BIJLAGE ZORG VOOR 2020
Leeswijzer bij de bijlagen! !!
In deze bijlagen bij het NVZ-strategiedocument Zorg voor 2020 zijn de belangrijkste grafieken en brondocumenten voor u geselecteerd. Deze vormen de basis van het strategiedocument en zijn daar een waardevolle aanvulling op. U vindt de grafieken ook op onze website: www.zorgvoor2020.nl. De verschillende sheets zijn afzonderlijk te downloaden ten behoeve van eigen presentaties. De grafieken worden op de site tevens regelmatig geactualiseerd.
!
1
1. Demografische ontwikkelingen
2
Bevolkingssamenstelling Verleden, heden, toekomst g
70%
g
,
,
60%
Het aandeel ouderen neemt steeds meer toe in Nederland:
50% 40%
In 2025 is 22% van de bevolking ouder dan 65, dit is 26% in 2040
30% 20% 10% 0% 1970
1980
1990
% 0-20 jaar
2000
2010
2020 % 20-65
2030
2040
2050 % 65+
In 2000 was 1 persoon ouder dan 65 jaar op 4 personen in leeftijd van 20-64 jaar. In 2030 zijn er naar verwachting 2 personen in de leeftijd van 20-64 jaar op 1 persoon ouder dan 65.
Bron: CBS 3
3
Bevolkingssamenstelling:
De samenleving wordt meer multicultureel Prognose Nederlandse bevolking (2015-2060) en aandeel Westerse en niet-Westerse allochtonen 20000000 18000000 16000000
Aantal mensen
14000000 12000000 10000000 8000000 6000000 4000000 2000000 0
2000
2010
2015
Totale bevolking
2020
2025
2030
Westerse allochtonen
2035
2040
2045
Niet-Westerse Allochtonen
2050
2055
2060
Totaal Allochtonen
Bron: CBS, Statline 4
4
Bevolkingssamenstelling •!
De levensverwachting stijgt al jaren: elk jaar sinds 1900 met een paar maanden. Eén op de twee meisjes die vandaag wordt geboren, en één op de drie jongens, wordt honderd jaar of ouder. Pasgeboren meisjes worden gemiddeld 96 jaar oud, en jongetjes worden gemiddeld 92 jaar.
Prognose levensverwachting 92,00 90,00 88,00 86,00
Leeftijd
•!
84,00 82,00
83,19
83,07
82,94
82,82
80,00 78,00
79,22
79,41
79,60
79,79
80,72
81,62
85,99
85,17
84,48
83,84
82,49
83,32
87,68
86,85 84,13
84,91
85,65
89,87
89,18
88,45 86,35
87,07
76,00 74,00 72,00
2012
2013
2014
2015
2020
2025 mannen
2030
2035
2040
2045
2050
2055
2060
vrouwen
Bron: CBS, Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut, Joop de Beer (2013), Een levensduur van meer dan honderd jaar: van uitzondering naar regel?, NIDI-Webartikel 2013-02, september 2013. www.nidi.nl/nidi-webart-2013-02 5
5
Tweedeling Tweedelingin inde demaatschappij maatschappij Hoogopgeleide Hoogopgeleidemannen mannenen envrouwen vrouwenleven leven langer. langer.Ook Ookde demidden middencategorieën categorieënhebben hebbeneen een lagere lagerelevensverwachting levensverwachtingdan dande dehoogst hoogst opgeleiden. opgeleiden.
Ook Ookop opoudere oudereleeftijd leeftijdbestaan bestaanerernog nog verschillen verschillenininlevensverwachting. levensverwachting.
Bron:Levensverwachting Levensverwachtingbij bijgeboorte geboortenaar naaropleidingsniveau, opleidingsniveau,2009-2012, 2009-2012,CBS CBSStatline, Statline,via viaNationaal NationaalKompas Kompas Bron: Volksgezondheid,Levensverwachting: Levensverwachting:Zijn Zijnererverschillen verschillennaar naarsociaaleconomische sociaaleconomischestatus? status? Volksgezondheid,
6
66
Toename Toename(chronische) (chronische)zorgvraag zorgvraag Diabetes Diabetes
909909
1.190 1.190
Kanker* Kanker*
2014 2014 2030 2030
545545
779779
2014 2014 2030 2030 •!
Coronaire Coronaire Hartziekten Hartziekten 649649
840840
Beroerte Beroerte 207207
2014 2014 2030 2030
Artrose Artrose
1.664 1.664 1.275 1.275
2014 2030 2030 2014
AngstAngststoornissen stoornissen
2014 2014 2030 2030
COPD COPD
405405
568568
2014 2014 2030 2030
300300
961961
•!
In 2014 2014 bijna bijna 1 op 1 op 3 met 3 met 1 of 1 meer of meer chronische chronische ziekten. ziekten. Vanaf Vanaf 75 75 jaar jaar 80% 80% •! NuNu 5,35,3 miljoen miljoen mensen mensen met met een een chronische chronische ziekte. ziekte. In In 2030 2030 zijnzijn ditdit 7 7 miljoen miljoen mensen mensen ofwel ofwel 2 2 opop 5 5 •! In
935935
2014 2014 2030 2030
Hartfalen Hartfalen 147147
226226
2014 2030 2030 2014
Bron: Bron: RIVM, RIVM, VTVVTV 2014 2014 Noot: Noot: *Cijfers *Cijfers gebaseerd gebaseerd op prevalentie op prevalentie verwachtingen verwachtingen voorvoor Borstkanker, Borstkanker, Dikke Dikke darmkanker, darmkanker, Prostaatkanker, Prostaatkanker, Huidkanker, Huidkanker, Longkanker, Longkanker, Non-Hodgkin Non-Hodgkin Lymf. Lymf. Cijfers Cijfers x 1.000 x 1.000
7
7 7
Toename (chronische) zorgvraag:
Aantal chronische ziekten naar leeftijd
"#$%%&!
'()*!
)+(,*!
,+(**!
*+(-*!
-+(.*!
.+/!
Bron: CBS
8
8
Stijgende zorgkosten
Zorgkosten nemen exponentieel toe met het toenemen van de leeftijd × 1000 euro
35 30 25 20 15 10 5
95+
90-94
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-5
0
Bron: CBS
9
9
Stijgende zorgkosten De Nederlandse zorgkosten groeien naar verwachting door tot 19-31% van het totale BBP in 2040
Uitgaven aan zorg als percentage van het totale BBP 18% 16% 14% 12% 10% 8%
17% 14%
6%
10%
4% 2% 0%
USA
Nederland
OECD Gemiddelde
Bron: CBS 10
10
Toelichting participatiesamenleving Toename eenzaamheid Toename van aantal eenpersoonshuishoudens Het aantal eenpersoonshuishoudens is sinds de jaren 60 toegenomen van ruim 10% naar bijna 40% in 2015. Het risico op eenzaamheid is door deze beweging toegenomen. Eenzaamheid Bijna veertig procent van de volwassen Nederlanders voelt zich eenzaam. Dertig procent van de Nederlanders ouder dan 18 jaar zegt zich enigszins eenzaam te voelen. Ruim 8 procent geeft aan (zeer) ernstig eenzaam te zijn. Eenzaamheid neemt toe met de leeftijd. Dit geldt specifiek voor sociale eenzaamheid. Het percentage mensen dat zich emotioneel eenzaam voelt, neemt toe vanaf 75 jaar. Vanaf 50-jarige leeftijd voelt meer dan 40% van de Nederlanders zich eenzaam. Van de 75- tot 85-jarigen voelt bijna 50% zich eenzaam. Van de 85-plussers voelt bijna 60% zich eenzaam. Ook extreme eenzaamheid neemt toe met het ouder worden. Van de 65- tot 75 jarigen voelt ruim 7% zich (zeer) ernstig eenzaam. Voor 75- tot 85-jarigen geldt dit voor bijna 10%. Van de 85plussers voelt bijna 14% zich extreem eenzaam. 75-plussers voelen zich sneller eenzaam door een opeenstapeling van gebeurtenissen, zoals het overlijden van een partner en andere leeftijdsgenoten en het verlies van mobiliteit en zelfstandigheid.
Bron: CBS, RIVM, Volksgezondheidenzorg.info, nationaalkompas.nl 11
11
Ontwikkelingen in relatie tot de werkinhoud (vraagkant): Toegenomen complexiteit van de zorgvraag/multimorbiditeit
Bron: VTV, 2014 12
12
Kwetsbare oudere patiënten in ziekenhuis
Bron: Uit presentatie Sophia de Rooy over Kwetsbare ouderen, Veiligheidsagenda NVZ/NFU 13
13
2. ICT zorgt met u mee
14
Nederland koploper Europa met aantal internetaansluitingen Huishoudens met (breedband)internet, internationaal, 20141) •!
In Nederland had in 2012 94 procent van de huishoudens toegang tot internet. Dat is meer dan in veel andere landen. Ook van de Noorse, Zweedse en Deense huishoudens hebben ruim negen op de tien een internetaansluiting.
•!
De digitale bereikbaarheid van de Nederlandse bevolking is goed en vormt geen obstakel voor het aanbieden van digitale diensten of delen van kennis.
•!
Met het toenemen van de leeftijd neemt de toegang tot en het gebruik van het internet af (zie volgende pagina). Aandachtspunt voor de doelgroep ‘ouder wordende mens’.
Bron: CBS, ICT Kennis en Economie, 2015
15
15
Wat Watdoen doende deNederlanders Nederlandersop opInternet? Internet?
Bron: Bron: CBS, CBS, Statline, Statline, 2015 2015
1616
16
Het gebruik van Sociale Media neemt nog steeds toe. Jongeren haken af bij Facebook en Twitter en zoeken alternatieven, maar ouderen zijn daar juist steeds meer te vinden
Bron: Marketingfacts, Stats Dashboard, 2015 17
17
Bezit van of toegang tot PC, Desktop, Laptop, Smartphone of Tablet in Nederland neemt gestaag toe Percentage van Nederlandse bevolking met toegang tot ICT-middelen
•! •!
100
Percentage van de bevolking
90
•!
80 70 60 50 40 30
•!
20 10 0
2005
2006
2007
Toegang tot PC
2008
2009
Desktop
2010
Laptop
2011
2012
Smartphone
2013
Desktop: neemt af in populariteit Laptop: blijft gestaag toenemen, maar lijkt te stabiliseren Smartphone: 65+’ers zijn met een stijging van 16% aan een tweede inhaalslag begonnen; 45% van de 65+’ers bezit eind 2014 een smartphone (t.o.v. 29% eind 2013). Onder jongeren (13-34 jaar) is de smartphone penetratie inmiddels al 95%. Tablet: Onder ouderen (65+) neemt het tabletbezit het hardst toe van 43% eind 2013 naar 56% eind 2014.
2014
Tablet
Bron: CBS, TNO en EZ, ICT, kennis en economie, 2013. CBS Statline. GfK, Nieuwe meting trends in digitale media, 2015 18
18
Context: Overheidsbeleid VWS focus op: om met bewezen e-health technieken langer in goede gezondheid in de eigen omgeving te blijven wonen. “Wij willen dat mensen centraal staan in de zorg en dat zij zo veel mogelijk regie over hun eigen leven kunnen nemen. Met het vervagen van de grenzen tussen cure en care willen wij dat mensen in staat worden gesteld om zo lang mogelijk actief te participeren in het arbeidsproces en zo lang mogelijk thuis te blijven wonen.” 3 ambities 1.!Binnen
5 jaar heeft 80% van de chronisch zieken direct toegang tot medische gegevens: 8,7 miljoen mensen 2.!Binnen
5 jaar kunnen 75% van de chronisch zieken en 75% van de kwetsbare ouderen zelfstandig metingen uitvoeren: 1,5 miljoen mensen 3.!Binnen
5 jaar heeft iedereen die zorg thuis ontvangt de mogelijkheid om desgewenst - via een beeldscherm 24 uur per dag met een zorgverlener te communiceren: 500.000 mensen
Totaal 10,7 miljoen mensen. Bron: Kamerbrief 02-07-2014 19
19
Nederland heeft een goed klimaat voor mHealth-bedrijven
Per land is onder andere gekeken naar: •!Aanwezigheid m-Health ontwikkelaars •!Acceptatie m-Health door professionals •!Marktcondities •!Wetgeving •!Acceptatie
door patiënten •!Voorkomen van ICT in zorg
Bron: EU: research2guidance - EU countries’ mHealth app market ranking 2015 20
20
Het belangrijkste voor de acceptatie van apps in de zorg zijn acceptatie door dokters, digitalisering in de ziekenhuizen en de marktgrootte van app leverancier
Bron: EU: research2guidance -EU countries’ mHealth app market ranking 2015 21
21
‘Innovatie-tijdlijn’: ‘Innovatie-tijdlijn’: de de meest meest relevante technologieën en ‘Innovatie-tijdlijn’: de meestrelevante relevantetechnologieën technologieën en en segmenten segmenten komend komend decennium decennium segmenten komend decennium Technologieën Technologieën en eninnovaties innovaties die die wijd wijd verspreid verspreid en en algemeen algemeen ininin gebruik gebruik genomen zijn. Technologieën en innovaties die wijd verspreid en algemeen gebruikgenomen genomenzijn. Sommige Sommige technologieën technologieën zijn zijn nu nunu alalbeschikbaar, beschikbaar, maar maar nog nog niet niet effectief effectief breed gebruik. Sommige technologieën zijn al beschikbaar, maar nog niet effectiefbreed breedinin ingebruik.
8 0,6
VoedingsVoedingsVoedingssupplementen supplementen supplementen
Persoonlijke vragenlijst
Preventiekompas Preventiekompas Persoonlijke vragenlijst Persoonlijke vragenlijst
0,4 0,2
*
Domotica Domotica Domotica
8
8 0,6 0,4 0,2
0
0
-0,2
-0,2
-0,4
-0,4
-0,6
-0,6
8
8
*
*
0,6 0,4 0,2 0 -0,2 -0,4 -0,6
Statistische proces Statistische Statistische proces proces controle controle controle
Zorg op afstand Zorg Zorg op op afstand afstand media
social
Eicel min kern
Eicel min kern
DNA patient in eicel
Bigdata data research BigBig data research research
social
social
Eicel min kern
BIG DATA BIG DATA
BIG DATA
Preventiekompas
Online betrouwbare Online Online betrouwbare betrouwbare informatie informatie informatie
Lab-on-a-chip Lab-on-a-chip Lab-on-a-chip
8
DNA patient in eicel
Tissue (re)generation Tissue Tissue (re)generation (re)generation
Huidcel patiënt
Huidcel patiënt
DNA patient in eicel
Eicel deelt tot blastocyt
Huidcel patiënt
Eicel deelt tot blastocytEicel deelt tot blastocyt
Stamcellen
media
Stamcellen
media
Weefsel
Weefsel
Stamcellen
Bloedvaten
Bloedvaten Weefsel
Bloedvaten
Voedingslogboek Bewegingspatroon
Voedingslogboek
Voedingslogboek
Bewegingspatroon Bewegingspatroon
2010 2010
Gezondheidsondersteunende Gezondheidsondersteunende Gezondheidsondersteunende mobiele apps mobiele mobiele apps apps
ADL-ondersteuning ADL-ondersteuning ADL-ondersteuning
Precision medicine Precision Precision medicine medicine
2010
2025 2025 2025 02
100 mm/Hg
02
02
100 mm/Hg 100 mm/Hg
128 78 65
128 78 65
128 78 65
Serious games Serious Serious games games DANCE!
Sensoring Sensoring Sensoring 02
100 mm/Hg
02
02
100 mm/Hg100 mm/Hg
Bewegingsondersteuning Bewegingsondersteuning Bewegingsondersteuning
DANCE!
DANCE!
Digitaal kennis-
enkenniscontactplatform Digitaal Digitaal kennisen en contactplatform contactplatform
= Verwacht voor 2020 ==Verwacht Verwachtvoor voor2020 2020
(Zorg)ondersteunende (Zorg)ondersteunende (Zorg)ondersteunende robots robots robots
Persoonlijk gezondheids Persoonlijk Persoonlijk gezondheids gezondheids dossiers dossiers dossiers
Digitale uitwisseling medische dossiers Digitale Digitale uitwisseling uitwisseling medische medische dossiers dossiers
Decision support system Decision Decision support support system system
Robotchirurgie
Robotchirurgie Robotchirurgie
= Verwacht na 2020 ==Verwacht Verwachtna na2020 2020
Bron: Diagnose Zorginnovatie, 2013 Bron: Bron:Diagnose DiagnoseZorginnovatie, Zorginnovatie,2013 2013 22
22
22 22
ICT ziekenhuizen wordt steeds complexer
ICT oplossingen zijn van toepassing op alle organisatieonderdelen. Uitwisselbaarheid van informatie tussen (deel)systemen is noodzakelijk en moet 100% betrouwbaar zijn. Totaal zijn er 10tallen tot honderden applicaties die gegevens bevatten en verwerken.
Bron: Onder andere Nictiz referentiearchitectuur 23
Exponentiële groei van data Opslagparadox: schept de exponentiële groei van data veel kansen of juist veel belemmeringen? 21-05-2015 De alsmaar groeiende hoeveelheid beschikbare informatie is immers altijd voorhanden en geeft meer en meer inzicht in het gedrag van doelgroepen en afnemers. Terwijl organisaties steeds meer van hun data willen profiteren, maakt de exponentiële groei van informatie de hanteerbaarheid ervan steeds complexer.
We slaan in een jaar meer data op dan de mensheid in totaal heeft opgeslagen tot het jaar 2000. En deze hoeveelheid verdubbelt ieder jaar. De Wet van Moore voorspelde een verdubbeling in processor capaciteit iedere 2 jaar. Maar waar de chipindustrie voor processors nog moeite heeft om te voldoen aan deze Wet, is dat voor het opslaan van data geen probleem.
Bron: De opslagparadox, KPN, internet 24
24
De ouder wordende mens en het omgaan met techniek en informatie: niet iedereen zal kunnen wennen aan en omgaan met veranderingen en nieuwe technologieën Traditioneel
Lokaal georiënteerd: vaker woonachtig in landelijke gebieden •! Zoeken vaker sociale contacten in directe omgeving •! Willen voor zorg vaker bij voorkeur terugvallen op kinderen en familie
•!
Minder gericht op: •! Actieve bijdrage aan maatschappij •! Jezelf altijd maar blijven ontwikkelen •! Veel sociale contacten
•!
•!
Post-modern
Modern
•! •! •!
•! •!
Woonachtig in suburbane woonomgeving Op zoek naar comfort Hebben een meer zorgeloze instelling Verwachten dat hun belangen goed vertegenwoordigd zullen zijn Nemen minder eigen verantwoordelijkheid Minder gericht op ontwikkeling en in stand houden van de vitaliteit De overheid en zorginstellingen moeten de zorg voor deze groep ouderen regelen (verwachting, recht hebben op)
•! •! •! •! •! •! •! •!
Woonachtig in zowel sterk stedelijk als zeer landelijke woonomgeving Zijn sterk gericht op vitaliteit en gezondheid Willen zorgvraag zelf regelen (autonomie) met eigen netwerk Hoogopgeleide mensen Staan open voor bijbetalen luxere zorg Verwachten hogere mate van zelfredzaamheid Sterk gericht op onderhouden sociale contacten Met betrekking tot zorg ! Houden het liever zelf in de hand
Bron: gebaseerd op presentatie Motivaction, ActiZ, debat toekomst ouderenzorg, 2012
25
25
3. Iedereen zijn eigen medicijn
26
Investeringen in ontwikkeling medicijnen stijgt met een stabiel aantal registraties •! •!
Toenemende investeringen in geneesmiddelen Stabiel aantal geregistreerde middelen per jaar
Bron: Nefarma, farmafeiten 2013 27
27
Focus in wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe medicatiemogelijkheden Wetenschappelijk onderzoek focust zich op (dec. 2014): •!
Targetted therapy
•!
Immunotherapy
•!
Cytotoxics
Bron: Development in Cancer Treatments, Market Dynamics, Patient Access and Value, Global Oncology Trend Report 2015, IMS Institute 28
28
Personalized medicine veelbelovend
Personalized medicine: •! neemt een toevlucht in wetenschappelijk onderzoek •! kan bijdragen aan het efficiënter inzetten van behandelingen
Bron: Personal Medicine Coalition, The case for personalized medicine – 4th edition, 2014 29
29
Personalized Care – personalized medicine, personalized nutrition •!
•!
Steeds meer mogelijkheden voor persoonlijke therapieën op basis van inzichten verkregen uit genenprofiel Onderzoeksgebieden Pharmacogenomics en nutrigenomics: -! Twee verschillende disciplines -! Bieden mogelijkheden voor preventie en versterken effectiviteit therapieën -! Therapie en voeding zullen in de toekomst steeds meer afgestemd worden op het individu -! Bieden mogelijkheden voor ontwikkeling van vaccins
Zie ook trend ‘Meer medicatiemogelijkheden’
Bron Figuur: Bayer Healthcare 30
30
Toename verwacht van toepassing combinatietherapieën
Bron: Development in Cancer Treatments, Market Dynamics, Patient Access and Value, Global Oncology Trend Report 2015, IMS Institute 31
31
Biologische geneesmiddelen doen hun intrede voor alle aandoeningen
Bron: Nefarma, 2013 32
32
Toenemend marktaandeel biologische medicatie
33
33
Biologische medicatie is duurder
Gemiddelde prijs voor biologische medicatie fors hoger dan conventionele medicatie bij Reuma
Bron: Optum, Rheumatoid Arthritis Cost Drivers, November 14th, 2014 34
34
Jonge, maar groeiende markt voor biosimilars*)
*) een biosimilar is een geneesmiddel dat zo is ontwikkeld dat het gelijkwaardig is met een bestaand biologisch geneesmiddel ( het !referentiegeneesmiddel!) 35
35
Aflopen van patenten biedt veel kansen voor biosimilars en generieke medicijnen
Bron: Rabobank, Biopharmaceutical Industry – sector report 2012, oktober 2012 36
Gebruik generieke middelen afgelopen jaar fors toegenomen
Bron: SFK 37
37
DeDe markt markt voor voor nanotechnologie nanotechnologie in in medicijnen medicijnen staat staat aan aan dede vooravond vooravond van van grootschalige grootschalige groei groei
•!
Wereldwijde •! Wereldwijde markt markt voor voor nanotechnology nanotechnology (alle (alle productgroepen) productgroepen) stijgt stijgt sterk sterk
•!
The •! The global global drug drug delivery delivery nanotechnology nanotechnology market market is forecast is forecast to be to worth be worth US US $53.3 $53.3 billion billion by 2018 by 2018 (GLA, (GLA, 2014) 2014)
Bron:Bron: European European Commission Commission 38
38
38
Stijgende consumptie van medicijnen
Bron: CBS, trendcijfers gezondheidszorgenquete 1984-2009, 2011 39
39
Verschuiving van medicatiegebruik naar 50+ leeftijd bij Astma/COPD
Bron: SFK, Vooral 50-plussers gebruiken meer astma/COPD-medicatie, februari 2015 40
40
Therapietrouw afhankelijk van gedrag patiënt
Bron: Postma, Therapietrouw maakt groeihormoon minder kosteneffectief, 201200 41
41
Sterk toenemende kosten dure geneesmiddelen Nederland •! •! •!
Toename kosten dure geneesmiddelen voor ziekenhuissector van ! 1.212 miljoen naar ! 1.530 miljoen (NZa) Toename relatief aandeel kosten dure geneesmiddelen t.o.v. totale omzet van 3,8% naar 7,4% (NZa) Er moet rekening mee worden gehouden dat de omzet aan dure geneesmiddelen zeker jaarlijks met 10 - 15 % zal stijgen (KWF)
Bron: Nza, KWF 42
42
Aandeel dure oncolytica van totaal stijgt
Bron: KWF 43
43
Toename geneesmiddelenkosten het sterkst in de leeftijd tussen de 50-80 jaar
Bron: Stichting Farmaceutische kengetallen 44
44
Fusiegolf farmaciebedrijven voor een belangrijk deel veroorzaakt door rendement weesgeneesmiddelen •!
Verwachte rendement op weesgeneesmiddelen zeer groot -!
•!
-!
Langdurig gebruik weesgeneesmiddelen Hoge prijsmacht farmaciebedrijven
De winstmarges van generieke geneesmiddelen zijn buitengewoon klein
Bron: FD, 10 augustus 2015 45
45
Dalende geneesmiddelenprijzen leiden niet per definitie tot dalende macrokosten Drie factoren van invloed op stijgende kosten hemofilie: •!
•!
•!
Hemofilie patiënten leven langer door betere medicatie Patiënten ontwikkelen resistentie tegen medicatie, waardoor aanvullende behandelingen nodig zijn Veel nieuwe geneesmiddelen in trial fase die zullen leiden tot meer competitie en dalende geneesmiddelprijzen
Bron: Optum 46
46
Centrale sturing overheid in inkoop afhankelijk van competitie rondom geneesmiddel
WGP= Wet Geneesmiddelen Prijzen 47
47
Toelating basispakket steeds vaker afhankelijk van kosteneffectiviteit •!
De zorg in het basispakket moet worden getoetst op: -! noodzakelijkheid, -! werkzaamheid (effectiviteit) -! en kosteneffectiviteit.
•!
Tevens moet worden bezien of de zorg niet voor eigen rekening en verantwoording van de gebruiker kan worden gelaten.
•!
Een meer noodzakelijke behandeling mag hogere kosten per QALY maken om toch voor opname in het basispakket in aanmerking te komen.
Bron: IBMG, Erasmus MC 2007 48
48
4. Meer inzicht met minder registratie
49
Nederland achter op uitkomst indicatoren en VBHC (Value-Based Health Care)
50
50
Standaardisatie randvoorwaarde voor vergelijkbaarheid
Bron: NTMA, tijdschrift voor zorgadministratie, 2013 51
51
Versnippering van het registratie en gegevensstromen landschap
Bron: DBC Onderhoud rapportage gegevensstromen 52
Accreditatie, certificatie en keurmerken
•!
Er zijn ongeveer 40 keurmerken in de ziekenhuissector
•!
Keurmerk geeft indicatie van de kwaliteit van zorg
•!
Ontbreken keurmerk betekent niet dat er geen goede kwaliteit wordt geleverd
Bron: Keurmerken, certificatie en kwaliteitsverklaringen in de zorg, NICTIZ en Zorginstituut Nederland
53
53
Informatiepositie patiënt in het zorgproces op achterstand. Onder andere ontsluiten medisch dossier moet informatiepositie verbeteren
54
54
5. Van ziekenhuis naar kennisinstelling
55
Doelgroepen van preventie: onderscheid naar ziektestadium Preventie is vaak gericht op een specifieke doelgroep van mensen die extra bescherming nodig hebben, of meer risico lopen ziek te worden door bijvoorbeeld hun leefstijl. De doelgroepen worden onderscheiden naar het ziektestadium: van de gezonde bevolking tot mensen met een ziekte. Universele preventie bevordert en beschermt actief de gezondheid van de gezonde bevolking. Selectieve preventie probeert te voorkomen dat personen met één of meerdere risicofactoren (determinanten) voor een bepaalde aandoening daadwerkelijk ziek worden. Geïndiceerde preventie probeert te voorkomen dat beginnende klachten verergeren tot een aandoening. Het doel van zorggerelateerde preventie is te voorkomen dat een bestaande aandoening leidt tot complicaties, beperkingen, een lagere kwaliteit van leven of sterfte. Daarnaast kan preventie zich ook richten op het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen die ontstaan ten gevolge van een chronische ziekte. Bron: Van den Berg & Schoemaker, 2010 56
56
Solidariteit & premiedifferentiatie
Bron: CBS, Solidariteit in de gezondheidszorg, 2011 57
57
Gezondheid is niet altijd een keus
Het conceptuele model van de volksgezondheid, uitgewerkt voor determinanten van gezondheid
Invulling determinant bepaalt invloed op gezondheid Een determinant is op zich meestal niet bevorderend of bedreigend voor de gezondheid. Dit hangt van de invulling af. Zo kennen bijvoorbeeld voeding, arbeid of bloeddruk zowel positieve als negatieve kanten. Veranderingen in persoonsgebonden factoren, leefstijl of omgevingsfactoren kunnen de volksgezondheid zowel verbeteren als verslechteren. In het Kompas richt men zich zowel op risicofactoren voor ongezondheid (pathogenese), als op factoren die de gezondheid positief beïnvloeden (salutogenese).
Bron: Nationaalkompas.nl 58
58
Bijdrage van risicofactoren aan ziektelast
Bron: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-daly-s/ziektelast-indaly-s/wat-is-de-bijdrage-van-risicofactoren/ 59
59
Gezondheid loont
Bron: RVZ 60
60
Gezondheid loont Werknemers met een gezonde leefstijl: gemiddeld een aanzienlijk lager verzuim.
Bron: NISB, Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen 61
61
Gezondheid Gezondheidloont loontPrijs Prijsvan vangezond gezondgedrag gedrag Gezond Gezondgedrag gedragveel veelkan kanopleveren oplevereninintermen termenvan vangezondheid. gezondheid.Gezond Gezondgedrag gedragheeft heeft echter echterook ookeen eenprijs prijswant wantongezond ongezondgedrag gedragveroorzaakt veroorzaaktslechts slechtseen eenbeperkt beperktdeel deel van vande dehuidige huidigezorgkosten zorgkostenen enbevordering bevorderingvan vangezond gezondgedrag gedragleidt leidtop oplange langetermijn termijn tot toteen eenstijging stijgingvan vande dezorguitgaven. zorguitgaven.
Bron: Bron:RIVM, RIVM,Volksgezondheidenzorg.info Volksgezondheidenzorg.info 62
6262
Effect Effect van van preventie preventie
Economische Economischebeleidsanalyse beleidsanalysedoor doorhet het UMCG UMCGin in2011 2011toont toontde dekosten kostenen en baten batenvan van‘niets ‘nietsdoen’ doen’versus versus preventie preventiein inde delooptijd looptijd2010-2050 2010-2050
Bron: Bron:Gezond Gezonden enactief actiefouder ouderworden: worden:de de maatschappelijke maatschappelijkebaten batenvan vanhealty healtyageing, ageing, Onderzoeken enscenario-analyse scenario-analysetot tot2050. 2050.UMCG UMCG Onderzoek
63
63 63
Effect Effect van van preventie preventie
Economische Economische beleidsanalyse beleidsanalyse door door het het UMCG UMCG in in 2011 2011 toont toont dat dat zowel zowel primaire, primaire, secundaire secundaire als als tertiaire tertiaire preventie preventie loont. loont.
Bron: Bron: Gezond Gezond en en actief actief ouder ouder worden: worden: de de maatschappelijke maatschappelijke baten baten van van healty healty ageing, ageing, Onderzoek en en scenario-analyse scenario-analyse tot tot 2050. 2050. UMCG UMCG Onderzoek
64
64 64
Technologische en digitale innovaties op het gebied van preventie M-Health
Meeste potentie voor m-Health toepassingen worden toegeschreven aan remote monitoring, remote consult toepassingen, diagnostische applicaties en alert toepassingen
m-Health wordt vooralsnog met name ingezet voor het monitoren van de gezondheid van ‘patienten’. Dit kan preventief of als nazorg worden ingezet
Bron: Research2guidance
65
65
6. Investeren in duurzaamheid
66
Investeren in duurzaamheid
De milieuthermometer zorg presenteert best practices waardoor te behalen winst inzichtelijk is
Bron: World Health Organization and Health Care Without Harm 67
67
Globalisering van duurzaamheid (in de zorg) Opwekken van groene stroom
Steeds meer (internationale) afspraken over duurzame energie winning en gebruik, en emissienormen dragen eraan bij dat duurzaamheid hoger op de agenda komt te staan
Bron: Monitor Duurzaam Nederland 2014: Verkenning SCP 68
68
Ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid: duurzaamheid steeds meer een integraal onderdeel van b de strategie en bedrijfsvoering Toegepast op de zorgsector betekent duurzaam ondernemen: Op het People-aspect: de persoon die zorg nodig heeft, meer centraal stellen en zelfredzamer maken. Meer aandacht geven aan kwaliteit van leven en (behoud van) gezondheid in plaats van aan ziekte en meer aandacht voor strategisch voorraadbeheer als het om het personeel in de zorg gaat (inzetbaarheid, arbeidssatisfactie, diversiteit); Op het Planet-aspect: energiebezuiniging, zuinig gebruik van grondstoffen, duurzame inkoop en zorgvuldig beleid m.b.t. afvalstoffen; Op het Profit-aspect: meer aandacht voor integraal economisch en duurzaam voorraadbeheer (grondstoffen, materialen en kennis) i.p.v. alleen kosten-batenanalyses. Waar de aspecten elkaar overlappen worden voor de zorg de volgende aandachtspunten zichtbaar: Door Milieu en Mensen te verbinden wordt een stimulerende zorg-en werkomgeving ("healing environment#) gecreëerd, waarin aandacht is voor de invloed van gebouwen, groen, voeding, licht e.d. op patiënten en personeel
Figuur PPP en de gezondheidszorg
69
69
Kengetallen Kengetallen milieuprestaties milieuprestaties ziekenhuizen ziekenhuizen De milieuthermometer De milieuthermometer zorgzorg presenteert presenteert bestbest practices practices waardoor waardoor te behalen te behalen winst winst inzichtelijk inzichtelijk wordt wordt gemaakt gemaakt en vergelijkbaar en vergelijkbaar wordt wordt
Bron:Bron: milieubarometer.nl milieubarometer.nl
70
70
70
Aandacht voor energie-efficiëntie: mogelijke energie besparingen bij toepassing van hoogwaardige leidingisolatie in de utiliteit
Bron: CE Delft, 2014 71
71
7. Van stand-alone naar regionaal netwerk
72
Krachtenveld waarin ziekenhuizen zich bevinden maakt dat bezinning op positie van groot belang is
Bron: RVZ 73
73
Kwaliteit en doelmatigheid zijn belangrijke drijfveren voor samenwerking
Bron: KPMG, Wie doet het met wie in de zorg, 2014 74
74
Veel ziekenhuizen zoeken samenwerking met andere ziekenhuizen
75
Aantal zelfstandige ziekenhuizen neemt af, met name als gevolg van fusies
Sinds 2005 is het aantal ziekenhuizen met bijna 15% afgenomen. Bron: https://dehardecijfers.files.wordpress.com/2013/10/aantal-ziekenhuizen.jpg
76
76
Samenwerking vereist afstemming
77
77
Samenwerking met medisch specialisten kent verschillende vormen
Bron: NZa, Integrale bekostiging medisch specialistische zorg 78
78
8. Van bricks naar clicks
79
De transities in de zorg leiden tot andere prikkels voor investeringen vastgoed
Bron: Campman, vastgoedfinanciering in de cure-sector, november 2013
80
80
Veranderende patiëntenstromen in ziekenhuis hebben effect op vastgoed •! •!
Aantal klinische opnamen blijft stijgen Aantal eerste polikliniekbezoek daalt gestaag sinds 2011
81
81
Veranderende patiëntenstromen in ziekenhuis heeft effect op vastgoed •!
Ligduur neemt al langdurig af, echter lijkt vanaf 2013 te stabiliseren
Bron: Intrakoop, jaarverslagenanalyse 2014, sectorrapport ziekenhuizen 82
82
Meer onzekerheid benodigd vastgoed vanwege digitalisering
Bron: KPMG, FD outlook zorgspecial, 2012 83
83
De markt voor medische technologie groeit net zo snel als die van de geneesmiddelen •!
Gemiddelde stijging ± 5% per jaar voor beide sectoren
84
84
Sterke groei gemiddelde kosten aan medische apparatuur •!
De kostprijs van medische technologie wordt in de VS steeds hoger, waardoor hogere investeringen genoodzaakt zijn
•!
Aannemelijk dat situatie VS niet afwijkt van NL
Bron: http:://www.american-appraisal.com/us/library/news/ healthcare-cost-trend-bulletin.htm 85
85
(Medische) technologie moet steeds sneller vervangen worden door technologische vooruitgang
Expected life cycle: Snelheid waarmee de huidige technologie verouderd is Bron:KNAW, Evaluation of new technology in healtcare, 2014 86
86
Gemiddelde kosten ICT per medewerker in ziekenhuizen neemt gestaag toe
Bron: M&I, ICT Benchmark ziekenhuizen 2015
87
87
ICT kosten (% omzet) sinds 1993 verdrievoudigd
•!
ICT kosten als percentage van de omzet neemt gestaag toe van ± 4,2% naar 4,5%
Bron: M&I, ICT Benchmark Ziekenhuizen 2013 Q-Consult, Investeren in de waardeketen II, 2011 88
88
Verschuiving Verschuiving ICT ICT investeringen investeringen van van hardware hardware enen netwerken netwerken naar naar software software
Bron:Bron: CBS, CBS, Nationale Nationale rekeningen. rekeningen. 1) Voorlopige 1) Voorlopige cijferscijfers
89
89
89
Groeiende investeringen zorgaanbieders Investeringsvraag zorgaanbieders blijft stijgen tot 2018 als trend periode 2007-2012 doorzet
•!
Aandeel investeringen via huur/lease constructies naar verwachting stabiel
•!
Investeringen de afgelopen jaren gestegen, dus blijkbaar geen probleem om deze te financieren
In miljarden
•!
Bron: http://www.zorgkapitaal.nl 90
90
Vraag vreemd vermogen stijgt •!
Totale vraag zorgaanbieders naar (bancaire) financiering stijgt van ! 18 miljard in de periode 2007-2012 naar ! 21 miljard in de periode 2013-2018
•!
! 11 miljard aan nieuwe (bancaire) leningen noodzakelijk om noodzakelijke
In miljarden
investeringen mogelijk te maken
Bron: http://www.zorgkapitaal.nl 91
91
Waarborgfonds verstrekt minder geborgde leningen •! •!
Daling nieuwe langlopende leningen per verslag jaar in 2014 met ! 318 mln. (-42%) ten opzichte van verslagjaar 2013 Daling totale volume uitstaande leningen van 8.922 miljoen euro naar 8.571 miljoen euro (-4%).
Bron: WFZ, Jaarverslag 2014 92
92
Bij (economische) onzekerheid stijgt de kredietopslag •!
Risico een belangrijke graadmeter voor kredietopslag (on)geborgde leningen
•!
HEAD verwachten dat de kredietopslag de komende periode zal stijgen
Bron: http:// www.zorgkapitaal.nl Head, Financiëlezorgthermometer 2015-Q2 93
93
Zorgaanbieders lenen steeds goedkoper bij gebruik van geborgde leningen •!
Dalende swaprente leidt tot dalende rente voor (bancaire) leningen (geborgd en ongeborgd)
•!
Dalende kredietopslag zorgaanbieders vanwege zekerheid door ‘borging’ bij waarborgfonds Reductie risico financier
•!
Bron: De Telegraaf Deloitte, Evaluatieonderzoek Waarborgfonds voor de Zorgsector, 2015 94
94
Risico Risico banken banken neemt neemt af af door door betere betere solvabiliteit solvabiliteit enen liquiditeit liquiditeit zorgaanbieders zorgaanbieders
Bron: Bron: NZa,NZa, op basis op basis van van jaarrekeningen jaarrekeningen 20112011 t/m t/m 20142014 van ziekenhuizen van ziekenhuizen en en revalidatieinstellingen revalidatieinstellingen
95
Leasemarkt medische Leasemarkt medischeapparatuur apparatuurgroeit groeitsneller sneller dan dan de de overige sectoren overige sectoren
Bron: Sectorstudie medische technologie (april 2014) Bron: INGING Sectorstudie medische technologie (april 2014) 96
96 96
Basel III leidt tot strengere eisen aan eigen kapitaal banken, waardoor minder geld beschikbaar is voor kredietverstrekkingen
97
97
Komende jaren minder krediet beschikbaar voor zorgaanbieders door effect Basel III voor banken •!
Overhaaste versterking van kapitaalbuffers kan leiden tot neerwaartse druk op de kredietverlening
•!
Nederlandse banken bereiden zich al enkele jaren voor op de overgang naar Basel III
Bron: Rabobank Themabericht Een traject van hervormingen voor het Nederlandse bankwezen, 2014, 98
98
Banken Banken steeds steeds terughoudender terughoudender in verstrekken in verstrekken kredieten kredieten bij bij gelijkblijvende gelijkblijvende financieringsbehoefte financieringsbehoefte •! •! •! •!
Versterken •! Versterken balans balans doordoor onder onder andere andere BaselBasel III III Afboekingen •! Afboekingen op vastgoedportefeuille op vastgoedportefeuille Onzekerheid •! Onzekerheid toekomst toekomst vastgoedsector vastgoedsector (macro/meso/micro) (macro/meso/micro) Risicospreidend •! Risicospreidend en –mijdend en –mijdend gedrag gedrag
Bron:Bron: Vermeer Vermeer & Joore, & Joore, Crowdfunding Crowdfunding in Vastgoed, in Vastgoed, 2014 2014
99
Stijging financieringsrisico’s door externe ontwikkelingen leidt tot toename eisen financieringsaanvragen
Bron: ING, Sectorvisie ziekenhuiszorg, 2014 100
100
9. Van baan naar loopbaan
101
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (aanbodkant): Afname beroepsbevolking
Bron: CBS
Tussen 2007 en 2040 zal de potentiële beroepsbevolking naar verwachting afnemen van 10 naar 9 miljoen.
Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid, RIVM 2013 102
102
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (aanbodkant): Toename beroep op mantelzorg
Zorgverplichtingen zijn de meest genoemde reden om in deeltijd te werken of om de arbeidsduur te reduceren. Steeds meer mensen verlenen (mantel)zorg. Het aandeel werkenden dat (mantel)zorg verleende, nam in de periode 2004-2012 toe van 13% tot 17%. In de ziekenhuis- zorg en welzijnssector combineren 1 op de 4 werknemers werk met mantelzorg. Bron: Aanbod van Arbeid 2014, Arbeidsdeelname, flexibilisering en duurzame inzetbaarheid, Sociaal Cultureel Planbureau, februari 2015
103
103
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (aanbodkant): Ontwikkeling robotisering
40%
Middelbare beroepen
Hogere beroepen 30%
Lagere beroepen
20% ‘96
‘97
‘98
‘99
‘00
‘01
‘02
‘03
‘04
‘05
‘06
‘07
‘08
‘09
‘10
‘11
Bron: CBS / Jan Brooijmans
Het beroepsniveau in Nederland verandert gestaag naar een steeds hoger niveau. In 15 jaar tijd is het aantal hoog niveau-beroepen met 5% gestegen naar 32%. Het belang van het hoge beroepsniveau is nu groter dan van het lage beroepsniveau. Er komen altijd weer nieuwe banen, natuurlijk, maar dan vooral aan de onderkant en aan de top van de arbeidsmarkt. De komst van robots bedreigt vooral het werk van de middenklasse. 104
104
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (aanbodkant): Ontstaan van langere loopbanen/pensioenleeftijd stijgt
De arbeidsparticipatie van de leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar stijgt van 75% in 2007 naar 77% in 2015 en 78% in 2040. Vrouwen en ouderen leveren daarbij een aanzienlijke bijdrage.
Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid, RIVM 2013 105
105
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (aanbodkant): Ontstaan van langere loopbanen/pensioenleeftijd stijgt
106
106
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (aanbodkant):
Ontwikkeling naar flexibelere arbeidsrelaties
Bron: Dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt, Focus op flexibilisering, TNO Innovation for Life, Centraal Bureau voor de Statistiek, 2015
107
107
Ontwikkelingen in relatie tot de werkinhoud (vraagkant): Leven lang leren
Leren is al lang niet meer iets wat beperkt blijft tot de schoolbanken van het initieel onderwijs. Leren blijft zelfs niet beperkt tot de schoolbanken. Post-initiële scholing, informeel en non-formeel leren zijn voor het vaardigheidsniveau van de beroepsbevolking van groot belang. Het vermogen om jezelf te blijven ontwikkelen is cruciaal op de arbeidsmarkt. Bron: Brief aan Platform Onderwijs2032, SER, Den Haag 30 juni 2015
108
108
Ontwikkelingen in relatie tot de werkinhoud (vraagkant): Verdere ontwikkeling taakherschikking/functiedifferentiatie
Groei van het aantal geregistreerde verpleegkundig specialisten per specialisme van 2009 tot en met 2014
Groei van het aantal geregistreerde verpleegkundig specialisten per specialisme van 2009 tot en met 2014 Bron: registratiecommissie Specialismen Verpleegkundige Jaarverslag 2014 109
109
