Bijeenkomst over de visie op communicatie van de gemeente Rijswijk 12 februari in Wijkcentrum Stervoorde. Verslag van de bijeenkomst met college van burgemeester en wethouders, de gemeenteraad, externe stakeholders en externe communicatie-experts (tevens Rijswijkse inwoners). Het doel van de avond was drieledig. Met elkaar delen wat er nu ligt, met andere woorden “dekt dit de lading”? Door het gesprek met elkaar te hebben, creëer je bewustwording. En als laatste, input ophalen voor de verdere uitwerking. Voorafgaand Op 17 april 2013 startten we met raad en college om dit proces interactief vorm te geven. Dit was de aftrap. In de week voorafgaand aan de bijeenkomst op 12 februari vond een expertmeeting plaats met communicatie-experts die in Rijswijk wonen. Juist om de kennis en ervaring van die experts te betrekken in deze fase van de beleidsvorming. Het programma van de avond in het kort: Het eerste onderdeel was het gesprek met de burgemeester en Jos Hooyschuur (directeur Tappan Communicatie die ook 17 april heeft begeleid) over de hoofdlijnen van de communicatievisie. Het tweede
onderdeel was de discussie met de communicatie-experts en de stakeholders. In het derde deel zijn de aanwezigen uiteen gegaan in zes verschillende thematafels. In deze ronde was het doel om zoveel mogelijk input op te halen voor de verdere uitwerking. Zo veel mogelijk concrete ideeën ophalen HOE we dit gaan doen. De gesprekken aan de tafels gevoerd zoomden in op kansen, resultaten, ideeën en quick winns. Deel 1 van de bijeenkomst Interview met burgemeester Michel van Bezuijen, door de dagvoorzitter Jos Hooyschuur Jos blikt nog even terug op de eerste bijeenkomst van 17 april jl. Michel geeft aan dat hij het een verstandig besluit vond om een visie op communicatie op te stellen. Alhoewel hij op een rijdende trein is gestapt, is hij content met wat er nu ligt. Het gaat toch goed met communicatie, waarom is er dan toch een visie nodig? Het kan altijd beter. Ik merk dat het bestuur nog vrij intern gericht is. Het is van belang om beter met de omgeving in contact te komen. Een hartenkreet: politiek niet te persoonlijk maken. Denk na over welk beeld je oproept bij de inwoners. Er is nog veel te winnen op het vlak van communicatie. De buitenwereld naar binnen halen is dat goed te organiseren? Ja, dat kan prima. We moeten niet alleen met elkaar bezig zijn. Dit is echt een kwestie van cultuur. Dit zie je niet alleen in Rijswijk maar ook bij veel andere gemeenten. Het is een uitdaging om op de juiste plek aanwezig te zijn om te horen wat er speelt. De burgemeester kan hierin een trekkersrol spelen (boegbeeldfunctie). We moeten gezamenlijk optrekken en het contact met de omgeving aangaan en vooral goed onderhouden.
1
Wat er ligt is een breed verhaal, waar legt u de accenten? Er moeten inderdaad keuzes worden gemaakt. Ik leg het accent op relatiebeheer en profilering. Bij relatiebeheer gaat het om de manier waarop de gemeente naar buiten treedt. Door profilering laten we als gemeente meer ons gezicht zien, werken we aan positionering en geven we glans aan Rijswijk. De uitdaging is om het vertrouwen in het bestuur bij de inwoners te versterken. Hiervoor kunnen we prima Rijswijkse ambassadeurs inzetten. U bent nu meer dan 100 dagen burgemeester van Rijswijk. Wat vindt u van het communicatieve gehalte van de Rijswijkers? De mensen zijn open en makkelijk te benaderen. Op dat vlak is er niets mis met de communicatie in Rijswijk. Wat vond u van de expertmeeting in het kader van de visie op communicatie? Het was een inspirerende bijeenkomst. Heel verfrissend om dit met externen te doen. Het is mooi dat er nu een visie ligt maar belangrijker is wat gaan we er mee doen? De kernvraag is dus: “hoe geven we invulling aan de visie?” We moeten er dus daden aan verbinden. Het moet een visie zijn van iedereen. Is er nog ruimte binnen de visie voor aanpassingen? Ja, die is er. Aan het eind van deze avond zien we wat er is opgehaald. Hiermee gaan we nog aan de slag om de visie nog beter te maken. Krijn de Graaf (CDA): “wat zijn voor u de echte speerpunten uit deze visie?” De burgemeester gaf aan dat dit zijn relatiemanagement en positionering. Dus werken aan de omgang met de omgeving én Rijswijk een duidelijker gezicht geven.
Deel 2 van de bijeenkomst Interview met twee communicatie-experts die in Rijswijk wonen en een korte toelichting van twee externe stakeholders.
De experts: Ivar Nijhuis, directeur Communicatie Buitenlandse Zaken, woordvoerder van minister Timmermans. José Hoornhout, senior communicatieadviseur, woordvoerder HTM. Zie foto. Ivar: “Ik complimenteer de gemeente met deze visie. Je kunt praten over communicatie, maar je moet wel richting bepalen, een beeld hebben van wat je wilt. Je moet dus beginnen met een visie.” José: “De liefde heeft mij naar Rijswijk gebracht. Ik vind Rijswijk een mooie gemeente. Je hebt alles wat je nodig hebt dichtbij, waaronder de grote steden. Maar in Rijswijk vind je rust. Dat merk je in het bijzonder als je met de tram vanuit Den Haag naar Rijswijk gaat. Zodra je op de Van Vredenburchweg komt, is het groen en rustig. Dan voel ik: ik ben er weer thuis. Ik ben best trots op Rijswijk.” Samen met de externe communicatie-experts is over een aantal onderwerpen gesproken. Dit hebben zij gedaan vanuit hun inwoner-rol en vanuit hun expertise in het communicatievak. Voor de leesbaarheid van dit verslag zijn de gespreksonderwerpen aan de hand van thema‟s geclusterd weergegeven. Relatiemanagement Michel geeft aan graag een andere term voor relatiemanagement te willen gebruiken. Dit wekt teveel de indruk dat het iets vanaf bovenaf is.” Positionering / profilering “Maar maakt de gemeente dat voldoende zichtbaar? Positioneert de gemeente zich voldoende? Naar mijn mening zijn we nog te bescheiden. Rijswijk heeft veel, denk daarbij ook aan de voorzieningen, zoals die fantastische Schouwburg. Wees er trots op.”
2
Ivar: “Ik ben naar Rijswijk gekomen omdat ik een woning zocht dicht bij mijn werk. En laten we eerlijk zijn, de prijzen van de woningen zijn hier veel lager. Ik heb drie kinderen, in de leeftijd van 14, 18 en 20 jaar. Ze zijn verknocht aan Rijswijk, maar voor het uitgaan kiezen ze voor Den Haag en Delft.” Ivar: “Positionering. Hoe moet dat gebeuren? Het is belangrijk dat er keuzes worden gemaakt. En dat kan met moderne communicatietechnieken, zoals storytelling. Mensen hebben verhalen. Wat is in die verhalen de rode draad? Wat is de kern? Wat zegt dat over de kwaliteiten van de gemeente? Hoe kunnen we die versterken en uitbouwen? Ja, dat heeft ook te maken met citymarketing.” “Bij het maken van het collegeprogramma moet van meet af aan communicatie betrokken worden. Welke keuzes maak je? Als college kan je maar aan paar zaken herinnerd worden. Je moet van te voren nadenken over je nalatenschap.” “Rotterdam kampte met een groot stedelijk probleem. We vonden dat in Rotterdam dus ook de oplossingen lagen. Om tot die oplossingen te komen, ontwikkelden we een soort „laboratorium‟, waarbij we onorthodox wilden denken, buiten de box. We gingen voor de uitvoering, maar toetsen die voortdurend aan onze visie.” “Wat wil het college? Welke boodschap wil zij uitdragen? We hadden twee dagen collegevergadering. Een daarvan besteedde het college aan het fietsen door de stad en het aangaan van gesprekken met burgers.” (Nieuwe) media José: “Ter voorbereiding op deze expert meeting heb ik mij wat meer verdiept in de kranten. En dan valt op dat mensen het vaak niet met elkaar eens zijn. Dat is natuurlijk niet erg, maar het gaat er wel om hoe je je punt maakt. En dat gebeurt niet altijd netjes. Dat zou echt anders moeten.” “Belangrijk is een goede relatie met de pers. Soms zie ik angst. Maar betrek de pers en geef ze goede informatie. Houd eens een „benen op tafel – gesprek‟, een achtergrond gesprek. Dit leidt tot begrip. Bedenk ook dat er steeds minder journalisten voor lokale kranten zijn.” Transparantie en openheid Ivar: “Ik heb gewerkt in een gemeente waar het vaak heftig aan toeging. Dan speelt emotie op in het politieke debat. Het gaat dan soms niet meer om de zaak, maar om de persoon. We hebben communicatieonderzoek verricht en daaruit blijkt dat mensen in eerste instantie niet wachten op debat, maar op dialoog. Natuurlijk moet er debat zijn, maar het is de dialoog die bijdraagt aan begrip voor elkaar. We hebben het kabinet Rutte geadviseerd hoe naar buiten te treden. De kern was: voorkom dat politici elkaar bestrijden en werk samen als team. Mensen hebben bovendien behoefte aan perspectief en begrip. De boodschap was daarom: zorg dat je je huishoudboekje op orde hebt en beperk het aantal kernboodschappen. Om die kernboodschappen te bepalen, maken we gebruik van de resultaten van onderzoek door het Sociaal Cultureel Planbureau naar burgerperspectieven. Wat vinden mensen nu het belangrijkste probleem? Daar moet je aandacht aan besteden.” Informatie moet toegankelijk en begrijpelijk zijn. En vraag de mensen wat ze van je nodig hebben. Willen ze informatie via een brief, de mail of website?” Vertrouwen “Vertrouwen heeft te maken met „doen wat je zegt‟ en zelf het goede voorbeeld geven. Je kunt niet alles. Als je dat doet, organiseer je je eigen valkuil. Maak dus keuzes.” Communicatief leiderschap en een communicatieve organisatie “Begin bij jezelf. Hoe wil je zelf behandeld worden? Doe dat dan ook bij de ander. Een brief of mail kan afstand scheppen. Begrip ontstaat door met elkaar in gesprek te gaan. Communicatie is veel te belangrijk om alleen aan de directie over te laten. De rol van communicatie is om de organisatie communicatiever te maken. Daarbij gaat het om het aandragen van kanalen en tools, maar ook om het trainen van vaardigheden.
3
De visie die er ligt is een mooi begin. Die geeft duidelijkheid over wat we willen, hoe we dat gaan doen en wie we erbij willen betrekken. Elk college en elke raad gaat over zijn eigen communicatie. Maar het startpunt is breed. Principes moeten we wel verder uitwerken. Enkele principes: Mensen uitdagen om mee te denken Je moet mensen uitdagen om mee te denken. Ik zag een mooi voorbeeld van hoe dat kan. Voor de inrichting van een speelparkje kreeg de omgeving een persoonlijke brief op het huisadres. De gemeente vroeg de jeugd wat ze wilden. Dromen: Ik zou willen dat inwoners van Rijswijk meer trots op hun stad gingen uiten. Ik zou nog iets meer willen prikkelen. Bijvoorbeeld: wij communiceren digitaal, tenzij.... Het zou de normale praktijk moeten zijn dat iedere projectleider een twitteraccount heeft. Korte toelichting van twee stakeholders op bovenstaand interview en de visie op communicatie. Externe stakeholders: Ruud Kuper, directeur Rijswijkse Schouwburg. Hiernaast te zien op de foto. Miryam Bryson, directeur Stichting Welzijn Rijswijk
Ruud: “Voor ons is van belang dat je een duidelijke boodschap hebt. En dat je in het communiceren met elkaar open en waarachtig bent. Doe wat je zegt en wees ook niet bang om een slechte boodschap te brengen. Voor onze communicatie hebben we keuzes gemaakt en gekeken naar wat onze sterke punten zijn. Vervolgens hebben we een pay-off gemaakt. Dat gaat uiteindelijk werken. Voor ons is binding met onze bezoekers belangrijk. Ook maken we gebruik van nieuwe digitale technieken.” “Dit kan de gemeente ook doen. Bedenk een pay-off voor Rijswijk, waarin natuurlijk ook cultuur tot uiting moet komen. En maak gebruik van de nieuwe digitale technieken. Een goed voorbeeld vond ik een smsje dat ik laatst van Burgerzaken kreeg: uw rijbewijs is verlopen. En een volgende: uw nieuwe rijbewijs ligt klaar. Ik was verrast. Verder moet de gemeente duidelijker „stippen aan de horizon‟ zetten: waar willen we als gemeente naar toe?” Myriam: “Wij proberen zo dicht mogelijk bij de mensen te staan. Zo interviewen wij de mensen in hun eigen omgeving, op straat. Wij zijn goed vindbaar. Ons wijkcentrum wordt druk bezocht. Openheid en transparantie, dat vinden wij belangrijk. Met alle veranderingen in het sociaal domein is het ook belangrijk de effecten van beleid te communiceren. Wat betekenen de veranderingen voor u? Beslissingen hebben gevolgen voor mensen. Het is soms lastig ergens voor te staan. Voor de gemeente is het belangrijk met mensen in gesprek te gaan en thema‟s hiervoor te bepalen.
4
Deel 3 van de bijeenkomst Plenaire terugkoppeling / samenvattingen van de tafelsessies.
Tafel Profilering en positionering (Melissa) Deze tafeldeelnemers hebben gesproken over de stip op de horizon. Die is heel belangrijk en daarvoor moet je een boodschap communiceren die voor langere tijd gedragen worden, tot ver over een collegeperiode heen. Bovendien mag het allemaal wat depolitiserender (de missie moet boven de politieke waan van de dag staan, of ook wel voor langere termijn houdbaar zijn ). Voorbeeld van een payoff: Dynamisch, groen, veelzijdig. Dat kan de missie op lange termijn zijn. Er wordt gepleit voor (veel) meer budget voor uitingen over de huidige sterke punten, zoals de schouwburg, sport en dergelijke. Het moet in ieder geval een gedragen beeld zijn dat herkenbaar is voor alle Rijswijkers.
Het positioneringproces moet worden aangestuurd door een professional. Benoem thema’s voor de profilering en maak hier een cyclisch proces van Ook moet er moet veel meer budget zijn voor ruimschalige uitingen van de huidige parels. Denk aan citymarketing. Quick wins: Geef een plek aan communicatie in het nieuwe collegeprogramma, bij voorkeur bij de burgemeester. Betrek het bedrijfsleven meer. Goede voorbeelden direct laten zien. Melissa voegt toe: profilering in coalitieakkoord benadrukken. Betrekken van de inwoners wordt belangrijker: hoe kijken inwoners naar onze stad. Positionering is niet achter de bureaus te bedenken. Wijs ambassadeurs aan: ken een grotere rol toe aan bekendere Rijswijkers, en de stakeholders, betrek het bedrijfsleven.
5
Tafel Relatiemanagement (Lorraine) Verhitte discussie. Twee opvallende dingen die zijn ingebracht: “moet ik nu alweer nadenken, ga eens wat doen.” Er liggen al nota‟s, bijvoorbeeld over interactief beleid. Die is niet in de visie terug te vinden. Boodschap: “Ga gewoon eens aan de slag.” Ideeën: in het verleden is toch al afgesproken dat er startnotities komen en dat voorstellen voorzien zijn van een participatieparagraaf? In startnotities staat dan toch ook het proces beschreven dat we met onze relaties doorlopen? Gewoon een kwestie van doen. Quick wins: We moeten meer leren van de goede en minder goede voorbeelden uit het verleden. Om relaties beter in beeld te brengen en als organisatie beter te kunnen luisteren naar wat je relaties (in dit geval de inwoners) willen zijn wijkwebsites. Help dat soort zaken mogelijk maken. Zorg dat die er zijn en dat je die in beeld hebt. (Web in de wijk). Dus ga met vertegenwoordigers van wijken en buurten in overleg en luister naar ze. Als je zeker wil weten dat ze hun achterban vertegenwoordigen, vraag daar dan naar. Zorg samen met hen voor gezamenlijke en eenduidige doelen en voer dat uit! Haal de nota interactief beleid er nog eens bij. Daar staat al veel in over hoe we onze relaties meer willen betrekken bij interactief beleid. Zorg bijvoorbeeld dat er aandacht is voor het vernieuwen van relatiegroepen in het sociaal domein bijvoorbeeld in het kader van aankomende participatiewet. De ambtenaar van de toekomst regisseert het besluitvormingsproces en de raad controleert of het proces goed doorlopen is. De raad moet verschillende belangen goed kunnen afwegen. Dus de ambtenaren moeten die belangen voor ons in kaart brengen. De focus van gesprek lag erg op relaties in de stad en nog niet zozeer in de regio. Tafelgenoten vinden dat er te weinig geluisterd en/of dat er structureel te weinig met input gedaan wordt.
Tafel Vertrouwen (Tjet) “Wie weinig weet, vermoedt veel. Duidelijkheid draagt bij aan vertrouwen.” Uit onderzoek blijkt dat 1/3 van de Rijswijkers geen vertrouwen heeft in college en raad van onze gemeente. Bekijk dit positief: dus tweederde heeft wel vertrouwen. Vertrouwen is de basis voor iedere relatie. Het blijft dus belangrijk hieraan te werken. Wie weinig weet, vermoedt veel. En daar begint vertrouwen. Want als je een vermoeden hebt, kan het alle kanten op. Zowel positief als negatief. Wat mensen niet weten, vullen ze vaak automatisch vanuit hun eigen kennis en ervaring aan. Daarbij komt nog de vertekende invloed van de media; voor de pers is nieuws vaak „slecht nieuws‟. Probeer dat weinig weten dus te voorkomen, zodat mensen niet zelf gaan invullen. Neem als gemeente zelf de regie en zorg voor een goede informatievoorziening. Sluit daarbij aan op de behoefte van de mensen en gebruik diverse kanalen. Digitale kanalen, maar ook de papieren versie van Rijswijk Regelrecht. Laat daarbij ook zien wat goed gaat. Ideeën: Als je in een heel vroeg stadium partijen/stakeholders/burgers betrekt bij het beleidsvormingsproces, dan groeit het vertrouwen. Zeker als ze zien dat er iets met hun inbreng gebeurt. Ga met elkaar in gesprek vanuit een open instelling. Luister goed, koppel terug om te checken of je de ander hebt begrepen, vraag door. Schets dilemma‟s, laat verschillende overwegingen zien. En schakel ook eens een andere, onafhankelijke partij in om zijn of haar verhaal te vertellen. Respecteer en waardeer de inbreng van mensen, maar manage van te voren goed de verwachtingen. En doe tenslotte wat je zegt! Resultaten: meer snelheid; mensen nemen eerder verantwoordelijkheid; besparing van kosten; meer plezier. Goede voorbeelden: omgevingsteam Haagweg, proces rond bestemmingsplan Oud-Rijswijk en RijswijkBuiten. Quick winns; Heb respect en waardering ten opzichte van elkaar. Zorg voor duidelijkheid in de informatievoorziening en gebruik daarvoor verschillende middelen. Houd rekening met de doelgroep qua taal en middelen die je gebruikt (dus zowel de papieren versie van Rijswijk Regelrecht als digitale middelen, waaronder „Facebook‟). Zelf „goed‟ nieuws brengen. Openheid: schets dilemma‟s / scenario‟s / overwegingen. Doe aan verwachtingsmanagement: zorg dat als je inwoners betrekt, dat ze weten waar ze wel en niet invloed op kunnen hebben. Ga het gesprek aan met elkaar. Luister goed, koppel terug om te checken of je de ander begrepen hebt, vraag door. Schakel eens een andere, onafhankelijke partij in om de
6
boodschap te brengen; dat kan helpen om het verhaal eens op een andere manier te horen, waardoor het begrip van elkaar kan worden vergroot. Doe wat je zegt! Tafel Nieuwe media (Eric) De essentie van nieuwe media is: luisteren en niet zenden. Dat betekent bij voorkeur dat je de buitenwereld naar binnen kan halen, en daarin kan participeren. Nieuwe media bieden mogelijkheden om goedkoop en snel mensen te betrekken bij de onderwerpen van de andere tafels, als transparantie, vertrouwen en relatiemanagement. Van belang, vooral door Publiekszaken genoemd, is dat het tempo van implementatie niet te hoog is: een voorbeeld is dat er een app is (volgens PuZa) dan wel komt (volgens Jense) om meldingen te doen in de directe leefomgeving (voorbeeld: foto van een losliggende stoeptegel). De interne organisatie is er nog niet op ingericht dat binnenkomende meldingen kunnen worden beantwoord. Je zou daarom de promotie van zo‟n app voorzichtig moeten brengen. In het tweede deel van het tafelgesprek zijn een aantal quick wins genoemd: Mensen kan je met social media gemakkelijk naar je website halen door automatische koppelingen. Moedig gemeenteraadsleden aan om facebookberichten door te sturen. De gemeente zou meer met apps moeten gaan werken. Bij alle quick wins is het nodig de organisatie erop in te richten. Je klantenbalie kun je beter organiseren. Ook is het belangrijk te weten wat de bevoegdheden zijn. Gebruik vaker een hashtag (#trotsoprijswijk #haagweg #rijswijk #sociaaledomein). Op langere termijn moet webcare worden ingericht: burgers stellen vragen via alle denkbare kanalen, dus je moet daarin meegroeien. Dat brengt de gemeente dichter bij de mensen. Storytelling (het goud van Rijswijk naar buiten brengen) en twitterspreekuren zijn twee andere voorbeelden daarbij. De communicatievisie via de social media uitzetten, ook om ideeën op te halen voor verdere uitwerking. Tafel Transparantie en openheid (Bram) Stilgestaan met name bij de quick wins. Met name de website. Zoekfunctie van de website kan verbeterd worden, bijvoorbeeld door trefwoorden te verbeteren. Ook het koppelen met raadsstukken, verwijzingen en dergelijke kan beter. De leesbaarheid van de stukken kan veel beter: geen afkortingen en vakjargon, en zelfs taalcursussen worden genoemd als quick wins. Ideeën uit de groep zijn minder geheime stukken, het besluitvormingsproces verbeteren en via website beter communiceren hoe burgers een besluitvormingsproces kunnen volgen. De inspraak via het forum moet bekender worden gemaakt bij burgers in plaats van via de raad. Tafel communicatief leiderschap en – organisatie (Kristel) Kansen in combinatie met valkuilen. In ieder beleidsproces kun je eerder de slag maken naar de burger: dus meer communiceren. Dat moet je doen op drie onderscheidende posities. Een: feiten verzamelen bij de burgers. Twee: beoordelingscriteria bepalen. Drie (voor de gemeenteraad): boven de deelbelangen uitstijgen in besluitvorming. Dat kan impopulaire maatregelen betekenen waarbij je duidelijk maakt dat je geen verlengstuk van het algemene publiek. Als je tot besluit bent gekomen, ben je verplicht deze goed te verantwoorden over het besluit zelf en de weg ernaar leidde. Actief bekend maken van beleidsprioriteiten van Rijswijk, of bijvoorbeeld bij collegeakkoord. Bijvoorbeeld door middel van pamfletten, (buurt)bijeenkomsten, de mensen opzoeken. Met duidelijkheid over wie waar verantwoordelijk voor is. Communicatie zou meer in de structuur, in protocollen moeten zitten. Bijvoorbeeld in stukken naar de raad. Begrip ondernemend ambtenaar, kan alleen als er bekendheid met cultuur van de organisatie is. Anders gaat ambtenaar hand overspelen en dat is een risico die je moet zien te vermijden. Een goede bestuurder heeft ogen en oren voor de minderheid en respecteert de ideeën daarvan. Goed voorbeeldgedrag doet goed volgen. Aanspreken als dit niet gebeurt. Gedragsregels uitdragen, ook van bestuur. De term gelijkwaardigheid moet je nog eens goed over nadenken als je het tegelijkertijd ook hebt over leiderschap. Jan Brak vond dat het niet tegelijkertijd gebruikt kon worden. Gelijkwaardig, met respect voor de ander vond hij een goede toevoeging. Gemeenschappelijkheid, ook als raad moet je elkaar ergens kunnen vinden, afspraken over maken. Communicatieve organisatie Quick wins. Meer bewustzijn creëren, dit is visitekaartje voor iedereen.
7
Zeg wat je doet, en doe wat je zegt. Rechtstreeks bij burgers informatie verzamelen van feiten en emoties. Verantwoording beleidsbeslissingen helderder terugkoppelen. Resultaten Trainen in gebruik van nieuwe media om te voorkomen / helpen bij misbruik hiervan. Protocol opstellen voor gebruik social media, voorbeeld functie leiders. Meer communicatief bewustzijn creëren onder alle geledingen, dat is visitekaartje voor iedereen. Iedereen de straat op. Kansen Social media: denk aan averechtse effecten, met name als er negatieve emoties insluipen. Social media moet je daarom oordeelkundig en met goede fatsoensnormen gebruiken. Aan tafel werd gedacht over hoe je dan omgaat met slecht/beschamend gedrag via social media. Er werd besloten om het om te draaien in een kans. Niet aan mee doen, negatieve emoties, met dat slechte gedrag via social media. Bij je eigen waarden blijven. Openlijk van distantiëren. Committeren aan communicatie boodschap.
8
