Energiebijeenkomst 11 maart 2015 De Inspiratiemiddag Energie is ingeluid door Mariëtte Hamer, voorzitter Sociaal Economische Raad (SER). De Provincie Zeeland en de SER Zeeland organiseren samen een inspiratiebijeenkomst om te laten zien waar Zeeland mee bezig is in relatie tot het nationaal energieakkoord; wat Zeeland kan, waar kunnen we van elkaar leren en hoe ziet de toekomst er uit? Mariëtte Hamer noemt Smart Delta Resources als een prachtig voorbeeld waarbij je op een goede manier gebruik maakt van elkaars reststromen; industriële symbiose. Het is een creatieve manier hoe om te gaan met de uitdagingen van nu en morgen. SER buigt zich over sociaal economische vraagstukken waarbij duurzaamheid ook wordt gezien als een manier om van oude banen naar nieuwe banen te komen. Mariëtte Hamer roept de aanwezigen dan ook op om creatief om te gaan met de uitdagingen van nu en morgen en veranderingen aan te grijpen. Ben de Reu, gedeputeerde Economie van de Provincie Zeeland, presenteert de stand van zaken ten aanzien van het aandeel duurzame energie in Zeeland. Dit is onderzocht door DWA en Zeeland zit nu op een aandeel duurzame energie van 3%. Met huidige plannen/tempo halen we de 6% in 2023. Om de doelstelling van 14% te halen zal Zeeland de nieuwe initiatieven die er zijn moeten aangrijpen om dit percentage te halen. Ben de Reu benadrukt dat je stap voor stap naar v.l.n.r.: Luit Ezinga, Mariëtte Hamer en Ben de Reu je doel moet gaan. Realiteit is belangrijk; niet alles kan worden vol gelegd met zonnepanelen. Persoonlijke quote van Ben de Reu is dan ook: 'Hoofd in de wolken, voeten op de vloer'. Verslag workshop 1; Project Energieke Regio Zeeland op 11 maart 2015. (link naar verslag) Verslag workshop 2; bestaande woningbouw. (link naar verslag) Verslag workshop 3; Smart Delta Resources Platform (link naar verslag) Verslag workshop 4; Zeeland Waterkrachtland Water als Nieuwe Energiebron (link naar verslag) Verslag workshop 5: Duurzaamheid in nieuwe Zeeuwse Projecten (link naar verslag) Paneldiscussie Luit Ezinga, dagvoorzitter en discussieleider panel en voorzitter SER-‐Zeeland, vraagt enkele panelleden waar zij kansen zien voor nieuwe werkgelegenheid in Zeeland. Piet Ackermans, bestuurslid stichting Tidal Test Centre, ziet kansen binnen het thema energie uit water. Dit is een relatief nieuw te ontwikkelen sector. Cees Verhage, Directeur Rabobank Walcheren / Noord-‐ Beveland, roept op om ook te denken aan het onderwijs, de studenten. Maak gebruik van lokale initiatieven als Inceptio; een studentenbedrijf dat op zoek is naar stageplekken. Bij de vraag wat de Provincie Zeeland en Zeeuwse gemeenten moeten doen om meer duurzame energie op te wekken en energie te besparen benadrukt Jos Bongers dat niks vanzelf gaat en gemeenten en provincie meer de regie zouden kunnen nemen. Conny Miermans, wethouder Borssele, haalt het voorbeeldproject Duurzaam Diekedamme aan, waarbij er al sprake is van een goede samenwerking tussen provincie en gemeente. Edie Engels, directeur ICL-‐IP, benadrukt dat
werkgelegenheidsbehoud minstens zo belangrijk is als het creëren van nieuwe banen door promotie van duurzame energie. Vanuit de zaal wordt door Marten Wiersma, (Voorzitter Zeeuwind), aandacht gevraagd voor verduurzaming van de bebouwde omgeving; dit zorgt voor energiebesparing, levensloopbestendige woningen en werkgelegenheid in de bouwsector. Delta als energiebesparingsbedrijf ipv energieleverancier? Marten Wiersma stelt dat overheden wet-‐ en regelgeving aan zouden moeten kunnen passen; het Zeeuwse energieverbruik ligt voor een groot gedeelte bij de industrie (74%), daar is dan ook het meeste te halen. Als afsluiting nodigt Luit Eijzinga de panelleden uit om richting de aanwezigen een boodschap/idee mee te geven vanuit de workshops die ze hebben geleid. Conny Miermans, dagvoorzitter van de workshop bestaande woningbouw, roept op tot het gezamenlijk opzetten van een energieloket waar burgers alles kunnen vinden omtrent dit thema. Piet Ackermans – dagvoorzitter workshop Zeeland Waterkrachtland -‐ gooit een balletje op om Zeeland te branden als Energyvalley; denk groter dan Zeeland, ga maar na, iedereen kent Siliconvalley! Eddie Engels, dagvoorzitter workshop Smart Delta Resources, roept op om samen te werken met SDR open te staan voor meningen van anderen; communicatie is van wezenlijk belang. Cees Verhage – dagvoorzitter van de workshop Energieke Regio Zeeland, ziet de aanwezige als 175 ambassadeurs die het woord kunnen verspreiden en in hun dagelijkse werkzaamheden het verschil kunnen maken. Als afsluiting merkt Jos Bongers – dagvoorzitter van de workshop duurzaamheid in nieuwe Zeeuwse projecten, op dat hij graag bij de volgende Inspiratiesessie Energie meer jongeren en meer vrouwen zou willen zien tussen de aanwezigen! Verslag workshop 1; Project Energieke Regio Zeeland. Cees Verhage (namens de Zeeuwse Rabobanken) meldt dat vandaag de officiële kick-‐off van het Zeeuwse project is. Het project Energieke Regio is “geboren” op Goeree-‐Overflakkee in het voorjaar van 2013. Gelet op de behaalde resultaten is nu de tijd rijp om met de Energieke Regio in Zeeland aan de slag te gaan. Er is een aantal partijen die er in Zeeland aan trekken, te weten de Rabobanken, Kenniswerf en Foodport Zeeland. Cees vindt het belangrijk dat het project zoveel mogelijk een Zeeuwse inkleuring krijgt. Krijn Ratsma, projectleider van Energieke Regio, licht het project inhoudelijk toe. Er is op Goeree-‐ Overflakkee gestart met een 16tal bedrijven en maatschappelijke organisaties vanuit verschillende sectoren. Hieruit is naar voren gekomen dat het daadwerkelijk loont om energie te besparen, duurzame energie op te wekken, het comfort voor bewoners en medewerkers te verbeteren en tot lagere kosten te komen. Daarmee sluit men aan bij de doelstellingen van het landelijke Energieakkoord. Uit de ervaringen tot nu toe (op basis van 50 deelnemers) blijkt dat: a. de terugverdientijd van de investeringen meestal ligt tussen de 2 en 7 jaar. b. de gemiddelde investeringssom gemiddeld € 70.000 bedraagt. c. bij elke deelnemer relatief eenvoudig tenminste 10 à 20% energiebesparing is te realiseren. Krijn schat in dat uitvoering van het project in Zeeland (met 400 deelnemende bedrijven en maatschappelijke organisaties) 80 tot 160 nieuwe arbeidsplaatsen oplevert, een investeringssom met zich brengt van € 28 miljoen en een jaarlijkse besparing op de energierekening van € 4 miljoen oplevert. De deelnemers betalen ongeveer € 400 voor de nulmeting. Deze bevat een advies waar de kansen op energiebesparing en duurzame energieopwekking zitten. Daarna is een meer gedetailleerd advies mogelijk. Voor meer informatie zie ook www.energiekeregio.nl
Uit het advies aan Kaasboerderij Schellach (toelichting door Els Mesu) zijn enkele voorstellen gekomen om energie te besparen en om zelf (meer) duurzame energie op te wekken. Er zijn echter nog een paar knelpunten te overwinnen. Dat heeft te maken met de zgn. postcoderoos, de aanwezigheid van asbestplaten op daken en het feit dat de Kaasboerderij een grootverbruiker is en daarom een relatief lage energieprijs moet betalen. Dit laatste punt werkt de opwekking van duurzame energie op het eigen bedrijf niet in de hand. En daarnaast heeft Kaasboerderij Schellach nog andere investeringsplannen, zodat er prioriteiten gesteld dienen te worden. Cees Verhage sluit de workshop af. Belangstellenden kunnen zich bij de initiatiefnemers melden of bij Krijn Ratsma. Cees benadrukt dat voor ondernemers/deelnemers energiebesparing en opwekking van duurzame energie winst opleveren en zeker in deze moeilijke tijden moet dat ondernemers aanspreken. Het is het doel om de werkzaamheden die nodig zijn om energiebesparing en duurzame energieopwekking te realiseren zoveel mogelijk door plaatselijke (lees: Zeeuwse) mkb-‐bedrijven te laten uitvoeren. Naar aanleiding van deze workshop zijn de initiatiefnemers inmiddels door vier Zeeuwse gemeenten benaderd om samen met de plaatselijke ondernemersverenigingen het project Energieke Regio uit te voeren. Verslag workshop 2; Bestaande woningbouw. Wethouder Miermans (gemeente Borsele) gaf een inleiding op de workshops. Ze is voor aanvang van de presentaties nagegaan wie de beide workshops heeft bezocht. Uit een korte vragenronde blijkt dat de workshop bezocht zijn door vertegenwoordigers van zowel overheden, politiek, het bedrijfsleven, NGO’s en (potentiele) burgerinitiatieven. Marcel Aanen (gemeente Borsele) gaf een korte toelichting op het gestelde in het SER-‐ Energieakkoord met betrekking tot de bestaande woningbouw en de rol van gemeenten hierbinnen. Doelstellingen Energieakkoord • Besparing finale energieverbruik met 1,5% per jaar. • Bestaande bouw: 300.000 bestaande woningen en andere gebouwen per jaar minimaal twee labelstappen laten maken; • Zeeuwse particuliere woningvoorraad: 117.000 woningen • Gemiddeld energielabel C-‐D • Energiekosten Zeeuwse woningen per jaar: €240 miljoen www.bespaarnu.nl • Energieverspilling Zeeuwse woningen €68 miljoen (28%) www.bespaarnu.nl Energiebesparing is niet het enige doel. Het gaat woningeigenaren ook om comfortverbetering, waard verhoging, gezondheid, betaalbaarheid e.d. Gemeenten worden vanuit het SER-‐ Energieakkoord gestimuleerd om de ‘energieke samenleving’ in beweging te brengen en particuliere woningeigenaren te stimuleren om tot (energetische) woningverbetering over te gaan. Voor de individuele woningeigenaar zullen zij hiervoor een energieloket ontwikkelen. Een website voor woningeigenaren met de volgende kenmerken: ∗ Gericht op individuele woningeigenaar ∗ Tips, filmpjes, grafieken, voorbeelden e.d. over energiebesparing in uw woning ∗ Informatie subsidies en leningen ∗ Informatie lokale (burger)initiatieven ∗ Koppeling lokale installateurs, aannemers e.d. ∗ Actieve helpdesk (e-‐mail, twitter, telefoon, facebook)
Gemeenten zullen ook een subsidieregeling ontwikkelen. De regeling is gericht op lokale (burger)initiatieven. Wanneer zij activiteiten ontwikkelen gericht op energiebesparing in de bestaande woningvoorraad, die in particulier eigendom is, kunnen zij in aanmerking komen voor €3000,-‐ subsidie. Deze initiatiefnemers kunnen bijvoorbeeld voortkomen uit dorps-‐ en wijkraden, buurt-‐ en sportverenigingen en lokale energiecoöperaties (collectieven). De subsidie kunnen zij gebruiken voor het inhuren van advies, ontwikkelen van communicatiemiddelen, organiseren van bijeenkomsten etc. In de periode september 2015-‐ september 2016 kan men in vier tenders subsidieaanvragen indienen. Melissa Ernst (ZMf) en Ad Phernambucq (Zeeuws Klimaatfonds) gaven een toelichting op het Energie Service Punt. Dit Energie Service Punt verbindt, ondersteunt en positioneert lokale burgerinitiatieven (collectieven). Zie bieden hen onafhankelijke informatie, stimuleren onderlinge kennisuitwisseling en geven procesondersteuning. In 2015 heeft het Energie Service Punt de volgende doelstellingen: • Helpdeskfunctie en actief ondersteunen van drie lokale initiatieven • Opzetten van ambassadeursnetwerk • Ondersteunen (sport)verenigingen incl. thema-‐avond veldverlichting • Provinciale bijeenkomst actueel onderwerp • Communicatie (middels website, energienieuwsbrief, factsheets etc.) Tot slot geeft Anja van der Lugt, vertegenwoordigster van dorpsteam ‘de Beer Gaat Los’ (Baarland) een presentatie. Deze initiatiefgroep ontwikkeld allerlei initiatieven ter verbetering van de lokale leefbaarheid en leefomgeving. Zij stimuleren woningeigenaren ook actief om hun woning te verbeteren. Zo hebben zij dit jaar van alle woningen een warmtefoto laten maken. Deze warmtefoto hebben zij huis-‐aan-‐huis toegelicht aan de woningeigenaren. Op de foto komt zee duidelijk naar voren waar de woning warmte ‘lekt’ en op basis hiervan vragen zij woningeigenaren in hoeverre hun woning geïsoleerd is, hoe oud hun cv-‐installatie is, of zij gebruik maken van duurzame energietechnieken en in hoeverre hun woning levensloopbestendig is. Daarbij vragen zij de woningeigenaar in hoeverre men interesse heeft in dergelijke zaken. Zo heeft men een goed inzicht verkregen in de bestaande woningkwaliteit, de mogelijkheden om deze te verbeteren en de interesse hierin bij de woningeigenaar. Met deze informatie kan men woningeigenaren gericht informeren, adviseren en in de toekomst zelfs mogelijk gezamenlijke inkoopacties voor het dorp organiseren. Verslag workshop 3; Smart Delta Resources Platform Slimme Energie & Grondstof uitwisselingen in de Delta Regio Edie Engels, directeur van ICL-‐IP en Kees Biesheuvel, Technology Innovation Manager van Dow Benelux NV gaven een inleiding over het Smart Delta Resources platform. Door afvalstromen en reststromen uit te wisselen, hopen twaalf grote bedrijven in de Delta regio miljoenen euro's te besparen. De Zeeuwse industrie staat onder druk door hoge prijzen voor grondstoffen en energie. Dankzij de snelle opkomst van schaliegas in Noord-‐Amerika kan dezelfde fabriek daar veel goedkoper produceren. Door zuiniger en slimmer met energie en grondstoffen om te gaan, versterken bedrijven hun concurrentiepositie. Twaalf bedrijven hebben zich verenigd in het platform Smart Delta Resources (SDR) dat wordt ondersteund door de provincie en ontwikkelingsmaatschappij Impuls. De bedrijven hebben vrijuit data met elkaar gedeeld en samen mogelijkheden voor uitwisseling bedacht. Dit leverde een groslijst van ideeën op voor mogelijk projecten. Op basis daarvan hebben technici van de betrokken bedrijven mogelijk projecten benoemd. Begin van het jaar zijn kansrijke projecten geselecteerd zoals uitwisseling van waterstof en samen water zuiveren. Een vijftal projecten wordt dit jaar nader uitgewerkt. Er is vooral gemis aan een pijpleiding infrastructuur tussen de bedrijven om energie-‐ eng grondstoffen uit te wisselen.
De syngassymbioase tussen Arcellor Mittal en Dow is een veelbelovende business case met een CO2-‐ emissiereductie die kan oplopen tot 5 Mton vergelijkbaar met een windmolenpark van 2000 molens van 3 MW. De watersofsymbiose tussen Dow, Yara en ICL-‐IP kan een CO2-‐emissireductie opleveren wat overeenkomt met een windmolenpark van 12 turbines. Het aanwezig publiek reageerde enthousiast op de presentaties. Aanwezigen van het bedrijf Rosier vonden de gepresenteerde projecten fenomenaal en herkenden de problematiek van de infrastructuur. Aanwezigen van Century Aluminium vonden de CO2-‐getallen enorm, maar wezen op het risico van afhankelijkheid van elkaar, betrouwbaarheid en redundancy. Het belang van samenwerking met kennisinstituten werd genoemd. Kees Biesheuvel meldde dat er dagelijks contact is met de universiteit van Gent, Delft en Eindhoven. Talenten worden aangetrokken uit Zuid-‐Amerika, maar de instroom vanuit technisch studies hier in Nederland trekt ook aan. Via zogenaamde sweet spot analyses wordt gekeken of op ander plekken in de wereld ook de hier gevonden symbioses gerealiseerd kunnen worden. Verslag Workshop 4; Zeeland Waterkrachtland Water als Nieuwe Energiebron 'De toekomst voor Energie uit Water in Nederland heeft veel potentie'. Daarbij doelt Piet Ackermans niet op de hoeveelheid MW maar op het exportpotentieel en de potentie in de wereld. 'In Nederland een paar 100 MW, wereldwijd 5-‐10% in de energiemix en 100 procent voorspelbaar!' Tijdens de deelsessies zijn twee figuren te zien afkomstig uit het Ecofysrapport 'Marktkansen en bijdrage aan verduurzaming van innovatieve technologie voor energie uit water'; de schatting van de omvang van het exportpotentieel -‐ en de kansrijke technologieclusters. Spreker en discussieleider Piet Ackermans, business line Hieruit is op te maken dat een aantal technologieclusters directeur Infra Antea Group, bestuurslid van Stichting in de toekomst een significante bijdrage kunnen leveren Tidal Test Centre aan de duurzame energietransitie in NL én het exportpotentieel. Daarnaast stelt Piet dat niet moet worden vergeten dat Energie uit Water een beginnersindustrie is, en deze, bijvoorbeeld in vergelijking met Wind op Zee, 10 jaar achter loopt qua ontwikkeling. Kijkend naar Zeeland zijn er veel initiatieven op het gebied van getijdenenergie. Het is een kennisindustrie in opbouw waarbij in Zeeland de focus ligt op laag verval 'near shore' getijden energie. Er zijn verschillende lopende initiatieven in Zeeland, o.a; de plaatsing van turbines in een opening van de Oosterscheldekering, het project Getijdencentrale Brouwersdam, het project Pro-‐ Tide en de ontwikkeling van het Tidal Test Centre Grevelingen. Piet geeft aan te geloven in de toekomst van Energie uit Water. Waarbij zijn overtuiging is dat het gaat om een mooi product met een enorm exportpotentieel. Discussie met behulp van ballonnen
De discussie wordt gestart met het uitdelen van ballen en de vraag of het nuttig is dat de Provincie Zeeland in de toekomst actief betrokken blijft bij deze projecten/ontwikkelingen; met andere woorden ziet u potentie voor Zeeland? Op deze vraag werd verschillende gereageerd. Een aanwezige turbinebouwer sprak over een ervaring die hij had opgedaan tijdens een bezoek aan China een week eerder. Hij vertelde dat je als Nederland in China niet moet uitleggen dat je kennis hebt van water. Dit moet je benutten als BV Nederland, maar wil je wat verkopen dan moet je het wel kunnen laten zien! Hier zijn proeflocaties in Zeeland uitermate geschikt voor. De vraag of het Tidal Test Centre (TTC) bij de Flakeesse Spuisluis (FSS) wel zo uniek is en anders is dan de ontwikkelingen op bijvoorbeeld Orkney is volgens Pieter een volmondig ja. Het TTC bij de FSS focust zich op laag verval getijden techniek, als onderdeel van TTC Nederland biedt Nederland verschillende testsites aan met ieder hun eigen karakteristiek. Een andere turbinebouwer haakt aan bij het testen in Zeeland. Hierbij geeft hij aan dat het uitermate belangrijk is om de elementen erop los te kunnen laten, uiteindelijk moet je techniek 'overleven' op zee. Daarnaast zijn er zaken als geluidsoverlast (onder water) die je graag wilt testen. Er zijn ook studenten aanwezig (Procestechniek, HZ University of Applied Sciences) die enthousiast reageren op deze nieuwe sector en het leuk lijkt om hier in te werken. Zeker nu de Windmolenindustrie zoveel controverse kent ten aanzien van landschapsvervuiling. Het waren niet alleen positieve geluiden; zo sprak een aanwezige over een hype, zeker als het gaat over de kleine getijverschillen. Hans van Breugel, voorzitter van de belanggroep Energie uit Water (EWA), legt uit dat vanuit de EWA al een tijd lang gesproken wordt over level playing field voor buitenland, ook vanuit overheden. Bij EZ nog steeds muur omdat met zeer gefocust is op het halen van doelstellingen. Hans plijt ervoor om als branch 1 geluid te laten horen richting Den Haag. Binnen NL draagt het weinig bij aan energieakkoord, mondiaal draagt het wel bij, buitenlanders willen toch in NL zien wat ze kopen. Werkgelegenheid en exportpotentieel. Wat we niet willen is dat we de Energiewende missen, wij willen dat NL internationaal de MW parken Getijdenenergie gaat leveren. Maar let op, landen als Frankrijk, Canada en Engeland gaan ook hard investeren! Energie uit Water is een kennisintensieve industrie, daarom wordt ook de vraag gesteld of onderwijsinstellingen voldoende zijn aangesloten bij de initiatieven in Zeeland? Een vertegenwoordiger van de HZ University of Applied Sciences geeft aan dat de Hogeschool nog erg traditioneel denkt, Proven Technology, en dat dit eerst moet veranderen. Bij de vraag of Zeeland meer inzet moet leveren (bestuurlijk) wordt door een Groen Links vertegenwoordiger gevraagd om reflectie. Wie is verantwoordelijk? Provincie Zeeland speelt hier een bescheiden rol, hoeveel bestuurlijke kracht moet hier dan voor worden ingezet? De provincie Zeeland heeft beperkte kapitaal kracht, en daarnaast is Zeeland ook maar een stuk van het gebied waar het uiteindelijk over gaat.
Verslag workshop 5: Duurzaamheid in nieuwe Zeeuwse projecten. Cees Slager van Molecaten gaf een inleiding over duurzaamheid binnen het project Waterdunen. Een van de uitgangspunten is dat een vakantiehuisje eigenlijk maar een levensduur heeft van 10 jaar en dan weer vernieuwd moet worden. Daarom kiezen zij voor modulair bouwen op zodanige wijze dat alles weer gerecycled kan worden. Zij gaan van het lineaire systeem naar kringloopsystemen (Circulaire Economie). Ook bouwt men net van de grond vanwege belastingtechnische regels, men kan dan in 10 jaar afschrijven. Molecaten spreekt niet van de drie P’s maar van de vier P’s (People, Planet, Profit en Place). Diverse voorbeelden van duurzaamheid werden genoemd zoals, • Piepschuim EPS wanden met warmt opneembare verf • Warmte accumulerende vloeren • Auto´s onder pergola´s met zonnecollectoren • Ventilatie systemen goed uitgedacht • Nebasco composiet materialen • Bewegwijzering in het donker in de paden, geen palen met borden • Etc. Over een heel jaar gezien is men energieneutraal, echter piek verbruiken zorgen dat er ook nog een conventionele energie infrastructuur moet worden aangelegd. Een andere grote uitdaging is het regenwaterbeheer en het afvalwaterbeheer. Huidige oude wetgeving dwingt nog tot een dubbel systeem hetgeen de lol van de duurzaamheid tempert. De tweede inleiding werd gegeven door Lambert den Dekker van het adviesbureau DWA. Zij hebben in opdracht van de provincie een menukaart samengesteld welke inzicht geeft in de meest kansrijke mogelijkheden om te komen tot energieneutraliteit. Het benutten van kansen in de omgeving staat hierbij centraal. Van verschillende mogelijkheden is onderzocht in hoeverre deze bij kunnen dragen aan de ambitie van energieneutraliteit en welke consequenties dit heeft, bijvoorbeeld op financieel vlak. Technisch is het niet zo moeilijk voor de marinierskazerne, instaleren van een windmolen van 3,5 MW en-‐of 50,000 m2 dak met zonnepanelen. Een zeer interessante optie is een link aan te gaan met de in de buurt gelegen RWZI. De waterschappen willen op den duur alle RWZI´s ombouwen naar Energie fabrieken (biogas, warmte, etc). Dit geeft mogelijkheden, ook voor andere projecten.
