BET BROAD DER KERK. VRAAG. DOOR J. C. SIKKEL, I)IENAAR DES WOORDS TE AMSTERDAM. AMSTERDAM, 1!. A VAN BOTTENBURG, 1907

BET BROAD DER KERK .

OOK

EEN

SOCIALE

VRAAG.

DOOR

J . C . SIKKEL, I)IENAAR DES WOORDS TE AMSTERDAM .

AMSTERDAM,

1! . A VAN BOTTENBURG, 1907.

HET BROOD DER KERK.

STOOMDRUKKERIJ - FIRMA A . J. MICHIELSEN - AMERSFOORT.

IIET BROOD DAR KERK .

00K

EEN

SOCIALE

VRAAG .

DOOR

J. C. SIKKEL, DIENAAR DES WOORDS TE AMSTERDAM .

AMSTERDAM,

H . A . VAN BOTTENBURG, ?907.



Wat ik voor enkele maanden in under het opschrift

,, H o 11 a n d i a" schree f

,, Het brood der Kerk", trok de aandacht

en de belangstelling . Aan den drang tot a fzonder1jke uitgave der toen geschreven stukken ga f ik echter niet aanstonds gehoor. Beter achtte ik, het geschrevene eenigermate to verwerken en uit to werken tot een brochure, die ik hierb& in het licht gee f. Vinde het gewichtige vraagstuk, door

mvj

bes *oken, ernstige

overweging .

AMSTERDAM, September 1907 .

j . C. SIKKEL .

HET BROOD DER KERK .

I. Broodvraagstuk. En der ernstigste vraagstukken van onzen ti.jd is en blijft nog steeds bet broodvraagstuk, het vraagstuk van het dagelijksch brood, van het levensonderhoud der menschen in verband met hun onderscheiden levensroeping . Dit broodvraagstuk heeft groote beteekenis voor allerlei menschen in allerlei levenskringen . Het heeft groote beteekenis ook voor allerlei arbeid op stoffelijk en geestelijk gebied . En dit broodvraagstuk bestaat ook voor de Christelvjke Kerk. wij wensehen bier over het broodvraagstuk, gelijk het voor de Christeljjke gerk bestaat, hot en en antler to zeggen . Neen, we willen nu niet spreken over predikantstraktementen. De Dienaren des woords eten het brood der Kerk. Dit is naar Gods woord hun recht, en hot is de natuur1 jkste zaak der wereld ; zoo natuurlijk, dat de apostel hun, die hier nog niet achter zijn, verwijst naar de ossen op den Oosterschen dorschvloer, die vrij van hot graan mogen eten, waaraan zij in hot dorschen hun kracht geven, en die daarom niet gemuilband mogen worden 1). De Dienaren des woords eten hot brood der gerk ; maar zij kunnen dat brood niet eten, tenzij dat de Kerk zelf brood heeft. Zoo de gerk geen brood heeft, kan zij ook geen brood geven . En de Kerk behoeft brood, niet alleen om brood to geven aan hen, die voor haar geven, maar ook om zelf to kunnen bestaan. 1) 1 Kor . 9 ; 7-11 ; 1 Tim. 5 ; 17, 18.



8

BROODVRAA(STUB .

Voor hat brood der Kerk komen we daarom op als voor een recht, dat met het bestaansrecht der gerk zelf den is. Het recht der Kerk op haar eigen brood willen we leggen voor de conscienti~n . Sommigen schepen in hat broodvraagstuk de gerk of als de groote proletari8r met haar vale kinderen, die zij bedelend vinden op hun wag . ZU laten, voor zooveel hun aangaat, de Kerk uit bedelen gaan. Dit schreit ten hemel. wie eon hart heeft voor hat broodvraagstuk, die moat, zoo hij hat bestaansrecht, hot levensrecht der Kerk erkent, ook eon hart hebben voor hot onrecht, dat gepleegd wordt, met betrekking tot hat brood der Kerk . Heeft de gerk van Christus in hot menschelijk leven op aarde recht op brood, op haar eigen ,,dagelj'ksch brood"? heeft zij op aarde recht op eon eigen deal van hot aardsche goad, op eigen stoffelijke bezittingen, op eon eigen staat van inkomsten en uitgaven in hot maatschappelijke mensehenleven ? Daze vraag client ernstig onder de oogen gezien to worden door alien, die gerechtigheid liefhebben, en die voor gerechtigheid in hat sociale menschenleven opkomen . En zij moeten daarbij clan hot antwoord zoeken op de vraag, hoe de gerk, zoo zij immers recht er op heeft, aan haar dagelj'ksch brood overeenkomstig haar recht komt ; opdat zij -niet uit bedelen behoeft to gaan, wij l men haar hot brood onthoudt, dat haar naar haar recht toekomt .

II. De Kerk als Kerk. De gerk is de Gemeente van den Heere Jezus Christus, zijn Lichaam op aarde, waarvan Hij hot Hoofd is ; zijn eigen yolk op aarde, dat Hij in bizonderen zin als Koning regeert . Als zoodanig is zij de gemeenschap der Christenen, der



DR KERB ALS SERB.

9

geloovigen, die het Woord Gods erkennen, den Heere als den eenigen waarachtigen God aanbidden en dienen, en Jezus Christus, den Zoon des levenden Gods, als hun Heer en Zaligmaker. Zij levee in de vertroosting van zijn verzoenend lijden en sterven, van zijn opstanding, hemelvaart, en wederkomst ten oordeel, en van zijn gemeenschap door zijn Woord en Geest . En zij levee in zij n dienst, als zijn eigen verkregen yolk op aarde ; als zijn yolk, dat Hem gehoorzaamt in den gang en ontwikkeling van bet levee der menschheid ; dat Hem belijdt, en zijn Naam en Woord als bet licht des levees over de menschheid en haar levee uitroept . Bestond de Kerk enkel in de afzonderlijlce geloovigen, die geestelijk vereenigd zijn door hot geloof en door den Heiligen Geest, maar die voorts hun geloofsleven slechts particulier hadden to levee in hun eigen maatschappelijke positie, in hun beroep, in hun sociale roeping en in hot volksleven, dan had ieder geloovige slechts voor zich persoonlijk eon broodvraagstuk ; en dan bestond bet broodvraagstuk voorts slechts voor de maatschappelijlce menschelijke gemeenschap en voor den volksstaat. Dan bestond or goon broodvraagstuk voor de Kerk . Dan bestond or hoogstens eon vraagstuk der barmhartigheid, hoe de eene geloovige den andere, voor wien de stok des broods dreigt to broken, staande kan houden in hot maatschappelijk levee . En voorts hadden dan de geloovigen particulier zich in hot maatschappelijk levee to verstaan, behalve voor hun scholen on andere maatschappel~ke inrichtingen, ook over kosten, die zij wilden makers voor godsdienstige samenkomsten to hunnen genoegen . Allerlei ondernemers konden bier dan hun diensten aanbieden voor bet leveren van zalen, van lezingen, toespraken of zangkoren, om ieder naar zijn galling to bedienen voor concurreerende prijzen. Heel dit doers, dat zeker in hot sociale levee en volksleven van waarde kon zijn, liep dan in gewone sociale vormen en in particuliere ondernemingen af, in particulier verhuren on huren, koopen en verkoopen, bestellen en leveren . Zulke godsdienstige samenkomsten waren dan hoogstens eon stuk van hot gezellige samenleven der geloovigen . De geloovigen



to

DE SERB ALS BERK .

zouden daarin zeker behoorljjk de zaken verzorgen ; zij zouden elkaar als menschen van zaken behoorlijk hue deel laten betalen, en stellig flunk maatschappelijk voor den dag komen in die zaken . Maar de onderneming bleef dan toch een puur maatschappe1 jke onderneming. Een broodvraagstuk der Kerk bestond er dan niet, omdat zich dan geen Kerk in het sociale menschelijke levee vertoonde. De Kerk was er dan slechts als verborgen geestelijke eenheid der geloovigen, als verborgen geestelijk Lichaam, dat dan slechts in het particuliere levee der geloovigen uitkwam, en alleen daarin hot sociale levee aanraakte . Eon zichtbaar Lichaam had de gerk dan als gerk niet . Zij kwam dan als Kerk niet in het levee der menschheid uit . Zij nam dan in hot publieke menschel jke levee niet als Kerk positie . Zij deed daarin als Kerk niets. Zij had daarin als .gerk geen eigen uitwendig bestaan . Zij had dan ook als .gerk goon plaats noodig op aarde ; goon plaats om to staan, om to wonen, om to arbeiden . Ztj had dan als gerk geen task, geen eigen werk op aarde . Zij behoefde dan als gerk ook niet to levee van brood . Zij behoefde dan als gerk niet to koopen of to huren, niet to reizen of to betalen . Zij had dan als Kerk niets met geld of geldzaken to maken . Zij bestond dan niet zichtbaar on tastbaar als .gerk. Zij was als Kerk dan nergens in hot menschenleven to ontmoeten . Zij sprak dan als gerk nooit . Zij deed dan als Kerk niets. Heel hot levee in zijn uitwendige beweging ging dan buiten haar als Kerk om . En zoo bestond or dan daarom in dat geval ook geenwraagstuk over het brood der Kerk. Voor Secten, die goon zichtbare gerk van Christus in hot levee der menschheid erkennen, bestaat or dan ook geen vraagstuk van hot brood der Kerk . Evenmin bestaat dit vraagstuk voor de ongeloovigen, voor zooveel zij namelijk hot bestaan der Kerk als Kerk onmogelijk willen maken.



DE KERB ALS SERB .

11

Allen echter, die tot de geloovige Christenen behooren, en die door hot licht van hot Woord Gods verstaan, dat de Gemeente van Christus zich als zijn Lichaam op aarde in eigen gestalts en met een eigen task en levensroeping als Kerk openbaren most ; dat zij een eigen, publieke positie in hot levee most innemen en zich daartoe in socialen zin most kunnen verroeren en bewegen ; dat zij als eon eigen instituut in hot levee moot uitkomen, in ambten en diensten, in vergaderingen, in uiterlijke levenshandelingen ; dat zij als Kerk een socials positie moot innemen ; dat zij daarbij van de gewone socials levensmiddelen voor woven en reizen, bestellen en koopen, gebruik moot hebben ; dat zIj daartoe over geld beschikken moot ; en dat dit niet eons even voor eon dag of eon uur zoo is, waarvoor men haar dan (even collecteeren) wet toestoppen ken ; maar dat dit duurzaam zoo is, omdat zij Kerk is, de gerk van Christus, die door de geslachten en tijden hose blijft en voortwerkt ; die eon pleats en een adres, een teak en een sere heeft, verplichtingen on rechten in hot gewone, publieke, socials levee ; -- alien, die dit alles weten en wier ziele voor de sere van Christus' gerk op aarde govoelig is, bizonder ook in dozen tijd, die haar sere veelszins in smaadheid verandert ; -- en ook alien, die, zij hot ook niet voor zichzelf, nochtans hot recht der gerk, om als gerk to bestaan en op to treden, eerbiedigen ; - zij alien behooren in hue conscienti~n ontstoken to worden . Omdat de ijver voor hot brood der Kerk in onze eeuw zoo ter aarde ligt . Omda,t de gerk langs de straat moot gaan veelszins zonder sociaal bestaansrecht, als de bedelvrouw, die near de heeren en dames onder de geloovigen most uitzien, of doze zoo good willen zijn, om haar voor heden eons een guile aalmoes to schenken, eon handvol guldens extra . De Gemeente van Christus is voor ells geloovigen de Moeder, die hen gebaard heeft, en uit wier borsten zij nog levee . Zij is de Bruid van Christus, de Vrouw des Lams . Zjj is de Dienstmaagd des Heeren, die zijn lamp op aarde verzorgen most . Zij is zijn Volk, zjjn goninkrijk, zijn Getuige.



12

DE KERK ALS HERB .

Zij heeft als Kerk eon tending, een task uit den hemel op de aarde, midden in hot menschelijk levee, dat bij dagelijksch brood bestaat. En zij heeft daarom als Kerk recht op eon plaats der eere in hot menschelijk levee . Zij heeft recht op eon plaats on op eon positie, op eon financi8e1 inkomen, en op alle middelen, die hot sociale menschelijke levee ter beschikking stelt, en ter beschikking stellen moot ook voor haar. De Kerk heeft recht op eon stoffelijk inkomen, op geld en good, die hot hare zijn, op haar vrij en wettig eigendom . Zij heeft recht op haar eigen, niet gebedeld maar rechtens verkregen, dagelijksch brood . En elk geloovige eet daarom dan ook asch in zijn brood, zoo hij ruim en breed, of ook minder ruim, zijn brood eet, en niet vrij is van hot brood der Kerk. Als de kook, dien Elia van Zarfats weduwe vorderde, zoo moot hot recht der Kerk op haar eigen brood voor ieder geloovige niet in de laatste maar in de eerste plaats vaststaan als eon rech t van haar God . En hij moot, voor zooveel aan hem staat, dat eigen brood der Kerk haar geven, niet als aan zijn dienstbode, veel minder als aan eon bedelvrouw, maar als aan zijn Moeder . Ja, wat moor is, als aan de Dienstmaagd des Heeren . Hij moot hot geven aan Christus zel f, die hot eenige Hoofd der Kerk is, on die daarom aanspraak maakt op hot brood voor zjn Kerk.

Levenstaak der Kerk. De Kerk van Christus bestaat op aarde zichtbaar als Kerk in hot menschelijk gemeenschapsleven . Zij bestaat als eon eigen inslituut. Ztj bestaat als eon beschreven gemeenscbap, die uitwendig in stand gehouden en verzorgd moot worden .



LEVENSTAAK DEB KERB .

13

Die gemeenschap heeft hear vaste en geregelde samenkomsten, waarin alien, die tot hear behooren, of op hear roepstem hear dienst zoeken, met core moeten ontvangen worden en hue pleats moeten vinden, om behoorlUk aan die samenkomsten deal to semen . Hiervoor zijn lokalen, gebouwen noodig ; behoorlijke verwarming en ventilatie ; zitbanken en stoelen ; Bijbels en Psalmboeken met de Liturgic, niet enkel voor ouderlingbanken, maar voor ahe zitplaatsen, ook voor de vreemdelingen, die hier, near den aard en de roeping der Kerk vrijen toegang hebben. Het meubilair moot hier ingericht kunnen worden voor verschillende samenkomsten, bizonder ook met hot oog op de viering van hot heilig Avondmaal en de bevestiging van de huwelijken op hot heilig Evangelic . Bij de groote vergaderlokalen vorderen de kerkelijke samenkomsten dienstvertrekken, kleinere vergaderlokalen en ontvan gkamers. Bizonder ook zijn hierbij good ingerichte leerlokalen noodig voor catechisation . De gerk geeft toch in hear catechisation eon vasten leercursus, en zij behoort daarbij de baste leermiddelen to gebruiken, om hot Woord Gods aan de catechumenen zoo good moge1 jk to does kennen. De gerk heeft hear ambten . Zij is niet eon gemeenschap van menschen, die near eigen goedvinden wet samenkomen, wet lezen on zingen (gelijk hot op sommigo plaatsen wel lijkt) . Neon, zij moot als gerk levee onder de reins on levende prediking van hot Woord Gods en onder de bediening der heilige sacramenten . Zoolang zij daaronder niet bolt, komt hear gestalts nog niet uit, gelijk die near hot Woord Gods uitkomen moot . De Kerk is aan feitelijk nog niet opgetreden in hot menschelijke levee, gelijk zij moot optroden. Onze Nederlandscho Geloofsbelijdenis wijst aan ook als hot kenmerk der ware gerk aan, dat zij uitkomt near buiten door de ware prediking van Gods Woord on do rechte sacramentsbedjening, en onder de oefening der geestelijke



14

LEVENSTAAK DER RERR.

tucht near de Heilige Schrift . De dienst der barmhartigheid sluit zich near den eisch der Christelijke gemeenschap hierbij aan . Hiervoor behoeft en heeft de gerk hear eigen ambten . Bizonder door deze ambten moat de gerk als gerk hear roeping in de wergild en in het menschelijk levee, waarin zij verkeert, uitoefenen . En bizonder door deze ambten moat zij in stand gehouden worden . Door deze ambtelijke diensten moat de gerk hat Evangelic, hat Woord Gods, brengen tot aan de einden der aarde door den Zendingsarbeid . Daze ambtelijke diensten moeten waken en werken voor de zuivere Belijdenis, voor de voortgaande ontsluiting van hat Woord Gods, en voor hat getuigenis des Heeren in hat publieke levee . Zij moeten near wel overwogen en beproefden regal de gedoopten onderwijzen en leiden tot hat heilig Avondmaal . Zij moeten in geestelijke onderscheiding toenemen tot wacht, tot leering en besturing voor de zielen der menschen in hat menscheljjke levee en de levensroeping, in den strijd en de beproeving des geloofs . ZU moeten publiek hat Woord Gods verklaren en prediken ; en daarbij en daarmee moeten zij near de roeping des Heeren aanraken hat levee, den tijd, en de geestesworsteling der tijden . De Dienst des Woords is hat eigenlijke ambt der gerk . Het opzienerschap is daarin opgesloten ; maar hat breidt zich uit den Dienst des Woords ook uit in den mededienst van hat Ouderlingschap. En hat Diakonaat is onder de leiding des Heiligen Geestes opgekomen tot hulp van den Dienst des Woords, namelij k om door de zorg voor hat werk der barmhartigheid den Dienst des Woords to verlichten en vrij to laten voor hat Woord Gods. Het Woord Gods vordert den dienst, hat ambt der gerk op . De gerk moat levee bj en door dat woord Gods ; met dat

Woord Gods moat zij door hat ambt verzorgd en opgebouwd worden, gevoed en verlicht, geweid en gehoed . Maar ook moat zij levee voor dat Woord Gods, en wel bizonder ook door hat ambt .



LEVENSTAAK DEE KERK .

15

Het Woord Gods is hot licht voor hot levee der mensch • heid. Hot woord Gods is hot licht, door den bore in zijn genade in de historie der menschheid en in hear levensgang ontstoken . Hot is hot licht van den Christus voor de wereld, wier Redder, Profeet, Priester, Koning en Rechter Hij is als de Gezalfde des Vaders . Hot woord Gods is hot licht, dat de Vador in zijn liefde voor de wereld on hot menschdom met zijn geliefden Zoon order de menschen gegeven heeft voor heel hot menschleven on tot behoudenis. Juist door hot menschleven in zijn voortgang wordt cut licht echter telkens weer verduisterd . De wereld, de menschheid in hear levee, kept en erkent van nature Gods woord niet. En zij meet hot tech keener, wijl de hemelsche roeping or in uitgaat, die hot menscholijk levonsproces beheerschon moot tot hot einde, dat komt in de verschi.jning van Christus ten oordeol en ter eeuwige heerlijkheid . Daarom vordert hot woord Gods voor hot levee der menschheid op aardo de Kerk en bepaald hot kerkelijk ambt op. Er moot in hot publieke levee tvjd zijn voor hot woord Gods. Er moot studiearbeid zjjn voor hot woord Gods . Er moot zjjn eon lever en werken voor hot woord Gods. Hot ambt der Kerk, bepaald hot ambt des woords, vordert daarom menschen, manners, die voor hot woord Gods levee en worker, met heel hue tijd en kracht, al hue dagen . Hot vordert manner, vol des geloofs en des Heiligen aeestes, maar die ook manner moeten zijn van aanleg en gaven, van talent en werkkracht, manners in rijpe levenskracht en van breede en diepe levenskennis. Hot vordert manners, die in de Hoogesehool der wetenschappen gevormd zijn, en die zoo alzjjdig mogelijk gevormd zijn . Zeker, zoo ze goon gezalfde pioneers van Christus zijn, zal geleerdheid en gladheid van tong hen riot doer bestaan in de vuurproef, die aan hot ambt des woords bizonder is toegezegd . Maar riot slechts geheiligde, ook geleerde manner moeten zij zijn, zullen zij waarlijk hot woord Gods kunnen dienen en voor de Kerk in der tijden beroering wachters op Sions muur kunnen zijn . Geleerde manner moeten zjj zijn, en zij moeten in den wetenschappelijken levenskamp bvjblvjven ; zij moeten blij ven



16

LEVENSTAAK DER KERK.

studeeren, en in de wetenschappelijke gedachtenwereld en de breeds geestesworsteling van hun tijd blijven verkeeren, zullen zij bekwaam blijven voor hun task . In hot optreden van den Dienst des Woords en van de Dienaren des Woords komt vooral de positie uit, die de gerk in hot publioke levee inneemt . Zonder Dienaren des Woords kan de gerk niet uitkomen . Maar ook naar de mast van hot optreden en do kracht van den Dienst des Woords en van de Dienaren des Woords, naar diezolfdo mast is ook heel hot optreden on de kracht der gerk als Kerk in hot levee der menschheid . Men moge hot oordeel der wereld afwijzon en bitter tegen haar wordon ; - maar, - zoo de wereld zich ergert over eon doormen Dienaar des Woords of over eon domme preek ; over een gerk, die blijkens haar ambtsdragers niet op de hoogte van haar tijd is ; die voor dien tijd goon levenswoord to spreken heeft behalve een telkens herhaalde veroordeeling zonder kennis of onderscheiding ; on die in onhebbelijken vorm, zonder gevoelsontwikkeling voor hot levee en zijn eischen, nochtans de pretentie last golden, dat zj hot lichtend Woord, hot Woord Gods over hot levee zal spreken, -- zoo heoft die wereld, niet wat hot Woord Gods aangaat, on niet wat haar vijandschap tegon de Kerk aangaat, maar wel wat hot optreden der gerk aangaat, volkomen gelj'k . Eon Dienaar des Woords moot met en voor menschen van alien rang, stand, kennis on ontwikkeling spreken ; hij moot hen alien in hot levee verstaan . En hij most in den Dienst des Woords, dien de gerk hem opdroeg, hot Woord Gods dienovereenkomstig ontsluiten en prediken . Hij moot spreken voor heel hot monschelijk levee . En hij moot daarom in hot levee van zijn tijd in ontwikkeling vooraan stann . In den Dienst des Woords vooral ook is de openbare samenkomst der gerk eeredienst . De sere Gods hangt daaraan on moot daarin uitkomen . De Kerk brengt in don Dienst des Woords en der gebeden aan don levenden God en aan den verhoogden Christus aanbidding on sere. En zij draagt in den Dienst des Woords als de gouden Kandelaar, hot heilige licht van hot woord des boron.



LEVENSTAAK DER KERK .

17

Aan dozen ambtelijken Dienst des Woords flu sluit zich heel hot verder positienemen der Kerk in hot publieke menscheljjke levee aan . Op de hoogte, waarop bet Woord Gods staat en hot ambt des Woords staan moot, op die hoogte moot ook staan do Raad der .gerk, die over de gerk, over haar gemeenschap, haar ambten on haar optreden waakt on beraadslaagt . Mannen zonder ontwikkeling zijn tot hot kerkelijk ambt onbekwaam . Zeker, Ouderlingen en Diakenen behoeven goon geleerden to zijn, nochtans mag hot bun aan eon verlicht oordeel en inzicht in de dingen des levees, aan kennis van Gods Woord en van de gerk, en aan eon geoefend besef van de beteekenis en de roeping der gerk in hot levee van den tijd niet ontbreken, opdat zij in den Raad der gerk tot medearbeiden bekwaam zijn, en mode voor de sere der gerk weten to staan . In den Raad der gerk ook komt de gerk publiek uit, gelijk stall of dorp in den Gemeenteraad en gelijk elks gemeenschap in haar Bestuur . Voor den Raad der Kerk behoeft de gerk ook haar plaats en haar lokaliteiten ; zij behoeft haar bibliotheek on haar archief, haar boeken on registers, haar kantoor . In grootere plaatsen aithans is eon kantoor onmisbaar voor de gerk, die zich in haar plaats en task naar den eisch van haar levensroeping zal handhaven . Eon kantoor behoeft zij daar, niet slechts in den zin van lokaal en bergplaats, maar ook in den zin van den man, die daar werkt met eon of moor knappe helpers . Zoo verstaat de Kerk hot reeds in vole deelen der wergild . Een kantoor of bureau word reeds eenigszins primitief ingericbt in de grootere Gereformeerde Kerken van ons vaderland . Overal is voor de Kerk noodzakelijk eon vaste Scriba, die urea of dagen voor de gerk moot werken, haar boeken moot verzorgen, haar correspondentie moot voeren, haar adressen moot bijhouden . Overal hebben de Diakenen der Kerk hue administratie . En overal zijn reeds eon Financieele Commissie en eon Boekhouder der gerk werkzaam, die de flnancieele administratie der Kerk voeren . In de grootere en grootsto steden, waar de Kerk eon breeds positie inneemt, wordt hot administratieve work echter 2



18

LEVENSTAAK DEB KERB .

eon work, dal in omvang gestadig toeneemt en dal ernstig goede, bekwame voorziening vordert. Dit work mag hot 'kerkeljjk ambt niet drukken, wijl dit ambt tot hooger task geroepen is . Maar hot administratieve work vordert ook speciale administratieve vakkennis ; ja, in ztjn conceptie als geheel, vordert hot voor de Kerk de vakkennis van eon vak • man, die eon kantoor voor eon lichaam als de gerk weet to waken . De gerk kan althans in grooto plaatsen, om de oer on hot gewicht van haar positie, die eon good kantoor vordert, zulk eon vakman van hoogere capaciteit niet missen . Voeg hierbij nu wat de gemeenschap der Kerken in Classen en Synoden naar denzelfden regel vordert . En last in dit alles dan bet beeld voor u uitkomen van de sociale positie, die de gerk van Christus inneemt. Opdat de klopper uw conscientie rake voor hot brood der gerk.

IV .

Geen caricatuur. Wie erkent, dat hot Woord Gods gegeven is, om to zij n hot licht der waarheid, hot licht Gods voor hot levee der menschheid, die moot ook de Kerk van Christus als de ,,pilaar en vastigheid der waarheid" erkennen . En die moot vorderen, dal de gerk als .Kerk, en naar haar roeping voor hot Woord Gods, eon publieke positie in hot maatschappeljke levee inneme en ook in overeenstemming daarmee love bj den eigen stoic des broods . De Kerk moot, overeenkomstig haar plaats, haar roeping en haar eere, in hot publieke levee staan met eigen stoffelijke inkomsten, met eon eigen deel van hot aardsche good, waardoor zij vrij on onafhankelijk naar haar roeping levee kan . Wio de publieke plaats en roeping der Kerk van Christus in hot levee der menschheid ontkent, of haar als Kerk niet wil toelaten zichzelf to zijn, voor then bostaat or goon sociaat vraagstuk van hot brood der Kerk .



(TEEN CARICATUUR .

19

Zoo iemand werkt op zijn manor mee, om de Kerk op to losses in allerlei particuliere kringetjes van menthes, die looter voor zichzelf samenkomstjes houden, en die dat dan ook does en inrichten zooals hot hun belieft . Het doel van zulke samenkomstjes is enkel onderling genoegen of onderlinge stichting, of liever nog zelfstichting, gelijk ieder voor zich die verstaat . Nu, doze onderlinge zelfstichting behoeft zoo weinig mogelijk to kosten . Men kan daarbij alles geheel opzetten naar hot goedvinden der luidjes, die bijeenkomen ; men kan daarbij ook geheel blijven op de hoogte van hun vorming en ontwikkeling . Er is ook voor de vorming van zulke onderlinge kringetjes nets tegen, - gelijk helaas al moor voorkomt, - dat ieder daarbij in zijn eigen stand blijft, waarbij dan uiteraard de meeste kringen en kringetjes blijven voor de »kleine luiden ." Elk spreekt dan in zijn eigen taal en gedachtenkringetje, en hjj last dan zoo voor zich spreken . Ieder vergadert dan liefst in zijn eigen straat of buurt, en in den st jl van ,,bij-moeder-thuis ." Wie in zulke kringetjes tot onderlinge zelfstichting voorgaat, die moot geheel en in alles der Bodes den zijn ; hij moot hun passes, gelijk hot kleed den man ; hij moot gewoon slechts on zijn uit hen . Al wat boven hen gaat, maakt de luidjes in zulke kringetjes ongemakkelijk . Wie voor hen spreekt, die moot spreken als hun woorden en gedachten ; en zOo, dat zij, - dat is hot eigenlijke, - hot even good zelf kunnen does ; hij moot spreken, wat zij willen hooren . Kosten zijn daarom aan zulke kringetjes zoo good als niet verbonden . Desnoods geeft ieder, die even kan, or eons zijn kamer, werkplaats, stal of schuur voor . Of men schikt hot onderling voor eon kleine hour . Of men bouwt eon dingetje in eon hoekj e, dat niet veel waard is . De kosten voor eon en antler vindt men wel door eon collectetje to houden, en desnoods twee collecten tegelijk ; ieder geeft dan wat in hot zakje voor hot zaakje, eon snort van onderlinge barmhartigheid, eon good werkje .



20

GEEN CARICATUUR .

Het gaat bier en daar in zulke kringetjes, die er reeds vale zijn, ook met eon ,, voorgangertje" al aardig beter dan vroeger. In tal van plaatsjes en kringetjes is wel maar dan eon mannetje", die dat geheel in den toon der menschen doet . In de week is hij workman of doet eon nerinkje, en Zondags is hij de mond van hot volkje . Waar men echter zoover nog niet is, dat men hot zelf naar onderling genoegen of kan, daar last men eon der reizonde sprekers van eigen tongval en stemming komen voor wat reisgeld en nog wat, die dan de stichting moat komen brengen. Men kan in zulke kringetjes ook den ouden vorm wel aanhouden of wear invoeren van eon vasten voorganger of prediker, dien men er voor aanstelt . Maar dat is dan helaas iemand, die, gelijk men hot zelf uitdrukt, eigenlijk „niets kan" behalve sprekers en bidden, en op z'n best eon paar varkens en kippers houden ; iemand als de afgedankte schaapherder, dien men vroeger wel tot schoolmeester aanstelde . Dit is wel voor zulke kringetjes eigenlijk bet rechte niet, maar niet overal is men zoo gelukkig, dat men eon man heeft (waarom niet eon vrouw ? dat valt wat mee !) die in de week boar of workman is en tegelijk Zondags in bet midden van zijn volkje lezen en sprekers en bidden kan . Zoo iemand, dien men er in zoo'n eigendunkelijk kringetje vast voor aanstelt, maakt altoos eon eigenaardigen indruk . Hij is iemand, met wien ieder eigenlijk medelijden behoort to hebben . Hot dege] jke van eon boar of van eon flunk workman heeft hij niet in voorkomen en optreden ; maar met zwartige jas en wittige das sluit hij toch zoo dicht mogeli.jk aan bij den boerenarbeider op eon begrafenis, en voorts schijnt hem to voegen eon lang stijfselachtig-bleak gezicht en sluiko baron . Zoo iemand wil altjjd op den duur wel zoowat nit bovon hot gedoo van de lieden, die hem tot bun stichting kozen . Dat zou echter de goedo verstandhouding inderdaad onmogelijk makers ; hot zou geheel in strijd met de bedoeling zijn . Daarom zorgt men, dat hij altoos armor blijft, dan de lieden, die hij dienen moot .



GFEEN CARICATUUE .

21

Hij moot het voorwerp blij ven van burs medelij den en van hun genade . Hij moot bet er in zijn spreken naar maker, dat hem uit de handers der lieden van zijn kringetje toekomt, wat hem in bet levee houden kan . Zijn ,,preeken" en hot „collecteeren voor den prediker," dat hij zelf moot aandringen, heeft men daarom saamgevoegd . 't Blijft dan altoos guest en goedheid, wat men in 't zakje doet voor den prediker, die toch ook lever moot . wij kunnen de voorbeelden noemen van zulke „predikers", die na de preek den rooden of blauwen zakdoek moeten ophouden voor ,, wat de preek heeft opgebracht ." En wie, - ze zijn er niet zoo veel, - maar wie flu eons eon extra glimlach van dankbaarheid en geluk wil zien van den armen voorganger (dien men liefst den „armen tobber" noemt, omdat hij toch ,,riots kan" voor zijn brood), die zendt hem eons bij hooge gelegenheden eon worst, eon stuk vleesch, eon kaas of zelfs eon ham, ja stopt hem sours wat in de hand . Men heeft met reden van „de zilveren koorde" gesproken, waardoor vorsten en overheden de Kerk van Christus wel aan zich hebben dienstbaar gemaakt . Maar, - wie eon hart, eon menschenhart heeft, die moot luide zijn stem verheffen tegen verhoudingen, waarin manner arm gehouden worden, our menschen van zeer geringe ontwikkeling, van zeer geringe kennisse Gods vaak, naar hun believers dienstbaar to zijn, altoos afhangende van de vraag, hoe de gezindheid der lieden van hun kringetje voor hot voorwerp hunner barmhartigheid of onbarmhartigheid is bij de collecte, of als zij eon varken slachten . Van doze kringetjes zijn or vole in ors vaderland, en hun getal neemt zeer toe . En zij noemen zich ook wet ,,vrjje kerkjes" of neigen kerkjes", on concurreeren met hun sp rekers . Hier wart eon tirannie op, die profeteert, wat de doorwerkende revolutie, die mode door doze godsdienstige willekeur gesterkt worst, straks doer zal aan alien, die nu nog droomen, dat de geemancipeerde massa de studio van Gods woord, geestelijke bekwaamheid, adel van guest on karakter, overheid



22

(TEEN CARICATUUR .

of wetenschap en alle hoogere ontwikkeling, toe zal laten jets antlers to zijn dan slaven en slavinnen, die levee van de kruimkens, welke de handenarbeid vallen last van de tafel . De Christenen in Nederland, on bepaald de zonen en dochteren der Gereformeerde vaderen, mogen hot pad dezer ,,vrije kerkjes", dezer ,,eigen" kerkjes, niet inslaan . En voor zooveel ze dit pad insloegen, - en deden ze dat niet ten deele ? - moeten zij van dit pad ter ugkeeren . Hot beginsel beslist hier . De Christenen in ons vaderland, die als hot zaad der gezegende Nederlandsche Gereformeerde Kerken opgekomen zij,,, hebben hue Nederlandsche Belijdenis . In die Belijdenis erkennen zij hot Woord Gods als hot Woord Gods. En zij erkennen dienovereenkomstig de Kerk als de Kerk. Zij moeten niet van een ,,vrij kerkje" of eon „eigen kerkje" maar slechts van de .gerk, de gerk van Christus. Zij erkennen die Kerk als van publieke positie in hot menschelijk, in hot maatschappelijk levee . Zij erkennen die gerk als verbonden voor hot Woord Gods, een eigen task en roeping hebbende voor hot Woord Gods in de wergild . Zij erkennen die gerk als Kerk van Christus, haar Hoofd, haar Profeet, haar Hoogepriester, haar Koning . En zij erkennen de ambten en diensten der Kerk als in • stellingen Gods en niet van menschen. Zij erkennen de ambtsdragers der Kerk als dienstknechten van Christus. Daarom moeten zij ook hot recht van hot brood der Kerk erkennen in hot levee der menschheid op aarde, opdat de gerk Kerk kan zjjn . Zij moeten, ziende op hue dure roeping in omen gewichtvollen tijd, verwerpen alle gedachte, dat men in de plaats van den Dienst des Woords door de Kerk van Christus voor particuliere liefhebberij godsdienstige samenkomstjes mag stellen, waarvoor men de zaakjes same,, moat bereddert . Of dat men eon man of ,,mannetje", die eigonlijk niet werken en gees brood verdienen kan, on die daarom door guest en medelijden onderhouden moot worden, voor spreken on bidden bij wijze van een genadebrok eon stuk brood mag toewerpen,



(TEEN CARICATUUR.

23

in plaats van den Kerkedienst naar Gods Woord to onderhouden, gel jk hot betaamt . Zij moeten verstaan, dat de Kerk op haar eigen brood op aarde recht heeft. En dat de Heere dit brood der gerk als hot zj'ne opvordert, - niet uit guest en bij wijze van eon aalmoes, maar naar zijn goddelijke ordening .

V.

Sociaal recht der Kerk . Wij erkennen dus hot bestaan der gerk van onzen Heer Jezus Christus in doze tegenwoordige wereld . w j wijzen de zonde af, om doze Kerk to laten opgaan, of hover ondergaan, in particuliere samenkomstjes van menschen • groepjes „tot gezamenljke voldoening van hun godsdienstige behoeften", welke groepjes dan b j wijze van aalmoes wat geld uitleggen voor iemand, dien ze terwille van hun ,,godsdienstige behoeften" goedgunstig in hot levee houden . wij aanvaarden hot fait, dat de Kerk van Christus is, en dat zij daarom ook tot zijn dienst in de wereld onder de volken is geroepen . Zij leeft bij hot Woord Gods, maar zij leeft ook voor hot Woord Gods in de wereld. Harer is de publieke Dienst van Gods Woord, hot ambt des Woords, waardoor de gerk in haar publieken stand moot worden bezwaard en verzorgd door hot Woord Gods, maar waardoor ook hot Woord Gods voor hot publieke levee moot uitkomen . In on en antler is de stand der Kerk van Christus in hot socials menscheljke levee aangewezen . De Kerk behoeft eenigen welstand. Zij vordert geen goud of wierook, goon weelde of praal ; maar zij behoeft eon rustig eerbaar bestaan, waardoor zij hot levee in zijn publieke socials groepeering als eon eigen zelfstandig en onafhankelijk lichaam met ears ontmoeten kan . Zij is als publiek lichaam in hot socials levee, met eigen task en dienst, niet minder dan de instellingen, die voor wet en recht stann ; niet minder dan de



24

SOCIAAL RECHT DER KERB .

Koophandel of de Industrie ; niet minder dan de Wetenschap of de Kunst . Haar ambtsdragers moeten voor haar en voor hat Woord Gods den stand innemen, die met alle standee sociaal weet to verkeeren en door alien geeerbiedigd wordt ; haar Dienst des Woords en haar catechisation, haar gebouwen en haar vergaderingen, heel haar publieke wijze van zijn en does, moat de eere dragon der Christelijk beschaving, die zij vertegenwoordigt en vordert . Naar doze roeping en positie heeft de Kerk haar recht in hot sociale levee, haar recht op levensonderhoud overeenkomstig de plaats, die zij inneemt.

En hot sociale vraagstuk, gesteld naar de beginselen van de organische levensordening, die door de goddelijke ordinanti~n in zijn Schepping, in zijn Historie en in zjjn Woord gevorderd wordt, omvat daarom ook den eisch van voorziening in zake hat brood der Kerk .

Zeker, er waren en er zijn voor de Kerk tvjden, waarin zij haar sociale positie mist. Dit is eon gevolg van de zonde, van de ongerechtigheid in de wereld, waardoor juist de Gemeente Gods vaak om eon eigen bestaan worstelen moat en met hot publieke levee in conflict staat. De vijandschap tegen Gods Gemeente on tegen zijn Woord oordeelt, dat zulk eon rechteloos on broodeloos bestaan, dat de onafhankelijkheid, de vrijheid en de actie van de Gemeente des Heeren drukt en onmogelijk maakt, juist bij de Kerk voegt . Maar wie God vreest, mag niet zoo oordeelen . In tijden, waarin de vijandschap tegen God en zijn Woord zegepraalt, moot de Gemeente van Christus als draagster van des Heeren Naam on Woord vaak alles verlaten, en arm en verjaagd, in hot geloof, geheel van voren a f aan, beginners eon plaats to zoeken . Maar zij mag zich daardoor niet laten verleiden, om van eon vaste plaats in hot levee of to zien en eenig in afzondering haar bestaan to rekken . Integendeel, zij moot dan de sterkte haars Gods aangrijpen, in wiens belofte haar roeping en haar plaats op aarde vast stann . Zoo heeft Abraham alles moeten verlaten ; maar de Heere heeft Abraham, Izak on Jakob gezegend on rijk gemaakt ;



SOCIAAL RECHT DER KERB .

25

Hij heeft hun een naam en plaats op aarde gegeven . Hij heeft uit hen Zich een eigen yolk onder de volken verwekt, Als Israel in Egypte vertreden ward, heeft Gods machtige hand hat uitgeleid en hat geformeerd tot zijn yolk . liii heeft aan zijn yolk een eigen land gegeven . En Hij heeft in Levi's stain, in Aarons geslacht, vastheid gesteld voor zijn dienst, vastheid ook in een socials positie met sere . Na de ballingschap in Babel heeft de Heere niet slechts Jeruzalem aan hat overblijfsel van Israel teruggegeven, maar Hij heeft ook door Haggai dat overblijfsel getroffen door zijn Woord, omdat elk zijn eigen huffs bouwde, maar aan hat Huffs Gods zjjn rechtmatige inkomsten onthield . Onze Heere Jezus Christus was hot Lam Gods, ook in Gods Gemeente zelf, en Hij had daarom in Israel zelfs goon steep voor zijn hoofd ; stills liefde zorgde toes echter nog, dat or ook eon bears to zijner beschikking was, en dat Hij niet als een bedelaar lisp, maar in hot gewaad der sere van den Meester, in den rok zonder naad . Uit hot offer van Christus kwam ovenwel de plaats naar recht voor zijn Gemeente in heel de wereld op . De apostelen waren haar pioniers, die, op buitengewone wijze geroepen, ook op buitengewone wijze leefden, maar die dap ook hat woord der levensordening spraken voor de Gemeente, die zij in de wereld plantten, hat woord der ordoning ook voor hat brood van den Dienst des Evangelise . Zoo kwam de Kork tot hot bezit van eon publieke plaats, arbeid en recht in bet levee der volken, die zij zegende door hat , Woord Gods . Totdat zij, door veronachtzaming van hot Woord Gods ontaard, uit de kluistors van Rome moest uitbreken, weder ale hat hart vluchtend op de bergen, ale de eenzame zwerver zonder plaats on brood . Dit was een nieuwe abnormaliteit, die allerminst tot normalen regal gesteld mag worden . De Heere gaf dap ook aan do Gemeente der Reformatie weder eon plaats der sere, mode door de trouw dergenen, die tot handelen geroepen waren, en ook door de trouw velar Ovorheden, die zich van Gods wage geroepen kenden, gel jk onze Willem van Oranje (go . zegend zij zijn nagedachtenis!) om „aan de Kerke Gods hulpe to bieden."



26

SOCIAAL RECHT DER KERB.

De Gereformeerde gerken in ons vaderland, die in de vorige eeuw wader naakt nit bet Reglementennet van 1816 moesten uitgaan, om naar haar roeping bet recht van den Dienst des Woords in gehoorzaamheid aan Christus to handhaven en bet Woord Gods to bewares, zijn ook aanstonds aan den arbeid getogen voor hat woord Gods, om de gerk wear in hat sociale levee in eere to doers optreden . Maar zij wachten nog steeds van yolk en Overheid haar recht voor haar sociale levenspositie, hat recht, dat Overheid en yolk van Gods wage aan de Gemeente van Christus schuldig zijn . Zeker, onze wereldsche eeuw, die doorbreekt in steeds stouter verscheuring van de banden Gods, kan in de toekomst elk sociaal recht op eigen plaats en brood wel aan de gerk van Christus ontzeggen, en haar als paria der sociale gemeenschap willen uitdrij yen, - maar wie b j Gods licht hat licht wil zien, zal aan dat sociale bedrog niet mogen meedoen ; hij zal dit sociale bedrog met ernst en kracht moeten weerstaan ; en hij zal zijn roeping moeten kennen, om de sociale positie van de Kerk van Christus naar heilig recht to regelen en vast to makers, door to zorgen, dat de gerk van Christus in vrijheid en eere haar eigen levensonderhoud heeft, haar rechtmatig deal in hat aardsche brood . Voor hen kan hat sociale vraagstuk niet slechts vorderen voorziening voor hue eigen brood, of voor hat brood van andere sociale groepen in Handel en Nijverheid, in Magistraat en Wetenschap ; t_ nears, dat vraagstuk vordert voor hen ook oplossing voor hat brood der Kerk.

VI . Brood en Kerk. Hoe komt nu de gerk naar haar goddelijk recht in hat sociale levee der menschheid aan haar brood, dat is aan regelmatige inkomsten, waardoor zvj sociaal naar haar eigen eere kan bestaan, en haar roeping in hat levee der menschheid vervullen kan ? Wat is bier de eisch van Christelijke sociale ordening?



BROOD EN REEK .

27

Alle brood komt uit de aarde, uit de natuurlvjke stoffeelvjke wereld op ; zelfs de koning wordt van den akker gevoed, en

door plant en flier en delfstof gekleed . Van de aarde, nit de Natuur, zijn alto stoffelijke middelen, waardoor heel hot menschelijk leven in heel zijn openbaring en werkzaamheid sociaal bestaan moot . Do .perk maakt hier allerminst eon uitzondering to midden van alto groepen en instellingen van menschelijk leven on arbeid . Zij ook moot sociaal bestaan door stoffelij ke middelen, door wat de aarde oplevert. Nu worden de stoffelijke goederen der aarde verkregen, door de aarde to bearbeiden en door haar voortbrengselen to verwerken . Handenarbeid in landbouw, veeteelt, jacht, visscherij, nijverheid, brengen de stoffelijke schatten des levens uit de aar de en de wateren op en vermenigvuldigen ze . De koophandel, de scheepvaart, hot vervoer, verspreiden de stoffelijke produkten over de aarde. In geld wordt de waarde der goederen vastgelegd en onder maat gebracht ; de geldhandel komt hierdoor tot zijn oxploiten en tot zijn gewin, on hot kapitaal komt zoo tot macht . De Kerk staat buiten flit altos. Zij graaft niot on bouwt niet en houdt goon veestapel. Zij produceert niet en fabriceert niet en verhandelt niet. Zjj beschikt niet over productiemiddelen, niot over den bodem, niet over de machine, niet over hot geld . Zij staat geheel buiten den buit van hot winnon der stoffelijke goederen . In flit opzicht staat de Kerk niet geheel alleen . Ook de Overheid in haar arbeid van regeering en rechtspraak staat buiten hot stoffelijk gewin . Ook de Wet enschap produceert goon stoffelijke goederen en verhandelt ze niet . Ook de Runt draagt tot op zekere hoogte hetzelfde lot . Maar de Overheid heeft macht, dwingende macht ; zij vordent en neemt naar haar goddelijk recht de stoffelijke middelen, die ze behoeft. De W_etenschap stelt zich ten deele dienstbaar aan hot menschelijk leven in haar Scholen, haar geneeskunde on wiskunde, haar rechtskennis en natuuronderzoeking, haar ontdekkingen en haar uitvindingen, en zij berekent daarvoor haar prijzen, zij schrijft daarvoor haar

28

BROOD EN KERK .

rekeningen ; zij geeft aan den handel de vruchten van haar arbeid ook in boeken en geschriften en bedingt ook daarvoor een bete broods . En de Kunst zet haar vermogen ook in geldelijke waarden, vaak in hooge geldelijke waarden, om, door zich in stoffelijke produkten to verheerlijken of zich voor geld to doen genieten . De Kerk staat echter ook weer buiten dit alles . Zi.j heeft geen macht om geld to vorderen en to semen . Zij verkoopt niet en zij verhuurt met ; zij berekent voor haar arbeid geen prijzen ; zij produceert niets stoffelijks en zij brengt niets aan de markt ; zij levert geen geldelijke waarden en zij schrijft geen rekeningen . Naar de materialistische rekening van den socialistischen tijdgeest, dat alleen arbeid van spieren en hersenen, die aan de sto ffeljke wergild en haar produkten ten goede komt, mee de hand mag hebben in den buit en den buidel van hot stoffelijk good, wordt dan ook de Kerk op nut gerekend, en wordt or voor haar sociaal bestaansrecht geen schijn of schaduw van grond aanwezig geacht . Tenzij de beteekenis van hot Woord Gods en van de publieke religie, on daarmee van de Kerk, de beteekenis van geestelvjken arbeid on geestelijke waarden voor hot sociale menschenleven, weer erkend wordt, allereerst door hen, die voor dit levee hot recht bestellen, zal or in de sociale maatschappij der toekomst naar de economische rekening, idealen, studies on rechtsbeschouwingen onzer eeuw voor de Kerk dan ook goon plaats overblijven ; of zij zal in den arbeid voor hot stoffelijk good on hot natuurlijk levee naar hot goedvinden der sociale maatschappij dienstbaar moeten weten to worden, om zoo haar rekening voor eon winstdeel to kunnen schrijven . Nu is ongetwijfeld heel die rekening der eeuw dwaas foutief, wijl de Kerk door haar geestelijken arbeid ook voor bet natuur • lijke levee on den arbeid der menschen van zeer groote waarde en beteekenis is. Maar zoo min als Gode van hot arbeidsprodukt of hot handelsgewin iets toegerekend wordt om de zonnestralen, die Hij doet schitteren en gloeien en de regendroppelen, die Hij uitzendt, om zijn beschutting over zee en land, over oogst en magazijn, over levee en arbeid en werkkracht, - zoo min en veel minder worden zijn Woord

BROOD EN KERB.

29

en zijn Kerk van eenige waarde gerekend in hot arbeidsprodukt en in hot handelsgewin, in de wereld van akkerbouw en ivdustrie, van koopmanschap en geld . Tenzij hot Woord Gods zelf de blinders verlicht en de conscientien grijpt, om hot gedachtenspinsel der dwaasheid en godvergetelheid to verscheuren, zoodat hot recht der Kerk yr jwillig erkend wordt, haar recht op haar deel in de stoffelijke goederen, die handenarbeid en handel gewinnen en opstapelen, - ten4i dit geschiedt, zal de gerk zonder brood moeten bestaan en dus als vrije dienaresse Gods uit hot socials levers moeten verdwijnen . Macht om to nemen is aan de Kerk ontzegd, en haar dienst to verkoopen in hot socials levers is haar niet toegelaten . Zij is hot eigendom van Christus, en Hem alleen dienstbaar . Zij is zijn vrije zelfstandige dienaresse in de wereld der menschen voor hot Woord van God, dat zij one niet ontvangen heeft, en om niet geven moot . Hot brood der gerk is in de handers, die hot brood der aarde gewinnen ; haar stoffelijk good, dat haar naar recht van den Heere toekomt, ligt in de schuren on magazijnen, waarin de handers der menschen hun goederen bergen ; hot ligt in de zakken on kasten, in de boeken on papieren, in al de bezittingen der menschen, die zij in den arbeid op stoffelijk en financieel gebied van dag tot dag en van week tot week vergaderen . Daar ligt hot brood dergerk, en daar roept hot tot God om recht . Maar hot mag door de gerk uit die schuren en kasten, uit die loosen en winsten, uit die bezittingen on kapitalen, niet met geweld worden genomen, nist door koopmanschap harerzij ds worden bedongen, en niet als eon bedelbrok door haar worden aangenomen. Neon. Hot moot haar om Gods wil, om zijn heilig recht, om zijn heilige ordinantie, om zijn heilig Woord, om zijn Naam en Koninkrijk, 'om zijn Christus on zijn Gemeente, gewiUig, vrjwillig worden gegeven, als haar eigen wettige brood, dat haar naar recht, naar goddelijke ordening toekomt . Liever verzaakt de gerk van Christus, die zich van haar levenspositie, van haar roeping en haar recht bewust is, elks



30

BROOD RN KERB .

plek gronds, die haar voet drukken kan en elke bete broods, die haar sterken kan op den weg, den dat zij bestaan zou van wet haar als een smaad voor haar God en haar Koning toegeworpen wordt . Dit neemt echter de heilige en onbreekbare ordinantie Gods niet weg voor alien, die in den stoffelijken arbeid den buit en den buidel dragon en beheeren, en die bet recht voor bet sociale levee bestellen, om to zorgen voor zoodanig beheer en voor zoodanige ordening voor bet sociale levee, dat met de vrucht van den akker, met den prijs van bet arbeidsprodukt, met de inkomst van den handel en met bet gewin van het kapitaal niet slechts bet brood der Kerk, dat daarmee van Gods wege inkomt, wordt ingezameld, maar dat bet ook near recht wordt onderscheiden en zonder vermindering aan de Kerk des Heeren wordt toegebracht als haar wettig deel. Hot Woord Gods doet bier holder en klaar bet licht schijnen voor elk, die goon diet van hot brood der Kerk wil zij n . Op dat licht moeten w j acht geven ; en bij dat licht moeten wij onderscheiden, wet voor bet broodrecht der Kerk in onze dagen to zeggen en to doen is .

VII. Het Vierde Gebod . Vast staat alzoo, dat de Kerk eon eigen positie in hot menschelij k levee moot innemen ; dat zij daartoe eigen stoffelijke inkomsten behoeft en op eigen stoffelijke inkomsten recht heeft ; on dat die stoffelijke inkomsten der Kerk mode gegeven zijn in hot stoffelijk gowin, dat de Heere God uit den winstgevenden maatschappelijken arbeid doet opkomen, on waarvan aan de Kerk moot worden toegebracht, wet haar van Gods wege tookomt. Zelf verricht de Kerk goon maatschappelijken winstgevenden arbeid . Harer is de Dienst van Gods 1 oord, de dienst der heiliging van don dag des Heeren, die juist winstgevenden arbeid



HET VIERDE (EBOD .

31

in stoffelijken zin uitsluit. Maar die heiliging van den dag des Heeren, die voor haar arbeid is verordend, moot uit den winstgevenden arbeid der zes dagen onderhouden worden, en de gerk behoort hiervoor haar rechtmatig deel uit de winst van den zesdaagschen arbeid to ontvangen. In de goddeljke ordening van den rustdag tot dag der heiliging ligt voor wie ernst maakt met hot Woord Gods en met de menschelijke levensroeping, de verplichting open en bloot, om eon zoodanige regeling to doers opkomen en to onderhouden, waardoor de heiliging van den dag des Heeren door den publieken Dienst der gerk mogelijk is en gewaarborgd blijft . Onze Catechismus wijst daarop din ook met volkomen recht in de zeer juiste verklaring van hot Vierde Gebod . De heiliging van den rustdag, door de Wet Gods ons bevolen, is voor alle dingen de onderhouding van den Dienst der Kerk, dat is in allereerste instantie van den openbaren Dienst des Woords door de gerk, en daartoe de stoffel~jke onderhouding van den Dienst der gerk . Gelijk hot stoffelijk gewin uit den winstgevenden zes • daagschen maatschappelijken arbeid strekt voor heel de onderhouding van hot natuurlijke menschelijk levee in gezin, maatschappij en yolk, en daarom merle voor alle openbare instellingen van Overheid, maatschappelijke organisatie en volksleven, van school en wetenschap, van politie en leger, zoo moot ditzelfde gewin van den maatschappelijken arbeid Gode geven wit Godes is, en de openbare heiliging van den dag des Heeren en daarom den Dienst der gerk stoffelij k verzorgen . Hierover kin bij hen, die voor Gods Woord buigen, goon kwestie bestaan . En geeft de Heere zelf door zij n Wet aan den publieken heiligen Dienst der gerk in de ordening der dagen eon dag van de zeven, zoo behoort doze maatgevende ordening ook bij de beoordeeling van hot recht der gerk op stoffelijke inkomsten ge~erbiedigd to worden . En der zeven dagen is door God bepaald gegeven en aangewezen als hot bizondere deel der gerk niet slechts in hot persoonlvjke levee, maar in hot menschelvjk gemeenschapsleven, in hot sociale menschenleven, gelij k hot Vierde Gebod dit voor de zeven dagen beschrijft . Op den



32

HET VIERDE GEBOD .

rustdag moot ook hot natuurlijke levee doorgaan en verzorgd worden uit hot gewin der andere dagen ; maar daarboven en in de eerste plaats stelt de heiliging van den dag des Heeren den eisch, dat allereerst de Kerk ontvan ge, wat haar toekomt uit hot gewonnen good der aarde, opdat ook de publieke levensheiliging door den Dienst der Kerk haar eisch hebbe . Dit wil flu daarom niet zeggen, dat de inzameling van hot stoffelijk good, dat aan de Kerk uit den winstgevenden arbeid of uit de gewonnen aardsche rijkdommen toekomt, op den dag des Heeren plaats hebben moot. Voor wie zijn particuliere inkomsten bij de week gewint, kan or zeker reden bestaan, om particulier ook bij de week van hot zijne voor de Kerk of to zonderen, wat haar naar de ordening Gods particulier van hem toekomt . Vole anderen hebben hue gewin echter niet bij de week en kunnen hot ook niet bij de week berekenen . Eerder valt over hot geheel de winst, die in hot maatschappelij k levee gemaakt wordt, to berekenen van jaar tot jaar, en over de gewone jaartermijnen to verdeelen . De Overheid vordert dan ook, wat zvj' voor haar task nit de maatschappelijke inkomsten eischt in de belastingen, bij jaarlv,jkschen aanslag op, gelijk zij zelf haar uitgaven bij jaarljjksche begrooting vaststelt ; maar zij stelt dan die belasting invorderbaar bij termijnen, wijl zij zelf ook bij termijnen haar uitgaven doet. Zoo gaat ook de gerk stoffelijke verplichtingeh aan, die van jaar tot jaar en in de gewone jaartermijnen afloopen . Zij heeft huren, renten, aflossingen, traktementen, leverantien, assurantien, enz. t o betalen . En zij maakt ook dienovereenkomstig, gel~jk bet voegt, haar jaa7'ljksche begrooting van uitgaven en inkomsten . Daarom behooren ook, zooveel dit mogelijk is, de inkomsten der gerk van jaar tot jaar vast to staan, en regelmatig aan haar to worden afgedragen, liefst in termijnen, die van maand tot maand loopen . De vraag is nu, hoe moeten de maatregelen, die de inkomsten der Kerk aan haar regelmatig does toekomen, getroffen worden ?



HET VIERDE GEBOD.

33

Gelijk reeds uit hot bovenstaande volgt, behoort dit onzes inziens niet allereerst maar slechts bj uitzondering to geschieden door collecteeren ; en zeker niet door collecteeren alleen. Collecteeren is 'eigenlijk een inzamelen van liefdegaven, van aalmoezen of onverplichte lossere bijdragen . Geen enkel man van eerbare sociale positie ontvangt zijn inkomsten enkel door een collecte, en goon enkele instelling van publiek recht bestaat regelmatig door collecteeren. Wij zouden de gezichten wel eons willen zien, wanneer besloten word, dat voortaan voor Overheidsinstellingen of voor de inkomsten dergenen, die in industrie of handel levee, alleen zal worden gecollecteerd . Men collecteert voor stakers en werkeloozen . Men collecteert voor de Diaconie . Men collecteert voor hulpbehoevende armo Kerken, die de barmhartigheid van andere Kerken inroepon . Men collecteert voor de uitbreiding der Zending onder Heidenen on Mohammedanen. Maar men collecteert niet in zijn eigen huffs voor de huishouding . Men collecteert niot voor vaste particuliero diensten, die men instelt, zelfs niet voor zijn dienstbode . Men geeft aan niemand eon eerbare maatschappelijke positie, om horn voorts enkel door eon collecte to onderhoudon ; on allerminst, verbindt men daarbij aan zijn positie de opdracht, om zelf die collecte to houden on aan to bevelen . Publieke instellingon Gods als de gerk, on de verordineerde publieke dienst van God op den Sabbat, behooren allerminst enkel door collecteeren hue leeftocht to ontvangon . 0, ja, or zijn collectereizigers, die van hue eigen collecte moeten levee, en die daarbij dan weten, dat ze zelf met hue collecte staan of vallen ; maar terecht vermeerderen de stemmen dergenen, die tegen zulko lichtelijk demoraliseerende voorwaarden opkomen . En zou men dan de gerk als de groot-bedelares willen laten levee enkel van collecteeren, on haar door dit collecteerend bestaan in den grond willen be . derven ? Eilaas ! In plaats dat in de godsdionstoefeningen der gerk in hoofdzaak gecollecteerd wordt voor de armen en voor de Heidenen, moot in vole plaatsen togenwoordig bij de eerste collecte voor de gerk in dezelfdo godsdienstoefening reeds 3



34

HET VIERDE GEBOD .

een tweeds collects voor de gerk gevoegd worden ; en dan most er soma aan hot eind van hot jaar nog eons voor do gerk gecollecteerd worden, namelij k voor hot tekort. En al dat collecteeren most de gerk zelf does, en met grooten aandrang, om haar toch wat to geven . Walk man met core wil zoo maatschappelijk bestaan 2 En zoo willen voles de .gerk van Christus laten bestaan, die tot zoo heiligen dienst in de wergild geroepen is . Dit is eon onwaardige toestand, die noodzakelijk op gesta • digen achteruitgang uitloopen most en zal . Zeker, or most in de godsdienstoefeningen ook gelegenheid zijn, om stills gaven voor de Kerk of to zonderen . Laat men daartoe in de kerkgebouwen dan busses plaatsen, opdat ieder, die onbekend jets bizonders voor de Kerk wil afzonderen, dat daar inwerpon kan. Dat is dan eon extra-inkomst voor de Kerk . Maar overigons moot hot inbrengen van de stoflelijke inkomsten voor de Kerk zod geregeld worden, dat collecten voor de gerk zooveel mogelijk worden afgeschaft . Ook de particuliere stoffelijke bijdragen voor de inkomsten der Kerk moeten haar geregeld in vaste termijnen als vaste vrijwillige contribution toekomen .

VIII . Broodrecht der publieke religie . De erkenning van een regelmatig recht op vaste inkomsten voor de publieke oe fening der religie, dat dour God in hot Vierde Gebod is vastgelegd, is zeer oud . Die erkenning is volstrekt niet pas in Israel door de wetgeving des Heeren van den Sinai opgekomen . Neon, zij is veal ouder dan Israel, evenals de publieke religie •oefening veal ouder is . Zij behoort tot de hoilige traditie van heel de menschheid, die na den Zondvloed uit Noach is gesproten . Abraham vond die erkenning en de regelmatige ordoning



BROODRECHT DER PIIBLIEKE RELICIE .

35

van vaste inkomsten voor de religie dan ook reeds bij zijn komst uit Haran in Kanaan, gelijk ze zeker ook in Haran en in Mesopotamia bestond. In Kanaan toch ontving Melchizedek, niet als koning maar als priester Gods, de tienden . Abraham zelf bleef niet in gebreke die tienden aan Melchizedek to geven, toen hij den priesterl jken zegen van Melchi • zedek ontving. En dit voorval, dat de Schrift boekstaaft, doet heel de positie van hot priesterschap in Kanadn en in de oudste opkomende volken voor Abraham uitkomen . 1) Wie uit de ongodvruchtige beschouwing en praktijk van onze eeuw net betrekking tot de, stoffelijke inkomsten der Kerk voor de publieke oefening der religie bevrijd wil worden, die zal wel doen, met zich eons bij dit fait uit Abrahams historie en bij de publieke positie der religie in de oudste tjjden en volken, die daaruit spreekt, to bepalen . Hot is aan onze ongodvruchtige eeuw voorbehouden, in landen, die op Christelijke beschaving en ontwikkeling roemen, in twijfel to staan omtrent hot recht op vaste inkomsten voor de publieke oefening der religie . Goon eeuw, die voorging, en goon yolk der oudheid, kende dien twijfel . Ja, de vaste verzorging der publieke religie en de eervolle plaats van hen, die voor de religie levee en arbeiden, is tot op de Fransche Revolatie eon stuk der ease van alle volken in alto tij den. Israel heeft daarvoor zelfs zijn leerschool gehad in hot land van Cham ; niet slechts in Kanaan, maar ook in Egypte . In Egypte hadden de priestess hue eigen deal van den bodem en hue vaste inkomsten van de Overheid, van Farao, reeds bij hot optreden van Jozef als wetgever . En Jozef heeft als wetgever in Egypte doze installing bovestigd . Terwijl hij hot vijfde deal van de opbrengsten des lands als inkomsten der kroon vaststelde, maakto hij tegelijk de ordening voor de inkomsten der priestess vast . ~) Geen deskundige kan ontkennen, dat de latore ordening, die de Heere door Mozes aan Israel gaf, de verhoudingen in Israel bepaalde in overeenstemming met denzelfden grondregel, dien Gen . 14. ') Gen . 47 :22, 26 . a)



36

BROODRECHT DER PUBLIEKE RELI(IE .

Jozef in Egypte golden deed, gelijk heel hat optreden van Jozef van de grootste beteekenis is geweest voor Israel in zijn opkomen als yolk . Ook in Israel was heel de landsbodem het eigendom van den Heere als Isra~ls Koning . Hij nam Kaman in voor Zich . Hij vestigde er to Silo zijn Troon . En Hij woes van-dear-uit aan elken stem zijn grondgebied en aan elk geslacht zijn erfdeel . De priestess ook ontvingen met de Levieten hun eigen woongebied . En terwijl voorts van alle inkomst uit den landsbodem en den veestapel eon evenredig deal den Heere als eigendom, voor de publieke religie zoo good als voor de landsregeering, moest worden toegebracht, ontvingen de priestess hieruit en voorts uit de offers hun vaste inkomsten . Zoo stood de religie in hear publieke uitoefening zelfstandig en onaf hankeljjk in Israel, mode door de vaste inkomsten der Aaronitische priestess . Natuurljjk moesten doze verhoudingen, die in Israel evenzeer als onder de volken golden, bij hat opkomen der Kerk van Christus in hot ongereede geraken . De Gemeente van Christus kwam in Jeruzalem op zonder de zorg der Overheid ; on zoo kwam zij ook op in hot Romeinsche Rijk ; de wetten schreven voor hear geen vaste inkomsten voor uit de inkomsten des lands . Wel had de bore Jezus Christus in zijn publieke levee reeds voor Zich on zijn kring eon eigen beurs . Zij, die near hot Woord des Heeren hoorden, vulden die beurs ; de Heere Jezus Christus hield or goon collecte voor, on toch heeft Hij zonder broodsgebrek kunnen levee en arbeiden tot aan zjjn einde . Zoo weten we ook, dat de geloovigen in de eerste Christeljjke Gemeenten hun eigendom aan de verzorging der apostelen en der Gemeente dienstbadr stelden . Hot vischtuig in Galilee was door Petrus, Jakobus, Johannes on de andere apostolen voor altijd verlaten en zij konden nochtans voor de Gemeente des Heeren levee, wonen on reizen, on arbeiden in hot Woord . Zoo verzorgden ook de eerste Gemeenten uit de Hoidenen near vermogen, sours boven vermogen, den Dienst des Woords . Zij droegen ook in den nood, die over de Gemeenten in Judea



BROODRECHT DER PUBLIEKE RELIQIE.

37

kwam, bet hunne aan, our de moedergomeenten staande to houden . En zij verzorgden merle den arbeid voor hot Woord Gods, die in de Zending uitging, ai moest de apostel Paulus ook door handenarbeid nog ten deele in zijn nooddruft voorzien . Dit waren echter ongetwijfeld overgangstoestanden . Zeker, die toestanden moesten duren, zoolang de Gemeente van Christus, de gemeenschap der waarachtige religie, niet erkend word en rechteloos gelaten word in hot publieke volksleven . En die toestanden moesten en moeten terugkeeren, zoo vaak de publieke conscientie goon getuigenis moor gaf en geeft aan de Gemeente van Christus, maar hot vuur der vervolging tegen haar aansteekt. Die toestanden moeten terugkeeren, zoo vaak de Gemeente van Christus, our hot zuivere Woord Gods en de waarachtige openbaring barer gemoenschap, zich handhaven moot tegen eon verbasterdo religie, die de verkregon publieke rechten der ware Gemeente van Christus zich toeeigent, haar daarvan berooft, on haar bestaansrecht zelfs zoekt to vernietigen . Voor den Heere, voor hot Woord Gods, voor haar eigen wezen on levee on roeping, moot de Gemeente van Christus dan altoos weer alles willen verlaten, our den Heere to volgon . Zoo keeren dan in den loop der eeuwen meermalen verhoudingen als die der eerste eeuw, wat de stoffelijke verzorging der Kork aangaat, terug. De Kerk moot dan weer arm beginners zonder eon plaats of eon buidel ; en de goloovigen moeten dan weer hot hunne offeren, sours heel bun bezitting, our do gerk sociaal eon plaats to doers behoudon . Zulke toestanden getuigen echter tegen de volken ; zij zijn teekenen der verwerping van den Christus on der verachting van hot woord Gods ; ze zijn Antichristelijke teekenen . In rogelmatige toestanden moot ook de Kerk van Christus in hot socialo levee der volken haar vaste inkomsten hebben van hot good der aardo, opdat zij vrij on onafhankolijk aan haar roeping boantwoorde .



38

OVERHEIDSROEPING,

IX. Overheidsroeping. Voor wie zich met ons rekenschap gaf van de plaats, die de Kerk van Christus in hot publieke levee door publieke religieoefening moot innemen, voor hen staat hot vast, dat de Kerk vaste eigen inkomsten behoeft nit de goederen, die op de aarde wassen en gewonnen worden, en dat zij op zulke inkomsten recht heeft ; een recht, dat miskend, geschonden en vertreden wordt, indien de zorg voor de handhaving en voldoening van dat recht, de zorg voor de vaste eigen stoffelijke inkomsten der Kerk, ontbreekt. We zagen, dat de volken van ouds, ook in landen, waar de zuivere kennis van God ontbra .k, hot recht der publieke religie op vaste eigen inkomsten uit de opbrengst van den landsbodem en uit die van de winnende hand eerbiedigden, en dat ook de Wet, die de Heere door Mozes voor Isra~ls levee in Kanaan gaf, zulke vaste eigen inkomsten voor de publieke religieoefening voorschreef . Hot optreden der Christelijke Kerk onder Joden en Heidenen na de hemelvaart van Christus en de uitstorting van den Heiligen Geest vorderde voor haar een eigen publieke religieoefening ; dit optreden vorderde bizonder voor haar hot brood, dat zij behoefde, om den Heere in zijn Woord to dienen ten bate van heel hot menschenleven . Zij trail toch op met de task van de prediking des Evangelies in de wereld, om door hot Woord Gods de waarachtigie religie on religieoefening onder alle volken to wekken on to leiden en den vasten Dienst des Woords alom in to stellen en to onderhouden tot op de wederkomst van Christus . Harer was daarom zonder eenigen twijfel van Gods wege hot recht op den leeftocht, op hot stoffelijk good, dat zij behoeft voor de vervulling van haar hooge levees- en wereldtaak . Slechts zij, die vermetel recht van bestaan ontzeggen aan de erkenning en dienst van den levenden Christus als den Gezalfde Gods, wien alle dingen van den Vader zijn overgegeven, en die zijn Gemeente en zijn dienaars in doze



OVERHEIDSROEPING.

39

wereld heeft, zijn eigen erve en plaats en eere en recht in de wereld en hot menschenleven, -- slechts zij kunnen oordeelen, dat hot stoffelijk goed der aarde er enkel is voor hot natuurlijke levee, voor hun maatschappe1jke taken en voor hun zakken . Dat Joodsche en Romeinsche Overheden zich om hot recht der Christelijke Gemeente op eigen vaste inkomsten uit hot stoffelijk goed der aarde niet bekommerden, had zijn oorzaak dan ook vooral hierin, dat zij hot bestaansrecht van de Christeljjke religie niet erkenden . De Joodsche en Romeinsche Overheden rrkenden hot publieke optreden in den naam van Christus revolutie ; zij verdroegen juist dat publieke optreden niet ; en zoo kwam de Christelijke religie op, niet onder de bescherming en verzorging van haar levensrecht door de Overheid, maar tegen hot werende zwaard der Overheid in en onder hot kruis der vervolging, dat haar met den onder • gang dreigde . Toen echter de Overheden den Christus erkenden, erkenden zij ook hot levensrecht der Kerk, en haar recht op haar eigen brood, op eigen vaste inkomsten uit de vrucht der aarde. Dit was goon font van de Overheden ; integendeel, hot was in overeenstemming met haar roeping . Heel de gedachte,

dat de hooge Overheden zich niet met hot

brood der aarde to bemoeien hebben, is

eon dwaze en gevaarlijke

dwaling. De hooge Overheden zijn or juist om der tondo wil ; om hot bedreigde levensrecht tusschen menschen en menschen, hot menschenrecht om in hot natuurlijke levee to staan en in vrijheid en veiligheid in eigen levenstaak to kunnen optreden, to beschermen en to waarborgen ; en om, voor zooveel noodig, de voldoening aan dat recht van den een tegenover den ander met dwingende macht to vorderen . Hierin moot de hooge Overheid als Gods dienares de vrjjheid en de gemeenschap handhaven tusschen de menschen, als die gesehapen zijn naar hot beeld Gods . 1) Heel hot vraagstuk van de hooge roeping ') Gen . 9 :5, 6.



40

OVERHEIDSROEPING .

der Overheid, om door dwingende wetgeving hot recht to bestellen en to vorderen in hot sociale gedrang en in de sociale verhoudingen ook in onze eeuw, hot levensrecht tusschen menschen en menschen, dat aan hot brood der aarde allereerst hangt, - heel dit vraagstuk wijst op eon task der Overheid met betrekking tot hot brood der aarde . En wie ale Christen tegen doze roeping der Overheid zou pleiten, dien moeten wij met hot Woord Gods weerstaan . Wij gaan hier thane niet in bizonderheden in op de vraag, hoe de overheid in hot broodvraagstuk hot recht in de maatschappelijke levenskringen moot vorderen en waarborgen . Vast staat voor one, dat zij dit niet moot does, door zeif op heel hot maatschappelijk levers, den arbeid on hot brood beslag to loggers, en arbeid on brood uit to deelen naar haar believers ; zij zou dan bet persoonlijk recht in hot levee, en zij zou daarmee de vrijheid on de ware menschelijke gemeenschapsoefening vernietigen ; en ze zou dan ook tot doze task, die alleen door almachtigheidswaanzin gevorderd kan worden, niet bekwaam zijn . Neon, de menschheid moot zeif in vrij maatschappelijk levee recht doers on door vrijwillige overeenkomst recht bestellen en beschrijven ; maar de Overheid moot, waar dit noodig blijkt, de vaststelling van dit recht vorderen, on indien de zonde dit levensrecht verkorten of verwaarloozen zou, moot de Overheid met dwingende macht de voldoening van dit recht afdwingen . Sociale wetgeving is daarom eisch van onzen tijd ; en hot is de dure roeping der Christenen, om hunnerzijds klaar on holder to verklaren, hoe die wetgeving bij hot licht van Gods Woord en naar de ordinantion Gods haar dwingende vorderingen stellen moot . Maar hierin ligt dan ook opgesloten, dat hot goon font der Overheid gerekend mag worden, indien zij waakt en optreedt voor hot natuurlijke levensrecht der .gerk, voor hot recht der gerk op haar sociale positie, op haar eigen vaste inkomsten, op haar eigen brood, opdat de gerk tot haar task in hot publieke levers, tot de task der publieke religie, bekwaam zij . In hot levers en den arbeid der gerk, in de bestelling van

OVERHEIDSROEPING.

41

haar eigen inwendig recht, in haar Belijdenis, in haar prediking, in haar Zending, in haar religieoefening, heeft de Overheid geenerlei zeggen ; zij heeft geen recht ,,in sacra" . Maar de Overheid heeft wel eon recht en een roeping » circa sacra", d, i, zij heeft een task en roeping, die hot bestaan, hot love», de vrjjheid en hot levensrecht der Kerk betreffen en die ook de grenzen van de bevoegdheid der Kerk, namelijk de eerbiediging van de vrijheid in hot menschenleven door de Kerk zelf aangaan . En de Overheid heeft daarom zonder eenigen twjjfel een task en roeping, waar bet recht der Kerk op hot brood der aarde in de socials boroering in hot gedrang komt, of goon erkenning vindt . Ook Scholen van Wetenschap en Kunst en voor hot onderwijs van hot yolk hebben hun eigen recht van bestaan op eigen maatschappelijken wortel, maar zij hebben ook hun eigen recht op hot brood der aarde, waarvan ze love» moeten . Zoo de winnende hand, die hot brood der aarde inzamelt, meent, dat zij dit brood naar willekeur kan inhouden, en hot tot kapitaal kan makes enkel voor eigen taken en zakken, zonder Wetenschap en Onderwijs to verzorgen, zoo mag de Overheid zich zeker evenmin van de Wetonschap en hot Onderwijs als van de Industrie en den Handel meester makers . Zij moot en den een en den antler vrij late» . Maar zij moot hot brood voor wetenschap en School vorderen, en hot desnoods dwingend semen van Industrie en Handel, hot dwingend semen uit de hand, die dat brood inzamelt en kapitaliseert . Neon, zij most daarbij niet hoogleeraren en onderwijzers aanstellen en betalen, maar zij moot aan de Hoogescholen en Volksscholen hot brood doeu toekomen, dat haar onthouden wordt, opdat doze als vrije instellingen, onder hot gemeene recht levond, zelf haar hoogleeraren en onderwijzers hun brood geven en zelf haar task uitvoeren . wij make» er daarom allorminst bezwaar tegen, zoo Overheden hot brood der gerk, hot recht der Kerk op eigen vaste inkomsten, hebben beschermd en gewaarborgd, en zoo ze ook dat brood met dwingende macht hebben ingevorderd . Integendeel . Hot optreden der Overheid in erkenning van hot recht der Kerk van Christus in hot publieke menschenleven, haar optreden voor hot sociaal levensrecht en voor hot brood ook



42

OVERHEIDSROEPING.

der gerk, achten wij tot haar d ure roeping van Gods wege to behooren, waar hot vrije menschenleven dit levensrecht verdringt, verkort of vertreedt . Puur materialisme en athelsme is hot wetenschappeljk leeren en hot maatschappelvjk drij ven, om hot geld en hot brood enkel als recht en eigendom voor hot natuurlijke levee en voor maatschappelijke ondernemingen to erkennen en to vorderen ; maar hot is evenzeer puur materialisme en athelsme, hot recht en de wet der Overheid enkel to willen bestellen tot waarborging van hot broodrecht voor hot natuurlijke en maatschappelijke levee en niet ook voor hot geesteljke levee en voor de task der Religie. Slechts heeft de Overheid zich in zake de Kerk to onthouden van de aanmatiging, die ook elders vergrijp zou zijn, en die zeker in zeer bizonderen zin vergrijp zou zijn in de .gerk . De Overheid heeft goon Kerkedienaren aan to stellen en to bezoldigen, nosh minder den Kerkedienst tot Overheidsdienst to waken. Neon, de gerk hebbe en houde haar voile levensvrijheid in de gehoorzaamheid van Christus ; zij stelle haar ambtsdragers zelf aan, en waarborge hue zelf hot brood voor hue levenstaak . Maar de Overheid, die Christus erkent, versta, dat ook de .gerk zelf van bet brood der aarde levee en haar dienst verzorgen moot, en dat de gerk op hot brood der aarde recht heeft, om haar ta,ak to kunnen uitvoeren. En waar de verblinding der eeuw bet brood der aarde slechts eigenen wil voor Industrie on Handel, voor de taken en zakken van hot natuurlijke en maatschappelijke levee, daar is hot Christenroeping om de conscientie der Overheden to wekken voor haar task van Gods wege, die voldoening hooft to vorderen ook voor hot levensrecht en hot broodrecht der Kerk in hot publieke menschelijke levee . De Overheid heeft dan ongetwijfeld, niet minder dan in zake Wetenschap on School, haar vordering to doen golden voor eigen vaste inkomsten der gerk, en zij heeft, zoo noodig, met dwingende macht recht to doen, opdat door haar hand de gerk als zelfstandige en vrije gemeenschap naar haar recht in hot menschenleven haar eigen brood ontvange tot vervulling van haar levenstaak . Dit is niet ons laatste woord . En we willen hier aanstonds



OVERHEIDSROEPING .

43

nog eons herhalen, dat we allerminst een Overheidsrecht erkennen, om over de religie to oordeelen . We spreken bier slechts over bet broodvraagstuk, waarbij ook hot levensrecht der Kerk in bet breeds menschenleven in bet gelling is . In dat broodvraagstuk staat bet echter voor ons vast, dat de Overheid schuldig is ook voor bet broodrecht der publieke religie en daarom voor hot broodrecht der Kerk to waken ; dat de ware Gemeente van Christus hierin allerminst bjj onzuivere religies of bij corporaties voor Wetenschap of Onderwij s mag achterstaan ; en dat daarom de Overheid schuldig is ook, indien noodig, haar dwingende macht to dose golden voor bet brood der Kerk.

:x . Recht en Vrijheid . De task der Overheid in zake bet brood der Kerk is in de tegenwoordige verhoudingen in ons vaderland verre van gemakkelij k . Dit ontslaat ons echter volstrekt niet van de verplichting, om op vervulling van die tack aan to dringen . Integendeel . Juist de moeilj1cheid der task houdt de Overheid tegen in haar uitvoeren van die task, en doet haar neigen, om van die uitvoering of to zien ; en zoo struikelt hot recht in hot nationals levee. Hot is daarom de roeping voor wie dit recht kennen mogen, or voor op to komen, or voor to pleiten, en bet voor de conscientie der Overheid aan to dringen . Nog altoos wordt van de stoffelijke goederen, die de Overheid door belastingen invordert, eon niet onbelangrijk bedrag door haar als hot dagelijksch brood voor de publieke religie uitgekeerd . Wij achten dit allerminst verkeerd . Het is in onze eeuw evenmin verkeerd, als hot in de dagen onzer vaderen verkeerd was . En alle Gereformeerden in Nederland spreken dan ook met de vaderen nog in Art . 36 der Nederlandsehe GeloofsboUjdenis uit, dat hot roeping der Overheid als Gods dienaresse is, om den Korkedienst staande to houden.



44

RECHT EN vRIJHEID .

De vraag moot echter gesteld en overwogen worden, of de

wize, waarop in dozen invordering en uitkeering van hot

dagelijksch brood voor de publieke religie door de Overheid geschieden, niet aan hot recht tekort doet . Gelijk gezegd is, erkennen we voor de publieke religie eon recht van Gods wege op een deel van hot brood, dat uit de aarde roast en dat door arbeid en handel op aarde gewonnen wordt . En we erkennen een recht en een roeping der Overheid, om de voldoening aan dit recht der publieke religie door haar macht to vorderen . Hot schoonst zou hot zijn, zoo doze zaak maatschappeljk afgedaan word en Arbeid en Handel zelf hot brood voor de publieke religie aan haar afdroegen onder de wacht der Overheid . Wie bier echter alley aan de goedwilligheid of onwilligheid der winnende handers roil overlaten, zonder wacht der Overheid, die miskent naar ons oordeel eon goddelijke ordinantie, die in de goddeljke instelling

van den to heiligen rustdag voor bet publieke levers gegeven is ;

een ordinantie, die in de Wet des Heeren ook voor de Overheid is vastgelegd, en die om de eere Gods ook handhaving door de Overheid vordert. Bij niet-handhaving dezer goddelijke ordinantie door de Overheid, zou hot zdo kunnen komen, dat hot recht dezer goddelijke ordinantie als geldende voor bet publieke sociale menschenleven almeer uit de conscientiOn verstierf, en dat almeer hot publieke oordeel der menschen bet brood en bet gewin der aarde enkel rekende ter beschikking to staan voor hot natuurljjke menschenleven en niet voor den dienst van Hem, wien hot toch alleen alles toekomt en wiens dienst voor de conscientien van al wat mensch hoot golden moot . Z6o zou hot kunnen komen, dat de menschen eten en drinkers en huwen en workers, maar dat er goon brood on goon plaats schier overblijft in bet levee voor de publieke religie, voor de heiliging van den dag des Heeren, en daarmee voor de wijding van bet leveu alley dagen, ja ook voor alley, wat publieke geestelijke levensactie bootee mag . Zeker, zij, die de religie eeren en immers in haar troost on sterking zoeken, hebben allereerst vri.jwillig van hot hunne to offeren voor haar bestaan en haar welstand . Wij spreken daarover ook nog nader .



RECHT EN VRIJHEID.

45

Maar er is bbk een recht der religie tegenover bet gewas der aarde en tegenover bet gewin van den menschelijken arbeid in het gemeen, dat wij niet prijsgeven ; en dat we niet molten prijsgeven, omdat dit recht in de scheppingsordinantie Gods van den rustdag gegrond is . Het is daarom naar ons oordeel ook niet verkeerd, zoo de verrekening van wat aan de publieke religie uit hot brood der aarde toekomt, ten deele door de handers der Overheid gaat. Ja, hot zal der Overheid tot eere zijn, zoo zij in dozen den levenden God, wiens de aarde en hot menschenleven zijn, sort, en zijn eere vordert . De Overheid erkenne dan echter bij haar verrekening al de Kerken, die de publieke religie verzorgen, en zij stelle zich tusschen die Kerken geen partij . Zij erkenne die Kerken naar de beteekenis en energie, die in haar onderscheiden optreden uitkomt ; b .v, door de helft van de kosten voor den eeredienst van elks Kerk of /~ van de vaste bezoidiging barer voorgangers voor haar rekening to nemen ; maar in ieder geval naar een voor alto Kerken in evenredigheid gelvjken maatstaf. Indien eon zoodanige regaling in de wet gewaarborgd was, ook voor de toekomstige ontwikkeling der kerkelijke verhoudingen, zou dit o .i, ook den landsvrede bevorderen en bet zou voor een goods ontwikkeling der kerkelijke verhoudingen gunstig workers . De Overheid zou echter niet zelf traktementen aan Kerkedienaars moeten uitkeeren ; zij zou haar uitkeering aan de plaatselvjke .gerken moeten doers, die zelf haar Dienaars moeten onderhouden . wet is or geen enkele grond voor de bewaring, dat de Kerkedienaars, die tegenwoordig van de Overheid traktement ontvangen, daardoor ook maar in eenig opzicht van de Over • heid afhankelijk of aan haar dienstbaar zouden zijn . Vroeger, in de 17e en 18e eeuw, was dit wet zoo in ons vaderland, toen bet tractement van hot stadhuis moest komen, en do predikanten op hot stadhuis tar verantwoording geroepen warden en char kans liepen bun ontslag to krijgen .



46

RECHT EN VRIJHEID.

Thans is dit echter in geen enkel opzicbt bet geval, en wij zouden wel eens van een predikant willen hooren, die om zijn traktement in de laatste eeuw ook maar in een enkel opzicbt in zijn dienst door de Overheid bemoeilijkt is . Neon, dat in 1834 en in 1886 de predikanten, die om de Belijdenis de Reglementen verwierpen, traktement en pastorie verloren, lag in goon enkel opzicbt aan bun rijkstraktement, maar enkel hieraan, dat ~e Overheid slechts de Reglementaire Organisatie erkende, en voor elke traktementsbetaling erkenning van de predikanten door die Reglementaire Organisatie vorderde ; en dat de rechtbanken die erkenning der Organisatie als eigenares der kerkelijke goederen en inkomsten goedkeurden. Ook thane zouden de Geroformeerde Kerken, zoo ze met ht n Kerkverband in conflict kwamen, wel eens bij eon dooven rechter kunnen aankloppen, zoo ze niettemin bun kerkegoed behouden wilden ; slechts zij, die bet Kerkverband bovon de plaatselijke Perk kozen en zich in hot Kerkverband weer kerkeljjk inrichtton, zouden zeer waarschijnlijk in hot goederenbezit door de Overheid gehandhaafd worden . De oorzaak dozer ellende ligt joist hierin, dat de Overhoid zelf voor den gang van hot recht in zake kerkegoederen en inkomsten bij voorkomend conflict geen golden regel gosteld heeft, maar de Kerken in dozen overlevert aan bun Kerkverband . Wat men van de „zilveren koorde" der Overheid spreekt, waardoor de gerken bij eon geldelijke uitkeering door de Overheid in haar vrijheid, dienst en belijdenis zouden gehinderd worden, berust op eon geheel onjuiste beoordeeling der bestaande toestanden . Die koorde zit joist en alleen in hot Kerkverband. Zoo dit Kerkverband tot vervalsehing van den dienst der Kerk verplicht, gelijk onder de Reglementaire Organisatie bet goval is, dan zijn hot kerkegoed on hot traktement de strop voor- de vrijheid, voor de waarheid on voor hot karakter ; maar de uitkeering der Overheid doet hieraan niet bet allergeringste a f o f toe . Schjj ver dozes had to Hij laard in Friesland slechts 75 golden rijkstraktoment, due eon geheel onbetoekenend bedrag, on bij verloor tech in 1887 met de Gemeento de pastorie en hot kerkegoed, waaruit bij eon belangrijk traktement genoot,



RECHT EN VRIJHEID .

47

alleen omdat de Reglementaire Organisatie daarop beslag legde en de rechtbank, door germs van wettelvjke bepalingen, doze vordering der Reglementaire Organisatie toewees . demand der Gereformeerden zou er ook destijds aan gedacht hebben, kerkegoed of ri.jkstraktement prijs to geven, alsof daarin eenige ongerechtigheid school . Integendeel . Om bet behoud van die goederen en inkomsten hebben de Gereformeerden joist schatten aan proceskosten betaald . En zoo die goederen aan de gerken waren gebleven bij haar handhaven van de Belij denis, hot zou eon onberekenbare weldaad voor ons yolk geweest zijn . Neon, ons bezwaar tegen traktementsbetaling aan Kerkedienaren door de Overheid geldt niet dit gewaande zilveren koord, dat de Kerken naar hot levee zou staan, maar ons bezwaar is hier hetzelfde, dat tegen salarieoring der onderwijzers onzer Christelijke Scholen door de Overheid golden zou . De Overheid behoort haar uitkeering niet to doen aan de onderwijzers maar aan de Schoolcorporaties, die hue onderwij zers zetf behooren to salarieeren, opdat de band tusschen de Schoolcorporatie en de onderwijzers niet verzwakt worde . Zoo ook behoort de Overheid haar uitkeeringen to doen niet aan predikanten, maar aan de plaatselvjke Kerken, die de Dienaren des woords zelf moeten salarieeren, opdat de band tusschen de Kerk en haar Dienaar, die noodig is, on die naar zedelijk recht bostaan moot, niet ontbreke noch verzwakt worde . Overigens zal echter niemand, die de belangen der gerken ook met hot oog op land on yolk ernstig overweegt, kunnen ontkennen, dat eon regeling, die voor alto gerken naar gelvjken maatstaf eon Overheidsuitkeering geeft, on die zulk eon uitkeering voor de toekomst waarborgt aan • alto plaatseljke gerken onafhankeljjk van hue Korkverband, mits die uitkeering aan de Kerk niet moor dan de helft van haar vaste uitgaven brengt, niemand zal op goeden grond kunnen ontkennen, dat zulk eon regeling billvjk on heilzaam zou zijn. Zulk eon regeling zou aan de vole zwakke Gemeenten van Christus in ons vaderland, met hot oog op haar gewichtvolle roeping in heden on toekomst, uitkomst brengen.

48

RECHT EN VRIJHEID .

Zjj zou haar gelijk evenredig bestaansrecht waarborgen in de geestelijke worsteling der eeuw, waarin zij met den stok des broods bestaan moeten . Zij zou de geloovigen naar hun belijdenis tot een brengen en ons zoo verlossen uit de ellende, die flu een eeuw fang de gerk des Heeren kwelt . En zij zou daarom van onberekenbaren zegen zij n voor land en yolk. Al kunnen wij in dew de Overheidshand missen, laten we niet enkel naar ons zel f vragen . Hot gemis aan recht in zake bet brood der gerk is hot zware kruis, dat de Gemeente des Heeren drukt en dat haar eenheid onmogelijk maakt . Indian de wet der Overheid naar hot recht der goddelijke ordinantie bet brood der gerk voor de helft waarborgt, kan de gerk toch slechts door de trouw des geloofs bestaan ; maar dan is de weg geopend voor den uittocht alter Kerken uit hot diensthuis van Egypte, en voor haar eenheid op den grondsiag der Belijdenis . Voor verbasterde gerken, die in slavernij willen blijven, omdat ze goon ijver voor de religie kennen, zou een regeling, als wij aanbevelen, verzwakkend en doodelijk zijn, omdat de geloovigen dan in eigen weg trekken ; hot verstorvene teert dan weg . Haar voor de gerken, die bij hot Woord Gods willen blijven en or voor levee, zou die regeling beteekenen de waarborging van haar vrujheid, ook zoo zij voor die vrijheid de banden van hun landsorganisatie moeten broken . Hiermee is een der moeilijkheden besproken in de task der Overheid voor hot brood der Kerk, die met alien ernst voor haar conscientie gebracht moot worden . Een andere moeiljjkheid betreft de onroerende kerkegoederen. Wat in 1886, eenvoudig tengevolge van hot, bestaan der Reglementaire Organisatie, met de onroerende kerkegoederen geschiedde, is schreiend onrecht ; niemand die hot ontkennen kan. Aan dat onrecht is de Overheid, door wat zij in 1816 deed, schuldig ; on zij is in elk goval van Gods wage geroepen, om hot onrecht door recht to vervangen . Daarom gave de Overheid ook hierin eon oplossing, die



RECHT EN VRIJHEID.

49

wader uitgaat van de erkenning van partvjen naar gelj'ken maatstaf. Zulk een oplossing is allerminst bezwaarlijk . En die oplossing worde dan tevens in de wet ten regal vastgesteld voor mogelijke latere conflicten in plaatselijke Kerken, die toch hier of daar weerkeeren kunnen. De geestelijke ache mag door hot stoffelijk good niet in boeien geslagen worden . Daarom ga bij kerkel~jke gedeeldheid, hoe treurig die ook zijn kan, hot stoffelijk good naar vasten maatstaf met de Kerken uiteen, evenredig aan hue vaste uitgaven, - voor zoover niouw optredende Kerken althans een vasten dionst van publieke religie ingesteld hebben en voor de onderhouding van dozen publieken religiodienst b .v. door de aanstelling en vaste salari~ering van eon bezoldigden voorganger gedurende eenigen tijd waarborg gegoven hebben .

XI. Vrije geestelijke actie .

Ook naar den eisch van recht in ruimeren zin genomen moot de vordering gesteld worden, dat de Overheid hot brood der Kerk voor do publieke oefening der religie naar een voor alle groepen in hat yolk in evenredigheid gelvjken maatstaf, voor zooveel dit aan haar staat, waarborge . Hot menschelijk levee, en ook hat levee des yolks, bestaat niet enkel door landbouw en veeteelt, door industrie en handel, door de natuurlj'ke levensactie in hot algemeen ; integendeel, hot levee van menschheid on yolk behoeft aher • eerst de geesteljke levensactie. Heel de gedachte, dat hot menschelijk levee slechts door en voor den arbeid om hat goad der aarde en de stoffelijke bezittingen bestaat, is eon leugengedachte en is ten zeerste verderfelijk . De mensch zal bij brood alleen niet levee . Hot brood on hat stoffelijk gewin zijn eigenlijk voor den mensch slechts de natuurl jke voorwaarden om to levee . Hot levee der menschen 4



50

VRIJE gEESTELIJKE ACTIE .

en der menschheid heeft hooger doe!, zooals ook in de goddelijke ordening van den rustdag uitgedrukt is ; en dit hoogere doe! strekt zich uit in heel bet gebied van 's menschen geestel jk bestaan . Wel is de arbeid in bet tweet des aanschjjns allereerst voor bet gewinnen van brood den menschen bevolen, maar ook die arbeid is niet enkel stoffelijk . Die arbeid vordert zelfs van den minst ontwikkelden mensch geesteljke werkzaamheid . Voor de uitbreiding en ontwikkeling van dien arbeid is voortgaande geestelijke toerusting noodig en wordt de steun en de leiding van ontwikkelde geestelijke gaven, talenten en krachten gevorderd . De natuurlijke arbeid eischt reeds daardoor in eigen kring een geestelijken arbeid. Maar ook heel de in-verband-zetting van geestelijke werkzaamheid, die in de Scholen des yolks, in de Hoogere Scholen ook, en in al wat tot Wetenschap en Kunst behoort, belichaamd is, wordt daardoor in het aanzijn geroepen . Doze opzettelijke geestelijke arbeid in Scholen on Wetenschappen behoort tot den menschelijken levensarbeid ; on zoo doze geestel jke arbeid niet gegerbiedigd wordt, zinkt heel de menschelijke arbeid in zijn ontwikkeling weg en gaat ten gronde . De menschheid behoeft echter niet slechts de geestelijke ontwikkeling, die in strikten tin noodig is voor den arbeid om brood en gewin . Ook bier neigt veler voorstelling tot den gevaarlijksten dwaalweg . Hot geestelijke wordt dan dienstbaar aan hot stoffelijke . School en Wetenschap zouden er dan enkel zijn voor de natuurlijke stoffelijke belangen ; slechts de ,,materieele" wetenschappen zouden dan waarde hebben ; en hoogstens zou bij de natuurkundige en technische studien dan eon zekere rechtsstudie overblijven, om orde to houden in de natuurlijke en materi~ele levensworsteling, die enkel op de aardsche goederen gericht is . Neon, zelfs in den moest materieelen arbeid om brood is bet eigenlijke menschelijke leven geestelijk ; bet vordert een zedelvjken inhoud en geestelvjke bezieling . Hot vordert, dat de mensch zich mensch gevoelt, als mensch arbeidt en met anderen samen arbeidt . Hot vordert, dat de mensch zich



VEIJE GEESTELIJKE ACTIE .

51

mensch gevoele in zijn levenskring, in zijn gezin en geslacht, in zijn bedrijf en in zijn woonplaats, in zijn yolk en in de menschheid . Ook dit hoogere zedelijke menschelijke levee, dit levee van menschelijk kennen, gevoelen en nadenken met betrekking tot hot menschelijk levee en tot hot levee der menschheid, vordert verzorging en geestelijke voeding ; en hot vordert ook daarvoor eon eigen geestelijken arbeid . Hier is de roeping van de studien over hot menschelijk levee en hot levee der menschheid in meer dan materieelen en economischen zin, de roeping der studien van letteren en wvjsbegeerte, van historie, beschaving en paedagogiek, van ziel . kunde en zedekunde. Zonder doze hoogere geestelijke studien wordt de zedelijke wortel afgesneden van de meer materieele wetensehappen, en daarmee ook wordt de zedeljjke wortel afgesneden van den meer materieelen menschelijken arbeid en van hot menscheli.jke levee voor den materieelen arbeid . Maar nog noemden wij hot hoogste niet. Ook besehaving on zeden, ook hot bewuste mensehenleven, ook de studien van menschkundige en zedelijke strekking, en heel de zedeli.jko menschelijke levensactie, die zich op hot levee der menschheid zelf richt, hebben eon dieper geesteltjk beginsel, en kunnen niet bestaan zonder geestel jke voeding en geestelvf'ken arbeid in den hoogsten zin. Hier raken wij hot gebied der conscientien, der levensovertuigingen, hot gebied der Religie en der hoogste geestelijke levensworstelin g, waaraan heel de menschheid en al wat mensch hoot in eigen kring moot deelnemen . Hier geldt hot de levensroeping van den mensch en hot menschelijk levee en van de menschheid voor den levenden God en voor de hoogste waarheid, voor den Christus en voor hot Woord Gods, voor de Gemeente van Christus, en voor de religie in haar publieke gemeensehapsopenbaring on in haar toepassing voor heel hot levee . Maar hier geldt hot dan ook hot geestelijk beginsel, de geestelijke bezieling en den geestelijken arbeid, die en hot zedelijk vraagstuk, en hot wetenschappelijk vraagstuk, en



52

VRIJE GEESTELIJKE ACTIEL

hot levee van gezin en yolk, en ook hot levee in den arbeid om brood en gewin beheerscht . De arbeid voor hot geestelijk levee en de geestelijke beginselen in den hoogsten zin, en de daarmee in verband staande geestelijke levensworsteling in yolk en menschheid, beheerscht heel hot menschenleven . Wie dies arbeid verdorren doet, wie die geestelijke worsteling last versterven, die geeft hot yolk on hot menschelijk levee, ook hot materi~ele arboidsleven, aan demoraliseering over, ja die geeft hot over aan de ongerechtigheid, den flood en de ontbinding . Zonder een uitgebreiden geestelijken arbeid in scholen on studien, maar ook zonder een welonderhouden geestelijken arbeid in de Religie, in de hoogere geestelijke levensvragen en in de geestelijke levensworsteling van yolk en menschheid, kan hot menschelijk levee niet als menschelijk levee staande blijven, kan hot zijn task niet vervullen, on kan hot niet komen tot die tookomst en die vervulling van zijn tijden, die in de groote geestelijke wereldworsteling, waarbij heel hot levee van menschheid en wereld in hot gelling zal zijn, voleindigd wordt. Vooreerst staat flu voor ieder, die nadenkt, vast, flat de geestelijke arbeid niet mogelijk is, zonder flat de mensehen, die daarin moor bizonder werkzaam zijn, ook mee hue brood hebben, flat is mee hue flee! ontvangen van hot gewas der aarde en van wat do materieele arbeid on de handel gewinnen . Het is eenvoudig recht, flat hot brood, flat de handeoarbeid gewint, ook aan den goesteli.jken arbeid wordt toegebracht . Vindt de gedachte der geestelijke verblinding ingang, flat hot materi~ele gewin enkel aan den materieelen arbeid toekomt, dan gaan met de religie ook de zedelijkheid, bok de wetenschap, ook do scholen en 6bk de menschelijkheid ten gronde . En de materi~ele arbeid zal dan in eon pool van ongerechtigheid, driewerf vervloekt, zelf verzinken . Maar daarom ook heeft de Overheid hier, vooral in onze eeuw, eon zeer dure verplichting, on wel om van bet materi~ele gewin hot brood in to vorderen voor den geestelj'ken arbeid, die kennis en wetenschap, zedeli.jkheid en religie bewaart on



VRIJE GEESTELIJKE ACTIE .

53

bewaakt, en die zoo heel de geestelijke levensactie in hot yolk in stand houdt . Zeker, in de hoogste spanning zet de geestelijke arbeid, de wetenschap en de religie, ook door bij honger en gebrek, ja bij vertreding . Christus triumfeerde aan zijn kruis, en ook nu nog is er eon kruistriumf door de genade, die van boven is . Dit kunnen en volharden in de hoogste spanning is echter hot deel van slechts weinigen, sours van zeer enkelen . Wij mogen hot vorderen van onszelf ; maar wij mogen niet, omdat hot kruis zoo schoon is, dit kruis aan hot geestelijk levee als haar eenig deel en good op aarde aanwijzen on toewij zee, of ook hot voor onszelf zoeken. Bovendien, kommer on gebrek, gebrek aan de natuurlijke levensbehoeften on aan de arbeidsmiddelen, die voor hot vrij en krachtig doorzetten van den geestelijken arbeid noodzakelijk zijn, maakt dien arbeid zwak, onbeduidend en onvruchtbaar . De geestelijke levensarbeid verschrompelt daardoor, en geeft almeer hot yolk prijs . Daarom stellen wjj met grooten ernst, dat hot brood aan Scholen on Wetensehappen, ook aan de hoogste geestelijke Wetenschap, aan de Theologie, maar ook aan de Kerken, die hot licht van hot Woord Gods uitdragen, niet ontbreken mag ; en dat de Overheid, our de vrijheid van dozen veelvoudigen geestelij ken arbeid, dit brood, dat door den stoffelijken arbeid gewonnen en ingezameld wordt, voor zooveel aan haar staat, aan den geestelijken arbeid, naar eon voor allen gelijken maatstaf, moot waarborgen. Hieruit mag niet volgen, dat de Overheid zeif de Scholen en Kerken drijft . Neon, dit is haar task niet . Zij late de geestelijke actie yr j, on geheel vrij, voor zooveel die actie zich niet aan hot levee vergrijpt . De Overheid waarborge slechts hot brood, dat voor de geestelijke actie noodzakelijk is . In die geesteljke actie gaan de geesten der menschen uiteen .

Zjj gaan principieol uiteen juist in den hoogsten geestelvjken arbeid en in de hoogste geestelijke levensworsteling ; maar



54

VRIJE

c

EESTELIJKE ACTIE.

daarom ook gaan zij uiteen in alien geestelij ken arbeid en in alle geestelijke levensworsteling . Dit ligt ook in de goddelijke ordening, zoowel van zijn gemeene als van z~jn bizondere genade, vast . Die geestelijke worsteling in hot levee der menschheid moot or zijn ; en zij moot en zal in de volheid van haar omvang en van haar energie volledig worden in de eindcrisis der woreld . Zoo leert ons Gods Woord . Nu den van twee. De Overheid moot in doze geestelijke actie of haar keus on beslissing aan hot yolk opleggen ; maar dan moot zij dit ook doen in heel doze actie en met voile consequentie . Of de Overheid moot doze geestelijke actie vrjlaten, maar dan moot zij haar ook geheel vrijlaten, - altoos behoudens de bescherming en handhaving van levee en eerbaarheid, van vrijheid, recht en gezag . Wij oordeelen dat dit laatste hot geval is . Niettemin moot de Ovorheid als Ovorheid doze geestelijke actie handhaven in haar bestaan ; zij moot haar bestaansrecht waarborgen, zij moot haar brood waarborgen, al heeft zij bier ook mode plaats to laten voor eigen bestaansverzorging der geestelijke actie, voor zooveel die mogelijk is . Maar flu weer, van twee~n een . De Overheid heeft in de broodstoedeeling aan Wotenschap on Religie zich of in de geestelijke volksworsteling tusschen partijen principieel partj to stellen ; maar dan moot zij zich ook partij stellen in de voile consequentie. Of wel, de Overhoid heoft hierin de voile vrj'heid der geestelijke actie to eerbiedigen . Wij oordeelen weder, dit laatste recht to zijn . Daarom, dowijl do Overheid hot broodreeht van de geestelijke werkzaamheid heeft to waarborgen, - zoo heeft zij dit to doen voor aile Scholen, voor alle wetenschappelijke inrichtingen, voor alle Wetenschappen, en voor alle Kerken, en volgens een voor al de geesteljk gedeelde volksgroepen naar evenredigheid gelj'ken maatsta f.

Zoo alleen bestaat de geestelijke vrjheid, on de vrvjheid

der Religie .

En zbo alleen is daarmee hot menschelijk levee vrU, om



YRLIE GEESTELIJRE ACTIE .

55

tot voile openbaring to komen, altoos onder de wacht, die aan de Overheid als Gods dienares bevolen is . Ongelvjkheid is bier onvrvjheid . Niet dat de Overheid hot brood voor Wetenschap en Religie, voor zooveel aan haar staat, waarborgt, is hot graf der vrij • held ; maar dat de Overheid hierin de volksgroepen ongelijlc bejegent, en alzoo hot recht vertreedt en de geestelijke actie dienstbaar maakt aan de willekeur van haar hand . In de overgave van de geestelvjke Wetenschap, van de School en de Religie, en daarmee van ails geestelijke waarden, aan de goedwilligheid van den materioelen arbeid, om slechts Over heidszorg voor materieele Wetenschap en voor technische studien over to houden, -- neon, daarin zien wi.j de geestelijke vrijheld allerminst . Integendeel, daarin zien we hot materialisme ter victorie gaan en hot kruis oprichten voor den geestelijken arbeid . We zien de vrijheid echter evenmin in de bestendiging van de bestaande ongerechtigheid, waarbij hot broodgeld voor de geestelijke actie, ook voor de Religie, wel uit de beurzen van alien, die nationaal samenleven, wordt ingevorderd, maar slechts in eon bepaalde organisatie aan bepaalde groepen wordt toegewezen . Dit blijve niet langer zoo ! Neon ; de Overbold geve door de wet aan heel den geestelijken arbeid in Scholen en Kerken eenige zekerheid voor bet bestaan door dagelijksch brood ; maar zij doe hot dan ook zonder onderscheid, naar geheel evenredigen maatstaf, on zoo, dat dit brood gewaarborgd blijft ook bij toenemende verscheidenheid in geestelijke richting en groepeering. Din pas doet de Overheid aan de geestelijke actie goon kwaad . Dan pas zal de geestelijke levensactie zich in haar waarden openbaren, of wegdorren . Zbb zal zij aan heel hot leven ten goods komen . En (hod zal or Zich in verheerlijken .

56

ZELF RECHT DOEN .

Zeif recht doen .

wijl de Overheid geroepen is, recht to doen in hot yolks • levee, ook in zake hot brood der aarde, waardoor de publieke religie, die geen brood gewinnen kan, levee moot ; en wijl hot tevens haar roeping is, de religie vrij to laten, zoodat de Overheid geen bepaalden vorm van kerkelijk levee voor hot yolk kan kiezen, voorschrij yen of opleggen, -- zoo moot zij of er zich geheel van onthouden, eenig stoffelijk onderhoud uit de bronnen der stoffelijbe inkomsten van hot yolk aan eenige gerk, welke ook, to doen toekomen, opdat dan de geestelijke actie, zonder bevoorrechting naar eenige zijde, zeif worstele om de conscientien to bewegen voor haar brood ; -of de Overheid moot hier recht en ge15k doen, door aan ails gerken, zonder eenige pressie harerzijds, naar eon in evenredigheid voor alien gelvjken maatsta f eenig brood to verzekeren, en daarmee tegeiijk haar vrijheid to waarborgen . wij hebben rekensehap gegeven, waarom wij hot laatste oordeelen op den weg der Overheid to liggen, wijl haar regiment hot volksleven atheistisch maakt, hot materialiseert en demoraliseert, zoo or alleen recht is en Overheidszorg voor hot brood van hot winnende levee in den zesdaagschen arbeid, maar geen erkenning door de Overheid van hot levensrecht voor den dag des Heeren, van bet recht op brood voor de publieke religie en voor heel de geestelijke levensactie, die toch voor heel hot levee der menschheid beslissend is. De roeping der Overheid is hier eon zjde van de zaak. Zij richt zich op de sere van God, die voor heel hot levee in zijn organisch bestaan en publieken gang zijn heilige ordening gal, welke ook door de Overheid erkend moot worden . Zij richt zich op hot levee van heel hot yolk, dat door geestelijken arbeid allereerst bestaan moot . Zij richt zich op de beteekenis van de gerk voor hot georganiseerde menschenleven . Zjj richt zich op hot doen van recht en gelijk in de nationals geestelijke levensactie . En zij richt zich op hot recht op brood, dat aan de geestelijke levensactie uit hot door God

ZELF RECHT DOEN .

57

gesehonken gewas der aarde en uit wat de winnende arbeid aan stoffelijke goederen samenbrengt, toekomt . Er is echter ook nog een andere zijde aan hat vraagstuk van hat brood der gerk . De gerk is er, ook in haar publieke levee en daarmee in haar sociaal bestaan, allermeest voor den Deere. Haar zij bestaat als hot eigendom des Heeren naar de zi.jde van hot menschenleven met tweeerlei doe!, namelijk en voor zichzel f, en voor hat menschenleven in hat gemeen. wij mogen van dit twee8rlei doel der gerk niet een der doeleinden verloochenen, verwaarloozen, of ook aan hot andere opofferen . En wij mogen ook niet toelaten, dat dit geschiedt . Over de beteekenis on hot recht der gerk in hat publieke levee der menschheid, die voor de conscientie der Overheid gedrongen moeten worden, spraken we ons uit . Over de roeping der gerk voor zichzel f in verband met haar brood, spreken we ten slotte nog eon woord . De gerk is er ook om zichzelf. De geloovigen moeten zich als een gemeenschap, als Gemeente van Christus, openbaren . Zij moeten . Hot is hue dure plieht en roeping. En hot is ook eon behoefte voor hue geloof sleven . De geloovigen moeten zich als Gemeente van Christus plaatselijk openbaren, en de ambten instellen, die de Heere verordend heeft . Zij moeten die ambten instellen en onderhouden . En zeer bepaald ook moeten zij daarbij den Dienst des Woords instellen . Zeker, zij moeten dat doen, opdat door de openbaring der Gemeente van Christus de eere des Heeren in hot levee der menschheid uitkome . Opdat de openbaring der Gemeente van Christus spreke tot de conscientie des yolks . Opdat de religie publiek naar Gods woord geoefend worde . En zeer bepaald ook, opdat de publieke prediking van Gods Woord niet ontbreke . De vergadering der Gemeente tot den Dienst des Woords en der gebeden behoort dan ook altoos eon open deur en venster to hebben naar de zijde van hot publieke levee . De Dienst des Woords moat op dat levee hat licht van Gods Woord



58

ZELF RECHT DOEN .

werpen en moot zijn roepstem tot dit levee laten doordringen ; en de gebeden moeten voor dit levee opgaan en om dit levee worstelen. De rustdag, de dag des Heeren, moot daardoor in bet publieke levee tot zijn recht komen . Dit neemt echter in geen enkel opzicht weg, dat de vergadering der Gemeente en de Dienst des Woords allereerst die Gemeente zel f geldt . Die vergadering der Gemeente en de Dienst des Woords golden niet haar alleen .

Neon. Indian de Gemeente zulk eon opvatting van haar samenkomsten en van den Dienst des Woords zou drjjven, dat zij daarin slechts zichzelf bedoelt, dan liet zij daarmee let publieke levee lus . Dan verteerde zij haar levee voor zichzelf. Dan bezondigde zij zich aan Gods Woord, dat voor hot mensehenleven gegeven is. Dan verzaakte zij haar roeping van den Heere . Dan betrad zij den weg, die noodzakelijk tot haar innerljjke verkankering leiden moat . In den woord dan word zij van Kerk Secte . Zij sloot dan ook haar samenkomsten voor de mensehen . Zij onttrok dan haar vergaderplaats aan hot gezicht . Van uit hot tantrum des levees trok zij zich dan in eon slop terug . Zij vorderde dan voor haar ambtsdragers geen studio, geen vorming en ontwikkeling moor, die aan den eisch des Woords voor hot publieke levee voldoen . Zij vroeg dan in hot publieke levee goon positie moor voor zichzelf en voor haar ambtsdragers. Zij sloot zich dan of en op ten koste van hot levee der menschheid en van zichzelf. Zulk eon opvatting verwerpen, veroordeelen en bestrijden wij van heeler harto ; wij laten haar aan de Kerk van Christus niet opdringen ; en wij laten haar niot toe, zulk eon opvatting to koesteren . Dit staat dus onbewimpeld vast . Toch geldt hot levee der Gemeente allereerst haarzelf. En haarzelf golden ook allereerst haar samenkomsten, haar religieoefening, de Dienst des Woords, en de oefening, de instandhouding, do vorzorging van de ambten, die Christus in haar verordend hoof t. Zjzel f moot in haar samenkomsten haar religie oefenen. Zijzelf moot bidden en lofzingen . Zijzelf moot hot Woord



ZELF REORT DOEN.

59

Gods ontvangen en daardoor gehoed, geweid en opgebouwd worden . Zijzelf moat de sacramenten gebruiken en den armen Christelij ke handreikin g doers . En zijzelf moat daarom allereerst zichzelf en haar religieoefening, haar diensten en zeer bepaald den Dienst des Woords onderhouden .

Dit heft de roeping van het menschelijk levers in hat gemeen, om aan de Religie haar brood to geven, allerminst op . Maar hot legt nadruk, grooten nadruk op hat fait, dat allereerst de geloovigen zel f van hat gewin van hun arbeid de heiliging van den dag des Heeren en daarmee de publieke religieoefening en den Dienst des Woords onderhouden moeten . Al laten Overheid on Volk, Staat on Maatschappij, Kapitaal en Handel, Landbouw on Industrie, naar de drijving van den tijdgeest deter materialistische dagen, alle erkenning van hot recht der Religie op haar deal in hot brood der aarde, dat hat zesdaagsche bedrijf gewint, varen, om heel hot levee to materialiseeren tot demoraliseering toe ; - dit heft de dure roeping der geloovigen geenszins op, om zel f uit hun arbeid en gewin de Religie, de Gemeente van Christus en bepaald den Dienst des Woords to verzorgen ; en om daze zoo to verzorgen, als dit niet alleen met hat oog op de gemeenschap der geloovigen, maar ook op hot publieke levers en tot voor de conscientien alley mensehen in de kringen van Maatschappij en Staat, van Volk en Overheid toe, noodig is . Hot brood, dat door de geloovigen zel f op den akker, in industrie on in handel, in den zesdaagschen arbeid, gewonnen wordt, komt ten deele ook toe aan de Gemeente van Christus voor haar religieoefening en bepaald voor den Dienst des Woords . Het komt haar toe. Ook indien yolk en Overheid hun roeping erkennen on nakomen, om de publieke Religie merle to verzorgen, dan geldt die roeping voor Overheid en yolk toch slechts ten deele, wijl de Religie, slechts naar een zvjde in hot publieke levers haar beteekenis heeft. Naar de andere zijde vinden Religie en Dienst des Woords hun beteekenis in de Gemeente van Christus zelf, in de geloo-



60

ZELF RECHT DOEN .

eigen en hun gemeenschap, in hun kinderen, en in heel hun levers als geloovigen . Zvj, de geloovigen, zijn daarom ten duurste verplicht, niet om in de allereerste plaats naar recht voor de Religie en voor den Dienst des woords van buiten of to vragen, neon, ze zijn in de eerste plaats geroepen, om zel f recht to doen in zake de Religie en den Dienst des Woords in de Gemeente van Christus . De geloovigen zijn daarom van Gods wege gehouden, van hot brood, dat zij door arbeid en handel winners, inzamelen, kapitaliseeren en materieel produktief kunnen makes, allereerst to zorgen voor hot brood der Kerk . En zij ook hebben aan doze roeping to voldoen naar evenredigen maatsta f. Zij behooren eon vast deel van hun inkomston, van week tot week en van jaar tot jaar, aan de Kerk des Heeren of to dragon . Velen, die in oozes tijd zeer klein gewin hebben, en ternauwernood hun eigen gezinsleven onderhouden kunnen, of dat inderdaad van hun karig loon niet kunnen doen, zij kunnen slechts hot penningsken bijdragen . En niemand mag ook moor dan dit penningsken van hen vorderen . De Heere heeft dit penningsken lief. ' Maar die kleine handers zijn hot ook niet allereerst, die hot brood der aarde inzamelen ; or zijn nog andere handers, ook in de Gemeente van Christus . Of die andere handers recht doen ? Het staat niet aan ons, dit van dozen of dies in hot bizonder to beoordeelen . Maar we gelooven niet, dat hot recht der Gemeente van Christus door die handers altoos gewogen of voldaan wordt, gelijk hot betaamt . Ook hier doet de zelfmisleiding kwaad, waarbij men enkel vraagt : wat hob ik aan de Gemeente en aan den Dienst des woords, en wat kost hot mij daarom naar billijke priisberekening . Ach, - zoo rekenen niet eons alien . Maar dit is tech nog eon zeer verkeerde rekening. De Kerk van Christus heeft recht op haar eigen brood . Dat brood ook der Kerk, doet de Heere uit de aarde wassen en

ZELF RECHT DOEN.

61

door den zesdaagschen arbeid der menschen inzamelen . Dat brood komt zoo vooral in de handen dergenen, die het breeder deel van het aardsche goed gewinnen . Onder dew zijn ook geloovigen . En deze ruimer winnende geloovigen hebben in bizonderen zin het brood der Ilerk in hue bezit, en zij hebben to zorgen, dat dit brood der Kerk haar toekomt . Hier geldt de ordinantie des Heeren ; „W i e o n d e r w ezen wordt in het Woord, die deele mee van alts goederen dengeen, die (hem) onderwij st ." (Gal . 6 : 6). 0, indien zij, die de goederen der aarde inzamelen, deze ordinantie des Heeren nakwamen, de Gemeente des Heeren zou nog geen gebrek hebben in heel ons vaderland . Ook de arms Kerken zouden dan door de gemeenschap der heiligen het brood ontvangen, dat haar toekomt ; zij zouden haar sere niet langer derven door het gemis van den Dienst des Woords, of door de armoede, waarin thans vele van haar Dienaars levee moeten . En de zegen des Heeren zou op de trouw der geloovigen zonder twijfel volgen . De winnende zesdaagsche arbeid, die den Christus en de levensroeping voor den Heere erkent ; die een nardusflesch over zijn voeten west to breken en Hem een kleed west to weven zonder naad ; -- die arbeid trekt zijn welgevallen. Wake dan de conscientie onder alle geloovigen op, om, naardat ieder van den Heere welvaart ontvangt, naar evenredigen maatstaf uit de inkomsten van arbeid en handel van week tot week en van jaar tot jaar ook aan de Kerk haar vaste inkomsten to verzekeren, en zoo to zorgen voor het brood der Kerk.



INHOUD .

I, II.

BIZ.

BROODVRAAGSTUK

.

DE KERK ALS REEK .

.

.

.

.

7

.

8

III. LEVENSTAAK DER KERK,

12

IV .

18

V. VI . VII.

(TEEN CARICATUUB .

. , ,

SOCIAAL RECHT DER KERK .

23

. ,

26

BROOD EN KERB HET VIERDE GrEBOD

30

,

34

VIII . BROODRECHT DER PUBLIEKE RELIGIE IX,

OVERHEIDSROEPING.

X.

RECHT EN VRIJHEID

XI. XII .

38 .

.

. ,

.

.

43

V RIDE GEESTELIJKE ACTIE

.

. ,

.

.

49

.

.

56

ZELF RECHT DOEN .

,

Bij

den

f litgever H . A . VAN 13 O T T E N I3 f R G to Amsterdam verschenen T

Naast het kruis de roode vaan ? DOOR

Mr. P. A . DIEPENHORST Prijs f 0 .75 .

De toerekeningsgrond van het Peccatum Originaus (Adams Bondsbreuk) DOOR

Dr. S. GREIJDANUS Prijs f 0.75 .

De profeet Daniel DOOR

C . VAN PROOSDY

I en II l loofdstuk 1-8. Prijs f 4.- Geb . in 2 banden f 5 .Met

Idem 11 2 Hoofdstuk IX . Prijs f 1 .25

noa kkn stuk

zal

dit

belangrfjke werk over Danl81 compleet ztjn .

De God Jacobs DOOR

C . VAN PROOSDY Prijs f 0.75

Beelden en Schetsen uit de Kerkgeschiedenis