Bijlage 4: Samenvatting aanvraag Master Ontwerpen, Innoveren en Valoriseren HKU
Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is):
□
Nieuwe opleiding Nieuwe opleiding hbo master Nieuwe opleiding Joint Degree □ Verplaatsing bestaande opleiding □ Nevenvestiging bestaande opleiding □ Samenvoeging/herordening bestaande □ opleidingen Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) x
Naam instelling Contactpersoon/contactpersonen
Contactgegevens
Désirée Majoor (vice-voorzitter College van Bestuur, HKU) Hanke Leeuw (projectleider Master Ontwerpen, Innoveren en Valoriseren, HKU) HKU Lange Viestraat 2b Postbus 1520 3500 BM Utrecht
[email protected] 06 33 93 37 46
[email protected] 06 43 55 16 00
Naam (Nederlands en evt. Engels) Graad Inhoud (korte beschrijving programma)
Ontwerpen, Innoveren, Valoriseren - hierna ook k aangeduid als [OIV]
Master of Science n de ambitie van de Topsector Creatieve Industrrie om in 2020 van Nederland de meest creatieve economie van Europa te hebben gemaakt, speelt onderwijs een cruciale rol. De nieuwe HBO Master-opleiding ‘Ontwerpen, Inno overen, Valoriseren’ van HKU stelt zich dan ook ten doel om vanaf het schooljaar 2015/2016 dé opleiding te zijn voor die creatieve talenten die vanuit hun intrinsieke en bewezen passie voor creatieve c techniek, toegepaste vormgeving en/ of sociaal ondernemerschap een verbindende en e zelfs leidende bijdrage willen leveren aan het realiseren van deze ambitie. Met andere woorde en, de eerste HBO opleiding in Nederland te zijn die vanuit een discipline overstijgend curricu ulum ondernemende designers en ontwerpende entrepreneurs opleidt voor zogehe eten ‘Crossover Innovatie’ in de meest brede zin van het woord. Producten, diensten en syste emen zijn inmiddels dermate met elkaar verbonden door technologie, dat alleen een focu us op de som van het geheel uiteindelijk de gewenste culturele, sociale en economische me eerwaarde oplevert. In steeds meer sectoren (bijvoorbeeld zorg en welzijn, w erfgoed, energie of mobiliteit) is immers een groeiende behoefte aan nieuwe creatieve to oepassingen die een bijdrage leveren aan maatschappelijke vernieuwing, als mogelijke op plossing voor complexe socio-economische problemen. In het kader van het Europese programma Horizon 2020 spreken we niet zelden over de ‘Grand Challenges’.Hiervoor is een nieu uw type ontwerper nodig die sturing kan geven en verbindingen kan leggen tussen informatie, inspiratie en innovatie. Een ontwerper die bekend is met nieuwe, soms disruptieve technologieën, die kennis heeft gemaakt met de mogelijkheden en en kansen in andere sectoren n en die niet schrikt van termen als gebruikersgroepen, strategie en beleid. Die een n idee van concept naar product of dienst en van implementatie naar opschaling wil brengen om een verschil te kunnen maken en impact te genereren met zijn of haar talent. 75
De opleiding rust dan ook op de twee pijlers die specifiek worden genoemd in de strategische onderzoeks- en innovatie agenda van het Top Kennis K Instituut van de Creatieve Industrie, CLICKNL, te weten: - Creatie van Waarde: via een inter-disciplinaiire benadering van ontwerp-vraagstukken en vanuit de context van de creatieve industrie als geheel en in samenspraak met de maatschappelijke omgeving komen tot nieuw we oplossingen (creation of value) - Concretisering van Waarde: via het toepasse en van creatieve technnieken, methodes en businessmodellen en in samenwerking met profit of non-profit netwerkpartners zien te bewerkstelligen dat die nieuwe oplossingen ook worden gevaloriseerd, realiteit worden en impact hebben (capture of value) Daarnaast zal de opleiding ook ruim aandacht besteden b aan ‘Communicatie van Waarde’: via bestaande en nieuwe media, via regionale, natio onale en internationale netwerken en podia uitdragen van het belang van creatie en innovattie en de specifieke Nederlandse aanpak. Het onderwijsprogramma Op basis van een eigen gekozen (maatschappe elijk) ontwerp-vraagstuk of door aan te sluiten bij de ontwerp- en onderzoeksactiviteiten van de e lectoraten van HKU, de strategische onderzoeks- en innovatie agenda van de creativ ve sector en de nationale en Europese innovatieprogramma’s, stelt de hbo master-stud dent het curriculum op maat samen uit een aantal onderdelen. Studenten leren regisserend d te ontwerpen, ontwerpend te onderzoeken, interdisciplinair te innoveren, te valoriseren en te e verbinden. Naast het flexibele programma richt de opleiding g zich in een gedeeld en dynamisch programma op het ontwikkelen van een specifie eker bewustzijn, houding en kennis over de maatschappelijke en zakelijke context van het ontwerpproces. o Studenten worden in contact gebracht met representanten van verschillende topsectoren, met relevante politieke ontwikkelingen, met technologische innovaties en e met inspirerende ondernemers. Studenten krijgen - naast de opleiding - ook collectief een verantwoordelijkheid v in het realiseren van dit programma en netwerk. HKU biedt daarbij een ecosysteem van onderzo oeksgroepen met kennis en ervaring met deze processen in verschillende sectoren. De student krijgt toegang tot netwerken, kennis en kunde, om zijn/haar idee te onderzoeken, te realiseren,, te implementeren en sociaal, cultureel en economisch te valoriseren. In dit ecosysteem functioneert de student in een netwerk met andere studenten die instromen uit verschillende e disciplines en contexten en leert zo te komen tot co-creatie en samenwerking in implementatie e. De opleiding is als voltijdse opleiding geprogram mmeerd met een studieduur van een jaar. De afgestudeerde De afgestudeerde van de professionele mastero opleiding OIV is in staat het gehele ontwerpproces te regisseren en de vaak latente e innovatiebehoeftes van externe partijen te vertalen in creatieve oplossingen. Het is derhalv ve iemand die waarde kan en wil toevoegen en deze waarde kan (helpen) oogsten. In het ontwerpproces staan de gebruikers en de e maatschappelijke omgeving altijd centraal en worden alle stakeholders actief en op maat betrrokken. De afgestudeerde master OIV werkt interdisciplinair en leert tijdens de opleiding de taal en codes van alle betrokkenen spreken en begrijpen. In een verbindende rol doet de afgesttudeerde recht aan de belangen van alle stakeholders en wordt het ontwerpproces pro-ac ctief gestuurd. De opleiding beoogt in die zin ook de nieuwe leiders en verbinders van de creatieve industrie op te leiden. Creatieve oplossingen zijn gebaseerd op zinvolle toepassiingen van state-of-the-art technologie.Als zelfstandige ondernemer of als werknemer kunn nen afgestudeerden werk vinden in een groot aantal sectoren, in het algemeen kan hierbij ove erigens worden vastgesteld dat de behoefte aan dit type afgestudeerden groeit. De afgestudeerden van de OIV beschikken na afronding a over een viertal competenties, nader uitgewerkt in vier clusters (een gedetailleerde uiitwerking is bijgevoegd in de beschrijving van het onderwijsprogramma:
76
1. Regisserend ontwerpen De student is in staat om een situatie of problee em in een toegepaste context te analyseren, te articuleren en te inspireren en op een creatieve,, ondernemende en regisserende wijze concepten, prototypes en/of andere oplossingen n op de grenzen van het technisch en/of creatief haalbare iteratief te ontwerpen voor de snel s veranderende (maatschappelijke) omgeving en creëert daardoor sociale, culture en e economische waarde. 2. Ontwerpend onderzoeken De student toont een diepgaand begrip van ontw werponderzoek (onderzoek voor, door en naar ontwerpen) en is in staat onderzoeksactiviteiten n te plannen en uit te voeren, te reflecteren en op deze wijze de creatieve processen en projec cten te ondersteunen en onderbouwen. 3. Interdisciplinair innoveren De student heeft kennis van het interdisciplinaire e innovatieprocessen, -strategieën en modellen en toont strategisch en praktisch leide erschap in het creëren van vitale samenwerkingsverbanden met gebruikers, ontw werpers en strategische (maatschappelijke) partners. 4. Valoriseren en verbinden De student is zich bewust van de sociale, culturrele en economische waarde van ontwerpen en is in staat om dit perspectief toe te passen in de e verschillende fases van het ontwerpproces (vraagarticulatie, ontwerp, onderzoek, realisatie, implementatie, disseminatie en opschaling) en creëert daarmee een duurzame waarde-kete en voor de concepten, prototype en/of andere oplossingen in een toegepaste context met gebruikers, ontwerpers en strategische (maatschappelijke) partners. m dat is geprogrammeerd als één-jarig voltijds Inrichting van de Het betreft een flexibel en dynamisch curriculum opleiding programma. Het curriculum bestaat uit een vijfta al modules, die gerelateerd zijn aan het (indicatie competentieprofiel van de hbo-masteropleiding OIV. De module “Profileren” geeft de student curriculum per door een persoonlijke invulling op basis van gestelde leerdoelen - de mogelijkheid zich te onderscheiden. De student geeft naast het geprrogrammeerde aanbod, flexibel invulling aan jaar) het programma en alle modules. Module Regisserend Ontwerpen
ECTS
Ontwerpend Onderzoeken
15
Interdisciplnair Innoveren
7
Valoriseren en verbinden
8
Profileren
15
Totaal
60
15
Studielast 60 ECTS Vorm van de Voltijd opleiding (voltijd, deeltijd, duaal) Gemeente waar Utrecht (hoofdvestiging), Hilversum (nevenvestiging). de opleiding wordt ersfoort. De leeromgeving van de opleiding gevestigd HKU heeft locaties in Utrecht, Hilversum en Ame OIV verspreidt zich over de verschillende locatie es in Utrecht en Hilversum. De nevenvestiging heeft tot doel de flexibele inz zet van studievoorzieningen als huisvesting, technische apparatuur en studio’s/ labs mogelijk k te maken, aangezien een aantal van deze voorzieningen (vooralsnog) enkel ofwel in Utrec cht, ofwel in Hilversum aanwezig is. Studenten van de nieuwe opleiding zullen, afhankelijk van hun exacte individuele studiepad, in meer of mindere mate gebruik maken van de voorzienin ngen op de onderscheiden locaties. Indien Hilversum naast hoofdvestiging Utrecht als neve envestiging wordt aangewezen, hoeft HKU bij de onderwijsprogrammering geen rekening te ho ouden met de grenzen zoals aangegeven in artikel 3 lid 1 sub d van de Beleidsregel doelmattigheid hoger onderwijs 2012 (“Gedeelte van een opleiding”). Derhalve is er voor gekozen om m deze opleiding formeel op zowel de vestigingsplaats Utrecht (hoofdvestiging) als Hilversum (nevenvestiging) aan te vragen.
77
Doelgroep van de De master-opleiding OIV wordt gepositioneerd in het sectoroverstijgende domein en richt zich opleiding op een brede instroom, maar meer specifiek op instroom van bacheloropleidingen in het technische domein (in het bijzonder de opleiding gen in het subdomein Creative Technologies), op media en design-opleidingen en op doorstroo om vanuit bachelor-opleidingen in het economische domein. Voor een compleet overz zicht van bachelor-opleidingen van waaruit instroom wordt verwacht of mogelijk is, wordt ve erwezen naar de inventarisatie uit het Crohoregister2 (2013) zoals bijgevoegd in bijlage 2. Onderstaand wordt een selectie van de meest relevante vooropleidingen gepresenteerd. Gestrreefd wordt naar een goede mix tussen instroom vanuit bacheloropleidingen (doorstroom m) en professionals uit het werkveld (in het bijzonder uit de creatieve industrie). Instromend de studenten beschikken in beginsel over een competentieset bestaande uit ontwerpende, technische en/of economische kennis en vaardigheden. De opleiding richt zich vooralsnog op instroom vanuit de Nederlandse markt (zie ook een nadere toelichting in paragraaf 6.5 van de aanvraag). De nieuwe master-opleiding OIV sluit nauw aan n bij drie hbo bachelor-opleidingen van HKU te weten: Kunst en Techniek (vanaf 1 september 2015: 2 Creative Media and Game Technologies) [Isat 34713], Vormgeving [Isat 39111] en Kunst en e Economie [Isat 34951]. De opleiding verwacht technische instroom vanu uit landelijke hbo en wo bachelor-opleidingen. Het betreft bijvoorbeeld: - Kunst en Techniek (Cognitief Ergonomisch Ontwerpen O /Interaction design) [Isat 34713]. - Mediatechnologie [Isat 34060]. - Communication & Multimedia Design [Isat 34092]. - Game Architecture and Design [Isat 39279]. - Engineering, Design and Innovation [Isat 393240]. De master-opleiding OIV richt zich daarnaast op p creatieve instroom vanuit media en design opleidingen: - Vormgeving [Isat 39111]. - Audiovisuele Vormgeving [Isat 39124]. Vanuit het economisch domein wordt tenslotte in nstroom verwacht uit bachelor-opleidingen, zoals: - Bedrijfskunde [Isat 50645]. - Marketing / marketing communicatie / marke eting management {Isat 34478/34510/34049]. - Media, informatie en communicatie [Isat 34105]. - Ondernemerschap [Isat 34646]. Voor de master-opleiding OIV worden toelatings seisen gesteld. Kandidaten krijgen het noodzakelijke bewijs van toelichting na een positief oordeel op een portfolio en een assessment (bestaande uit een studieplan, portfolio, cv en toelatingsgesprek). De opleiding verkent het inzetten van schakelprogramma’s om tegemoet te komen aan mogelijke deficiënties in het beoogde instroomprofiel. Croho Croho onderdeel Sectoroverstijgend, subonderd deel Onderwijs/Landbouw en Natuurlijke (sub)onderdeel en omgeving/Natuur/Techniek/Gezondheid. motivering Met de hbo-masteropleiding Ontwerpen, Innove eren en Valoriseren neemt HKU opnieuw het voortouw in het ontwikkelen van een brede toek komstgerichte snijvlak-opleiding over de domeinen techniek, kunst en economie, een opleiding die zich kenschetst door een focus op, innovatie, en de maatschappelijke en economische bijdrage daarvan. De opleiding richt zich m omgeving. op zowel de creatieve industrie als de grotere maatschappelijke Wij geven u een drietal gronden voor deze posittionering: 1. De aansluiting van de opleiding op de secto orplannen Kunst en Techniek. Het sectorplan Techniek en het subdomein Creative Technologies richten zich bij uitstek op het vormen van cross-overs tussen disc ciplines bij het werken aan sociale, culturele en maatschappelijke vraagstukken – dat sluit aan a bij de nieuwe, multidisciplinaire samenwerkingsvormen in de beroepspraktijk van ontwerp, product- en dienstontwikkeling. mende aandacht voor de ondernemende Binnen het sector-plan is bovendien toenem houding. In haar rapport “HBO-techniek in bedrijf’ stelt de Commissie Van Pernis: “Het beroepsprofiel van de ingenieur in den d brede is aan een herijking toe. Technologische ontwikkelingen gaan ste eeds sneller. Ingenieurs krijgen hierdoor steeds vaker met veranderingen te make en, bijvoorbeeld met veranderingen van functie, sector of land. De toekomst vraa agt om ingenieurs die zich hier comfortabel bij voelen en er hun uitdagin ng uit halen. Om ingenieurs met een ondernemende houding, die behalve loka kaal ook nationaal en wereldwijd kunnen opereren. 78
De maatschappelijke vraagstukken die in ngenieurs oplossen vergen steeds vaker een integrale benadering. De ingenieur van v de toekomst brengt expertises vanuit verschillende disciplines met elkaa ar in samenhang. Hij legt verbindingen met andere sectoren en brengt mensen met verschillende belangen bij elkaar om samen een evident gemeenschappelijk doel te stellen. De sleutel voor de chtheid op menselijke interactie en op de nieuwe integrale benadering is een geric maatschappelijke context. Dat veronders stelt een grote nieuwsgierigheid, een open blik, de mind set van een interdiscip iplinair onderzoeker die door dwarsverbanden meerwaarde creëert. n het nieuwe beroepsprofiel van Dit zijn de voornaamste ingrediënten van ingenieurs. Voor de hogescholen dient dat d nieuwe profiel als leidraad bij het inhoudelijk inrichten van hun onderwijs en e onderzoek. Het is aan de hogescholen om dat profiel samen verde er uit te werken. Dat moet in nauwe samenspraak met het bedrijfsleven gebe euren. Het is overigens zaak dat techniek hierbij niet te eng wordt gedefin nieerd. Techniek raakt namelijk (gelukkig) steeds meer embedded in andere sectorren, zoals de zorg, logistiek en de creatieve industrie (‘techniek is overal’).”” wordt ruimte gecreëerd voor de ontschotting Ook in het sectorplan hbo kunstonderwijs w van de kunsten en het aangaan van cross-sectorale verbindingen: Kunst en cultuur vormen het hart van de creatieve industrie. In onze hoogontwikkelde kenniseconomie vindt concurrentie c steeds meer plaats via het realiseren van toegevoegde waarde aan n producten en diensten. Door toepassing van kunst, en door het aanga aan van nieuwe verbindingen tussen kunst en bijvoorbeeld techniek, economiie of gezondheidszorg, kan zo’n meerwaarde worden gerealiseerd. Het huidige opleidingenaanbod stamt no og uit een tijd waarin meer vanuit een scheiding tussen kunst en andere econo omische en maatschappelijke sectoren (technologisch, economisch, sociaalmaa atschappelijk) werd gedacht. Die benadering is nu niet meer houdbaar.42 2.
De opleiding sluit naadloos aan bij de doels stellingen van de Topsector Creatieve Industrie. Deze topsector is in belangrijke mate gepo ositioneerd in het creatieve (kunsten) en technische domein. Doelstelling is nieuw to optalent in te zetten voor maatschappelijke (cross-over) vraagstukken, met kennis van creatieve processen en kennis en ervaring met het valoriseren van ideeën en ontwerpen, zo z wordt ook geformuleerd in de Human Capital Agenda van de Topsector Creatieve Industrie: “De grote maatschappelijke uitdagingen vragen om cross-sectorale samenwerking. Het is hard nodig dat cre eatieve disciplines onderling - en vooral ook met andere topsectoren - in interdisc ciplinair verband samenwerken en elkaar versterken. Dat vraagt om nieuwe e vormen van opdrachtgeverschap en strategische verbindingen. Dit alles heeft ft ook effect op de vraag naar menselijk kapitaal. De creatieve industrie heeft beh hoefte aan talent dat vanuit de creatieve sector in staat is verbinding te maken me et relevante toepassingssectoren. Onderwijsinstellingen kunnen hierop insp pelen door deze verbinding in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven te fa aciliteren. Uitwisseling van kennis, kunde en creativiteit mag dan gemeengo oed en van alle tijden zijn; de huidige samenwerking en uitwisseling van creatiieve concepten gericht op brede maatschappelijke problematiek schetst op o zijn minst een nieuw domein (en nieuwe rollen) voor de ontwerper.“
Reeds in de strategische agenda (2011) is aangegeven dat het aanbod hbomasteropleidingen gefaseerd wordt uitgebrreid. Voorwaarde hierbij is dat de opleidingen tegemoet komen aan de vraag naar hoogopgeleide professionals op de arbeidsmarkt en dat deze gericht moeten zijn op prioritaire gebieden, g zoals de Topsector Creative industrie. De onderhavige opleiding biedt studenten kansen om vanuit hun creatieve, technische en/of economische vaardighede en een vervolgstap te zetten naar innovatie en valorisatie van ideeën. Daarmee vult deze opleiding ontegenzeggelijk een behoefte die thans nog niet door een opleiding wordt ing gevuld. 1 september 2015
3.
Geplande startdatum opleiding
79
Voor deze masteropleiding gelden geen nadere vooropleidingseisen zoals bedoeld in artikel Indien nadere vooropleidingseis 7.25 WHW. en worden gesteld; voorstel daartoe; Indien een Voor deze opleiding is geen capaciteitsbeperkin ng ex artikel 7.53 e.v. WHW ingesteld. capaciteitsbeperki ng wordt ingesteld; hoogte en motivering. econstateerd dat er in ieder geval een Beschrijving Hobeon heeft in een arbeidsmarktonderzoek ge arbeidsmarktvraagpotentieel binnen de creatieve industrie is van200 - 350 afgestudeerden per jaar, nog mogelijkheden afgezien van het vraagpotentieel in andere sectoren. (beroepen en branches) De opleiding richt zich op innovatieve beroepsprofielen en functies binnen de creatieve industrie, maar nadrukkelijk ook daarbuiten zoals op functies in andere topsectoren en maatschappelijke sectoren. In het arbeidsmarkto onderzoek is gezocht naar passende termen voor de rollen en functies die de afgestudeerden n kunnen vervullen. Afgestudeerdenkunnen terechtkomen in functies waarin innovatie en res search de boventoon voeren. Daar zijn ze de experts in het inzetten van andere experts op de e juiste tijd en juiste manier, om samenwerking te versnellen en het proces goed te laten verlop pen. “Studenten moeten worden opgeleid voo or nieuwe functies en rollen, zoals de rol van connector en aanjager. Deze rol gaa at verder dan alleen het maken. Studenten moeten zich bewust zijn dat ze z een wezenlijke asset hebben, namelijk die verbeeldingskracht, waardoo or ze in staat zijn anderen achter ze aan te krijgen. Die asset biedt een uitgelezen n kans om dingen met elkaar te combineren en te verbinden, waardoor nieuwe n mogelijkheden ontstaan. Het gaat om zaken als zelfvertrouwen, werelldburgerschap, uit je comfort zone treden en interdisciplinair samenwerken, maar ook de implementatie van ideeën.” Op basis van het arbeidsmarktonderzoek en de diverse instroom in de opleiding OIV, heeft d master OIV nader geoperationaliseerd: HKU drie profielen van de afgestudeerden van de 1. Creative Engineers: De creative engineers werken w sterk vanuit de technologische ontwikkelingen en innovaties en kenmerken zich door een hoogwaardig conceptueel en technische vermogen. Zij zijn in staat nieuwe e technologische mogelijkheden in te zetten in trans-disciplinaire contexten en samenwerkingsverbanden en zien kansen in het het oplossen van maatschappelijke uitdagingen door het gebruik van technologie. Zij hebben een ondernemende houding en zijn zich bew wust van de economische valorisatie van hun idee. Zij zijn in staat hun oplossingen te verb binden aan relevante stakeholders door middel van een iteratief ontwerpproces en vertonen n praktisch en strategisch leiderschap. Mogelijke functies zijn interaction designers, game-designers, interface designers, media technologen en CMD-ers. 2. Applied Designers: De applied designers kenmerken zich door een hoogwaardig conceptueel en verhalend vermogen en werrken aan toegepaste ontwerpvraagstukken voor maatschappelijke uitdagingen. Zij zijn in staa at oplossingen te conceptualiseren, visualiseren en te verbinden aan grote groep pen stakeholders. De applied designer is in staat in transdisciplinaire contexten samen te werken aan maatschappelijke vraagstukken. z zich bewust van de economische valorisatie Zij hebben een ondernemende houding en zijn van hun idee. De applied designer vertoont praktisch p en strategisch leiderschap. Mogelijke functies zijn (product/service) ontwerpers, crross-media ontwerpers en regisseurs. 3. Social Entrepreneurs: De social entrepreneu ur kenmerkt zich door economische kennis en vaardigheden en richt zich met name op valo orisatie- en opschalingsvraagstukken, daarmee creëert de social entrepreneur zowel sociale e, culture als economische impact. De social entrepeneur verbindt zich in trans-diciplinaire e samenwerkingsprocessen aan ontwerpers (zoals de creative engineers en applied desiigners) in het creëren van deze waarde, maar is ook zelf in staat bij te dragen aan het ontw werpen van diensten of producten. De social entrepreneur vertoont praktisch en strategisc ch leiderschap door het op- en uitbouwen van een relevant netwerk. De social entrepreneu ur draagt bij aan het ontwikkelen van nieuwe business- en organisatiemodellen voor de crreatieve economie. De social entrepreneur draagt tenslotte bij aan de onderbouwing van de waarde van creativiteit en de topsector Creatieve Industrie.
80
