is het zo smerig dat ik betwijfel of men er zelfs de moed nog kan opbrengen er varkens vet te mesten. Want in plaats van vet te worden, zouden de varkens er eerder sterven.” Vervolg de expeditie tot je het Vossenplein ziet. Net vóór het plein, aan je linkerkant, ligt de Vossenstraat. Hou daar even halt bij het beeldje van Jean Roig.

14

4

VLOOIENMARKT OP HET VOSSENPLEIN Je bent nu in het kloppende hart van de Marollen, de oudste volksbuurt van Brussel. De Marollen lagen in de middeleeuwen buiten de (eerste) omwalling. Melaatsen werden toen uit de stad gebannen, maar konden gelukkig nog rekenen op de goede zorgen van de Maricollen, de zusters van het klooster van Maria Collentes. Zo gaven de zusters hun naam aan deze volkswijk. Twee emmertjes water halen, twee emmertjes pompen ... Tot en met de 13e eeuw haalden de Brusselaars hun water uit de Zenne of uit zelf gegraven waterputten. In de 14e eeuw legde de stad een waterdistributienet aan. Het opgevangen water van beken en bronnen werd naar drie reservoirs in de bovenstad geleid. Van daar voerde een ondergronds leidingennet het water naar de openbare fonteinen bij stadspoorten, op markten en in de benedenstad. Zo telde de stad in de 18e eeuw 29 fonteinen en 82 waterputten. Omdat de bevolking in de 19e eeuw alsmaar toenam, liet het stadsbestuur in 1855 een algemeen waterdistributienetwerk aanleggen, gevoed door een beek op 30 km ten zuiden van Brussel. Voor het eerst moesten de stedelingen voor hun water betalen. Het aantal abonnementen steeg dan ook maar mondjesmaat. Pas in de tweede helft van de 20e eeuw werden alle woningen van stromend water voorzien.

VRAAG 4.1 Als je naar de pomp trok, kon je maar beter een emmer of een kan meenemen. Hoeveel ‘vulrecipiënten’ hebben alle figuurtjes van deze fontein samen bij zich? Trek nu naar het Vossenplein. Elke dag (7-14 uur) vindt hier de vermaarde rommelmarkt plaats. Als de stad nog slaapt, troepen de verkopers samen in de cafés rond het plein voor een kop koffie. Dan laden ze hun spullen uit hun auto, bestelwagen of steekkar. Je hebt wat doorzettingsvermogen nodig om tussen de talrijke standjes en bergen tweedehandskoopwaar - schilderijen, kleren, oude prentkaarten, speelgoed, meubels, Afrikaanse vruchtbaarheidsbeelden, aftandse bromfietsen, tv’s... - net dat unieke stuk te vinden, waar je naar op zoek bent. 15

Het Vossenplein of ... Place du Jeu-de-Balle Vroeger stond hier de locomotievenfabriek Les Ateliers de Mr. Renard - vandaar de Nederlandse naam Vossenplein - die in 1845 naar de Borinage verhuisde. Gelijktijdig met de Blaesstraat werd hier het Vossenplein aangelegd. Van het begin af was het plein vrij populair als kaatsbaan, vandaar Place du Jeu-de-Balle in het Frans en Kaatsspelplaats als officieuze Nederlandse naam. Eind 19e eeuw konden arme buurtbewoners terecht bij de Fourneau Economique, opgesteld in het midden van het plein. Daar konden ze tegen een schappelijke prijs een maaltijd, soep en koffie krijgen. In 1902-1903 werd er eveneens midden op het plein een openbare badinrichting opgericht. Die bleef in gebruik tot 1949, toen er een nieuw badhuis kwam in de nabije Reebokstraat.

De gratis soepuitdeling van weleer zul je hier niet meer zien. Toch is de armoede in Brussel niet ver weg. In de buurt van het Vossenplein kunnen daklozen terecht bij Poverello - Italiaans voor ‘kleine arme man’ - voor een maaltijd, verzorging of een slaapplaats. Terwijl een op acht Belgen in armoede leeft, is dat in Brussel een op vier. VRAAG 4.2 In het midden van het plein staat een beeld dat verwijst naar armenzorg. Welk voorwerp symboliseert hier de daklozenproblematiek van Brussel? Op dit volkse plein vind je tal van cafés die luisteren naar welluidende namen als La Brocante, Volle Brol en Den Skieven Architek. Den Skieven Architek verwijst naar Poelaert, de architect van het kolossale Justitiepaleis, de volgende etappe op onze tocht. Voor de bouw van dit Justitiepaleis moest een aanzienlijk deel van de Marollen tegen de vlakte. Poelaert was hier dan ook allesbehalve geliefd. Als je iemand in Brussel grof wilt uitschelden, dan is skieven architek! hiervoor nog altijd de krachtterm bij uitstek. Op het Vossenplein moet je kiezen tussen twee mogelijkheden. Ofwel kies je voor de korte lus. In dat geval keer je op je stappen terug en verlaat je het plein via de Vossenstraat. Blader dan door naar blz. 18. Ofwel kies je voor een Klasse-bezoek aan de prachtig gerenoveerde Hallepoort. (Open: di - vrij: 9u30 - 17u, za, zo en feestdagen: 10u - 17u. Gesloten op maandag en op 01/11, 11/11 en 25/12. Toegangsprijs: 5 euro. Groepen vanaf 10 pers., studenten en 60+ : 4 euro. Schoolklassen: 1,50 euro. Kids -13 jaar: gratis). Dan heb je in totaal nog 4 km voor de boeg tot aan het eindpunt. Langs dit extra stuk van de route zijn er geen wedstrijd- of fotovragen. Benieuwd naar dit mooie staaltje monumentenzorg? Dan verlaat je het plein zuidwaarts via de Blaesstraat (aan café ‘Au Mouton Bleu/In den Blauwen Lemmen’). Sla de tweede straat aan je linkerkant in: dit is de Aanaardingsstraat. Loop deze helemaal uit tot je aan de Zuidlaan komt. Schuin voor je ligt de Hallepoort.

16

DE HALLEPOORT IN EEN NIEUW KLEEDJE

© Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis

Al in de 13e eeuw groeide Brussel uit tot een uit de kluiten gewassen stedelijke agglomeratie. Een stadsomwalling kon dan ook niet uitblijven om de inwoners en hun bezittingen te beschermen. Amper een eeuw later bleek deze stadsmuur de verdere groei van de stad in de weg te staan. In 1357 startten de Brusselaars daarom met de bouw van een tweede, ruimere omwalling. Deze had een omtrek van 8 km en omsloot een gebied van 509 ha, waaronder ook buitenwijken en landbouwgrond. Maar liefst 74 torens en 7 stadspoorten sierden dit indrukwekkend bouwwerk. Met de industriële revolutie barstte Brussel verder uit zijn voegen. De voorsteden zwollen aan, terwijl de stad zelf binnen haar muren steeds meer geïsoleerd geraakte. Keizer Jozef II gaf in 1782 het bevel om de stadsomwalling met de grond gelijk te maken. De Hallepoort wist de dans te ontspringen omdat ze toen dienst deed als gevangenis. In de 19e eeuw groeide de Hallepoort uit tot de bakermat van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Zo herbergde ze jarenlang indrukwekkende collecties van wapens, wapenuitrustingen en artillerie, maar ook van oudheden, sierkunsten en etnografische objecten.

17

De Hallepoort verkeerde in een niet al te beste staat en in 1976 gingen de deuren noodgedwongen dicht. Maar sinds juni 2008 staat een volledig gerestaureerd gebouw opnieuw paraat om je aan de hand van maquettes, virtuele reconstructies, beeldmateriaal, spelletjes,... onder te dompelen in de bewogen geschiedenis van Brussel. De meest merkwaardige museumstukken zijn ongetwijfeld de opgezette hengst van aartshertog Albrecht en de merrie van de infantiele Isabella.

In een expeditie horen exotische dieren thuis. In het museum vind je een pracht van een 16e eeuwse zilveren papegaai terug! Foto: Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis

Verlaat de Hallepoort en sla recht voor je de Hoogstraat in. De vierde straat aan je linkerkant is de Kapucijnenstraat. Daar zie je de stripmuur met Quick en Flupke. Opgelet: vanaf nu ben je weer volop in de wedstrijd! Blader door naar blz. 23.

VERVOLG KORTE LUS: Wandel in de Vossenstraat. Aan je rechterkant op nr. 25 vind je het café ‘t Werm woeter. Indertijd was een gasaansluiting voor de meeste Marolliens een niet te betalen luxe en ook aanmaakhoutjes of houtskool hadden ze vaak niet in huis. Kleine kruidenierszaken, die een centje wilden bijverdienen, verkochten warm water. De kruidenier zette een grote koperen ketel op een houtskoolvuur. Als het water kookte, ging hij naar buiten en riep: ‘werm woeter, werm woeter!’. Daarop doken van alle kanten huisvrouwen op, gewapend met koffie- en kookpotten ... Op het eerstvolgende kruispunt sla je links de Hoogstraat in. De Hoogstraat De Hoogstraat is een van de oudste straten van Brussel. Ten tijde van de Romeinen was ze al een belangrijke weg voor de landbouw in de regio. Tot in de 17e eeuw woonden er vooral arbeidersfamilies en bedelaars. Dan werd de straat aanzienlijk verbreed en dat lokte een hogere klasse van de bevolking. Prachtige herenhuizen van notabelen schitterden hier. De minder gegoeden moesten uitwijken naar naburige steegjes. Aan het einde van de 18e eeuw moest het Franse regime niet veel weten van deze bourgeoisie en schonk de straat terug aan het volk. Veel eigenaars verkochten hun tuin, die met kleine huizen rond een centrale gang of binnenplaats volgebouwd werden. Zo ontstond een wirwar van steegjes, doodlopende straatjes en de beruchte gangskes. 18

ANTWOORDFORMULIER* expeditie Brussel

Voornaam/Naam: ................................................................................................. Straat: ........................................................................................... Nr.: ................ Postnummer: ............................ Plaats: ................................................................. Telefoon: .................................................................. Leeftijd: .............................. E-mail: ................................................................................................................ School/beroep: .............................................. Datum van deelname: ....................... Handtekening

> Als jouw antwoord op de slotvraag genomineerd wordt (zie verder), ben je dan bereid om de tekst voor te lezen op de prijsuitreiking? O JA O NEEN, LIEVER NIET

* Elke deelnemer mag 1 antwoordformulier indienen. Dit formulier moet eigenhandig worden ingevuld en ondertekend. Wie meerdere formulieren indient, wordt gediskwalificieerd. Het volledige wedstrijdreglement vind je bij ARGUS of op www.argusmilieu.be. Over deze wedstrijd wordt geen briefwisseling gevoerd.

Uitneembaar middenkatern

19

ANTWOORD HIER OP DE VRAGEN UIT HET WANDELBOEKJE VRAAG 1.1: ........................................................................................................... VRAAG 1.2*: A

B

C

D

E

F

G

VRAAG 2.1: ........................................................................................................... VRAAG 2.2*: A

B

C

VRAAG 3.1: ........................................................................................................... VRAAG 3.2: ........................................................................................................... VRAAG 3.3: ........................................................................................................... VRAAG 4.1: ........................................................................................................... VRAAG 4.2: ........................................................................................................... VRAAG 5.1: ........................................................................................................... VRAAG 5.2: ........................................................................................................... VRAAG 5.3: ........................................................................................................... VRAAG 6.1: ........................................................................................................... VRAAG 6.2*: A

B

C

D

VRAAG 7.1: A: .............................................. B: .................................................. VRAAG 7.2*: A

B

VRAAG 8.1*: A

B

C

VRAAG 8.2: ........................................................................................................... VRAAG 8.3: ........................................................................................................... VRAAG 8.4: .......................................................................................................... VRAAG 9.1*: A

B

C

D

VRAAG 9.2: ........................................................................................................... * Omcirkel het correcte antwoord.

20

FOTOZOEKTOCHT Op de fotobladzijde (zie blz. 37) staan genummerde foto’s. Geef de naam van de straat of van het plein waar het gefotografeerde zich bevindt: FOTO 1:

FOTO 5:

FOTO 2:

FOTO 6:

FOTO 3:

FOTO 7:

FOTO 4:

FOTO 8:

SCHIFTINGSVRAAG 1 Hoeveel bezoekers zullen op 2 januari 2009 een kijkje nemen op onze website www.argusmilieu.be? ANTWOORD SCHIFTINGSVRAAG 1

SCHIFTINGSVRAAG 2 Hoeveel antwoordformulieren (Nederlandstalige editie Expeditie Brussel) zullen welgeteld 2 fouten bevatten? ANTWOORD SCHIFTINGSVRAAG 2

21

SLOTVRAAG Wedstrijd expeditie Brussel Stel: één van de historische figuren die je tijdens de wandeling ontmoette (Sint-Michiel, Egmont, Koningin Elisabeth, Godfried Van Bouillion, Albert I, enz.) komt eventjes tot leven en overhandigt je een eigenhandig geschreven briefje waarop hij/zij zijn/haar 3 grootste wensen neerpent voor deze hoofdstad. Kruip in zijn/haar huid en vertel ons welke milieuvriendelijke tips deze figuur zou aangeven. Je mag eventueel een illustratie toevoegen. Je kunt gebruikmaken van dit antwoordblad, maar je mag de wensen ook op een gewoon blad neerpennen/printen. Als jouw antwoord minstens 3 en hoogstens 12 lijnen lang is, verdien je er 1 punt mee in de wandelzoektocht-wedstrijd. Maar er is meer. De inzenders van de origineelste antwoorden krijgen een extra prijs (= de expeditieprijs). Deze 5 inzenders worden ook uitgenodigd op de prijsuitreiking. KEUZE STANDBEELD: ........................................................................................... Dit zijn zijn/haar woorden:

Bezorg/zend dit ingevulde antwoordformulier vóór 31.12.08 aan ARGUS, het milieupunt van KBC en Cera, Eiermarkt 8, 2000 Antwerpen - fax. 03 202 90 88 22

Aan het kruispunt met de Kapucijnenstraat vind je een van de vele stripmuren die Brussel rijk is... Opgelet voor de bezoekers aan de Halletoren: vanaf hier zit je weer in de wedstrijd. Goed rondkijken dus! Op deze stripmuur vind je Quick en Flupke, twee Brusselse ketjes, die met hun kattenkwaad het bloed van onder de nagels van de brave wijkagent pesten... Deze stripmuur maakt deel uit van de stripverhaalroute, die ondertussen een dertigtal blinde muren opfleurt. De stad startte dit initiatief al meer dan tien jaar geleden en wil hiermee doodse plekken in de stad nieuw leven inblazen en de strijd tegen graffiti aangaan. Maar zo te zien heeft niet iedereen dat zo begrepen. Twee stadsarbeiders zijn voltijds in de weer om graffiti van gevels te verwijderen. Ondertussen mochten twee onverbeterlijke grafittispuiters hun wangedrag op de rechtbank gaan uitleggen en staat hen een fikse boete te wachten. Wandel nog wat verder tot je aan je rechterkant een pleintje ziet: dat is de Zwaardstraat. Hogerop aan dit pleintje vind je liften die permanent dienst doen en je naar het hoger gelegen deel van de stad brengen. Je kunt er genieten van een prachtig uitzicht. Je kunt de weg die je volgde voor de stadexpeditie van boven reconstrueren. Bij het verlaten van de lift ga je links het Poelaertplein op. 23

5

HET PALEIS VAN POELAERT Op deze heuvel kregen in de middeleeuwen veroordeelde misdadigers de strop als hun verdiende(?) straf. Vesalius - de grondlegger van de moderne menselijke anatomie - ging hier ‘s nachts op de Galgenberg lijken stelen om het menselijk lichaam te bestuderen. VRAAG 5.1 Op hoeveel centimeter hoogte (noteer een afgerond geheel getal) bevinden we ons hier boven het zeeniveau? Het indrukwekkende Justitiepaleis domineert het plein en de hele buurt. Koning Leopold II - niet schuw van megalomane projecten - liet het in eclectische stijl optrekken. In de 19e eeuw was dit meteen het grootste overheidsgebouw ter wereld. De Franse schrijver Victor Hugo noemde het Justitiepaleis smalend ‘de grote inktpot’. Zijn kritiek was bikkelhard: ‘Cyclopische architectuur ontsproten aan de verbeelding van een dwerg, zonder kennis van de menselijke schaal.’ Het paleis is gebouwd op het sterk hellende vlak tussen de boven- en benedenstad. Het hoogteverschil bedraagt wel 20 meter, zodat de ingangen zich op verschillende niveaus bevinden. Het gebouw heeft de vorm van een parallellogram met middellijnen van 150 en 160 m lang. De totale bebouwde grondoppervlakte is 26006 m2 of bijna 4 voetbalvelden groot. Het is voorzien van 8 binnenplaatsen, 27 grote en 245 kleine zalen of lokalen. Een monumentale koepel (24000 ton), 142 meter hoog, bekroont het gebouw. Aan de bouw van dit prestigieuze project ging een wedstrijd vooraf. De beoordelingscommissie ontving 28 ontwerpen van zowel Belgische als buitenlandse architecten, maar geen enkel voorstel voldeed. Uiteindelijk wees Minister van Justitie Tesch een architect aan. Het werd Joseph Poelaert, een architect die nota bene ook in de beoordelingscommissie zetelde... Uiteindelijk nam dit project 4,63 hectare in beslag. Oorspronkelijk was 1,60 ha gepland. Ook de geraamde kostprijs van 12 miljoen Belgische frank werd fors overschreden: in 1883 werd de eindrekening afgesloten op 45 miljoen Belgische frank. Op bouwkundig vlak pakte het Justitiepaleis uit met de vernieuwende techniek om ijzer en metaal te combineren met steen, onder meer in de grote toegangsportiek en de imposante koepel. 24

Op 3 mei 2001 kreeg het Justitiepaleis het statuut van beschermd monument VRAAG 5.2 Op de meest bizarre plekken vind je in de stad tussen steen en beton toch enig groen. Met dank aan de vogels en de wind die de zaadjes tot op deze krappe maar toch vruchtbare plekjes brengen. Zo vind je op het standbeeld in het midden van het plein een heuse struik. Het is een Chinese warmteminnende plant, die ondertussen zowat de hele wereld gekoloniseerd heeft. Wat is zijn naam? Vorm deze aan de hand van de ontbrekende letters uit de onderstaande woorden. B _ _G _ S C H E I _F A N T E _ I E S A L _ S P A_ _I AE _ U P R E M A L E X E . _E R E I J C _ E N M_NNE _E MOL Op het plein haasten heel wat advocaten zich naar of van hun werkplek. Sommigen snellen naar het metrostation Louisa, hier vlakbij, anderen duiken de parkeergarage in. Allen daarheen. VRAAG 5.3 Een stadsexpeditie vergt een behoorlijke lichamelijke inspanning, niet? Stel dat jullie van uitputting elk nog 48 kg wegen. Hoeveel expeditieleden kunnen hier dan samen reglementair de lift nemen naar de ondergrondse parkeergarage? Verlaat het plein via de Regentschapsstraat, die in het verlengde van de hoofdingang van het Justitiepaleis ligt. Sla vervolgens af in de eerste straat aan je rechterkant. Dit is de Joseph Dupontstraat. Steek de Wolstraat over en wandel zo het Egmontpark in.

25

6

POEZIE IN HET EGMONTPARK Meteen heet Marguerite Yourcenar je welkom in het Egmontpark. Yourcenar is het anagram en pseudoniem van de schrijfster Marguerite Cleenewerck de Crayencour (1903 Brussel - 1987 Mount Desert Island). Als kind bracht ze de zomers door in een landhuis op de Zwarteberg in Frans-Vlaanderen, in het gezelschap van haar geliefde ezel Printemps. Later denkt ze in de Verenigde Staten vaak met weemoed terug aan de blauwkousjes (hyacinten) van de Mont Noir. Ze wordt als eerste vrouw lid van de Académie Française en tijdens deze plechtigheid uit ze de wens om op de Zwarteberg een natuurreservaat op te richten. Vlak na haar dood kocht het Franse Département du Nord in 1988 het landgoed op de Mont Noir, waar je nu kunt genieten van het natuurschoon van het Parc Départemental Maguerite Yourcenar. Haar bekendste romans zijn Hadrianus’ gedenkschriften en Archieven uit het Noorden. Maar hier ter plekke kun je alvast genieten van haar gedicht Het hermetisch zwart (L’Oeuvre au noir). VRAAG 6.1 Yourcenar trok in haar leven meermaals ‘op expeditie’ en verkende op die manier de hele wereld. Haar bewondering voor de natuur - meer bepaald voor vogels komt duidelijk aan bod. Op een bepaald moment heeft ze het over ‘le cri d’alarme’ van een bepaalde vogel. Over welke vogel heeft ze het dan? Geef de Nederlandstalige naam. Ga nu de trappen op en trek het park in. Vier eeuwen lang, tot 1964, behoorde dit Egmontpark bij het Egmontpaleis. Nu is dit charmante parkje - volledig door bebouwing omgeven en amper 1,5 ha groot - midden in het stadscentrum een zalige oase van rust. In de hoek van het park - tegenover de restanten van de zuilen vind je ‘t Groote Pollepel. Dit zeshoekig gebouw uit de 15e eeuw bevond zich oorspronkelijk in de rotonde van de Ravensteingalerij vlakbij het Centraal Station. Het was een van de waterreservoirs die een belangrijke rol speelden bij de waterdistributie in de stad. Bij de bouw van de Ravensteingalerij kwamen de fundamenten en muren van deze gotische waterput bloot te liggen en in 1954 -1957 werd hij steen voor steen in het Egmontpark opnieuw opgebouwd. 26

Het park bezit een opmerkelijke boom: de Ginkgo biloba. Beter nog: je vindt er zelfs twee: een groot en oud exemplaar en een jongere aanplanting. Deze Japanse noten- of tempelboom is nogal bizar: het is noch een loof- noch een naaldboom. De ginkgo is een naaktzadige uit het mesozoïcum, het tijdperk van de dinosauriërs (250 miljoen jaar geleden). Het is waarschijnlijk de oudste overlevende plantensoort ter wereld. In het wild komt hij alleen nog in het oosten van China voor. Sinds de 18e eeuw werd de ginkgo vanuit China en Japan in Europa ingevoerd. De ginkgo heeft een uniek waaiervormig blad met meestal twee lobben. VRAAG 6.2 Waar bevinden zich deze Ginkgo biloba’s? A. Bij binnenkomst van het park, rechts nemen en plaats nemen op de tweede zitbank, dan kijk je er recht op. B. Aan de Oranjerie plaatsnemen en in de richting van Peter Pan kijken, dan kijk je er recht op. C. Bij binnenkomst van het park, links nemen en plaats nemen op de laatste zitbank. dan kijk je er recht op. D. Als de Prins de Ligne zich met zijn zwierig rococokostuum zou omkeren, kijkt hij er recht op. Verlaat het park opnieuw via de Wolstraat en sla die rechts in. Ter hoogte van het Egmontpaleis - waar nu het Ministerie van Buitenlandse zaken huist - steek je de straat over, op weg naar een volgende groene oase in de stad... de Kleine Zavel!

27

7

GROTE NAMEN IN DE KLEINE ZAVEL Bij de ingang van het park neem je gerust even de tijd om van dit prachtig uitzicht te genieten. Zonder twijfel is de Kleine Zavel een van de mooiste tuinen van de stadsexpeditie. In het midden staan de standbeelden van de graven Egmont en Hoorn. De Spaanse Hertog van Alva liet hen terechtstellen, omdat ze het protestantisme oogluikend toelieten. Oorspronkelijk stond dit beeld op de Grote Markt, waar de hoofden van Egmont en Hoorn in 1568 over de grond rolden. Hier in dit park laten Egmont en Hoorn zich omringen door tien humanistische tijdsgenoten. VRAAG 7.1 Wie zoeken we? A B

Expedities? Daar wist hij alles van! Hij geraakte zelden de weg kwijt en kon over elke reis nakaarten. Onder welke bijnaam was hij bekend?

Geneeskrachtige kruiden? Niemand kende ze beter als hij! Na de bijbel was zijn ‘Cruydenboek’ in zijn tijd het meest vertaalde boek. Hoe oud is hij geworden?

Bewonder onderweg de tuin met kort geschoren heggen, het vijvertje met waterlelies en de bloemperken, die de oorspronkelijk negen provincies van België symboliseren. 28

Een smeedijzeren hek omringt dit park. Op de gotische zuilen stellen de bronzen beelden oude ambachten voor. Zo passeren hier maar liefst 48 ambachten de revue. De vertegenwoordiger van de handelaars in zuivel en gevogelte heeft een fles en een dode gans in de hand. Verder herken je aan de attributen wellicht de lei- of pannendekker, de huidevetter of leerlooier, de hoedenmaker, de schoenlapper, de smid en de vlasbewerker. VRAAG 7.2 Waar bevindt zich de molenaar? A. Egmont kijkt het meest in die richting. B. Hoorn kijkt het meest in die richting. Verlaat het park via een van de uitgangen aan de Regentschapsstraat, recht voor je. Daar ga je rechtsaf. Aan je linkerkant heb je de Onze-Lieve-Vrouw-terZavelkerk. In de middeleeuwen maakte de Zavel deel uit van een moerassige weidevlakte. De grond bestond uit kleihoudend zand (zavel). In de schaduw van de flamboyante Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk vind je in de Zavelwijk antiekzaken bij de vleet, goddelijke restaurants, internationaal vermaarde stylisten, juweliers, galerijen... Hou de knip op je portemonnee! De kerk zonder toren... In 1304 verkocht het Sint-Janshospitaal dit terrein aan de gilde van de kruisboogschutters die hier in de 15de eeuw deze flamboyante gotische Onze-Lieve-Vrouw-terZavelkerk bouwden. De kerk valt op door haar bijna 14 meter hoge glasramen. Helaas waren de financiële middelen uitgeput om de kerk nog van een heuse toren te voorzien. Het bleef dan maar bij een klein, spits, zwart torentje. Elke eerste donderdag van juli vertrekt hier de Ommegang. Deze stoet vindt zijn oorsprong in een schietwedstrijd van de gilde van de kruigboogschutters. Wie als eerste de papegaai op de vieringtoren van de Zavelkerk raak schoot, werd als een koning in stoet naar het stadhuis gedragen.

Vervolg de expeditie tot het Koningsplein. Onderweg kan je nog een glimp opvangen van de Beeldentuin waar al maandenlang gerenoveerd wordt. Aan het Koningsplein ga je de trappen op van de kerk van SintJacob-op-Coudenberg om er te genieten van het prachtig uitzicht op Brussel. Ook Godfried van Bouillon kan er maar niet genoeg van krijgen.... 29

8

OP EN ONDER HET KONINGSPLEIN

Je bevindt je nu op het strak classicistische Koningsplein, gedomineerd door de prominente kerk van Sint-Jacob-op-Coudenberg. VRAAG 8.1 Zelfs hier is de natuur niet ver weg. De toegangspoort van de kerk is alvast een onvervalste ode aan de herfst, zoals je er kunt zien aan de blaadjes. Van welke boom zijn ze afkomstig?

A. Amerikaanse eik 30

B. Steeneik C. Zomereik

Godfried Van Bouillon kijkt uit naar het noordwestelijke deel van de stad. De torens - met in de verte de basiliek van Koekelberg - liggen netjes op één lijn. Het niveauverschil met het lager gelegen stadscentrum is opmerkelijk. Niet verwonderlijk dus als je intussen vermoeide benen hebt. De tijd dat je net als Godfried voor expedities het paard nam, is intussen al lang voorbij... VRAAG 8.2 De beeldhouwer was zo fier dat hij zijn naam meer dan een keer op het standbeeld liet aanbrengen. Op welke plaats staat zijn naam in verticale richting gegraveerd? VRAAG 8.3 Als je de tram neemt in de richting van de paardenstaart, naar welke Brusselse deelgemeente rijd je dan? Eeuwen geleden stond op deze plaats een schitterend paleis.

Dit prachtige schilderij van D. & J.-B. Van Heil toont ‘De infante Isabella in de tuinen van het (Coudenberg)paleis’. Het dateert uit de 17de eeuw. © Brussel, Museum van de Stad Brussel - Broodhuis

31

Tussen de tweede helft van de 11e eeuw en 12e eeuw werd het Paleis van Brussel op de Coudenberg gebouwd. Naarmate het prestige van de hertogen van Brabant en later de hertogen van Bourgondië, keizer Karel V en tot slot de aartshertogen Albrecht en Isabella toenam, werd dit paleis alsmaar uitgebreid en verfraaid. Het Paleis van de Coudenberg groeide uit tot een onmiskenbaar machtscentrum in Europa. Gedurende zes eeuwen kreeg dit paleis met zijn prachtige tuinen en rijke kunstcollecties bezoekers uit heel Europa over de vloer. In de eerste helft van de 18de eeuw veroorzaakte een ongelukje met een omvergevallen kaars een grote ramp. De weersomstandigheden zaten niet mee: er stond veel wind en het was zo koud dat het (blus)water bevroren was. Door het strikte paleisprotocol en de slechte verstandhouding tussen de paleisgarde en de Brusselse brandweer kwam de hulp veel te laat op gang. Genadeloos ging het roemrijke paleis in de vlammen op... Met de herinrichting van de wijk na 1775 verdwenen ook de ruïnes. De laatste 25 jaar legden archeologische opgravingen onder het Koningsplein delen van het paleis en de stedelijke omgeving van die tijd bloot. Die archeologische resten zijn via een ondergronds parcours toegankelijk voor bezoekers (zie verder). VRAAG 8.4 Hoe oud was het paleis toen het werd verwoest door een zware brand? Trek nu rechts de Koningsstraat in en vervolg je weg dan rechts de Paleizenplaats op. Aan huisnummer 7 ligt het museum BELvue. Het Museum BELvue brengt de geschiedenis van België vanaf de volksopstand in 1830 tot nu. Dit museum is gehuisvest in een 18e-eeuws luxehotel, ooit nog een prinselijke residentie. Een rijk ondergronds verleden... Via het museum BELvue kun je afdalen naar de archeologische site van de Coudenberg - ook ‘voormalig paleis van Brussel’ - genoemd. Tijdens dit bezoek ontdek je de vroegere ruimtes en structuren van het paleis, die nu de funderingen van de huidige Koningswijk vormen. Zo kun je er wandelen langs de ‘Isabellastraat’, een oude straat die het paleis van Albrecht en Isabella verbond met de kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele, en een bezoek brengen aan het woongedeelte, de kapel en de grote aula. Helaas is deze ondergrondse site wegens werkzaamheden dit najaar niet toegankelijk. Maar vanaf voorjaar 2009 is dit beslist een bezoekje waard!

Wat verder weg op de Paleizenplaats vind je het Koninklijk Paleis. Aan de overkant ligt het Warandepark.

Voor de wedstrijd is het niet nodig om het Warandepark te bezoeken. Maar het wordt warm aanbevolen voor wie op zoek is naar rust in een fris, groen kader!

32

Het Warandepark Het Warandepark (Park van Brussel) deed sinds de 11de eeuw dienst als jachtgebied van het kasteel van het Sint-Goriksplein. Dit wildpark met herten, everzwijnen en steenbokken voorzag op tijd en stond de Bourgondische hertogen uit de 15e eeuw van een feestdis om duimen en vingers bij af te likken. Met de brand van het Paleis van de Coudenberg ging ook het Warandepark in de vlammen op. Tussen 1774 en 1787 legden de Weense tuinspecialist Joachim Zinner en architect Gilles Barnabé Guimard het domein opnieuw aan. De grote assen van het park vormen een passer, hét vrijmetselaarssymbool bij uitstek. De beelden zijn geïnspireerd op mythologische en klassieke thema’s. De fontein zorgt voor verkoeling op snikhete dagen, terwijl de muziekkiosk in de zomer het trefpunt is voor een vrolijke noot, zoals tijdens ‘Boterhammen in het park’.

Keer nu op je stappen terug naar het Koningsplein. Bij huisnummer 2 vind je het Brussel Info Plein (BIP), het cultureel en toeristisch ontvangstcentrum van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een permanente tentoonstelling verhaalt er de geschiedenis van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In de Leopold I-zaal waar volgens de overlevering de eerste Belgische grondwet getekend werd, houdt de Brusselse regering haar wekelijkse ministerraad. Je steekt over aan de Hofberg en slaat wat verder (aan de Museum Brasserie) rechts de Museumstraat in. Aan het einde ervan sla je rechts de Korte Museumstraat in. Bewonder de fontein - de wind zet het metalen blad in beweging - en ga vervolgens naar links. Daal de trappen af: welkom op de Kunstberg!

De kunstberg vroeger, met een tuin met watervalletjes van de boven- naar de benedenstad

33

9

EEN BERG VOL KUNST Sinds mensenheugenis bevond zich hier de volkse Sint-Rochuswijk met een wirwar van smalle straatjes en vieze gangetjes naast, boven en onder steile trappen met verroeste smeedijzeren leuningen. In 1883 viel de beslissing om deze ‘antihygiënische kanker’ van de kaart te vegen en te vervangen door een ‘brede laan, openbare tuinen en een tempel gewijd aan de Schone Kunsten’. Nog net op tijd voor de wereldtentoonstelling van 1910 kon Brussel op de Kunstberg uitpakken met een prachtige tuin, als een groen lint met een cascade van watervallen van de boven- naar de benedenstad. Met de aanleg van het stedenbouwkundige complex van de Kunstberg (met o.a. het Congressenpaleis en de Koninklijke Bibliotheek) in de jaren 1950 kwam een strak geometrische tuin in de plaats. Deze ‘hangende tuin’ is een technisch huzarenstukje: hij is aangelegd boven een betonplaat over de ondergrondse parkeergarage van het Congressenpaleis. De wortels van de bomen rusten 1,40 meter diep in een laag aarde bovenop een draineerlaag van aanvulgrond. Toch schieten ze goed wortel, net alsof ze in volle grond staan. VRAAG 9.1 Wat past hier niet in het rijtje?



A

B C D

De Kunstberg ontleent zijn naam aan de befaamde cultuurtempels rondom het plein. De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten zet grootmeesters van de oude en moderne schilderkunst in de schijnwerpers. In het Paleis voor Schone Kunsten een architectonisch meesterwerk van Victor Horta - brengt Bozar, het grootste kunstencentrum van België, theater, dans, film en tentoonstellingen. Jongeren voelen zich hier bijzonder goed thuis. Ze verzamelen graag rond het standbeeld van Koning Albert I. Allen daarheen! 34

Ook liefhebbers van literatuur vinden hier hun gading. Je kunt hier bijna dagelijks in de Koninklijke Bibliotheek van België terecht (aan je linkerkant). De Koninklijke Bibliotheek van België Al in de 15e eeuw legden de hertogen van Bourgondië een unieke verzameling van verluchte handschriften aan. Bij de dood van Filips de Goede in 1467 telde ‘De Librije van Bourgondië’ al ca. 900 manuscripten! In 1559 liet Filips II zijn verzamelde werk overbrengen naar het Coudenbergpaleis. Vanaf dan sprak men over de ‘Koninklijke Bibliotheek’. De meeste handschriften overleefden de brand van het Coudenbergpaleis en de bezetting van de Franse troepen. In 1954 startte de bouw van de huidige bibliotheek op een terrein van 13 000 m2. Bezoekers beschikken over 1100 plaatsen om de werken door te nemen. De magazijnen omvatten 150 km boekenrekken, waarvan ongeveer 50 km zich ondergronds bevinden en de rest in de toren van 10 verdiepingen hoog. De verdiepingen -5 en -6 zijn met een compactussysteem (schuivende rekken) uitgerust.

Als je alle letters zou tellen die in deze verzameling neergepend zijn... VRAAG 9.2 Kijk door deze argusogen om het antwoord te vinden op deze vraag: Wie schreef de naam van onze hoofdstad in rode letters? De bibliotheek organiseert geregeld aantrekkelijke tentoonstellingen. Zo kun je dit najaar een bezoek brengen aan ‘Sssst... Stilte!’, een tentoonstelling over de censuur tijdens de Tweede Wereldoorlog. Geniet ook van de illustraties aan de zijgevel (jammer genoeg met graffiti beklad). Het gaat telkens om details uit documenten die zich in een van de speciale verzamelingen of erfgoedcollecties van de Koninklijke Bibliotheek bevinden. Daal nog enkele trappen af. Zo kom je aan het Albertinaplein waar Koningin Elisabeth je opwacht. Op dit plein valt maar weinig groen meer te bespeuren. Gelukkig weten de speelse niveauverschillen en spuitende fonteintjes laag bij de grond de grijsheid van dit plein toch wat te doorbreken. Naast de gloednieuwe verlichting zie je ook straatlantaarns van de oude stempel. Daal nog verder de trappen af en zo kom je op de Magdalenasteenweg. Hier is de zoektocht afgelopen. Midden op dit plein vind je een toegang naar het Centraal Station. Als je terug naar de Grote Markt wil, wandel je naast de Magdalenakapel rechtdoor en kom je zo op de Grasmarkt. Via de zijstraten aan je linkerkant kom je op de Grote Markt.

35

PARCOURS EXPEDITIE BRUSSEL 3TADHUIS



3T*ANSPLEIN





+UNSTBERG +APELLEKERK



 

+LEINE:AVEL

%GMONTPARK



6OSSENPLEIN

(ALLEPOORT

36



*USTITIEPALEIS



+ONINGSPLEIN

FOTOBLAD De foto's (NIET in volgorde) vind je langs het parcours. Noteer de naam van de straat of van het plein waar ze zich bevinden.

1

5

2 6

3

7

4

8

37

HET BESTE VAN BRUSSEL IN EEN KAART ! De Brussels Card is de beste manier om onze fascinerende Europese hoofdstad te ontdekken. Ze biedt u gratis toegang tot 26 musea, vrij gebruik van het openbaar vervoer en exclusieve aanbiedingen bij modeontwerpers, winkels, tentoonstellingen, restaurants & attracties van de stad. Ze bestaat zowel in een versie van 24u, 48u als 72u. Een idee van wat de Brussels Card u biedt: Vrije toegang tot 26 van de belangrijkste musea van de stad. Vrije toegang tot metro, tram & bus 33% korting in het Atomium 25% korting bij attracties en geleide bezoeken, bustours. 25% korting in typische winkels, restaurants en bars 5% korting bij modeontwerpers van de Dansaertbuurt Gratis praktische ‘Brussels Card’ gids

Meer info:

www.brusselsinternational.be Toerisme Brussel Brussel Info Plein (BIP) Koningsstraat 2, 1000 Brussel Tel. 02 513 89 40

Toerisme Brussel Stadhuis van Brussel Grote Markt, 1000 Brussel Tel. 02 513 89 40

visit flanders to e rism e

vlaanderen

Ontdek, deel en beleef Vlaanderen & Brussel vanuit onze infoshop. We helpen je graag op weg.

Enjoy the good life! oktober  maart maandag - zaterdag zondag

09:00 - 17:00 10:00 - 16:00

april, mei, juni & september maandag - zaterdag zondag

09:00 - 18:00 10:00 - 17:00

juli  augustus dagelijks open

9:00 - 19:00

elke zaterdag en zondag gesloten tussen 13:00 en 14:00

38

20080718_advArgusA6_B_NL.indd 1

Visit Flanders Infoshop Grasmarkt 61 - 1000 Brussel Tel. +32 2 504 03 90 Fax +32 2 513 04 48 [email protected] www.visitflanders.com

6/08/2008 10:40:17

Voor wie Brussel verder wil ontdekken! De smaak van Brussel te pakken gekregen en ontzettende goesting om de stad volledig binnenstebuiten te keren? Zin in een feestje, een portie cultuur of vragen over onze hoofdstad? Neem dan contact op met Onthaal en Promotie Brussel (OPB). OPB maakt je wegwijs in Brussel en maakt met verschillende evenementen het leven in de hoofdstad nog spannender. Op www.opbrussel.be vind je alle mogelijke informatie over Brussel en de maandelijkse nieuwsbrief dropt elke maand de meest actuele nieuwtjes van de Brusselse cultuurscène in je mailbox. ONTHAAL EN PROMOTIE BRUSSEL Muntplein, Prinsenstraat 8, 1000 Brussel 0800 13 700, [email protected], www.opbrussel.be

met steun van de Vlaamse Minister bevoegd voor Brussel

DANK AAN Laetitia Cnockaert Bruaux, Coudenbergpaleis Nele Coninx en Betty Vanderkelen, Toerisme Vlaanderen Catherine Dardenne, Brussels International Rik De Laet, Leefmilieu Brussel Eric Etienne, KBC Frans Fierens, Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu Emmanuel Hormidas, CBC Sara Lammens, Koninklijke Bibliotheek van België Erik Molenaar, Floristisch Onderzoek Inge Paemen, Mobiel Brussel Ingrid Pauwels en Victoire Bogaerts, ARGUS Bart Suys, Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis Jan van der Auwermeulen, Onthaal en Promotie Brussel Johan Vanderborght en Anne Everaert, Regie der Gebouwen Stéphane Van Gijseghem en Marcel Van Hulst, Brussels Parlement COLOFON Samensteller: Patrick Verheye, freelance copywriter, Ecowegwijs Coördinator: Hilde Van den Berge, ARGUS Foto’s: Erwin Donvil, KBC Druk: Drukkerij Van der Poorten, Kessel-Lo Deze brochure is een initiatief van ARGUS, het milieupunt van KBC en Cera © 2008 ARGUS vzw Eiermarkt 8 2000 Antwerpen Tel. 03 202 90 70 Fax 03 202 90 88 [email protected] www.argusmilieu.be V.U. Helga Van der Veken, Eiermarkt 8, 2000 Antwerpen

39

40

ARGUS vzw, Eiermarkt 8, 2000 Antwerpen Tel. 03 202 90 70 fax 03 202 90 88 www.argusmilieu.be info @ argusmilieu.be