Bijlage 7: Archeologisch onderzoek

Bijlage 7: Archeologisch onderzoek

W indtu rbine aan het Coevorderkanaal (gemeente Coevorden)

Een Arc heologisch Bureauonderzoek

r.

Libau , 5 november 2012 - rapport 12-245

Administratieve gegevens provincie:

Drenthe

gemeente:

Coevorden

plaats:

Coevorden

toponiem:

Coevorderkanaal

bevoegd gezag:

gemeente Coevorden

opdrachtgever:

Winvast

centrumcoördinaten:

245.201/517.179

kaartblad:

22E

onderzoeksmeld'ingsnummer:

54358

beheer documentatie:

Libau, Rijksd ienst voor het Cultureel Erfgoed, gemeente Coevorden en E­

depot

uitvoerder:

Libau

auteu r:

M. de Jong MA

autorisatie:

drs. J. Molema

rapport:

12-245

telefoon:

fax:

050-3126545 050-3123362 [email protected]

e-mail:

Libau, 5 november 2012 - rapport 12-245

W indturbine aan Coevorderkanaal te Coevorden (gemeente Coevorden) Een Archeologisch Bureauonderzoek

Planvoomemen In opdracht van Winvast, vertegenwoordig dl door dhr. R. de Coo, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor een locatie aan de straat CQevorderkanaal te Coevorden, ten oosten van het Coevorden­ Vechtkanaal (zie figuur 1). Aanleiding voor het onderzoek is de beoogde realisatie van een windturbine op deze plaats. De betonf)laat waarop de windturbine wordt gefundeerd meet 16 à 18 m in diameter, dit ,i s een oppervlak 2 van 200 à 250 m . De 2 m dikke plaat wordt volledig ingegraven. De funderingsplaat rust op heipalen. Middels het onderhavige bureauonderzoek zal worden vastgesteld of in het plangebied archeologische waarden in het geding zijn. Het gebied waar de ingrepen worden beoogd wordt hieronder verder aangeduid als plangebied. :..i ; Cl.

t~ft~

~

Figuur 1: Het plangebied aan het Coevorden-Vechtkanaal (bron: Archis): de locatie van het plangebied een rode cirkel. Het grid meet 1 km bij 1 km.

IS

aangegeven met

Informatie Het plangebied ligt in het meest zuidelijke deel van de gemeente Coevorden. Ten westen van het plangebied ligt het omstreeks 1860 gegraven Coevorden-Vechtkanaal (Gerding et al., 2003) en ten oosten ligt de Duitse grens. Dit gebied heet van oudsher het Coevorder Mars. De streek bij het Coevorder Mars was in de late middeleeuwen dun bevolkt met onder meer de boerderij plaatsen de Grote Scheer en de Kleine Scheer. Ook de Slag bij Ane vond in de nabijheid van dit gebied plaats.

Libau, 5 november 2012 - rapport 12-245

De geomorfologische kaart geeft aan dat het plangebied ligt op een dekzan jrug, mogelijk met een oud landbouwdek (esdek; code 3K14). De dekzandrug ligt te midden van een beekoverstromingsvlakte (code 2M24; zie bijlage: Geomorfologische kaart) . De aanwezigheid van de beekoverstro 'T1 ingsvlakte hangt samen met de beek Klëine Vecht die naar Coevorden stroom.t. Volgens de bodemkaart ligt het plangebied in zijn geheel op venige beekdalgronden (code ABv; zie bijlage Kaart archeologie) . De gegevens van de bodemkaart en geomorfologische kaa rt sluiten voor het plangebied niet goed op elkaar aan. Het Actueel Hoogtebestand Nederland geeft aan dat het plangebied hoger gelegen is dan de directe omgeving (zie figuur 2). Dit duidt op de aanwezigheid van een dekzandruggetje.

Figuur 2: Relatieve hoogteverschillen in de omgeving van Coevorderkanaal bij Coevorden (bron : AHN1). Het plangebied is aangegeven met een pijl.

In de prehistorie waren de hogere delen hogere en voldoende droge delen van het landschap zeer geschikt voor bewoning, vooral als water in de nabijheid beschikbaar was . Vanaf de vroege bronstijd (of mogelijk all eerder) vernatte het landschap door een geleidelijke zeespiegelstijging en de daarmee samenhangende stagnerende afwatering . Langzamerhand ontstond op grote schaal veengroei . Het veen begon aanvankelijk lokaal te groeien ,in dalen en depressies. Vanuit deze lager gelegen delen kroop het veen over het dekzandlandschap en bedekte uiteindelijk zelfs veel van de dekzandkoppen en -ruggen. Grote delen van het landschap , waaronder ook het plangebied, werden ongeschikt voor bewoning. Op enkele hogere ruggen bleef bewoning echter mogelijk. Zo ook op de hogere ruggen in de nabije omgeving van het plangebied (zie onder) . In de middeleeuwen nam de bewoning van deze omgeving toe, zo ontstond bijvoorbeeld de stad Coevorden in de 11 de of 12 de eeuw. Pas in de de 16 eeuw vingen op grote schaal veenontginningen aan . Het plangebied is niet geregistreerd op de Archeologische Monumentenkaart (AMK) , noch zijn uit het plangebied archeologische vondsten bekend (geen registraties van vondsten in de archeologische database ARCHlS ; zie bijlage: Kaart archeologie). In de omgeving van het plangebied komen de volgende archeologische terreinen voor: bewoningssporen uit het neolithicum, de ijzertijd en de vroege- en late middeleeuwen (AMK-terrein 13283), een nederzetting uit de ijzertijd (AMK-terrein 2751) en de laat-middeleeuwse havezathe 'De Groote Scheere' (AMK-terrein 13284) met aansluitend (en gedeeltelijk op hetzelfde terrein) een vindplaats van mesolithisch vuursteen (AMK-terrein 2729) .

,.

Libau, 5 november 2012 - rapport 12-245

2

In de omgeving van het plangebied zijn zeer veel archeologische waarnemingen gedaan. De waarnemingen gelegen binnen een straal van circa 1500 m vanaf het plangebied betreffen: bewerkte vuursteen uit het paleolithicum of mesolithicum (waarneming 300250), vuursteenvondsten uit het mesolithicum (waarnemingen 12906,300262 & 300265), vuursteen uit het neolithicum of de bronstijd (waarneming 13005), een vuurstenen bijl uit het neolithicum (waarneming 12536), een koperen bijl uit het neolithicum of de vroege bronstijd (waarneming 17960), een kubussteen uit de periode bronstijd tot Romeinse tijd (waarneming 3041), aardewerk uit de ijzertijd (waarneming 13675), nederzettingsresten uit de ijzertijd (waarneming 12907), een mantelspeld uit de late ijzertijd of vroeg Romeinse tijd (waarneming 12520), middeleeuws aardewerk (waarneming 13676) en archeologische resten die waarschijnlijk verband houden met de slag bij Ane uit 1227 (waarneming 12531). de

Op de kadastrale minuut uit het begin van de 19 eeuw (gekarteerd tussen 1811 en 1832; gemeente Coevorden, sectie F2) is te zien dat het plangebied ter plaatse van het erf van een oude boerderijplaats genaamd Wijnharst ligt (zie figuur 3). Rondom het erf van de boerderij (perceel 211) liggen bouwland (perceel 210) en hooilanden (percelen 209, 212 en 215). De boerderij en bijbehorende landerijen zijn dan eigendom van een winkelier uit Laarwold (Duitsland) en zullen zijn verpacht. Het gebied ten noorden van de boerderij is het "Coevorsche Marsch" wat bestaat uit weilanden en broekland. Langs de rand van de "Marsch", ten noordoosten van de boerderij, ligt een voetpad. De topografische militaire kaarten uit 1851 en 1864 geven voor het plan gebied hetzelfde beeld als de kadastral'e minuut (zie WatWasWaar & HisGIS). Vanaf de Bonnekaart uit 1904 wordt de boerderij benoemd als Wijnhorst. Inmidd'els zijn twee gebouwen aanwezig (zie bijlage: Projectie van de huidige situatie op de Bonnekaart). Tussen 1975 en 1987 is de boerderij gesloopt en iets naar het westen verplaatst, dit is de huidige Wijnhorsthoeve (zie topografische kaarten 1975 en 1987 op WatWasWaar). De naam "Mars" of "Marsch" is een aanduiding voor natte, moerassige gebieden. De toevoeging horst of harst duidt op een (relatief) hooggelegen gebied. De boerderij Wijnhorst lag hooggelegen bij de moerassen rond Coevorden. De exacte ouderdom van de boerderij en het erf Wijnhorst is niet bekend. Tussen 1788 en 1792 werd Coevorden en omgeving opgetekend in de Hottingeratlas. Het plangebied valt echter net buiten het gekarteerde gebied. In het Drents Archief is een akte uit 1530 aanwezig waarin een perceel "de Wijnharst" genoemd wordt als eigendom van de kerk. Het is echter niet duidelijk of dit perceel het plangebied betreft. De boerderij Wijnharst is zeker ouder de dan begin 19 eeuw. Een begindatering in de vroege nieuwe tijd of late middeleeuwen is niet uit te sluiten.

~



9

..

JJ (1')

.: I. "

lars .·· . /

'I A

.... 119

Figuur 3:

de

De boerderij Wijn harst in het begin van de 19 eeuw. Het noorden is aangegeven met een pijl. De ligging van het plangebied is globaal aangegeven met een rode cirkel.

3

~



Libau, 5 november 2012 - rapport 12-245

Overweging en advies In het plan gebied bestaat kans op archeologische resten uit de prehistorie (met name de steentijd), de late middeleeuwen en nieuwe tijd. Het plangebied bevindt zich ter plaatse van een oude boerderijplaats. De ouderdom van deze boerderij plaats is niet bekend. Door het slopen van de boerderij Wijnhorst zal de bodem ter plaatse iets verstoord zijn.

Het oppervlak van de bodem ingrepen is 200 à 250 m2 De bodemingrepen tot 2 m - Mv zullen de mogelijk aanwezige archeologische resten in dit gebied geheel verwijderen . Derhalve wordt geadviseerd om voorafgaand aan de bodemingrepen een inventariserend archeologisch booronderzoek uit te laten voeren bestaande uit 6 bor,ingen. Het booronderzoek dient gericht te zijn op de aanwezigheid van een podzolbodem, een esdek en op het voorkomen van bodemverstoringen door bijvoorbeeld de sloop van de boerderij Wijnhorst. Tevens dient te worden gelet op het voorkomen van archeologische indicatoren zoals bij,voorbeeld aardewerk, vuursteen en houtskool. Relevante bodem lagen dienen te worden gezeefd .

Bijlagen : Geomorfologische kaart; Kaart archeologie; Projectie van de huidige situatie op de Bonnekaart .

ra

Libau , 5 november 201'2 - rapport 12-245

4

Geraadpleegde literatuur, kaarten en bronnen

Actueel Hoogtebestand Nederland (www.ahn.nl) .

Archeologisch Informatie Systeem (ARCHlS) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed .

Encyclopedie Drenthe Online (www.encyclopediedrenthe.nl).

Gerding, M.A.W. , P. Brood, M. Hillenga & H. Nijkeuter (red.), 2003 . Encyclopedie van Drenthe. Koninklijke Van

Gorcum, Assen.

HisGIS , Historisch Geografisch Informatiesysteem (www.hisgis.nl).

Luchtfoto's Google EarthfMaps.

Stiboka, 1985. Bodemkaart van Nederland, schaal 1: 50.000. Stiboka, Wageningen (Toelichting gepubliceerd in

1986; kaartopname door A.IE. Clingeborg et aL) .

Versfeit, H.J. & M. Schroor, 2005. De atlas van Huguenin . Militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, 1819-1829. Heveskes Uitgevers , GroningenNeendam. de

WatWasWaar, minuutplans uit het begin van de 19 kaarten (www.watwaswaar.nl).

eeuw, topografische militaire kaarten en overige historische

5

Libau, 5 november 2012 - rapport 12-245

Archeologische periodes paleolithicum paleolith icum vroeg paleolithicum midden paleolith icum laat paleolithicum laat A paleol ithicum laat B

tot 8800 v.Chr. tot 300000 C 14 300000 - 35000 C 14 35000 C14 - 8800 v.Chr. 35000 - 18000 C14 18000 C14 - 8800 v.Chr.

mesolithicum mesolithicum vroeg mesolithicum midden mesolithicum laat

8800 8800 7100 6450

- 4900 - 7100 - 6450 - 4900

v.Chr. v.Chr. v.Chr v.Chr.

neolithicum neolithicum vroeg neolithicum neolithicum neolithicum midden neolithicum neolithicum neolithicum laat neolithicum neolithicum

5300 5300 5300 4900 4200 4200 3400 2850 2850 2450

- 2000 - 4200 - 4900 - 4200 - 2850 - 3400 - 2850 - 2000 - 2450 - 2000

v.Chr. v.Chr. v.Chr. v.Chr. v.Chr. v.Chr. v.Chr. v.Chr. v.Chr. v.Chr.

bronstijd bronstijd vroeg bronstijd midden bronstijd midden A bronstijd midden B bronstijd laat

2000 2000 1800 1800 1500 1100

- 800 v.Chr. - 1800 v.Chr. -1100 v.Chr. -1500 v.Chr. - 1100 v.Chr. - 800 v.Chr.

ijzertijd ijzertijd vroeg ijzertijd midden ijzertijd laat

800 800 500 250

Romeinse tijd Romeinse tijd vroeg Romeinse tijd Romeinse tijd Romeinse tijd midden Romeinse tijd Romeinse tijd Romeinse tijd laat Romeinse tijd Romeinse tijd

12 v.Chr. - 450 n.Chr. 12 v.Chr. - 70 n.Chr. 12 v.Chr. - 25 n.Chr. 25 - 70 n.Chr. 70 - 270 rl .Chr. 70 - 150 n.Chr. 150 - 270 n.Chr. 270 - 450 n.Chr. 270 - 350 n.Chr. 350 - 450 nChr.

vroeg A vroeg B midden A midden B laat A laat B

vroeg A vroeg B midden A midden B laat A laat B

middeleeuwen middeleeuwen vroeg middeleeuwen middeleeuwen middeleeuwen middeleeuwen middeleeuwen laat middeleeuwen middeleeuwen

vroeg vroeg vroeg vroeg

A B C 0

laat A laat B

nieuwe tijd nieuwe tijd A nieuwe tijd B nieuwe tijd C

- 12 v.Chr. - 500 v.Ch r. - 250 v.Chr. - 12 v.Chr.

450 - 1500 n.Chr. 450 - 1050 n.Chr. 450 - 525 n.Chr. 525 - 725 n.Chr. 725 - 900 n.Chr. 900 - 1050 n.Chr. 1050 - 1500 n.Chr. 1050 - 1250 n.Chr. 1250 - 1500 n.Chr. 1500 - heden 1500 - 1650 n.Chr. 1. 650 - 1850 n.Chr. 1850 - heden

6

Libau, 5 november 2012 - rapport 12-245

242748/515083

Geomorfologische kaart omgeving Coevorderkanaal te Coevorden 246906/519240

t

o

D

N

-

1 km

...".~

,......

"'OOr hel Cuhu ree.1 l rfeow MinI~trit~rI OnJ(IWIJS,. OIItrmrtn

RI , ~henst

Archis2

Lage ruggen en heuvels

Niet-waaiervormige glooiingen

Waaiervormige glooiingen

Plateau-achtige vormen

Terrassen

OGlIE ((c)Alterra)

TOP10 ((c)TDN)

HUIZEN

Legenda _

30-10-2012

Combinaliekaart van AMK, bodemkaart en Archis

Kaart archeologie windturbine aan het Coevorderkanaal te Coevorden

o_

overig bodcmgcbruik

water

begraafplaats

zand

heide

boomgaard/kwekerij

weiland

bouwland

bos

doorgaande wegen

bebouwd gebied

1km

zeer hoge arch waarde, beschermd

zeer hoge archeologische waarde

hoge archeologische waarde

archeologische waarde

UMENTEN

BODEM «c)Allerra)

HUIZEN

WAARNEMINGEN

VONDSTMELDINGEN

TOP10 ((c)TDN)

o

•

Legenda

30-10-2012

Projectie van de huidige situatie op de Bonnekaart: plangebied windturbine aan het Coevorden-Vechtkanaal te Coevorden