Bibliographic Description

Titelgegevens / Bibliographic Description Titel

'Voorsichtich ghelyck de slangen: en onnoosel als de duyven'. De Dordtse uitgever François Boels / W. Heijting.

Auteur(s) In

Heijting, W. J. van der Haar tachtig jaar. Speciaal nr van: Documentatieblad Nadere Reformatie, 23 (1999), no. 2 (Najaar), p. 117-183.

Copyright

2006 / W. Heijting | SSNR | Claves pietatis.

Producent

Claves pietatis / 2007.08.08; versie 1.0

Bron / Source Annotatie(s)

Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Uitgewerkte tekst van een lezing, gehouden op het minisymposium ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van J. van der Haar op 18 juni 1998 te Voorthuizen. Bevat een fondslijst van F. Boels.

Website Nummer

Sleutel tot de Nadere Reformatie B00001635

De digitale tekst is vrij beschikbaar voor

The digital text is free for personal use,

persoonlijk gebruik, voor onderzoek en

for research and education. Each user

onderwijs. Respecteer de rechten van de

has to respect the rights of the copyright

rechthebbenden. Commercieel gebruik

holders. Commercial use is prohibited.

is niet toegestaan.

Het 'Onderzoeksarchief Nadere

The 'Research Archive Nadere

Reformatie' bevat digitale documenten

Reformatie' contains digital documents

over het gereformeerd Piëtisme en de

about reformed Pietism and the Nadere

Nadere Reformatie in Nederland tot

Reformatie in the Netherlands until

1800. Het is doorzoekbaar met de

1800. These can be retrieved by

'Bibliografie van het gereformeerd

searching the 'Bibliography of the

Piëtisme in Nederland (BPN)' op de

reformed Pietism in the Netherlands

website 'Sleutel tot de Nadere

(BPN)' database at the 'Sleutel tot de

Reformatie'.

Nadere Reformatie' website.

'VOORSICHTICH GHELYCK DE SLANGEN: EN ONNOOSEL ALS DE DUYVEN' De Dordtse uitgever Franôis Boels W. Heijting De 25ste september 1616 was een bijzondere dag voor Elisabeth Cuijpers van Gent, weduwe van Mr. Pieter Rogiers. Niet alleen trad zij op die dag te Dordrecht in het huwelijk met de uitgever en boekverkoper Jasper Troyen van Mechelen, maar ook ging op dezelfde datum haar dochter Susanna in ondertrouw, en wel met 'Frans Janssen Boels boeckbinder van Rotterdam'1. Deze gang van zaken is typerend voor het ambachtswezen in die tijd. Het was van groot belang om een huwelijkspartner te vinden binnen de kring van de beroepsgenoten, want dat betekende een aanzienlijke verbetering van de positie in de branche. De zojuist vermelde personen zijn allen actief geweest in het boekenvak. Dat geldt ook voor Pieter Rogiers, de schoonvader van Franôis Boels, die in 1613 of 1614 was overleden. Deze gaf niet alleen onderwijs in Frans, schrijven en rekenen, maar hij was tevens boekverkoper2. Eerste jaren in Dordrecht Een ander gegeven dat de aandacht verdient, is de Zuid-Nederlandse afkomst van deze uitgevers, boekverkopers en binders. Franôis Boels zelf werd in 1591 te Rotterdam geboren, mogelijk uit Zuid-Nederlandse ouders; van de vakgenoten die ik noemde staat deze afkomst vast. Zij behoren tot de talrijke Hervormingsgezinde neringdoenden die zich na het herstel van het Spaanse gezag in het Zuiden gedwongen zagen naar het Noorden uit te wijken. In Dordrecht, waar op 19 juli 1572 de eerste vrije Statenvergadering kon worden gehouden, zien wij korte tijd later onder de inwijkelingen Jan Canin uit Gent, de stichter van de beroemde dynastie van Dordtse drukkers en uitgevers. Met zijn komst brak een periode van ongekende bloei aan in het Dordtse boekenbedrijf, dat tot dan toe nauwelijks iets voorstelde3. Daarbij overwoog het gereformeerde boek. Door de aard van de boeken die er verschenen, werd Dordrecht 'het geestelijk bolwerk van het vroege Calvinisme in de Republiek, en met name dat van de streng-Calvinistische, Contraremonstrantse richting.'4.

1

2 3

4

J.G.C.A. Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers en boekverkopers in de Republiek der Verenigde Nederlanden omstreeks 1570-1630, een bijdrage tot de kennis van de geschiedenis van het boek, Nieuwkoop 1974, 477 ("Lysbet Scupers"), 176. Getuige namens Susanna Rogiers Pietersdr van Gent was "Johannes Poliander Professeur inde Theologie tot Leyden hare neve". De familierelatie tussen de bruid en de Leidse hoogleraar (en daarvoor, van 1591 tot 1611, Waals predikant te Dordrecht) is niet duidelijk. Mogelijk was Susanna's moeder Elisabeth Cuijpers een verwant van Polyanders overgrootmoeder Adrienne de Cuypere. Zie de stamboom in: A.J. Lamping, Johannes Polyander. Een dienaar van kerk en universiteit, Leiden 1989, 167. Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers, 421. Over de opkomst en eerste bloei van het boekenbedrijf in Dordrecht: Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers, 43-61. Zie ook: [J. Alleblas], Catalogus van de tentoonstelling Gedrukt in Dordrecht. Vier eeuwen boek en prent, Dordrecht 1976; idem, 16e en 17e eeuwse Dordtse uitgevers- en drukkersmerken, Dordrecht 1982 (kalender voor 1983 uitgeg. door de Gem. Archiefdienst Dordrecht). Briels, Zuidnederlandse boekdrukkers, 61. DNR XXIII (1999) 117

Gezicht op Dordrecht met de Grote Kerk

DNR XXIII (1999) 118

DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS

Tot degenen die na Jan Canin de boekenbranche in Dordrecht kwamen versterken, behoort de reeds genoemde Jasper Troyen. Deze was eerst in Antwerpen gevestigd, maar na 1589 verplaatste hij zijn zaak naar Dordrecht. Daar bouwde hij zijn fonds, dat talrijke gereformeerde werken omvat, verder uit5. Het is niet onwaarschijnlijk dat Boels in zijn beginjaren in contact heeft gestaan met het bedrijf van Troyen, de tweede echtgenoot van zijn schoonmoeder. Misschien heeft hij bind werk voor hem verricht. De materiële vooruitzichten kunnen dus gunstig geweest zijn toen Fran£ois Boels in 1614 introk in de zaak van Rogiers, die zojuist overleden was en wiens dochter hij naderhand zou huwen. Rogiers had zijn winkel 'by 't Stadthuys inde witte ghecroonde Duyf, en in dat pand zou Boels voor de rest van zijn leven werkzaam blijven6. In het persoonlijke vlak zat het Boels aanvankelijk niet mee. Niet veel meer dan een jaar na zijn huwelijk moest hij zijn vrouw Susanna al ten grave dragen. Hij koopt dan van haar moeder op 2 maart 1618 voor 400 carolusguldens 'alle de geprente boecken mitsgaders het pampier ende alle de gereetschap vande boeckvercooperije tot den winckel eenichsins sijnde, de voors. Elisabeth toebehoorende int huijs ende winckel daer den voors. Francois Boels jegenwoordich inne is woonende bij het stadthuijs.' Een maand later, 3 april 1618, gaat hij in ondertrouw met Sara Bouwmans, dochter van de stadschirurgijn Maximiliaen Bouman en Lebuina Canin. Dit huwelijk bracht Boels niet alleen nog meer materiële voorspoed, maar hij raakte ook verder verstrengeld in het familienetwerk van Dordtse drukkers en uitgevers7. De Dordtse compagnie Alsof de startpositie van Boels niet al gunstig genoeg was, deed zich vervolgens iets voor dat de Dordtse boekenbranche een extra impuls zou geven. In de herfst van 1618 werd Dordrecht overstroomd door het puik van de gereformeerde theologen van die tijd. Dezen kwamen niet alleen uit de Republiek maar ook uit het buitenland. De nationale synode waarin zij bijeenkwamen moest een oplossing zien te vinden voor het al lang slepende geschil tussen de remonstranten en de contraremonstranten. De Synode van Dordrecht heeft de boekhandel zeer veel werk opgeleverd, zoveel zelfs dat we van een zekere overspannenheid kunnen spreken. De drukpersen kreunden al jaren onder de stortvloed van pamfletten die de strijdende partijen tegen elkaar uitbrachten, en dat zou ook na de synode nog een tijd doorgaan. Maar toen de synode was afgelopen, moesten ook nog eens met grote spoed de stukken van de synode gepubliceerd worden, alle in verschillende talen en in grote aantallen. Dat was een opdracht die zelfs Isaac Jansz Canin, toen in zijn familie de voornaamste drukker, niet alleen aankon. Samen met een aantal plaatsgenoten vormde hij een compagnie die de productie en distributie van de stukken op zich nam. De

5 6 7

Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers, 476-479. Alleblas, Uitgevers- en drukkersmerken, april. Briels, Zuidnederlandse boekdrukkers, 177; Alleblas, Uitgevers- en drukkersmerken, april. DNR XXIII (1999) 119

W. Heijting

leden van deze Dordtse compagnie waren: Peeter Verhaghen, een Antwerpenaar die lid is geweest van de vluchtelingengemeente te Londen, Joris Waters, een Engelsman van geboorte en in Dordrecht lid van de Engelse gemeente, Jan Leendertsz Berewout, waarschijnlijk van Brusselse afkomst, Fran£ois Bosselaer uit Lyon, de Rotterdammer Niclaes Vincentsz van Spierinxhouck, Zacharias Jochemsz - de enige wiens wieg in Dordrecht stond - en Fraôis Boels8. Het eerste boek dat de compagnie publiceerde was, in de zomer van 1619, het Oordeel van het Synodus Nationael, de zogenaamde Canones. Hiervan zagen ook een Latijnse en een Franse editie het licht, de laatste vertaald door Daniel Colonius en Johannes Polyander. Canin en zijn 'medestanders', zoals de titelpagina's het zeggen, moeten hieraan met man en macht gewerkt hebben. Na de sluiting van de synode zaten de Staten-Generaal te springen om dit document, maar Canin leverde pas na verschillende aanmaningen het drukwerk af9. De compagnie gaf tevens de herziene geloofsbelijdenis uit, in het Nederlands en in het Frans. De grootste uitdaging vormde echter de uitgave van de Acta. De officiële Latijnse editie hiervan werd in maart 1620 op kosten van de Dordtse compagnie te Amsterdam gedrukt door Isaac Elzevier. Deze ontving voor het 'haestich nootsaeckelyck drucken van de Acta Synodali' 250 gulden van de Staten Generaal10. In 1624 drukte Elzevier ook de Franse vertaling. Canin en zijn medestanders produceerden zelf diverse Latijnse en Nederlandse uitgaven. De verspreiding van de Acta vond op dermate ruime schaal plaats, dat ook in onze tijd iedere belangstellende voor een relatief bescheiden bedrag een exemplaar ervan in huis kan halen. Boels zelf bezat geen drukkerij en liet al zijn uitgaven dus door anderen drukken. Door zijn huwelijken en zijn overige Dordtse contacten heeft hij zich van boekbinder kunnen opwerken tot boekhandelaar, en van daar was het een kleine stap naar de positie van uitgever. De boekhandel van die tijd was immers voor een belangrijk deel ruilhandel. Wilde een boekhandelaar over goed ruilmateriaal kunnen beschikken, dan was het voordelig om daarvoor uit een eigen fondsvoorraad te kunnen putten. Zo vroeg in zijn loopbaan was het voor Boels dan ook een uitgelezen kans om te kunnen participeren in publicaties als de Canones en de Acta. Hiervan stond het grote debiet immers bij voorbaat vast. Ook op andere manieren trok Boels inkomsten uit de synode. In 1619 ontving hij van het stadsbestuur enkele forse betalingen wegens 'geleverde inct, pampier, boucken, hooren vellen ende anders' en wegens "t binden in parquement van 72 exemplaren vande voors. Canones'11. Boels verkocht dus tevens schrijfwaren en papier, zoals de meeste boekhandelaars in zijn tijd12. In de tijd van de synode moet Boels kennis gemaakt hebben met de Zierikzeese

8 9 10 11 12

Al deze personen worden besproken in Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers, s.v. H.H. Kuyper, De Post-acta of Nahandelingen van de Nationale Synode van Dordrecht in 1618 en 1619 gehouden, naar den authentieken tekst in het Latijn en Nederlandsch uitgegeven en met toelichtingen voorzien, Amsterdam 1899, 309-310. Kuyper, De Post-acta, 51 n. 3; zie ook Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers, 211. Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers, lil. B. van Selm, Een menighte treffelijcke boecken. Nederlandse boekhandelscatalogi in het begin van de zeventiende eeuw, Utrecht 1987, 233.

DNRXXII1 (1999) 120


predikant Godefridus Udemans13. Udemans was één van de zes Zeeuwse afgevaardigden naar de synode. Hij werd vice-voorzitter en kreeg verschillende belangrijke opdrachten. Tussendoor ging hij regelmatig voor in de dienst des Woords, en in die rol won hij de harten van de Dordtse gereformeerden. In 1620 brachten zij zelfs een beroep op hem uit, maar Udemans bleef de gemeente van Zierikzee trouw. Tot in onze tijd is Udemans vooral bekend als de schrijver van diverse piëtistische werken. Heel zijn oeuvre staat in de lijn van de beide Teellincks en de Engelse puriteinen. Het was Fran£ois Boels die vanaf 1621 als Udemans' voornaamste uitgever zou optreden. Udemans en Boels moeten elkaar dus herhaaldelijk ontmoet hebben, maar helaas hebben deze contacten geen enkel spoor achtergelaten14. Zelfstandig uitgever Met Udemans als auteur kon Boels pas echt zijn uitgeverij tot ontplooiing brengen. Werkte hij tot dan toe voornamelijk in de schaduw van anderen, nu zou hij regelmatig ook boeken onder zijn eigen impressum uitbrengen. Bijna vier decennia achtereen was hij zo actief, totdat hij in 1656 overleed. De weduwe Boels bracht in 1657 nog één uitgave op de markt15. Daarna komt de uitgeversnaam Boels niet meer voor16. Boels was bij zijn overlijden 65 jaar oud en heeft het niet mogen beleven dat hij in ruste kon terugblikken op het werkzame deel van zijn leven. Wij kunnen nu vaststellen dat zijn uitgeversfonds na de hectische tijd van de Dordtse Synode in een stabiel tempo is opgebouwd, met hooguit zes uitgaven per jaar, en ook dat het inhoudelijk opmerkelijk consistent is. We zullen zien dat de fondslijst overwegend piëtistisch is georiënteerd. Van de in druk verschenen bibliografische hulpmiddelen die het mogelijk maakten om dit interessante fonds te reconstrueren, blijken er twee van eminent belang te zijn. Dat zijn de twee handboeken waarmee ds. J. van der Haar voor het voetlicht trad als de grote bibliograaf van de Nadere Reformatie: Fr om Abbadie to Young en de Schatkamer van de gereformeerde theologie, boeken die vanaf het moment van verschijnen dermate intensief gebruikt werden dat de titels vrijwel dadelijk afsleten

13

14

15 16

Zie voor de genoemde bijzonderheden over Udemans: P J . Meertens, 'Godefridus Cornelisz Udemans', in: Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis, N.S., XXVIII (1936), 65-106; B.W. Steenbeek, in: Biografisch woordenboek voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme, I, Kampen 1978, 385-386; W.J. op 't Hof, 'De laatste dagen van G. Udemans', in: Documentatieblad Nadere Reformatie, XI (1987), 6-11; idem, Bibliografische lijst van de geschriften van Godefridus Udemans, Rotterdam 1993. De Bibliotheek der Vrije Universiteit bezit een verzamelhandschrift uit het bezit van Udemans bestaande uit een groot aantal originele binnengekomen stukken en kopieën van uitgegane stukken. Helaas ontbreken in dit handschrift enkele onderdelen, vermoedelijk onder andere betrekking hebbend op boekhandelsaangelegenheden. Het handschrift (428 bladen in folioformaat) heeft de signatuur XV.05031. Fondslijst, nr. 84. SGT T 219 vermeldt een uitgave van W. Teellinck, Het nieuwe Jerusalem, Dordrecht, Fr. Boels, 1664 (zonder exemplaar). Waarschijnlijk is hier sprake van een vergissing. Ook lukte het mij niet zekerheid te verkrijgen omtrent het bestaan van Th. Goodwin, De wederkeeringh van de gebeden, Dordrecht, Fr. Boels, 1658. FAtY, I, 887 vermeldt een exemplaar "Brit. Mus.", dat echter niet in de General catalogue ofprinted books van de British Library is opgenomen, en een tweede exemplaar in particulier bezit, dat thans niet meer achterhaald kan worden. DNR XXIII (1999) 121

W. Heijting

tot FAtY en SGT 17. Beide naslagwerken kunnen beschouwd worden als pionierswerk waarmee de wetenschap nog lang haar voordeel kan doen. In dat licht is deze bijdrage een demonstratie van de rijkdom van deze bronnen. Van de overige hulpmiddelen verdient in het bijzonder de online database van de STCN (Short Title Catalogue, Netherlands) hier vermeld te worden18. Het uitgeversmerk. De drukkers Voordat wij het fonds van Boels nader gaan bekijken, verdienen eerst nog het uitgeversmerk en de drukkers die voor Boels werkten de aandacht. Op de meeste uitgaven van Boels prijkt het fraaie, typisch zeventiende-eeuwse uitgeversmerk met als randschrift de spreuk uit Mattheus 10:16 WEEST VOORSLCHTLCH GHELYCK DE SLANGEN: EN ONNOOSEL ALS DE DUYVEN. Deze tekst verwijst

naar de roeping en uitzending van de apostelen. Het merk heeft de vorm van een liggend ovaal en laat een slang en een gekroonde duif zien. Soms is het merk ingevat in een rijk gedecoreerde rechthoekige omlijsting. Dit merk sluit aan bij het uithangbord van het winkelpand 'inde witte gecroonde Duyf. Misschien heeft Boels zelf de tekst voor het randschrift uitgekozen en zag hij een overeenkomst tussen het werk van de apostelen en dat van de drukkers en uitgevers, die op hun manier eveneens actief betrokken kunnen zijn bij de verbreiding van het Woord. Het valt in dit verband op dat de tekst uit Mattheus 10:16 vaker als drukkersmerk is gebruikt. We zien hem al bij de beroemde Bazelse drukker Johann Froben (1460-1527), die onder andere in 1516 Erasmus' uitgave van het Nieuwe Testament het licht deed zien. Zijn merk vertoont twee slangen en een duif, met daaromheen de bijbeltekst in het Grieks en het Hebreeuws en een Latijnse parafrase. Boels hoeft zijn merk echter niet aan dat van Froben ontleend te hebben. Veel dichter bij Boels treffen wij nog een ander aan die zich door Mattheus 10:16 liet inspireren, namelijk Hendrick van Haestens, die eerst te Leiden en sinds 1620 te Leuven gevestigd was. Op één van zijn drukkersmerken zien wij een duif, zittend op een olijftak en bij wijze van omlijsting omcirkeld door een slang; daaromheen in het Latijn 'Prudens ut serpens, simplex ut columba': voorzichtig als een slang, oprecht als een duif19. Dit merk vertoont een flauwe gelijkenis met een merk van Boels dat wij slechts in één uitgave aantreffen, afwijkend van zijn gebruikelijke merk en ook veel kleiner. Daarop is een duif afgebeeld met in zijn

17 18

19

J. van der Haar, From Abbadie to Young. A bibliography of English, most puritian works, translated i/t Dutch language, Veenendaal 1980; idem, Schatkamer van de gereformeerde theologie in Nederland (c. 1600-c. 1800). Bibliografisch onderzoek, Veenendaal 1987. Twee derde van de edities in dit fonds is opgenomen in het STCN-bestand, waarin tot dusverre alleen het bezit van de vier grootste West-Nederlandse bibliotheken geheel of gedeeltelijk is verwerkt (KB, UBL, UBA, UBU). Hoewel dit een mooi resultaat genoemd mag worden, vormt het ontbrekende deel (meer dan dertig procent) een duidelijk signaal dat de STCN vooralsnog met reserve geraadpleegd moet worden. De boekproductie die in de vier genoemde bibliotheken naar verhouding slecht vertegenwoordigd is - de omvangrijke literatuur van het gereformeerd Piëtisme is er een voorbeeld van - is automatisch ook in de STCN ondervertegenwoordigd. Het is zaak dat het STCN-bestand met voortvarendheid verder wordt uitgebreid, waarbij voorrang gegeven zou moeten worden aan bibliotheekcollecties die zo min mogelijk overlap vertonen met het reeds verwerkte bezit. A.C. Nielson, Latijnse zinspreuken op Nederlandse boekmerken, 's-Gravenhage 1952, 5-7, 44.



snavel een olijftak, het symbool van de vrede. Hierbij is geen randschrift. Deze uitgave, het strijdschrift Philonium Romanum correctum (1630) van Gisbertus Voetius, is een van de weinige niet-Nederlandse werken op de lijst van Boels20. Aangezien Boels geen eigen drukkerij had, moest hij voor elke uitgave een geschikte drukker vinden. Aanvankelijk zien we de Goudse drukker Jasper Tournay voor hem actief21. Nadat Tournay in 1635 was overleden, werden te Gouda nog enkele uitgaven gedrukt door Willem van der Hoeve, en één door Jacob van der Vliet22. De meeste opdrachten van Boels gingen toen echter naar de Dordtse stadsdrukker Hendrick van Esch23. Alleen van deze laatste drukker kunnen we zeggen dat hij het gezicht van het fonds mede heeft bepaald. Algemene gereformeerde fondsartikelen De eerste uitgave van Boels staat min of meer apart. Het betreft een vertaling uit het Frans van een brief van de bekende Parijse predikant Pierre du Moulin: Copie eens briefs [...], gheschreven aen eenen synen vrient in Hollant. Dit pamflet verscheen in 1617. Dan volgen in 1619-1621 de uitgaven van de Dordtse compagnie: het Oordeel van het Synodus Nationael, de Belydenisse des gheloofs en de Acta ofte Handelinghen des Nationalen Synodi, alle in verschillende talen. Samen met enkele collega's uit de compagnie gaf Boels in 1621 voor het eerst De historiën der vromer martelaren van Adriaen van Haemstede uit, een boek dat vanaf de zestiende eeuw talrijke generaties lezers tot steun is geweest. Twaalf jaar later, in 1633, kon er dan ook weer een nieuwe uitgave opgelegd worden. De aanvullingen en verbeteringen die wij hierin aantreffen - het martelarenboek is zelden ongewijzigd herdrukt - zijn volgens de titel het werk van een zekere I.S. Nog steeds wordt algemeen verondersteld dat zich achter deze initialen Joannes Gysius verschuilde. Deze was predikant te Streefkerk, zodat de initialen uitgelegd konden worden als Joannes Streefkerkensis24. In werkelijkheid echter was hier een man actief die in ons verband een sleutelfiguur zal blijken te zijn: de predikant en vertaler Josua Sanderus25, op wie ik hierna terugkom. In 1643 gaf Boels deze bewerking van het martelarenboek nogmaals uit. Voor dezelfde brede sector waarin de afnemers van de Acta en het martelarenboek gezocht moeten worden, trad Boels in 1625 ook op als mede-uitgever van de Deux-aesbijbel van Petrus Hackius met de verbeteringen van Sixtinus Amama en

20 21 22 23

24 25

Naast enkele uitgaven van de Dordtse compagnie is het enige andere niet-Nederlandse werk Le moine confus (1621) van Daniel de la Vigne, Waals predikant te Dordrecht. Tournay drukte ook geschriften van Coornhert en van verschillende remonstranten: Briels, Zuidnederlandse boekdrukkers, 466-474. Verder zien we voor Boels nog de Dordtse drukker Dirck van Vreeswyck actief, en Hans vander Hellen te Middelburg: Fondslijst, nrs. 20, 24. Fondslijst, nrs. 41 (Jacob van der Vliet), 47, 49, 50, 59 (Willem van der Hoeve). Briels, Zuidnederlands e boekdrukkers, 280-281. Van Esch voerde het drukkersmerk met de "Maeght van Dordrecht", dat in sommige van Boels' uitgaven is afgedrukt. Dit merk, met de spreuk: "Libros non liberos pariens" (Geen kinderen maar boeken barende), wekte afkeuring op, maar werd later toch door anderen overgenomen: Alleblas, Gedrukt in Dordrecht, 70. F. Pijper, Martelaarsboeken, 's-Gravenhage 1924, 52. W.J. op 't Hof, Engelse piëtistische geschriften in het Nederlands, 1623-1632 (in voorbereiding). Gaarne zeg ik ds. Op 't Hof dank voor zijn bereidwilligheid om mij het hoofdstuk over Sanderus ter lezing te geven. DNR XXIII (1999) 123

W. Heijting

Hermannus Faukelius26. De 1.300 exemplaren die hiervan opgelegd zijn, waren spoedig uitverkocht, zodat er nieuwe uitgaven volgden, waarbij in 1632 opnieuw één bij Boels. De grote belangstelling voor deze opgewaardeerde Deux-aesbijbel toont aan dat de markt rijp was voor de compleet nieuwe Statenvertaling die enkele jaren later gereed zou komen. Tot deze groep van de algemene fondsartikelen reken ik ook het Kort begrijp der christelijcke leere door de gezamenlijke Dordtse predikanten (1651). Teellinck, Udemans en andere Nederlandse piëtisten Hoewel Boels zeker in zijn aanloopperiode dus niet wars was van gemakkelijk lopende 'algemene' titels zoals het martelarenboek, kunnen we niet zeggen dat daar het zwaartepunt van zijn uitgeverij lag. Het genre dat gezichtsbepalend zou worden voor het fonds, is dat van de pietistica. Boels opende de rij opvallenderwijs met de 'vader van de Nadere Reformatie', Willem Teellinck, wiens Clachte Pauli hij in 1620 samen met anderen in omloop bracht. Later volgden van dezelfde auteur nog 't Nieuwe Jerusalem in twee edities (1645, 1651), Soliloquium (1647), Timotheus (1648) en Den spiegel der zedigheyt (1651). Boels was zeker niet de belangrijkste uitgever van Teellincks geschriften, maar zijn bijdrage aan de verspreiding van diens oeuvre was toch niet zonder betekenis27. In 1621 kwam dan het eerste boek van Udemans bij Boels uit: Practycke, dat is Werckelijcke oeffeninge vande christelicke hooft-deuchden. Oorspronkelijk verscheen dit werk in 1612 bij Isaac Schilders te Middelburg. Boels bracht het uit in 1621, 1633 en 1640. Daarop volgden in de loop der jaren diverse andere werken. Eerste drukken die door Boels werden uitgegeven zijn Vrede Jerusalems (1627), De laetste basuyne (1635), 7 Geestelyck roer van't coopmans schip (1638) en Absoloms-hayr, waarmee Udemans in 1643 zijn loopbaan als schrijver afsloot. In totaal bevat de fondslijst achttien uitgaven van Udemans, die Boels met een grote voorsprong de eerste plaats bezorgen op de ranglijst van Udemans-uitgevers28. Daar Udemans de gewoonte had om aan zijn boeken geschriften toe te voegen die het karakter hebben van een zelfstandige publicatie, is de betekenis van Boels als uitgever van Udemans nog groter dan uit het aantal uitgaven blijkt. Andere Nederlandse predikanten zijn in dit fonds spaarzaam vertegenwoordigd. Van Balthazar Lydius, de gevierde Dordtse predikant die keer op keer zijn gehoor tot tranen wist te ontroeren29, gaf Boels in 1629 de Christelycke ghebeden uit. Van zijn plaatsgenoot Petrus Wassenburg verscheen bij hem de uitvoerige catechismus Fondament des christendoms (1636) en Dans-feest der dochteren te Silo

26 27 28 29

Zie over de verbeterde Deux-aesbijbel: C.C. de Bruin, De Statenbijbel en zijn voorgangers. Nederlandse bijbelvertalingen vanaf de Reformatie tot 1637, F.G.M. Broeyer, Haarlem etc. 1993, 244-245. Zie de registers van de drukkers en uitgevers in: W.J. op 't Hof, Bibliografische lijst van de geschriften van Willem Teellinck, Rotterdam 1993, 141-143. Zie de registers van de drukkers en uitgevers in: Op 't Hof, Bibliografische lijst Udemans, 63-64. A.Th. van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen. Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldebarnevelt, tweede druk, Franeker 1991, 65.



(1641). Verder is er een herdruk uit 1638 van de Christelicke overdenkinghe des doots door Franciscus Lansbergius, waarvan een eerdere uitgave in 1604 te Middelburg het licht zag30. Samenvattend kunnen we van het oorspronkelijk Nederlandstalige deel van het piëtistische fonds vaststellen dat dit vrijwel uitsluitend bestaat uit geschriften van Teellinck, Udemans en enkele Dordtse auteurs. Vertalingen uit het Engels. Josua Sanderus Kijken we nu naar de overige publicaties in de fondslijst van Boels, dan zien we dat de tweede belangrijke kern hierin gevormd wordt door vertalingen van Engelse stichtelijke werken. We tellen tien geschriften, die met inbegrip van de herdrukken goed zijn voor veertien nummers op de lijst. Een nader onderzoek van deze vertalingen leert ons dat deze alle het werk zijn van één man: Josua Sanderus. Weliswaar noemt hij zijn naam nergens voluit - nu eens lezen we op de titel of onder het voorwoord de initialen 'I.S.', dan weer staat er 'I. Sand.' - maar er zijn voldoende aanwijzingen om te kunnen vaststellen dat we steeds te maken hebben met het vertalerswerk van Sanderus. Omdat hij al eerder voorwerp van onderzoek is geweest, beperk ik mij hier tot de voornaamste bijzonderheden over deze vertaler31. Josua Sanderus - zijn vader noemde zich ook wel Sanders - werd omstreeks 1591 in Willemstad geboren. Hij bezocht de Latijnse school waarschijnlijk in Dordrecht, waar hij ook zijn vrouw zou vinden. Maar eerst voltooide hij zijn theologiestudie in Leiden en nam hij in 1621 een beroep aan van de gereformeerde gemeente te Heerjansdam en Kijfhoek. In 1641 vertrok hij naar Schoonhoven, waar hij behalve predikant ook rector van de Latijnse school was. In 1656 vroeg hij om gezondheidsredenen emeritaat aan, waarna hij naar elders vertrok. Zijn sterfdatum is niet bekend. Omstreeks het begin van 1620 maakte Sanderus een reis naar Engeland. Vrijwel zeker deed hij daar de inspiratie op om zijn capaciteiten in te zetten voor de vertaling van Engelse vroomheidsliteratuur. In Engeland immers hoorde en ontmoette Sanderus wellicht ook de auteur van het eerste werk dat hij in het Nederlands zou vertalen, namelijk John Denison. Deze vertaling verscheen vermoedelijk in 1623, onder de titel Eene drie-voudige resolutie, seer nootwendich ter salicheydt. Hiermee kwam een lange reeks vertalingen op gang, die pas tegen het eind van Sanderus' leven stagneerde. Het waren niet uitsluitend puriteinse teksten die hij in het Nederlands overzette, maar wel steeds geschriften die nauw aansluiten bij het piëtistische vroomheidsideaal. Sanderus zelf laat zich in zijn opdrachten en

30

31

SGT L 161. Lansbergius was een remonstrant, en als zodanig neemt hij in het fonds een uitzonderingspositie in. Hij werd in 1586 predikant te Rotterdam, waar hij in 1619 werd afgezet. Hij overleed in 1626: F.A. van Lieburg, Repertorium van Nederlandse hervormde predikanten tot 1816, I: predikanten, Dordrecht 1996, 145. C.P. Traas, Josua Sanderus (c. 1592-c. 1664). His work as translator. With a descriptive bibliography of his works, z. pi. 1988 (Doctoraalscriptie Engelse Taal- en Letterkunde Vrije Universiteit Amsterdam). Graag dank ik dhr. Traas voor het beschikbaar stellen van zijn scriptie. Zie voorts: Op 't Hof, Engelse piëtistische geschriften in het Nederlands, 1623-1632, hoofdstuk over Sanderus. DNR XXIII (1999) 125

W. Heijting

voorredes dan ook kennen als een overtuigd piëtist32. Van Sanderus' overige publicaties noemde ik al zijn bewerking van het martelarenboek van Van Haemstede. Mogelijk had ook de historische component van dit boek zijn belangstelling, want later zien we Sanderus actief met de samenstelling van historische compilatiewerken. Ook vertaalde hij tegen het einde van zijn leven nog het godsdiensthistorische werk van Alexander Ross, 's Weerelds godsdiensten, Sanderus komt uit al deze publicaties niet naar voren als een zelfstandig denker, wel als een man die bereid was om zijn vaardigheid met de pen in te zetten voor de verbreiding onder het Nederlandse publiek van de Engelse piëtistische vroomheid. Hij vond diverse uitgevers bereid om hieraan medewerking te verlenen; Boels was echter de uitgever die veruit het grootste aantal vertalingen van Sanderus op zijn lijst had staan. Langs deze weg kregen de Nederlandse lezers van die tijd toegang tot geschriften van bekende en minder bekende auteurs als Henry Ainsworth, Timothy Rogers, Joseph Hall, John Downame, Thomas Goodwin, John Preston, Thomas Taylor, William Guild en Samuel Hieron. Hoe Sanderus tot deze keuze kwam, weten wij niet. Enkelen van deze Engelse auteurs kan hij echter persoonlijk hebben ontmoet, zo niet tijdens zijn reis naar Engeland, dan wellicht in Nederland. In zijn jonge jaren kan Sanderus kennis gemaakt hebben met Joseph Hall, die als afgevaardigde van de Engelse koning Jacobus I de Synode van Dordrecht heeft bijgewoond, en met Henry Ainsworth, de in 1622 overleden leider van de Engelse separatisten in Amsterdam. Ook kan hier de geestelijk wellicht meer met Sanderus verwante Thomas Goodwin genoemd worden. Goodwin, een uit Engeland verdreven puriteinse leider, diende van 1639 tot 1641 een Engelse gemeente te Arnhem33. Van hem verscheen in 1639 bij Boels De ware vrucht des gebedts (herdrukt 1657). Ook in Dordrecht zelf trouwens, waar Sanderus nooit ver vandaan gewoond heeft, kan hij regelmatig Engelse geestverwanten ontmoet hebben. Daar was een kleine Engelse gemeente die nauwe betrekkingen onderhield met de gereformeerden en in 1646 zelfs in het classicaal verband is opgenomen. De Engelse drukker Joris Waters, als lid van de Dordtse compagnie een naaste collega van Boels, was diaken van deze gemeente34. Overige uitgaven De overige uitgaven van Boels zijn gering in getal en op deze plaats slechts in zoverre relevant dat wij zijn fonds er wat nauwkeuriger mee kunnen typeren. In de eerste plaats valt dan op dat wij een aantal medische geschriften op de fondslijst aantreffen. In 1636 liet de bekende Dordtse arts en veelschrijver Johan van Beverwijck bij Boels een tweetal brochures over de pest verschijnen. Tegelijk zag over dit onderwerp ook een tekst het licht van Pieter van Godewijck, die we straks nog zullen tegenkomen. De aanleiding voor het publiceren van deze boekjes ligt voor de hand: in 1636 werd Dordrecht overvallen door een pestepidemie die in

32 33 34

Aldus de typering in: Op 't Hof, Engelse piëtistische geschriften in het Nederlands, 1623-1632. Zie over hem uitvoerig: J.R. Beeke, Assurance offaith. Calvin, English Puritanism and the Dutch Second Reformation, New York etc. 1991, 323-359. K.L. Sprunger, Dutch puritanism. A history of English and Scottish churches of the Netherlands in the sixteenth and seventeenth centuries, Leiden 1982, 182-186.



een jaar tijds meer dan 3.500 slachtoffers eiste35. Na 1636 zagen bij Boels nog enkele medische werken het licht36. Wie overigens onder de dreiging van de pest de moed dreigde te verliezen, kon troost putten uit een stichtelijk traktaat door Hermannus Mollerus dat in 1622 bij Boels verscheen: Sielen-balsem, dat is, Veertich seer schoone ende godsalige betrachtingen over den XCI. Psalm, tot dienst van alle vrome ende godsalighe herten, ende voornamentlicken, die de Heere met de vreeselicke peste is besoeckende. De vertaling uit het Duits is vervaardigd door Petrus Neander, predikant te Giessen en Rijswijk (classis Gorinchem), die het boek verrijkte met een voorwoord dat doortrokken is van een onmiskenbaar piëtistische geest37. Ook het sterfboekje van Franciscus Lansbergius (1638) was bedoeld om steun te bieden in tijden van pest38. Een apart groepje wordt nog gevormd door vijf niet-religieuze pamfletten, waarvan drie door Pieter van Godewijck39. Deze laatste was 'duytsche meester' aan de Latijnse school te Dordrecht, en middelpunt van een plaatselijke kring van letterlievende navolgers van Cats. Van Godewijck is ook de auteur van het enige letterkundige werk in het fonds, een toneelstuk dat in 1641 verscheen onder de titel Witte-broots kinderen of Bedorve jongelingen. Dit is een navolging van het Latijnse schooldrama Dyscoli van de 'christelijke Terentius' Cornelius Schonaeus, die rector in Haarlem was. Van Godewijck schreef het stuk blijkens het voorwoord met de bedoeling 'om de jeugt af te manen van alle ondeugden tot een godsaligh en vroom leven'40. Maar ook met deze intentie week hij af van het pad dat Udemans had gewezen in zijn Practijcke: géén toneel, ook niet in school. Weliswaar kende het moraliserende schooltoneel onder de gereformeerden wel voorstanders, maar vanwege de eraan verbonden gevaren wees ook Voetius het af41. Deze 'onpiëtistische' publicatie staat in de fondslijst op zichzelf. Misschien nam Boels het stuk in zijn fonds op omdat hij al meer van Van Godewijck had uitgegeven.

35 36 37

38 39 40 41

M. Balen, Beschryvinge der stad Dordrecht, vervatende haar begin, opkomst, toeneming, en verdere stant, Dordrecht 1677, 876. Fondslijst, nrs. 43, 71, 72, 74, 78, 80. Petrus Neander, schoolmeester(?) en voorzanger te Rotterdam, verwierf in 1609, met veel moeite wegens zijn bescheiden gaven, de standplaats Giessen. Daar bleef hij tot zijn emeritaat in 1648. In 1614 legde hij de classis Gorinchem de tekst van een door hem geschreven boekwerk voor, maar de classis ontraadde hem de publicatie: Van Deursen, Bavianen en SUjkgeuzen, 39-40; Van Lieburg, Repertorium, I, 175. Tegen deze achtergrond is het opvallend dat onder het impressum van Neanders vertaling van Mollerus is afgedrukt: "Ende gevisiteert by de E.H. De ghedeputeerde des Synodi van Suyt-Hollandt.". In hetzelfde jaar 1622 gaf Boels nog een door Neander vervaardigde vertaling uit: Adelleken roosen-crans. Dit in de zestiende eeuw .zeer populaire werk van de neolatinist Hermannus Schottenius, oorspronkelijk in het Latijn verschenen onder de titel Vita honesta, valt hier enigszins uit de toon. Fondslijst, nr. 45. In het voorwoord vermeldt Lansbergius expliciet de pest als motief voor de uitgave van dit boekje. Fondslijst, nrs. 32, 33, 48, 52, 62. P. Godewyck. Wittebroods-kinderen of bedorve jongelingen. Bly-eynde spel. Eene bijdrage tot de geschiedenis van het schoolwezen in ons vaderland in de XVir eeuw, op nieuw uitgeg. door G.D.J. Schotel, Utrecht 1867, VIMII. L.F. Groenendijk, 'De Nadere Reformatie en het toneel', in: De zeventiende eeuw, V (1989), 141153; W. Frijhoff, Wegen van Evert Willemsz. Een Hollands weeskind op zoek naar zichzelf 1606-1647, Nijmegen 1995, 225-231. DNR XXIII (1999) 127

W. Heijting

De betekenis van Boels Overzien we nu de activiteiten van Franîs Boels, dan is onze eerste vaststelling dat de man zelf volledig op de achtergrond blijft. Boels was dienstbaar, niet creatief. Anders dan van iemand als Johannes Boekholt42 is ons van Boels niets in geschrifte overgeleverd. Zelfs zien wij nergens een inleidend 'woord aan de lezer' zoals dat menig uitgever toentertijd blijkbaar met gemak uit de pen vloeide. Toch mag Boels als uitgever belangrijk genoemd worden. Bijna veertig jaar lang was zijn winkel 'inde witte ghecroonde Duyf een vertrouwd adres voor piëtistische auteurs. Zo bouwde hij een omvangrijk fonds op dat steunde op drie pijlers. Ten eerste de werken van Teellinck en Udemans, ten tweede de vertalingen van Sanderus, en ten derde geschriften van een aantal Dordtse auteurs. Zien we dit tegen de achtergrond van de Zuid-Nederlandse invloeden in het milieu van Boels, dan is het beeld compleet. Alle factoren die de opkomst van de Nadere Reformatie hebben bepaald, zijn rond de figuur van deze uitgever aanwezig: de Reformatie in de Zuidelijke Nederlanden die ook een Taffin heeft voortgebracht, het Zeeuwse Piëtisme, en het Engelse Pjuritanisme. Dit alles kwam samen in het gereformeerde bolwerk Dordrecht met zijn talrijke verbindingen over land en over water. In die omstandigheden kon een man als Boels vaart geven aan de verbreiding van het piëtistische gedachtengoed.

42

J.B.H. Alblas, Johannes Boekholt (1656-1693), the first Dutch publisher of John Bunyan and other English authors, Nieuwkoop 1987.



Fondslijst Opgenomen edities. De fondslijst omvat alle in het kader van dit onderzoek achterhaalde edities uitgegeven door Fran£ois Boels, al dan niet tezamen met een of meer anderen, inclusief de uitgaven van de Dordtse compagnie, waarvan Boels een van de 'medestanders' was. Ook de uitgaven van de compagnie waarin de naam van Boels niet expliciet is afgedrukt, zijn in de lijst opgenomen. Uitgaven die deel uitmaken van een groter geheel maar die ook zelfstandig kunnen voorkomen, worden niet tevens afzonderlijk opgevoerd. Afbeeldingen. Van elk van de beschreven edities is de algemene titel afgebeeld. Indien een werk is toegevoegd dat ook zelfstandig kan voorkomen, is tevens van de titel daarvan een afbeelding opgenomen. Een eventueel frontispice, of een titel van een toegevoegd werk zonder eigen signatuur en paginering is niet afgebeeld. Van de officiële synode-publicaties uit 1619 is naast de gedrukte titel ook de voorafgaande 'korte titel' met de synode-houtsnede afgebeeld. Alle afbeeldingen zijn verkleind, waarbij soms exemplaarkenmerken of kaders zijn weggevallen. • Titel- en impressumgegevens. De translitteratie van de algemene titels is genormaliseerd voor wat betreft de weergave van i/j en u/v/w/, de hoofdletters en de interpunctie. Eén of meer weggelaten woorden zijn aangegeven met [...]; inkortingen aan het eind van de getranslittereerde tekst zijn niet aangegeven. De auteursnaam is genormaliseerd en staat steeds voorop. De impressumgegevens zijn in een vaste volgorde geplaatst; gegevens uit het colofon zijn tussen ronde haken ingevoegd. Katernopbouw, pagina- of bladnummering. Fouten in de katernsignaturen en de pagina- of bladnummers zijn alleen vermeld wanneer verwarring over de materiële opbouw moest worden voorkomen. Inhoud. In de inhoudsbeschrijving is bij de translitteratie geen normalisatie toegepast. Eigen formuleringen zijn gecursiveerd. De afkorting tp staat voor titelpagina, col. voor colofon; n betekent: blanke pagina. Illustraties worden niet vermeld. Exemplaren. Bij de vermelding van de exemplaren worden voor de grote Nederlandse bibliotheken de gangbare afkortingen gebruikt, andere bibliotheken worden vollediger aangeduid. Met de aanduiding '(afb.)' is aangegeven van welk exemplaar de titel is afgebeeld. Wanneer achter de opgegeven exemplaren een -f- staat, zijn er van de desbetreffende editie nog meer exemplaren gedocumenteerd, die hier echter niet zijn onderzocht. Voor een groot deel betreft het exemplaren in buitenlandse bibliotheken of in particuliere collecties. Defecten van de onderzochte exemplaren worden niet structureel vermeld. Bibliografische verwijzingen, aantekeningen. De beschrijvingen worden eventueel gevolgd door (zeer selectieve) verwijzingen naar de bibliografische literatuur (zie onderstaande lijst). Tenslotte kunnen nog aantekeningen volgen. Oordeel van het Synodus. Van de synode-publicatie Oordeel van het Synodus Nationael, ook wel uitgegeven met de titel Synodus, verschenen diverse sterk op elkaar gelijkende edities (nrs. 5-6, 8-10). Deze edities zijn niet in alle opzichten scherp van elkaar te onderscheiden daar verschillende zetsels binnen één editie door elkaar heen zijn gebruikt, c.q. identieke zetsels in verschillende edities kunnen


W. Heijting

voorkomen. Enige houvast biedt o.a. de titelhoutsnede, die al of niet een breuk vertoont, en waarop een constructie in de vergaderruimte - hier provisorisch aangeduid als 'schellekoord' - nu eens links en dan weer rechts is afgebeeld. Voor wat betreft deze publicatie biedt de fondslijst niet meer dan een eerste ordening. Alleen een uitgebreid nader onderzoek zou meer inzicht kunnen verschaffen in de complexe productiegeschiedenis van deze in korte tijd massaal verbreide tekst. Verkort geciteerde literatuur Alleblas 1976 [J. Alleblas], Catalogus van de tentoonstelling Gedrukt in Dordrecht. Vier eeuwen boek en prent, Dordrecht 1976. Bibl. belg. Bibliotheca belgica. Bibliographie générale des Pays-Bas. Fondée par F. van der Haeghen. Rééd. sous la dir. de M.-Th. Lenger, 7 dln, Bruxelles 1964-1975. Briels J.G.C.A. Briels, Zuidnederlandse boekdrukkers en boekverkopers in de Republiek der Verenigde Nederlanden omstreeks 1570-1630, een bijdrage tot de kennis van de geschiedenis van het boek, Nieuwkoop 1974. FAtY J. van der Haar, From Abbadie to Young. A bibliography of English, most puritian works, translated i/t Dutch language, Veenendaal 1980. SGT J. van der Haar, Schatkamer van de gereformeerde theologie in Nederland (c. 1600-c. 1800). Bibliografisch onderzoek, Veenendaal 1987. Udemans W.J. op 't Hof, Bibliografische lijst van de geschriften van Godefridus Udemans, Rotterdam 1993. Teellinck W.J. op 't Hof, Bibliografische lijst van de geschriften van Willem Teellinck,Ro\Xev&am 1993. Knuttel W.P.C. Knuttel, Catalogus van de pamfletten-verzameling berustende in de Koninklijke Bibliotheek, 10 dln, 's-Gravenhage 18901920 (repr. Utrecht 1978). Schoneveld C.W. Schoneveld, Intertraffic of the mind. Studies in seventeenthcentury Anglo-Dutch translation with a checklist of books translated from English into Dutch, 1600-1700, Leiden 1983. Traas C.P. Traas, Josua Sanderus (c. 1592-c. 1664). His work as translator. With a descriptive bibliography of his works, z. pi. 1988 (Doctoraalscriptie Engelse Taal- en Letterkunde Vrije Universiteit Amsterdam). Willems A. Willems, Les Elzevier. Histoire et annales typographiques, Bruxelles 1880 (2nd repr. Nieuwkoop 1974).


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 1 1617 PIERRE DU MOULIN, Copie eens briefs D.P. Molinaei [...], gheschreven aen eenen synen vrient in Hollant. Uut het Fransch int Nederduytsch overgheset. Tot Dordrecht, by Fransoys Boelsz, 1617. 4°: A4, 4 folia, geen nummering. Al r tp Al v D A2r-A4v tekst. UBA Pfl. A.Z. 27 (afb.); KB 655 H 38. B.G. Armstrong, Bibliographia Molinaei. An alphabetical, chronologie al and descriptive bibliography of the works of Pierre Du Moulin (15681658), Genève 1997, 145-146 nr. XXII D2.

2 1619 Belydenisse des gheloofs der Ghereformeerde Kercken in Nederlant. Overghesien in de Synode Nationael laetst ghehouden tot Dordrecht. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Pieter Verhagen, Isaac Jansz. Canin, Joris Waters, Jan Leendertsz. Berewout, Francoys Bosselaer, Niclaes Vincenten, Zacharias Jochemsz. Francoys Boels) by Fransoys Borsaler, medestander van Isaac Jansz. Canin, 1619. 4°: [A] 4 B-G4, 28 folia, pp. [4] 1-50 [2]. [A]l r korte titel BELYDENISSE DES GHELOOFS, [houtsnede, 'schellekoord' links achter] TOT DORDRECHT, by Fransoys Borsaler / ende Niclaes Vincenten Mede-standers van Isaac Jansz. Canin. 1619 [A]l v a [A]2r tp [A]2V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen [A]3rG3V tekst G3V col. Tot Dordrecht. Gedruckt by Pieter Verhagen / Isaac Jansz. Canin / Joris Waters / Jan Leendertsz. Berewout / Francoys Bosselaer / Niclaes Vincenten / Zacharias Jochemsz. Francoys Boels. 1619 G4 rv D. DNR XXIII (1999) 131

W. Heijting BVU XI.00561, XW.00460 (afb.); UBA 247 G 27, 2347 G 15:2; KB 381 H 4:4, pflt 2851. Knuttel 2851. Op de korte titel in nr. 3 afwijkend impressum: by Fransoys Borsaler, mede-stander.

3 1619 Belydenisse des gheloofs der Ghereformeerde Kercken in Nederlant. Overghesien in de Synode Nationael laetst ghehouden tot Dordrecht. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Pieter Verhagen, Isaac Jansz. Canin, Joris Waters, Jan Leendertsz. Berewout, Francoys Bosselaer, Niclaes Vincenten, Zacharias Jochemsz. Francoys Boels) by Fransoys Borsaler, medestander van Isaac Jansz. Canin, 1619. 4°: [A]4 B-G4, 28 folia, pp. [4] 1-50 [2]. [A]l r korte titel BELYDENISSE DES GHELOOFS, [houtsnede, 'schellekoord' links achter] TOT DORDRECHT, by Fransoys Borsaler / Mede-stander van Isaac Jansz. Canin. 1619 [A]l v D [A]2r tp [A]2V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen [A]3r-G3v tekst G3V col Tot Dordrecht. Gedruckt by Pieter Verhagen / Isaac Jansz. Canin / Joris Waters / Jan Leendertsz. Berewout / Francoys Bosselaer / Niclaes Vincenten / Zacharias Jochemsz. Francoys Boels. 1619G4 r ' v D. DNR XXIII (1999) 132

DE DORDTSE UITGEVER FRANCOIS BOELS BVU XW.00279, XW.00459 (afb.); UBA O 7918, Pfl. B.u. la, Pfl. B.u. 2, Pfl. B.u. 3; KB 448 F 5, pflt 2852; UBL 1117 D 36, Arch. Sen. 369bis:l, Thyspf 2544, +; UBU F qu 479(6); + Knuttel 2852. Op de korte titel in nr. 2 afwijkend impressum: by Fransoys Borsaler, ende Niclaes Vincenten mede-standers. Het exemplaar UBL Arch. Sen. 369bis:l in één band met: Confession de foy (zie nr. 4), de Catechismus (1611) en de Latijnse Canones (1619), met daarachter de ondertekeningen van de hoogleraren en de gegradueerden van de Leidse theologische faculteit.

4 1619 Confession de foy des Eglises Reformées du Pays-Bas. Reveüe au dernier Synode National de Dordrecht. A Dordrecht, (imprimé chez Pierre Verhaghen, Isaac Canin, Joris Waters, Jean Berewout, Francois Borsaler, Nicolas Vincent, Zacharie Jochums, Francois Boels) chez Nicolas Vincent, & Francoys Borsaler, associez d'Isaac Canin, 1619. 4°: A-G4 H2, 30 folia, pp. [4] 1-56.

A l r korte titel CONFESSION DE FOY. [houtsnede, 'schellekoord' links achter] A DORDRECHT, Chez Nicolas Vincent, & Francoys Borsaler, Associez d'Isaac Canin. 1619 Al v • A2 r tp A2V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen A3r-H2v tekst H2V col. A DORDRECHT, Imprimé chez Pierre Verhaghen, Isaac Canin, Ioris Waters, Iean Berewout, Francois Borsaler, Nicolas Vincent, Zacharie Iochums, Francois Boels. 1619.


W. Heijting UBA Pfl. B.u. 4; KB pflt 2853 (afb.); UBL Arch. Sen. 369bis:2; + Knuttel 2853.

5 1619 a Oordeel van het Synodus Nationael ghehouden binnen Dordrecht. [*2r: Oordeel des Synodi Nationalis der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden, ghehouden binnen Dordrecht, inden jare 1618. ende 1619.]. Tot Dordrecht, by Jan Lenaertsz. Berewout, ende zijne medestanders (Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen, Isaac Jansz. Canin, Joris Waters, Jan Leendertsz. Berewout, Francoys Bosselaer, Niclaes Vincenten, Zacharias Jochemsz. Francoys Boels), 1619. 4°: *6 A-O 4 P 2 , 64 folia, pp. [12] 1-114 [2]. *l r tp OORDEEL [houtsnede, 'se helle koord' rechts achter] *l v o *2 r tp Oordeel des SYNODI NATIONALIS Der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden / ghehouden binnen DORDRECHT, Inden Iare 1618. en 1619. *2V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen *3r-*6v voorw. Al r -N4 r tekst N4 r -03 v Sententie 04 r -Pl v Approbatie, 's-Gravenhage 2 juli 1619, DNR XXIII (1999) 134

DE DORDTSE UITGEVER FRANÔIS BOELS C Aerssen Pl v col. Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen / Isaac Jansz. Canin / Joris Waters / Jan Leendertsz. Berewout / Francoys Bosselaer / Niclaes Vincenten / Zacharias Jochemsz Francoys Boels. 1619 P2 rv a. Als a, maar in het impressum: Jan Leendersz. Beerwout ende zijne medestanders. BVU XW.06385 (b) (aft.), XW.06403 (a) (aft.); UBA 414 G 34 (a), Pil. B.T. 24aa (a); KB 111 J 26 (a). Het impressum van nr. 6 vermeldt niet de uitgeversnaam Berewout (Beerwout) maar Canin.


W. Heijting 6 1619 Oordeel van het Synodus Nationael ghehouden binnen Dordrecht. [*2r: Oordeel des Synodi Nationalis der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden, ghehouden binnen Dordrecht, inden jare 1618. ende 1619]. Tot Dordrecht, by Isaac Janssen Canin ende zijne medestanders (Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen, Isaac Jansz. Canin, Joris Waters, Jan Leendertsz. Berewout, Francoys Bosselaer, Niclaes Vincenten, Zacharias Jochemsz. Francoys Boels), 1619. 4°: *6 A-O 4 P2, 64 folia, pp. [12] 1-114 [2]. *l r tp OORDEEL [houtsnede, 'schellekoord' rechts achter] *l v D *2r tp Oordeel des SYNODI NATIONALIS Der Gereformeerde Kercken van de vereenichde Nederlanden / ghehouden binnen DORDRECHT, Inden Iare 1618. en 1619. *2V privilege *3r-*6v voorw. Al r -N4 r tekst N4 r -03 v Sententie 04 r -Pl v Approbatie, 's-Gravenhage 2 juli 1619, C. AerssenPV col. Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen / Isaac Jansz. Canin / Joris Waters / Jan Leendertsz. Berewout / Francoys Bosselaer / Niclaes Vincenten / Zacharias Jochemsz. Francoys Boels. 1619 P2r"v D. BVU XW.00288 (afb.); UBA O 80-764; UBL Sem. Rem. 3097. Het impressum van nr. 5 vermeldt niet de uitgeversnaam Canin maar Berewout (Beerwout).


DE DORDTSE UITGEVER FRANÔIS BOELS 7 1619 Synodus. [*2r: Jugement du Synode National, des Eglises Reformees du Pays-Bas, tenu a Dordrecht, Fan 1618. & 1619]. A Dordrecht, chez Jean Berewout, & Francois Borsaler, compagnons de Canin (A Dordrecht, Imprimé chez Pierre Verhaghen, Isaac Canin, Joris Waters, Jean Berewout, Francois Borsaler, Nicolas Vincent, Zacharie Jochums, Francois Boels), 1619. 4°: *6 A-P4 Q2, 68 folia, pp. [12] 1-119 [= 122] [2]. *l r //7.SYNOQVS [houtsnede, 'schellekoörd' links achter] *V a *2r tp IVGEMENT *2r privilege,- 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen *3 r *6V voorw. Al r -02 v tekst 03 r -P3 r SENTENCE P3V-Q1V APPROBATION, 's-Gravenhage 2 juli 1619, C. Aerssen Q2 r col. A DORDRECHT, Imprimé chez Pierre Verhaghen, Isaac Canin, Ioris Waters, Iean Berewout, Francois Borsaler, Nicolas Vincent, Zacharie Iochums, Francois Boels. 1619 Q2V D. KB pflt 2849 (afb.); UBL Thyspf 2543; + Knuttel 2849.


W. Heijting 8 1619 a Synodus. [*2r: Oordeel des Synodi Nationalis der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden: ghehouden binnen Dordrecht, inden jare 1618. ende 1619.]. Tot Dordrecht, by Isaac Janssen Canin, ende zijne medestanders (Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen, Isaac Jansz. Canin, Joris Waters, Jan Leendertsz. Berewout, Francoys Bosselaer, Niclaes Vincenten, Zacharias Jochemsz. Francoys Boels), 1619. 4°: *6 A-O4 P 2 , 64 folia, pp. [12] 1-58 [=114] [2]. * l r tp SYNODVS [houtsnede met breuk, 'schellekoord' rechts achter] T D *2 r tp Oordeel des SYNODI NATIONALIS Der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden: ghehouden binnen DORDRECHT, Inden Iare 1618. ende 1619. *2V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C.Aerssen *3r-*6v voorw. Al r -N4 r tekst N4 r 03 v Sententie 04 r -Pl v Approbatie, 's-Gravenhage 2 juli 1619, C. Aerssen P T col. Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen / Isaac Jansz. Canin / Joris Waters / Jan Leendertsz. Berewout / Francoys Bosselaer / Niclaes Vincenten / Zacharias Jochemsz. Francoys Boels. 1619 P2 rv D.

b Als a, maar de paginering is: pp, [12] 1-114 [2]. BVU XI.00561 (b) (afb.), XW.00279 (b), XW.00361 (b), XW.00459 (b), XW.06387 (a), XW.06401 (a), XW.06932 (b), XW. 06933 (b); UBA 247 G 32 (a), 2455 D 9:1 (b), Pfl. B.t. 22 (a? 04-P2 uit een ander ex.), Pfl. B.t. 22a (a), Pfl. B.t. 23 (a), Pfl. B.t. 24 (b), Pfl. B.t. 24a (b, echter eerste titel als nr. 9; zie ook aant.); KB 231 M 31 (b), 1001 E 44 (b), pflt 2846 (a), pflt 2846a (a), pflt 2847 (b); UBU 433 H 7 (b), THO: RIJS 13623 dl 1 (b, -*2-*6,P2). Knuttel 2846 (a), 2846a (a), 2847 (b). Nr. 9 omvat eveneens 64 folia, maar het colofon is daar gedateerd 25 augustus. Het exemplaar UBA Pfl. B.t. 24a is ingebonden met een bijbehorend handschrift: "Formulier van onderteijekeninge voor de Predicanten", met zeven handtekeningen uit de classis Utrecht, 1634.

DNRXX1II (1999) 138

DE DORDTSE UITGEVER FRANCOIS BOELS 9 1619 Synodus. [*2r: Oordeel des Synodi Nationalis der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden: ghehouden binnen Dordrecht, inden jare 1618. ende 1619.]. Tot Dordrecht, by Isaac Jansen Canin, ende zijne medestanders (Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen, Isaac Jansz. Canin, Joris Waters, Jan Leendertsz. Berewout, Francoys Bosselaer, Niclaes Vincenten, Zacharias Jochemsz. Francoys Boels, 25. Augusti 1619). 4°: *6 A-O4 P2, 64 folia, pp. [12] 1-114 [2]. * l r tp SYNODVS [houtsnede, 'schellekoord' links achter] *l v o *2 r tp Oordeel des SYNODI NATIONALIS Der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden: ghehouden binnen DORDRECHT, Inden Iare 1618. ende 1619. *2V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen *3r-*6v voorw. Al r -N4 r tekst N4 r -03 v Sententie 04 r -Pl v Approbatie, 's-Gravenhage 2 juli 1619, C. Aerssen Pl v col. Tot Dordrecht, Gedruckt by Pieter Verhagen / Isaac Jansz. Canin / Joris Waters / Jan Leendertsz. Berewout / Francoys Bosselaer / Niclaes Vincenten / Zacharias Jochemsz. Francoys Boels. 25. Augusti 1619P2 r v a. BVU XW.06927 (afb.); UBU 130 G 25 (echter eerste titel als nr. 8). Nr. 8 omvat eveneens 64 folia, maar daar ontbreekt in het colofon de datering 25 augustus.


W. Heijting 10 1619 Synodus. [*2r: Oordeel des Synodi Nationalis der Gereformeerde Kercken van de Vereen ichde Nederlanden: ghehouden binnen Dordrecht, inden jare 1618. ende 1619.]. Tot Dordrecht, by Isaac Janssen Canin, ende zijne medestanders (Tot Dordrecht, Ghe-druckt by Pieter Verhagen, Isaac Jansz. Canin, Joris Waters, Jan Leendertsz. Berewout, Fransoys Bosselaer, Niclaes Vincenten, Zacharias Jochemsz. ende Fransoys Boels), 1619. 4°: *6 A-M4, 54 foiia, pp. [12] 1-96. *Y tp SYNODVS [houtsnede met breuk, 'schellekoord' rechts achter] *l v D *2 r tp Oordeel des SYNODI NATIONALIS Der Gereformeerde Kercken van de Vereenichde Nederlanden: ghehouden binnen DORDRECHT, Inden Iare 1618. ende 1619. *2V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen *3r-*6v voorw. Al r -L4 r tekst L4VM3 r Sententie M3V-M4V Approbatie, 's-Gravenhage 2 juli 1619, C. Aerssen M4V col. Tot Dordrecht, Ghedruckt by Pieter Verhagen / Isaac Jansz. Canin / Joris Waters / Jan Leendertsz. Berewout / Frasoys Bosselaer / Niclaes Vincenten / Zacharias Jochemsz. ende Fransoys Boels. 1619. BVU XI.00332 (afb.), XW.00307, XW.00351, XW.00458; UBA 414 G 35, 2347 G 15:1, Pfl. B.t. 24b; KB 381 H 4:3, 1002 C 37 (eerste titel wijkt af; mogelijk later bijgebonden); UBL Sem. Rem. 1708; + De nrs. 8-9 omvatten niet 54 maar 64 folia.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 11 1619 Oratie over het Synodi Nationael, gehouden binnen Dordrecht [...], door D.P. [= David Pareus] uyt den Latijn: in 't Nederduyts overgeset. Ghedruct tot Leyden, (Tot Dordrecht gedruct by Isack Janssz Canin ende zijne medestanders) voor Isaac de Beer, 1619. 4°: A-D 4 , 16 folia, pp. [3] 4-32. Al r tp [houtsnede] A T • A2r-A4v Het beginsel des Nationaels Synodi Bl r -D4 v tekst D4V col. Tot Dordrecht gedruct by Isack Ianssz Canin en zijne medestanders 1619. BVU XW.00323 (afb.); UBA Pfl. B.t. 10, P i l B.t. 10a; KB pflt 2840a; UBL Thyspf 2533. Knuttel 2840a.

12 1620 Acta Synodi Nationalis [...] Dordrechti habitae Anno M D CXVIII et M D CXIX. Lugduni Batavorum, typis Isaaci Elsevirii, Societatis Dordrechtanae sumptibus, 1620. F°: f 2 f 3 | 6 4t 4 A-Z6 2A-2G6, a-x6, 3A-3Z6 4A6 4B 4 , 474 folia, pp. [40] 1-360, [2] 3-252, [2] 3292 [4]. | l r tp t l v - f 4V opdr. aan de vorsten en de overheden, 's-Gravenhage 27 maart 1620 2fl r -4f3 r voorw. 4f3 r AMICE LECTOR 4t3 v -4f4 r privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen AV2G6V tekst al r tussentitel IVDICIA THEOLOGORVM EXTERORVM al v D a2r-x6v tekst 3AV tussentitel IVDICIA THEOLOGORVM PROVINCIALIVM 3A1V D 3A2r-4B2v tekst 4B3 r errata 4B3V col. LVGDVNI BATAVORVM, Typis ISAACI ELSEVIRI, Academiae Typographi, Societatis Dordrechtanae sumptibus. M D CXX 4B4 r v D. BVU XI.05126 (afb.); Tilburg KUB TF PRE 77 (defect); + Willems 167.


W. Heijting 13 1620 Acta Synodi Nationalis [...] Dordrechti habitae anno M D CXVIII et M D CXIX. Dordrechti, typis Isaaci Joannidis Canini & sociorum, 1620. F°: [f] 2 2 f 3 | 6 4 f A-Z6 2A-2E6 2F 8 , a-z6, 3A3Z 6 4A-4C 6 4D 8 , 498 folia, pp. [40] 1-352, [2] 3276, [2] 3-323 [5]. [ t ] l r tp [f]l v D [f]2r"v opdr. aan de vorsten en de overheden, 's-Gravenhage 27 maart 1620 2 | l r 4f4 r voorw. 4|4 v -4f4 r privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen Al r -F86 v tekst a l r tussentitel IVDICIA THEOLOGORVM EXTERORVM al v D a2r-z6v tekst 3Al r tussentitel IVDICIA THEOLOGORVM PROVINCIALIVM 3A1V D 3A2 r -4D6 r tekst 4D6V D 4D7 r -4D8 r INDEX 4D8V D. BVU XI.05076 (afb.); 14

1620

a

Acta Synodi Nationalis [...] Dordrechti habitae Anno M D CXVIII et M D CXIX. Dordrechti, typis Isaaci Joannidis Canini, & sociorum, 1620. 4°: f4 2 f - 3 f 4t 6 a-Z8 2A-2B 8 2C 6 , a-v8 x4, 3A3Z4 4A-4Z 4 5A-5E4 5F2, 602 folia, pp. [52] 1411 [1], [2] 3-328, [2] 3-413 [= 409] [3]. t l r tp f l v • | 2 r - | 4 r opdr. aan de vorsten en de overheden, 's-Gravenhage 27 maart 1620 t4 r privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen f4 v SYNODVS [in rooddruk] [houtsnede met wijde breuk, 'schellekoord' links achter] 2fl r 4f4 r voorw. 4t4 v -4t6 r INDEX 4|6 V D Al r -2C6 r tekst 2C6V D al r tussentitel IVDICIA THEOLOGORVM EXTERORVM al v • a2r-x4v tekst 3AV tussentitel IVDICIA THEOLOGORVM PROVINCIALIVM 3A1V D 3A2 r -5Fl r ^ t o 5 F l v - 5 F 2 v D.

Als a, maar paginering aan het eind [2] 3-414 [= 410] [2], en inhoud 3A2 r -5Fl v tekst 5¥TV a. BVU XI.00305 (a), XI.00355 (b) (afb.); +


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 15 1620 WILLEM TEELLINCK, De clachte Pauli, over sijne natuerlij cke verdorventheyt, met de middel om van de macht der selver verlost te werden. Tot Dordrecht, ghedruct by Fransoys Borsaler, voor Zacharias Jochimsz. ende Fransoys Boels, 1620. 4°: A-F4, 24 folia, pp. [4] 1-41 [3]. AT tp AT D A2™ opdr. aan Adriaen de Huybert, Middelburg 21 juli 1620 A3r-F3r tekst F3 r col. TOT DORDRECHT. Ghedruckt by Fransoys Borsaler. 1620 F3V F4V D. KB pflt 3121; UBL 1164 G 18; UBU E qu 432 dl 5, E qu 448 dl 3 (afb.). Teellinck 13a; Knuttel 3121. 16 1621 a Acta ofte Handelinghen des Nationalen Synodi [...] tot Dordrecht, anno 1618. ende 1619. Tot Dordrecht, ghedruckt by Isaack Jansz. Canin, ende zijne geassocieerde druckers inde selvighe stadt (Gedruckt tot Dordrecht, by Isaack Jansz. Canin, Pieter Verhagen, Joris Waters, Zacharias Jochemsz. Francoys Boels, Nicolaes Centen, Francoys Borselaer, Jan Leendertsz. Berewout), 1621. F°: TT4 f-3f A-E8 (E4+'E5') F-Z8 2A6, a-s8 t2, 3A-3Z8 4A8 *8, 565 folia, pp. [54] 1-386 [= 384], [2] 1-288 [2], [2] 3-382 [16]. Na TT4 (soms elders in het voorwerk) ingevoegd dubbelblad met gravure. 7tlr voortitel ACTA SYNODI NATIONALIS Ghehouden Tot DORDRECHT %V' n %T tp nT privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen 7i3r-7c4r opdr. aan de vorsten en de overheden, 's-Gravenhage 27 maart 1620 7i4v o tl r -3t7 v voorw. 3f8r-2A3v tekst 2A4r-2A6v De Oratie D. Iohannis Acronij al r tussentitel DE OORDEELEN DER WTHEEMSCHEN THEOLOGEN al v a a2r-tlv tekst t2 rv D 3Al r tussentitel HET OORDEEL DER GEDEPVTEERDEN VANDE NEDERLANTSCHE KERCKEN 3A1V n 3A2r-4A8v tekst *l r -*2 r Oordeel ende uyt-sprake [...] der Gereformeerde Kercken van Vrancrijck *2V-*7V registers *7V col. Gedruckt tot Dordrecht, by Isaack Jansz. Canin / Pieter Verhagen / Joris Waters / Zacharias Jochemsz. Francoys Boels / Nicolaes Centen / Francoys Borselaer / Jan Leendertsz. Berewout / [jaartal niet afgedrukt] *8 r v D. b Ti l r voortitel DRECHT!.

ACTA

SYNODI NATIONALIS

DOR-

BVU XI.05133 (a) (afb.); UBA 331 G 12 (b), 2332 A 7 (a), OF 80-13 (a); KB 583 B 21 (a), 1004 A 19:1 (a), Edam 96 (a); UBL 1199 A 8 (a), Sem. Rem. 2792 (a), Thys. 339 (a); UBU H fol 156 (b); +


W. Heijting 17 1621 Acta ofte Handelinghen des Nationalen Synodi [...] tot Dordrecht, anno 1618. ende 1619. Tot Dordrecht, ghedruckt by Isaac Jansz. Canin, ende sijne gheassocieerde druckers inde selvighe stadt (Tot Dordrecht, ghedruckt by Isaac Jansz. Canin, Pieter Verhagen, Joris Waters, Zacharias Jochemsz. Fransoys Boels, Niclaes Vincenten, Fransoys Bossaler ende Jan Leendertsz. Berewout), 1621. 4°: *4 f-3f8 A-Z8 2A-2D 8 2E4, a-y8, 3A-3Z8 4A4C 8 4D 4 z-2z8, 652 folia, pp. [58] [1] 2-437 [1], [2] 3-356 [= 352; 77-78 overgeslagen, 354 gepag. 356], [2] 3-426 [= 424; 221-222 overgeslagen] [32]. * l r tp *l v privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen *2 r -*3 v opdr. aan de vorsten en de overheden, 's-Gravenhage 2-7 maart 1620 *4r D *4V SYNODVS [houtsnede met gerepareerde breuk, 'schellekoord'links achter] f l r -Al v voorw. A2 r -2E4 r tekst 2E4V o al r tussentitel DE OORDEELEN DER WTHEEMSCHEN THEOLO GHEN al v D a2r-y8v tekst 3Al r tussentitel HET OORDEEL Der Ghedeputeerden Vande NEDERLANTSCHE KERCKEN 3A1V G 3A2r-4D4v tekst zl r -z2 v Oordeel ende uyt-sprake [...] der Ghereformeerde Kercken van Vranckrijck z3r-2z7v registers 2z7v col. TOT DORDRECHT, Ghedruckt by Isaac Jansz. Canin / Pieter Verhagen / Joris Waters / Zacharias Jochemsz. Fransoys Boels / Niclaes Vincenten / Fransoys Bossaler ende Jan Leendertsz. Berewout. 1621 2z8 r v o. BVU XI.00565 (afb.); UBA 412 C 5; KB 542 C


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 18 a [ADRIAEN

1621 VAN HAEMSTEDE],

De

historiën

der

vromer martelaren. Die om het ghetuyghenisse des H. Euangeliums haer bloedt vergoten hebben [...]. Desen laetsten druck van nieus vermeerdert. 3 dln. Tot Dordrecht, ghedruckt by Joris Waters (2-3: by Joris Waters, Zacharias Jochimsz. ende Francoys Boels), 1621. F°: (.)4 A-Z8 2A-20 8 2P6 2Q 4 , 2A-2I8, (*)4 3 A- 3 Q 8 , 514 folia, ff. [4] 1-295 [= 306], [1], 1-71, [4] 1125 [3]. (.)l r tp (.)l v D (.)2r Den Drucker tot den Christelicken Leser, 29 sept. 1616 (.)2V-(.)4V voorw. Van Haemstede, Antwerpen 1559 Al r -2Q4 r tekst 2Q4V D 2 Al r tp dl 2 De Historiën Der Vromer Martelaren. HET T W E E D E DEEL [...] by een vergadert. DOOR Andream Oosterbeeck [...]. Tot Dor drecht, By Joris Waters / Zacharias Jochimsz. ende Francoys Boels 1621 2A1V Tot den Christelijcken Leser 2A2r-2I8r tekst 2I8V Besluyt (*)l r tp dl 3 De Historiën Der Vromer Martelaren. HET DERDE DEEL [...]. Tot Dordrecht, By Joris Waters / Zacharias Jochimsz. ende Francoys Boels 1621 (*)l v D (*)2 rv opdr. H. Hexam aan Johannes Polyander (*)3r"v voorw. (*)4r Latijns gedicht met Ned. vert. (*)4V D 3 Al r - 3 Q5 r tekst 3 Q5V-3Q8V registers. b Tot Dordrecht, voor Zacharias Jochimsz (2-3: by Joris Waters, Zacharias Jochimsz. ende Francoys Boels), 1621. c Tot Dordrecht, voor Francoys Boels (2-3: by Joris Waters, Zacharias Jochimsz. ende Francoys Boels), 1621. BVU XI.05324 (b); UBA OG 66-4 (a); KB 2112 A 11 (c)(afb.). Niet in Bibl. belg.


W. Heijting 19

,

1621

GODEFRIDUS UDEMANS, Practycke, dat is Werc-

kelijcke oeffeninge vande christelicke hooftdeuchden, gheloove, hope, ende liefde. Den tweeden druck. Tot Dordrecht, voor Franssoys Boels, 1621. 8°: f6 A-Z8 2A-2C 8 2D 4 , 220 folia, pp. [12] 1409 [15]. f l r tp t l v bijbelteksten f2 r -|5 v opdr. aan de bestuurders van Zierikzee, Zierikzee 14 juni 1612 | 6 r gedicht Martinus Bruynvisch t 6 v o Al r -2C5 r tekst 2C5V Besluyt 2C5 v -2C6 r Ghebedt 2C6V o 2C7 r -2D4 r TAFEL 2D4V D. BVU XI.07336 (afb.). Udemans 6b. Het drukkersmerk (zie afb.) was in gebruik bij Jan Barentsz. Smient te Dordrecht. Alleblas 1976,

20 1621 DANIEL DE LA VIGNE, Le moine confus c'est a dire Refutation de f. Louis du Chasteau moine Liegeois luy remonstrant les impietez [...] de 1'eglise papale. A Dordrecht, par Theodore de Vreeswijck, pour Zacharias Jochims, & Francoys Boels, 1621. 8°: pp. [30] 1-627 [1] (laatste paginanummers met pencorrecties). p.[l] tp p.[2] D p.[3-4] opdr. aan de ouderlingen en diakenen van de Waalse gemeente te Dordrecht \>.[5-29] inhoud p.[30] errata p. 1-627 tekst p.[628] D. Winchester Cathedral Library (afb.). D J . Shaw (ed.), The cathedral libraries catalogue, vol. 2, Books printed on the continent of Europe bef ore 1701 in the libraries of the Anglican cathedrals of England and Wales, London 1998, nr. H730. De beschrijving is gebaseerd op een gedeeltelijke reproductie.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 21 HERMANNUS

1622 MOLLERUS,

Sielen-balsem, dat is,

Veertich [...] betrachtingen over den XCI. Psalm, tot dienst van alle vrome ende godsalighe herten, ende voornamentlicken, die de Heere met de vreeselicke peste is besoeckende [...]. Ende in dese onse Nederlantsche tale over-geset van Petro Neandro. Tot Dordrecht, by Fransoys Boels, 1622. Ende gevisiteert by de E.H. De ghedeputeerde des Synodi van Suyt-Hollandt. 12°: f8 A-K12 L4, 132 folia, pp. [16] 1-247 [1]. t l r tp ÏV Aen de [...] Regeerders, so van de Graefflijcke, als andere vermaerde Steden, in dese vereenichde Nederlanden liggende f2 r -t7 v voonv. Neander t8 r ' v D Al r -K5 r tekst K5v-L4r Antwoorde op de Vraghe Of eenen Christen Mensche toestae ende géoorloft zy / in tijt van de grasserende Pestilentie te vluchten? L4V D. Tilburg KUB KOD 019 C 11 (afb.).

22 HERMANNUS

SCHOTTENIUS,

Adelicken

roosen-

crans. Dat is Schoone beschrijvinge eens eerlicken ende godtsaligen levens [...]. Waer by dat mede ghevoecht zijn, vele heerlicke redenen ende loffelicke daden, des [...] Alphonsi, coninck van Aragonien ende NeapoJis [...]. Vertaelt van Petro Neandro. Tot Dordrecht, [Niclaes Vincentsz van Spierinxhouck] voor Fransoys Boels, 1622. 4°: t 4 A-Z4 2A-2C 4 , 108 folia, pp. [8] 1-206 [2]. t l r tp t l v • f2 r privilege, f's-Gravenhage]4 aug. 1622, Aertzoon f2 v -t4 r opdr. vertaler aan de ridderschap, de edelen en andere aanzienlijken in de Vereenigde Nederlanden ^W o Al r -A2 r voorw. A2V-R2V tekst Adelicken roosen-crans R3r-2A4r tekst Alfons van Aragon 2A4V-2C3V Hier op soo volgen ooc noch Vijftien seer treffelicke redenen 2C4r register van persoonsnamen 2C4V D. Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Th 2359 (afb.) Oorspronkelijk in het Latijn verschenen onder de titel Vita honesta. Het drukkersmerk is van Niclaes Vincentsz van Spierinxhouck.


W. Heijting 23 . 1624 Actes du Synode National, tenu a Dordrecht, 1'an MDCXIIX & XIX [...]. Mis en Francois par Richard Jean de Neree. A Leyden, chez Isaac Elsevir, aux despens de la Compagnie de ceux de Dordrecht, 1624 (dl 2: 1622). 3 dln; 4°: *-8* 4 9*2 A-Z4 2A-2Z4 3A-3Z4 4A-4H4, a4 ( a l + 2 f ) b-z4 2a-2s 4 2t2, 3a4 ( 3 a l + 3 f ) 3b-3z4 4a-4y4, 696 folia, pp. [68] 1-618 [= 616; 481-482 overgeslagen], [10] 3-332, [10] 3-356 [4]. *l r tp *l v ATTESTATION, Leiden 2 aug 1624, Jean Polyander e.a. *2 r -2*l v opdr. vertaler aan de Staten-G'eneraal 2*2r-2*4r opdr. aan de vorsten en de overheden, 's-Gravenhage 17 maart 1620 2*4V privilege, 's-Gravenhage 14 mei 1619, C. Aerssen 3*l r -8*3 v voorw. 8*4r-9*2v inhoud Alr-4H4V tekst aV tp SECOND VOLVME DES ACTES [...] CONTENANT Les Iugemens DES THEOLOGIENS ESTRANGERS [...]. A LEYDEN. CHÉS ISAAC ELSEVIR [...]. Aux despens de la Compagnie de ceux de Dordrecht. L'AN M. D. CXXII al v D 2Hlr-2f3v opdr. vertaler aan prins Maarits 2Tf4r"v inhoud a2r-2t2v tekst 3al r tp TROISIESME & DERNIER VOLVME DES ACTES [...] CONTENANT Les Jugemens DES THEOLOGIENS DES PRO VINCES UNIES [...]. A LEYDEN, Chéz ISAAC ELSEVIR [...]. Aux despens de la Compagnie de ceux de Dordrecht. L'AN M D CXXIV 3al v D 3^1'3^[4r opdr. vertaler aan Gaspart de Coligny 3^|4r"v inhoud 3a2r-4y2v tekst 4y3r"v errata 4y4r"v D. BVU XI.00566 (afb.); UBA 412 C 4, 2347 H 5,6; Leeuwarden PB 4087G; UBL 188 C 34; + Willems218.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 24

1624

GODEFRIDUS UDEMANS, Geestelick compas, dat

is Nut en nootwendich bericht voor alle zee-varende ende reysende luyden [...]. Den tweeden druck. Tot Dordrecht, (Tot Middelburgh, ghedruckt by Hans vander Hellen) voor Francoys Boels, 1624. 8°: A-Z8 2A-2C 8 , 208 folia, pp. [8] 1-399 [9]. A T tp A l v bijbelteksten A2 r -A4 v opdr. aan Adriaen de Huybert en aan de vissers te Zierikzee, Zierikzee 6 mei 1617 A5 r -2C4 r tekst 2C4V gedicht A. Hofferus 2C5 r -2C8 v inhoud 2C8V col. Tot Middelburgh, Ghedruckt by Hans vander Hellen. Middelburg ZB 1021 C 25 (afb.). Udemans 9b.

25 1625 Biblia: dat is, De gantsche Heylighe Schriftuere, grondelijck ende trouwelijck verduytschet. Met seer schoone annotatien in het Oude Testament [...] overgheset in onse Nederduytsche tale, door P.H. [= Petrus Hackius]. Dordrecht, (Ter Goude, by Jaspar Tournay) voor Fransoys Boels en Hendrick Laurensz tot Amsterdam, 1625. Geen exemplaar bekend. Briels 473; I. Le Long, Boe k-zaal der Nederduytsche Bybels, Amsterdam 1732, 761-765. De beschrijving is ontleend aan de vermeldingen van Briels en Le Long en aan een andere titeloplage met identiek colofon maar met afwijkend impressum: T'Amstelredam, by Hendrick Laurensz. Exemplaren: UBA 371 A 20; Leeuwarden PB H 128. Volgens Le Long 761-762, die beide varianten heeft gezien, was Hendrick Laurensz de 'Aanlegger' van deze Bijbel.

DNRXXII1 (1999) 149

W. Heijting 26

1627

GODEFRIDUS UDEMANS, Vrede Jerusalems, dat is

Eendracht vande christ. gereformeerde met de eerste apostolische kercke, nopende den H. Doop met den aencleven van dien. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1627. 8°: *8 A-Z8 2A8, 200 folia, pp. [16] [2] 3-377 [7]. *l r tp * l v approbatie Antonius Walaeus, Leiden 24 dec. 1626 *2 r -*8 v opdr. aan de bestuurders van Middelburg, Zierikzee29 jan. 1627 AY tweede tp BODE, Brengende sekere tijdinge uyt Jerusalem / vande Eendracht der Christelijcke Ghereformeerde Kercke / nopende den H. Doop ende den aencleve van dien [...]. TOT DORDRECHT, Voor Fransoys Boels [...] 1626 A l v bijbelteksten A2 r -2A5 r tekst 2A5 v -2A7 r inhoud 2A7 r -2A8 r auteursregister 2A8 r Errata 2A8V D.

Tot Dordrecht, voor Zacharias Jochimsz, 1627 (*l r ). Verder als a. UBA OK 65-1254 (-A1) (a) (afb.); UBG BV e 29 (b) (afb.); + Udemans 12 (a), 12 variant (b).


DE DORDTSE UITGEVER FRANCOIS BOELS 27

1628

H.A. [= HENRY AINSWORTH], De ghemeynschap

der heylighen. Ofte, Een tractaet vande ghemeynschap die de gheloovighe hebben met Godt, [...] in't Engelsch beschreven door H.A. Ende nu in't Nederlandtsch ghetrouwelijck overgheset door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1628. go. *8 A . y 8 ?

16g folia? p p

|"l6j

1-319

^

*l r tp *l v D *2r-*7v voorw. *8r"v inhoud Al r -V4 v tekst V5 r -V8 r Vande drie soorten van menschen V8 V D.

BVU XI.06708 (afb.). Niet in Traas; Schoneveld 49; FAtY, dl 1, 13.

28

1629

BALTHAZAR LYDIUS, Christelycke ghebeden, om

in verscheyden soo gheestelijcke als lichamelijcke nooden ende swaricheden te ghebruycken. Tot Dordrecht, (Ghedruckt ter Goude, by Jaspar Tournay) by Fransoys Boels, 1629. 12°: A-M12 N 8 , 152 folia, pp. [2] 3-299 [5]. AT tp A l v D A2 r -All v opdr. erfgenamen Balthazar Lydius aan Jacob Cats A12 r -Bl v gedicht Van de nootsakelijckheyt ende nutticheyt des Ghebedts B2 r -N3 v tekst N4 r -N5 r Precatio Poètae alicujus Christiani N5 r -N6 r Precatio Ioh. Pici Mirandulae, paucis mutatis N6V-N8V Register N8V col. Ghedruckt ter Goude / by Jaspar Tournay, 1629. Dordrecht Gem. Archief 18.034 (afb.). Niet in SGT; J. Alleblas, 16e en 17e eeuwse Dordtse uitgevers- en drukkersmerken, Dordrecht 1982 (kalender voor 1983 uitgegeven door de Gemeentelijke Archiefdienst Dordrecht), april.


W. Heijting

29 1630 GlSBERTUS VOETIUS, Philonium Romanum correctum. Hoc est, Notae & castigationes, in declamatiunculam Cornelii Jansenii [...], titulo Alexipharmaci civibus Buscoducensibus propinati. Dordrechti, apud Franciscum Boels, 1630. 4°: A-R4, 68 folia, geen nummering. A l r tp Al v f A2 r opdr. aan de bestuurders en de inwoners van 's-Hertogenbosch, Heusdae V. Kalend. Septembr. M.D.C.XXX A3r-D4v ALEXIPHARMACVM CIVIBVS SILVAEDVCENSIBVS PROPINATVM [...] AVTORE CORNELIO IANSSENIO D4V CENSVRA, ondertekend Lib. Fromondus, Die IV. Iunij Anno MDCXXX E1 r-R2v tekst R3r"v errata R4 r v D. UBL 421 F 40, 979 F 7:2; Tilburg KUB THF A 12747 (atb.); UBU H. qu. 63.

30

1631 Clare ende onwederlegghelijcke merck-teeckenen der zaligheydt. Vanden mensche die door het gheloove voor Godt gerechtveerdight is [...] . Eerst in de Engelsche tale beschreven [...], ende nu inde Nederlandtsche tale overgheset door I.S. [= Josua Sanderus]. Den tweeden druck. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1631. TIMOTHY

ROGERS,

16°: *12 A-L8, 100 folia, pp. [24] 1-173 [3]. *l r tp *l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde *2r-*8v opdr. vertaler aan de verbannen burgers van Antwerpen, Dordrecht 23 juni 1625 *9r-*12r voorw. *12v Cort vertoogh des gantschen Tractaets Alr-L7r tekst L7V-LP inhoud. UBL 1089 H 45 (afb.). Traas 5; Schoneveld 526; FAtY, dl 1, 1600.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 31 GODEFRIDUS

1631 UDEMANS,

Christel ij cke

bedenc-

kinghen die een geloovige siele dagelijcx behoort te betrachten [...]. De leeder Jacobs, ofte De rechte wegh na den hemel [...]. Den vijfden druck. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1631. 16°: *10 A-K8 L4, 2A-Z8 2A-2B 8 , 294 folia, pp. [20] 1-168, [20] 1-380. *l r tp * l v D *2 r -*5 r opdr. aan de kerkeraaden de gemeente te Zierikzee, Zierikzee 31 dec. 1608 *5 v -*9 r gedicht Adrianus Hofferus *9V-*10V Latijns gedicht Abrahamus Merius Al r -L4 v tekst 2 Al r tp De Leeder van Iacob, DAT IS: Corte ende naecte afbeeldinge van den rechten wegh na den Hemel [...]. Den vierden druck [...]. TOT DORDRECHT, Voor Fransoys Boels [...] 1631. 2 A1 V D 2A2r-2A8v opdr. aan de gemeente te Zierikzee 2 Bl r - 2 B2 r Latijns gedicht Ludovicus a Kinschot 2B2V D 2 B3 r -2B8 v tekst. Particuliere collectie (afb.). Udemans Ie. Het toegevoegde werk kan ook zelfstandig voorkomen. 32

1632

[JOHANN PHILIPP ABELIN], Armorum Suecicorum

continuationis. Pars tertia. Dat is: t'Derde deel van het historisch vervolch vande victorien, tochten en daden Gustavi Adolphi des conincks in Sweden etc. In desen sijnen oorlogh. Tot Dordrecht, (by Niclaes Vincentsz) voor Francoys Boels, 1632. 4°: A-H 4 , 32 folia, pp. [8] 1-55 [1]. Al r tp ~A1V D A2 r Psalm 60 Vers. 1. 2. 3. &c. A2V D A3r"v opdr. aan Abraham van Beveren, ondert. B.H. [vignet] A4 r Tot den Christelijcken Leser A4V D Bl r -Hl v tekst H2r-H4r gedicht H4V [vignet] col TOT DORDRECHT. By Niclaes Vincentsz. 1632 [vignet]. KB pflt 4192 (afb.); UBL Thyspf 3756. Knuttel 4192.


W. Heijting 33 1632 Articulen by [...] den prince van Oraengien geaccordeert aen de clerge raedt, reken-camer des conincx van Hispaengien in Gelderlandt, ende voort aen burghemeesteren ende schepenen, raedt ende ghemeene ingheseten der stadt Ruermonde. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1632. 4°: A4, 4 folia, geen nummering. A l r tp Al v a A2 r -A4 r tekst A4 r vignet A4V D. KB pflt 4213 (afb.); UBL Thyspf 3781. Knuttel 4213. 34 1632 Biblia: dat is, De gantsche Heylighe Schriftuere, grondigh ende trouwelijck verduytschet. Met seer schoone annotatien in het Oude Testament [...] overgeset door P.H. [= Petrus Hackius] [...]. Op nieus oversien [...]. Door Sixtinus Amama [...]. Ende het Nieuwe Testament [...]. Door Harmannum Faukelium. Tot Dordrecht, gedruckt voor Francoys Boels, 1632. F°: *8 2*-3* 6 A-Z 8 2A-2Z 8 3A-3H 8 3I10 3K-3Y 8 3Z10 4A10, 586 folia, ff. [20] 1-352 [1] 353-441 [1] 442-566 [447 dubbel gefolieerd, 452-454 overgeslagen]. *l r tp * l v inhoud O.T. *2 r voorw. Sixtinus Amama, Franeker 21 sept. 1625 *2V voorw. Hermannus Faukelius, Middelburg 2 juni 1617 *3 r -*8 v Bybelscher Jaer-tijts-Register 2*l r -3*4 v Register 3*5r-3*6r Een uytlegginghe / van eygen Hebreeusche [...] namen 3*6V Berekeninge der Jaren van de Scheppinghe der Werelt Al r -2X8 V tekst O.T. 2Yl r tussentitel DE BOECKEN GHENOEMT APOCRYPHI [...]. Gedruckt [...] 1632 2Y1V inhoud apocriefen 2Y2 r -3I10 r tekst apocriefen 3I10V D 3Kl r tp Het Nieuwe TESTAMENT: Dat is / Het Nieuwe Verbont onses Heeren Jesu Christi. Wt den Grieckschen over-gheset [...]. Door HARMANNUM FAUKELIUM. TOT DORDRECHT, Gedruckt voor Francoys Boels [...] 1632 3K1V inhoud N.T. 3K2 r -4A10 r tekst N.T. 4A10 r col. t'AMSTELREDAM, Gedruckt by Anthoni Jacobsz. [...] 1632 4A10V D. Kampen TU(B) 116 A 3 (afb.); UBL 185 A 4 (-*1).


DE DORDTSE UITGEVER FRANQOIS BOELS 35 a

1632 (1633)

GODEFRIDUS UDEMANS, Practycke, dat is, Werc-

kelijcke oeffeninghe vande christelijcke hooftdeuchden, gheloove, hope, ende liefde [...]. Den derden druck [...] vermeerdert met sijne Bedenckinghen over Mart. 11. vers. 12. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1632. 4°: *6 A-Z 8 2A-2C 8 2D 4 , n2 2A-2N8 2 0 1 0 , 334 folia, pp. [12] 1-409 [15], [4] 1-222 [6]. *l r tp * l v bijbelteksten *2 r -*4 v opdr. aan de bestuurders van Zierikzee, Zierikzee 14 juni 1612 *5 r Latijns gedicht Johannes Junius *5V-*6V gedicht Samuel Ampzing Al r -2C6 r tekst 2C6V o 2C7 r -2D4 r inhoud 2D4V u %Y tp BEDENCKINGEN OVER De woorden Matth. 11. vers. 12. inde welcke van het Coninckrijcke Gods, ende de Practijcke om dat in te nemen, ghehandelt wordt [...]. TOT DORDRECHT, Voor Fransoys Boels [...] 1632 7tlv D [7i2rv ?] 2 A l r v voorw. 2 A2 r - 2 07v tekst 2 08 r - 2 09 r TAFEL 2O9v-2O10v Bedenkinghe van seker gheleert man, aengaende de gheestelijcke Oorloghe 2 O10 v Errata. b Als a, maar KY tp HEMELS-BELEGH, Dat is: Geestelijcke maniere van oorlogen / om den Hemel in te nemen [...]. Ghestelt over de woorden [...] Matth. 11. vers. 12. [...]. TOT DORDRECHT, Voor Fransoys Boels [...] 1633 nV a 7r2rv opdr. Aen alle oprechte lief-hebbers vanden voorspoet Ierusalems in het ghemeyn: mitsgaders alle Proponenten ende Studenten der H. Theologie, in de vereenichde Nederlanden / in het bysonder, Zierikzee 8 jan. 1633. BVU XI.00569 (a, -TC2) (afb.), XI.00213 (alleen Hemels-belegh) (afb.); KB 943 B 85 (alleen Hemels-belegh); UBL 528 F 20 (alleen Hemelsbelegh), 1092 H 11 (alleen Hemels-belegh); Middelburg ZB 1028 E 13 (-711-2); + Udemans 6c. Het toegevoegde werk Bedenckingen over de woorden Matth. 11. vers. 12., ook met de titel Hemels-belegh,kan ook zelfstandig voorkomen.


W. Heijting

36 [ADRIAEN

1633 VAN HAEMSTEDE],

De

historiën

der

vromer martelaren. Die om het getuychenis des Heyligen Evangeliums haer bloet ghestort hebben [...]. In desen laetsten druck van nieuws oversien [...]. Door I.S.. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, (Ghedruckt ter Goude, by Jaspar Tournay), by Fransoys Boels, 1633. F°: (f) 6 A-Z 8 2A-2Z 8 3A-3M8 3N-30 6 , 482 folia, ff. [6] 1-471 [5]. ( t ) l ' tp (f)l v a (f)2 r -(f)3 r voorw. I.S. (= Josua Sanderus), 5 sept. 1613 (f)3 v -(t)6 r voorw. Van Haemstede, Antwerpen 1559 (f )6V Latijns gedicht (f)6 v gedicht I.S. (= Josua Sanderus) A l r - 3 0 1 r /efo/301 v -306 r registers 306 r col. Ghedruckt ter Goude, by Iaspar Tournay. 1633 306 v D. UBA OG 65-58 (-306); Tilburg KUB KOD 025 E 0 1 ; U B U H A B 2 2 3 (afb.); + Bibl beïgW


183.

DE DORDTSE UITGEVER FRANQOIS BOELS 37 1634 JOSEPH HALL, Der christenen wegh-wyser ofte Sekere gheestelijcke ende zedelijcke meditatien ende geloften [...]. Hier zijn oock noch achter bij ghevoeght eenighe characters [...]. Eerst int Engelsen beschreven [...]: ende nu int Nederlantsch vertaelt door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1634. 8°: (f) 4 A-Z 8 ( S 4 + x U ) 2A 8 , 198 folia, pp. [8] 1279 [1], [6] 1-101 [1]. (f)l r tp (f)l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde (t)2 r -(f)4 v opdr. vertaler aan Cornelis van Bever en, Heerjansdam 28 maart 1634 Al r -S4 r tekst S4V D %Y tp CHARACTERS ofte PRINTEN, dat zijn Levendighe uytdruckselen [...]. TOT DORDRECHT, Voor Fransoys Boels [...] 1634 %l v • %2r opdr. vertaler aan Herman van Bronckhorst \T D S5 r tussentitel PRINTEN van Deughden en Ondeughden S5V D S6r-2A8r tekst IKV a. UBA 1077 E 8 (afb.). Traas 7; Schoneveld 305; FAtY, dl 1, 983. 38

1635

GODEFRIDUS UDEMANS, De laetste basuyne, dat

is, Ghetrouwe waerschouwinghe onses Heeren Jesu Christi, aengaende des menschen uuterste, beschreven door [...] Mattheum, capitt. XXV. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1635. 4°: *-5* 4 6*2 A-Z8 2A-2Z 8 3A 8 3B-3C 4 3D 2 , 408 folia, pp. [44] 1-744 [= 750] [22]. * 1 ' frontisp. * l v D *2 r tp *2V D *3 r -3*3 r opdr. aan de Gecommitteerde Raden van de Staten van Zeeland, Zierikzee 25 juli 1635 3*3V-5*1V voorw. 5*2r"v gedicht J. Cats 5*3 r -6*l r Latijns gedicht Joannes Westerburg 6*l v -6*2 r Latijns gedicht Joannes Junius 6*2r"v gedicht Joh. Rogiers Al r 3A7V tekst 3A8 r -3B3 v inhoud 3B4 r -3Dl v register 3D2 r register bijbelplaatsen 3D2 r citaat Augustinus 3D2r errata 3D2V G. BVU XI.00562 (-*1, *4, 3*4) (afb.); KB 943 B 87; UBU EAG 83; + Udemans 13 a.


W. Heijting 39

1636

I.B. [= JOHAN VAN BEVERWIJCK], Bericht vande

pest. Tot Dordrecht, [Hendrick van Esch] voor Francoys Boels, 1636. 4°: A-F4, 24 folia, pp. [2] 3-48. Al r tp A l v gedicht A2 r -F4 v tekst. UBA 640 G 12:1, Pfl. D.u. 9a (afb.); KB pflt 4454; UBL Pamflt 1636:2573, Thyspf 4055; + Knuttel 4454. Het drukkersmerk is van Hendrick van Esch. Deze is tevens de drukker van het pamflet op rijm dat hiermee tezamen is uitgegeven: PlETER VAN GODEWIJCK, Remedie voor de pest. Tot Dordrecht, gedruckt by Hendrick van Esch, 1636. (Knuttel 4455).

40

1636

[JOHAN VAN BEVERWIJCK], Kort bericht om de

pest voor te komen. Ten dienste van de gemeente der stadt Dordrecht. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Henrick van Esch) voor Francoys Boels, 1636. 4°: A-C4, 12 folia, pp. [2] 3-24. Al r tp Al v gedicht A2 r -C2 v tekst C3r-C4v Extract uyt sekeren brief van den hoogh-geleerden Heere N.N. aen een Doctor van Dordrecht, 19 juni 1636 C4V col. TOT DORDRECHT, Gedruckt by Hendrick van Esch [...] 1636. UBA Br. M.G. 4 C 35; KB pflt 4453; UBL Thyspf 4053; Middelburg ZB pflt 918 (afb.). Knuttel 4453.


DE DORDTSE UITGEVER FRANCAIS BOELS 41 JOHN

1636 DOWNAME,

Hemel-vreughde

dat is: Een

duydelijcke beschrijvinghe vanden staet ende conditie der geloovigen na desen leven. Eerst in de Enghelsche tale beschreven [...], ende nu in de Nederlantsche getrouwelijck overgeset door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, (Ter Goude, ghedruckt by Jacob vander Vliet) voor Fransoys Boels, 1636. 12°: A-O 12 , 168 folia, pp. [8] 1-320 [8]. Na A4 ingevoegd uitslaand blad ("Dese Tafel ofte Bladtwijser / moet staen Pag: 1."). Al r tp A l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2r-A4v opdr. aan Josina van Hardenbroeck, huisvr. van Herman van Bronckhorst, Heerjansdam 31 maart 1636 A5 r -08 v tekst 0 9 r - 0 1 1 v inhoud 0 1 2 v col. TER GOVDE, Ghedruckt by Iacob vander Vliet [...] 1636 0 1 2 r v D. Halle Hauptbibl. Franck. St. FS 21 J 9 (afb.). Niet in Traas; niet in Schoneveld; niet in FAtY.

42

1636

PETRUS WASSENBURG, Fondament des christen-

doms. Ofte Grondigh ende schriftuerlijck onderwijs over de voornaemste hooft-stucken der ghereformeerde christelijcke religie. Ten dienste van de eenvoudighe [...] verbetert ende vermeerdert. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels (tp 2J6: By de weduwe van Niclaes Vincentsz.), 1636. 8°: A-Z8 2A-2L8 2M 4 , 284 folia, geen nummering. Al r tp A l v D A2r-A7v opdr. aan de bestuurders van Dordrecht, Dordrecht 24 sept. 1636 A8 r gedicht C. Carpentarius A8V D Bl r -2J5 r tekst 2J5V D 2J6r tp CORT BERICHT. OVER De voornaemste gronden der Christelijcke religie / in forme van belijdenisse des geloofs gestelt. Begrepen in ses Hooft-stucken. TOT DORDRECHT. By de Weduwe van Niclaes Vincentsz. [...] 1636 2J6V D 2J7r-2M4v tekst. Gouda Bibl. Ger. Gem. in Ned. 960 (afb.). SGT W 42.


W. Heijting 43 1637 JOHAN VAN BEVERWIJCK, Steen-stuck, aenwijsende den oorspronck, teyckenen, 'tvoor-komen, ende ghenesen van steen ende graveel. Tot Dordrecht, by Fransoys Boels, 1637. 12°: 7Ü12 A-G12 H6, 102 folia, pp. [24] 1-178 [2]. nV tpnV D 7i2r-Tc9r gedicht OP HET Steen-Stuck, P. van Godewijck 7i9v-7tllv citaten Erasmus e.a. 7il2r"vo Al r -H5 v fóto H6 rv a. UBA 665 E 30 (afb.). Briels 177. 44 1637 GODEFRIDUS UDEMANS, Geestelick compas, dat is Nut en nootwendigh bericht voor alle zee-varende ende reysende luyden [...]. Den derden druck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1637. 8°: A-Z8 2A-2C8, 2A-2M8 2N4, 308 folia, pp. [8] 1396 [10], [8] 1-183 [9]. AY tp AV bijbelteksten A2r-A4v opdr. aan Adriaan de Huybert en de vissers te Zierikzee, Zierikzee 6 mei 1617 A5r-2B5V tekst 2B6r-2C2r gedicht Casper Parduyn 2C2v-2C3r Latijns gedicht Casper Parduyn 2C3V gedicht Adrianus Hofferus 2C4r2C7V inhoud 2C8r'v o 2 Al r tp Coop-mans-Iacht, Brenghende goede tijdinge uyt het lant Canaan, voor alle vrome Koop-luyden om te verkrijgen ende te behouden eenen gewenschten segen over hare negotie [...] TOT DORDRECHT, By Francoys Boels [...] 1637 2A1V bijbeltekst 2A2r-2A4v opdr, Zierikzee 5 mei 1637 2A5r-2M8r tekst 2M8V col. TOT DORDRECHT, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1637 2 Nl r - 2 N3 v TAFEL 2N3V Errata 2 N4r'v D. BVU XI.06037 (alleen Coop-mans-jacht); UBA 437 G 18 (alleen Coop-mans-jacht); Middelburg ZB 1021 C 25 (alleen Coop-mans-jacht,-2N\-4);+ Udemans 9c. Het toegevoegde werk kan ook zelfstandig voorkomen. Afb. zie p. 183. De gegevens van het Geestelick compas en de afbeeldingen zijn ontleend aan Udemans 9c (exemplaar in een particuliere collectie).


DE DORDTSE UITGEVER FRANÔIS BOELS 45

1638

FRANCISCUS LANSBERGIUS, Christelicke overden-

kinghe des doots, tot beteringe des levens. Tot Dordrecht, (by Hendrick van Esch), voor Francois Boels, 1638. 16°: A-T8, 152 folia, geen nummering. Al r tp Al v D A2 r -A5 v opdr. aan de bestuurders van Rotterdam A6 r -R5 r tekst R5V-S3V Een Christelick Gebedt S4r-T4r Den Laetsen Af-scheydt eens oprechten Christen mensches T4v-T6r Sommige gedenckweerdige Spreucken dienende om wel te sterven T6V-T7V gedicht Waerschouwinge tot alle staten van Menschen T7V col Tot Dordrecht / by Hendrick van Esch [...] 1638 T8 r v D. UBA 410 G 20 (afb.). Niet in SGT\ Briels 177-178.

46 GODEFRIDUS

1638 UDEMANS,

Christelijcke

bedenc-

kinghen die een geloovige siele dagelijcx behoort te betrachten [...]. De leeder Jacobs, ofte De rechte wegh na den hemel [...]. Den sesten druck. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1638. 16°: *10 A-K8 L4, 2A-2Z8 2A-2B 8 , 294 folia, pp. [20] 1-168, [20] 1-380. *l r tp *l v D *2 r -*5 r opdr. aan de kerker aad en de gemeente te Zierikzee, Zierikzee 31 dec. 1608 *5v-*9r gedicht Adrianus Hofferus *9V-*10V Latijns gedicht Abrahamus Merius Al r -L4 v tekst 2 Al r tp De Leeder van Iacob, DAT IS: Corte ende naecte afbeeldinge van den rechten wegh na den Hemel [...]. Den vijfden druck [...]. TOT DORDRECHT, Voor Fransoys Boels [...] 1638. 2 A1V D 2A2r-2A8v opdr. aan de gemeente te Zierikzee 2 Bl r - 2 B2 r Latijns gedicht Ludovicus d Kinschot 2B2V D 2 B3 r -2B8 v tekst. UBA 2409 J 27 (De leeder van Jacob); Marburg UB XIX c C 1314bn (afb. toegevoegd werk). Udemans lf. Het toegevoegde werk kan ook zelfstandig voorkomen.

DNR XXIII (1999) 16!

W. Heijting 47 , 1638 GODEFRIDUS UDEMANS, 't Geestelyck roer van't coopmans schip, dat is: Trouw bericht, hoe dat een coopman, en coopvaerder, hemselven dragen moet in syne handelinge. Tot Dordrecht, (Ter Goude, ghedruckt by Willem vander Hoeve) voor Fransoys Boels, 1638. 4°: (*)-(***)4 A-Z4 2A-2Z4 3A-3Z 4 4A-4Z 4 SASE4, 400 folia, ff. [12] 1-370 [= 360] [28]. (*)l r frontisp. (*)l v D (*)2r tp (*)2V bijbeltekst (*)3r-(**)4v opdr. aan de bewindhebbers van de Oost- en Westindische Compagnieën, Zierikzee 15 juli 1638 (***)l r ' v gedicht Jacob Cats (***)2r-v Latijns gedicht met vertaling van Casper Parduyn (***)3r"v twee Latijnse gedichten Rochus Hofferus (***)4r-v D Al r -4X4 r tekst 4X4V-4Z2V inhoud 4Z3r-5E4v alf. register 5E4V register van enige bijbelplaatsen 5E4V errata 5E4V bijbelteksten 5E4V col Ter Goude, Ghedruckt by Willem vander Hoeve, 1638. Londen British Library C.170.C.21; Minnesota James Ford Bell Library 1638/Ud; Washington Library of Congress HF3595.U3. Udemans 14a. De afbeelding is ontleend aan Udemans 14c.

48 1639 PlETER VAN GODEWIJCK, Segen-vlagh, op de victorie en blijde in-komst van [...] Maerten Herpersen Tromp. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1639. 4°: A8, 8 folia, geen nummering. Al r tp Al v Latijns gedicht Casp. Barlaeus a2 r -a8 r tekst A8r col Gedruckt by Hendrick van Esch, [...] tot Dordrecht. ANNO 1639 A8V o. BVU XW.06934 (afb.); Dordrecht Gem. Archief 10.685; UBLThyspf 4258. Het drukkersmerk, met een Fama-allegorie, verwijzingen naar het drukkers vak en het motto "Konst Baert Roem", komt ook voor in nr. 52. Alleblas 1976, 60 signaleert het merk alleen bij Boels.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 49 1639 THOMAS GOODWIN, De ware vrucht des ghebedts [...]. Eerst in de Enghelsche tale beschreven [...], ende nu inde Nederlantsche getrouwe 1 ijck overgeset door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, (Ter Goude, Gedruckt by Willem vander Hoeve) voor Fransoys Boels, 1639. 16°: A-M 8 , 96 folia, pp. [2] 1-186 [4]. Al r tp Al v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2 r -M6 v tekst M6V-M8V inhoud M8V col TER GOVDE, Gedruckt by Willem vander Hoeve [...] 1639. Particuliere collectie (afb.). Traas 9; Schoneveld 272; FAtY, dl 1, 880.

50 1639 JOSEPH HALL, Subite meditatien dat is: Eenige geestelijcke bedenckingen [...]. Eerst int Engelsen, ende daer na int Latijn beschreven [...] ende nu in de Nederlantsche tale ghetrouwelijck overgheset door I. Sand. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, (Ter Goude, Gedruckt by Willem vander Hoeve) voor Fransoys Boels, 1639. 16°: A-P 8 , 120 folia, pp. [16] 1-216 [8]. Al r tp A l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2r-A6v opdr. vertaler aan de predikanten van de Classis van Dordrecht, Heer jansdam 18 aug. 1639 A7 r -A8 v voorw. Bl r -P4 v tekst P5r-P8v inhoud P8V col. TER GOUDE, Gedruckt by Willem vander Hoeve [...]. ANNO 1639. KB 1003 F 24 (afb.). Traas 10; Schoneveld 318; FAtY, dl 1, 978.

DNRXX1II (1999) 163

W. Heijting 51 JOHN PRESTON, De daghelijcksche

1639 oeffeninghe

der heylighen. Ofte Een tractaet verklarende den gantschen plicht des ghebedts. Eerst inde Engelsche tale beschreven [...]. Ende nu inde Nederduytsche tale getrouwelijck vertaelt door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1639. 16°: (*)4 A-R8 S4, 144 folia, pp. [8] 1-279 [1]. (*)l r tp (*)l v bijbelteksten (*)l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde (*)2r-(*)3r voorw. (*)3V-(*)4V inhoud Al r -S4 r tekst S4V a. UBA 1162 B 48:2 (afb.); + Traas 11; Schoneveld 491; FAtY, dl 1, 1547.

52 1640 PlETER VAN GODEWIJCK, Lyck-klaght, over de doot van [...] Hendrick Kasimier, graef van Nassau, stadt-holder van Frieslant, &c. Tot Dordrecht, gedruckt voor Francois Boels, 1640. 4°: [A]4, 4 folia, geen nummering. [A]l r tp [A]l v D [A]2r-[A]3r tekst [A]3v-[A]4r In D.D. Petrum a Godewijck, cum [...] Henrici Casimirii immaturum obitum patrio carmine dignè deploraret, ondertekend H. LOHEMAN [A]4V D. KB pflt 4692 (afb.). Knuttel 4692. Zie over het drukkersmerk nr. 48.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 53 1640/1641 GODEFRIDUS UDEMANS, 't Geestelyck roer van't coopmans schip, dat is: Trouw bericht, hoe dat een coopman, en coopvaerder, hem selven dragen moet in syne handelinge [...]. Den tweeden druck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch, 1641) voor Francoys Boels, 1640. 4°: *8 2*4 A-Z8 2A-2Z8 3A-3B 8 3C 4 , 400 folia, pp. [24] 1-721 [= 719] [57]. *V frontisp * l v D *2 r tp *2V bijbeltekst *3r-*7v opdr. aan de bewindhebbers van de Oost- en Westindische Compagnieën, Zierikzee 15 juli 1638 *8 r v gedicht Jacob Cats 2*lr"v Latijns gedicht met vertaling Casper Parduyn 2*2 r -2*3 r gedicht Casper Parduyn 2*3r-2*4r twee Latijnse gedichten Rochus Hofferus 2*4V o Al r -2Y8 r tekst 2Y8V-2Z6V inhoud 2Z7-3C4' alf. register 3C4V register van enige bijbelplaatsen 3C4V errata 3C4V bijbelteksten 3C4V col. Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1641. KB 516 E 17; UBL 1496 G 18; UBU I qu. 128 (afb.); + Udemans 14b. Herdruk met gelijke tekst per pagina van de eerste druk van 1638 (nr. 47), die eveneens 400 folia omvat. De foliëring is vervangen door een paginering; de katernopbouw verschilt. Het KBexemplaar bevat (in een zeventiende-eeuwse band) diverse vellen behorend tot de eerste druk; de tekst loopt door, maar de nummeringen en de katernsignaturen vertonen een chaotisch beeld.

54

1640

GODEFRIDUS UDEMANS, Practycke, dat is, Werc-

kelijcke oeffeninge van de christelijcke hooftdeughden, geloove, hope, ende liefde [...]. Den vierden druck [...] vermeerdert met syne Bedenckingen over Matth. 11. vers. 12.Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1640. 4°: *6 A-Z8 2A-2C 8 2D 4 , n2 2A-2N8 2 O l °, 334 folia, pp. [12] 1-409 [15], [4] 1-222 [6]. *l r tp * l v bijbelteksten *2r-*4v opdr. aan de bestuurders van Zierikzee, Zierikzee 14 juni 1612


W. Heijting *5 r Latijns gedicht Johannes Junius *5V-*6V gedicht Samuel Ampzing Al r -2C6 r tekst 2C6V blank 2C7 r -2D4 r inhoud 2D4V D nY tp HEMELS-BELEGH, Dat is: Geestelijcke maniere van oorlogen / om den Hemel in te nemen [...]. Den tweeden Druck [...]. TOT DORDRECHT, Voor Francoys Boels [...] 1640 TT1V D 7i2rv Aen alle oprechte Lief-hebbers van den voorspoet Jerusalems, Zierikzee 8 jan. 1633 Alr"v voorw. AT-OT tekst 08 r -09 r inhoud O9 v -O10 v Bedenckinge van seker geleert man O10v col. TOT DORDRECHT, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1640. BVU XI.00212 (afb.), XI.06568 (defect); KB 943 B 86 (-Hemels-belegh); Midddburg ZB 1021 G 3 (-Hemels-belegh), 1022 A 18; + Udemans 6d. Het toegevoegde werk kan ook afzonderlijk voorkomen.

55 1641 PlETER VAN GODEWIJCK, Witte-broots kinderen, of Bedorve jongelingen. Bly-eynde spel. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1641. 4°: A-L4, 44 folia, geen nummering. A l r tp Al v • A2 r -A3 v voorw., Dordrecht 1 mei 1641 A4 r Den Inhoudt A4 r v Personagien Bl r -L4 v tekst L4V col. TOT DORDRECHT, Gedruckt by Hendrick van Esch [...] 1641. UBA 2772 E 24 (-B1-4); KB 448 J 120 (afb.); UBL 1204 B 24:1; + H. van de Venne, 'Cornelius Schonaeus, 15411611. A bibliography of his printed works. IV. Appendices', in: Humanistica Lovaniensia. Journal of Neo-Latin Studies, 35 (1986), 238 nr. EE 4; G.D.J. Schotel, P. Godewyck. Wittebroodskinderen of bedorve jongelingen. Bly-eynde spel. Eene bijdrage tot de geschiedenis van het schoolwezen in ons vaderland in de XVIF eeuw, Utrecht 1867. Nederlandse bewerking van: Cornelius Schonaeus, Dyscoli.



1641

PETRUS WASSENBURG, Dans-feest der dochteren

te Silo. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1641. 12°: *12 **6 A-I12, 126 folia, pp. [36] 1-212 [4]. *l r tp * l v D *2r-2*4r voorw., Dordrecht 13 april 1641 2*4v-2*5r gedicht Casparus Carpentarius 2*5r*v gedicht Dan. Jonktys 2*6r gedicht R. Carpentier 2*6V o Al r -I10 v tekst Ill r -I12 v inhoud I12v col. TOT DORDRECHT, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1641. BVU XI.07338 (afb.); UBL 1106 G 5:2. SGTW 41.

57 [ADRIAEN

1643 (1644) VAN HAEMSTEDE],

De

historiën

der

vromer martelaren. Die om het getuychenis des Heyligen Evangeliums haer bloet ghestort hebben [...]. In desen laetsten druck van nieuws oversien [...]. Door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, gedruckt by Hendrick van Esch, voor Francoys Boels, 1643 (1644). po. *6 A _ z s 2A-2Z 8 3A-3M 8 3N-30 6 , 482 folia, ff. [6] 1-471 [5]. *l r tp * l v D *2 r -*3 r voorw. I.S. (= Josua Sanderus), 5 sept. 1633 *3v-*6r voorw. Van Haemstede, Antwerpen 1559 *6V Latijns gedicht *6V gedicht I.S. (= Josua Sanderus) A l r - 3 0 1 r tekst 3 0 T 306 r registers 306 r col. Gedruckt tot Dordrecht, by Hendrick van Esch [...] 1644 306 v D. UBA 379 B 7; KB 3194 A 10 (afb.); Leeuwarden PB F 461a (zie aant); UBU HAB 222; + Bibl. belg. H 186. Het exemplaar Leeuwarden PB heeft het voorwerk van nr. 36; het oude jaartal 1633 op de titel is met de pen in een zeventiende-eeuwse hand veranderd in 1645.


W. Heijting 58

1643

THOMAS TAYLOR, Merck-teeckenen van een goet

ende eerlijck herte [...]. Mitsgaders oock De boodtschap van vrede. Ende De dwaesheyt der weder-instortinghe. Door Th. Goodwin over Ps. 85.9. Alles uyt de Engelsche tale int Nederduytsch getrouwelijck over-geset door I. Sand. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1643. 16°: A-T8 V4, 156 folia, pp. [6] 1-306. Al r tp A l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2 r -A3 v opdr. vertaler aan Johannes Bocardus en Thomas Baudixius, Heerjansdam 1 okt. 1641 A4 r -07 r tekst 07 V -Q4 r Boodtschap van Vrede Q4V-V4V De dwaesheyt der Weder-instortinghe. Gent UB Ace. 800 (afb.). Traas 16; Schoneveld 585; FAtY, dl 1, 1770. Oorspronkelijk stond op de titel de (onjuiste) tekst Psalm 85.8 en het jaartal 1642. Beide zijn met de pen gecorrigeerd. De teksten van Thomas Goodwin zijn eerder beschreven als een afzonderlijke uitgave (Traas 14; Schoneveld 273; FAtY, dl 1, 886). 59

1643

IRENAEUS POIMENANDER [PS. VAN GODEFRIDUS

UDEMANS], Absaloms-hayr off Discours, daerinne ondersocht wordt, wat daer te houden zy vande wilde vliegende hayr-trossen. Tot Dordrecht, (Ter Goude, Gedruckt by Willem vander Hoeve), voor Fransoys Boels, 1643. 8°: *8 A-Z 8 2A-2C 8 , 216 folia, pp. [16] 1-406 [10]. * l r tp * l v bijbeltekst *2 r -*8 v opdr. Irenaeus Poimenander aan de kerkeraad en de gemeente te Utrecht, 1 okt. 1642 *8V approbatie van de Utrechtse hoogleraren, Utrecht 10 december 1642 Al r -2C3 V tekst 2C4 r -2C7 r inhoud 2C7 r col. TER GOUDE, Gedruckt by Willem vander Hoeve. ANNO 1643 2C7V Errata 2C8 r v D. UBA 752 G 15 (afb.), 1389 F 32; KB 3088 G 1; U B L 6 8 8 H 8, 1106 G 12; + Ude mans 16.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 60 1643 GODEFRIDUS UDEMANS, Corte ende duydelicke verclaringe over het Hooge-liedt Salomo [...]. Den tweeden druck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1643. 8°: *-3* 8 A-Z8 2A-2E 8 , 248 folia, pp. [48] 1-446 [2]. *l r tp *l v bijbelteksten *2r-*4v opdr. aan Cornelis Stavenisse, Zierikzee 8 april 1643 *5r-2*4v opdr. aan Eeuwout Teellinck, Zierikzee 18 febr. 1616 2*5r-2*6r gedicht Jacobus Lydius 2*6V-3*6V inhoud 3*7-3*8 v D Al r -2E7 V tekst 2E8r citaat Bernardus 2E8V col. TOT DORDRECHT, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1643. BVU XI.07337 (afb.); Gouda Bibl. Ger. Gem. in Ned. 1180; Middelburg ZB 1028 F 10; UBU Gunning 37 F 31; + Udemans 7b.

61 CHARLES DRELINCOURT,

1645 De verborgentheyt der

ongerechtigheyt: of Ontdeckinghe van de paepsche devotie, ende gevallen der conscientie, naer de regulen van't pausdom, insonderheyt der Jesuwijten [...]. Overgeset uyt de Fransche, in de Nederduytsche tale. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1645. 12°: *5 A-N12 O6, 168 folia, pp. [12] 1-321 [3]. *l r tp * l v D *2 r -*5 v voonv. vertaler *6r"v o A l r 05 r tekst 05 r -06 v inhoud. Gent UB Ace. 808 (afb.). J. van der Haar, Drielandenverkeer. Bibliografische studie betreffende 1: Uit het Duits in het Nederlands vertaalde theologische boeken. 2: Uit het Frans in het Nederlands vertaalde theologische boeken, Ederveen 1997, p. 101-102 nr. 38.


W, Heijting 62 PIETER

1645 VAN GODEWIJCK,

Flaemsche

lauwer-

krans, op-gericht ter liefde van [...] Frederick Henrick [...]. Op de veroveringh van de stadt Hulst. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1645. 4°: A-B 4 , 8 folia, geen nummering. Al r tp AV D A2 r -Bl v tekst B2 r -B3 v P. GODEWIICX Hulst-boom / en des selfs eygenschap B4 r v D. UBL Thyspf 4803 (afb.).

63 1645 TlMOTHY ROGERS, Klare ende onwederleggelijcke merck-teeckenen der saligheyt. Van den mensche die door het geloove voor Godt gerechtveerdight is [...]. Eerst in de Engelsche tale beschreven [...], ende nu in de Nederlandtsche tale overgeset, door I.S. [= Josua Sanderus]. Den derden druck. Tot Dordrecht, voor Fransoys Boels, 1645. 16°, *12 A-L8, 100 folia, pp. [24] 1-173 [3]. *Y.tp * l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde *2 r -*8 v opdr. vertaler aan de verbannen burgers van Antwerpen, Dordrecht 23 juni 1625 *9r-*12r voorw.*\2v Kort vertoogh des gantschen Tractaets Al r -L7 r tekst L7V-LSV inhoud. Gent UB Th. 3553 (afb.). Traas 17; Schoneveld 526; FAtY, dl 1, 1601.


DE DORDTSE UITGEVER FRANCOIS BOELS 64 1645 WILLEM TEELLINCK, 't Nieuwe Jerusalem. Vertoont in een t'samenspreeckinghe tusschen Christum ende Mariam [...]. Waer bij gevoeght is De clachte Pauli. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Hendrick van Esch) by Fransois Boels, 1645. 12°: A-L12 M8, 140 folia, pp. [8] 1-182 [4], 85 [!]• Al r tp Al v D A2r-A4r opdr. Maximiliaen Teellinck aan prinses Amalia, Zierikzee 28 febr. 1635 A4V gedicht Isaacus Gruterus A4V gedicht, ondertekend Elck wacht het sijne A5 r -Hll v tekst H12 rv inhoud \Y tp DE KLACHTE PAULI, over syne natuerlijcke verdorventheyt [...] Tot Dordrecht, Gedruckt voor Francoys Boels [...] 1645 Il v D I2 r -M8 r tekst M8 r col. Tot Dordrecht, Gedruckt by Hendrick van Esch [...] 1645 M8V D. UBA 1180 H 38 (afb.); Apeldoorn BTU OD a645:l {-De klachte Pauli); UBU EAG 357 (-A1, A12). Teellinck

52c\3c.

65 1645 GODEFRIDUS UDEMANS, De laetste basuyne, dat is, Getrouwe waerschouwinghe onses Heeren Jesu Christi [...]. Den tweeden druck. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1645. 40. *_5*4 6*2 A _ z s 2A-2Z 8 3A8 3B-3C 4 3D2 2A2 4 C , 420 folia, pp. [44] 1-750 [22], [2] 1-21 [1]. *Vfrontisp. *l v D *2r tp *2V D *3 r -3*3 r opdr. aan de Gecommitteerde Raden van de Staten van Zeeland, Zierikzee 25 juli 1635 3*3 v -5*I r voorw. 5*l v D 5*2r"v gedicht J. Cats 5*3r-5*4v Latijns gedicht Joannes We ster burg 6* Y~v Latijns gedicht Joannes Junius 6*l v -6*2 r gedicht Joh. Rogiers 6*2V D Al r -3A7 V tekst 3A8 r -3Dl v registers 3D2 r VERKLARINGE VAN Sommige Schriftuerplaetsen 3D2 r citaat Augustinus 3D2r col. Tot Dordrecht, Gedruckt by Hendrick van Esch [...] 1645 2AY tp Christelijcke Bedenckingen / Dienende tot naerder betrachtinge van het xxv. Capittel Matthei [...] Tot Dordrecht, Voor Francoys Boels [...] 1645 2A1V voorw. 2A2r-2C4r tekst 2C4V D.

DNRXXII1 (1999) 171

W. Heijting BVU XI.00563 (afb.); KB 2117 ^ 25; Middelburg ZB 1021 D 10 (-Chris te lijcke bedenckingen), 1021 D 16; + Udemans 13b. Het toegevoegde werk Christelijcke bedenckingen was blijkens het voorwoord op 2A1V niet bedoeld om afzonderlijk uitgegeven te worden. 66 GODEFRIDUS

1646 UDEMANS, Noodige verbeteringe:

dat is, Schriftmatige aenmerckingen op seker boecxken van Francoys de Knuyt [...]. Hier zijn noch by-gevoeght de korte notulen van 't geroerde gespreek tot Ziericzee, ende Colijns-plate [...]. Den tweeden druck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1646. 4°: *-2* 4 A-Z 4 2A-2X 4 , 2A-2N4, 236 folia, pp. [16] 1-331 [21], [8] 1-74 [= 76], [4] 1-15 [1]. *l r tp * l v gedrukt volgens de Zeeuwse kerkorde *l v bijbeltekst *2 r -2*l r opdr. aan de kerkeraad en de gemeente te Middelburg, Zierikzee 12 okt. 1620 2*1V-2*4V voorw. Al r -2T2 r tekst 2T2V-2X4V registers 2X4V narede 2 Al r tp Korte Notulen / Van seker gespreek [...]. Noch is hier achter by gevoeght Een kort ende waerachtigh verhael [...]. TOT DORDRECHT, Voor Francoys Boels [...] 1646 2 A1 V D 2A2r-2A4r voorw., Zierikzee 7 juni 1610 2A4V notariële verklaring, Zierikzee 10 juni 1610, A. van Capelle 2A4V Nota 2 Bl r - 2 L2 v tekst 2 L3 r tp Kort ende Waerachtigh verhael Van een seker gespreek / gehouden in Colijns-plate, den 5. November 1606 [...]. TOT DORDRECHT, Voor Francoys Boels [...] 1646 2L3V o 2L4r"v voorw. H.B.W. (= Henricus Brandt Willemsz.) 2 Ml r - 2 N4 r tekst 2 N4 r col. TOT DORDRECHT, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1646 2N4V D. BVU XI.00564 (afb.); UBA 1070 D 10, O 651213; UBL 528 F 19; Middelburg ZB 1028 F27, 1110 D 21; UBU Van Someren 535 (alleen Korte notulen)', + Udemans 10b2c. Het toegevoegde werk Korte notulen (inclusief Kort... verhael) kan ook zelfstandig voorkomen.


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS 67 1647 WILLEM TEELLINCK, Soliloquium, ofte Betrachtingen eens sondaers, die hy gehadt heeft in den angst syner weder-geboorte [...]. Den vyfden druck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1647. 8°: A-L8 M \ 92 folia, pp. [16] 1-165 [3]. Al r rp A l v G A2 r -A5 v opdr. aan Philothea A6 r A8 r inhoud A8V o Bl r -M3 r tekst M3V-M4V lijst van Teellincks uitgegeven werken M4V col. Tot Dordrecht, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1647. UBU E. oct. 900 dl 3 (afb.), EAG 355 dl 2; + Teellinck 45e. 68

1647

GODEFRIDUS UDEMANS, Geestelick compas, dat

is Nut ende nootwendigh bericht voor alle zeevarende en reysende luyden [..] Den vierden druck. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1647. 8°: A-Z8 2A-2C 8 , 2A-2M8 2N4, 308 folia, pp. [8] 1-393 [= 395; 343-344 dubbel gepag.] [13], [8] 1-183 [9]. AT tp A l v bijbelteksten AT-M"1 opdr. aan Adriaan de Huybert en de vissers te Zierikzee, Zierikzee 6 mei 1617 A5r-2B4V tekst 2B5r*v gedicht Hier volght den Lof-sangh des Propheten Ionae [...] door Philips van Marnix 2B6 r -2C2 r gedicht Cas~ per Parduyn 2C2 v -2C3 r Latijns gedicht Casper Parduyn 2C3V gedicht A. Hofferus 2C4 r -2C7 v inhoud 2C8r"v a 2 Al r tp Koopmans lacht, Brenghende goede tijdinghe uyt het landt Canaan, voor alle vrome Koop-luyden [...] TOT DORDRECHT, Voor Francoys Boels [...] 1647 2A1V bijbeltekst 2 A2 r - 2 A4 v opdr., Zierikzee 5 mei 1637 2 A5 r - 2 M8 r tekst 2M8V-2N3V inhoud 2N3V col. TOT DORDRECHT, Gedruckt by Hendrick van Esch [...] 1647 2N4r"v D. UBA 437 G 24 (afb.); + Udemans 9d. Het toegevoegde werk kan ook zelfstandig voorkomen. Zie afb. p. 183


W. Heijting 69 1648 WILLEM TEELLINCK, Timotheus, ofte Ghetrouwe waerschouwinge, tegen het verdrietelijck begapen der afgoden, ende afgodischen dienst der papisten. Den derden druck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1648. 8°: *8 A-G8, 64 folia, pp. [16] 1-110 [2]. *l r tp * l v G *2 r -*5 r voorw. J.B. (= Jacobus stius), 25 augustus 1648 *5V a *6r~v opdr. Eeuw out Teellinck, Haamstede 2 juli 1609 *8V Aen den Reysenden Man Al r -G7 v tekst col. Tot Dordrecht, Ghedruckt by Hendrick Esch [...] 1648 G8 r v D.

Boraan *7 r G7V van

UBA OK 77-309; Middelburg ZB 1021 B 27 (-G8) (afb.); + Teellinck 5c.

70 1650 GODEFRIDUS UDEMANS, Christelijcke bedenckingen, die een geloovige ziele dagelijcks behoort te betrachten [...]. Noch is hier by gevoeght De leeder Jacobs, ofte De rechte wegh na den hemel. Den achtsten druck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Fransoys Boels, 1650. 12°: A-S 12 T6, 222 folia, pp. [12] 1-130, [16] 1280 [6]. AT tp AV D A2 r -A3 v opdr. aan de kerkeraaden de gemeente te Zierikzee, Zierikzee 31 dec. 1608 A4 r -A5 r gedicht Adrianus Hofferus A5v-A6r Latijns gedicht Abrahamus Merius A6V o A7 r -Fll v tekst F12 r tp De Leeder van Jacob, Dat is: Korte ende naeckte Afbeeldinghe van den rechten wegh na den Hemel [...]. Den sesten Druck [...]. TOT DORDRECHT, Voor Francoys Boels [...] 1650 F12v D Gl r -G6 r opdr. aan de gemeente te Zierikzee G6V-G7V Latijns gedicht Ludovicus a Kinschot G8 r -T3 v tekst T4r-T5r inhoud T5 r col. Tot Dordrecht, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1650 T5V-T6V D. Middelburg ZB 1028 F 9 (afb.); + Udemans li.


DE DORDTSE UITGEVER FRAN£OIS BOELS 71 1651 JOHAN VAN BEVERWIJCK, Heel-konste, ofte Derde deel van de genees-konste, om de uytwendige gebreken te heelen. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1651. 8°: A-Z 8 2A-2B 8 , 200 folia, pp. [32] 1-358 [10]. AVfrontisp. A l v D A2 r tp A2V D A3 r -B3 v voorw. B4 r -B6 r medische citaten B6V D B7 r tussentitel LOF DER CHIRVRGIE; Ofte GESPRECK Over de Weerdigheyt, Oudtheyt, ende Noodtsakelijckheyt van de HEEL-KONSTE B7V n B8 r v gedicht J. Cats Cl r -D3 r LOF DER HEEL-KONSTE D3V D D4 r tussentitel HET EERSTE BOECK. VAN DE HEEL-MIDDELEN D4V D D5 r -Ll v tekst L2r tussentitel HET TWEEDE BOECK. van de UYT-WENDIGE DEELEN L2V D L3 r gravure L4r-2B3V tekst 2B4 r -2B7 v TAFEL 2B8 r v D. UBA 642 E 16:1 (titel met opgeplakt gedrukt strookje: Desen laetsten Druck vermeerdert met het vierde Deel); Leeuwarden PB In: A 2053 (afb.); +

72

1651

JOHAN VAN BEVERWIJCK, Vervolgh van de Heel-

konste; verhandelende wonden, gehartheyt, oirspronck van bus-poeder [...], ende gebroke beenderen. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1651. 8°: A-M 8 N 4 , 100 folia, pp. [10] 1-190. Al r tp A l v a A2 r -A3 v voorw. A4 r tussentitel'HET DERDE BOUCK, VANDE WONDEN A4V • A5 r gravure A5V D A6r-N4v tekst N4V' col. TOT DORDRECHT, Gedruckt by Hendrick van Esch [...] 1651. UBA 642 E 16:3; Leeuwarden PB In: A 2053 (afb.); +


W. Heijting 73 1651 Kort begrijp der christelijcke leere: gestelt in korte vragen ende antwoorden, volgende d'orden des Heydelberghschen Catechismi [...]. Gestelt door de E. dienaers des Goddelijcken Woorts, binnen Dordrecht. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Nicolaes de Vries) voor Fransoys Boels, 1651. 8°: A-E8, 40 folia, geen nummering. Al r tp A P D A2 r -A4 r opdr. aan de gemeente te Dordrecht, Dordrecht 23 april 1621 A4V Psalm XIX. verss. (12.15.) A5 r -E5 r tekst E5V-E8V Christelijcke Gebeden E8V TOT DORDRECHT, Gedruckt by Nicolaes de Vries. UBA OK 69-17 (afb.).

74 1651 VOPISCUS FORTUNATUS PLEMPIUS, Verhandeling der spieren. By de welcke aen-gewesen wordt, wat in hun on-natuyrige toe-vallen en te voorseggen en te hant-wercken staet. Tot Dordrecht, (gedruckt by Hendrick van Esch) voor Francois Boels, 1651. 8°: A-L8, 88 folia, pp. [6] 1-166 [4]. AT tp Al v D A2r-A3v opdracht aan Nicolaus Petreius, arts, en zijn ambtsgenoten te Amsterdam A4r-L8v tekst L8V col Tot Dordrecht, gedruckt by Hendrick van Esch. Anno 1651. UBA 642 E 16:2; Leeuwarden PB In: A 2053 (afb.); +


DE DORDTSE UITGEVER FRANÔIS BOELS 75 WILLEM

1651 TEELLINCK,

[Het nieuwe Jerusalem].

Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor F. Boels, 1651. 12°: A-M12, 144 folia, pp. [10] 1-183 [3], [2] 85 [5]. [Al r tp A l v D?] A2 r -A5 r opdr. Maximiliaen Teellinck aan prinses Amalia, Zierikzee 28 febr. 1635 A5V gedicht Isaacus Gr uterus A5V gedicht, ondertekend Elck wacht het sijne A6 r -Il r tekst I1V-J2V inhoud I3 r tp De klachte Pauli [...]. Tot Dordrecht, Ghedruckt voor Francoys Boels [...] 1651 I3V D I4r-M10r tekst M10 r col. Tot Dordrecht, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1651 M10v[-M12v?] D. BVU XI.06682 (-A1, M l l , Ml2); Apeldoorn BTU OD a645:l (alleen De klachte Pauli, - M l l , Ml2) (afb.); + Teellinck 52d\3d.

76

1651

WILLEM TEELLINCK, Den spiegel der zedigheyt

[...]. Noch is hier achter by gevought, Liefdendwanck. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1651. 8°: A-Y8 Z4, 180 folia, pp. [28] 1-255 [9], [2] 368. Al r tp AV gedrukt volgens de Zeeuwse kerkorde A2 r -A3 r opdr. aan de ouderlingen en diakenen van de gemeente te Middelburg, 1 jan. 1620 A3VB2V voorw. B3 r -B6 v Noodige waerschouwinge B7r-S6r tekst S6V-T2V inhoud T3 r tp Liefdendwanck, OFTE De vriendelijcke kracht der Liefde Christi [...]. TOT DORDRECHT, Voor Francoys Boels, [...] 1651 T3V o T4r-Z4v tekst Z4V col. Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1651. UBA 1747 E 31; Gouda Bibl. Ger. Gem. in Ned. 1170 (afb.); UBU EAG 361; + Teellinck 10cl5d.


W. Heijting 77

1652

WILLIAM GUILD, Moses ont-deckt, ofte De figu-

ren, de welcke dienden tot voor-beelden en schaduwen der hemelscher dingen, duydende op den Messiam Jesum Christum: kortelijck uytgeleydt [...] in de Nederlandtsche tale over-geset door J. Sand [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, (Gedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1652. 12°: A-I12, 108 folia, pp. [10] 1-202 [4]. A l r tp A l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2 r -A5 r opdr. van de vertaler aan de predikanten in de classis Gouda A5V a A6r-I10v tekst 111r col. Tot Dordrecht, Gedruckt by Hendrick van Esch [...] 1652 Ill r -I12 v D. Leeuwarden PB In: A 3156 (afb.); + Traas 22; Schoneveld 298; FAtY, dl 1, 921.

78

1652

JAQUES GUILLEMEAU, De Fransoysche chirurgie,

of Alle de manuale operatien der chirurgie. Uyt den Fransoyschen, in Nederlandtsche tale overgeset, door D. Carolum Battum. Tot Dordrecht, (Ghedruckt by Hendrick van Esch) voor Francoys Boels, 1652. po. *6 a 6 b _ c 4 A _j6 K 8 ? 8

2 folia?

f f

pQj

U5j

[5j

*l r tp *l v privilege, 's-Gravenhage 11 juni 1597, Jan van Oldenbar nevelt, C. Aertsz. *2 r v opdr. Isaac Jansz. Canin aan Willem Lodewijk van Nassau *3r"v opdr. aan de koning, Parijs 25 sept. 1594 *4r_*5v voorw*er-v o al r -c4 v Het Tresoor / Ofte de versamelinge van de instrumenten der Chirurgie (gravures met toelichting) Al r -K3 r tekst K3V D K4 r -K7 r register K7 r col. TOT DORDRECHT, Ghedruckt by Hendrick van Esch [...] 1652 K7V-K8V D. UBA 638 B 4 (afb.). Briels 178.



1652

SAMUEL HIERON, Het geestelyck kindtschap. By

forme van predicatie, over [...] Joannis, Epist. 1. cap. 3. vers. 1. Eerst in de Engelsche tale tale beschreven [...]. Ende nu in de Nederlandtsche tale over-geset door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1652. 16°: A-K8 L2 , 82 folia, pp. [2] 3-163 [1]. Al r tp A l v Ghedruckt [...] met Approbatie van de ClaBis, volgens de Dordtse kerkorde A2r-L2r tekst L2V D. Halle Hauptbibl. Franck. St. 33 J 23 (4) (afb.). Niet in Traas; niet in Schoneveld; niet in FAtY.

80

1654

I.B. [= JOHAN VAN BEVERWIJCK], Bericht van de

pest. 1. Dat de pest besmettelijck is. 2. Middelen om de selve voor te komen. 3. Ende te genesen. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1654. 4°: A-F 4 2A4 2 B 2 , 30 folia, pp. [2] 3-48 [12]. A l r tp A T D A2 r -F4 v tekst1 KV tussentitel Remedie VOOR DE PEST. In Rijm gestelt door P. VAN GODEVVYCK 2 A1 V o 2 A2 r - 2 A3 r tekst 2 A3r-2A4r LOF-DICHT Op het Tractaet van de Pest van d'Heer BEVERVVYCK 2A4V-2B1V DE VRVCHTEN VAN DE PEST 2 B2 r TOT DEN LESER Voor de Schrijvers 2B2V D. UBA 638 E 20 (afb.). Briels 178.


W. Heijting

81

1655

JOHN PRESTON, De dagelijcksche oeffeninge der

heyligen, ofte Een tractaet verklarende den gansenen plicht des gebedts. Eerst in de Engelsche tale beschreven [...]. Ende nu in de Nederduytsche tale getrouweIijck vertaelt door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1655. 12°: A-L12, 132 folia, pp. [8] 1-253 [3]. AT tp A l v bijbelteksten A l v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2 r -A3 r voorw. A3V-A4V inhoud A 5 r - L l l r t e t o L l l v [ - L 1 2 v ? ] a. BVU XI.07339 (-L1, L12) (afb.). Traas 28; niet in Schoneveld; niet in FAtY.

82 1655 GODEFRIDUS UDEMANS, 't Geestelyck roer van't coopmans schip, dat is: Trouw bericht, hoe dat een coopman, en coopvaerder, hemselven dragen moet in syne handelinge [...]. Den derden druck. Tot Dordrecht, (Ter boeck-druckerye van Nicolaes de Vries) voor Francoys Boels, 1655. 4°: *8 2*4 A-Z8 2A-2T8 2V 2 , 350 folia, pp. [24] 1-625 [51]. *l r frontisp. * l v twee dichtregels *2 r tp *2V bijbeltekst *3 r -*8 r opdr. aan de bewindhebbers van de Oost- en Westindische Compagnieën, Zierikzee 15 juli 1638 *8V-2*1V gedicht J. Cats 2*1V-2*2V Latijns gedicht met vertaling van Caspar Parduyn 2*2V-2*3V gedicht Caspar Parduyn 2*4r"v twee Latijnse gedichten Rochus Hofferus Al r -2Rl r tekst 2R1V-2R6V inhoud 2R7 r -2Vl v alf. register 2V2 r register van enige bijbelplaatsen 2V2 r Additie 2V2 r bijbelteksten 2V2 r col Tot Dordrecht, Ter Boeck-druckerye van Nicolaes de Vries [...] 1655 2V2V D. UBA 705 C 1, 2340 C 15 (afb.), O 77-21; UBL 1366 E 13; Middelburg ZB 1110 E 13; + Udemans 14c.


DE DORDTSE UITGEVER FRANfOIS BOELS 83

1656

JOHN PRESTON, De dagelijcksche oeffeninge der

heyligen, ofte Een tractaet verklarende den gansenen plicht des gebedts. Eerst in de Engelsche tale beschreven [...]. Ende nu in de Nederduytsche tale getrouwelijck vertaelt door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor Francoys Boels, 1656. 12°: A-L12, 132 folia, pp. [8] 1-253 [3]. AT tp A l v bijbelteksten Al v gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2 r -A3 r voorw. A3V-A4V inhoud A5 r -Lll r tekst L\V-L\2y D. BVU XI.06413 (afb.); KB 1003 F 16; + Traas 32; Schoneveld 491; FAtY, dl 1, 1548. Het zetsel is identiek aan dat van nr. 81, slechts het jaartal is gewijzigd.

84 1657 THOMAS GOODWIN, De ware vrucht des gebedts [...]. Eerst in de Engelsche tale beschreven [...]. Ende nu in de Nederlantsche getrouwelijck overgeset door I.S. [= Josua Sanderus]. Tot Dordrecht, voor de weduwe van Francoys Boels, 1657. 16°: A-M8, 96 folia, pp. [2] 1-186 [4]. Al r tp AV gedrukt volgens de Dordtse kerkorde A2 r -M6 v tekst M6V-M8V inhoud. BVU XI.07039 (afb.); + Traas 33; FAtY, dl 1, 881.


W. Heijting Register op auteursnamen en titels van anonieme werken Abelin, Johann Philipp 32 Acta ofte Handelinghen des Nationalen Synodi 16, 17 Acta Synodi Nationalis 12-14 Actes du Synode National 23 Ainsworth, Henry 27 Armorum Suecicorum continuationis. Pars tertia zie: Abelin, Johann Philipp Articulen by sijn exellentie mijn heere den prince van Oraengien 33 Belijdenisse des gheloofs 2, 3 Beverwijck, Johan van 39, 40, 43, 71, 72, 80 Biblia: dat is, De gantsche Heylighe Schriftuere 25, 34 Confession de foy 4 D.P. zie: Pareus, David Downame, John 41 Drelincourt, Charles 61 Godewijck, Pieter van 48, 52, 55, 62 Goodwin, Thomas 49, 84 Guild, William 77 Guillemeau, Jaqués 78 H.A. zie: Ainsworth, Henry Haemstede, Adriaen van 18, 36, 57 Hall, Joseph 37, 50 Hieron, Samuel 79 De historiën der vromer martelaren zie: Haemstede, Adriaen van I.B. zie: Beverwijck, Johan van Jugement du Synode National 1 Kort bericht om de pest voor te komen zie: Beverwijck, Johan van Kort begrijp der christelijcke leere 73 Lansbergius, Franciscus 45 Lydius, Balthazar 28 Mollerus, Hermannus 21 Moulin, Pierre du 1 Oordeel des Synodi Nationalis 5, 6, 8-10 Oordeel van het Synodus Nationael 5, 6 Pareus, David 11 Plempius, Vopiscus Fortunatus 74 Poimenander, Irenaeus [ps. van Godefridus Udemans] 59 Preston, John 51, 81, 83 Rogers, Timothy 30, 63 Schottenius, Hermannus 22 Synodus [Jugement du Synode National] 1 Synodus [Oordeel des Synodi Nationalis] 8-10 Taylor, Thomas 58 Teellinck, Willem 15, 64, 67, 69, 75, 76 Udemans, Godefridus 19, 24, 26, 31, 35, 38, 44, 46, 47, 53, 54, 59, 60, 65, 66, 68, 70, 82 Vigne, Daniel de la 20 Voetius, Gisbertus 29 Wassenburg, Petrus 42, 56


DE DORDTSE UITGEVER FRANgOIS BOELS Register op drukkers en andere uitgevers De plaats van werkzaamheid is Dordrecht, tenzij anders is vermeld Beer, Isaac de (Leiden) 11 Berewout, Jan Leendertsz 2-10, 16, 17 Borsaler, Francois zie: Bosselaer, Francais Bosselaer, Francois 2-10,15-17 Canin, Isaac Jansz (en medestanders) 2-14, 16, 17, 23 Centen, Nicolaes zie: Spierinxhouck, Niclaes Vincentsz van Compagnie van Dordrecht zie: Canin, Isaac Jansz (en medestanders) Elzevier, Isaac (Leiden) 12, 23 Esch, Hendrick van 39, 40, 44, 45, 48, 53^57, 60, 64-70, 72, 74-78 Hellen, Hans van der (Middelburg) 24 Hoeve, Willem van der (Gouda) 47, 49, 50, 59 Jacobsz, Anthonie zie: Lootsman, Theunis Jacobsz Jochemsz, Zacharias 2-10, 16-18, 20, 26 Laurensz, Hendrick (Amsterdam) 25 Lootsman, Theunis Jacobsz (Amsterdam) 34 Societas Dordrechtana zie: Canin, Isaac Jansz (en medestanders) Spierinxhouck, Niclaes Vincentsz van 2-10, 16, 17, 22, 32 Spierinxhouck, de weduwe van Niclaes Vincentsz van 42 Tournay, Jasper (Gouda) 25, 28, 36 Verhaghen, Peeter 2-10, 16, 17 Vincentsz, Niclaes zie: Spierinxhouck, Niclaes Vincentsz van Vliet, Jacob van der (Gouda) 41 Vreeswyck, Dirck van 20 Vries, Nicoiaes de 73, 82 Waters, Joris 2-10, 16-18


Bibliographic Description

Recommend Documents