Bij elk praktijkvoorbeeld geven we naast de beschrijving van de actie aan of het een voorbeeld is op:

Praktijkvoorbeelden Inspraak van leerlingen is geen losstaand gegeven, maar een rode draad doorheen de hele werking van de klas of de school. Inspraak kan zich op verschillende domeinen situeren: organisatie, inrichting, inhouden en evalueren. Om een overzicht te houden in de waaier aan praktijkvoorbeelden is er een indeling voorzien volgens elk van deze domeinen. Bij elk praktijkvoorbeeld geven we naast de beschrijving van de actie aan of het een voorbeeld is op:   

klasniveau, schoolniveau, of op beiden,

en of het zich eerder richt op het aspect van:  

samen leven, meer leren voor elke leerling.

Daarnaast vermelden we ook de specifieke kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten, voorzien we tips ter ondersteuning van de praktijk en verwijzen we naar de toepassing van verschillende methodieken.

1 Doe jij ook mee?! Beter samen leven en meer leren voor elke leerling Praktijkvoorbeelden| Steunpunt Diversiteit & Leren

INRICHTING en AANKLEDING

Elk schooljaar besteden leerkrachten veel zorg aan de inrichting en aankleding van hun klaslokaal.

Leerkrachten hangen didactische materialen zoals de tijdsband, spellingsregels, themaprenten, pictogrammen … aan de muren, verrijken de hoeken, herschikken de tafels en stoelen. Deze aankleding of inrichting hoeft echter niet uitsluitend te verwijzen naar het schoolleven. Ze kunnen ook een weerspiegeling zijn van wat er echt ‘leeft’ bij de leerlingen (persoonlijke interesses, vrijetijdsbesteding, …).

Hoe kunnen we de aanwezige diversiteit zichtbaar maken?

Spreken met foto’s. Beter samen leven en meer leren in de klas

In de 1ste kleuterklas van juf Emma hebben de kleuters een groeimuur. In het begin van het schooljaar hangen er van elk kindje in de klas foto’s op een muur. Het zijn foto’s van zichzelf en enkele gezinsleden of van zaken, personen, voorwerpen… waar ze belang aan hechten. Doorheen het schooljaar stimuleert de kleuterleidster de kleuters om naar deze fotomuur te gaan kijken. Sommige kleuters brengen een foto mee van een huisdier, andere kleven een prent van Spiderman op,… Zelf hangt ze er heel geregeld werkjes van de kinderen bij of foto’s van uitstapjes, tekeningen of prentjes die de kinderen meebrengen naar de school. Ook zaken over de juf zijn terug te vinden op de groeimuur. Doorheen het schooljaar breidt de variatie aan interesses en belevingen van de kleuters zichtbaar uit, alsook de kleine gesprekjes die de kleuters voeren bij het zien van deze verscheidenheid.

Klas-in-de-kijker. Beter samen leven en meer leren in de klas en de school Op de school van Tine staat een ‘vitrinekast’. Dit is een oude boekenkast met glazen deuren. Elke maand wordt de kast door een andere klas ingericht. Op deze wijze tonen de leerlingen waar ze mee bezig zijn/waren. In de kast kan men allerlei ‘producten’ terugvinden: van een project of een thema, het lievelingsboek van de klas, foto’s van de kinderen aan het werk, tekeningen,… Eén klas kleedde de kast helemaal aan in de sfeer van ‘Bakugan’ . De kast staat op een centrale plaats waar leerkrachten, kinderen en ouders regelmatig komen. Vlak ernaast hangt het aankondigingsbord met het weekmenu, de activiteitenkalender, verslagen van het oudercomité, foto’s van het sinterklaasfeest,… De ‘vitrine’ vormt geregeld aanleiding tot gesprekken tussen ouders, leerkrachten en/of kinderen. Ook het team heeft een ‘vitrinekast’ waarin tal van foto’s en werkjes van de leerkrachten en de directie van de school te zien zijn.

Beestenboel. Beter samen leven en meer leren in de klas In de klas van meester Brecht hangt een muurkrant. De leerlingen uit zijn klas kunnen op deze muurkrant allerlei vragen, suggesties en meningen kwijt i.v.m. het samen leven en leren in de klas. Op een dag hangt er een voorstel om een dier te houden in de klas. Bij de bespreking van dit onderwerp ontstaat er een boeiende discussie. Sommige leerlingen zien tal van voordelen in het aanschaffen van een klasdier, anderen vinden het idee niet echt 2 Doe jij ook mee?! Beter samen leven en meer leren voor elke leerling Praktijkvoorbeelden| Steunpunt Diversiteit & Leren

kunnen. Meester Brecht besluit om zijn leerlingen in groepjes te verdelen en geeft hen de volgende twee vragen: Wat kunnen redenen zijn om een klasdier te hebben? Wat kunnen redenen zijn om dit niet te doen? De leerlingen voelen dat de leerkracht niet zomaar een jaof-neen-antwoord wil. Hij daagt hen uit om hier samen over na te denken en dan - na het verzamelen van meer informatie - een weloverwogen keuze te maken.

Meer - waarde Door o.a. gebruik te maken van interactieve werkvormen creëren leerkrachten mogelijkheden om de diversiteit van de leerlingen en de diversiteit van buiten de school ‘zichtbaar’ te maken. 



Leerlingen en leerkrachten krijgen ruimte om invulling en betekenis te geven aan hun eigen ervaringen. Door ook niet-schoolse vaardigheden en interesses in de klas binnen te brengen, kunnen leerlingen, leerkrachten en ouders zich meer ‘thuis’ voelen en worden ze bovendien ook aangesproken op hun eigen kennen en kunnen. Leerlingen, leerkrachten en ouders gaan in interactie met elkaar, waardoor ze elkaar beter leren kennen. Hierdoor kan de leerkracht het beeld ten aanzien van zijn/haar leerlingen en ouders verbreden en kan hij/zij beter aansluiten bij de beginsituatie.

Tips Geef aandacht aan het geheel 

Maak het werken met de groeimuur, de vitrinekast, de muurkrant,… actief en betekenisvol. 

Verwijs geregeld naar wat er op de muur of in de vitrinekast te zien is of verwijs naar informatie die daarop terug te vinden is.



Door zelf ook geregeld iets nieuws toe te voegen blijven de leerlingen geboeid.

Wees zelf overtuigd van de meerwaarde van leerlingenparticipatie  Neem je rol als ‘model’ actief op. 

De kans is groot dat, indien je dit lang en consequent genoeg aanhoudt, de leerlingen zelf gaan vragen of ze iets mogen ophangen, uitstallen, kenbaar maken,…

Besef van invloed  Laat leerlingen regelmatig opdrachten op hun eigenwijze manier aanpakken of uitvoeren. 

Door te werken met open opdrachten krijgen de leerlingen meer mogelijkheden om zelf verschillende invullingen of oplossingen te geven.

Klik hier voor meer informatie over kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten bij het opzetten van acties rondom leerlingenparticipatie. Andere mogelijke methodieken zijn: een schatkist met persoonlijke voorwerpen, een museum van jezelf, een babbelbox, de ideeënbus, een fotojacht,… Klik hier voor meer informatie rondom deze en andere methodieken.


INRICHTING en AANKLEDING

Aandacht geven aan participatie rondom inrichting hoef je niet te beperken tot wat zich in de klas afspeelt.

Ook buiten de muren van de klas is er heel wat mogelijk: de gangen, de refter, de speelplaats,… Door acties op te zetten op schoolniveau krijgen leerlingen en leerkrachten de mogelijkheid om samen met andere leerlingen, collega’s en externen na te denken, ideeën uit te wisselen en te zoeken naar een consensus.

Hoe kunnen we leerlingen zo actief mogelijk betrekken?

De reftermuur. Beter samen leven in de school

Tijdens een rondvraag op de school over leuke en saaie plekjes valt het de directeur op dat de leerlingen zeer ontevreden zijn over de refter. Hijzelf is ook niet zo gelukkig met het ongezellig, oubollig uitziend lokaal en besluit hier iets aan te doen. Hij vraagt aan zijn team om in de klas te peilen naar de verschillende ideeën die leven bij de leerlingen rondom de refter. De leerkrachten organiseren in de loop van de week een kringgesprek met hun leerlingen. In het 3de leerjaar doet één van de leerlingen het voorstel om iets met graffiti te doen. De leerling in kwestie heeft een oudere broer die hierin zeer bedreven is. Dit voorstel gaat samen met de andere voorstellen naar het leerkrachtenteam en dan terug naar de leerlingen van de verschillende klassen. De leerlingen van de andere klassen vinden het graffiti-idee ‘vetcool’. Vooral het uitwerken ervan zien ze zeer goed zitten. Na wat heen-en-weergesprekken komen de leerlingen en het team tot volgend besluit: er worden in de refter twee muren aangepakt en in de polyvalente zaal ook nog eens twee. De leerlingen mogen verschillende thema’s opgeven die ze op de muren zullen uitwerken. De thema’s met de meeste stemmen worden weerhouden. Leerlingen die willen meedoen met het schilderwerk krijgen daar de kans toe tijdens de ateliers op vrijdag- en woensdagnamiddag tijdens de opvang. De ateliers worden begeleid door enkele leerkrachten, een externe deskundige en de broer van het jongetje van het 3 de leerjaar.

Lezen om te ontspannen. Beter samen leven en meer leren in de school Een basisschool voorziet in de polyvalente zaal een leesplek voor leerlingen die liever wat lezen i.p.v. buiten te spelen. Om te vermijden dat binnen de kortste tijd de leesplek een rommelboeltje wordt, is er over de klassen heen een beurtsysteem uitgeschreven. De school voorziet allerlei boeken, gaande van leesboeken tot tijdschriften en strips. Uiteraard mogen de leerlingen zelf ook boekjes meebrengen. Naar aanleiding van deze leesplek ontstaan er op een spontane manier leesmomentjes waarbij de oudere leerlingen een aanbod doen van voorleesmomenten voor de jongere leerlingen van de school.

Een schoolradio. Beter samen leven en meer leren in de school De leerlingen van het 5de en het 6de leerjaar verzorgen tijdens de middagpauzes een radiomoment voor de hele school. De leerlingen van de andere klassen mogen hun verzoeknummers opgeven, nieuwtjes aankondigen,… Alle voorstellen worden verzameld in de ideeënbus. De leerlingen van het 5de en het 6de leerjaar werken in hun eigen klas met 4 Doe jij ook mee?! Beter samen leven en meer leren voor elke leerling Praktijkvoorbeelden| Steunpunt Diversiteit & Leren

twee rubriekverantwoordelijken. Vooraf is er in de klas besproken (met de leerlingen) welke rubrieken er aan bod kunnen komen tijdens de radio-uitzending. De rubriekverantwoordelijken moeten vooraf de binnengekomen voorstellen, brieven, aankondigingen, oproepen,… rubriceren opdat de radiopresentatoren en de deejays van dienst hun radioprogramma vlot kunnen programmeren. Verder schrijven de leerlingen bindteksten, oefenen ze teksten in,…

Meer - waarde Door gericht op zoek te gaan naar acties met een goede kans op uitwisseling tussen verschillende betrokkenen, bied je veel kansen om te werken aan een participatieve cultuur binnen de school. 

Leerlingen en leerkrachten kunnen hun eigen ideetjes en meningen uitwisselen, waardoor je verschillende perspectieven bijeen legt. Dit maakt de acties rijker en boeiender.



Een mooi meegenomen neveneffect van deze interactie is dat zowel betrokkenheid van de leerlingen en de leerkrachten (en de ouders) tot de school alsook de verbondenheid met elkaar vergroot.



Leerlingen en leerkrachten krijgen door deze manier van samenwerken een beter zicht op de aanwezige diversiteit in de school en dit kan hun beeld t.o.v. elkaar verbreden.



Het leren beperkt zich niet tot wat er zich binnen de vier muren van de klas afspeelt. Leren gebeurt doorheen verschillende contexten.

Tips Besef van invloed  Geef voldoende informatie





Door leerlingen zorgvuldig uit te leggen op welke manier ze met zoveel mogelijk wensen en argumenten rekening kunnen houden;



Door leerlingen te informeren over de manier waarop ze beslissingen kunnen nemen. (duidelijke en transparante communicatie)

Voorzie verschillende taken 

Taken ter ondersteuning van het organiseren (zoals: een beurtsysteem voor de leesplek);



Taken die nodig zijn voor de voorbereiding of uitvoering van een actie (zoals: de rubriekverantwoordelijken, radiopresentatoren,…).

De school is aan zet  Stimuleer uitwisseling van meningen  Door o.a. te werken met interactieve werkvormen kunnen leerlingen hun verschillende meningen of ideeën aan elkaar vertellen;




Door open vragen te stellen, zo krijgen leerlingen de kans om na te denken en vanuit verschillende perspectieven op zoek te gaan naar mogelijke oplossingen.

Teamwerk  Zoek naar mogelijkheden om verschillende personen bij een actie te betrekken: 

verschillende klassen of leerlingen samen,



verschillende leerkrachten en leerlingen,



ouders, leerkrachten, leerlingen en anderen,…

Klik hier voor meer informatie over kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten bij het opzetten van acties rondom leerlingenparticipatie. Andere mogelijkheden zijn: Werken met de groene enveloppe, de lege stoel, stoelendans,… Klik hier voor meer informatie rondom deze en andere methodieken.


ORGANISATIE

Je kunt op diverse manieren in de klas of op de school een participatieve sfeer bekomen.

Sommige scholen kiezen voor een eerder formele aanpak, anderen geven de voorkeur aan spontanere vormen van inspraak van leerlingen. Het is van belang dat leerlingen daadwerkelijk een invloed kunnen uitoefenen op het reilen en zeilen in de klas en op de school. Leerkrachten worden dus uitgedaagd in het zoeken naar verschillende manieren waarbij ze niet alles zelf in handen nemen, maar waarbij leerlingen verantwoordelijkheden krijgen en leren opnemen.

Hoe verantwoordelijkheden geven aan leerlingen?

Iedereen een taak. Beter samen leven en meer leren in de klas Hoewel het in de meeste scholen een alom gekend concept is, nemen we het toch op in de praktijkvoorbeelden. In de kleuterklas

van juf Maud hebben de kleuters elke week een vaste taak. Op een groot bord (takenbord) plaatst ze de namen van de kleuters naast een pictogram (taak). De volgende taken komen aan bod: de boodschapper, de melkboer, de dierenverzorger, de plantenverzorger, de weerman, de kalender, de kleuter van de dag, de papierbak,… Ook bij meester Gust in het 1ste leerjaar hebben de leerlingen een takenbord. Hierop staan gelijkaardige taken en hier en daar ook andere: de nieuwsflash, de verslagnemer, de boterhammenbak, de speelotheek,… Bij meester Pedro in het 4de leerjaar zijn er nog de galerijverantwoordelijke, de boekenworm, de gespreksleider,…

Klasgeprek. Beter samen leven en meer leren in de klas In de klas van juf Esram starten de kinderen de ochtend met een praatronde. Tijdens dit kringgesprek zijn er enkele vaste onderwerpen en ook een bepaald stramien waarin de uitwisseling van ideetjes, verhalen, ervaringen,... kan verlopen. Een stukje uit een dergelijke praatronde: “Wie is vandaag de gespreksleider?”. Alle hoofden gaan richting takenbord en Jasper antwoordt: “Ik.” Hij heeft op zijn schoot een doosje met naamkaartjes. “Wie is vandaag de verslagnemer ?”. “Ikke”, zegt Joe. Hij heeft een schrift en een potlood bij zich. “Oké”, zegt Jasper, waarop hij zijn hand in de lucht steekt en het stil wordt in de kring. “Wacht”, roept één van de andere leerlingen.“Kan mijn naamkaartje er nog bij?”. Jasper telt de kaartjes en geeft aan dat dit wel oké is. Daarna legt hij de kaartjes voor zich neer en zegt wie er allemaal iets wil vertellen. Hij neemt er een naam uit. Marie mag beginnen. Marie heeft een doosje meegebracht met allerlei stenen. Nadat ze haar verhaal heeft verteld, zijn er verschillende leerlingen die vragen willen stellen of iets willen toevoegen. Twee leerlingen vragen aan juf Esram of ze samen met Marie tijdens het hoekenwerk een opzoekwerkje mogen doen rondom de stenen. Juf Esram zet dit op de klasplanning. De verslagnemer noteert dit op zijn mindmap. Enkele leerlingen stellen voor om morgen andere stenen mee te brengen.


Maaltafels, deeltafels en tafelmaatjes. Beter samen leven en meer leren in de klas en op de school Meester Malo heeft vorige week op vraag van zijn leerlingen de banken herschikt, waardoor zijn leerlingen nu in groepjes van vier zitten. Hij wil deze gelegenheid meteen ook aangrijpen om in zijn klas met tafelmaatjes te werken. De bedoeling is dat tijdens de lesmomenten en het groepswerk de tafelmaatjes elkaar ondersteunen: elkaar uitleggen wat ze moeten doen, extra informatie geven als een tafelmaatje iets niet goed begrepen heeft,… Hij heeft twee doelen voor ogen: vermijden dat zijn leerlingen te snel om uitleg vragen; zijn leerlingen stimuleren om elkaar te ondersteunen. Naar aanleiding van deze actie in zijn klas en het succes ervan stelden de leerlingen voor om tijdens de refter ook met tafelmaatjes te werken (bijvoorbeeld: de kleuters zitten samen met de leerlingen van het lager).

Meer - waarde Door kansen te bieden aan leerlingen om verantwoordelijkheden op te nemen, groeit de betrokkenheid en de verbondenheid van de leerlingen. Dit leidt tot een goede sfeer waardoor leerlingen vaak gemotiveerder en enthousiaster kijken naar leren en leven in de klas en de school. 

Leerlingen zijn mee verantwoordelijk voor de gang van zaken in de klas en de school, waardoor hun verantwoordelijkheidsgevoel sterk wordt aangesproken op het leven en het leren in de klas en op de school.



Leerlingen mogen en kunnen elkaar ondersteunen bij hun leerproces. Ze leren gericht feedback geven aan elkaar en worden gestimuleerd in het uitwisselen van verschillende meningen en ideetjes, waardoor er verschillende perspectieven worden besproken.

Tips Taken Geef jezelf en de leerlingen tijd om te leren  Begin met eenvoudige taken die niet te moeilijk zijn en vooral leuk om uit te voeren. 



Voorzie een variatie aan taken 

Geef aandacht aan taken die van belang zijn voor de sfeer alsook voor het samenwerken en leren in de klas;



Laat leerlingen meedenken over de nodige taken.

Breid stapsgewijs het takenbord uit en zet het actief in 

Voorzie regelmatig een momentje om de taken te bespreken en aan te vullen, naar aanleiding van een gebeurtenis of een noodzaak die zich voordoet.

Kringgesprek Geef jezelf en de leerlingen tijd om te leren  Laat leerlingen de vrije keuze om iets te vertellen.


De school is aan zet  Laat leerlingen iets meebrengen o

Taalzwakkere of onzekere leerlingen hoeven dan niet onmiddellijk iets te vertellen. Ze kunnen ook iets laten zien waarover anderen vragen mogen stellen.

Werk doelgericht  Zorg voor een duidelijk stramien o Dit zorgt voor herkenbaarheid en voor een gevoel van veiligheid bij de leerlingen. Vooral jonge leerlingen zijn hier zeer gevoelig aan.



Bouw voldoende variatie in o

Teveel voorspelbaarheid leidt tot een saaie bedoening. Varieer naargelang het doel dat je voor ogen hebt of naargelang je opmerkt dat het enthousiasme of de interesse bij de leerlingen daalt.

Besef van invloed  Geef leerlingen bepaalde taken o

Het geven van taken werkt ondersteunend voor het delegeren van de organisatie.

Tafelmaatjes Werk doelgericht en evalueer geïntegreerd  Stel de groepjes en de tafelmaatjes zelf samen Andere mogelijkheid is: Kies een vriend, volgende keer kies je een andere vriend, dan kiest de leerkracht.





Check of leerlingen de vraag aan de groep of hun tafelmaatje gesteld hebben o

Geef vragen van leerlingen terug aan de groep, tenzij ze dit al gedaan hebben en echt niet verder kunnen;

o

Geef ook in dit laatste geval niet zelf het antwoord, maar stel een bijkomende (ondersteunende) vraag waardoor het denkproces wordt verder gezet.

Evalueer regelmatig het werken met de tafelmaatjes

Teamwerk  Geef regelmatig opdrachten waarbij leerlingen elkaar nodig hebben Klik hier voor meer informatie over kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten bij het opzetten van acties rondom leerlingenparticipatie.


ORGANISATIE

Eén van de kenmerken van een participatieve schoolcultuur is samen overleggen en afspraken maken.

Samen leven en samen leren kan niet zonder de nodige afspraken en regels. Ook hier zijn er tal van mogelijkheden om leerlingen inspraak te geven.

Afspraken maken. Beter samen Hoe kunnen we samen regels en afspraken maken?

leven in de klas

Een nieuw schooljaar start in de klas van juf Lie. Tijd om enkele eerste afspraken en regels duidelijk te maken. Juf Lie wil dat haar leerlingen ervaren dat er een aantal regels al vastliggen en dat de meeste afspraken in de klas in overleg worden gemaakt. Ze geeft haar leerlingen de volgende opdracht. 1. Uitwisselronde: Denk eens terug aan je vorige klas. Welke regels en afspraken waren er in die klas? 2. Kern: Welke willen jullie behouden? Welke wil je eventueel veranderen en waarom? De leerlingen kunnen de informatie uit ronde 1 gebruiken om voorstellen te doen. 3. Poster: Juf Lie stelt één voorwaarde: we formuleren de regels en afspraken op een positieve manier. De juf overloopt alle ideetjes en noteert ze op het bord. De klas bespreekt de verschillende voorstellen, past ze eventueel aan en noteert ze op een poster. 4. Alle kinderen ondertekenen het afsprakencharter die in de klas wordt opgehangen.

Vergaderen in de klas. Beter samen leven in de klas Bij meester Sven is er in de klas wekelijks een vergadering. Tijdens deze raad wordt het reilen en zeilen van de klas besproken. Dit kan gaan over heel verschillende zaken: het opruimen van de boekenhoek, een vraag om soep te kunnen drinken na het zwemmen, het geven van een ‘pluim’ aan Arne omdat hij deze week zijn taak uitermate goed heeft aangepakt, een ‘wrevel’ van iemand die zich verveelt op de speelplaats, een ‘donderwolk’ omdat Lenny de koek uit de boekentas van Zenep heeft genomen,… Tijdens deze bijeenkomst worden er: positieve zaken over elkaar gezegd, probleempjes aangekaart of besproken, het afsprakencharter regelmatig geraadpleegd, nieuwe afspraken gemaakt of bijgestuurd en voorstellen bekeken die ook andere klassen aanbelangen. Want vragen als: “Wanneer mogen wij nu eens voetballen? Want, die van ‘t zesde nemen altijd het volledige voetbalveld in“ belangen ook andere leerlingen en leerkrachten aan.

Vergaderen over de klassen heen. Beter samen leven en meer leren in de school Bovenstaand voorbeeld van een overlegmoment kun je ook op schoolniveau realiseren. Want een vraag als “Wanneer mogen wij nu eens voetballen?” is een vraag die alle klassen aangaat. Het werken met een leerlingenraad is een manier om hierop een antwoord te


bieden. De verschillende klassen duiden beurtelings verantwoordelijken aan die naar de leerlingenraad gaan. Bij deze bijeenkomst is ook beurtelings een leerkracht betrokken. De leerkracht stelt zich op als begeleider. Dit betekent dat de leerkracht ervoor zorgt dat de bijeenkomst vlot verloopt, iedereen aan de beurt komt, dat er afspraken worden gemaakt, dat de verslagnemers ondersteund worden (vaak oudere leerlingen) bij het noteren van het verslag, dat de leerlingen bij het formuleren van hun voorstellen of vragen hulp krijgen,… Zo kwamen de leerlingen bij een leerlingenraad tot deze besluiten: 1. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat het duidelijk is of we op het gras mogen spelen? (van de ene leerkracht mag het wel, van de andere dan weer niet.) → ’s Morgens komen ‘de weermannen’ van de school samen met de leerkracht die deze maand de verantwoordelijke is voor de leerlingenraad. In overleg met ‘de weermannen’ wordt er beslist of men de rode of de groene vlag uithangt. Rood = niet op het gras, groen= wel op het gras. 2. Kunnen we met tafelmaatjes werken in de refter? → Ja, maar wat dan met “eens naast je vrienden kunnen zitten”? Hier zijn we niet uitgeraakt… 3. Nu sleurt iedere klas met een eigen materialenkoffer. Kunnen we niet beter een idee uitwerken voor een uitleendienst van speelgoed op de speelplaats? → Elke klas denkt na over een systeem en de voorstellen komen op de volgende leerlingenraad. 4. Waarom mogen we huiswerk niet zelf plannen? ’t Is soms lastig om huiswerk te krijgen op dagen waarop we weinig tijd hebben (vrijetijdsbesteding, weekendje weg,…). → Deze vraag wordt meegenomen naar de teamvergadering. Om ervoor te zorgen dat ouders ook op de hoogte zijn van de afspraken, voorstellen en de besluiten van de leerlingenraad, houdt de school een logboek bij. Hierin komen alle verslagen van de leerlingenraad. Ouders kunnen het logboek inkijken op een centraal gelegen plaats in de school (bv. de koffietafel). Het verslag wordt ook per mail meegestuurd met de nieuwsbrief.

Meer - waarde Samen school maken is ook samen afspraken maken. Meer nog, samen afspraken maken vraagt om:   

samenwerking, inleving in het perspectief van de anderen, reflecteren over zichzelf, over het al dan verantwoordelijkheden, over hoe zou het zijn als…

niet

opnemen

van

eigen

We kunnen dus stellen dat samen afspraken maken leidt tot beter samen leven, maar zeker en vast ook tot meer leren voor elke leerling.


Tips Taken Besef van invloed  Geef leerlingen individuele denktijd 



Hierdoor vergroot je de kans dat iedereen kan deelnemen.

Maak gebruik van interactieve werkvormen 

Bijvoorbeeld bij de uitwisselronde: laat leerlingen eerst individueel nadenken en dan in een carroussel hun informatie aan elkaar uitwisselen alvorens klassikaal te werken.

Duidelijke en transparante communicatie  Geef ook je eigen suggesties of standpunten 



Maak duidelijk wat een regel is en wat een afspraak is.

Maak afspraken en regels visueel zichtbaar 

Geschreven, getekend, een foto, ev. door de leerlingen.

Geef aandacht aan het geheel  Maak het charter actief en betekenisvol door:  

Er bij gebeurtenissen naar terug te grijpen; Het aan te vullen of eventueel aan te passen doorheen het schooljaar.

Raad Geef voldoende aandacht aan opvolging en evaluatie  Waak erover dat de raad geen klachtenbank wordt 

Gebruik maken van een uitstelschriftje kan wonderen doen. In dit schriftje kan iedereen zijn of haar probleem noteren. Doordat er in veel gevallen enkele dagen of uurtjes overgaan voordat dit probleem besproken wordt, zijn doorgaans de meeste emoties al bekoeld of stellen we vast dat sommige zaken al opgelost zijn.

Werk doelgericht en evalueer geïntegreerd  Houd goed het doel van de raad voor ogen 

positieve zaken bespreken,



vragen stellen en voorstellen doen,



problemen voorleggen en zoeken naar een oplossing.

Klik hier voor meer informatie rondom deze en andere methodieken.


INHOUDEN

Leerlingen hebben buiten de school verschillende bezigheden of interesses die in de schoolse context niet altijd een plaats krijgen.

Nochtans kunnen leerkrachten net daarin aansluiting vinden om het samen leven en meer leren voor elke leerling te realiseren. Leerkrachten die een goed zicht hebben op de aanwezige diversiteit bij de leerlingen kunnen beter inspelen op de belevingen van de leerlingen en aansluiten op hun leefwereld.

Rekenen in Egypte. Beter samen leven en meer leren in de klas In de klas van juf Lut zijn de leerlingen net terug van vakantie. Een heleboel verhalen over waar ze naartoe zijn geweest, bij wie ze zijn gaan spelen, wat ze leuk vonden, wie ze gemist hebben,… stromen de klas binnen. Omdat de juf aanvoelt dat haar leerlingen nood hebben aan zo snel mogelijk hun ‘ei kwijt te geraken’, laat ze hen een tekening maken over de verhalen die in hun hoofd zitten. Wie klaar is met tekenen kan de tekening ophangen en ondertussen een babbeltje doen met een medeleerling over de gemaakte tekening. Er is één tekening die wel zeer veel aandacht krijgt. Op de tekening is een klein vrouwtje te zien naast een reuzegrote man. Juf Lut grijpt deze tekening aan om met haar leerlingen een kringgesprekje te voeren. Wanneer ze de tekening in het midden van de kring legt, zijn er direct enkele leerlingen die spontaan vragen stellen of iets vertellen. De leerlingen willen vooral weten hoe het komt dat het vrouwtje zo klein is. De auteur/tekenaar (leerling) vertelt dat hij een foto heeft gezien van zijn oma in Egypte. Op die foto stond zijn oma naast een beeld. Zijn oma was piepklein en het beeld zo groot als een reus. Enkele reacties van de leerlingen: “Dat kan niet, hoe kan dat?, Ja, dat kan, op de Vrijdagmarkt staat er ook zo’n groot beeld, Ik geloof dat niet, zo groot? Dat heb ik nog nooit gezien…” Juf Lut vraag aan de leerling om deze week de foto van de oma met het beeld eens mee te brengen. De volgende dag hangt de foto naast de tekening. Ja! Het kan. “Maar, hoe groot is dat beeld nu eigenlijk? “ vraagt één van de leerlingen. Daar kan ik iets mee, denkt juf Lut. Op basis van de foto worden de leerlingen uitgedaagd om na te gaan hoe groot het beeld ongeveer zou kunnen zijn. De juf maakt voor elk duo een fotokopie van de foto. De leerlingen gaan tijdens de rekenles in hun duo’s aan de slag. Er wordt geschat, gemeten, vergeleken, gerekend en gezocht naar antwoorden. De antwoorden komen op het bord en de verschillende redeneringen worden verwoord. Uiteindelijk is de klas de rest van de week in de ban van meten, vergelijken, verhoudingen, schatten,… De oma werd gemeten en vermenigvuldigd, er werden meters getekend op de grond van de speelplaats, er werden meters touw aan elkaar geknoopt en via het hoogste raam van de school naar beneden gelaten,… en JA! De school was net zo groot als het beeld op de foto. En niet te vergeten: er werd op het internet opgezocht hoe groot het beeld van de tempel Abou Simbel in Egypte is. En … jawel, de juf en haar leerlingen zijn gaan kijken op de Vrijdagmarkt naar het beeld van Jacob van Artevelde.

Hoe kunnen we via de interesse van de leerlingen werken aan het curriculum?


Goesting?1. Meer leren in de klas Om met een groep leerlingen een onderwerp of thema te bepalen, kun je eventueel op de volgende manier werken: 1. De leerlingen krijgen elk een A3-blad verdeeld in 3 kolommen = 3 rubriekjes Goesting - interesse - probleem. Elke rubriek wordt voorzien van hulpvragen als:  ik heb zin om…, ik zou graag eens … (goesting),  ik wil weten hoe …, ik wil weten waarom… (interesse),  ik wil … graag iets oplossen (probleem). 2. Je inventariseert de antwoorden van de leerlingen. Begin met de probleemflap en vraag telkens of er iets kan aansluiten vanuit de interesses of goesting. 3. Geleidelijk aan kom je tot een overzicht van voorstellen voor een thema of onderwerp.

Samen een schooluitstap organiseren. Meer leren in de klas en op de school In het 3de leerjaar bij meester Taco krijgen de leerlingen dit schooljaar inspraak over de schooluitstap. De leerkracht heeft samen met de leerlingen het kader van de 5 w’s gehanteerd om te komen tot hun opzet, het proces, de inhoud en de betrokkenen. Dit is het vertrekpunt: een daguitstap waarbij samen iets ondernemen centraal staat. Na een brainstorm en het afbakenen van thema’s hebben de leerkracht en de leerlingen besloten om een fietstocht te organiseren. Het wordt echter niet zomaar een fietstocht. De klas moet rekening houden met de doelen die vooropgesteld zijn en enkele criteria die door de leerkracht en de leerlingen zijn opgegeven.   

Het aantal kilometers moet beperkt blijven, opdat iedereen kan deelnemen. Het moet een fietstocht worden in een lusvorm. Het moet een fietstocht zijn waarbij we ook iets inhoudelijk kunnen leren.

Bij de eerste uitwisselronde komen er al enkele vragen naar boven. “Waar fietsen we naartoe?, Hoe kunnen we een lus maken?, Hoe ver kan iedereen fietsen? Wie of wat kan ons daar meer informatie rond geven?”. Bij het criterium ‘leren’ komen ze voorlopig niet verder dan het leren van de verkeersregels. Naar aanleiding van het verzamelen van de nodige informatie komt er een nieuw idee in de groep. Een historische route uitstippelen en de historische plaatsen bezoeken. De leerkracht grijpt dit voorstel aan en draait de denkpiste een beetje om: “Wat als iedereen nu eens in de huid van een gids zou kruipen en een gidsbeurt zou geven bij één van de verschillende historische plaatsen, gebouwen of figuren die we voorbij fietsen?”. De leerlingen vinden dit een prima idee. “Dan kunnen meteen ook een beetje uitleg geven aan de ouders die meegaan om ons te begeleiden”, stelt één van de leerlingen voor. Waarop een andere reageert met: “Of we kunnen misschien ook aan ouders vragen om nog iets meer te vertellen over bepaalde plaatsen die we voorbij rijden, want mijne papa,…“. Na enkele dagen merken de leerlingen op dat bij het aanvullen van de planning en het overlopen van de vooropgestelde doelen en criteria, de invulling van het criterium ‘leren’ steeds langer wordt. En ze stellen ook vast dat bij elke leerling de zin om te vertrekken toeneemt.

1

Uit “Peper en Zout. Een bronnenboek voor intercultureel leren in de basisschool”, 2004


Meer - waarde Leerkrachten en leerlingen leggen op een interactieve wijze hun verschillende redeneringen over een bepaald onderwerp bij elkaar. Ze bouwen samen de lesonderwerpen op of zoeken samen naar thema’s die aansluiten bij de interesses van de leerlingen en het curriculum. 

Door te peilen naar je eigen voorkennis én die van de leerlingen kun je de leerinhoud opbouwen vanuit de verschillende ervaringen en perspectieven van alle betrokkenen. Dit resulteert in het geven van aandacht voor verschillende competenties en ieders eigenheid.



Bij deze werkwijze ligt vooraf niet alles vast, maar gaan leerlingen en leerkracht op zoek naar de volgende stappen in het leerproces. Wat leidt tot intens en diepgaand leren.



Het in dialoog zoeken naar informatie, uitwisselen van kennis en vaardigheden,… biedt kansen tot het uitbouwen van een sterke samenwerking en het ontdekken van nieuwe elementen en inzichten bij zowel de leerkracht als bij de leerlingen. Dit leren van en met elkaar is niet enkel gericht op kennisreproductie maar wordt net gekenmerkt door het opbouwen van kennis.2

Tips Wees zelf overtuigd van de meerwaarde van leerlingenparticipatie  Zorg voor veel ruimte voor spontane interactie  

Hierdoor krijg je zicht op wat de leerlingen zoal bezig houdt. Je voelsprieten uitzetten is een ideale manier om in te pikken op de spontane leergierigheid bij leerlingen, en dan wordt ‘stemmen’ soms overbodig.

Werk doelgericht en evalueer geïntegreerd  Wees waakzaam bij het invoeren van stemrondes 

Stemrondes zijn vaak de meest voorkomende manier om een keuze te maken. Zorg ervoor dat iedere stem wordt gehoord en dat er duidelijke criteria zijn waaraan een voorstel kan afgetoetst worden. Zo kan je vriendjespolitiek en populariteitstemmen inperken.

Zie leerlingen als partners  Geef leerlingen open en uitdagende taken 

Open taken bieden heel wat kansen tot inspraak. Leerlingen kunnen vanuit hun eigen ervaringen en competenties vaststellen dat er verschillende manieren zijn om tot een oplossing te komen. En ze stellen vast dat er een variatie aan oplossingen mogelijk is.

Geef jezelf en de leerlingen tijd om te leren  Bouw stapsgewijs op Als leerkracht hoef je niet van nul te beginnen. Stap 1 Kies als leerkracht zelf het onderwerp of thema. Stap 2 Laat leerlingen hierover een woordspin of een mindmap maken om zo te peilen 2

Uit “Peper en Zout. Een bronnenboek voor intercultureel leren in de basisschool”, 2004


naar hun voorkennis. Stap 3 Zoek samen met leerlingen naar verschillende perspectieven van waaruit het thema kan benaderd worden. Stap 4 Laat leerlingen concrete leervragen formuleren bij het thema. Stap 5 Laat leerlingen zelf nadenken over wie of wat voor de nodige informatie kan zorgen.

Naarmate jij en je klas meer met deze werkwijze vertrouwd zijn, kun je zoeken naar mogelijkheden om de leerlingen ook meer inspraak te geven in het bepalen van een onderwerp. Klik hier voor meer informatie over kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten bij het opzetten van acties rondom leerlingenparticipatie. Andere mogelijkheden zijn: Het abc, de placemat, projectwerk,… Klik hier voor meer informatie rondom deze en andere methodieken.


INHOUDEN

Samen inhouden bepalen of uitwerken vraagt van leerkrachten een andere manier van werken. De rol van de leerkracht is er één van begeleider van leerprocessen.

Leerkrachten worden uitgedaagd in het zoeken naar de balans tussen doelgericht werken, aandacht voor het curriculum en het openstaan voor de ervaringen en leervragen die de leerlingen zelf stellen.3

Hoe krijgen we zicht op het eigen leren en dat van de anderen?

Een klas vol talenten4. Beter samen leven en meer leren in de klas en in de school

Aan de deur van juf Reneé hangt een grote tekening van een boom. In de boom hangen kaartjes met namen op en er staat ook iets bijgeschreven. Aan de twijgen hangen kaartjes als: “ik kan goed … (gamen), ik leer … (scoubidou), ik ben goed in… (zwemmen), ik hou van … (de scouts),…” Hoe meer de leerlingen iets delen (een interesse, vaardigheid,…) hoe meer die ‘talenten’ in de richting van de stam (gemeenschappelijke deel) verplaatst worden. Rondom de kruin hangen leervragen als : “ik wil graag leren… (rolschaatsen), ik wil … (de regel van 3 beter leren toepassen), ik snap niet hoe … (ik een website kan maken),… “. Leerlingen kunnen ook nieuwe leervragen formuleren en ophangen op basis van de vaardigheden en interesses van de anderen (zie kruin en stam). Wie iets vertelt over zichzelf of een leervraag stelt, kan dus door anderen hierop aangesproken worden. Enkele voorbeelden: Evelyn weet niet hoe ze met een woordenboek op de computer moet werken. Mohammed is hierin zeer bedreven en stelt voor om tijdens de middagpauze eens samen te zitten. Finn heeft laten weten dat hij graag naar de scouts gaat. Selim wil ook gaan maar durft dit niet alleen. Ze spreken af om te vragen aan hun ouders of ze samen kunnen gaan. Mariama kan heel goed scoubidoubandjes maken. Wout wil dit ook leren. Ze spreken af om dit samen tijdens de speeltijd te oefenen. Er zijn twee regels bij het werken met de talentenboom: 1. Je hebt het recht om hulp te krijgen. 2. Je hebt de plicht om hulp te bieden. De leerlingen van de klas van meester Niko hebben de boom ook opgemerkt en vragen meer uitleg aan de leerlingen van de klas van juf Lieve. Daarna besluiten de 2 klassen om elk een talentenboom aan de deur te hangen en geregeld bij elkaar eens langs te lopen zodat ze elkaar kunnen ondersteunen.

Leesmakkers. Meer leren in de klas en de school Hoewel het in de meeste scholen een alom gekend concept is, nemen we het toch op in de praktijkvoorbeelden. Leerlingen van verschillende leerjaren (bv. 5de en 2de leerjaar of 1ste en 6de

leerjaar) gaan in duo’s aan het lezen. De leerlingen uit de hogere klassen hebben de taak om de jonge lezers te ondersteunen bij het leesproces. De oudere leerlingen moeten leren 3 4

Uit “Peper en Zout” Een bronnenboek voor intercultureel leren in de basisschool, 2004. Naar « Les Arbes de Connaissances » door Authier. Zie http:// www.arbor-et-sens.org/gingo.html


beslissen wanneer ze moeten tussenkomen, welke vraag je het beste stelt, hoe je hulp kan bieden,… Enerzijds wordt door deze klasoverschrijdende peer tutoring de leesvaardigheid bij zowel de jongsten alsook bij de oudste geoefend, en anderzijds worden er tal van sociale vaardigheden aangesproken binnen een functionele context.

Een school vol talenten. Beter samen leven en meer leren in de school In de basisschool van Milan pakken ze dit als volgt aan. Om de 14 dagen op vrijdagnamiddag is het forum. Dan mogen de leerlingen uit de verschillende klassen aan elkaar voorstellen wat hen zoal bezig houdt, wat ze aan het doen zijn en wat ze geleerd hebben. De bedoeling is dat de leerlingen aan elkaar laten zien waar ze de voorbije periode mee bezig geweest zijn in de klas en ook daarbuiten. Ouders die zich vrij kunnen maken, zijn hierop uitgenodigd. Opvallend is dat de leerlingen niet alleen iets brengen met de leerlingen uit hun eigen klas. Er zijn ook groepjes die zich over de klassen heen vormen. Tijdens het laatste forum kwamen de volgende zaken aan bod: korte nieuwsflash van de leerlingenraad, een toneeltje van het 2de leerjaar op basis van zelf verzonnen verhaaltjes, een mimespel als oproep voor vrijwilligers voor het ‘winkeltje’, een korte tentoonstelling van de werkjes van de ateliers voorzien van wat uitleg, een circusact door enkele leerlingen van verschillende klassen, een dansje van enkele kleuters en een muziekvoorstelling van een ouder met zijn zoon. Naar aanleiding van de vele positieve reacties van zowel de leerlingen als de ouders organiseert de school in de toekomst om de 3 maanden een beste-van-jezelf-show. Deze bijeenkomst van ouders, leerlingen en leerkrachten daagt iedere deelnemer uit om samen met een andere leerling, een ouder (van jezelf of andere leerling) of een leerkracht (je eigen leerkracht of een andere) iets te brengen waarbij de talenten van alle partijen worden verenigd.

Meer - waarde Als je leerlingen op verschillende manieren aanspoort om hun eigen kennen en kunnen te laten zien en daar ook op aanspreekt, dan bieden we leerlingen en leerkrachten kansen om:   

het eigen gevormde beeld over leerlingen bij te stellen, zich te oefenen in het omgaan met de aanwezige diversiteit, gebruik te maken van de verschillende competenties.

Doordat men zicht krijgt op het eigen leren en dat van anderen is men ook in staat om elkaar te ondersteunen of hulp te vragen, waardoor leren van en door elkaar in de praktijk wordt uitgevoerd. Dit sociaal proces van ontmoeten, ontdekken, ondersteunen en waarderen leidt tot een goede sfeer en verbondenheid tussen alle betrokkenen in de klas, op de school en daarbuiten en tot meer leren voor elke leerling.

Tips Wees zelf overtuigd van de meerwaarde van leerlingenparticipatie  Zet je voelsprieten uit 



Leerlingen vertellen vaak over zaken die hen boeien of stellen vaak leervragen in een spontane situatie.

Hanteer werkvormen die bevorderend zijn voor de interactie 18 Doe jij ook mee?! Beter samen leven en meer leren voor elke leerling Praktijkvoorbeelden| Steunpunt Diversiteit & Leren





Leerlingen krijgen hierdoor de mogelijkheid om hun verschillende meningen, ervaringen,… met elkaar te delen.

Hanteer werkvormen waarbij leerlingen elkaar nodig hebben 

Leerlingen krijgen dan de kans om hun verschillende competenties in te zetten.

Besef van invloed  Laat leerlingen zelf kiezen om deel te nemen 



Door leerlingen zelf te laten bepalen of ze al dan niet deelnemen aan een talentenboom of forum geef je hen de ruimte om hun eigen verantwoordelijkheid op te nemen. Hierdoor zullen leerlingen, eenmaal ze het initiatief nemen, ook zorgzamer omgaan met de bijhorende verantwoordelijkheid.

Laat leerlingen zelf op zoek gaan naar wat zij betekenisvol vinden om te laten zien of te vertellen aan anderen 

Door de zaken niet voor hen in te vullen maar net door hen te laten invullen, zijn de leerlingen sterker betrokken, verhoogt de motivatie en kunnen valkuilen als veralgemeningen en stereotyperingen vermeden worden.

Mede-eigenaarschap en teamwerk  Bouw het opnemen van wisselende verantwoordelijkheden in  



Bij elk forum is een andere klas of een andere leerkracht verantwoordelijk voor de voorbereiding en de organisatie. Dit kan ook gedragen worden door een gemengd groepje van leerlingen over de verschillende klassen heen onder begeleiding van een leerkracht.

Stimuleer leerlingen (en leerkrachten) om met anderen samen te werken 



Door in te spelen op wat er op de talentenboom te lezen is en leerlingen hierop aan te spreken; Door leerlingen uit te dagen in het samenwerken met anderen zoals bij de beste-vanjezelf-show.

Geef aandacht aan het geheel  Maak een actie actief en betekenisvol. Dit kan door   

bij verschillende gebeurtenissen terug te grijpen naar informatie die bv. op de talentenboom terug te vinden is, de talentenboom aan te vullen of eventueel aan te passen doorheen het schooljaar, tijdens andere leesmomenten in de klas te refereren naar de momenten waarbij er gewerkt wordt met de leesmakker. Of omgekeerd, door tijdens verschillende lesactiviteiten waarbij peer tutoring een plaats krijgt, terug te grijpen naar eventuele strategieën of afspraken die gemaakt zijn in het kader van de leesmakker. xxx vorige zin klopt ergens niet.

Geef voldoende aandacht aan opvolging  Bouw terugkoppelmomenten in






Na een week kan men bij het werken met de talentenboom nagaan of leervragen al dan niet beantwoord zijn. Spreek leerlingen hierop aan indien er vragen blijven hangen. Zorg dus voor duidelijke communicatie en stel verwachtingen.

Voorzie regelmatig (individuele) reflectiegesprekken 

Wanneer leerlingen geen initiatief nemen of bepaalde verantwoordelijkheden uit de weg gaan, is het goed om een één op één gesprek met hen te voeren, te achterhalen wat hen weerhoudt en samen op zoek te gaan naar een haalbare opstap.

Geef jezelf en de leerlingen tijd om te leren 

Zorg voor een opbouw van een nieuwe actie of methodiek   



van 1 keer per maand een forum naar tweewekelijks, van 1 bepaalde insteek naar verschillende insteken, …

Zorg voor de nodige ondersteuning van leerlingen 

Dit kan men onderbouwen door de leerlingen vooraf goed voor te bereiden rondom het opzet van de actie. Maar ook door hen te ondersteunen in het opnemen van een rol als goede leesmakker, door samen met hen na te denken over het geven van instructies bij leesstrategieën, door ruimte en tijd te geven om iets te oefenen voor een forum,…

Klik hier voor meer informatie over kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten bij het opzetten van acties rondom leerlingenparticipatie. Andere mogelijkheden zijn: peter- en meterschap, forum met wisselende verantwoordelijkheid, smossen, coöperatieve werkvormen… Klik hier voor meer informatie rondom deze en andere methodieken.


EVALUEREN om te leren

Gebruik maken van een variatie aan werkvormen is ondersteunend voor het creëren van een krachtige leeromgeving.

Een krachtige leeromgeving biedt enerzijds kansen aan leerlingen om hun interesses, competenties, hun leefwereld,… tentoon te spreiden. En anderzijds biedt dit de leerkrachten kansen om aansluiting te vinden bij de leerlingen. Of om leerlingen individueel en in groep te observeren, feedback te geven over hun ontwikkeling en breed te evalueren.5 Leerkrachten hoeven dit niet alleen te doen, leerlingen kunnen ook hier een actieve rol krijgen.

Van stille boekenhoek tot actieve Hoe kunnen leerlingen actief betrokken worden het evalueren?

leesplek. Meer leren in de klas

Informatieve boeken, prentenboeken, strips, gedichten, kunstboeken, verhalenbundels,… Vele soorten boeken en teksten alsook een variatie aan auteurs en illustrators kunnen hun plaats krijgen in een boekenhoek. Ook hier dienen zich mogelijkheden aan om leerlingen inspraak te geven, gaande van ‘Welk aanbod willen we in de boekenhoek?’ tot ‘Hoe kunnen we samen teksten bespreken?’. Het werken met de leeswand is één van die mogelijkheden om leerlingen inspraak te geven. In de klas van meester Stefaan mogen de leerlingen hun eigen geschreven teksten ophangen aan de leeswand. De teksten van de leerlingen blijven daar gedurende een hele week hangen. Alle leerlingen uit de klas weten dat ze in de loop van de week de verschillende teksten mogen lezen en voorzien van commentaren of vragen. Er is één spelregel: alle commentaren moeten positief zijn. In de loop van de week neemt het aantal teksten toe en verzamelen er regelmatig groepjes leerlingen zich rondom de leeswand. Er worden teksten geschreven, gelezen en voorzien van leuke commentaren als: Ik vind dit een toffe tekst omdat…, Ik vraag me af hoe je op zo’n idee komt?, Ik vind deze tekst grappig omdat,… Ik heb dit ook al eens meegemaakt, eng hé,… Meester Stefaan hangt regelmatig, op basis van wat zijn leerlingen aanleveren aan teksten (inhoud en vorm), ook andere soorten teksten aan de leeswand. Bijvoorbeeld: als er veel leerlingen met kapitalen werken in hun teksten dan kan hier verwezen worden naar bestaande auteurs die dit ook doen. Zijn er teksten die vaak over dieren gaan, dan krijgt Toon Tellegen ook wel eens een plaats op de leeswand. Na een week volgt er een reflectiegesprek. Het opzet van deze bijeenkomst is om enkele teksten te bespreken met het oog op de volgende doelen: 1. werken aan taalvaardigheid (schrijfvaardigheid, taalbeschouwing, expressie), 2. uitbreiden van het gekende (stijl, vorm, inhoud,…), 5

Uit “Zie je wat ik kan?, Coachingspakket Breed Evalueren”, Steunpunt Diversiteit&Leren, 2010


3. achterhalen van strategieën om een tekst op te bouwen, aantrekkelijk te maken, een gevoel over te brengen,… 4. het formuleren van leerdoelen op klasniveau (co-evaluatie), 5. het ondersteunen van elkaar in een leerproces (peer-evaluatie). Na deze bijeenkomst zoeken meester Stefaan en zijn leerlingen in een één-op-één-gesprek samen naar eigen leerdoelen opdat elke leerling bij het schrijven van een volgende tekst vooruitgang kan boeken.

Wat is ‘goed’? Meer leren in de klas “Ik verwacht dat jullie het goed doen” is een vaak gehoorde zin in onderwijs. Uiteraard wordt dit verwacht, maar wat is ‘goed’ en wanneer is iets ‘goed’ genoeg? In het volgende voorbeeld gaat juf Petra samen met haar leerlingen op zoek naar antwoorden, omdat ze wil dat haar leerlingen zicht krijgen op de vraag: “Wat is een ‘goede’ samenwerking?”. Ze schrijft op haar bord het woord ‘samenwerken’ en vraagt aan haar leerlingen om even na te denken en dan alle mogelijke zaken die bij hen opkomen op het bord te verzamelen. Op het bord wordt een woordenspin gevormd. Hierna schrijft de juf op het bord ‘goed samenwerken’ en vraagt ze aan haar leerlingen: “Wat is volgens jullie belangrijk om ‘goed’ samen te werken?“. De leerlingen schrijven eerst individueel verschillende antwoorden op, daarna delen ze hun antwoorden met hun tafelmaatjes en in een laatste stap worden de verschillende antwoorden van de groepjes klassikaal uitgewisseld en op het bord opgelijst (denken-delenuitwisselen). Juf Petra clustert de verschillende kenmerken van ‘goed samenwerken’ en maakt er een soort checklist van. Deze checklist bevat de criteria die de klas zal hanteren bij het evalueren van het groepswerk.

Toetsen. Meer leren in de klas In de basisschool van juf Inaya is er op de vorige teamvergadering een boeiende discussie ontstaan rondom het thema toetsen. Enkele leerkrachten zijn niet meer zo gelukkig met de manier de school met toetsen omgaat. Vragen als: “Zijn we niet nodeloos aan het toetsen?, Is wat er getoetst wordt wel altijd in overeenstemming met wat we nu willen weten?, Leveren deze toetsen ons meer informatie op of is het een bevestiging van wat we eigenlijk al weten?“ worden luidop gesteld. Naar aanleiding van deze vragen besluit de juf om het volgend evaluatiemoment anders aan te pakken. Ze wil dat haar leerlingen zelf een toets maken voor elkaar. Op deze wijze wil ze bij haar leerlingen peilen naar verschillende zaken die nodig zijn om deze opdracht tot een goed einde te brengen.

De kinderfuif. Beter samen leven in de school In de basisschool van Wout is het traditie om op het einde van het schooljaar een kinderfuif te houden. Iedereen vindt dit een hele leuke afsluiter. Dit schooljaar was er van de leerlingen uit een vraag voor een ‘vrij podium’. De leerkrachten hebben dit idee op de teamvergadering besproken en het werd door iedereen goed ontvangen. Meester Lint stelt voor dat de leerlingen zich hiervoor inschrijven zodat het team zicht krijgt op hoeveel individuele leerlingen of groepjes er iets willen doen. Na één week is er een stormloop aan inschrijvingen en komt dit item opnieuw ter sprake in de leraarskamer. Omdat de leerkrachten vrezen dat er teveel groepjes de ‘revue’ moeten passeren, besluiten ze een wedstrijdje ‘sterren op de dansvloer’ te organiseren. Elk groepje of elke individuele leerling 22 Doe jij ook mee?! Beter samen leven en meer leren voor elke leerling Praktijkvoorbeelden| Steunpunt Diversiteit & Leren

moet dus zijn dansact voorstellen aan een jury. De jury is samengesteld uit 2 leerkrachten. Er worden groepjes gevormd over de klassen heen, er wordt geoefend, gelachen, gezwoegd, … en op het einde van de week wordt de uitslag bekend gemaakt. Gejuich én geween bij de leerlingen, want er zijn winnaars en ook verliezers. Bij de leerkrachten onstaan er twijfels over de aanpak van de selectie van de groepjes. Naar aanleiding van dit voorval besluit het leerkrachtenteam om over de middag samen te zitten met 2 leerlingen van elke klas. Besluit na deze bijeenkomst: “Iedereen mag zijn optreden doen.” Er wordt gezorgd voor een podium op de overdekte speelplaats en elke dag kunnen verschillende leerlingen tijdens de middagpauze hun dansoptreden laten zien. En de kinderfuif is de apotheose van het einde van het schooljaar.

Meer - waarde Leerlingen die actief te betrokken worden bij een evaluatie krijgen meer zicht op het eigen leren en dat van anderen waardoor het eigen gevormde beeld over andere leerlingen kan worden bijgesteld (doorbreken van stereotype beelden). Doordat leerlingen een inbreng mogen doen bij een evaluatie kan ook de leerkracht een breder beeld krijgen over zijn/haar leerlingen en een idee, voorstel of actie bijsturen op basis van de belevingen en ervaringen van de leerlingen. Leerlingen ervaren het mogen deelnemen aan een evaluatie als een waardering voor hun eigen ‘deskundigheid’. Deze erkenning zorgt voor het verhogen van hun motivatie en heeft een positieve invloed op hun leerprestaties (zorgt voor een goede sfeer). Mee nadenken over het eigen leerproces en dat van anderen leidt bovendien ook tot zelfsturing en diepgaander leren bij elke leerling (biedt kansen tot mede- eigenaarschap en leidt tot diepgaand leren). Het ondersteunen van elkaar in het leren en samen leven leidt tot een positief en veilig klimaat waarin fouten maken mag en kansen bieden moet (stimuleert dialoog en samenwerking en zorgt voor een goede sfeer).

Tips Leeswand Geef jezelf en de leerlingen tijd om te leren  Zorg voor voldoende tijd en ruimte 

Geef leerlingen een week de tijd om teksten op te hangen en reacties te geven op teksten.  Nadat ze voorbeelden van anderen gezien hebben, komen leerlingen

die wat twijfelen makkelijker over de brug.  

Geef jezelf ook de tijd om de verschillende teksten te bekijken  Hierdoor kan je beter inspelen op wat er zich aandient. 



Sommige leerlingen zien door even afstand te nemen van hun tekst soms zelf al verbeterpunten , nemen een tekst terug weg en passen die aan.

Hierdoor kan je gerichter ondersteuning bieden door extra informatie toe te voegen, een lijstje van aandachtspunten te maken,…

Hanteer een vaak terugkerend stramien 

Bv. om de 2 weken op maandag teksten bespreken Dit is voor de leerlingen herkenbaar en zorgt voor veiligheid en ondersteunt het nemen van initiatief.




Laat leerlingen de vrije keuze om iets voor te stellen

De school is aanzet  Neem je rol als ‘model’ actief op  Schrijf ook eens een tekst of hang ‘vreemde’ teksten op aan de leeswand.  Schrijf zelf ook commentaren of vragen op bij de teksten. Maar, doe dit niet te snel, want dan is de kans groot dat leerlingen daarna hetzelfde opschrijven. 

Zorg voor een duidelijke structuur 

Dit kan door ondersteuning bij de zelfklevende memo's door bijvoorbeeld met voorgedrukte zelfklevende memo's te werken als: ik vind deze tekst interessant omdat… ik ben verrast door … ik moest lachen om … ik vraag me af …

Vooral voor leerlingen die moeite hebben met het geven van commentaren en stellen van vragen of daar nog onvoldoende mee vertrouwd zijn, is dit een handig hulpmiddel dat je op termijn kan weglaten.

Duidelijke en transparante communicatie  Maak vooraf duidelijke afspraken met de leerlingen over 

het neerpennen van commentaren en vragen,



het bespreken van teksten.

Leerlingen moeten leren om in een veilig klimaat en op een positieve manier feedback te geven aan elkaar.

Zie leerlingen als partners  Ondersteun leerlingen met drempelvrees 

Door hen de mogelijkheid te geven om van hun medeleerlingen ondersteuning te krijgen. Geef leerlingen de mogelijkheid om, voordat ze hun tekst ophangen aan de leeswand, deze eerst te bespreken met een medeleerling (die ze zelf kiezen) of met de leerkracht (indien ze dit wensen).

Geef voldoende aandacht aan opvolging  Voorzie regelmatig (individuele) reflectiegesprekken 

Wanneer leerlingen geen initiatief nemen of bepaalde verantwoordelijkheden uit de weg gaan, is het goed om een één-op-één-gesprek met hen te voeren, te achterhalen wat hen weerhoudt en samen op zoek te gaan naar een haalbare opstap.



Tijdens individuele reflectiegesprekken kan men samen met de leerlingen komen tot individuele werkpunten en leervragen.

Opstellen van criteria Besef van invloed  Geef leerlingen individuele denktijd






Hierdoor vergroot je de kans dat iedereen kan deelnemen.



Blijf bij het verzamelen van kenmerken lang genoeg doorvragen. Dit stimuleert de leerlingen om allerlei ideeën te zoeken en verder te denken.

Maak gebruik van werkvormen die alle leerlingen activeren 

Het werken met een ‘whiteboard’ kan hierbij een hulpmiddel zijn:  Bij de eerste uitwisselronde mogen leerlingen hun antwoorden op een whiteboard schrijven alvorens de verschillende antwoorden op het bord worden verzameld. Laat leerlingen, éénmaal ze enkele antwoorden hebben opgeschreven, hun whiteboard in de lucht steken. Dit zet hen aan om actief mee te werken en laat toe dat leerkrachten snel een overzicht hebben over de klasgroep. 

Het werken met een interactieve werkvorm als denken-delen-uitwisselen is een mogelijkheid. Ook de placemat, de carroussel,…e.a. kun je hiervoor inzetten.

Zie leerlingen als partners  Zoek samen met leerlingen naar een maatstaf 

Door samen criteria op te stellen, kunnen leerlingen hun inbreng naast die van de leerkracht leggen en zo samen tot een consensus komen.

Duidelijke en transparante communicatie  Geef ook je eigen suggesties, kenmerken of criteria 

Vertel er ook bij waarom je dit belangrijk vindt.

Geef aandacht aan het geheel  Zorg voor een open klimaat in de klas 



Biedt daarom leerlingen ook mogelijkheden tot inspraak bij verschillende (leer)domeinen binnen en buiten de klas. Zo kunnen leerlingen ervaren dat het opstellen van criteria of een andere actie niet het doel op zich is. Wel dat participeren de rode draad is doorheen de klas- en schoolwerking.

Bespeel zoveel mogelijk leergebieden 

Door het werken met criteria ook in te zetten op andere leergebieden of leerdoelen geef je de boodschap aan leerlingen dat hun inbreng van belang is bij schoolse en ook bij de niet- schoolse zaken.

Evalueren van een actie Teamwerk  Overleg met verschillende personen o

Kijken met meerdere personen naar dezelfde zaak biedt moglijkheden om een probleem, actie of voorstel vanuit verschillende perspectieven te benaderen. Zo kan er een bredere kijk ontstaan. Dit kan bekomen worden door:  

leerlingen te betrekken bij het evalueren, te werken met gemende groepen (bv. een klankbordgroep).


Zie leerlingen als partners  Check ideetjes ook eens bij leerlingen Besef van invloed  Maak de evaluatie zo concreet mogelijk 

Bijvoorbeeld door ze visueel tastbaar te maken (bv glas halfvol of halfleeg, smileys,…). Vooral jongere en taalarme leerlingen hebben hier een hulp aan.

Klik hier voor meer informatie over kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten bij het opzetten van acties rondom leerlingenparticipatie. Andere mogelijkheden zijn: De 3 b’s, ruimtelijke evaluatie, … Klik hier voor meer informatie rondom deze en andere methodieken.


Bij elk praktijkvoorbeeld geven we naast de beschrijving van de actie aan of het een voorbeeld is op:

Recommend Documents