BIJLAGE 1: DE IN DE STEEKPROEF VOOR DE SCHRIFTELIJKE ENQUÊTE OPGENOMEN GEMEENTEN Aalsmeer Achtkarspelen Almelo Almere Amerongen Amsterdam Angerlo Apeldoorn Apeldoorn Arnhem Bergen op Zoom Bergschenhoek Bernheze Bloemendaal Boarnsterhim Borger Odoorn Breda Breukelen Capelle aan den IJssel De Lier De Wolden Delft Den Haag Deventer Diemen Dordrecht Ede Eemnes Egmond Eindhoven Elburg Emmen Enschede Exloo
Geldrop Geleen Gemert Bakel Gendt Gouda Gramsbergen Grootegast Haarlem Haren Harmelen Heerde Heerenveen Heerlen Hellendoorn Hellevoetsluis Helmond Hoogeveen Hoorn Horst IJsselmuiden Kerkwijk Leeuwarden Leiden Lelystad Maarn Maarssen Medemblik Naaldwijk Nieuwkoop Nijkerk Nijmegen Nijverdal NoorderKoggenland Oosterhout
Oostflakkee Opmeer Purmerend Reimerswaal Roermond Roosendaal en Nispen Rotterdam 's-Hertogenbosch Sittard Sluis-Aardenburg Sneek Ten Boer Terneuzen Thorn Tilburg Tubbergen Ubbergen Uithoorn Utrecht Venlo Vlaardingen Voorburg Voorschoten Waalwijk Warmond Wateringen Weert Weesp Wehl Wijchen Wijk bij Duurstede Woudrichem Zaanstad Zoetermeer
189
BIJLAGE 2: GEÏNTERVIEWDE INFORMANTEN EN EXPERTS Fosforzuurfabriek 1 Naam Ing. H. van Dijk Ir. P.R. Mertens Ing. H. Mutter L.M. Penders Ir. H.W. Veenenbos
Bedrijf/Organisatie DCMR Milieudienst Rijnmond, Vergunningen en Veiligheid Kemira Agro Pernis B.V. Rijkswaterstaat, Directie Zuid-Holland Kemira Agro Pernis B.V. Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie
Fosforzuurfabriek 2 Naam Ing. H. van Dijk Ing. H. Mutter Dr. H. Pruyt
Bedrijf/Organisatie DCMR Milieudienst Rijnmond, Vergunningen en Veiligheid Rijkswaterstaat, Directie Zuid-Holland Erasmus Universiteit Rotterdam.
Aluminiumsmelter Naam Ir. A. Cnossen Dhr. B.H.C. Van Dam Ing. D, van Hell Ir. J. Jacobs Mr. H.A. Smit Drs. Ing. J.J.J. Vogelaar Ir. J. Weening
Bedrijf/Organisatie Aluminium Delfzijl B.V. Provincie Groningen, Dienst Ruimte en Groen Provincie Groningen, Dienst Ruimte en Milieu Aluminium Delfzijl B.V. Provincie Groningen, Dienst Ruimte en Milieu Ministerie van Economische Zaken, Eenheid Metallurgie Stichting Basismetaalindustrie en Milieu
Zeemleerfabriek Naam Drs. H.M.H.M. Hulshof C.H. Kalis W. van Kempen
Bedrijf/Organisatie Federatie van Nederlandse Lederfabrikanten Zuid Nederlandse Zeemlederfabriek B.V. Gemeente Oosterhout
Zinksmelter Naam Ir. T. Feiter Ing. H. de Kruijf Drs. Ing. J.J.J. Vogelaar
Bedrijf/Organisatie Pasminco Zink Provincie Noord-Brabant, Afdeling Lucht, Geluid, en Milieuvergunningen Ministerie van Economische Zaken, Eenheid Metallurgie
Staalfabriek Naam Ing. S. B. Bakker Ing. W. Bakker Ir. J. Weening Drs. Ing. J.J.J. Vogelaar
Bedrijf/Organisatie Provincie Noord-Holland, Afdeling Milieubeheer en bodemsanering Provincie Noord-Holland, Afdeling Milieubeheer en bodemsanering Stichting Basismetaalindustrie en Milieu Ministerie van Economische Zaken, Eenheid Metallurgie
190
Raffinaderij 1 Naam Ir. J.T.J. Fransen Ir. F. de Jong Ir. I. van de Rest Ir. P.A.J. Thomassen
Bedrijf/Organisatie Stichting Natuur en Milieu DCMR Milieudienst Rijnmond, Vergunningen en Veiligheid Shell Raffinaderij Nederland Olie Contact Commissie
Raffinaderij 2 Naam H. Knippels Ir. R. Noordhoek Ir. P.A.J. Thomassen L. van Woerkom
Bedrijf/Organisatie DCMR Milieudienst Rijnmond, Vergunningen en Veiligheid Netherlands Refining Company B.V. Olie Contact Commissie Netherlands Refining Company B.V.
Agrarische bedrijven Naam Ing. H.C.A. van der Arend H. Oterdoon M. Ritsema Familie Rozema Familie Smit
Bedrijf/Organisatie Ministerie van Vrom, Directie Drinkwater, Water, Landbouw NLTO Vastgoed Interfarms Emigratie Service Agrarisch bedrijf Agrarisch bedrijf
Algemene en verkennende interviews zijn afgenomen bij Naam Bedrijf/Organisatie Drs. J.W. Biekart Stichting Natuur en Milieu Ir. M.J. Blijerveld Ministerie van Economische Zaken, Directie Energiebesparing en Duurzame Energie Dr. M. Bouman FEM De Week Drs. M.M. de Hoog Ministerie van Vrom, Afdeling Doelgroepenbeleid Industrie Ir. W. Klerken Vereniging VNO-NCW Prof.dr. P. Pellenbarg Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Drs. C.J. Pen Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Dhr. J. Schoemaker Gemeente Groningen, Milieudienst Mr. F.J. Tiemersma Ministerie van Economische Zaken, Directie Algemene Beleidscoördinatie Prof.dr. C. Withagen Vrije Universiteit Amsterdam
191
BIJLAGE 3: VRAGENLIJSTEN VOOR DE SCHRIFTELIJKE ENQUÊTE EN VOOR DE EXPERT INTERVIEWS In deze bijlage wordt slechts de vragenlijst opgenomen die is gebruikt voor de schriftelijke enquête voor de gemeenteambtenaren. De vragenlijst voor de provincieambtenaren is mutatis mutandis identiek aan de vragenlijst voor de gemeenteambtenaren.
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
Vragenlijst voor de besluitvormingsanalyses
Expert
interviews
met
betrekking
tot
de
Vanwege de diversiteit van de issues werd voor ieder case een afzonderlijke vragenlijst opgesteld. De vragenlijsten zijn met uitzondering van de omschrijving en de operationalisatie van de issues identiek. De hier afgedrukte vragenlijst is de vragenlijst die is gebruikt bij de expertinterviews met betrekking tot de kunstmestfabriek
INLEIDENDE VRAGEN
1. Wat is uw functie? 2. Wat zijn uw hoofdtaken? 3. Hoelang bent u al werkzaam in deze functie?
BESLUITVORMINGSSTRUCTUUR
4. Wat is de organisatiestructuur van de kunstmestfabriek? 5. Welke organen binnen het bedrijf zijn betrokken bij de besluitvorming? 6. Wat is de rol van de aandeelhouders of eigenaar? 7. Hoe verloopt de besluitvorming binnen het bedrijf over de strategie van het bedrijfsbeleid? 8. Bestaan hiervoor standaardprocedures? 9. Welk orgaan neemt de uiteindelijke beslissing?
ALGEMEEN MET BETREKKING TOT ISSUE
10. Wat zijn de belangrijkste motieven voor de kunstmestfabriek om een sluiting van de fosforzuurfabriek te overwegen? Wilt u 100 punten verdelen over de motieven voor uw bedrijf? Het belangrijkste motief krijgt dan het grootste deel van de 100 punten etc. ZIE INVULFORMULIER
• • • • • •
210
Arbeidskosten Transportkosten, nabijheid leveranciers en afzetmarkt Grondprijs Subsidiemogelijkheden op de nieuwe locatie, bijvoorbeeld IPR Belastingklimaat Lage winstmarges
• • • • • • • • •
Onvoldoende expansiemogelijkheden op de huidige locatie Bereikbaarheidsaspecten, verkeersinfrastructuur Aanwezigheid gelijksoortige bedrijven Concentratie van activiteiten (bijvoorbeeld bij fusies) Spreiding van vestigingspunten Milieukosten Energiekosten Uitstraling, imago van de locatie Andere t.w.:……………………
STAKEHOLDERS EN POTENTIËLE INVLOED
11. Welke partijen zijn betrokken bij de besluitvorming rondom een mogelijke sluiting van de fosforzuurfabriek? In ieder geval Aandeelhouders/Eigenaar, Directie, OR, Milieubeweging, Overheid Zowel interne als externe stakeholders
12. Welke rol spelen deze partijen in het besluitvormingsproces? Wat waren de milieubelangen van deze partijen?
13. U heeft nu een aantal partijen genoemd. Welke partij heeft naar uw mening de grootste potentiële invloed op de besluitvorming rondom een mogelijke sluiting van de fosforzuurfabriek? Het gaat hierbij om de potentiële invloed, dit hoeft niet overeen te komen met de uitgeoefende invloed. De partij met de grootste potentiële invloed krijgt een score van 1,0.
14. Hoe verhoudt zich deze invloed in vergelijking met de invloed van de overige partijen? Wat is de potentiële invloed van de overige partijen?
ISSUES
In het algemeen kunnen bedrijven reageren op milieueisen door het betalen van heffingen, aanpassing van de gebruikte technologie op de bestaande locatie, sluiting of door de verplaatsing van de productie. 15. Welke van deze alternatieven zijn aan de orde wanneer het gaat om een mogelijke sluiting van de fosforzuurfabriek? Heffing mogelijk Kosten sluiting Bij aanpassing op bestaande plaats keuze hoog- versus laagwaardig techniek Bij verplaatsing: gehele fabriek of productielijn naar binnenland of buitenland met andere milieueisen
16. Waarom zijn de niet genoemde alternatieven niet aan de orde? 211
17. Betreft de fosforzuurfabriek één enkele productie-eenheid of bestaat deze fabriek uit meerdere eenheden die eventueel afzonderlijk van elkaar kunnen bestaan? 18. Zo ja, welke? 19. Wanneer het gaat om (te) veel productie-eenheden Wat zijn de productieeenheden, die het moeilijkst zijn te sluiten? 20. Over welke zaken moeten keuzes worden gemaakt bij een mogelijke sluiting van de fosforzuurfabriek? Wat zijn de precieze besluitvormingsalternatieven? 21. Hoe verhouden zich de diverse besluitvormingsalternatieven? Wilt u aan de diverse alternatieven een score toekennen? Hoogte van de (investerings)kosten als onderliggende dimensie? Geen technische aanpassingen is ook een optie Æ Sluiting productie-eenheid.
22. Hoe schat u de kosten in van de volgende besluitvormingsalternatieven? Alternatief Handhaving van de Status Quo, het betalen van een heffing, geen aanpassing van de technologie, geen verplaatsing of sluiting) Investering in laagwaardige technologie op de bestaande plaats Investering in hoogwaardige technologie op de bestaande plaats Sluiting Verplaatsing van de productie of de productie-eenheid, eventueel naar het buitenland.
Kosten
Wilt u de kosten van deze alternatieven aangeven? 23. Spelen naast kosten ook andere zaken een rol? Zo ja, Welke?
STANDPUNTEN EN BELANGEN
Zojuist hebt u de belangrijkste besluitvormingsissues en besluitvormingsalternatieven genoemd. Vervolgens wil ik u verzoeken om de standpunten van de door u genoemde partijen in te schatten. Het gaat hierbij om de oorspronkelijke standpunten van de partijen op twee besluitvormingsdimensies. De eerste dimensie wordt gevormd door de hoogte van de kosten met betrekking tot investeringen op de oorspronkelijke locatie. De tweede besluitvormingsdimensie bestaat uit de hoogte van de gewenste investeringen op een eventuele nieuwe locatie. Ik wil u vragen voor iedere partij die u noemde zullen op deze twee issues de voorkeursstandpunten in te schatten. 24. Het eerste besluitvormingsissue bestaat uit de hoogte van de kosten met betrekking tot investeringen in de fosforzuurfabriek. Wat zijn de standpunten
212
van de diverse partijen inzake deze kosten? Wilt u voor iedere partij een score toekennen? Eventueel eerst de actoren met de meest extreme standpunten schalen Geen investeringen is ook een optie Æ Score 0.
25. Hoe hoog is de milieucomponent bij het ingenomen standpunt van de diverse partijen? Wilt dit u voor iedere partij aangeven? 26. Hoeveel moeite doen de partijen om hun voorkeur rond de hoogte van de investeringen in de fosforzuurfabriek van zoveel mogelijk steun te voorzien? U kunt dit aangeven op een schaal die loopt van 0 tot en met 1,0. 0 staat hierbij voor geen enkele moeite, geen inzet en 1,0 voor de inzet van alle beschikbare energie, middelen en tijd. 0,5 staat voor ‘business as usual”. 27. Het tweede besluitvormingsissue wordt gevormd door de hoogte van de investeringen in een eventuele nieuwe locatie. Wat zijn de standpunten van de diverse partijen inzake investeringen in een nieuwe locatie voor de fosforzuurfabriek? Eventueel eerst de actoren met de meest extreme standpunten schalen Geen investeringen is ook een optie Æ Score 0.
28. Hoeveel moeite doen de partijen om hun voorkeur rond de hoogte van de investeringen in een nieuwe locatie van zoveel mogelijk steun te voorzien? U kunt dit aangeven op een schaal die loopt van 0 tot en met 1,0. 0 staat hierbij voor geen enkele moeite, geen inzet en 1,0 voor de inzet van alle beschikbare energie, middelen en tijd. 0,5 staat voor ‘business as usual”.
AFSLUITING INTERVIEW
Dit is het eind van het interview. Ik wil u van harte bedanken voor uw medewerking aan het onderzoek. U zult op de hoogte worden gehouden van de onderzoeksresultaten.
213
Invulformulier in verband met vraag 10:
Wat zijn de belangrijkste motieven voor de kunstmestfabriek om een sluiting te overwegen? Wilt u 100 punten verdelen over de motieven voor uw bedrijf? Het belangrijkste motief krijgt dan het grootste deel van de 100 punten etc. Motief Arbeidskosten Transportkosten, nabijheid leveranciers en afzetmarkt Grondprijs Subsidiemogelijkheden op de nieuwe locatie Belastingklimaat Onvoldoende expansiemogelijkheden op de huidige locatie Bereikbaarheidsaspecten, verkeersinfrastructuur Aanwezigheid gelijksoortige bedrijven Concentratie van activiteiten Spreiding van vestigingspunten Milieukosten Energiekosten Uitstraling, imago van de locatie Andere t.w.:……………………
214
Aantal punten
Issue: Voor of tegen de bouw van de gipsopwerkingsfabriek
0 Helemaal tegen
Stakeholder
1,0 Absoluut voor
Invloed
Standpunt
Belang
215
Bijlage 4: Geïnventariseerde bedrijven die als gevolg milieubeleid een locatiebeslissing overwogen of uitvoerden
van
Bedrijven die door middel van de schriftelijke enquête werden verzameld naar locatiebeslissing en economische sector. RELOCATIE Bedrijf Agruniek Akerboom scheepsbouw Akzo-Nobel Anoniem Anoniem Anoniem Anoniem Anoniem Anoniem Anonieme containerterminal Asfaltcentrale Automobielbedrijf H. Buijink Baggen Bierman Bij de Leij tankbouw Bikano Bouw C en S Campa Carosseriebedrijf Crisps Wafelfabriek De IJsselmolen maalderij Diastalische producten E. Henken Eerd groothandel bv Enkele scheepswerven Fleuren Garagebedrijf gebr. van Gent Gemcast Grolsch Hakvoort scheepswerf Hasco Lakfabrieken BV Haval Disposables Jongert scheepswerf Jos Pronk Kantoormeubelen Eromes bv La Bomba Langen Martens Beton bv MCB metaalindustrie NEM Overdie schrootverwerking Overt kolenterminal 216
Economische sector Overige industrie Basismetaalindustrie/Metaalproductenindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Veeteelt Groothandel Voedings- en genotmiddelenindustrie Metaalproductenindustrie Metaalproductenindustrie Overige industrie Zeevaart Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie Reparatie Wegtransport Metaalproductenindustrie Metaalproductenindustrie Groothandel/Wegtransport Veeteelt Voedings- en genotmiddelenindustrie Overige industrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Veeteelt Groothandel Basismetaalindustrie/Metaalproductenindustrie Veeteelt Reparatie Metaalproductenindustrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Basismetaalindustrie/Metaalproductenindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Overige industrie Basismetaalindustrie/Metaalproductenindustrie Veeteelt Metaalproductenindustrie Overige industrie Wegtransport Glas-, Aardewerk-, Cement- en Kalkindustrie Basismetaalindustrie/Metaalproductenindustrie Basismetaalindustrie/Metaalproductenindustrie Metaalproductenindustrie Overig transport
Pametex schroot & autorecycling Philips Lighting Reesink Rentey-Dieben RNR Schenk Apparatenbouw Schulpen Schuim Slachthuis Smilde bv Vetsmelterij Tegelhandel Treffers scheepssloperij Van der Ban autobanden bv Van Gaalen Metaal Van Pey Zuid Nederlandse Zeemlederfabriek
Metaalproductenindustrie Overige industrie Groothandel/Wegtransport Overige industrie Metaalproductenindustrie Metaalproductenindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie/Overige industrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Groothandel Metaalproductenindustrie Groothandel Metaalproductenindustrie Veeteelt Lederwarenindustrie
SLUITING Bedrijf Anoniem Bravi De Jong autosloperij Promest mestverwerking Steur autosloperij V.d. Molen en Zn. Scheepswerf Verwer
Economische sector Akkerbouw Voedings- en genotmiddelenindustrie Metaalproductenindustrie Overige industrie Metaalproductenindustrie Basismetaalindustrie/Metaalproductenindustrie Veeteelt
217
Bedrijven door middel van de interviews verzameld naar locatiebeslissing en economische sector. NALEVING Bedrijf AKZO Corlé Dow Chemicals DSM Hoogovens Kappa Nerefco raffinaderij Pechiney PPG Shell raffinaderij
Economische sector Chemische en kunstmatige vezelindustrie Lederwarenindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Basismetaalindustrie Papier- en kartonindustrie Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie Basismetaalindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie
SLUITING Bedrijf Aldel Budelco ESD Hydro Agri Kemira Mobil raffinaderij
Economische sector Basismetaalindustrie Basismetaalindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie
RELOCATIE Bedrijf Anoniem Bavaria Brand Ned. Stoomlederfabriek Recticel Schenkers Suikerfabriek Zuid Nederlandse Zeemlederfabriek
Economische sector Veeteelt Voedings- en genotmiddelenindustrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Lederwarenindustrie Chemische en kunstmatige vezelindustrie Lederwarenindustrie Voedings- en genotmiddelenindustrie LederwarenindustrieR
DISLOCATIE Bedrijf Anoniem
Economische sector Veeteelt
218
