Beleid inzake tewerkstelling en beroepsopleiding in het Brussels Gewest vanuit een genderperspectief

Beleid inzake tewerkstelling en beroepsopleiding in het Brussels Gewest vanuit een genderperspectief

September 2005

Het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties is opgericht in 1995 en wordt gecofinancierd door het Europees Sociaal Fonds in het kader van Doelstelling 3. Het heeft tot doel de evolutie van de werkgelegenheid en de werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te volgen. Op basis van thematische analyses worden de vragen naar veranderingen en verschuivingen met betrekking tot jobs, beroepen en kwalificaties onderzocht.

Medewerkers: verantwoordelijke:

Stéphane THYS (fr) 02/505.14.54 e-mail: [email protected] Amandine BERTRAND (fr) 02/505.78.76 e-mail: [email protected] Bénédicte DECKER (fr) 02/505.16.07 e-mail: [email protected] Mourad DE VILLERS (fr) 02/505.14.14 e-mail: [email protected] Chantal JACQUEMART (fr) 02/505.16.07 e-mail: [email protected] Jean-François ORIANNE (fr) 02/505.78.76 e-mail: [email protected] Véronique VALLE (fr) 02/505.16.07 e-mail: [email protected] Sandy VAN RECHEM (nl) 02/505.14.56 e-mail: [email protected] Patricia VROMAN (nl) 02/505.14.56 e-mail: [email protected]

secretariaat:

Xavier BERCKMANS (fr) 02/505.14.49 e-mail: [email protected] Alexandra DE WIT (nl) 02/505.14.53 e-mail: [email protected]

Lay-out: Alexandra DE WIT - cover: B. REUMONT

Wij danken Mevrouw Véronique Vallé voor haar medewerking bij het tot stand komen van deze studie.

Anspachlaan 65 - 1000 Brussel Fax: 02/505.78.19 (e-mail [email protected] - site Observatorium www.bgda.be)

September 2005

INHOUDSTAFEL

INLEIDING ................................................................................................................................1 1.

Overzicht van de actoren en instrumenten van het beleid gelijke kansen van vrouwen en mannen ......................................................................................................................3 1.1.

1.2.

1.3.

Europese context .......................................................................................................................3 1.1.1. Juridische basis.............................................................................................................3 1.1.2. Europese Werkgelegenheidsstrategie ..............................................................................3 1.1.3. Raamstrategie 2001-2005 ..............................................................................................4 1.1.4. Europees Sociaal Fonds .................................................................................................5 1.1.5. Europees Instituut voor Gendergelijkheid ........................................................................6 Federale bijdrage .......................................................................................................................6 1.2.1. Nationaal Actieplan voor de Werkgelegenheid..................................................................7 1.2.2. Raad van de gelijke kansen voor mannen en vrouwen......................................................7 1.2.3. Amazone ......................................................................................................................7 1.2.4. Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen........................................................8 Brusselse bijdrage......................................................................................................................9 1.3.1. Gewestelijk Actieplan voor de Werkgelegenheid...............................................................9 1.3.2. Sociaal Pact voor de Werkgelegenheid van de Brusselaars ................................................9 1.3.3. Territoriaal Pact voor de Werkgelegenheid .................................................................... 10 1.3.4. Economische en Sociale Raad voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest............................ 10 1.3.5. Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.......................................................... 10

1STE DEEL: BEGELEIDING IN DE ZOEKTOCHT NAAR WERK ..................................................................13 Inleiding ..............................................................................................................................13 1.

Beheer van de werkaanbiedingen ................................................................................15 1.1. 1.2.

2.

Opstellen van werkaanbiedingen ............................................................................................... 15 Ingevulde werkaanbiedingen .................................................................................................... 18

Beheer van de werkzoekenden.....................................................................................24 2.1. 2.2.

2.3.

Dienst Arbeidsbemiddeling........................................................................................................ 25 Inschakelingsdispositief ............................................................................................................ 28 2.2.1. Diensten van de BGDA ................................................................................................ 28 2.2.2. Partners van de BGDA ................................................................................................. 35 Maatregelen ter ondersteuning van de inschakeling op de arbeidsmarkt ....................................... 43 2.3.1. Opvang van de kinderen van werkzoekenden ................................................................ 43 2.3.2. Loket voor discriminatie bij aanwerving......................................................................... 48

Besluit..................................................................................................................................49 2de deel: Beroepsopleiding in het Brussels Gewest .............................................................53 Inleiding ..............................................................................................................................53 1.

Context .........................................................................................................................55 1.1. 1.2.

Structuur van de beroepsopleiding in het Brussels Gewest ........................................................... 55 Structuur van de diploma's in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ................................................ 56

2.

Onderwijs voor sociale promotie (OSP) .......................................................................58 2.1. 2.2.

3.

Middenstandsopleidingen.............................................................................................64 3.1.

3.2.

3.3.

4.

Bruxelles Formation ................................................................................................................. 79 VDAB - RDBB........................................................................................................................... 84

Beroepsopleidingen in het kader van de beschikking voor socioprofessionele inschakeling (SPI) ........................................................................................................86 7.1. 7.2. 7.3.

8.

Beroepsopleiding van werknemers............................................................................................. 73 Bedrijfsopleiding volgens activiteitensector ................................................................................. 74 Opleiding volgens bedrijfsgrootte .............................................................................................. 75 Verdeling van de sociale balansen per gewest ............................................................................ 76

Brusselse openbare diensten voor beroepsopleiding: Bruxelles Formation en VDAB..78 6.1. 6.2.

7.

Alternerend onderwijs in de Franse Gemeenschap (CEFA) ........................................................... 68 Alternerend onderwijs in de Vlaamse Gemeenschap (CDO/CDV)................................................... 70 Deeltijds beroepsonderwijs en partnership (CEFA en CDO/CDV) ................................................... 71

Bedrijfsopleidingen.......................................................................................................72 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.

6.

Leerovereenkomst ................................................................................................................... 64 3.1.1. Leerjongeren ingeschreven bij de EFPME ...................................................................... 65 3.1.2. Leerjongeren ingeschreven voor een Syntra-opleiding .................................................... 65 Ondernemersopleiding.............................................................................................................. 66 3.2.1. Ondernemersopleiding bij EFPME ................................................................................. 66 3.2.2. Ondernemersopleiding bij Syntra .................................................................................. 66 Voortgezette vorming ............................................................................................................... 67

Alternerend leren en werken (CEFA en CDO/CDV) ......................................................68 4.1. 4.2. 4.3.

5.

Sociale promotie in de Franse Gemeenschap .............................................................................. 59 Sociale promotie in de Vlaamse Gemeenschap............................................................................ 61

Beroepsopleiding bij de SPI-partners (ASBL en vzw) ................................................................... 86 Kenmerken van de stagiairs ...................................................................................................... 88 Beroepservaring tijdens de opleiding en tewerkstelling ................................................................ 89

Transversale benadering van de beroepsopleiding ......................................................91 8.1. 8.2. 8.3.

Deelname van de totale bevolking aan de beroepsopleiding......................................................... 91 Deelname van de werkende bevolking aan de beroepsopleiding ................................................... 94 Deelname van de werkzoekenden aan de beroepsopleiding ......................................................... 96 8.3.1. Opleidingsaanvragen ................................................................................................... 97 8.3.2. Opleidingen ................................................................................................................ 98

Besluit................................................................................................................................102 3DE DEEL: TEWERKSTELLINGSMAATREGELEN ................................................................................103 Inleiding ............................................................................................................................103 1.

Gewestelijke maatregelen ..........................................................................................105 1.1. 1.2.

Directe jobcreatie................................................................................................................... 105 1.1.1. Gesubsidieerde contractuelen (geco's) ........................................................................ 105 Activering.............................................................................................................................. 115 1.2.1. Doorstromingsprogramma's (DSP) .............................................................................. 115

1.3.

1.4.

2.

Ondersteuning van tewerkstelling of jobcreatie......................................................................... 120 1.3.1. Beroepsoverstappremies en voogdij............................................................................ 120 1.3.2. KB 123 - KB 258 ....................................................................................................... 124 1.3.3. Taalcheques ............................................................................................................. 127 Stimuleren van het ondernemerschap ...................................................................................... 130 1.4.1. Hulp aan startende ondernemingen ............................................................................ 130 1.4.2. Toegang tot financiering vergemakkelijken.................................................................. 131 1.4.3. Hulp bij de organisatie en ontplooiing van economische activiteiten ............................... 133

Federale maatregelen .................................................................................................135 2.1.

2.2. 2.3.

2.4.

Activering.............................................................................................................................. 135 2.1.1. Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA)........................................................... 135 2.1.2. Dienstencheques....................................................................................................... 143 2.1.3. Plan Activa ............................................................................................................... 148 Ondersteuning van tewerkstelling of jobcreatie......................................................................... 152 2.2.1. Startbaanovereenkomst ............................................................................................. 152 Stimuleren van het ondernemerschap ...................................................................................... 157 2.3.1. Diane....................................................................................................................... 158 2.3.2. Vrouw-en-Zaken ....................................................................................................... 158 Evenwicht tussen beroeps- en gezinsleven ............................................................................... 159 2.4.1. Tijdskrediet .............................................................................................................. 159 2.4.2. Loopbaanonderbreking .............................................................................................. 165

Besluit................................................................................................................................169 ALGEMEEN BESLUIT ................................................................................................................172 Bijlagen..............................................................................................................................178 Verklarende woordenlijst ..................................................................................................182 Bibliografie ........................................................................................................................186

LIJST MET TABELLEN

Tabel 1:

Studieniveau dat door de werkgevers wordt gevraagd en waarover de aangeworven personen beschikken (in %) -

Tabel 2:

Deelnemers aan het partnership OCMW's die werk gevonden hebben - 2003 ...................................................... 37

2003 ............................................................................................................................................................... 22 Tabel 3:

Percentage beschikbare opvangplaatsen per gemeente...................................................................................... 44

Tabel 4:

Sociale promotie: aantal vestigingen per gemeenschap...................................................................................... 58

Tabel 5:

Inschrijvingen in de sociale promotie per gemeenschap en gender ..................................................................... 58

Tabel 6:

Studenten in de sociale promotie per niveau en gender (2001-2002) .................................................................. 59

Tabel 7:

Inschrijvingen in sociale promotie in de Franse Gemeenschap per sectie en gender (2001-2002) ......................... 60

Tabel 8:

Inschrijvingen in het onderwijs voor sociale promotie volgens niveau en gender (2002-2003) .............................. 61

Tabel 9:

Inschrijvingen in het secundair onderwijs voor sociale promotie volgens studiegebied en gender (2002-2003) ..... 62

Tabel 10:

Inschrijvingen in het hoger onderwijs van het korte type voor sociale promotie volgens studiegebied (2002-2003) .................................................................................................................................................... 63

Tabel 11:

Leerjongeren ingeschreven in het derde jaar aan de EFPME per gender (2002-2003) .......................................... 65

Tabel 12:

Leerjongeren ingeschreven bij Syntra en gedomicilieerd in het Brussels Gewest volgens gender (2002-2003) ....... 66

Tabel 13:

Leerlingen in het alternerend onderwijs in de Franse Gemeenschap volgens optie en gender (2002-2003)............ 69

Tabel 14:

Leerlingen in de Brusselse CEFA zonder inschakeling op de werkvloer volgens optie en gender ............................ 69

Tabel 15:

Leerlingen in deeltijds beroepssecundair onderwijs in de Vlaamse Gemeenschap per studiegebied en gender

Tabel 16:

Evolutie van de bedrijfsopleidingen in België per gender (2000-2003)................................................................. 73

Tabel 17:

Bedrijfsopleidingen in België per activiteitensector en gender - 2003................................................................... 75

Tabel 18:

Bedrijfsopleidingen in België volgens de bedrijfsgrootte (2001) en de loontrekkende werkgelegenheid in het

Tabel 19:

Bedrijfsopleidingen volgens gewest - 2002 ........................................................................................................ 77

(2003-2004) .................................................................................................................................................... 70

Brussels Gewest (2002) ................................................................................................................................... 76 Tabel 20:

Stagiairs ingeschreven bij Bruxelles Formation per gender - 2003 ....................................................................... 79

Tabel 21:

WZ stagiairs in het centrum voor socioprofessionele oriëntatie en initiatie per gender - 2003 ............................... 80

Tabel 22:

WZ stagiairs in de kern technische en industriële beroepen per gender - 2003 .................................................... 80

Tabel 23:

Beroepstechnische testen in de kern technische en industriële beroepen per gender - 2003 ................................. 81

Tabel 24:

WZ stagiairs in de kern van de administratieve beroepen en dienstensector per gender - 2003 ............................ 82

Tabel 25:

WZ stagiairs in de kern vervolmaking inzake informatica en beheer per gender - 2003 ........................................ 83

Tabel 26:

Stagiairs bij het Centrum voor herdynamisering en begeleiding van werklozen per gender - 2003 ........................ 84

Tabel 27:

WZ stagiairs die een opleiding beëindigden bij de VDAB en gedomicilieerd zijn in het Brussels Gewest per gender 2003 ............................................................................................................................................................... 85

Tabel 28:

Stagiairs in beroepsopleiding in de ASBL/vzw's per type opleiding en gender - 2003 ............................................ 87

Tabel 29:

Stagiairs in de kwalificerende opleidingen per domein en gender- 2003 .............................................................. 87

Tabel 30:

Stagiairs volgens studieniveau, type opleiding en gender (in %) - 2003 .............................................................. 88

Tabel 31:

Kenmerken van de stagiairs per gender (in %) - 2003.......................................................................................... 89

Tabel 32:

Stagiairs die een beroepservaring gehad hebben tijdens hun kwalificerende opleiding - 2003............................... 89

Tabel 33:

Situatie op 31 december 2003 van de stagiairs die een kwalificerende opleiding hebben gevolgd in 2003 per gender ... 90

Tabel 34:

Participatiegraad aan opleiding voor de bevolking tussen 25 en 64 jaar volgens woonplaats en gender (2001-2003) .................................................................................................................................................... 92

Tabel 35:

Participatiegraad aan opleiding voor de werkende bevolking in de leeftijdsgroep 25-64 jaar volgens woonplaats en gender (2001-2003)......................................................................................................................................... 95

Tabel 36:

Participatiegraad aan opleiding voor de werkende bevolking volgens studieniveau, woonplaats en gender - 2002.. 95

Tabel 37:

Beroepsopleiding van de werkende bevolking volgens categorie en gender - 2003............................................... 96

Tabel 38:

Participatiegraad aan opleiding volgens statuut, woonplaats en gender - 2002 .................................................... 97

Tabel 39:

Opleidingsaanvragen van werkzoekenden volgens leeftijdsklasse en gender- 2003 .............................................. 98

Tabel 40:

Opleidingsaanvragen van werkzoekenden volgens studieniveau en gender - 2003 ............................................... 98

Tabel 41:

Gevolgde opleidingen per leeftijdsklasse en gender - 2003................................................................................. 99

Tabel 42:

Gevolgde opleidingen volgens studieniveau en gender - 2003 ...........................................................................100

Tabel 43:

Verhouding van de probabiliteit voor vrouwen om een opleiding te volgen t.o.v. de probabiliteit van mannen

Tabel 44:

Gevolgde opleidingen door vrouwen jonger dan 30 jaar volgens hun studieniveau - 2003 ...................................100

volgens leeftijd en studieniveau - 2003 ............................................................................................................100 Tabel 45:

Geco-arbeidsplaatsen volgens categorie van werkgever (in %) - 2003 ...............................................................110

Tabel 46:

Geco-werknemers volgens activiteitensector en gender (in %) - 2003................................................................110

Tabel 47:

Geco-werknemers volgens studieniveau en gender (in %) - 2003 ......................................................................111

Tabel 48:

Geco-werknemers volgens statuut, arbeidstijd en gender (in %) - 2003.............................................................113

Tabel 49:

Arbeidsplaatsen en tewerkgestelde personen per categorie van werkgever in het Brussels Gewest - 2003 ...........116

Tabel 50:

DSP-ers volgens statuut, arbeidstijd en gender (in %) - 2003............................................................................119

Tabel 51:

Evolutie aanwervingen voor KB 123 en KB 258 in het Brussels Gewest (2000 - 2003) .........................................125

Tabel 52:

Deelnemers aan de testen in de Taalhoek per taal, type test en gender - 2003 ..................................................127

Tabel 53:

Resultaten op de testen van de Taalhoek per taal, type en gender (in %) - 2003 ...............................................128

Tabel 54:

Aantal vestigingen en werknemers per bedrijfscentra - 2003 .............................................................................133

Tabel 55:

Gegevens per loket lokale economie - 2003......................................................................................................134

Tabel 56:

Ingeschreven PWA-gebruikers in de drie gewesten - 30 juni 2003 .....................................................................137

Tabel 57:

Gebruikte PWA-cheques in de drie gewesten - 2003 .........................................................................................138

Tabel 58:

PWA-werknemers en gepresteerde uren per gewest en gender - 2003...............................................................140

Tabel 59:

PWA-werknemers volgens gewest, leeftijd en gender - 2003 .............................................................................141

Tabel 60:

PWA-werknemers volgens gewest, inactiviteitsduur en gender (in %) - 2003 .....................................................142

Tabel 61:

PWA-werknemers met een vrijstelling volgens gender - 2e trimester 2004 ..........................................................143

Tabel 62:

Ingeschreven gebruikers en aangekochte dienstencheques per gewest (t.e.m. augustus 2004)...........................147

Tabel 63:

Werknemers in het kader dienstencheques volgens leeftijd en gender (t.e.m. augustus 2004) ............................148

Tabel 64:

Plan Activa en zijn onderdelen in de drie gewesten volgens gender - 2003 .........................................................150

Tabel 65:

Plan Activa en zijn onderdelen in het Brussels Gewest volgens onderdeel en gender - 2003 ................................150

Tabel 66:

Gewoon Plan Activa in het Brussels Gewest volgens uurrooster, duur van werkuitkering en gender - 2003...........151

Tabel 67:

Startbaanovereenkomsten volgens woonplaats, plaats van de werkgever, studieniveau en gender - 2003............155

Tabel 68:

Startbaanovereenkomst volgens woonplaats, leeftijdsklasse en gender - 2003 ...................................................156

Tabel 69:

Werknemers in de privésector en het stelsel van tijdskrediet volgens woonplaats en gender - 2003.....................160

Tabel 70:

Werknemers volgens formule tijdskrediet, woonplaats en gender - 2003............................................................162

Tabel 71:

Werknemers in het gewone stelsel van loopbaanonderbreking volgens gewest, type onderbreking en gender 2003 ..............................................................................................................................................................166

Tabel 72:

Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling - 2003............................................................................178

Tabel 73:

Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst en de dienst Sociale consultatie - 2003.......................178

Tabel 74:

Deelnemers aan de dienst Begeleidingsplan - 2003...........................................................................................179

Tabel 75:

Deelnemers aan de acties van het partnership - 2003 .......................................................................................179

Tabel 76:

Deelnemers aan het partnership Inschakeling via een economische activiteit en het netwerk Actief Zoeken naar Werk - 2003 ...................................................................................................................................................180

LIJST MET GRAFIEKEN

Grafiek 1: Ingevulde werkaanbiedingen per type contract en gender van de aangeworven persoon - 2003........................... 19 Grafiek 2: Ingevulde werkaanbiedingen per beroepsgroep en gender van de aangeworven persoon - 2003.......................... 20 Grafiek 3: Ingevulde werkaanbiedingen en arbeidsreserve per leeftijdscategorie en arbeidsreserve - 2003 ........................... 21 Grafiek 4: Ingevulde werkaanbiedingen en arbeidsreserve per studieniveau en arbeidsreserve - 2003.................................. 21 Grafiek 5: Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens leeftijdsklasse en gender - 2003 ........................... 26 Grafiek 6: Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens studieniveau en gender - 2003 ............................. 26 Grafiek 7: Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens inactiviteitsduur en gender - 2003 ........................ 27 Grafiek 8: Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens nationaliteit en gender - 2003 .............................. 27 Grafiek 9: Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per leeftijdsgroep en gender - 2003 ............................ 29 Grafiek 10: Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per studieniveau en gender - 2003.............................. 30 Grafiek 11: Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per inactiviteitsduur en gender - 2003 ......................... 30 Grafiek 12: Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per nationaliteit en gender - 2003 ............................... 31 Grafiek 13: Situatie op 31 december 2003 van de deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst volgens gender .. 31 Grafiek 14: Deelnemers aan de dienst Sociale consultatie per studieniveau en gender - 2003 ................................................ 32 Grafiek 15: Deelnemers aan de dienst Sociale consultatie volgens inactiviteitsduur en gender - 2003..................................... 33 Grafiek 16: Deelnemers aan de dienst Begeleidingsplan per studieniveau en gender - 2003 .................................................. 34 Grafiek 17: Deelnemers aan de dienst Begeleidingsplan per nationaliteit en gender - 2003.................................................... 34 Grafiek 18: Situatie op 31 december 2003 van de deelnemers aan het Begeleidingsplan volgens gender................................ 35 Grafiek 19: Deelnemers aan het partnership OCMW's per leeftijdsklasse en gender - 2003 .................................................... 36 Grafiek 20: Deelnemers aan het partnerchip OCMW's volgens inactiviteitsduur en gender - 2003........................................... 36 Grafiek 21: Deelnemers aan het partnership inschakelingsvzw's volgens leeftijdsklasse en gender - 2003............................... 38 Grafiek 22: Deelnemers aan het partnership inschakelingsvzw's volgens studieniveau en gender - 2003 ................................ 38 Grafiek 23: Deelnemers aan het partnership inschakelingsvzw's volgens nationaliteit en gender - 2003.................................. 39 Grafiek 24: Deelnemers aan het netwerk Actief Zoeken naar Werk volgens studieniveau en gender - 2003 ............................ 41 Grafiek 25: Deelnemers aan het netwerk Actief Zoeken naar Werk volgens inactiviteitsduur en gender - 2003........................ 41 Grafiek 26: Situatie op 31 maart 2004 van de deelnemers aan het netwerk Actief Zoeken naar Werk volgens gender ............. 42 Grafiek 27: Evolutie van het aantal kinderen dat werd opgevangen in het Kinderdagverblijf van de BGDA (1992-2003).......... 46 Grafiek 28: Evolutie van het aantal aanvragen, beschikbare plaatsen en kinderen dat werd opgevangen bij de partners (1997-2003) .................................................................................................................................................... 47 Grafiek 29: Brusselse werkende beroepsbevolking volgens studieniveau, leeftijdsklasse en gender (in %) - 2003 ................... 56 Grafiek 30: Brusselse werklozen volgens studieniveau, leeftijdsklasse en gender (in %) - 2003 ............................................. 57 Grafiek 31: Bedrijfsopleidingen in België: verhouding tussen de vrouwen en de mannen (1997-2003).................................... 74 Grafiek 32: Gemiddelde duur per deelnemer en de participatiegraad aan opleiding en vorming in België volgens leeftijdsklasse en gender (weekdag) - 1999 ............................................................................................................................ 93 Grafiek 33: Gemiddelde duur per deelnemer en de participatiegraad aan opleiding en vorming in België volgens studieniveau en gender (weekdag) - 1999................................................................................................................................. 94 Grafiek 34: Geco-werknemers bij de plaatselijke overheden volgens leeftijd en gender (in %) - 2003 ...................................108 Grafiek 35: Geco-werknemers bij de plaatselijke overheden volgens studieniveau en gender (in %) - 2003...........................108 Grafiek 36: Geco-werknemers bij de plaatselijke overheden volgens anciënniteit en gender (in %) (31 december 2003) .......109 Grafiek 37: Geco-werknemers en de NWWZ volgens studieniveau en gender (in %) - 2003..................................................112 Grafiek 38: Geco-werknemers volgens beroepscategorie en gender (in %) - 2003 ...............................................................113 Grafiek 39: Geco-werknemers volgens anciënniteit en gender (in %) (31 december 2003) ...................................................114 Grafiek 40: Evolutie van het aantal doorstromingscontracten per gewest (1998 - 2003) .......................................................117 Grafiek 41: DSP-ers volgens leeftijd en gender (in %) - 2003 .............................................................................................117 Grafiek 42: DSP-ers volgens studieniveau en gender (in %) - 2003.....................................................................................118 Grafiek 43: DSP-ers volgens nationaliteit en gender (in %) - 2003 ......................................................................................120 Grafiek 44: Werknemers in het kader van een beroepsoverstappremie volgens studieniveau en gender (in %)......................122 Grafiek 45: Situatie van de personen na afloop van de maatregel werk-opleiding (KB 495) volgens gender ...........................123

Grafiek 46: Situatie van de personen na afloop van een beroepsopleiding in een onderneming volgens gender .....................123 Grafiek 47: Werknemers in het kader van KB 123 en 258 volgens studieniveau en gender (in %) .........................................126 Grafiek 48: Personen die een waardebon hebben ontvangen volgens leeftijdsklasse en gender - 2003 ..................................129 Grafiek 49: Personen die een waardebon hebben ontvangen volgens studieniveau en gender - 2003....................................129 Grafiek 50: PWA-werknemers volgens gewest, vergoedingscategorie en gender (in %) - 2003 .............................................142 Grafiek 51: Startbaanovereenkomsten volgens woonplaats, studieniveau en gender - 2003..................................................157 Grafiek 52: Werknemers die hun arbeidstijd aanpassen in de privésector in België (2002 - 2003) .........................................160 Grafiek 53: Brusselse werknemers die tijdskrediet opnemen volgens leeftijd en gender - 2003 .............................................163 Grafiek 54: Aandeel vrouwen volgens woonplaats en leeftijdsklasse - 2003 .........................................................................165 Grafiek 55: Werknemers die een beroep doen op de bijzondere stelsels in België - 2003 ......................................................167

LIJST MET SCHEMA'S

Schema 1: Regionalisering van het werkgelegenheidsbeleid in België .................................................................................... 6 Schema 2: Structuur van de beroepsopleiding in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ........................................................... 55 Schema 3: Federale dienstencheques: betrokken partijen ..................................................................................................145

Het Brussels Gewest heeft een dubbel gezicht: de werkloosheid en de sociale uitsluiting van zijn inwoners staan in scherp contract met de economische rijkdom en de werkgelegenheid die op het grondgebied gecreëerd worden. De spanningen tussen de hoge eisen van de werkgevers en de kwalificaties van de werkzoekenden maken dat de begeleiding van werkzoekenden in hun zoektocht naar inschakeling op de arbeidsmarkt een uitdaging vormt waar tewerkstellingsconsulenten dagelijks mee geconfronteerd worden. Sinds zijn oprichting in 1989 heeft de BGDA een waaier aan diensten en methodologieën ontwikkeld die toegankelijk zijn voor elke werkzoekende. De nauwe samenwerking met onze 130 partners laat toe om deze methodologische rijkdom te versterken en de kwaliteit te waarborgen. Het aantal deelnemers, hun kenmerken en de resultaten van de verschillende begeleidingsmaatregelen worden elk jaar verzameld, wat toelaat om, indien nodig, het aanbod aan te passen aan de behoeften van de werkzoekenden en de arbeidsmarkt. Deze studie van het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties biedt een nieuw perspectief op de activiteiten van de BGDA en zijn partners. De participatie van een specifieke groep, de vrouwen, aan de verschillende tewerkstellingsmaatregelen is de centrale onderzoeksvraag. Gezien het belang van andere kenmerken, zoals het studieniveau, de inactiviteitsduur,…, wat in de eerste studie werd aangetoond, beperkt de analyse zich niet tot de genderdimensie. De participatie van de vrouwen aan de verschillende begeleidingsmaatregelen is op het eerste gezicht geruststellend. Hun participatie aan de acties die de dienst Arbeidsbemiddeling, Socioprofessionele begeleidingsdienst, de ateliers Actief Zoeken naar Werk, het partnership met de OCMW's, de inschakelingsvzw's,… voeren, weerspiegelt hun aanwezigheid in de werkloosheidscijfers. De BGDA zal dan ook zijn inspanningen om een dienstverlening die voor iedereen toegankelijk is voortzetten. De gegevens tonen echter ook dat de doorstroom naar de werkvloer moeilijker blijft voor vrouwen dan voor mannen, en dit zeker voor bepaalde groepen vrouwen (laaggeschoolden,…). De studie probeert onder andere de noodzaak aan te tonen van de opvang van de kinderen van vrouwelijke en mannelijke werkzoekenden en de bevordering van acties die een omgeving creëren die de participatie van vrouwen ten goede komt, en dit om hun participatie aan de verschillende begeleidingsmaatregelen maar ook hun inschakeling op de arbeidsmarkt te waarborgen.

Eddy COURTHEOUX

Coördinator van het Territoriaal Pact voor de Werkgelegenheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Directeur-generaal van de BGDA

Voor u ligt het tweede luik van de prospectieve studie naar de ongelijke behandeling van vrouwen en mannen op de Brusselse arbeidsmarkt. De Economische en Sociale Raad voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties de opdracht tot deze studie gegeven. Dit tweede luik is gewijd aan het werkgelegenheidsbeleid en de beroepsopleiding in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vanuit de invalshoek van het gender. Het volgt op het eerste luik, dat een algemeen overzicht van de situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt gaf en dat in maart 2004 is verschenen. Een derde luik betreffende vrouwen en de ontwikkeling van de buurtdiensten zal de studie vervolledigen. Wanneer men de gegevens analyseert, die doorheen de verschillende fasen van de begeleiding van werkzoekenden werden verzameld, kan men soms heel grote verschillen tussen vrouwen en mannen vaststellen. Enkele voorbeelden zullen dit illustreren. Op het eerste zicht leidt één op de twee werkaanbiedingen tot de aanwerving van een vrouw. Niettemin worden vrouwen vaker voor banen van bepaalde duur of voor deeltijdse banen aangeworven. Op dezelfde wijze komt het fenomeen van de overkwalificatie bij de aanwerving duidelijker tot uiting bij vrouwen dan bij mannen. Omgekeerd hebben mannen gemakkelijker toegang tot banen, waarvoor ze ondergekwalificeerd zijn. Zowel ten overstaan van mannen als van werkzoekende vrouwen zijn vrouwen, die als gesubsidieerde contractuelen worden aangeworven, oververtegenwoordigd. Hoewel in meerderheid vrouwen van deze maatregel voor beroepsinschakeling genieten, dient men in herinnering te brengen dat deze contracten veel onzekerder zijn, vaak de laagst geschoolde banen beogen en lage lonen opleveren. Ook in het gebruik van het tijdskrediet kan men een duidelijk verschil waarnemen. Hier zijn vrouwen, die van deze maatregel genieten, in de leeftijdscategorie van 25 tot 39 jaar oververtegenwoordigd, terwijl dit bij mannen de leeftijdscategorie van 50 jaar en ouder is. Zou het tijdskrediet een maatregel zijn, die vrouwen in staat stelt om naast hun beroepsactiviteit de last van hun kinderen op zich te nemen, terwijl hij mannen in staat stelt om hun loopbaan in alle rust te beëindigen ? Bij de keuzes van de voortgezette opleidingen blijft de verdeling tussen vrouwen en mannen jammer genoeg nog steeds actueel. Vrouwen kiezen immers nog altijd massaal voor sectoren, zoals personenhulp en confectie of de paramedische beroepen, terwijl mannen de voorkeur geven aan de beroepen van de industrie, de techniek en het bouwwezen. Dit luik van de studie gaat ook in op de aanhoudende moeilijkheid om voor de kinderen een plaats in een opvangstructuur te vinden ; deze moeilijkheid vormt voor vrouwen vaak een belemmering om hun beroepsactiviteiten te hervatten. Het derde luik van de studie zal deze problematiek verder uitdiepen. Dit zijn maar enkele van de vele voorbeelden. Ze tonen aan dat gelijkheid tussen vrouwen en mannen nog geen realiteit is op de Brusselse arbeidsmarkt. Op basis van de eerste twee luiken van deze studie vat de Economische en Sociale Raad de opmaak van het specifieke actieplan aan. Het Sociaal Pact voor de Werkgelegenheid van de Brusselaars, dat in 2002 werd gesloten, heeft hem de opdracht hiertoe gegeven.

Christian FRANZEN

Voorzitter van de Economische en Sociale Raad voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

INLEIDING Deze studie analyseert het beleid inzake tewerkstelling en beroepsopleiding in het Brussels Gewest vanuit een genderperspectief. Als inleiding wordt een overzicht van de belangrijkste actoren en instrumenten van het beleid gelijke kansen van vrouwen en mannen gegeven. Hierbij komen de verschillende bevoegdheidsniveaus aan bod: het Europese, federale en gewestelijke niveau. De

analyse bestaat uit drie aparte delen: in het eerste deel wordt de begeleiding van de werkzoekenden in hun zoektocht naar werk geanalyseerd, de beroepsopleiding komt aan bod in het tweede deel, en in het derde deel worden een aantal tewerkstellingsmaatregelen op een rijtje gezet.

De studie bevat zowel een korte beschrijving van de verschillende maatregelen als een analyse van de participatie van vrouwen en mannen. We zullen eveneens trachten de mogelijke verklaringen voor de vastgestelde verschillen en de impact van de maatregelen te belichten. In het eerste deel van de studie worden de verschillende instrumenten die een aangepaste dienstverlening aan de werkzoekenden proberen te verzekeren, en zo de vraag en het aanbod in overeenstemming pogen te brengen, geanalyseerd. Het deel begint met een analyse van de werkaanbiedingen waarbij aandacht besteed wordt aan het opstellen van de werkaanbieding maar ook aan de werknemers die aangeworven werden. Vervolgens bespreken we de verschillende maatregelen om de kansen van de werkzoekenden op de arbeidsmarkt te vergroten die door de BGDA georganiseerd of gecoördineerd worden. Zo zijn er de acties van de dienst Arbeidsbemiddeling die als de interface tussen bedrijven en werkzoekenden kan beschouwd worden, maar ook de meer specifieke maatregelen ter ondersteuning van de zoektocht naar een job of ter bevordering van de inschakeling op de arbeidsmarkt voor werkzoekenden die geconfronteerd worden met moeilijkheden. Dit deel wordt afgesloten met twee maatregelen die waarschijnlijk meer specifiek voor vrouwen zijn: de opvang van jonge kinderen van werkzoekenden en discriminatie bij aanwerving. Het tweede deel overloopt de verschillende vormen van beroepsopleiding. Beroepsopleiding vormt door het aanleren van nieuwe vaardigheden immers een belangrijke schakel in het tewerkstellingsbeleid. Enerzijds is het een manier om de inschakeling van werkzoekenden te bevorderen, anderzijds ondersteunt beroepsopleiding de inspanningen van werknemers om zich aan te passen aan hun veranderende werkomgeving. In dit deel worden de verschillende operatoren van de Franse en Vlaamse Gemeenschap besproken. In het Brussels Gewest zijn immers de Gemeenschappen verantwoordelijk voor een brede waaier aan opleidingen: het onderwijs voor sociale promotie, de middenstandsopleidingen, het alternerend leren en werken, de openbare instellingen belast met de organisatie van beroepsopleidingen en de opleidingen georganiseerd door de partners van het socioprofessioneel inschakelingsdispositief. Ook de bedrijfsopleidingen worden vanuit een genderperspectief geanalyseerd. Dit tweede deel besluit met een transversale analyse van de opleiding van werkzoekenden en werknemers, zonder rekening te houden met de instelling die de opleiding organiseert. In het derde deel buigen we ons over de gewestelijke en federale tewerkstellings-maatregelen. Deze maatregelen kunnen ingedeeld worden in maatregelen voor directe jobcreatie (gesubsidieerde contractuelen), activering (doorstromingsprogramma's, dienstencheques, Activaplan,…), de ondersteuning van tewerkstelling of jobcreatie (beroepsoverstappremies, taalcheques,…), het stimuleren van het ondernemerschap (steun aan bedrijven tijdens de startersfase, het project Diana,…) en maatregelen die een beter evenwicht tussen beroeps- en gezinsleven beogen (tijdskrediet en loopbaanonderbreking).

2

Beleid inzake tewerkstelling en beroepsopleiding

Het doel van deze studie is dan ook een analyse van de begeleidingsmaatregelen in de zoektocht naar een job, de beroepsopleiding en de tewerkstellingsmaatregelen vanuit een genderperspectief, en dit om bij te dragen aan de strijd tegen discriminatie en ongelijkheid op de arbeidsmarkt.

1. Overzicht van de actoren en instrumenten van het beleid gelijke kansen van vrouwen en mannen Zowel het werkgelegenheidsbeleid als het gelijkekansenbeleid worden op verschillende bevoegdheidsniveaus in vorm gegoten (Europees, federaal, gewestelijk en lokaal niveau). Deze inleiding geeft een kort overzicht van de actoren en de beleidsinstrumenten. De talrijke niet-gouvernementele organisaties die zich inzetten voor de gelijke kansen voor vrouwen en mannen werden hierin echter niet opgenomen.

1.1. Europese context 1.1.1.

Juridische basis

Door de ondertekening van het Verdrag van Amsterdam in mei 1999 is de bevordering van de gelijke behandeling van vrouwen en mannen één van de prioritaire opdrachten van de Europese Unie geworden (art. 2 van het Verdrag van Amsterdam) en is ze op politiek vlak in heel Europa een transversale doelstelling geworden (art. 3). De Raad kan met gekwalificeerde meerderheid1 richtsnoeren aannemen ter bevordering van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen wat betreft hun kansen op de arbeidsmarkt en de behandeling op de werkvloer, terwijl interventies tegen andere mogelijke vormen van discriminatie (ras of etnische oorsprong, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd) een eenparigheid van stemmen vereisen. Het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie (artikel 23) bekrachtigt de gelijkheid van vrouwen en mannen op alle gebieden, "met inbegrip van werkgelegenheid, beroep en beloning". Dit principe van gelijkheid "belet niet dat maatregelen gehandhaafd of genomen worden waarbij specifieke voordelen worden ingesteld ten voordele van het ondervertegenwoordigde geslacht". Sinds de jaren zeventig tellen we 10 Europese richtlijnen op het vlak van de gelijkheid van vrouwen en mannen, aangevuld door tal van resoluties en aanbevelingen. We kunnen hier de richtlijn van 1976 vermelden (herzien in 2002) betreffende de tenuitvoerlegging van het beginsel van gelijke behandeling van vrouwen en mannen m.b.t. de toegang tot het arbeidsproces, de beroepsopleiding, de promotiekansen en de arbeidsvoorwaarden2.

1.1.2.

Europese Werkgelegenheidsstrategie A. Proces van Luxemburg

De lidstaten van de Europese Unie hebben, naar het voorbeeld van de globale richtsnoeren voor het economisch beleid, het werkgelegenheidsbeleid expliciet erkend als een materie van algemeen belang3. Door de invoering van richtlijnen die verenigbaar zijn met de economische richtsnoeren (Luxemburg 1997), hebben ze de hoeksteen gevormd voor een Europese Werkgelegenheidsstrategie (EWS) voorzien van een coördinatie- en controlemechanisme op communautair niveau. Het eerste ontwerp van de richtsnoeren van deze EWS is op vier pijlers gebaseerd: de inzetbaarheid, het ondernemerschap, het aanpassingsvermogen en de gelijkheid van kansen tussen vrouwen en mannen. Iedere lidstaat moet ervoor zorgen dat deze richtlijnen worden omgezet in een jaarlijks nationaal actieplan voor de werkgelegenheid (NAP) dat dus een vertaling is van de Europese doelstellingen. Deze NAP's kunnen aanleiding

1 2

3

En medebeslissingsprocedure met het Europees Parlement. Richtlijn van de Europese Raad van 9 februari 1976 betreffende de tenuitvoerlegging van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen ten aanzien van de toegang tot het arbeidsproces, de beroepsopleiding en de promotiekansen en ten aanzien van de arbeidsvoorwaarden (76/207/EEG). Verdrag van Amsterdam, juni 1997, in werking getreden op 1 mei 1999 (artikel 2). Tijdens de Raad van Amsterdam van 16 en 17 juni 1997 hebben de lidstaten besloten de nieuwe bepalingen van het Verdrag van Amsterdam op het gebied van de werkgelegenheid vervroegd ten uitvoer te leggen. De Europese Commissie heeft al op 1 oktober 1997 richtsnoeren voorgesteld voor het werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten in 1998.


4

geven tot specifieke aanbevelingen aan elke lidstaat naargelang de vooropgestelde doelstellingen en resultaten, alsook de gemeenschappelijke indicatoren.

B. Recente evolutie van de EWS Heel wat strategische doeleinden waaronder de ontwikkeling van de kennismaatschappij, de duurzame economische groei, de kwantitatieve en kwalitatieve verbetering van de werkgelegenheid alsook een verhoogde sociale cohesie (Lissabon 2000) en de kwantificering van de tewerkstellingsgraad van oudere werknemers en vrouwen tegen 2010 (Stockholm 2001) werden aan de EWS toegevoegd. Om een zo groot mogelijke doeltreffendheid te waarborgen, worden de globale richtsnoeren voor het economisch beleid en de EWS volgens een gesynchroniseerde kalender op middellange termijn uitgewerkt en geëvalueerd, meer bepaald 2005 en 2010 (Barcelona 2002). In deze optiek heeft de Commissie 10 richtsnoeren uitgewerkt4 (juni 2003) die voor 3 jaar werden vastgesteld en betrekking hebben op de drie volgende doelstellingen: de volledige werkgelegenheid (een ambitieuze tewerkstellingsgraad van 70% in 2010); arbeidskwaliteit en verhoging van de arbeidsproductiviteit; de sociale cohesie en integratie. De prioriteiten hebben betrekking op: (1) actieve en preventieve maatregelen voor werklozen en nietberoepsactieven, (2) het scheppen van werkgelegenheid en ondernemerschap, (3) de aanpak van veranderingen en bevordering van het aanpassingsvermogen en de mobiliteit op de arbeidsmarkt (4) het investeren in menselijk kapitaal en levenslang leren, (5) de toename van het arbeidsaanbod en het stimuleren van actief ouder worden. De gendergelijkheid is het zesde richtsnoer gevolgd door (7) de bevordering van de integratie en bestrijding van de discriminatie van kansarme personen op de arbeidsmarkt, (8) het werk lonend maken door prikkels om werken aantrekkelijker te maken, (9) het omzetten van zwartwerk in reguliere arbeid, (10) de regionale werkgelegenheidsverschillen aanpakken. Wat de effectieve toepassing betreft, worden de lidstaten verzocht om op nationaal en regionaal vlak de richtsnoeren te implementeren en dit door de betrokken parlementen, actoren en sociale partners volgens de principes van een goed beheer hierbij te betrekken. De herziening van de EWS voorziet streefcijfers. Wat het onderwerp van deze studie betreft, mikt men tegen 2010 op de volledige uitschakeling van het genderverschil op het vlak van tewerkstelling en de terugdringing van de loonkloof. We vermelden tevens dat, voor zover het een invloed heeft op de inschakelingsgraad van de vrouwen op de arbeidsmarkt, er dient gestreefd naar opvangmogelijkheden voor 33 % van de kinderen van minder dan 3 jaar en voor 90% van de kinderen tussen 3 jaar en de leeftijd waarop de leerplicht aanvat. Deze doelstelling moet ook tegen 2010 worden bereikt.

1.1.3.

Raamstrategie 2001-2005

De huidige communautaire strategie inzake gendergelijkheid berust op een dubbele benadering: gender mainstreaming en specifieke acties. De term gender mainstreaming, die sinds 19965 in communautaire teksten opduikt, heeft betrekking op de bekommernis om de genderproblematiek in het geheel van de communautaire acties en beleidslijnen te integreren. De uitvoering van de specifieke acties ten gunste van vrouwen wordt niet als dusdanig opgegeven; beide benaderingen worden immers als complementair beschouwd.

4

Publicatieblad van de Europese Unie, 5/8/2003, Besluit van de Raad van 22 juli 2003 betreffende de richtsnoeren voor het

5

Europese Commissie, 1996, Mededeling van de Commissie, Integratie van de gelijke kansen voor vrouwen en mannen in alle communautaire beleidsvormen en acties (COM/96/0067 def).

werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten (2003/578/EG).

Actoren en instrumenten

5

Gender mainstreaming en specifieke acties ten gunste van vrouwen zijn de basis van de raamstrategie6 20012005, een globaal communautair actieprogramma over een periode van vijf jaar inzake de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Deze strategie met een breed toepassingsveld7 heeft als eerste doelstelling de "bevordering van de gelijkheid van vrouwen en mannen in het economische leven". Het betreft hier de versterking van de dimensie van gendergelijkheid in de Europese werkgelegenheidsstrategie, een betere aanwending van de structuurfondsen voor de bevordering van de gelijkheid van vrouwen en mannen en tenslotte de aanmoediging van de genderdimensie in alle beleidslijnen die een invloed hebben op de plaats van de vrouw in de economie. In de raamstrategie 2001-2005 worden vijf prioritaire actiegroepen aangeduid die als doel hebben het proces van Luxemburg uit te diepen ten gunste van de vrouwelijke tewerkstelling. Het is van essentieel belang te (1) strijden tegen de werkloosheidsvallen voor vrouwen en (2) het levenslang leren en de toegang tot de actieve maatregelen van de arbeidsmarkt voor vrouwen te bevorderen. Via onder andere het stimuleren van de deelname van vrouwen aan opleidingen m.b.t. informatie- en communicatietechnologieën dienen verschillen tussen vrouwen en mannen inzake het gebruik van pc en internet weggewerkt te worden; dit wordt ook wel eens de numerieke kloof genoemd (3). We vermelden nog twee doelstellingen: (4) de optimalisering van de nationale statistische indicatoren voor de opvolging van de gendergelijkheid in de Europese werkgelegenheidsstrategie en (5) de ondersteuning van een groep van experten inzake de bevordering van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen in de economie.

1.1.4.

Europees Sociaal Fonds

Opgericht door het Verdrag van Rome in 1957, is het Europees Sociaal Fonds het belangrijkste financiële instrument voor de uitvoering van het werkgelegenheidsbeleid van de Europese Unie. Het Fonds is gericht op preventie en de strijd tegen de werkloosheid, de bevordering van de opleiding en de verbetering van de werking van de arbeidsmarkt. Het ESF draagt dan ook bij tot de uitvoering van de EWS. Ook de benaderingen waarop de raamstrategie berusten - gender mainstreaming en specifieke acties - maken deel uit van het algemeen uitvoeringsreglement van het ESF8. Het communautair initiatief EQUAL, dat door het ESF wordt gefinancierd, zoekt eerder naar de bevordering van nieuwe instrumenten voor de strijd tegen discriminatie en ongelijkheden waarvan de werknemers en werkzoekenden het slachtoffer zijn. De bevordering van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen moet in alle projecten aan bod komen en ook specifieke acties zijn voorzien. Zoals reeds eerder vermeld voorziet de raamstrategie 2001-2005 een beter gebruik van de structuurfondsen door de toespitsing op de inkrimping van de ongelijkheden tussen vrouwen en mannen. Tussen de voorgestelde acties vermelden we de opstelling door de Europese Commissie van een specifieke communicatie over de "integratie van de genderdimensie in de programmeringsdocumenten en dit door onder meer de beste praktijken te onderstrepen". Momenteel wordt nagedacht over de toekomst van de structuurfondsen na 2006. Het recente jaarverslag van de Europese Commissie over de gelijkheid van vrouwen en mannen9 vermeldt "het potentieel van de structuurfondsen als belangrijke katalysator voor het communautair en nationaal beleid inzake gelijke kansen voor vrouwen en mannen". De Commissie pleit er niet enkel voor dat de afschaffing van de genderongelijkheid in

6

7

8 9

Europese Commissie, 2000, Communicatie van de Commissie, Naar een communautaire raamstrategie inzake de gelijkheid

van mannen en vrouwen (2001-2005)(COM/2000/0355 def.)

Vijf onderling afhankelijke werkterreinen werden naar voren geschoven: economisch leven, gelijke deelname en vertegenwoordiging, sociale rechten, civiel leven, rolpatronen van mannelijke en vrouwelijke stereotypen. Reglement 1784/1999 van 12 juni 1999 van het Europees Sociaal Fonds (artikels 2.1 en 2.2). Europese Commissie, 2004, 2004, Rapport sur l'égalité entre les femmes et les hommes. Rapport de la Commission au

Conseil, au Parlement européen, au Comité économique et social européen et au Comité des Régions (COM/2004/115 final) (enkel Frans/Engels), p.12.


6

de toekomstige programmering een prioriteit blijft, maar dringt er vooral op aan dat de lidstaten zich meer inzetten voor gendergelijkheid en specifieke maatregelen in het kader van de structuurfondsen ontwikkelen.

1.1.5.

Europees Instituut voor Gendergelijkheid

Op 8 maart 2005, de internationale vrouwendag kondigde de Europese Commissie de oprichting aan van een Europees Instituut voor Gendergelijkheid dat de lidstaten en de EU-instellingen moet ondersteunen in hun promotie van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen en de bestrijding van discriminatie op basis van gender. Het instituut dat vanaf 2007 operationeel zou zijn zal als een onafhankelijke instelling op Europees niveau optreden. Het instituut krijgt de volgende taken: (1) het verzamelen en het analyseren van vergelijkbare en betrouwbare data, (2) het ontwikkelen van methodologische instrumenten voor de implementatie van het genderaspect in alle beleidsdomeinen en (3) het organiseren van sensibiliseringsactiviteiten en het verspreiden van informatie.

1.2. Federale bijdrage Gender mainstreaming vond zijn plaats op federaal niveau: elk departement heeft een strategische doelstelling gedefinieerd en hiervoor de nodige middelen vrijgemaakt. Enkele concrete voorbeelden. Het departement Justitie heeft de hervorming inzake de toekenning van de familienaam als doelstelling vooropgesteld. De minister van Sociale Zaken en Pensioenen heeft beslist bijzondere aandacht te schenken aan de toegang tot de gezondheidszorg en/of de kwaliteit ervan, meer bepaald m.b.t. gezondheidsproblemen waarmee enkel of hoofdzakelijk vrouwen worden geconfronteerd. De strategische doelstellingen van het departement van Defensie zijn gericht op de verhoging van het aantal vrouwen in het leger en de toename van het aantal vrouwen in hogere graden. De door het Europees Sociaal Fonds toegekende bedragen worden onder de volgende overheden verdeeld: de federale overheid, de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, de Duitstalige Gemeenschap, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Schema 1: Regionalisering van het werkgelegenheidsbeleid in België

Tewerkstelling

Beroepsopleiding

Werkloosheid

Brussels Hoofdstedelijk Gewest

BGDA

Bruxelles Formation VDAB-RDBB

ONEM

Vlaams Gewest

VDAB

VDAB

ONEM

Waals Gewest

FOREM

FOREM

ONEM

Duitstalige Gemeenschap

ADG

ADG

ONEM


1.2.1.

7

Nationaal Actieplan voor de Werkgelegenheid

België stelt jaarlijks een Nationaal Actieplan voor de Werkgelegenheid (NAP) op. Door de opsplitsing van de bevoegdheden in ons land en de thema's in de richtsnoeren, vereist deze oefening heel wat overleg tussen de federale entiteiten en de betrokken instellingen, overleg dat zich niet altijd makkelijk aankondigt. De federale minister voor Werkgelegenheid, bijgestaan door de federale overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, staat in voor het overleg, de integratie van alle bijdragen en de opvolging van het NAP. Alle bevoegdheidsniveaus nemen deel aan de uitwerking van de NAP's voor de werkgelegenheid. De gewestelijke ministers voor Werkgelegenheid en hun administratie, alsook de openbare tewerkstellingsdiensten (BGDA, FOREM, VDAB, ADG) en de diensten belast met de uitvoering van de socioprofessionele actieprogramma's gecofinancierd door het ESF spelen hierin een actieve rol. De gemeenschapsministers belast met opleiding en beroepsopleiding, gesteund door hun administraties en openbare opleidingsdiensten, zijn eveneens bij het proces betrokken. De bevoegde federale ministers, onder meer van Begroting en Financiën, dragen bij tot de uitvoering van bepaalde richtsnoeren. De sociale partners die op interprofessioneel federaal, gewestelijk en/of communautair vlak actief zijn, zijn tevens bij deze werkzaamheden betrokken. Ook de plaatselijke overheden en privé-verenigingen die tewerkstellings- en opleidingsactiviteiten organiseren, spelen een rol, zij het in mindere mate en volgens zeer verschillende modaliteiten. Het definitief document herneemt richtsnoer per richtsnoer de gekozen oriëntaties, de gevoerde en de te voeren acties alsook de financiële middelen10. Daarnaast zijn er een hele reeks bijbehorende documenten waaronder de context- en prestatie-indicatoren. Deze indicatoren zijn ontworpen om de vooruitgang te meten.

1.2.2.

Raad van de gelijke kansen voor mannen en vrouwen

De Raad van de gelijke kansen voor mannen en vrouwen11 is een federaal adviesorgaan opgericht bij het KB van 15 februari 1993. De Raad is een beleidsinstrument om de feitelijke gelijkheid voor vrouwen en mannen te realiseren en de directe en indirecte discriminaties weg te werken. De adviserende bevoegdheid is hierbij van onmiskenbaar belang12. Op verzoek van de minister bevoegd voor Gelijke Kansen of een andere minister, op verzoek van organisaties, groeperingen of individuen of op eigen initiatief kan de raad: rapporten opstellen, onderzoeken uitvoeren, maatregelen voorstellen, voorlichting en informatie verschaffen inzake het gelijkekansenbeleid. Het actieterrein van de Raad omvat verschillende facetten van de gelijkekansenproblematiek. We vermelden bij wijze van voorbeeld enkele thema's waarover de Raad de laatste jaren een advies heeft uitgebracht: de Copernicushervorming, de Europese grondwet, de tewerkstelling van gehandicapten, de toegestane tewerkstelling voor gepensioneerden, de hervorming van de echtscheiding, het zwangerschapsverlof tijdens de wachttijd in de werkloosheidsreglementering, de aanvullende pensioenen, de mensenhandel, sport,…

1.2.3.

Amazone

In mei 1995 werd Amazone13 opgericht op initiatief van toenmalig minister van Tewerkstelling en Arbeid belast met het Gelijkekansenbeleid, Miet Smet als nationaal trefcentrum voor vrouwen en vrouwenorganisaties. Inmiddels heeft Amazone zich ontwikkeld tot resourcecentrum voor de gelijkheid tussen vrouwen en mannen.

10 11 12

13

Dit document is beschikbaar op de website van de FOD Werk, Arbeid en Sociaal Overleg: http://meta.fgov.be http://www.raadvandegelijkekansen.be De Raad onderscheidt zich trouwens ook van de werking van het pas opgerichte Instituut voor de gelijkheid van mannen en vrouwen, en zeker van het Centrum voor gelijke kansen en racismebestrijding dat meerdere vormen van discriminatie, met uitzondering van discriminatie op basis van gender, bestrijdt. http://www.amazone.be

8


Amazone heeft drie statutaire opdrachten: (1) ondersteuning bieden aan de organisaties die zich inzetten voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, (2) het verspreiden van informatie en documentatie en het aanmoedigen van synergieën tussen individuen en verenigingen die voor de gelijkheid van vrouwen en mannen ijveren. Amazone is regelmatig promotor van of partner in projecten. Sommige daarvan worden extern gefinancierd, bijvoorbeeld in het kader van een (Europees) programma rond gelijke kansen, andere financiert Amazone zelf. Bij wijze van voorbeeld kunnen we DIANE, een EQUAL-project waarbij vrouwen ondersteund worden om hun bedrijf op te starten en te ontwikkelen vermelden. Op de website van Amazone vinden we eveneens de databanken DIGMA en EUWEDIN terug. De Digma-databank is het resultaat van een Europees gefinancierd project (2000-2001) en bevat beschrijvingen van meer dan 100 instrumenten voor de implementatie van gender mainstreaming, merendeels uit landen van de Europese Unie. EUWEDIN telt twee databanken en concentreert zich op de plaats van gender in de opleidingen: in Euwedin 1 betreft het opleidingen uit heel België voor laaggeschoolden en langdurig werklozen, terwijl Euwedin 2 opleidingen bevat die in Vlaanderen doorgaan voor een publiek met een gemiddelde of hogere scholing. Verder participeert Amazone actief in interlandelijke (LOVI) en Europese (ATHENA en WINE) netwerken met als doel de professionaliteit te verhogen en de kloof tussen de verschillende actoren van het gelijkekansenbeleid te dichten.

1.2.4.

Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen

Eind 2002 werd het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen opgericht. Dit organisme heeft als taak op de naleving van de gelijkheid van vrouwen en mannen toe te zien, elke vorm van discriminatie en ongelijkheid op basis van het geslacht te bestrijden en instrumenten en strategieën die gestoeld zijn op een geïntegreerde aanpak uit te werken. Het neemt de bevoegdheden over van de Directie van de gelijke kansen van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Het Instituut voert zijn opdrachten uit onder het gezag van de minister die belast is met het gelijkekansenbeleid. De minister kan het Instituut echter enkel positieve bevelen geven. Het richten van aanbevelingen tot overheden, privé-personen of -instellingen op grond van resultaten van studies en onderzoeken behoort tot de informerende rol van het Instituut. Als voorbeeld kunnen we het project EVA ondersteund door het ESF aanhalen. EVA staat voor analytische functie-EVAluatie en zal in verschillende fasen proberen hulpmiddelen aan te reiken bij het invoeren van een nieuwe functieclassificatie en een herziening te bevorderen van verouderde systemen. Het hoofddoel van het project is dan ook de sociale partners een stap dichter te brengen bij een genderneutraal systeem. Het project werd opgezet door de FOD Arbeid, Werkgelegenheid en Sociaal Overleg en kan rekenen op de medewerking van alle sociale partners. Het Instituut subsidieert eveneens de lokale coördinatie voor gendergelijkheid in heel België - waaronder het Brussels Gewest - die zich toespitsen op de ontwikkeling en coördinatie van lokale projecten ter bevordering van de gendergelijkheid binnen het eigen gewest en/of de instelling, op de informatie en sensibilisatie van lokale actoren (gemeenten, OCMW, verenigingen,…) voor het lokale gelijkekansenbeleid, op het betrekken van deze gemeenten bij dit beleid d.m.v. concrete projecten die de federale en zelfs internationale richtlijnen in acht nemen en tenslotte op de totstandkoming van netwerken die het gelijkekansenbeleid in het licht stellen. Eind 2005 zal het Instituut volledig operationeel zijn en zal het juridische bevoegdheden krijgen. In navolging van de Europese richtsnoeren zal België dan over een instelling beschikken die ook processen kan aanspannen wanneer de wetten m.b.t. de gelijkheid van vrouwen en mannen worden overtreden. Het Instituut is bevoegd om, mits bescherming van de identiteit van de betrokken personen, rechterlijke beslissingen te verzamelen en te publiceren die nuttig kunnen zijn voor de evaluatie van de wetten en reglementeringen.


9

1.3. Brusselse bijdrage In dit deel wordt een kort overzicht gegeven van de teksten die aan de basis liggen van het werkgelegenheidsbeleid in de Brusselse regio, het Gewestelijk Actieplan voor de Werkgelegenheid, het sociaal pact en het territoriaal pact waarbij de openbare overheden en sociale partners betrokken zijn. Deze laatsten spelen een actieve rol in de Europese werkgelegenheidsstrategie. Wat de gender mainstreaming betreft, heeft de Brusselse regering zich in de regeringsverklaring van 2004 ertoe verbonden het Brusselse werkgelegenheidsbeleid vanuit het genderstandpunt te evalueren. Elke instelling zal een verantwoordelijke aanduiden die op deze materie zal toezien. Het is de eerste keer dat dit thema aan bod komt.

1.3.1.

Gewestelijk Actieplan voor de Werkgelegenheid

Het Gewestelijk Actieplan voor de Werkgelegenheid (GAP) definieert de Brusselse bijdragen tot het Nationaal Actieplan voor de werkgelegenheid en richt zich meer specifiek op de richtsnoeren die binnen het werkterrein en de bevoegdheden van de gewesten en gemeenschappen vallen. De uiteindelijke doelstelling bestaat erin de vraag naar en het aanbod van arbeidskrachten beter op elkaar af te stemmen door zich toe te spitsen op de kwaliteit van de arbeidskrachten. Hierbij wordt de nadruk gelegd op de beroepsopleiding, zowel in de vorm van initiële opleiding als levenslange opleiding, de erkenning van verworven beroepskwalificaties,… Naast de investeringen in menselijk kapitaal hanteert het gewestelijk actieplan een preventieve benadering m.b.t. de inschakeling op de arbeidsmarkt van werkzoekenden en niet-beroepsactieven. Ook de beroepsoverstapprogramma's voor jongeren die nieuw zijn op de arbeidsmarkt, de hertewerkstelling van langdurige werklozen, de hervorming van de werking van de arbeidsbemiddelingsdiensten (zoals het gemengd beheer),... komen aan bod. Het plan volgt tevens de Europese prioriteiten inzake de oprichting van ondernemingen, door onder meer nieuwe tewerkstellingsbronnen aan te spreken (witboek 1993) en de oprichting van nieuwe bedrijven aan te moedigen door administratieve vereenvoudigingen en een betere toegang tot financiële middelen.

1.3.2.

Sociaal Pact voor de Werkgelegenheid van de Brusselaars

Het Sociaal Pact is een akkoord tussen de Brusselse regering, de drie werknemersorganisaties alsook de vertegenwoordigers van de Middenstand en het Verbond van Brusselse ondernemingen. In navolging van de EWS heeft dit pact als voornaamste doel de verhoging van de werkzaamheidsgraad "gemotiveerd door het sociaal dringend karakter van de ondertewerkstelling van de Brusselaars14". Het sluit aan bij het Gewestelijk Ontwikkelingsplan, meer bepaald bij de uitvoering van de prioriteiten inzake coördinatie "om de efficiëntie van openbare initiatieven op het vlak van economie en tewerkstelling te versterken" en "onderwijs- en opleidingsstelsels te verbeteren"15. De doelstellingen van het Sociaal Pact kaderen in de Europese richtsnoeren ter bevordering van de inschakelingscapaciteiten, de ondernemingsgeest, het aanpassingsvermogen van de ondernemingen en hun werknemers, de strijd tegen discriminatie en tenslotte de versterking van het gelijkekansenbeleid voor vrouwen en mannen. Naast de algemene richtsnoeren en in het licht van de Brusselse context verbinden die partijen die het Pact hebben ondertekend zich er tevens toe de kwaliteit van de arbeid te handhaven en de levenslange opleiding aan te sporen. De prioritaire maatregelen zijn de strijd tegen de discriminatie, de oprichting van referentiecentra, de bevordering van inschakelings- en beroepsopleidingsvoorzieningen, de creatie van de kennisportefeuille en urgentieplannen als antwoord op collectieve ontslagen. Deze studie en de vorige studie16 over de toestand van de vrouwen op de Brusselse arbeidsmarkt werden besteld door de Economische en Sociale Raad in het kader van het Sociaal Pact. Deze studies moeten de Raad de mogelijkheid bieden een actieplan op te stellen ter bevordering van de gelijkheid van vrouwen en mannen.

14 15 16

Memorie van toelichting, Sociaal Pact voor de werkgelegenheid van de Brusselaars, van 11/05/2002. Prioriteiten 2 en 7 van het Gewestelijk Ontwikkelingsplan van Brussel. Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en Kwalificaties, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.


10

1.3.3.

Territoriaal Pact voor de Werkgelegenheid

Teneinde de werkgelegenheid te stimuleren heeft de Europese Gemeenschap voorgesteld om Territoriale Pacten in het leven te roepen die aangepast zijn aan bijzondere geografische zones. De doelstelling bestaat erin alle actoren van het gebied die actief zijn op het vlak van werkgelegenheid te mobiliseren rond een gemeenschappelijk project dat aangepast is aan de noden van een welbepaalde regio en dit te coördineren. Het Territoriaal Pact17 is een verlengde van de Europese dynamiek, met inmenging van partners, de aanmoediging van plaatselijke initiatieven en burgerinitiatieven, een geïntegreerde aanpak en sociale vernieuwing. Het omvat zes prioritaire krachtlijnen, met name: (1) een betere onderlinge afstemming tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, (2) het ondersteunen van de plaatselijke en de sociale economie, (3) het stimuleren van sectoren met groei- en tewerkstellingsperspectieven, (4) het ondersteunen van nieuwe ondernemingen in wording door de ondernemers te begeleiden, (5) het bevorderen van gelijke kansen door de discriminatie bij aanwerving te bestrijden aan de hand van sensibilisatiecampagnes voor een multiculturele samenleving, maar ook door bij te dragen bij de denkoefening om de ongelijkheden op het vlak van werkgelegenheid tussen vrouwen en mannen weg te werken, (6) een betere bekendmaking van de verschillende Europese programma's die in het Brussels Gewest worden uitgevoerd. Binnen het Territoriaal Pact werd onder de leiding van de Economische en Sociale Raad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een werkgroep gecreëerd om de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen te bestrijden. Deze groep vormt het begeleidingscomité van de studies gerealiseerd in het kader van het Sociaal Pact.

1.3.4.

Economische en Sociale Raad voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

De Economische en Sociale Raad voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (ESRBHG) werd opgericht door de ordonnantie van 8 september 1994 en werd op 11 mei 1995 geïnstalleerd. De Raad verenigt de vertegenwoordigers van de organisaties van de werkgevers, middenstand en werknemers en heeft een dubbele bevoegdheid. Enerzijds heeft hij een adviesbevoegdheid, in die zin dat de Raad, op eigen initiatief of in antwoord op een vraag van de regering, adviezen of aanbevelingen formuleert over materies die onder de bevoegdheid van het Gewest vallen en een invloed hebben op het economisch en sociaal leven, evenals over materies die tot de bevoegdheid van de federale Staat horen en waarvoor voorzien is in een samenwerkings-, overleg- of adviesprocedure met het Gewest. De andere bevoegdheid van de Economische en Sociale Raad heeft betrekking op het overleg tussen de sociale gesprekspartners en de Regering omtrent bijna alle vraagstukken die handelen over de gewestelijke ontwikkeling en planning. Naast deze algemene bevoegdheden kreeg de Raad een aantal bijzondere opdrachten toegewezen. Zo moet de Raad geraadpleegd worden over verschillende materies, zoals de delokalisaties van de Brusselse ondernemingen en de maatregelen die moeten worden genomen om deze delokalisaties te vermijden, de toelating aan de uitzendbureaus om hun activiteit in het Gewest te mogen uitoefenen, de erkenning van de inschakelingsondernemingen en het secretariaat van het Brussels Economisch en Sociaal Overlegcomité, van de Adviescommissie voor Buitenlandse Handel en van het Overlegplatform van de Sociale Economie. Binnen de Economische en Sociale Raad is een commissie rond de gelijkheid van vrouwen en mannen actief. Deze commissie heeft in het kader van het Sociaal Pact onderzoeksprojecten omtrent de situatie van vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt uitgewerkt. Bovendien zal deze commissie ook een actieplan op basis van de resultaten van de studies opstellen.

1.3.5.

Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest promoot de gelijke kansen tussen vrouwen en mannen niet enkel binnen het ministerie maar ook daarbuiten.

17

http://www.pactbru.irisnet.be


11

Enerzijds heeft het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zich sinds de jaren '90 geëngageerd om een beleid van positieve acties te voeren alsook het respecteren van het koninklijk besluit van 27 februari 1990 over het nemen van maatregelen ter bevordering van de gelijke kansen tussen vrouwen en mannen binnen de openbare diensten. Het ministerie beantwoordt aan de vier belangrijkste verplichtingen die in dit besluit voorkomen, meer bepaald: het aanwijzen van een ambtenaar die bevoegd is om een gelijkekansenbeleid voor het personeel van het ministerie uit te werken, het opstellen van een rapport dat het personeelsbestand analyseert volgens gender, het uitwerken van een actieplan gelijke kansen dat sensibilisatie, informatie en opleiding voorziet, het vormen van een interne begeleidingscommissie voor de gelijke kansen. Het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beschikt eveneens over een cel die bevoegd is met het promoten van verschillende acties in het domein van de gelijke kansen en de diversiteit. Deze acties hebben betrekking op het volledige Brusselse grondgebied maar ook binnen de gewestelijke administratie. Ter uitvoering van de aanbevelingen van de top van Peking, wil de cel de gelijkheid van vrouwen en mannen verankeren door een balans te maken van de Brusselse initiatieven die reeds werden ondernomen en de acties die nog genomen moeten worden. Deze taak wordt uitgevoerd in samenwerking met het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. De cel steunt Brusselse verenigingen die projecten in het domein van de gelijke kansen ontwikkelen financieel. De cel beschikt eveneens over een gewestelijke coördinator bevoegd met de strijd tegen geweld ten opzichte van vrouwen op het niveau van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en dit in het kader van het nationale actieplan huiselijk geweld 2004-2007. Tenslotte, heeft de cel binnen het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een acties ter sensibilisatie, verspreiding van informatie en communicatie gevoerd. Er werd een plan inzake diversiteit van het personeel opgesteld om het principe van non-discriminatie, diversiteit en gelijkheid van vrouwen en mannen te bevorderen. Anderzijds coördineert een cel binnen Bestuur Plaatselijke Besturen (BPB) van het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest sinds 2001 een project binnen de administratie voor de integratie van een gelijkekansenbeleid op gemeentelijk vlak. De originaliteit van het project bestaat erin niet enkel het gelijkekansenbeleid naar buiten toe te promoten, in dit geval de gemeenten, maar tevens meerdere directies van het BPB erbij te betrekken. Het project ondersteunt plaatselijke initiatieven die de gelijkheid bevorderen. De projecten worden binnen de administratie ontwikkeld dankzij een jaarlijks akkoord tussen de minister-president en de federale minister bevoegd voor Gelijke Kansen. De lokale projecten worden uitgewerkt in samenwerking met de gemeenten, verenigingen of andere openbare instellingen. Het goede verloop van deze projecten wordt verzekerd door een begeleidingscomité bestaande uit vertegenwoordigers van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, vertegenwoordigers van de minister-president en van andere gewestelijke ministers, van de federale minister voor Gelijke Kansen en van het Centrum voor gelijke kansen. Sinds de lancering van het project werd de nadruk gelegd op de noodzaak om ambtenaren en gemeentepersoneel op te leiden. Deze opleidingen, die door het BPB worden georganiseerd, stellen systematisch de genderthematiek centraal. Ze benadrukken het praktische karakter van de ondervindingen en het feit dat deze ook in andere situaties kunnen werken.

1STE DEEL: BEGELEIDING IN DE ZOEKTOCHT NAAR WERK

Inleiding Het Brussels Gewest kent een hoge werkloosheidsgraad. Jaarlijks zijn zo'n 145.000 verschillende personen ingeschreven als niet-werkende werkzoekende bij de Brusselse Gewestelijke Dienst voor Arbeidsbemiddeling (BGDA). Deze instelling van openbaar nut wordt geleid door een beheerscomité met paritaire vertegenwoordiging en staat onder toezicht van de Brusselse minister van Tewerkstelling. De instelling wordt gelast het "gewestelijk werkgelegenheidsbeleid uit te voeren en te zorgen voor de goede werking van de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk gewest"18. Concreet helpt de BGDA iedereen bij het zoeken naar werk en stelt ze kandidaten voor aan bedrijven. Hierbij wordt rekening gehouden met de ervaring en verwachtingen van de werkzoekenden en werkgevers. In de loop van de jaren heeft de BGDA een brede waaier aan instrumenten en diensten ontwikkeld om zowel werkgevers als werkzoekenden een gepaste dienstverlening aan te bieden en dit rekening houdende met de evoluties op de arbeidsmarkt. Centraal hierin staat het afstemmen van de vraag en het aanbod op de arbeidsmarkt. Dit houdt onder andere een correcte registratie van de werkaanbiedingen in waarbij de eisen van de werkgever inzake competenties nauwkeurig vermeld worden, het verspreiden van deze werkaanbiedingen via de dienst Arbeidsbemiddeling en de website, het selecteren van geschikte kandidaten op basis van hun competenties, het helpen van werkzoekenden bij het definiëren van een beroepsproject, het bijschaven van de sollicitatietechnieken, hen informeren inzake beroepsopleidingen, het testen van de talenkennis in de Taalhoek,… Bij deze dienstverlening is gelijkheid van kansen, ook van vrouwen en mannen, geen dode letter. Tewerkstellingsconsulenten worden niet enkel gesensibiliseerd maar ook opgeleid om elke vorm van discriminatie bij aanwerving te herkennen en tegen te gaan. De BGDA wil als openbare tewerkstellingsinstelling een dienstverlening op maat aan alle werkzoekenden bieden. Daarom heeft de BGDA sinds haar creatie in 1989 geïnvesteerd in het ontwikkelen van technieken die een gedifferentieerde aanpak mogelijk maken en dit vanuit de wens om een eigen methodologie te ontwikkelen maar ook om deze in de mate van het mogelijke aan te passen aan de ontwikkeling van de arbeidsmarkt. Het modulariseren van de werkinstrumenten van de BGDA moet gezien worden in het kader van de inspanningen die de BGDA levert om haar methodologie aan te passen aan de individuele behoeften van de werkzoekenden en aan de arbeidsmarkt. Ook het aangaan van partnerships met andere actoren op de arbeidsmarkt past in deze zienswijze. Door het afsluiten van een partnershipovereenkomst wil de BGDA de werking van de derdenorganisaties ondersteunen en de doorstroming van werkzoekenden garanderen. Momenteel heeft de BGDA een partnershipovereenkomst met zo'n 130 partners. De ontwikkeling van het Brussels Netwerk van Plaatselijke WerkgelegenheidPlatforms (NWP), een informaticanetwerk, moet een betere informatie-uitwisseling mogelijk maken en dit om een betere dienstverlening aan zowel werkzoekenden als werkgevers te bieden. De bedoeling is om een gamma van geïntegreerde diensten aan te bieden aan zowel werkgevers, werkzoekenden als partners en dit om hun zelfstandigheid te vergroten. Aansluitend bij de regeling van de arbeidsmarkt heeft de BGDA als instelling eveneens een aantal belangrijke wijzigingen gekend. De Brusselse regering heeft op 12 juni 2003, in navolging van de conventie 181 van de Internationale Arbeidsorganisatie betreffende de herziening van de opdrachten van de privé-agentschappen en zijn bijlage (aanbeveling 188) over de samenwerking tussen openbare tewerkstellingsdiensten en privé-

18

Ordonnantie van het Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 18 januari 2001 houdende organisatie en werking van de Brusselse Gewestelijke Dienst voor Arbeidsbemiddeling.

14


agentschappen, de ordonnantie betreffende het gemengd beheer van de arbeidsmarkt aangenomen19. Deze ordonnantie houdt een nieuwe vorm van organisatie van de Brusselse arbeidsmarkt in; de organisatie stoelt op het versterken van de acties van de openbare tewerkstellingsdienst, de privé-agentschappen en de lokale inschakelingsoperatoren. Deze ordonnantie waarborgt de privé-operatoren de mogelijkheid om hun tewerkstellingactiviteiten in Brussel uit te oefenen, en dit volgens de modaliteiten die voor elk type werden uitgewerkt. De ordonnantie verduidelijkt de modaliteiten tot samenwerking tussen de BGDA, de privé-agentschappen en de andere tewerkstellingsoperatoren. De BGDA behoudt de exclusieve opdracht om toe te zien op de inschrijving, de controle en gecentraliseerde verwerking van de persoonlijke gegevens van werkzoekenden die aan de instellingen van de sociale zekerheid worden doorgestuurd. Ook het beheer van het inschakelingstraject van de werkzoekenden als de uitvoering van de gewestelijke tewerkstellingsprogramma's behoort tot haar takenpakket. De ordonnantie bevat tevens een duidelijke veroordeling van discriminerende praktijken inzake "ras, huidskleur, geslacht, seksuele geaardheid, taal, godsdienst of alle andere meningen, nationale of sociale herkomst, het feit deel uit te maken van een nationale minderheid, het vermogen, de geboorte, de huwelijks- of gezinssituatie, het lidmaatschap van een werknemersorganisatie of iedere andere vorm van discriminatie zoals leeftijd of handicap" door de tewerkstellingsoperatoren. De sociale inspectie van het Brussels Gewest controleert de naleving van de bepalingen. Het niet naleven kan leiden tot een intrekking of schorsing van de erkenning als tewerkstellingsoperator, maar ook tot gevangenisstraffen of boetes. In dit deel wordt enkel de dienstverlening van de BGDA en zijn partners in 2003 vanuit een genderperspectief geanalyseerd. Zowel wat het beheer van de werkaanbiedingen als de begeleiding van de werkzoekenden betreft, is de centrale vraag de gelijke participatie van vrouwen en mannen in deze diensten. Ook andere kenmerken van de werkzoekenden worden in de analyse geïntegreerd. De eerste studie van het Observatorium inzake de situatie van vrouwen op de arbeidsmarkt heeft immers op het belang van andere kenmerken, zoals leeftijd, studieniveau en nationaliteit gewezen. Bovendien is gebleken dat het effect van deze kenmerken niet genderneutraal is. Een laag scholingsniveau of vreemde nationaliteit heeft niet dezelfde impact op de situatie op de arbeidsmarkt voor een vrouw als voor een man. We merken nog op dat de ordonnantie die het gemengd beheer van de arbeidsmarkt regelt van te recente datum om reeds over gegevens te beschikken.

19

Ordonnantie van het Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 26 juni 2003 betreffende het gemengd beheer van de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

1. Beheer van de werkaanbiedingen De plaatsing van werkzoekenden vertaalt zich in een reeks diensten die de BGDA aanbiedt aan bedrijven die medewerkers willen aanwerven, waaronder het beheer van werkaanbiedingen, de profielomschrijving voor vacante betrekkingen, de selectie van kandidaten, of eenvoudigweg de verspreiding van een werkaanbieding. Hierbij interesseren ons vooral de wijze waarop de werkaanbiedingen zijn opgesteld en de kenmerken van de mensen die werden aangeworven. Enerzijds identificeren we de elementen die, bij het formuleren van de werkaanbiedingen, tot een ongelijke behandeling van vrouwen en mannen zouden kunnen leiden. Anderzijds zullen we de in 2003 ingevulde werkaanbiedingen waarvoor de BGDA informatie over de aangeworven kandidaten bezit, vanuit een genderperspectief analyseren. Worden de werkaanbiedingen in gelijke mate ingevuld door mannen als door vrouwen? Is de verhouding van vrouwen die een vacante betrekking invullen gelijk voor alle onderzochte beroepen? Worden jonge vrouwen sneller aangeworven dan jonge mannen? Worden vrouwen en mannen in gelijke mate getroffen door het verschijnsel van de overkwalificatie? Op die vragen zoeken we een antwoord.

1.1. Opstellen van werkaanbiedingen Werkaanbiedingen worden aan bepaalde rechtsregels20 onderworpen, die verbieden naar het geslacht te verwijzen of elementen te gebruiken die, zelfs zonder expliciete verwijzing, het geslacht aanduiden of veronderstellen. Ondanks het bestaan van deze rechtsregels en ondanks het gebruik van genderneutrale markers kunnen bij het opstellen van de werkaanbiedingen bepaalde werkwijzen gebruikt worden die toch een voorkeur voor één van beide geslachten suggereren. Het gaat er in dit gedeelte dus om deze werkwijzen bloot te leggen. Het feit dat de Belgische wetgeving elke vorm van discriminatie op grond van geslacht in werkaanbiedingen verbiedt, gaf aanleiding tot het ontstaan van de genderneutrale markers. Het betreft signalen die erop wijzen dat de in een personeelsadvertentie omschreven vacante betrekking zonder onderscheid toegankelijk is voor zowel vrouwen als mannen21. Tot de gangbare genderneutrale markers horen onder meer de aanduidingen "m/v", "hij/zij", "-(e)",… Een snelle blik op de verschillende verspreidingskanalen leert dat de opstellers van werkaanbiedingen die genderneutrale markers niet systematisch gebruiken. In de werkaanbiedingen van de BGDA wordt de genderneutrale marker "m/v" systematisch genoteerd achter de functienaam van de vacante betrekking. Maar het gebruik van een dergelijke genderneutrale aanduiding belet niet noodzakelijk dat er geen vooroordelen of duidelijk gendergebonden formuleringen in de tekst sluipen, want sommige subtielere mechanismen kunnen de genderstereotypering bestendigen. Zo kan het criterium "geslacht", ondanks genderneutrale markers, expliciet in de functienaam aanwezig zijn en daardoor één van beide geslachten ontmoedigen om te solliciteren. Dat is bijvoorbeeld het geval voor bepaalde beroepen waarvoor alleen een vrouwelijke benaming bestaat, zoals kamermeisje, schoonheidsspecialiste, hostess of kinderverzorgster, of andere waarvoor alleen een mannelijke versie bestaat, zoals zaaljongen of klusjesman22. In het Nederlands wordt gepleit voor het gebruik van genderneutrale functienamen in werkaanbiedingen. In de praktijk is dit echter niet steeds het geval; voor bepaalde beroepsnamen wordt systematisch de mannelijke vorm gebruikt (directeur), terwijl men voor andere werkaanbiedingen de functienaam voor het gezochte profiel vervrouwelijkt (kleuteronderwijzeres, verpleegster, administratief medewerkster, verkoopster,…). Specifiek voor 20

21

22

Sinds 1978 geldt in België een wet die seksuele discriminatie in aankondigingen van werkaanbiedingen verbiedt. Zie in dat verband met name de wet van 4 augustus 1978 tot economische heroriëntering, titel V evenals de wet van 7 mei 1999 op de gelijke behandeling van mannen en vrouwen ten aanzien van de arbeidsvoorwaarden, de toegang tot het arbeidsproces en de promotiekansen, de toegang tot een zelfstandig beroep en de aanvullende regelingen voor sociale zekerheid. Zie ook Marchal E. en D. Torny, november 2002, Cherche homme, femme ou H/F: le traitement du genre dans les offres d’emploi, Quatre Pages, nr. 54, Centre d'Etudes de l'Emploi. De aangehaalde voorbeelden komen uit de werkaanbiedingen verspreid op de website van de BGDA, de websites van de twee andere gewestelijke openbare diensten voor arbeidsbemiddeling en uit de Frans- en Nederlandstalige pers.

16


de Franse taal komt daar nog bij dat het geslacht van de functienaam van genderneutrale benamingen vaak af te leiden is uit het lidwoord. Une secrétaire is het schoolvoorbeeld, maar we vinden hier eveneens une aide (-familiale, -soignante),…) of uitsluitend in de mannelijke vorm geschreven door toevoeging van het bepaalde lidwoord in de mannelijke vorm, zoals un responsable (de projet, de production, de salle, de gestion financier,…), un architecte, un ingénieur,… De aangehaalde voorbeelden tonen aan dat het debat over de vervrouwelijking van beroepsnamen nog steeds actueel is. Ze illustreren hoe moeilijk het is neutrale bewoordingen te hanteren. In het licht van de opgesomde voorbeelden kan het opstellen van de werkaanbieding aldus tot gendergebonden stereotypering leiden en kan het, door het woordgebruik, een weerspiegeling en zelfs een versterking zijn van het verschijnsel van de horizontale segregatie (met andere woorden de overwegende aanwezigheid van vrouwen in bepaalde beroepen) of verticale segregatie (met name een kleinere aanwezigheid van vrouwen in verantwoordelijke functies). Bij het opstellen van werkaanbiedingen dient men dus over een genderneutrale formulering van de beroepsnamen te waken. In dat verband kunnen voor de Franse taal de aanbevelingen van de Franse Gemeenschap met betrekking tot de vervrouwelijking van de beroepsnamen23 en over de spraakkunstregels methodologische ondersteuning bieden voor de gelijke behandeling van vrouwen en mannen in de werkaanbiedingen. Wat het Nederlands betreft, kunnen we verwijzen naar het advies van de SERV24 en de Nederlandse Taalunie. In het Nederlands wordt gepleit voor een onderscheid tussen de functie en de persoon die het beroep uitoefent. In het eerste geval wordt de voorkeur gegeven aan een genderneutrale benaming, terwijl men de persoon die het beroep uitoefent met een vrouwelijke of mannelijke vorm van de functienaam kan aanduiden. In werkaanbiedingen zou dus geopteerd worden voor een genderneutrale functienaam. Ofwel wordt een nieuwe functienaam gecreëerd ofwel wordt de mannelijke taalkundig als neutraal beschouwd. Functienamen zoals verpleegkundige, leerkracht,… zijn ingeburgerd maar functienamen zoals directeur, coördinator, psycholoog, ombudsman,… die taalkundig als genderneutraal beschouwd kunnen worden, hebben nog steeds een mannelijke bijklank. Om deze associatie tegen te gaan kan het gebruik van een genderneutrale marker een uitweg bieden. In andere gevallen kan men opteren voor een expliciet dubbele aanduiding (coördinator/-trice,…). In het Frans kan men naast het gebruik van vrouwelijke beroepsnamen (al dan niet met een genderneutrale marker) het geslacht soms afleiden uit de bijhorende tekst. Een paar voorbeelden: "Réceptionniste-téléphoniste h/f, nous cherchons une collaboratrice…" of nog "Vendeur h/f, vous êtes organisée et commerciale". Het opstellen van de werkaanbiedingen is niet alleen aan rechtsregels onderworpen maar ook aan gebruiken en conventies die de waarden en behoeften van de arbeidsmarkt weerspiegelen25. Conventies kunnen veranderen in tijd en ruimte; die wijzigingen zijn het gevolg van individuele initiatieven van werkgevers en worden versterkt door de sociale partners en door professionals inzake de arbeidsmarkt. Aldus draagt ook de BGDA, in zijn hoedanigheid van tussenschakel tussen werkgevers en werkzoekenden, bij tot de verspreiding en de transformatie van de waarden en de behoeften van de arbeidsmarkt door het opstellen en het verspreiden van de werkaanbiedingen, door de consulenten attent te maken op discriminerende praktijken of nog, door de werkgever bij het bepalen van zijn behoeften te begeleiden. In dat verband heeft de Brusselse Dienst voor Werkgevers, die in februari 2004 van start ging, als doelstelling de Brusselse ondernemingen op het vlak van rekruteringsstrategie en personeelsbeheer te ondersteunen. Anders gesteld: zelfs al zijn gendergebonden identiteitscriteria in werkaanbiedingen verboden, toch kan bij de aanwerving sprake zijn van onrechtstreekse discriminatie omdat men extra belang hecht aan houdingen of 23

24 25

Besluit van de regering van de Franse Gemeenschap van 13 december 1993 over de regels van de vervrouwelijking van beroepsnamen, functies, graden of titels; Franse Gemeenschap, Service de la langue française, 1994, Mettre au Féminin, guide de féminisation des noms de métier, fonction, grade ou titre. Vlaamse Overlegcommissie Vrouw - SERV, 1994, Advies over de feminisering van de beroepsnamen d.d. 13/10/1994. Zie met name Marchal E. en D. Torny, 2002, Embaucher, sélectionner, valoriser. Les offres d’emploi dans la presse française entre 1960 et 2000, onderzoeksrapport van het Centre d'Etudes de l'Emploi, nr. 3. Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, april 2004, Evaluaties en classificatie van functies. Instrumenten voor gelijk loon, met de steun van de FOD Arbeid, Werkgelegenheid en Sociaal Overleg en het Europees Sociaal Fonds.

Begeleiding in de zoektocht naar werk

17

competenties die volgens de geldende conventies als mannelijk worden beschouwd en omdat men het belang onderschat (of ontkent) van gedragingen of competenties die conventioneel aan vrouwen worden toegeschreven26. Wanneer men zich baseert op typisch vrouwelijke of mannelijke kenmerken die als natuurlijk worden ervaren, kan de waardering voor gedragskenmerken in de formulering van de werkaanbiedingen op een gendergebonden voorkeur duiden. De opsomming van de te vervullen taken of van de op te nemen verantwoordelijkheden en de beschrijving van het gedrag of van de persoonlijkheid kan aldus volgens een onuitgesproken conventie naar een man of een vrouw verwijzen. Bijvoorbeeld: natuurlijk gezag uitstralen, technische kennis,… Of daarentegen: zin voor discretie, empathie, zorgzaam zijn, nauwgezet, contactvaardig, uitstekend voorkomen,… Toch valt moeilijk te analyseren welke vereisten een voorkeur voor één van beide geslachten suggereren, want sommige van deze voorwaarden die als gedragskenmerk worden gedefinieerd zijn inderdaad wezenlijk voor de uitoefening van de functie. Maar een beschrijving van het beroep aan de hand van het takenpakket, daarbij verwijzend naar impliciet mannelijke of vrouwelijke kennis, kan eveneens gendergebonden clichés bevatten. Terwijl bepaalde filter- en selectiemechanismen effect hebben op het niveau van de werkgever, zijn er andere die tot zelfcensuur leiden bij de kandidaten, die zullen afzien van een sollicitatie. Zo vraagt men bijvoorbeeld voor secretariaatsfuncties vaak kennis van specifieke programma's voor opmaak, integratie en fotobewerking, voor gegevensbeheer, voor het verzamelen en opzoeken van informatie, voor logistiek van de communicatie,… maar de technische kennis die dat veronderstelt, wordt zelden in de kijker geplaatst. Met betrekking tot die vaststellingen kunnen de werkaanbiedingen een steun betekenen voor een beleid van positieve discriminatie bij de plaatsing. In dat verband, en ter informatie, bestaan er in het kader van de projecten die vrouwen een vlottere toegang tot nieuwe technologieën willen geven, portaalsites met informatie27 over voorbeelden van goede praktijken, verslagen van acties,… die als bron van inspiratie en informatie of als werkinstrument kunnen dienen. Bovendien werden dankzij het project Electronic@, dat de gelijkheid van vrouwen en mannen in banen met informatie- en communicatietechnologie promoot, bepaalde instrumenten ontwikkeld, zoals een brochure bestemd voor wervings-, selectie- en plaatsingsbureaus met adviezen die tot een denkoefening uitnodigen28. Wat de tendens tot overwaardering van vage technische competenties betreft, zou een opsomming van de gebruikte programma's of software gunstiger zijn voor vrouwelijke kandidaten, want die laatsten zijn geneigd hun informaticakennis te onderwaarderen. Zo zouden zij minder vaak ingaan op werkaanbiedingen van het type "ervaring inzake ontwikkeling en beheer van internet- en intranettoepassingen" dan op werkaanbiedingen die de specifieke programma's opsommen, van het type "kennis van Html, Dreamweaver en FrontPage". De opsomming van de programma's draagt, in bepaalde mate, bij tot een relativeren van de informaticakennis, maar stimuleert vrouwen tevens om zich kandidaat te stellen. Als het uitoefenen van een job een zekere lichamelijke kracht veronderstelt ("stevig gebouwd"), kan ook dat gendergebonden clichés met zich meebrengen. Ook werktijden kunnen een filter vormen, hetzij omdat de werkgever ze als filter inbouwt, hetzij omdat de kandidaten zelf de werktijden als selectiecriterium toepassen. Als werktijden aan gedragskenmerken worden gekoppeld ("flexibele persoon met betrekking tot de werktijden") maakt dat een ander selectiecriterium uit. Bovendien versterkt de vraag naar flexibiliteit qua uurregeling de gendergebonden clichés indien zij aan de mobiliteit wordt gekoppeld. Het kan gebeuren dat vrouwen en mannen op die criteria inzake beschikbaarheid in de tijd verschillend reageren, want de kwestie houdt verband met het streven naar een evenwicht tussen werk en gezin. En dat is veelal een opdracht voor vrouwen. Vrouwen zullen dus zelf een selectie maken wanneer ze de werkaanbiedingen doornemen, alvorens ze een eventuele sollicitatie overwegen. Daarentegen zou een verwijzing naar een vast uurrooster of vaste kantoortijden vrouwelijke kandidaten aansporen of aantrekken ("kantooruren tijdens de week, behoudens uitzonderlijke projecten"). Ook vermeldt de werkgever de werktijden soms bij wijze van filter, zoals men kan vaststellen in bepaalde 26

27 28

Wij wijzen erop dat deze problematiek tevens aan de basis ligt van het debat over het loonverschil tussen vrouwen en mannen, een verschijnsel waarin de functieclassificatie en de evaluatie een rol spelen. Zoals het ADA-netwerk (www.ada-online.org) ou Flora (www.florainfo.be). Elecronic@, 2002, Rekrutering en plaatsing - Informatie- en communicatietechnologie (ICT): een uitdaging voor vrouwen en mannen, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen.


18

aankondigingen waarin men een deeltijds uurrooster voorstelt en een voorkeur voor vrouwelijke kandidaten suggereert (bijvoorbeeld, vrouwelijke vorm van de functienaam: "we zoeken een verkoopster (m/v) voor een deeltijdse job"). We wijzen er nog op dat het imago dat een onderneming bij de buitenwereld heeft, en dus ook bij de mogelijke kandidaten, eveneens ertoe kan leiden dat zij weigeren te reageren op een werkaanbieding. Bij wijze van voorbeeld vermelden we een Brusselse onderneming die regelmatig scheikundigen aanwerft, maar nooit vrouwelijke kandidaten vond, hoewel de werkaanbieding op een, vanuit genderperspectief bekeken, neutrale manier was opgesteld. De werkaanbieding vermeldde bovendien dat een soepele uurregeling bespreekbaar was om gezinsleven en werk in balans te brengen. Diezelfde werkaanbieding, maar dan zonder vermelding van de firmanaam, heeft vrouwen aangemoedigd om te solliciteren. Men mag bijgevolg veronderstellen dat de naam van de onderneming een al te "mannelijke" bijklank had en daardoor vrouwen afschrok. Samengevat, bij het opstellen van de werkaanbieding (maar ook bij de beschrijving van taken en competenties) is het belangrijk aandachtig de werkelijke behoeften inzake technische en intellectuele kennis en gedragingen te analyseren, alvorens een objectieve en genderneutrale jobomschrijving te formuleren, zonder evenwel wezenlijke elementen te vergeten zoals de vereiste lichamelijke geschiktheid of het uurrooster. Want door sommige specifieke criteria in de werkaanbieding op de voorgrond te plaatsen, kunnen bepaalde filter- en selectiemechanismen, aan werkgeverszijde, tot een vorm van afromen leiden omdat hij bepaalde competenties of houdingen zal overwaarderen, en, bij de kandidaat, resulteren in een vorm van zelfselectie waarbij de kandidaat beslist niet te solliciteren.

1.2. Ingevulde werkaanbiedingen In deze paragraaf analyseren we, vanuit genderperspectief, de in 2003 door de BGDA ontvangen en ingevulde werkaanbiedingen waarvoor de BGDA informatie heeft over de kandidaten die aan het einde van de selectieprocedure uiteindelijk weerhouden waren29. Deze analyse wil eventuele genderverschillen blootleggen voor wat betreft de kenmerken van de werkaanbieding, zoals voorwaarden van arbeidsovereenkomst en werktijden, enerzijds, en de kenmerken van de aangeworven persoon met betrekking tot de beroepen waarvoor vacatures werden uitgeschreven, de leeftijdsklasse of het studieniveau, anderzijds. De kenmerken van de in 2003 aangeworven personen zullen ook worden vergeleken met het profiel van de arbeidsreserve, die in 2003 uit ongeveer 145.000 werkzoekenden bestond die in de loop van het jaar minstens één keer voor de arbeidsmarkt beschikbaar zijn geweest. In 2003 kan de verdeling, op basis van gender, van de ingevulde werkaanbiedingen globaal gesproken als evenredig genoemd worden, want één vacature op twee wordt ingevuld door een vrouw. Toch vertoont deze verdeling bepaalde verschillen wanneer we de typische kenmerken van de werkaanbieding in aanmerking nemen. De

door

de

BGDA

ontvangen

werkaanbiedingen

hebben

voornamelijk

betrekking

op

normale

arbeidsovereenkomsten van onbepaalde duur (44%), van bepaalde duur (20%) en van de werkaanbiedingen voor gesubsidieerde contractuelen (geco - 15%)30. We vinden gelijkaardige verhoudingen voor de ingevulde werkaanbiedingen: 39% voor onbepaalde duur, 21% voor bepaalde duur en 18% voor geco-arbeidsplaatsen.

29

30

Het betreft de helft van de ingevulde werkaanbiedingen, dus ongeveer 4.000 arbeidsplaatsen. Bovendien is de BGDA niet het enige wervingskanaal waarover een werkgever beschikt. Bijgevolg beschikken we niet steeds over alle gegevens omtrent de weerhouden kandidaten. Daarenboven zijn de aangeworven personen niet noodzakelijk ingeschreven bij de BGDA. BGDA, 2004, Statistisch jaarverslag 2003.


19

Vrouwen worden verhoudingsgewijs minder vaak aangeworven met een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde duur, terwijl ze veel vaker dan mannen met een geco-contract aan de slag gaan (zie ook verderop voor een beschrijving van deze gewestelijke maatregel).

Grafiek 1:

Ingevulde werkaanbiedingen per type contract en gender van de aangeworven persoon - 2003

To taal ingevulde WA Co ntract o nbepaalde duur Co ntract bepaalde duur Geco DSP Ro setta A ctiva A ndere 0%

20%

40% Vro uwen

Bron:

60%

80%

100%

M annen

BGDA, berekeningen Observatorium

Voor werkaanbiedingen waarin een deeltijds uurrooster wordt voorgesteld, worden bijna twee derden van de arbeidsplaatsen door vrouwen ingevuld, terwijl 46,3% van de voltijds aangeworven personen vrouwen zijn. Werkaanbiedingen voor nachtwerk of ploegenarbeid worden grotendeels ingevuld door mannen (89,1%). Bovendien stellen we ook genderverschillen vast afhankelijk van het beroep, de leeftijd van de aangeworven persoon, en het opleidingsniveau. Per beroepsgroep zien we immers dat uiteindelijk een groter of kleiner aandeel vrouwen wordt aangeworven, en die verhoudingen weerspiegelen de talrijke aanwezigheid van vrouwen in bepaalde beroepen, met andere woorden het verschijnsel van de horizontale segregatie.


20

Grafiek 2:

Ingevulde werkaanbiedingen per beroepsgroep en gender van de aangeworven persoon - 2003 Totaal ingevulde WA Sociale sector en dienst verlening aan personen Administ ratieve beroepen Beroepen in de t ext iel Onderwijzend personeel Beroepen in de horeca en het toerisme Kaderf unct ies en beroepen in de communicatie Commerciële beroepen Diversen Ambachtelijke beroepen Beroepen in de inf ormatica Technische beroepen Beroepen in t ransport en logistiek Beroepen in de bouw

0%

20%

40% Vro uwen

Bron:

60%

80%

100%

M annen


Aan het ene uiteinde vinden we de medische en sociale beroepen, alsook de personenzorg en de administratieve beroepen waar, in verhouding met het totale aantal ingevulde werkaanbiedingen, het aandeel van de vrouwen aangeworven voor deze betrekkingen het hoogst is (respectievelijk 72,9% en 69,1%). Van alle vrouwen die werk vonden, werden er bovendien twee van de drie voor één van de bovenvermelde beroepen aangeworven, met andere woorden voor een medisch of een sociaal beroep, voor een job in de personenzorg of voor een administratieve baan, terwijl slechts één van de vier aangeworven mannen in die beroepen terechtkwamen. Aan het andere uiteinde vinden we de beroepen in de bouw, waar nagenoeg alle vacante arbeidsplaatsen (99,1%) door een man werden ingevuld. We vermelden tevens de beroepen in de transportsector, de logistieke sector, de informatica en de technische beroepen, die voornamelijk door mannen worden ingevuld. De oververtegenwoordiging van vrouwen of mannen in bepaalde categorieën van ingevulde betrekkingen vinden we tevens terug in de arbeidsreserve. Zo vinden we bijvoorbeeld slechts 1,7% vrouwen terug in de arbeidsreserve voor de bouwsector terwijl we voor de medische en sociale beroepen en de personenzorg of administratieve jobs respectievelijk 75,7% of 66,6% vrouwen tellen. Wat de leeftijdscategorieën betreft, zijn de genderverschillen weinig uitgesproken. Zowel bij de vrouwen als bij de mannen werd één op vier werkaanbiedingen ingevuld door een jongere van minder dan 25 jaar en ongeveer één op tien door een persoon van minstens 45 jaar. Wat deze laatsten betreft, herhalen we dat zij in de arbeidsreserve proportioneel meer voorkomen; 14,3% bij de vrouwen en 15,6% bij de mannen. Wat de invulling van de werkaanbiedingen door de personen van de intermediaire leeftijdsklassen betreft, zijn de vrouwen iets talrijker in de categorie van 25-34 jaar en de mannen in het segment 35-44 jaar.


Grafiek 3:

21

Ingevulde werkaanbiedingen en arbeidsreserve per leeftijdscategorie en arbeidsreserve - 2003

Vro uwen

493

M annen

493

856

To taal vo ldane WA

986

1800

A R Vro uwen

17 296

AR M annen

17 221

A R To taal

34 517 0%

10%

944

40%

427

16 415

54 982 30%

231

915

28 304

20%

196

491

26 678

< 25 jaar

Bron:

424

50%

25-34 jaar

60%

35-44 jaar

10 089

18 818

11907

35 233

21996

70%

80%

90%

100%

> 45 jaar


31

Hoewel iets meer dan 60% van de arbeidsreserve als laaggeschoold kan worden beschouwd, wordt dit profiel slechts in één van de drie door de BGDA ontvangen werkaanbiedingen gevraagd. In vergelijking tot het algemene profiel van de arbeidsreserve worden dan ook relatief meer hoog- en middelmatig geschoolde personen aangeworven en dit geldt zowel voor de mannen als voor de vrouwen, hoewel het voor deze laatsten meer uitgesproken is. 30% van de aangeworven vrouwen heeft immers een diploma van het hoger onderwijs terwijl slechts 16% van de aangeworven mannen over een dergelijk diploma beschikt.

Grafiek 4:

Ingevulde werkaanbiedingen en arbeidsreserve per studieniveau en arbeidsreserve - 2003

Vro uwen

754

602

1892

To taal vo ldane WA

956

16 709

50 086

AR M annen

A R To taal 10%

20%

30%

12 063

15 694

91792 0%

331

1280

41706

A R Vro uwen

31

625

1138

M annen

Bron:

678

32 403 40%

50%

60%

Laag

M idden

Ho o g

70%

10 470

22 533 80%

90%

100%


Voor de werkzoekenden wordt het scholingsniveau als "laag" beschouwd wanneer zij hoogstens over een diploma van het lager secundair onderwijs of een niet erkend diploma beschikken (meestal in het buitenland behaald). Het wordt als "middelmatig" beschouwd wanneer zij over een diploma van het hoger secundair onderwijs beschikken en "hoog" wanneer zij een diploma van het hoger, al dan niet universitair onderwijs hebben.


22

Dit genderverschil wordt deels verklaard door het overwicht aan vrouwen in de medische en sociale beroepen en de personenzorg of administratieve jobs. Deze twee beroepsgroepen vertegenwoordigen 44,5% van de ingevulde werkaanbiedingen waarvoor we informatie over de geselecteerde kandidaten beschikken. Deze werkaanbiedingen werden in 7 op de 10 gevallen door vrouwen ingevuld. Maar, voor deze twee beroepsgroepen zijn respectievelijk 31,4% en 43,1% van de aangeworven personen hoog- of middelmatig gekwalificeerd tegenover 23,2% en 31,0% over het geheel van de ingevulde werkaanbiedingen. Daarnaast kunnen de studieniveaus die door de werkgevers in de werkaanbiedingen worden gevraagd verschillen van de studieniveaus van de werkzoekenden die ze hebben ingevuld. Deze verschillen komen evenzeer bij vrouwen als bij mannen voor. Toch gaat het, zoals we later zullen zien, niet om dezelfde verschillen. Voor twee van de drie ingevulde vacatures (respectievelijk 66,5% of 68,0% van de werkaanbiedingen ingevuld door een vrouw of een man), kwam het studieniveau van de tewerkgestelde persoon overeen met het niveau dat door de werkgever was gevraagd. Voor bijna één van de vijf werkaanbiedingen (19,1% en 18,8%) lag het niveau echter hoger wat duidt op een overkwalificatie bij de aanwerving of een verdringing van de lager geschoolden32. In de andere gevallen tenslotte (14,5% en 13,1%) heeft de werkgever iemand aangeworven met een lager diploma dan gevraagd. In deze context is het nuttig te herhalen dat het kwalificatieniveau hier wordt uitgedrukt in termen van het erkend diploma en geen rekening houdt met de ervaring die de aangeworven persoon tijdens zijn beroepsloopbaan of daarbuiten heeft verworven.

Tabel 1:

Studieniveau dat door de werkgevers wordt gevraagd en waarover de aangeworven personen beschikken (in %) - 2003 Gevraagd studieniveau voor de ingevulde WA33

Studieniveau van de aangeworven personen Laag Midden Hoog Totaal

Vrouwen Laag Midden Hoog Mannen Laag Midden Hoog Totaal Laag Midden Hoog Bron:

73,0 23,5 7,8

20,9 60,3 9,5

6,1 16,2 82,7

100,0 100,0 100,0

76,7 33,0 11,3

21,3 55,0 13,2

2,0 12,1 75,5

100,0 100,0 100,0

75,3 27,4 9,1

21,2 58,1 10,9

3,5 14,5 80,0

100,0 100,0 100,0


We merken op dat, behalve voor de werkaanbiedingen met lage kwalificatievereisten, de vrouwen het vaakst worden aangeworven volgens hun kwalificatieniveau. Niettemin worden vrouwen vaker geconfronteerd met overscholing bij aanwerving. Voor de werkaanbiedingen die een laag kwalificatieniveau vereisen, hadden 27% van de aangeworven vrouwen een hoger studieniveau t.o.v. 23% mannen. Voor de werkaanbiedingen met een middelmatig kwalificatieniveau is de verdringing van de minder geschoolden ook iets meer uitgesproken bij de vrouwen (16,2%) dan bij de mannen (12,1%). Wat deze werkaanbiedingen betreft, werd één op drie mannen uiteindelijk aangeworven met een kwalificatieniveau dat lager lag dan het vereiste niveau en dit tegenover 23,54% bij de vrouwen. Deze

32

33

Wanneer we het hebben over overkwalificatie of overscholing bij aanwerving, wordt over het algemeen vanuit het standpunt van de werkgever gesproken. In tegenstelling hiermee, wordt de term onderbenutting gebruikt voor werknemers wanneer zij worden aangeworven voor een job waarvan de kwalificaties lager zijn dan degene waarover ze beschikken. Het studieniveau wordt als "laag" beschouwd wanneer de werkaanbieding ten hoogste een diploma van het lager secundair onderwijs vereist of geen enkel kwalificatieniveau vermeldt. Het wordt als "middelmatig" beschouwd wanneer een diploma van het hoger secundair onderwijs is vereist en "hoog" wanneer het gaat om een diploma van het hoger, al dan niet universitair onderwijs.


23

tendens stellen we ook vast bij de werkaanbiedingen met een "hoog kwalificatieniveau", hoewel minder uitgesproken (respectievelijk 24,5 en 17,3%). De tabel toont dus aan dat de overkwalificatie vaker bij vrouwen voorkomt dan bij mannen, terwijl het net andersom is voor onderkwalificatie. Het risico van onderbenutting is bijgevolg groter bij vrouwen dan bij mannen. Samengevat, ook al stellen we dat één op twee werkaanbiedingen werd afgerond met de aanwerving van een vrouw, toch is dit afhankelijk van het type van arbeidsovereenkomst, het arbeidsstelsel, het type van de in te vullen beroepen, alsook de leeftijdscategorie en het kwalificatieniveau van de aan te werven persoon. Zo worden overeenkomsten van bepaalde duur en deeltijdse contracten vaker door vrouwen ingevuld. In termen van beroepsgroepen weerspiegelt het aandeel vrouwen in zekere mate de zogenaamde horizontale segregatie. Daarnaast zijn de vrouwen sterk vertegenwoordigd in de groep van 25 tot 34 jaar en in de categorie van personen met een hoge kwalificatie. Tenslotte is de tendens om iemand aan te werven wiens kwalificatieniveau hoger is dan het oorspronkelijk gevraagde niveau het meest uitgesproken bij de vrouwen.


24

2. Beheer van de werkzoekenden Dit deel geeft een overzicht van de verschillende acties voor werkzoekenden die door de BGDA worden gecoördineerd en die, aan de hand van een preventieve en curatieve aanpak34, de kansen op integratie op de arbeidsmarkt moeten verhogen teneinde de verschillende invloeden op vrouwen en mannen te kunnen meten. In een eerste fase zullen we ons buigen over enkele belangrijke maatregelen die zich zonder onderscheid tot de twee geslachten richten. Nadien worden twee maatregelen die meer of specifiek vrouwen aanbelangen besproken. Het gaat om de bijdrage van de BGDA tot de opvang van kinderen van werkzoekenden en het informatieloket voor discriminatie bij aanwerving. Bij de maatregelen die zich zonder onderscheid naar vrouwen en mannen richten bespreken we eerst de dienst Arbeidsbemiddeling van de BGDA. Deze dienst kan beschouwd worden als de interface tussen werkgevers en werkzoekenden. Wanneer de werkzoekende moeilijkheden ondervindt om zich te integreren op de arbeidsmarkt of wanneer de dienst Arbeidsbemiddeling meent dat de werkinstrumenten waarover zij beschikt niet volstaan, kunnen specifieke inschakelingsmaatregelen ter ondersteuning van de zoektocht naar werk, de begeleiding bij het ontwikkelen van vaardigheden, of andere specifieke maatregelen binnen de BGDA of binnen het netwerk van de partners ingezet worden. In het begin van de jaren 1990 werd immers het inschakelingsdispositief op poten gezet. Dit gebeurde als reactie op de groeiende inschakelingsmoeilijkheden van een deel van de Brusselse bevolking. Dit dispositief ondersteunt de werking van de verschillende operatoren actief in het domein van de sociale en professionele inschakeling. Het uitwerken van een partnership beantwoordt aan drie doelstellingen: het systematisch inschrijven van het publiek ontvangen door de partners van de BGDA dat geconfronteerd wordt met socioprofessionele uitschakeling als werkzoekende, het bevorderen van de coördinatie en het overleg op lokaal niveau inzake tewerkstelling en socioprofessionele inschakeling, het stimuleren van lokale socioprofessionele inschakelingsacties voor een publiek dat zich in een situatie van sociale uitsluiting bevindt. Binnen de BGDA richt de dienst Begeleidingsplan zich specifiek tot de -25-jarigen die minder dan drie maanden ingeschreven zijn als werkzoekende, terwijl de Socioprofessionele begeleidingsdienst zich richt tot werkzoekenden die zich in een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt bevinden hoofdzakelijk omwille van laaggeschooldheid en/of sociale problemen. De dienst Sociale consultatie biedt een aangepaste begeleiding aan werkzoekenden met een verminderde mentale en/of fysieke geschiktheid voor inschakeling op de arbeidsmarkt. De psychologische dienst beschikt over een gamma van werkinstrumenten gestructureerd in drie fasen: de professionele balans, de technieken om een job te zoeken en het Actief Zoeken naar Werk. In

het partnership worden acties rond vijf domeinen gevoerd: het onthaal en de begeleiding van werkzoekenden, de socioprofessionele inschakeling met een opleidingsfase geïntegreerd in het inschakelingsproces, de socioprofessionele inschakeling via de ondersteuning van het oprichten van een microproject, het Actief Zoeken naar Werk, de opvang van kinderen van werkzoekenden.

We wensen er nog op te wijzen dat een groot deel van de inschakelingsacties bij de BGDA en bij de partners gecofinancierd worden in het kader van Doelstelling 3 van het Europees Sociaal Fonds. Het gaat om vier verschillende programmeringen:

34

Hoewel beide actieplannen die individueel en/of aangepast zijn aan de werkzoekende voorstellen, heeft de notie preventieve aanpak betrekking op de vroegtijdige identificatie van de individuele werkzoekende om langdurige werkloosheid te voorkomen, terwijl de curatieve aanpak de behoeften van de langdurige werkzoekende in kaart gaat brengen en hem of haar zo uit de socioprofessionele spiraal van uitsluiting gaat proberen halen.


25

de programmering Doelstelling 3 van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die door de dienst ESF van de BGDA beheerd wordt. Deze draagt hoofdzakelijk bij tot de acties binnen de preventieve en curatieve aanpak en dit in zijn vele gedaantes, zoals de socioprofessionele begeleidingsdienst, het socioprofessioneel inschakelingsprogramma van de OCMW's, het Actief Zoeken naar Werk, de beroepsoverstappremies die tewerkstelling en opleiding combineren(zie ook deel 3) of nog de opvang van kinderen van werkzoekenden die in het tweede deel van dit hoofdstuk behandeld zullen worden, de programmering Doelstelling 3 van het Waals Gewest, de Franse Gemeenschap en de Franse Gemeenschapscommissie maar ook de programmering van de Vlaamse Gemeenschap ondersteunen acties die door de inschakelingsvzw's en CDV/CDO (zie deel 2) gevoerd worden, het gaat voornamelijk om opleidingsacties, de programmering van de federale overheidsdienst Arbeid, Werkgelegenheid en Sociaal Overleg draagt bij tot acties zoals jobcoaching.

De lezer vindt in bijlage alle gegevens in detail. De gegevens worden elk jaar in het kader van het Gewestelijk Actieplan voor de werkgelegenheid door het Observatorium verzameld.

2.1. Dienst Arbeidsbemiddeling De dienst Arbeidsmiddeling speelt een sleutelrol in de onderlinge afstemming tussen de vereisten van de werkgevers en de profielen van de werkzoekenden. Enerzijds zorgt de dienst voor het verzamelen en het beheer van de werkaanbiedingen (zie hoger), en anderzijds voert hij acties voor de werkzoekenden. Over het algemeen gaat het in het laatste geval om individuele gesprekken. Op een stroom van ongeveer 146.700 werkzoekenden in 2003 heeft de dienst Arbeidsbemiddeling ongeveer 71.000 verschillende werkzoekenden ontvangen en hebben de consulenten van de dienst ongeveer 31.300 acties gevoerd35. De acties bestaan voornamelijk uit gesprekken die als doel hebben de beroepssituatie van de werkzoekende te verduidelijken en te objectiveren, een algemeen werkschema op te stellen om zijn tewerkstelling in de hand te werken en/of zijn beroepsproject op te volgen en dit op basis van de inlichtingen verzameld bij de inschrijving van de werkzoekenden bij de BGDA. In dit kader werden 20.451 verschillende werkzoekenden (waaronder 48,1% vrouwen) ontvangen. Het bovenvermelde percentage vrouwen komt dus globaal overeen met hun aandeel binnen de groep van de werkzoekenden, wat niet wegneemt dat men andere kenmerken in de analyse moet integreren zoals de leeftijd, het studieniveau, de inactiviteitsduur en de nationaliteit. 15,5% van de werkzoekenden die in het kader van een professionele balans werd ontvangen, is jonger dan 25 jaar. Het percentage van de vrouwen in deze leeftijdsklasse is iets meer uitgesproken (52%), maar dit stemt overeen met de situatie van de werkzoekenden. De minder sterke aanwezigheid van de jongeren bij de personen die door deze dienst worden ontvangen verklaart zich vooral door de werking van de dienst Begeleidingsplan (zie verder) die zich specifiek tot deze doelgroep richt. In vergelijking met hun vertegenwoordiging binnen het geheel van de werkzoekenden is de leeftijdsklasse van 25 tot 45 jaar oververtegenwoordigd bij het publiek dat door deze dienst ontvangen wordt, en dit zowel bij de vrouwen als bij de mannen. De verklaring hiervoor wordt in zekere zin aangereikt door de aard van de gesprekken. Het doel is immers de beroepsverwachtingen te verduidelijken en te objectiveren. Eén op tien vrouwelijke werkzoekenden die ontvangen wordt door deze dienst is ouder dan 45 jaar. Bij de mannen stellen we een gelijkaardige proportie vast.

35

BGDA, 2004, Activiteitenrapport van de dienst Arbeidsbemiddeling 2003.


26

Grafiek 5:

Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens leeftijdsklasse en gender - 2003

Vro uwen

M annen

To taal deelnemers

NWWZ Vro uwen

1519

7 907

1198

3 172

15 085

2 194

20%

40% < 25 jaar

Bron:

14 468

53 457

16 335 0%

7 741

27 402

8 067

NWWZ To taal

6 727

26 055

8 268

NWWZ M annen

996

7 178

1653

60% 25-45 jaar

80%

100%

> 45 jaar


Op grond van het behaalde studieniveau stellen we vast dat 52% van de ontvangen werkzoekenden laaggeschoold zijn (maximum lager secundair of andere studies), waarvan de meerderheid (53,9%) mannen zijn. 23,9% van de door de dienst ontvangen werkzoekenden heeft echter een hoger studieniveau, waarvan 51,9% vrouwen. De vrouwelijke werkzoekenden met een hoger studieniveau, en in mindere mate hun mannelijke tegenhangers, zijn duidelijk oververtegenwoordigd terwijl de personen met een laag scholingsniveau lichtjes ondervertegenwoordigd zijn.

Grafiek 6:

Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens studieniveau en gender - 2003

Vro uwen

M annen

5 725

To taal deelnemers

10 637

NWWZ Vro uwen

20%

8 607

18 490 40% Laag

Bron:

5 444

9 883

55 305 0%

4 899

4 915

29 582

NWWZ To taal

2 357

2 542

25 723

NWWZ M annen

2 542

2 373

4 912

60% M idden

80%

5 020

10 464 100%

Ho o g


De dienst ontvangt veel vrouwelijke en mannelijke werkzoekenden met een inactiviteitsduur tussen 6 maanden en één jaar. De oververtegenwoordiging van deze groep is duidelijk. We stellen een gelijkaardig fenomeen vast, weliswaar in mindere mate, bij de personen met een werkloosheidsduur tussen 1 en 2 jaar.


27

In verhouding tot de totale werkzoekende bevolking zijn werkzoekenden, zowel vrouwen als mannen, die minder dan 6 maanden of meer dan 5 jaar werkzoekend zijn duidelijk ondervertegenwoordigd in vergelijking met hun aandeel in de werkzoekende populatie.

Grafiek 7:

Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens inactiviteitsduur en gender - 2003

747

3 981

M annen

880

4 242

3 554

1948

To taal deelnemers

1627

8 223

6 599

4 002

NWWZ M annen

13 371

NWWZ To taal

25 060 0%

40% 6-11maanden

27 999

16 465

14 735

< 6 maanden

13 203

8 738

7 897

20%

14 796

7 727

6 839

11689

NWWZ Vro uwen

Bron:

2 054

3 045

Vro uwen

60%

80%

12-23 maanden

100%

24 maanden en +


Het onthaal van vrouwelijke werkzoekenden van Belgische nationaliteit door deze dienst is representatief voor hun aandeel in de werkzoekende bevolking. Bij de mannen is er sprake van een oververtegenwoordiging. De mannen van vreemde nationaliteit (buiten Europese Unie) daarentegen zijn ondervertegenwoordigd (23,7% van de deelnemers tegenover 29,8% van de werkzoekenden). Ook bij de vrouwen van vreemde nationaliteit is er sprake van een ondervertegenwoordiging, weliswaar in mindere mate (respectievelijk 17,2% en 21%).

Grafiek 8:

Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling volgens nationaliteit en gender - 2003

Vro uwen

M annen

NWWZ Vro uwen

NWWZ M annen

13 389

2 854

4 208

27 535

4 890

8 626

4 590

25 723

NWWZ To taal 20%

40% BE

Bron:


12 896

21521

9 480

53 257 0%

2 515

1349

6 760

To taal deelnemers

1693

1505

6 629

60% EU

NEU

80%

100%


28

De dienst Arbeidsbemiddeling beschikt over verschillende instrumenten om de beroepsbekwaamheden te verduidelijken, alsook om de werkzoekenden te oriënteren en/of te begeleiden: de screening, de opleidingsaanvraag (bij de VDAB-RDBB of Bruxelles Formation en hun partners) en de opvolging van de opleiding, de oriëntatie naar een meer specifieke dienstverlening van de BGDA of een partner (grondige beroepsoriëntatie, professionele begeleiding, Actief Zoeken naar Werk, onderzoek van de fysieke geschiktheid,…) en de raadpleging en selectie van de bij de BGDA beschikbare werkaanbiedingen. De oriëntatie van de Arbeidsbemiddeling naar andere diensten zal hier niet het voorwerp van analyse uitmaken, maar de deelname aan deze diensten wordt later bestudeerd. Samengevat, de dienst Arbeidsbemiddeling voert verschillende acties om de beroepssituatie van de werkzoekenden te verduidelijken en te objectiveren. Deze richten zich zowel tot vrouwen als mannen, wat trouwens uit de resultaten blijkt. Hoewel sommige categorieën van werkzoekenden oververtegenwoordigd zijn, zoals de groep van 25 tot 45 jaar of de groep met een werkloosheidsduur tussen 6 maanden en 1 jaar, kunnen we stellen dat dit fenomeen zowel bij de vrouwen als bij de mannen voorkomt. De oververtegenwoordiging van hooggeschoolde werkzoekenden is daarentegen duidelijker voor de vrouwen.

2.2. Inschakelingsdispositief De diensten van de BGDA en zijn partners zoals deze in 2003 georganiseerd waren, kunnen in het kader van het inschakelingsdispositief rond drie interventieassen gestructureerd worden: professionele oriëntatie en begeleiding, het opvolgen van de opleiding en de organisatie zoals deze door Bruxelles Formation en RDBB-VDAB beheerd worden, het zoeken naar een job en de tewerkstelling. Volgens de behoeften van de werkzoekenden kunnen deze acties specifiek gericht zijn op een of ander doelpubliek, waaronder: de werkzoekenden jonger dan 25 jaar, de laaggeschoolde werkzoekenden, die hoogstens over een diploma lager secundair beschikken, de werkzoekenden die zich in een bepaalde stigmatiserende positie vinden (vreemde nationaliteit of origine, gezondheidsproblemen, gerechtelijke problemen, sociaal isolement,…). We merken op dat deze individuele kenmerken vaak samengaan met een lange periode van werkloosheid en/of een relatief lage scholingsgraad. Algemeen kunnen we stellen dat 34.626 personen, waaronder 47,5% vrouwen, begeleid werden in een of meerdere van deze diensten. In termen van individuele personen gaat het om 24.948 deelnemers. Het is belangrijk om op te merken dat de complementariteit van de acties het centrale principe van het inschakelingsdispositief vormt. De werkzoekenden kunnen dan ook een eerste actie aanvatten bij een inschakelingsactor en nadien zich wenden of georiënteerd worden naar een andere dienst om hun beroepsproject te realiseren. Het gaat bovendien niet om een lineair en uniek schema. Het inschakelingsdispositief laat werkzoekenden immers toe om hun beroepsproject te herzien en aan te passen in functie van hun individuele realiteit en de beroepswereld. Eenzelfde persoon kan dan ook aan meerdere acties van verschillende actoren deelnemen of een bepaalde actie herhalen.

2.2.1.

Diensten van de BGDA A. Socioprofessionele begeleidingsdienst

De Socioprofessionele begeleidingsdienst richt zich specifiek tot werkzoekenden die 'moeilijk te plaatsen' zijn of kwetsbaar zijn op de arbeidsmarkt, en die daardoor individueel moeten worden begeleid. Die begeleiding moet


29

aangepast zijn aan hun moeilijkheden, die zich vaak opstapelen: ze zijn te laag geschoold, reeds lange tijd werkzoekend, ze hebben sociale moeilijkheden, ze hebben het niet breed, hun mogelijkheden zijn beperkt (erkende mentale of fysische handicap, verminderde werkcapaciteit als gevolg van ziekte, ongeval, trauma),... De Socioprofessionele begeleidingsdienst wil deze mensen helpen om zich op socioprofessioneel vlak te integreren, om autonoom te worden, om een baan te vinden en zich te integreren op de arbeidsmarkt. De begeleiding bestaat uit vier fasen die samen een globaal begeleidingsproces vormen. Iedereen volgt hierin een inschakelingstraject dat aangepast is aan zijn of haar persoonlijke situatie. De eerste fase is de voorbereidende fase waarbij een werkzoekende kan rekenen op een persoonlijk onthaal en de start van een proces. Daarop volgt de vooropleiding of de bijscholingen die noodzakelijk zijn voor het aanvatten van een kwalificerende opleiding bij een opleidingspartner. Ten slotte wordt de stap naar de arbeidsmarkt gezet. Tijdens deze fase komen aan bod: het Actief Zoeken naar Werk, de indiensttreding en, indien nodig, de opvolging. In 2003 hebben 3.775 werkzoekenden aan de acties van de Socioprofessionele begeleidingsdienst van de BGDA deelgenomen36. Onder hen waren 45,2% vrouwen, iets minder dus dan wat men op basis van de globale werkloosheidscijfers kan verwachten (in 2003 maakten de vrouwen 48,7% van de werklozen uit). In de voorbije jaren waren zowat 49% van de deelnemers vrouwen, wat overeenkwam met hun aandeel in de globale werkloosheidscijfers in die periode. Uit de leeftijdsstructuur van de deelnemers blijkt dat iets meer dan twee op drie deelnemers tussen 25 en 45 jaar oud zijn, zowel bij de vrouwen (67,8%) als bij de mannen (68,7%). De tweede groep is die van de jongeren. Deze groep is minder sterk aanwezig bij de mannen (17,2% tegen 20,5% van de vrouwen). Dit verschil vinden we echter ook terug bij de werkzoekenden (relatief meer jonge vrouwelijke werkzoekenden dan mannelijke). Deelnemers ouder dan 45 jaar zijn zowel bij de vrouwen als bij de mannen eerder zeldzaam.

Grafiek 9:

Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per leeftijdsgroep en gender - 2003 a) Vrouwen

25-45 jaar 67,8%

b) Mannen

> 45 jaar 14,2%

> 45 jaar 11,7% 25-45 jaar 68,7%

< 25 jaar 20,5%

Bron:

< 25 jaar 17,2%


Wat het studieniveau van de deelnemers betreft, zijn er relatief meer laaggeschoolden dan bij het geheel van werkzoekenden. Dit geldt zowel voor de vrouwelijke (77,8%) als voor de mannelijke deelnemers (84,0%). De verklaring hiervan ligt bij de doelgroep van deze maatregel (zie hierboven). Het aandeel van de vrouwen bij de laaggeschoolde deelnemers is iets lager (43,3%). Dit wordt ook vastgesteld bij de volledige groep werkzoekenden (46,5% van de laaggeschoolde werkzoekenden zijn vrouwen).

36

BGDA, 2004, Activiteitenrapport van de Socioprofessionele begeleidingsdienst 2003.


30

Grafiek 10: Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per studieniveau en gender - 2003

1329

Vro uwen

1737

M annen

491

25 723

NWWZ Vro uwen

9 883

29 582

NWWZ M annen

0%

40% Laag

60% M idden

218

5 020

18 490

20%

105

5 444

8 607

55 305

NWWZ To taal

113

225

3 066

To taal deelnemers

Bron:

266

10 464

80%

100%

Ho o g


Een analyse van de inactiviteitsduur van de deelnemers brengt een genderverschil aan het licht. Het grootste deel van de groep is minder dan 1 jaar werkzoekend. Het betreft zowel bij de vrouwen als bij de mannen 55% van de deelnemers. Dit moet in verband worden gebracht met de snellere mobilisatie van de werkzoekenden in toepassing van de Europese Werkgelegenheidsstrategie. Een van de zwaartepunten van de EWS is gericht op de preventie, waardoor de doelgroep van deze acties de nieuwe werkzoekenden zijn. De inactiviteitsduur is echter langer bij vrouwen dan bij mannen. 27% van de vrouwelijke deelnemers is immers langer dan twee jaar werkzoekend, tegen 21,7% bij de mannen. In de globale werkloosheidscijfers in Brussel stellen we eveneens vast dat vrouwen langere tijd werkzoekend blijven; 36% van de vrouwelijke werkzoekenden is langer dan twee jaar werkzoekend.

Grafiek 11: Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per inactiviteitsduur en gender - 2003

Vro uwen

926

M annen

1145

To taal deelnemers

2 071

NWWZ M annen

21268

NWWZ To taal

39 795 0%

10%

20%

462

474

448

794

18 528

NWWZ Vro uwen

7 727

910

14 796

8 738

13 203

16 465 30%

< 12 maanden

Bron:

320

40%

50%

12-23 maanden

27 999

60%

70%

80%

90%

100%

24 maanden en +


Personen van vreemde nationaliteit of afkomst verkeren in een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt: ze participeren minder en zijn vaker werkloos. De etnische discriminatie bij aanwerving is een reëel probleem. De


31

vrouwen worden bovendien met een dubbele vorm van discriminatie geconfronteerd. In verhouding tot hun aandeel in de volledige groep werkzoekenden is het aandeel van de vrouwen - en in mindere mate ook dat van de mannen - van vreemde nationaliteit in de groep van deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst groter. 49% van de deelneemsters heeft een niet-Europese nationaliteit, terwijl hun proportie bij de vrouwelijke werkzoekenden 21% is. Voor de mannen bedragen deze proporties respectievelijk 60,2% en 29,8%.

Grafiek 12: Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst per nationaliteit en gender - 2003

759

Vro uwen

109

96

727

M annen

1244

205

1486

To taal deelnemers

2 084

27 535

NWWZ Vro uwen

NWWZ M annen

4 890

25 723

NWWZ To taal

4 590

53 257 0%

10%

20%

30%

8 626

12 896

9 480 40% BE

Bron:

840

50% EU

60%

70%

21521 80%

90%

100%

NEU


Van de 3.775 werkzoekenden die in 2003 deelgenomen hebben, hebben 561 het begeleidingsproces stopgezet. 43,7% onder hen waren vrouwen. De stopzetting in onderling akkoord tussen de consulent en de werkzoekende, in het bijzonder omdat de deelnemer over voldoende autonomie beschikt om de zoektocht naar een job alleen verder te zetten, komt frequenter voor bij vrouwen dan bij mannen (respectievelijk 40,4% bij de vrouwen tegen 35,8% bij de mannen). Overigens werden 796 werkzoekenden eind 2003 nog steeds opgevolgd.

Grafiek 13: Situatie op 31 december 2003 van de deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst volgens gender

Vro uwen

315

543

M annen

344

643

115

To taal deelnemers

659

1186

199

0%

10%

20%

30%

40% Werk

Bron:

84

50% Opleiding

60%

70%

80%

90%

100%

A ZW


Wat de situatie op 31 december 2003 van de andere deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst betreft - voor zover ze gekend is - zijn de genderverschillen niet zeer uitgesproken. Zo had 32,2% van de


32

deelnemers (hetzij 659 mensen in totaal) een arbeidsovereenkomst ondertekend (33,4% van de vrouwen en 31,2% van de mannen). Bij de deelnemers die in het circuit van de klassieke beroepsopleidingen gestapt zijn (58,0%), is het aandeel van de vrouwen even groot (57,6%) als dat van de mannen (58,3%). Ten slotte werd 9,7% van de deelnemers (onder wie 8,9% van de vrouwen en 10,4% van de mannen) naar een atelier Actief Zoeken naar Werk georiënteerd.

B. Dienst Sociale consultatie De dienst Sociale consultatie past in het globale concept van begeleiding door een aangepaste begeleiding uit te werken voor werkzoekenden die niet over een volledige fysieke en/of mentale geschiktheid beschikken. Het is ook deze dienst die de oriëntatie naar de dokter van de BGDA verzekert wanneer zich een probleem van beperkte fysieke en/of mentale geschiktheid ten overstaan van de werksituatie stelt. In 2003 begeleidde deze dienst 658 werkzoekenden, waaronder 42,7% vrouwen37. De proportie vrouwen is dus lager dan hun aandeel in de werkloosheid. Een opmerking is hier echter op zijn plaats. De lezer dient zich bij de bespreking van de kenmerken van het publiek van deze dienst bewust te zijn van het feit dat het criterium van "individueel kunnen omgaan met zijn gezondheid" vaak een belangrijke factor ter verklaring van de verschillen tussen de twee geslachten kan vormen. We stellen geen genderverschil vast wat de leeftijd van de deelnemers betreft. Een vierde van de vrouwen en mannen die door deze dienst begeleid worden is jonger dan 25 jaar. Ten opzichte van hun aandeel in de werkzoekende populatie betekent dit een oververtegenwoordiging. Het aandeel daarentegen van de personen, zowel vrouwen als mannen, ouder dan 45 jaar komt overeen met de situatie van de werkzoekenden. Minder dan één op vijf vrouwen die begeleid worden door de sociale begeleidingsdienst zijn ouder dan 45 jaar. De dienst richt zich tot een kwetsbaar publiek, wat ook blijkt uit de analyse van de deelnemers volgens

studieniveau. Ten opzichte van hun aandeel in de werkloosheid merken we een lichte oververtegenwoordiging van laaggeschoolde mannen in het publiek van deze dienst, wat we voor de vrouwen niet vaststellen. 71,4% van de mannen die begeleid worden heeft geen diploma hoger secundair onderwijs tegenover 68,5% van het geheel van werkzoekenden. Voor de vrouwen zijn deze twee proporties quasi identiek.

Grafiek 14: Deelnemers aan de dienst Sociale consultatie per studieniveau en gender - 2003 a) Vrouwen

b) Mannen M idden 28,4% M idden 20,4% Laag 71,4%

Laag 61,3%

Bron:

Ho o g 10,3%

Ho o g 8,2%


De dienst Sociale consultatie kan duidelijk in de preventieve aanpak van de Europese werkgelegenheidsstrategie ingeschreven worden. Meer dan drie vierde van de vrouwelijke werkzoekenden die door de sociale begeleidingsdienst begeleid worden hebben een inactiviteitsduur van minder dan 12 maanden. Dit is niet enkel een oververtegenwoordiging ten opzichte van het algemene profiel van de vrouwelijke werkzoekenden, maar 37

BGDA, 2004, Activiteitenrapport van de dienst Sociale consultatie 2003.


33

deze proportie is ook hoger dan bij de mannen die door deze dienst begeleid worden (66% is werkzoekend sinds minder dan 12 maanden). Er dient opgemerkt te worden dat de "gezondheidsfactor" inwerkt op de datum van inschrijving als werkzoekende.

Grafiek 15: Deelnemers aan de dienst Sociale consultatie volgens inactiviteitsduur en gender - 2003

213

Vro uwen

249

M annen

NWWZ M annen

21268

NWWZ To taal

39 795 0%

20%

7 727

128

14 796

8 738

13 203

16 465 40%

< 12 maanden

82

68

18 528

NWWZ Vro uwen

46

46

462

To taal deelnemers

Bron:

22

12-23 maanden

27 999

60%

80%

100%

24 maanden en +


Ten slotte noteren we dat 77,9% van de vrouwelijke en 71,6% van de mannelijke werkzoekenden die beroep doen op de dienst Sociale consultatie over de Belgische nationaliteit beschikken. Eind 2003 hebben 53 vrouwen en 52 mannen die door de dienst Sociale consultatie begeleid werden een job gevonden. Het gaat hierbij voornamelijk om contracten van onbepaalde duur. 14 vrouwen en 17 mannen hebben een opleiding gevolgd.

C. Dienst Begeleidingsplan Het Begeleidingsplan38 heeft tot doel de langdurige werkloosheid bij jonge, laaggeschoolde werkzoekenden te voorkomen, in het bijzonder via de startbaanovereenkomst39. Daartoe wil men hun inschakelingsvaardigheden op de arbeidsmarkt doen toenemen en hun inspanningen op dit vlak ondersteunen. In de lijn van de preventieve benadering richt men zich in de eerste plaats tot de jongeren van minder dan 25 jaar, die de school niet langer dan 3 maanden voordien verlaten hebben en ten hoogste 3 maanden ingeschreven zijn bij de BGDA. Tussen 1 januari en 31 december 2003 hebben 5.424 mensen een inschakelingsovereenkomst ondertekend40. Hiermee ligt hun keuze tussen een reeks initiatieven zoals Actief Zoeken naar Werk, socioprofessionele begeleiding, een beroepsopleiding of een stage voor beroepsbepaling contractueel vast. Van deze jongeren die in 2003 aan de begeleiding deelnamen, zijn 49,6% vrouwen. Deze verhouding benadert sterk het aandeel van de vrouwen in het totale aantal niet-werkende werkzoekenden van jonger dan 25 jaar (jaargemiddelde 2003: 50,6%). Bovendien bleef hun aandeel in deze maatregel vrij stabiel: in 2002 bedroeg het 48,8%, in 2001 48,5%. 38

39

40

Samenwerkingsakkoord tussen de Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten van 31 augustus 2001 met betrekking tot het inschakelingstraject van de werkzoekenden met het uitzicht op een startbaanovereenkomst. Deze maatregel geniet de steun van het ESF, Doelstelling 3, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Door de startbaanovereenkomst (ook wel Rosetta) moet de werkgever in een privé-bedrijf met minstens 50 werknemers minstens 3% jonge werknemers in dienst nemen ten opzichte van het totale personeelseffectief, berekend in voltijdse equivalenten. De openbare sector is in mindere mate aan deze verplichting onderworpen (zie deel 3). BGDA, 2004, Activiteitenverslag van de dienst Begeleidingsplan 2003.


34

Als we het geheel van de doelgroep beschouwen, waarvan de leden, zoals we al vermelden, jonger zijn dan 25 jaar, stellen we vast dat ruim één op vijf jonger is dan 20. Dit geldt nog iets sterker voor de mannen dan voor de vrouwen. In verband hiermee valt op dat vrouwen bij de niet-werkende werkzoekenden van onder de 20 jaar minder vertegenwoordigd zijn, wat gedeeltelijk door hun langere schoolperiode wordt verklaard. In vergelijking met het kwalificatieprofiel van de jonge werkzoekenden, blijkt dat deze doelgroep hoger geschoold is. Dit valt iets sterker op bij de vrouwen dan bij de mannen.

Grafiek 16: Deelnemers aan de dienst Begeleidingsplan per studieniveau en gender - 2003

890

Vro uwen

1091

1262

M annen

1032

2 152

To taal deelnemers

438

2 123

4 306

NWWZ < 25 j. Vro uwen

1149

2 997

4 930

NWWZ < 25 j. M annen

0%

10%

20%

30%

966

2 554

9 235

NWWZ < 25 j. To taal

583

5 550 40% Laag

Bron:

711

50% M idden

60%

70%

1550 80%

90%

100%

Ho o g


De helft van de deelnemers aan het inschakelingstraject zijn vrouwen, maar het aandeel vrouwen bij de nietEuropese deelnemers ligt wat lager (47,2%). Aan het inschakelingstraject nemen minder mensen deel met een niet-Europese nationaliteit; dit blijkt duidelijk uit grafiek 17.

Grafiek 17: Deelnemers aan de dienst Begeleidingsplan per nationaliteit en gender - 2003

Vro uwen

2 248

M annen

2 254

232

246

To taal deelnemers

4 503

456

466

617

6 263

NWWZ < 25 j. Vro uwen

NWWZ < 25 j. M annen

NWWZ < 25 j. To taal 0%

10%

20%

30%


220

1388

5 907

611

1549

12 170

1228

2 937

40% BE

Bron:

224

50% EU

60% NEU

70%

80%

90%

100%


35

In 2003 hadden zowat 5.700 mensen - onder wie 49,4% vrouwen - de begeleiding beëindigd. Per vijf deelnemers hebben vier hun begeleiding volledig doorlopen. Anderen hebben onderweg afgehaakt. Er zijn meer jonge mannen die afhaken (24%) dan jonge vrouwen (21%). Dit kan te maken hebben met de meer chaotische schoolloopbaan van jonge mannen; ze stappen vaker uit het onderwijssysteem zonder diploma op zak waardoor ze minder inzetbaar zijn tijdens het inschakelingstraject.

Grafiek 18: Situatie op 31 december 2003 van de deelnemers aan het Begeleidingsplan volgens gender

Vro uwen

696

M annen

309

575

To taal

208

1271

0%

10%

20%

30%

44

1366

517

36

2 545

40% Werk

Bron:

1179

50%

Opleiding

60% A ZW

70%

80

80%

90%

100%

Andere


Anderzijds heeft 28,8% van de jongeren die het volledige begeleidingsprogramma doorlopen hebben een job gevonden. Bij de vrouwen ligt dit percentage iets hoger (31,2%) dan bij de mannen (26,3%). De meerderheid van de jongeren heeft een atelier Actief Zoeken naar Werk gevolgd en was op 31 december op autonome wijze werk aan het zoeken. Dit was het geval voor 62,5% van de mannen en voor 52,9% van de vrouwen. Ten slotte, vooral vrouwen (59,8%) volgden een opleiding (scholing of bijscholing), maar het betreft hier een relatief beperkte groep (respectievelijk 13,9 en 9,5%).

2.2.2.

Partners van de BGDA

Sinds het begin van de jaren '90 heeft de BGDA in het kader van het gecoördineerd socioprofessioneel inschakelingsdispositief overeenkomsten met de lokale actoren en dit om de kansen van de werkzoekenden om een job te vinden te vergroten.

A. OCMW's De 19 OCMW's41 van het Gewest zijn partner van de BGDA om de inschakeling van leefloners of gelijkgestelden te bevorderen. In 2003 hebben zij 10.282 personen, waarvan 49,6% vrouwen, begeleid in het kader van het socioprofessioneel inschakelingsdispositief. Zoals we zullen kunnen vaststellen begeleiden de OCMW's proportioneel meer vrouwen dan de inschakelingsvzw's en de diensten van de BGDA. Het aandeel van de vrouwen schommelt in functie van de leeftijd van de deelnemers. Het aandeel van de vrouwen is het hoogst bij de deelnemers van minder dan 25 jaar (55,7% ten opzichte van 43,8% voor de 45-plussers). Het aandeel van de jongeren is hoger bij de deelneemsters dan bij het geheel van de vrouwelijke werkzoekenden (respectievelijk 28,8% en 20,1%). Bij de mannen is deze oververtegenwoordiging van de jongeren minder uitgesproken (respectievelijk 22,5% en 18,1%).

41

Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 27 juni 1991 (gewijzigd door het Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 16 januari 1997). Deze maatregel geniet de steun van het ESF, Doelstelling 3, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.


36

Grafiek 19: Deelnemers aan het partnership OCMW's per leeftijdsklasse en gender - 2003

1468

Vro uwen

3 072

1164

M annen

To taal deelnemers

3 298

2 632

NWWZ M annen

NWWZ To taal

1280

26 055

3 918

8 067

27 402

4 406

16 335

53 457

8 324

0%

20%

40% < 25 jaar

Bron:

719

6 370

8 268

NWWZ Vro uwen

561

60% 25-45 jaar

80%

100%

> 45 jaar


Wat het studieniveau van de deelnemers betreft, stellen we geen genderverschil vast. Het publiek dat door de OCMW's wordt ontvangen is hoofdzakelijk laaggeschoold. 63% van de vrouwen en de mannen beschikken niet over een diploma hoger secundair, wat lager is dan bij de begeleidingsdienst van de BGDA of bij de inschakelingsvzw's (zie verder). Dit percentage benadert evenwel de proportie vrouwelijke werkzoekenden die hoogstens een diploma lager secundair hebben. Bij de mannen kunnen we een lichte ondervertegenwoordiging vaststellen (68,5% van de mannelijke werkzoekenden zijn laaggeschoold). 12% van de deelnemers, zonder onderscheid tussen vrouwen en mannen, hebben een diploma van het hoger onderwijs. Het profiel van het publiek van de OCMW's in termen van het studieniveau is dus identiek voor vrouwen als voor mannen, wat niet het geval is voor het geheel van werkzoekenden. Wanneer we de inactiviteitsduur bekijken, stellen we vast dat personen met een inactiviteitsduur van meer dan 2 jaar de grote meerderheid van het publiek vormen, en dit zowel bij vrouwen als bij mannen. Hun aandeel bij de vrouwen is het grootst (40,6% ten opzichte van 35,6% bij de mannen). Daarna komt de groep die een inactiviteitsduur heeft van minder dan 6 maanden die 30% vertegenwoordigt, en dit bij beide geslachten.

Grafiek 20: Deelnemers aan het partnerchip OCMW's volgens inactiviteitsduur en gender - 2003 a) Vrouwen 6-11 maanden 16,9%

<6 maanden 29,9%

Bron:

b) Mannen 12-23 maanden 12,6%

24 maanden en + 40,6%

6-11 maanden 19,1%

<6 maanden 29,8%

12-23 maanden 15,5%

24 maanden en + 35,6%


De OCMW's begeleiden relatief meer personen met een niet-Europese nationaliteit dan de andere partners. 58,2% van de vrouwen en 64,4% van de mannen hebben een nationaliteit van buiten de Europese Unie. Deze


37

proportie bedraagt 21% bij het geheel van vrouwelijke werkzoekenden en 29,8% bij het geheel van mannelijke werkzoekenden. Op 31 december 2003 werden 5.186 personen (waarvan 50,2% vrouwen) nog steeds begeleid in dit programma. Ongeveer een vierde van de deelnemers hebben een job gevonden. Deze resultaten worden verder gedetailleerd in tabel 2. 4.535 deelnemers hebben een opleiding gevolgd, 56,8% onder hen zijn vrouwen. Vier op tien vrouwen die een opleiding volgden zijn jonger dan 25 jaar (tegenover 36% bij de mannen). Voor 1.956 deelnemers werd het programma omwille van administratieve of sociale redenen onderbroken (waaronder 50% vrouwen).

Tabel 2:

Deelnemers aan het partnership OCMW's die werk gevonden hebben - 2003

Hebben een job gevonden, waaronder contract van onbepaalde duur contract van bepaalde duur contract art. 60 §7 contract art. 61 uitzendcontract zelfstandige deeltijds Bron:

Vrouwen Aantal % 1 210 100,0 254 21,0 139 11,5 720 59,5 10 0,8 26 2,1 7 0,6 54 4,5

Mannen Aantal % 1 506 100,0 320 21,2 163 10,8 902 59,9 20 1,3 38 2,5 9 0,6 54 3,6

Totaal Aantal 2 716 574 302 1 622 30 64 16 108

% 100,0 21,1 11,1 59,7 1,1 2,4 0,6 4,0

%V 44,6 44,3 46,0 44,4 33,3 40,6 43,8 50,0


Het aandeel van de vrouwen bij de deelnemers die een job hebben gevonden is lager dan hun aandeel bij het geheel van deelnemers (44,6% tegenover 49,6%). We stellen echter geen verschil vast tussen vrouwen en mannen naargelang het type contract. Zowel bij de vrouwen als bij de mannen komt tewerkstelling in het kader van artikel 60 §7 het meest voor42. 60% van degene die een job vonden worden tewerkgesteld met dit type contract. Iets meer dan 20% van de deelnemers krijgt een contract van onbepaalde duur.

B. Inschakelingsvzw's Naast het partnership voor onthaal en begeleiding dat ontwikkeld werd met de 9 Missions locales en OOTB43 heeft de BGDA ook overeenkomsten met 78 (Frans- en Nederlandstalige) vzw's die actief zijn in het domein van de socioprofessionele inschakeling en/of de creatie van microprojecten ondersteunen (zie ook verder). In een groot aantal van deze samenwerkingen houdt het partnership ook een opleidingstraject in, net zoals dit voorzien is het inschakelingsprogramma van de OCMW's (zie deel 2 over beroepsopleiding). In 2003 hebben de inschakelingsvzw's 7.598 werkzoekenden, waaronder 47,9% vrouwen begeleid. Hoewel de proportie vrouwen die door de vzw's begeleid worden in de buurt komt van hun aandeel in de werkzoekende populatie stellen we genderverschillen vast naargelang de leeftijd van het publiek. Zowel bij de vrouwen als bij de mannen, is de leeftijdsklasse van de -25-jarigen oververtegenwoordigd ten opzichte van de werkzoekende populatie. Deze oververtegenwoordiging van de jongeren is het meest uitgesproken bij de mannen: 37,4% van de mannelijke deelnemers aan de inschakelingsacties is jonger dan 25 jaar tegenover 28,2% bij de vrouwelijke deelnemers. Deze vaststellingen tonen aan dat er een verschil bestaat tussen het publiek begeleid door de inschakelingsvzw's en het publiek dat door de Socioprofessionele begeleidingsdienst van de BGDA wordt ontvangen. De eerste

42

43

Tewerkstelling in het kader van een artikel 60 § 7 en 61 verwijzen naar de desbetreffende artikels van de organieke OCMWwet van 8 juli 1976. Deze vormen de wettelijke basis voor tijdelijke tewerkstelling bij het OCMW of bij een andere organisatie (ook private bedrijven) via terbeschikkingstelling. Een gedeelte van de werkzaamheden van deze operatoren wordt ondersteund door het ESF, Doelstelling 3, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.


38

richten zich meer tot jongeren, en dan vooral jonge mannen, terwijl de proportie jongeren, zowel bij de vrouwen als bij de mannen, die door de Socioprofessionele begeleidingsdienst begeleid worden hun aandeel in de werkloosheid weerspiegelt. De proportie van personen ouder dan 45 jaar daarentegen is iets groter bij de vrouwen, maar blijft niettemin lager dan hun aandeel in de werkzoekende populatie.

Grafiek 21: Deelnemers aan het partnership inschakelingsvzw's volgens leeftijdsklasse en gender - 2003

To taal deelnemers

10%

20%

30%

40% < 25 jaar

Bron:

14 468

53 457

16 335 0%

7 741

27 402

8 067

NWWZ To taal

6 727

26 055

8 268

NWWZ M annen

646

4 406

2 487

NWWZ Vro uwen

286

2 161

1464

M annen

360

2 245

1023

Vro uwen

50% 25-45 jaar

60%

70%

80%

90%

100%

> 45 jaar


Het publiek dat door deze partners begeleid wordt is kwetsbaarder op de arbeidsmarkt. Hun ongunstige positie komt onder meer tot uiting in hun studieniveau. Net zoals we dit reeds bij de begeleidingsdienst van de BGDA konden vaststellen, is het aandeel van de laaggeschoolden oververtegenwoordigd ten aanzien van hun aandeel in de volledige werkzoekendenpopulatie. In tegenstelling tot de Socioprofessionele begeleidingsdienst is het aandeel van de vrouwen bij de laaggeschoolde deelnemers hoger dan hun aandeel bij het geheel van laaggeschoolde werkzoekenden. 48,3% van de laaggeschoolde deelnemers zijn vrouwen, terwijl zij 46,5% van de laaggeschoolde werkzoekenden uitmaken.

Grafiek 22: Deelnemers aan het partnership inschakelingsvzw's volgens studieniveau en gender - 2003

Vro uwen

2 945

482

166

M annen

3 158

540

178

To taal deelnemers

6 103

1012

344

NWWZ Vro uwen

NWWZ M annen

18 490

55 305 0%

Bron:

8 607

29 582

NWWZ To taal 10%


20%

30%

5 444

9 883

25 723

40%

50%

Laag

M idden

60% Ho o g

70%

80%

5 020

10 464 90%

100%


39

Wat de inactiviteitsduur betreft, weerspiegelt het profiel van de deelnemers het algemene profiel van de werkzoekenden. Het percentage vrouwen die deelnemen aan de acties en die een inactiviteitsduur van meer dan 2 jaar hebben is hoger, terwijl bij mannen het percentage werkzoekenden met een inactiviteitsduur van minder dan 2 jaar iets hoger is. Grafiek 23 toont quasi gelijke proporties tussen de deelnemers met een Belgische nationaliteit en een nationaliteit van buiten de Europese Unie.

Grafiek 23: Deelnemers aan het partnership inschakelingsvzw's volgens nationaliteit en gender - 2003

NWWZ M annen

10%

20%

30%

21521

9 480

53 257 0%

12 896

4 590

25 723

NWWZ To taal

8 626

4 890

27 535

NWWZ Vro uwen

40% BE

Bron:

3 656

533

3 368

To taal deelnemers

1980

275

1676

M annen

1676

258

1692

Vro uwen

50% EU

60%

70%

80%

90%

100%

NEU


De sterke aanwezigheid van werkzoekenden met een niet-Europese nationaliteit werd ook vastgesteld bij het publiek van de begeleidingsdienst van de BGDA en de OCMW's. Hoewel het percentage vrouwen bij de deelnemers met een niet-Europese nationaliteit lager is (45,8% tegenover 50,2% bij de deelnemers met de Belgische nationaliteit), is hun aandeel hoger dan hun aanwezigheid bij het geheel van niet-Europese werkzoekenden (40,1%).

C. Inschakeling via een economische activiteit De partners van de BGDA hebben een reeks acties ontwikkeld die zich tot een specifiek publiek richten. Een van deze acties is de inschakeling via microprojecten44. Het doel van deze maatregel is het promoten van de maatregelen die zich tot werkzoekenden richten die via een microproject een economische activiteit wensen te ontwikkelen en zo een plaats als loontrekkende of zelfstandige op de arbeidsmarkt bemachtigen. In 2003 hebben 486 werkzoekenden, waaronder 32,3% vrouwen, beroep gedaan op de aangeboden hulp bij de voorbereiding van de creatie en het beheer van een bedrijf, de begeleiding bij de verschillende fasen en/of de hulp bij het uitvoeren van een haalbaarheidsstudie. De maatregel houdt eveneens de oriëntatie naar de creatie van een bedrijf als de opvolging na de creatie in via het in contact brengen met lokale en/of Europese startende ondernemers.

44

Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 27 juni 1991 (gewijzigd door het Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 16 januari 1997). Deze maatregel geniet de steun van het ESF, Doelstelling 3, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.


40

Wat de kenmerken van de deelnemers betreft, stellen we vast dat één op vijf vrouwen jonger dan 25 jaar is, terwijl dit percentage bij de mannen 17,5% bedraagt. De proportie 45-plussers bedraagt 15%, en dit zowel bij de vrouwen als bij de mannen. Bij de vrouwen is ongeveer de helft laaggeschoold, terwijl 27,4% van de vrouwelijke werkzoekenden die een microproject willen opstarten over een diploma hoger onderwijs beschikken. Bij de mannen zijn deze percentages respectievelijk 54,4% en 23,5%. Deze vaststellingen komen overeen met het algemene profiel van de werkzoekenden in termen van studieniveau. De meerderheid van de vrouwen heeft een inactiviteitsduur van meer dan 2 jaar (45,5% tegenover 32% bij de mannen), terwijl bij de mannen een inactiviteitsduur van minder dan 1 jaar het vaakst voorkomt (44,9% tegenover 39,3% bij de vrouwen).

D. Netwerk voor Actief Zoeken naar Werk Het netwerk Actief Zoeken naar Werk (AZW)45 bestaat uit de psychologische dienst van de BGDA en 17 partners46. Het netwerk steunt en begeleidt de werkzoekenden door alle noodzakelijke hulpmiddelen om hun zoektocht naar werk zo optimaal mogelijk te laten verlopen ter beschikking te stellen. Vertrekkende vanuit een duidelijk afgelijnd beroepsproject biedt het netwerk AZW individuele en groepsformules aan waar de werkzoekenden hun technieken om werk te zoeken (tal van instrumenten zoals het opstellen van een CV of een sollicitatiebrief, simulaties van sollicitatiegesprekken) kunnen bijsturen en ontwikkelen. Deze formules zijn naargelang het beoogde doel al dan niet intensief en aangepast aan de moeilijkheden van het deelnemende publiek. Bovendien impliceert het begrip netwerk enerzijds dat de voorgestelde methodologie en diensten gelijkaardig zijn, anderzijds dat de kandidaten van de ene naar de andere dienst kunnen overstappen. In 2003 hebben 4.994 mensen, onder wie 48,3% vrouwen, deelgenomen aan één of andere module Actief Zoeken naar Werk (alle programma's in acht genomen). Ook hier komt de deelname van de vrouwen aan deze maatregel overeen met hun aandeel in de werkloosheidscijfers, t.t.z. 48,7% vrouwen op het totale aantal werkzoekenden in het Brussels Gewest. De deelname van de vrouwen blijft van jaar tot jaar vrij stabiel: de twee voorbije jaren schommelde ze eveneens rond 48%. Verder gelijkt de leeftijdsstructuur van de deelnemers sterk op de leeftijdspiramide van de werkzoekenden. Het aandeel van de jongeren is weliswaar iets groter, vooral bij de vrouwen. De jonge vrouwen maken inderdaad een vierde uit van het totale aantal vrouwen (25,6% tegenover 21,2% bij de mannen). Bij de deelnemers die jonger zijn dan 25 jaar zijn de vrouwen dan ook iets talrijker (53%) dan de mannen. Deze lichte oververtegenwoordiging van de vrouwen vinden we ook terug in de totale groep van jonge werkzoekenden (50,6% vrouwen). Wat het studieniveau betreft, zijn de deelnemers aan het netwerk Actief Zoeken naar Werk relatief hoger geschoold dan de werkzoekenden in het algemeen. Dit geldt zowel voor vrouwen als voor mannen. De verschillen die werden vastgesteld tussen de deelnemende vrouwen en mannen komen overeen met die binnen de volledige groep van werkzoekenden: bij de mannelijke werkzoekenden is het aantal laaggeschoolden hoger dan bij de vrouwelijke.

45 46

Deze maatregel geniet de steun van het ESF, Doelstelling 3, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In totaal 17 partners, waaronder 6 die als specifiek kunnen worden aangeduid (onder meer voor werkzoekenden die problemen hebben gehad van juridische, medische,… aard) en 11 algemene AZW.


41

Grafiek 24: Deelnemers aan het netwerk Actief Zoeken naar Werk volgens studieniveau en gender - 2003

1208

Vro uwen

656

1601

M annen

To taal deelnemers

544

2 809

0%

20%

5 020

18 490 40% Laag

Bron:

5 444

8 607

55 305

NWWZ To taal

985

9 883

29 582

NWWZ M annen

441

1200

25 723

NWWZ Vro uwen

544

60% M idden

10 464

80%

100%

Ho o g


Naar inactiviteitsduur stellen we vast dat het aantal werkzoekenden dat minder dan 6 maanden werkzoekend is, relatief hoger ligt bij de deelnemers aan het atelier Actief Zoeken naar Werk dan bij de werkzoekenden in het algemeen (respectievelijk 40,6% tegen 29,7%). Daartegenover staat echter dat een aanzienlijk aantal van de deelnemers sinds meer dan een jaar werkloos is (42,7%). Ten slotte komt het profiel van de vrouwen die aan dergelijk atelier deelnemen vrij goed overeen met dat van de mannen, al zijn de vrouwen met een zeer korte inactiviteitsduur (< 6 maanden) iets talrijker dan de mannen (respectievelijk 42,4% tegen 39,0%), in tegenstelling tot het algemene profiel van de werkzoekenden waar het aantal vrouwen met zeer korte inactiviteitsduur relatief lager ligt dan het aantal mannen (respectievelijk 28,5% tegen 30,9%).

Grafiek 25: Deelnemers aan het netwerk Actief Zoeken naar Werk volgens inactiviteitsduur en gender - 2003

Vro uwen

983

962

M annen

NWWZ Vro uwen

11689

25 060

NWWZ To taal 0%

791

6 839

13 371

NWWZ M annen

20% < 6 maanden

279

421

1945

To taal deelnemers

Bron:

370

7 897

14 735 40% 6-12 maanden

716

441

695

720

1.409

7 727

14 796

8 738

16 465 60% 12-23 maanden

13 203

27 999 80%

100%

24 maanden en +


Als het aandeel van de vrouwen voor alle deelnemers aan deze maatregel 48,3% bedraagt, dan is deze slechts 38,4% voor de werkzoekenden met een niet-Europese nationaliteit. Dit is ook lager dan hun aandeel bij het geheel van werkzoekenden dat tot deze nationaliteitengroep behoort (40%).


42

De situatie van de personen die een module Actief Zoeken naar Werk gevolgd hebben, voor zover deze gekend is, laat toe om een aantal genderverschillen vast te stellen. Op 31 maart 2004 zijn meer vrouwen dan mannen aan het werk (respectievelijk 20,8% tegen 13,8%), en dit ongeacht de leeftijdsklasse of de inactiviteitsduur. De vaststelling dat de vrouwen vaker een job bekomen moet echter met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd, want deze cijfers houden geen rekening met andere variabelen zoals het niveau van het diploma van de deelnemers. Relatief meer mannen daarentegen zijn op die datum nog op zoek naar werk (respectievelijk 80,6% tegen 72,3%). Ten slotte volgt een haast identiek percentage vrouwen en mannen een opleiding (respectievelijk 6,9% en 5,6%).

Grafiek 26: Situatie op 31 maart 2004 van de deelnemers aan het netwerk Actief Zoeken naar Werk volgens gender

370

Vro uwen

1287

251

M annen

1467

621

To taal deelnemers

0%

10%

102

2 754

20%

30%

40% Werk

Bron:

122

50% Werklo o s

60%

224

70%

80%

90%

100%

Opleiding


Samengevat, met uitzondering van het netwerk Actief Zoeken naar Werk en de dienst Begeleidingsplan, begeleiden de diensten die in dit deel besproken werden een publiek dat zich in een eerder kwetsbare positie op de arbeidsmarkt bevindt. Dit komt vooral tot uiting in twee individuele kenmerken: het lage studieniveau en de niet-Europese nationaliteit. Het percentage vrouwen schommelt tussen 42,7% (bij de dienst Sociale consultatie) en 49,6% (bij de OCMW's). Wanneer we hun participatie vergelijken met hun aandeel in de werkloosheidscijfers, stellen we een lichte oververtegenwoordiging vast van de vrouwen die maximum een diploma lager secundair hebben of een niet-Europese nationaliteit. De deelnemers aan de dienst Begeleidingsplan en het netwerk AZW daarentegen, en dan vooral de vrouwelijke deelnemers, zijn hoger geschoold dan het geheel van werkzoekenden. De drie diensten van de BGDA kunnen eerder in een preventieve benadering van de Europese Werkgelegenheidsstrategie ingedeeld worden, terwijl het publiek dat door de OCMW's, en in mindere mate door de inschakelingsvzw's, wordt begeleid eerder als een curatieve benadering kan bestempeld worden. Dat deze groep sterker vertegenwoordigd is bij de vrouwen stemt overeen met de situatie van de vrouwelijke werkzoekenden. Het leeftijdsprofiel van de werkzoekenden ontvangen door de Socioprofessionele begeleidingsdienst stemt overeen met het profiel van de werkzoekenden. Jongeren zijn sterker vertegenwoordigd in het publiek dat door de OCMW's en de inschakelingsvzw's ontvangen wordt. De OCMW's begeleiden meer jonge vrouwen, terwijl het aandeel van de jonge mannen iets hoger is bij de inschakelingsvzw's.


43

2.3. Maatregelen ter ondersteuning van de inschakeling op de arbeidsmarkt 2.3.1.

Opvang van de kinderen van werkzoekenden

In dit deel wordt eerst nagegaan welk percentage kinderen jonger dan drie jaar gebruik kan maken van kinderopvangstructuren in het Brusselse Gewest. Daarna wordt de specifieke bijdrage van de BGDA inzake de opvang van kinderen van werkzoekenden onder de loep genomen, en dit via het Kinderdagverblijf en het partnership dat werd ontwikkeld. Het probleem van de toegankelijkheid van de opvangstructuren is op zijn plaats in een studie over genderverschillen, aangezien gebleken is dat dit een element van doorslaggevend belang is in de toegang tot arbeid. Deze problematiek mag dan al zowel mannen als vrouwen treffen, deze laatsten zijn er het sterkst bij betrokken. Immers, zij dragen meestal de zorg voor de opvang en de opvoeding van jonge kinderen. De vorige studie van het Observatorium over de positie van de vrouwen op de arbeidsmarkt heeft bijvoorbeeld aangetoond dat het hebben van kinderen de Brusselse vrouwen belet om uit de werkloosheid te raken, en dat het tekort aan opvangmogelijkheden hun participatie op de arbeidsmarkt extra bemoeilijkt47. Vooral de vrouwen zijn dus het slachtoffer van het gebrek aan voldoende kwaliteitsvolle plaatsen in de kinderopvang. Dit kan vrouwelijke (laaggeschoolde) werkzoekenden ontmoedigen om opnieuw een job te vinden: ze bevinden zich in een werkloosheidsval48 of ze beschikken over geen enkele oplossing voor de opvang van hun kinderen, ondanks het feit dat ze wel stappen in die richting hebben ondernomen (weigering, pogingen zonder resultaat,…). Door het ontbreken van een aangepaste opvangstructuur kunnen vrouwelijke werkzoekenden bovendien niet de nodige stappen ondernemen om werk te zoeken. Vanuit dit standpunt betekent de uitbreiding van de opvangstructuur een stimulans, een conditio sine qua non zelfs voor de participatie van moeders met jonge kinderen in het actieve beroepsleven.

A. Aantal opvangplaatsen De Europese Unie heeft zich in 2002 tot doel gesteld "voor 2010 te voorzien in kinderopvang voor ten minste 90% van de kinderen tussen 3 jaar en de leerplichtige leeftijd en voor ten minste 33% van de kinderen onder 3 jaar"49 en zo een belangrijke hindernis tot de participatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt weg te werken. België scoort zeer goed voor de opvang van kinderen ouder dan 3 jaar door de organisatie van het kleuteronderwijs. Voor kinderen jonger dan 3 jaar, voorziet de Franse Gemeenschap voor slechts 25,4%50 van de kinderen jonger dan 3 jaar een opvangplaats, tegen 32,8%51 in de Vlaamse Gemeenschap. Als rekening wordt gehouden met de opvangplaatsen die door de twee gemeenschappen worden gesubsidieerd en gecontroleerd, zijn in het Brusselse Gewest 315 plaatsen per 1000 kinderen52 beschikbaar. Deze bemoedigende cijfers verbergen echter een minder rooskleurige realiteit. Het opvangaanbod voor kinderen van jonger dan 3 jaar in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest komt dus in de buurt van de doelstelling die werd bepaald tijdens de Europese Top in Barcelona. Dit is echter in grote mate te danken aan de opvangplaatsen die worden gecontroleerd door Kind & Gezin, en meer in het bijzonder aan de

47

48

49 50

51

52

Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en Kwalificaties, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een werkloosheidsval zijn alle situaties waarin de overgang van vergoede werkloosheid naar werk niet financieel aangemoedigd wordt. Europese Raad van Barcelona, 15 en 16 maart 2002, Conclusies van het Voorzitterschap. Dit percentage drukt de verhouding uit tussen het totale aantal plaatsen dat afhangt van het ONE en het aantal geboorten van dat jaar vermenigvuldigd met 2,5 (bij benadering het aantal kinderen in de leeftijd om van kinderopvang gebruik te maken). Als maatstaf neemt de ONE, naast de geboorten in Wallonië, ook 80% van de geboorten in Brussel. Bron: Office de la Naissance et de l'Enfance, 2004, Rapport d'activités 2003. Dit percentage drukt de verhouding uit tussen het totale aantal plaatsen dat afhangt van Kind & Gezin en het aantal kinderen jonger dan drie jaar in het Vlaamse Gewest. Bron: Kind & Gezin, 2004, Jaarverslag 2003. De resultaten betreffende Brussel, uitgedrukt in het percentage kinderen dat gebruik maakt van kinderopvang, komen uit de studie: AlteR&I, Dubois A. et al, 2004, Le développement de l'accueil des enfants de moins de trois ans dans les Communes de la Région de Bruxelles-Capitale, Besoins et offres d'accueil, infrastructures, locaux et ressources disponibles, obstacles au développement de l'accueil. Version II, Verslag bestemd voor de Franse Gemeenschapscommissie, Besluit 2003/1299.


44

zelfstandige structuren53. Van het totaal aantal opvangplaatsen in Brussel hangt immers 55,9% af van de ONE en 44,1% van Kind & Gezin54. In Brussel worden echter slechts vier van de vijf opvangplaatsen van de ONE en iets meer dan één op drie van Kind & Gezin gesubsidieerd. En dit terwijl de vraag naar gesubsidieerde opvangplaatsen voortdurend toeneemt om redenen van economische, financiële en sociale aard. Daarbij komt dat het aantal opvangplaatsen grote gemeentelijke verschillen vertoont. In slechts tien gemeenten stijgt het percentage plaatsen tot boven de drempel van de 33%, terwijl in vier gemeenten het percentage lager ligt dan 20% (meer bepaald in Koekelberg, Molenbeek, Schaarbeek en Sint-Joost), en in vijf andere tussen 22 en 28% (in stijgende volgorde: Anderlecht, St-Gillis, Vorst, Evere en Jette). Verschillende van de laatste negen gemeenten zijn nochtans vragende partij, wegens hun groot aantal kinderen jonger dan drie jaar en, in bepaalde gevallen, wegens het kleine aantal gesubsidieerde opvangplaatsen.

Tabel 3:

Percentage beschikbare opvangplaatsen per gemeente Totale kinderopvang*

Anderlecht Oudergem St-Agatha-Berchem Brussel Etterbeek Evere Vorst Ganshoren Elsene Jette Koekelberg St-Jans-Molenbeek St-Gillis St-Joost-ten-Node Schaarbeek Ukkel Watermaal-Bosvoorde St-Lambrechts-Woluwe St-Pieters-Woluwe Brussels Gewest

Kinderen < 3 jaar

Totaal

845 592 246 2 584 711 359 549 311 1 018 429 106 611 405 249 847 1 174 300 714 476

3 849 975 739 5 891 1 505 1 265 2 008 680 2 383 1 535 799 3 950 1 791 1 288 5 192 2 384 802 1 460 1 265

22,0 60,7 33,3 43,9 47,2 28,4 27,3 45,7 42,7 28,0 13,3 15,5 22,6 19,3 16,3 49,2 37,4 48,9 37,6

12 526

39 761

31,5

Beschikbare plaatsen (%) Totaal Totaal ONE Totaal K gesubs. ONE gesubs. &G 13,0 10,8 8,6 11,1 19,2 22,9 15,4 37,8 14,4 13,4 10,6 19,9 23,7 17,8 16,5 26,1 21,6 23,5 18,3 23,7 24,0 15,7 14,9 12,7 15,5 21,9 13,2 5,4 30,7 27,4 22,9 18,4 31,6 33,2 28,9 9,5 20,5 12,4 10,6 15,6 5,3 5,3 5,3 8,0 12,1 5,9 5,8 9,6 10,3 12,5 9,0 10,2 15,4 17,2 13,2 2,2 11,1 9,6 8,4 6,8 27,7 35,0 22,3 14,3 24,6 20,3 18,5 17,1 33,9 34,4 26,1 14,4 26,5 26,7 22,0 10,9 19,0 17,6 14,2 13,9

K&G gesubs. 4,4 3,8 3,8 7,2 3,3 9,1 2,3 7,8 2,8 10,0 0,0 6,3 1,3 2,2 2,8 5,5 6,1 7,8 4,4 4,9

* De cijfers van het ONE hebben betrekking op 2003, die van Kind & Gezin dateren van januari 2004. Bron: AlteR&I, mei 2004

Het statuut van de hoofdstad impliceert eveneens bepaalde specificiteiten met betrekking tot het gebruik van de kinderopvang55. Enerzijds ontvangt het Brussels Gewest een groot aantal pendelaars56. Sommigen maken eveneens gebruik van de kinderopvang. Het Observatorium van het Kind van de Franse Gemeenschap schat het aantal kinderen dat gebruik maakt van Franstalige opvangstructuren, maar geen verblijfplaats heeft in Brussel, op 14,8% van het totaal aantal opgevangen kinderen57. 53 54

55

56 57

Dit wordt onder andere verklaard door het feit dat de normen van Kind & Gezin soepeler zijn dan die van het ONE. Volgens het Observatorium van het Kind stagneert het door het ONE gesubsidieerde aanbod in Brussel al geruime tijd, en wordt de stagnering verklaard door het feit dat het Brusselse Gewest door het ONE niet wordt beschouwd als een prioritaire zone voor de creatie van nieuwe gesubsidieerde plaatsen. Dubois A., 2003, Les familles et les enfants bruxellois, in: Grandir à Bruxelles, les cahiers de l’Observatoire de l’Enfant, n° 11. 54% van de arbeidsplaatsen worden ingenomen door iemand die niet in het Brussels Gewest woont (bron: NIS-EAK, 2003). Lorant V., 1999, Les utilisateurs d'accueil pour enfants de 0 à 3 ans : comparaison des milieux subventionnés et non subventionnés par l'ONE à Bruxelles, Rapport de l'Observatoire de l'Enfant 16/99.


45

Anderzijds onderscheiden ze in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest drie profielen bij de gebruikers van opvang voor zeer jonge kinderen58. Deze hebben elk hun eigen noden die niet in dezelfde mate worden ingelost. Tot een eerste groep behoren de Brusselaars van de hogere socioprofessionele klasse en de pendelaars die op zoek zijn naar een klassieke opvangstructuur en eventueel naar een aanvullende structuur om in te spelen op de vraag naar arbeidsflexibiliteit of om een mobiliteitsprobleem op te lossen. Een tweede type zijn mensen die snel of op een specifiek moment opvang nodig hebben. Het gaat hier om nieuwkomers van vreemde origine, nieuwe Brusselaars en werkzoekenden. Een derde groep wordt gevormd door de werknemers in de lagere of middenklasse, die de noden opstapelen en die met de twee vorige categorieën concurreren.

B. Bijdrage van de BGDA: het Kinderdagverblijf en het partnership Het nijpende tekort aan gesubsidieerde opvangstructuren in het Brusselse Gewest en de verscheidenheid van de gebruikers zijn geen nieuwe verschijnsels. Op het einde van de jaren '8059 werd het Brusselse Gewest immers al met een gelijkaardig tekort geconfronteerd dat overigens nog werd versterkt door een voortdurend toenemende vraag60. Bovendien bracht een enquête van de BGDA aan het licht dat de werkzoekenden specifieke moeilijkheden ondervonden: plaatsgebrek, wachttijden, prijs, voorrang aan werkende ouders, nood aan een specifieke vorm van opvang,…). Het Kinderdagverblijf van de BGDA61 werd in 1992 opgericht om de vicieuze cirkel waarin kinderopvang een absolute vereiste is om een job te kunnen aannemen terwijl het kind pas kan worden ingeschreven op de wachtlijst van een opvangstructuur als de ouder het bewijs levert dat hij of zij aan het werk is te doorbreken. Sindsdien biedt het Kinderdagverblijf twee soorten diensten aan werkzoekenden die worden geconfronteerd met een tekort aan opvangmogelijkheden. Enerzijds laat het werkzoekenden toe om de moeilijke periode van de hertewerkstelling te overbruggen door hen een tijdelijke opvangstructuur aan te bieden, vergelijkbaar met een gewoon kinderdagverblijf of crèche. Met deze formule kan hun kind gedurende maximum drie maanden (de norm) in het kinderdagverblijf worden opgevangen. Anderzijds kunnen de werkzoekenden er terecht voor een specifieke opvang, zodat ze de nodige stappen kunnen zetten om een job te vinden. Bovendien heeft het Kinderdagverblijf een netwerk met de klassieke opvangmogelijkheden uitgebouwd en tracht het de ouders te helpen om er zo snel mogelijk in een van deze opvangformules een plaats te vinden. In 2003 had het Kinderdagverblijf van de BGDA een capaciteit van 35 plaatsen voor kinderen jonger dan 3 jaar. Er werden 266 kinderen opgevangen (82 met formule kinderdagverblijf, 166 met de specifieke formule en 15 in beide formules)62. In vergelijking met de voorbije jaren daalt het aantal kinderen. Die daling wordt hoofdzakelijk verklaard door de duur van het verblijf van de kinderen. Immers, het maximaal toegestane verblijf in het kinderdagverblijf bedraagt drie maanden, maar in feite is 62% van de kinderen die in 2003 werden ingeschreven er langer gebleven. De daling van het aantal ingeschreven kinderen is ook het gevolg van de toename van het aantal atypische arbeidsovereenkomsten, zoals die van zeer korte duur. Dit heeft gevolgen voor de inschrijving van de kinderen, niet alleen in de formule kinderdagverblijf, maar ook in de klassieke structuren. Verder willen we hier vermelden dat het aantal ingeschrevenen in de specifieke formule in 2003 overeenkomt met 1.100 aanwezigheidsdagen, wat een gemiddelde van 5 dagen per kind betekent. Hier was de voornaamste reden waarom mensen hun kind inschreven een nieuwe job waarbij ze nog geen alternatieve opvang hadden gevonden (53,3%) of een uitzendcontract van korte duur (17,2%).

58

59 60

61

62

Dubois A., 2003, Les familles et les enfants bruxellois, in: Grandir à bruxelles, les cahiers de l'Observatoire de l'Enfant, nr 11. Kinderdagverblijf van de BGDA, 2002, 10-jarig bestaan van het Kinderdagverblijf van de BGDA vzw. Opzet en perspectieven. De vraag werd onder andere versterkt door de toename van de activiteitsgraad van de vrouwen, het groeiende aantal eenoudergezinnen, het niet beschikbaar zijn van de werkende grootouders,… Akkoord van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 13 maart 1991 betreffende de oprichting van een Kinderdagverblijf en de prefinanciering door de BGDA. Oprichting van de (semi-openbare) vzw "Kinderdagverblijf van de BGDA" op 17 oktober 1991. Deze maatregel geniet de steun van het ESF, Doelstelling 3, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Kinderdagverblijf van de BGDA, 2004, Activiteitenrapport 2003.


46

Grafiek 27: Evolutie van het aantal kinderen dat werd opgevangen in het Kinderdagverblijf van de BGDA (1992-2003) 400 350 300 250 200 150 100 50 0

Bron:

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Occasio nele o pvang

142

202

366

333

286

336

300

229

338

299

213

169

Kinderdagverblijf

94

96

81

105

114

115

189

154

125

105

86

82

Gemengd

41

50

60

75

71

49

40

47

22

28

21

21

Kinderdagverblijf

Deze resultaten getuigen van de blijvende moeilijkheid om een plaats te vinden in een alternatieve opvangstructuur63. De wachttijden lopen er vaak op tot meer dan 3 maanden, waarmee de nood aan specifieke opvang eens te meer wordt aangetoond. Het soort opvang dat wordt gevraagd is immers divers. Het is trouwens daarom dat werd beslist een tweede Kinderdagverblijf op te richten dat dezelfde diensten zal aanbieden en dat haar deuren zal openen in Molenbeek tijdens de 2de helft van 2005 of begin 2006. In 1993 heeft de BGDA voor kinderen jonger dan drie jaar een partnership64 met reeds bestaande kribbes die erkend zijn door het ONE en Kind & Gezin op het getouw gezet. De bedoeling was om nog meer tegemoet te komen aan een aanzienlijke vraag op het moment waarop het Begeleidingsplan voor Werklozen in voege trad, en om vervolgens (in 1997) een opvangmogelijkheid te bieden aan wie een inschakelingstraject volgt. In 2003 werden op die manier 87 plaatsen, verdeeld over 13 kinderdagverblijven in het Brussels Gewest, exclusief voorbehouden aan werkzoekenden die deelnamen aan een inschakelingstraject. In datzelfde jaar hebben 171 kinderen - onder wie 119 nieuwe - gebruikgemaakt van een opvangplaats in een kinderdagverblijf van het netwerk65. Niet alleen het aantal kinderen dat werd opgevangen is toegenomen ten opzichte van de vorige jaren, met name dankzij de opvangcapaciteit, ook de wachtlijst is langer geworden. In 2003 werden 348 aanvragen, hetzij twee op drie, zonder gevolg geklasseerd omdat alle plaatsen waren ingenomen.

63

64

65

Vanaf 2002 zag het Kinderdagverblijf zich genoodzaakt om een wachtlijst in te voeren om dringende aanvragen te kunnen behandelen en zodoende een betere dienstverlening naar de ouders en de kinderen te kunnen verzekeren. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 27 juni 1991, gewijzigd door het Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 16 januari 1997 met als doel de werkzoekenden te helpen bij het vinden of opnieuw vinden van een job. Deze maatregel geniet de steun van het ESF, Doelstelling 3, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Partnership voor de opvang van kinderen jonger dan 3 jaar van werkzoekenden, 2004, Activiteitenrapport 2003.


47

Grafiek 28: Evolutie van het aantal aanvragen, beschikbare plaatsen en kinderen dat werd opgevangen bij de partners (1997-2003) 600 500 400 300 200 100 0

Bron:

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Onthaalcapaciteit

48

60

60

48

54

81

87

Wachtlijst

104

114

114

202

384

402

519

Ongunstig gevo lg

26

35

42

140

299

302

348

Kinderen

110

118

117

92

126

141

171

Kinderdagverblijf

Het Kinderdagverblijf en het partnernetwerk richten zich zowel tot mannen als tot vrouwen die op zoek zijn naar een dringende opvang, maar in werkelijkheid maken hoofdzakelijk de vrouwen gebruik van deze mogelijkheid: 9 van de 10 ouders die hun kind komen inschrijven in de ene of de andere formule - het kinderdagverblijf of de specifieke formule - bij het Kinderdagverblijf of bij een partnerkribbe, zijn vrouwen. Het profiel van de mensen die een beroep doen op de crècheformule bij het Kinderdagverblijf komt overigens vrij goed overeen met dat van wie een beroep doet op de crècheformule bij het netwerk. Niet alleen betreft het een hoofdzakelijk vrouwelijk cliënteel, maar de meesten zijn ook tussen 25 en 34 jaar oud (bijna 3 op 5), een groot aantal is erg jong (18% jonger dan 25 jaar). Het gaat vooral om laaggeschoolden (74,7% bij het Kinderdagverblijf en 84,8% bij het netwerk, waarvan meer dan 4 op 5 een niet-erkend, meestal buitenlands diploma bezitten). Zowat twee op drie waren langer dan 1 jaar werkzoekend en ruim de helft heeft een vreemde nationaliteit (respectievelijk 51,9% en 73,3%), meestal van buiten de Europese Unie (46,8% en 72,1%). Samengevat, het is grotendeels dankzij de zelfstandige structuren dat het percentage opvangplaatsen voor kinderen jonger dan drie jaar in Brussel in de buurt van de Europese doelstelling (33%) komt. Dit percentage schommelt echter sterk van de ene gemeente tot de andere: in sommige gemeenten ligt het percentage laag terwijl ze een grotere vraag kennen. Deze opvangstructuren komen ook mensen ten goede die niet in het Brusselse Gewest wonen, wat de facto het percentage beschikbare opvangplaatsen voor Brusselse kinderen jonger dan 3 jaar doet dalen. Bovendien brengt de toename van atypische arbeidsovereenkomsten en het samenleven van families met uiteenlopende noden een verscheidenheid met zich mee van de vraag naar opvang (dringende opvang, specifieke opvang), waar de klassieke opvangstructuren niet aan aangepast zijn. De opvangstructuren van de BGDA en haar partners beantwoorden aan de noden qua opvang van jonge kinderen van een bijzonder kwetsbaar publiek dat de problemen opstapelt: vrouwen met een of meer kinderen ten laste, laaggeschoolden, jongeren, lange inactiviteitsduur, vreemde nationaliteit, in het bijzonder van buiten de Europese Unie. Deze structuren bieden werkzoekenden een tijdelijke oplossing qua opvang en helpen zo voorkomen dat ze worden uitgesloten van de werkgelegenheid of niet de mogelijkheid hebben om de nodige stappen in de zoektocht naar een job te zetten. Het gebrek aan gesubsidieerde opvangplaatsen blijft echter bestaan. Dit vindt zijn weerslag in de langere verblijfsduur in het Kinderdagverblijf en de partners, de noodzaak om een wachtlijst aan te leggen en de onmogelijkheid om aan bepaalde aanvragen te voldoen.


48

2.3.2.

Loket voor discriminatie bij aanwerving

Elk discriminatieproces, hetzij direct of indirect, op basis van het geslacht, een vermeend ras, de huidskleur, de afkomst, de nationaliteit of de etnische afkomst, de seksuele geaardheid, de burgerlijke staat, de geboorte, het fortuin, de leeftijd, de religieuze of filosofische overtuiging, de huidige of een toekomstige gezondheidstoestand, een handicap of een fysieke eigenschap, wordt formeel bij wet verboden66. Wat tewerkstelling betreft bepaalt deze wet bovendien dat elke persoon, of hij werknemer of werkzoekende is, in dezelfde omstandigheden toegang moet krijgen tot de arbeidsmarkt - denken we aan selectiecriteria, aanwervings- of promotievoorwaarden en arbeidsvoorwaarden, waaronder verloning en ontslagvoorwaarden. Bijgevolg kan er sprake zijn van discriminatoir gedrag als de selectiecriteria onvoldoende objectief en redelijk kunnen worden gerechtvaardigd. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is de strijd tegen discriminatie bij aanwerving van essentieel belang want discriminatie vormt een belangrijk probleem op de arbeidsmarkt. De partijen die het Sociaal Pact voor werkgelegenheid van de Brusselaars67 hebben ondertekend, hebben hiermee trouwens hun wil geuit om elke discriminatie bij aanwerving onmogelijk te maken, onder andere door de sensibilisatieacties die sinds twee jaar door het Territoriaal Pact worden gevoerd op te voeren en nieuwe acties te ontwikkelen. In deze context heeft de BGDA in 2003, samen met het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, een informatieloket. Het verspreidt informatie over alle vormen van discriminatie bij aanwerving. Het loket is toegankelijk voor iedereen, met inbegrip van de werkgevers, die inlichtingen wenst over discriminatie bij aanwerving. Als een werkzoekende denkt dat hij of zij slachtoffer is geweest van een vorm van discriminatie tijdens een selectieprocedure, analyseert en objectiveert de consulent bovendien de situatie samen met de persoon in kwestie, om na te gaan of de vermoedens van discriminatie kunnen worden vastgesteld en of er een juridisch gevolg aan moet worden gegeven. In dit geval wordt het slachtoffer in contact gebracht met een jurist van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding die de nodige steun zal verlenen om desgevallend een vergoeding te verkrijgen. Tussen mei 2003 (opening van het loket) en april 2004 hebben 191 mensen er een beroep op gedaan. Bijna 40% van de gevraagde informatie heeft te maken met discriminerend gedrag op basis van etnische afkomst. Discriminerende handelingen op basis van leeftijd en van gezondheidstoestand komen op de tweede en derde plaats. 3,7% van de vragen had betrekking op discriminatie op basis van geslacht68: het betreft hier in totaal 7 mensen, 4 vrouwen en 3 mannen. We kunnen stellen - met de nodige voorzichtigheid gezien het kleine aantal betrokkenen - dat deze vragen naar informatie relatief gevarieerd zijn en in het bijzonder gaan over de rechten van zwangere vrouwen, seksuele intimidatie, vacatures voor typisch vrouwelijke of typisch mannelijke jobs die moeilijk toegankelijk zijn voor kandidaten van het andere geslacht. Tot slot blijkt dat twee van de drie mensen die een beroep deden op het loket voor discriminatie bij aanwerving werkzoekenden waren(67,5%), ondanks dat het loket voor iedereen toegankelijk is. 61,2% van deze werkzoekenden waren mannen. We willen hier vermelden dat 83,0% van de vrouwen de Belgische nationaliteit hebben, tegen slechts 60,8% van de mannen. Al de leeftijdscategorieën zijn vertegenwoordigd, maar het aantal jongeren (jonger dan 25 jaar) en ouderen (45 jaar en ouder) ligt hoger bij de vrouwen (respectievelijk 10,0% en 32,0%) dan bij de mannen (respectievelijk 3,8% en 20,3%). Met betrekking tot de opleiding blijkt dat bij de vrouwen vooral hoog opgeleiden contact opnemen met het loket (42,0%), terwijl we bij de mannen relatief meer laaggeschoolden vinden (59,5%).

66

67

68

Wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. Ondertekend in 2002 door de Brusselse minister van tewerkstelling, de vertegenwoordigers van de werknemers, de werkgevers en de middenstand. Het onderwerp van de vraag, hier het geslacht, geeft geen indicatie van het bestaan van discriminatie maar enkel het domein van de klacht of de vraag naar interventie.


49

Besluit In dit deel hebben we in een eerste hoofdstuk de elementen willen bepalen die bij het opstellen en de verspreiding van de werkaanbiedingen tot een verschillende behandeling van vrouwen en mannen aanleiding zouden kunnen geven. Uit meerdere voorbeelden is immers gebleken dat bij de opstelling van de werkaanbieding het criterium van het gender expliciet of impliciet aanwezig kan zijn, ondanks de wettelijke bepalingen en het gebruik van genderneutrale markers. In het geval van expliciete aanduidingen verwijzen we onder meer naar het debat over de vervrouwelijking van de beroepsnamen. In het Nederlands wordt geopteerd voor genderneutrale aanduidingen in werkaanbiedingen en jobomschrijvingen. Wanneer men naar de persoon in functie verwijst, kan men opteren voor een vervrouwelijking. In het geval van impliciete verwijzingen vestigen we de aandacht op de hele problematiek met betrekking tot een overwaardering van bekwaamheden die vanuit gangbare opvattingen aan mannen worden toegeschreven of tot een onderwaardering van bekwaamheden die impliciet als vrouwelijk beschouwd worden. Dit fenomeen wordt niet enkel vastgesteld tijdens het opstellen van werkaanbiedingen. Ook tijdens hun carrière kunnen vrouwen geconfronteerd worden met functieclassificaties die eigenschappen die vanuit gangbare opvattingen aan vrouwen worden toegeschreven op een andere manier een andere waarde toekennen dan eigenschappen die aan mannen worden toegeschreven. Uit deze vaststellingen blijkt het belang zowel van het bepalen van de reële noden met betrekking tot techniek, intellect, gedrag en fysiek als van de uurregeling om een vacante betrekking op een objectieve en genderneutrale wijze te omschrijven. Een dergelijke beschrijving zou moeten beletten dat bepaalde filter- of selectiemechanismen kandidaten op basis van geslacht anders behandelen. Nog steeds in verband met de werkaanbiedingen vertoont de analyse van het profiel van de werkzoekenden die ze hebben ingevuld - voor zover dit gekend is bij de BGDA - globaal overigens een evenwichtige verdeling van de geslachten. In 2003 heeft één op twee werkaanbiedingen inderdaad geleid tot de aanwerving van een vrouw. Als we de eigenschappen van de werkaanbiedingen onder de loep nemen, stellen we nochtans gendergebonden verschillen vast. De meeste werkaanbiedingen voor arbeidsovereenkomsten van bepaalde duur of voor deeltijdse jobs worden ingevuld door vrouwen. Het aandeel van de vrouwen aangeworven in de medische, sociale en de verzorgingssector of nog in administratieve beroepen weerspiegelt de grotere aanwezigheid van de vrouwen in deze beroepen, terwijl ze minder nadrukkelijk aanwezig zijn in de bouwsector, net als in de informatica en de logistieke en technische beroepen. Verder blijkt ook dat meer vrouwen dan mannen worden aangeworven in de leeftijdsgroep van 25 tot 34 jaar en bij de hooggeschoolden. Ten slotte merken we op dat, als iemand wordt aangeworven met een hoger diploma dan aanvankelijk gevraagd, het meestal een vrouw betreft, daar waar meer mannen dan vrouwen worden aangenomen met een diploma dat lager is dan aanvankelijk werd vooropgesteld. Dit toont aan dat overkwalificatie frequenter voorkomt bij vrouwen, en onderkwalificatie bij mannen. Hieruit zouden we kunnen afleiden dat vrouwen bij hun aanwerving vaker geneigd zijn om een onderbenutting te aanvaarden, en dus een job aanvaarden waar het studieniveau lager dan hun diploma is. Dat mannen vaker dan vrouwen een job vinden boven hun diplomaniveau zou te maken kunnen hebben met het feit dat mannen er meer in slagen om ook andere bekwaamheden te laten valoriseren, zoals anciënniteit of ervaring. In een tweede hoofdstuk werd de begeleiding van werkzoekenden door de BGDA en zijn partners onderzocht. In de eerste plaats werden een aantal begeleidingsmaatregelen onderzocht die zich zowel tot vrouwen als tot mannen richten, met name de dienst Arbeidsbemiddeling en het inschakelingsdispositief (de socioprofessionele begeleidingsdienst, de dienst Sociale consultatie en de dienst Begeleidingsplan van de BGDA maar ook de partnerships met de OCMW's, de inschakelingsvzw's en het netwerk Actief Zoeken naar Werk). Hoewel deze begeleidingsmaatregelen zich zowel tot vrouwen als tot mannen richten, wat ook blijkt uit de gegevens, kunnen we niettemin een aantal verschillen tussen vrouwen en mannen die verband houden met andere kenmerken zoals hun leeftijd, studieniveau,… vaststellen. Wat deze begeleidingsmaatregelen betreft vertoont de deelname van de vrouwen in 2003 geen significante verschillen in vergelijking met hun aandeel in de werkloosheidscijfers. Enkel de dienst Sociale consultatie en de

50


inschakeling via economische weg telden minder vrouwelijke deelnemers. Op deze twee uitzonderingen na, maken er, met andere woorden, nagenoeg evenveel vrouwen als mannen gebruik van deze maatregelen. Deze verhouding blijft bovendien vrij stabiel van jaar tot jaar. Het aandeel van de vrouwen bij de werkzoekenden die een beroep doen op de dienst Sociale consultatie is 42,7%. Voor deze dienst is het "individueel omgaan" met zijn of haar gezondheidstoestand vaak een factor die meer bijdraagt tot de interpretatie van de resultaten dan de verschillen tussen vrouwen en mannen. Wat de acties gevoerd door de inschakeling via economische weg betreft, is een derde van de deelnemers een vrouw, wat overeenkomt met de proportie vrouwen bij de beginnende zelfstandigen. Het globale aandeel van de vrouwen in de verschillende maatregelen verbergt een aantal genderverschillen. Het leeftijdsprofiel van de werkzoekenden ontvangen door de Socioprofessionele begeleidingsdienst stemt overeen met het profiel van de werkzoekenden. Jongeren zijn sterker vertegenwoordigd in het publiek dat door de OCMW's en de inschakelingsvzw's ontvangen wordt. Zo ontvangen de OCMW's meer jonge vrouwen, terwijl we meer jonge mannen bij het publiek van de inschakelingsvzw's tellen. Het publiek dat begeleid wordt door de OCMW's, en in mindere mate ook door de inschakelingsvzw's, heeft vaker een inactiviteitsduur van meer dan twee jaar. Deze groep is groter bij de vrouwen dan bij de mannen, net zoals dit in de werkloosheid het geval is; vrouwen raken moeilijker uit de werkloosheid en hebben dus een langere inactiviteitsduur. Een aantal begeleidingsmaatregelen zoals de Socioprofessionele begeleidingsdienst en de inschakelingsvzw's richten zich tot een publiek dat zich in een minder gunstige positie bevindt. Dit komt onder meer tot uiting in het lage kwalificatieprofiel. Met uitzondering van het publiek dat door de OCMW's en de inschakelingsvzw's ontvangen wordt, zijn vrouwen vaker hoger geschoold, terwijl de mannen sterker vertegenwoordigd zijn bij de laaggeschoolden. Ook dit resultaat beantwoordt aan het profiel van de Brusselse werkzoekenden. Zowel bij de Socioprofessionele begeleidingsdienst als bij de partnerships met de inschakelingsvzw's en de OCMW's stellen we een relatief sterke vertegenwoordiging van deelnemers met een niet-Europese nationaliteit vast. De proportie vrouwen bij deze deelnemers ligt echter lager dan het aantal vrouwen bij de deelnemers met een Belgische nationaliteit. Door de band blijkt ten slotte dat na afloop van de begeleidende maatregelen verhoudingsgewijs meer vrouwen dan mannen aan het werk zijn, soms is dit verschil beperkt, soms is het meer uitgesproken. Een uitzondering vormt de proportie vrouwen die een job hebben gevonden na een begeleiding van de OCMW's; het aandeel van de vrouwen is lager dan hun algemeen aandeel in deze maatregel. Het is echter onmogelijk om een rechtstreeks verband te leggen tussen het gender en de door de maatregel bevorderde tewerkstelling, vermits andere kenmerken, zoals bijvoorbeeld het opleidingsniveau, eveneens een rol spelen. Bovendien is het onmogelijk om de werkgelegenheid te evalueren in termen het type arbeidsovereenkomst, het werktijdregime,... De analyse van het aandeel van de vrouwen in termen van participatie en resultaten beperkt zich noodgedwongen tot de variabelen die aanwezig zijn in de gegevensbasis. Bepaalde kenmerken zoals het beroepsverleden,… kunnen een rol spelen bij de inschakeling op de arbeidsmarkt, maar deze kenmerken kunnen niet via deze methode geanalyseerd worden. Ten slotte werden de opvang van jonge kinderen van werkzoekenden en de het informatieloket voor discriminatie bij aanwerving bestudeerd vanuit het genderperspectief. Deze thema's hebben in sterkere mate en op specifieke wijze met vrouwen te maken hebben. Zo is in het Brusselse Gewest het tekort aan gesubsidieerde opvangplaatsen nog steeds actueel, met al dan niet opvallende verschillen volgens gemeente. Ondanks de bijdrage van de opvangstructuren van de BGDA en zijn partners tot een oplossing van het opvangprobleem van de werkzoekenden, hoofdzakelijk van de vrouwen, blijft het tekort aan plaatsen bestaan. Dit betekent dat de betrokkenen het risico lopen van uit de werkgelegenheid te worden uitgesloten en niet in de mogelijkheid verkeren om de nodige stappen in de zoektocht naar een job te zetten. Met de bedoeling een extra steentje bij te dragen werd dan ook beslist om een tweede Kinderdagverblijf op te richten dat eind 2005 of begin 2006 de deuren zal openen. Het informatieloket voor discriminatie bij aanwerving, ten slotte, dat in 2003 werd geopend, krijgt ook met vragen inzake genderdiscriminatie te maken, zij het niet in de meerderheid van de gevallen. Deze aanvragen werden overigens zowel door mannen als door vrouwen ingediend.


51

In dit deel van de studie stonden het beheer van de werkaanbiedingen en de begeleiding van de werkzoekenden centraal. De geanalyseerde gegevens dateren echter van 2003. Vandaar dat, na de voorstelling en de bespreking van de voornaamste resultaten, het gepast is om bepaalde recente evoluties kort toe te lichten. Enerzijds citeren we, qua beheer van de werkaanbiedingen, de Brusselse Dienst voor Werkgevers (BDW), die operationeel is sinds februari 2004. De doelstellingen van deze dienst hebben op zowel de werkgevers als de werkzoekenden betrekking. De BDW beoogt een kwaliteitsverbetering van de dienstverlening naar werkgevers door een omschrijving van hun nood aan personeel en van de vereiste vaardigheden aan te bieden, evenals de opvolging van de behandeling van de werkaanbieding. Deze werking berust op een gecoördineerde prospectie samen met de partners en wordt ondersteund door een gemeenschappelijke methodologie. Daarmee samenhangend beoogt de BDW ook een stijging van het aantal door de werkgevers gecommuniceerde werkaanbiedingen. Voor de werkzoekenden betekent dit eveneens een aantal voordelen: de verspreiding en de toegankelijkheid van de werkaanbiedingen (ook diegene die buiten de mazen van het traditionele circuit vielen) neemt toe, hun kansen tot aanwerving verhogen omdat de werkzoekenden toegang hebben tot een groter aantal werkaanbiedingen die aangepast zijn aan hun profiel, onder meer dankzij een betere omschrijving van de vaardigheden die nodig zijn zodat iedere vorm van discriminatie wordt vermeden. Anderzijds, wat de opvolging van de werkzoekenden betreft, wordt het Contract voor Beroepsproject (CBP) in 2004 de as waar de activiteiten inzake advies en begeleiding zich rond structureren. Het Contract voor Beroepsproject past immers in het kader van de uitwerking van het samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat, de Gewesten en de Gemeenschappen inzake de actieve begeleiding van de werklozen. Het wil de werkzoekende helpen om zijn of haar beroepsproject te realiseren door een toename van de vaardigheden die nodig zijn om een job te vinden en om zelfstandig te handelen. Binnen de BGDA heeft het tot stand komen van het CBP bovendien een reorganisatie van de interventies met zich meegebracht met de bedoeling de acties beter op elkaar af te stemmen en zo het effect ervan te versterken. De dienst Arbeidsbemiddeling bijvoorbeeld wordt voortaan in twee diensten opgesplitst: enerzijds de dienst Werkaanbiedingen die alle werkaanbiedingen beheert en de personen die zich spontaan aanbieden ontvangt, anderzijds de dienst Beroepsproject die zorgt voor de begeleiding. De dienst Begeleidingsplan heeft zijn acties naar werkzoekenden jonger dan 25 versterkt en kadert deze nu in de onderhandeling en het afsluiten van het CBP. In 2004 hebben de Socioprofessionele begeleidingsdienst en het netwerk Actief Zoeken naar Werk hun krachten gebundeld met het oog op het afstemmen van hun activiteiten en het vormen van een enkele dienst: de dienst Begeleiding/Actief Zoeken naar Werk. Tot slot verwezenlijken verschillende partners die actief zijn op het vlak van de socioprofessionele inschakeling, een aantal acties in het kader van de uitwerking van contracten voor beroepsproject afgesloten tussen consulenten en werkzoekenden.

2de deel: Beroepsopleiding in het Brussels Gewest

Inleiding Beroepsopleiding vormt een zeer belangrijke uitdaging, zowel op economisch als op sociaal vlak. Zij draagt bij tot een verhoging van de productiviteit en van de inkomens van de werknemers, en vermindert het risico op werkloosheid. In een regio als Brussel, waar de werkloosheidsgraad meer dan 20% bedraagt en zelfs meer onder laaggeschoolden, is beroepsopleiding een essentieel onderdeel van het werkgelegenheidsbeleid. Het is ook één van de prioriteiten van de Europese Werkgelegenheidsstrategie. Het niet afgestemd zijn van de kwalificatie op de arbeidsmarkt wordt vaak genoemd als één van de verklaringen voor de grote spanningen op de Brusselse arbeidsmarkt. Zij wordt immers gekenmerkt door zeer hoge kwalificatievereisten, een zeer grote concurrentie tussen de arbeidskrachten (zeer ruim rekruteringsbekken) en een groot aantal laaggeschoolde arbeidskrachten. Dit deel behandelt de beroepsopleiding in het Brussels Gewest vanuit een genderperspectief. We willen hier erop wijzen dat het onderzoek uitsluitend de beroepsopleiding betreft, de initiële opleiding maakt geen deel uit van deze studie. Permanente beroepsopleiding heeft tot doel om de beroepsinschakeling of -herinschakeling van de werknemers te bevorderen (tewerkgesteld of niet), het behoud van hun job veilig te stellen, hun vaardigheden verder te ontwikkelen, en de toegang tot de verschillende beroepskwalificatieniveaus open te stellen. Het terrein van de beroepsopleiding is zeer breed. Het omvat: het onderwijs voor sociale promotie, de stages in het kader van de middenstandsopleiding, het alternerend leren en werken voor jongeren, de bedrijfsopleidingen, de opleidingen voor Brusselse werknemers en werkzoekenden bij Bruxelles Formation of de VDAB, de opleidingen voor werkzoekenden bij de socioprofessionele inschakelingspartners in het Brussels Gewest (vzw's). Tal van actoren zijn dus werkzaam op het terrein van de opleiding: de openbare overheden, de sociale partners, de ondernemingen en de opleidingsoperatoren (overheid, privé of verenigingswezen). Deze verschillende opleidingsverstrekkers vinden we in de verschillende gewesten van het land. Het specifieke institutionele kader van het Brussels Gewest houdt in dat beide taalgemeenschappen bevoegd zijn voor persoonsgebonden materies in dit gewest. De organisatie van de beroepsopleiding komt dan ook toe aan de instellingen van de Vlaamse Gemeenschap, waaronder de VDAB, of aan de instellingen van de Franse Gemeenschapscommissie69, waaronder Bruxelles Formation. Vrouwen investeren meer in de initiële opleiding; globaal gezien behalen jonge vrouwen een hoger diploma dan de jonge mannen. In Brussel zijn 52,0% van de -30-jarigen met een universitair diploma vrouwen70, terwijl dat onder de 50-plussers maar 38,7% is. Van de Brusselse vrouwen tussen 25 en 29 jaar bezit 48,8% een diploma van het hoger onderwijs, tegen 42,5% van de mannen in dezelfde leeftijdscategorie. Deze tendens van het stijgende kwalificatieniveau van de vrouwen wordt ook in de twee andere gewesten waargenomen.

69

70

Het decreet van de Franse Gemeenschap van 19 juli 1993 verleent de Franse Gemeenschapscommissie bepaalde bevoegdheden van de Franse Gemeenschap. Het gaat meer bepaald om toerisme, sociale promotie, beroepsomschakeling en herscholing, met inbegrip van de permanente vorming voor de middenstand, enz. Bron: NIS-EAK 2003

54


Ondanks deze stijging van het opleidingsniveau bij de Brusselse arbeidskrachten blijft het Brussels Gewest een groot aantal laaggeschoolden tellen. Dit geldt zowel voor de vrouwen als voor de mannen: 24,8% van de vrouwen tussen 25 en 30 jaar heeft geen diploma van het hoger secundair onderwijs, tegen 15,8% in Vlaanderen en 17,5% in Wallonië. Brusselse laaggeschoolde vrouwen komen vaker in de werkloosheid terecht. Hun werkloosheidsgraad bedraagt 26,7%, tegen 10,2% in Vlaanderen en 16,7% in Wallonië71. Tot slot herinneren wij eraan dat de werkloosheidsgraad van laaggeschoolde vrouwen bijna 4 keer hoger is dan dat van hooggeschoolde vrouwen in het Brussels Gewest. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kent dus een sterkere dualiteit van het scholingsniveau dan de andere twee gewesten: aan de ene kant beschikt het over een groot aantal hooggeschoolden en aan de andere kant telt het een groot aantal laaggeschoolden. Vertoont de beroepsopleiding in Brussel dezelfde kenmerken als de interne werkgelegenheid? Wat is de positie van de vrouwen op de markt van de beroepsopleiding? Bestaat dezelfde segregatie in de beroepsopleiding als in de initiële opleiding? Hoe uit deze segregatie zich bij de opleidingsverstrekkers en welke gelijkenissen zijn er tussen de arbeidsmarkt en de markt van de beroepsopleiding?

71

Ter vergelijking: de globale vrouwelijke werkloosheidsgraad bedraagt 15,2% in Brussel, 6,3% in Vlaanderen en 12,0% in Wallonië. De laaggeschoolde mannen kennen eveneens hogere werkloosheidsgraden: in het Brussels Gewest bedraagt hun werkloosheidsgraad 25,1% (tegenover 15,9% voor alle mannen), in het Vlaams en Waals Gewest bedraagt deze werkloosheidsgraad respectievelijk 7,8% en 15,0% (tegenover respectievelijk 5,2% en 10,0%). Bron: NIS-EAK 2003

1. Context Na de situering van de beroepsopleiding analyseren we in dit tweede deel achtereenvolgens het onderwijs voor sociale promotie, de middenstandopleidingen, de bedrijfsopleidingen, het alternerend leren en werken, de opleidingen georganiseerd door het Institut Bruxellois Francophone pour la Formation Professionnelle Bruxelles Formation (IBFFP), ook wel Bruxelles Formation genoemd, en de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding - Regionale Dienst Beroepsopleiding Brussel (VDAB-RDBB), en de opleidingen georganiseerd in het kader van de socioprofessionele inschakeling. Om tot slot een globaler beeld te krijgen, volgt in het laatste hoofdstuk van dit deel een transversale analyse van de opleiding van werkzoekenden en werknemers, waarin de verschillende opleidingsverstrekkers gegroepeerd worden.

1.1. Structuur van de beroepsopleiding in het Brussels Gewest Om redenen van statistische, geografische en institutionele aard is het niet evident om een balans te maken van de beroepsopleiding in Brussel.

Schema 2: Structuur van de beroepsopleiding in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

F GC

V la a m s e G e m e e ns c ha p

FGC

Vlaamse Gemeenschap

M iddenstanso pleidingen

EFP M E

VIZO-Syntra

Deeltijds leren en werken

CEFA

CDO/CDV

IBFFP B ruxelles Fo rmatio n

VDA B -RDB B

ASB L

VZW

Onderwijs in so ciale pro mo tie

Openbare verstrekkers van bero epso pleiding

So cio pro fessio nele inschakelingsvzw's

B edrijfso pleidingen

Interne en externe bedrijfso pleidingen

De institutionele complexiteit maakt een totaalbeeld van de opleiding in Brussel erg moeilijk. De verstrengeling van de materies opleiding en werkgelegenheid, en opleiding en onderwijs zorgt voor een moeilijk te ontwarren kluwen, op verschillende bevoegdheidsniveaus (federaal, gewestelijk en communautair). Beroepsopleiding is een gemeenschapsbevoegdheid; de Franse Gemeenschap heeft deze bevoegdheid overgedragen aan de Franse Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (FGC), terwijl zij aan Nederlandstalige zijde bij de Vlaamse Gemeenschap is gebleven. De openbare diensten die met beroepsopleiding zijn belast, zijn de VDAB, aan Nederlandstalige zijde, en Bruxelles Formation aan Franstalige zijde. Daarnaast zijn er een heleboel actoren met uiteenlopende sociale doelen: de overheden, de sociale partners op sectoraal of interprofessioneel niveau en de opleidingsoperatoren (overheid, semi-overheid, privé of verenigingswezen).

De administratieve gegevens van de verschillende opleidingsverstrekkers zijn moeilijk onderling vergelijkbaar, om verschillende redenen. Een eerste reden is de periodiciteit van de tellingen. Zo kan hetzij het kalenderjaar, hetzij het schooljaar als referentie worden genomen. Een andere oorzaak is dat de geografische indeling niet systematisch gebaseerd is op de woonplaats van de deelnemers: sommige stagiairs kunnen een opleiding in


56

Brussel volgen, maar in Vlaanderen of Wallonië wonen, en omgekeerd. Bovendien is het Brussels Gewest klein en zijn demografische steekproeven vaak beperkt of zelfs ontoereikend om het betrouwbaarheidsinterval te leveren dat nodig is voor de analyse en interpretatie van bepaalde statistische gegevens. Verder worden sommige stagiairs ook dubbel geteld, bijvoorbeeld in het geval van een partnership of wanneer zij meerdere opleidingen bij dezelfde opleidingsverstrekker volgen. Ook de manier waarop de verstrekte opleidingsuren of het aantal inschrijvingen wordt geteld, kan de vergelijkende studie bemoeilijken. Andere problemen houden verband met het gebrek aan gegevens (statuut, scholingsniveau, leeftijdscategorie en geslacht) over het profiel van de deelnemers aan de opleidingen enerzijds en over de verworven vaardigheden wanneer de opleiding niet tot een getuigschrift leidt anderzijds72.

1.2. Structuur van de diploma's in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest De opleidingsprofielen van werknemers en werkzoekenden werden uitgebreid besproken in de hoofdstukken 5 en 6 van het eerste luik van de studie over de vrouwen op de Brusselse arbeidsmarkt73. Deze paragraaf herhaalt kort de voornaamste kenmerken van de structuur van de diploma's en in het bijzonder de specifieke situatie van de vrouwen in Brussel.

Grafiek 29: Brusselse werkende beroepsbevolking volgens studieniveau, leeftijdsklasse en gender (in %) - 2003 a) Vrouwen

b) Mannen

35,0

35,0

30,0

30,0

25,0

25,0

20,0

20,0

15,0

15,0

10,0

10,0

5,0

5,0

0,0

0,0 Lager

LSO

< 35 jaar

Bron:

HSO

35-44 jaar

Ho ger niet-univ. 45 jaar en +

Univ.

Lager

LSO

< 35 jaar

HSO

35-44 jaar

Ho ger niet-univ.

Univ.

45 jaar en +

NIS-EAK, berekeningen Observatorium

Bij de werkende Brusselaars hebben de Brusselse vrouwen uit de jongere generaties verhoudingsgewijs een hoger initieel opleidingsniveau. Bij de 45-plussers stellen we het omgekeerde vast. Van de werkende vrouwen jonger dan 35 jaar heeft 31,4% een universitair diploma en bij de vrouwen ouder dan 45 jaar is dit 24,9%. Bij de mannen heeft meer dan 30% van de werkende 45-plussers een universitair diploma tegenover 25,9% bij de mannen jonger dan 35 jaar.

De deelname van laaggeschoolde arbeidskrachten op de arbeidsmarkt verschilt sterk naargelang het geslacht: slechts 26,2% van de Brusselse vrouwen met maximum een getuigschrift van het lager secundair werkt, tegen 41,4% van de Brusselse mannen. De beperktere deelname van laaggekwalificeerde vrouwen aan de arbeidsmarkt kan verklaard worden door de horizontale segregatie, die vrouwen minder professionele alternatieven biedt, door de minder constante en onderbroken beroepsactiviteiten ten gevolge van de aanwezigheid van kinderen en door de geringere participatie van vrouwen van vreemde afkomst op de arbeidsmarkt.

72

73

Deze statistische lacunes en de oplossingen daarvoor zijn beschreven en uitgewerkt in de studie van de Brier C. en A. Legrain, februari 2001, Etat des lieux de la formation professionnelle à Bruxelles 1999-2000, ICHEC, studie op vraag van de Commission Consultative en matière de Formation, d’Emploi et d’Enseignement (CCFEE), Brussel. Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Beroepsopleiding in het Brussels Gewest

57

Grafiek 30: Brusselse werklozen volgens studieniveau, leeftijdsklasse en gender (in %) - 2003 a) Vrouwen 2.537

<25 jaar

1.989

2.190

25- 29 jaar

2.254

4.053

30- 39 jaar

884

50 jaar en + 0%

663

454

20%

Lager en LSO

1.490

1.075

40%

HSO

60%

662 1.971

2.113

260

Hoger ond.

193

302

1.121

2.416

2.921

40- 49 jaar

Bron: Opm.:

b) Mannen

544 80%

Andere st udies

100%

< 25 jaar

2.778

25-29 jaar

2.342

30-39 jaar

3.938

40-49 jaar

2.872

950

50 jaar en +

893

468

0%

1.903 2.079

20%

Lager en LSO

40% HSO

176

1.547 917

1.312 726

193

777

3.267 3.225

381

898

60%

Hoger ond.

80%

100%

Andere st udies

BGDA, berekeningen Observatorium De categorie "andere studies" omvat voornamelijk personen die een diploma in het buitenland hebben gehaald dat niet door de Franse of de Vlaamse Gemeenschap erkend is, waardoor zij worden gelijkgesteld met laaggeschoolden.

Een groot deel van de Brusselse werklozen heeft een laag studieniveau. Op basis van het diploma kunnen we stellen dat vrouwelijke en mannelijke werklozen een verschillend kwalificatieprofiel hebben. Uit grafiek 30 blijkt dat 25,7% van de vrouwelijke UVW's tussen 40 en 50 jaar en 54,2% van de vrouwelijke UVW's tussen 25 en 30 jaar minstens een diploma van het hoger secundair bezitten. Deze stijgende scholingsgraad van de werklozen is minder uitgesproken bij de mannen (respectievelijk 21,6% en 47,5%). Globaal gezien hebben vrouwelijke werkzoekenden in termen van diploma een hogere kwalificatie dan mannelijke werklozen. Tenslotte noteren we dat de stijging van de scholingsgraad voornamelijk voortvloeit uit de inkrimping van de categorie "andere studies", die vooral bestaat uit werklozen die hun studies in het buitenland hebben gevolgd.


58

2. Onderwijs voor sociale promotie (OSP) Het onderwijs voor sociale promotie biedt een uitgebreid gamma van opleidingen aan die zich in het bijzonder richten tot personen die niet meer voltijds leerplichtig zijn: werknemers, werkzoekenden, werklozen, studenten en jongeren ouder dan 15 jaar die deze onderwijsvorm als basisopleiding kiezen. Onderwijs voor sociale promotie wordt in de beide gemeenschappen georganiseerd op het niveau van het secundair onderwijs en van het hoger onderwijs van het korte type74. In de twee gemeenschappen wordt van een lineair systeem (volgens schooljaar) overgestapt naar een modulair systeem (op basis van kortere modules die recht geven op een certificaat). Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest telt 39 onderwijsinrichtingen van de Franse Gemeenschap en 6 van de Vlaamse Gemeenschap voor het secundair niveau en respectievelijk 33 en 7 voor het hoger onderwijs75.

Tabel 4:

Sociale promotie: aantal vestigingen per gemeenschap Secundair onderwijs Franse Gemeenschap (2001-2002)

162

waarvan Brussels Gewest Vlaamse Gemeenschap (2002-2003)

waarvan Brussels Gewest Bron:

Hoger onderwijs 125

39

33

112

64

6

7

Franse Gemeenschap (2001-2002), Vlaamse Gemeenschap, (2002-2003)

Tabel 5 geeft een indeling van de inschrijvingen in het onderwijs voor sociale promotie volgens gemeenschap. Studenten die verschillende modules of opleidingseenheden volgen, kunnen meermaals geteld worden76. Verschillende factoren kunnen ervoor zorgen dat de vergelijking tussen de twee gemeenschappen een vertekend beeld oplevert: opleidingsmodules van verschillende duur, een verschillend aantal stopzettingen,... Uit de tabel blijkt een groot aantal inschrijvingen in inrichtingen voor sociale promotie gevestigd in het Brussels Gewest. Globaal gezien zijn er meer vrouwelijke studenten ingeschreven dan mannelijke: 53,2% in de Franse Gemeenschap en 57,8% in de Vlaamse Gemeenschap. In Brussel ligt het percentage vrouwelijke studenten iets lager voor de Franse Gemeenschap (52,3%), maar hoger voor de Vlaamse Gemeenschap (65,0%).

Tabel 5:

Inschrijvingen in de sociale promotie per gemeenschap en gender Vrouwen

Franse Gemeenschap

waarvan Brussels Gewest Vlaamse Gemeenschap

waarvan Brussels Gewest Bron:

Mannen

Totaal

% Vrouwen

188 593

166 014

354 607

53,2

51 893

47 364

99 257

52,3

169 546

123 656

293 202

57,8

8 740

4 699

13 439

65,0

Franse Gemeenschap (2001-2002), Vlaamse Gemeenschap (2002-2003), berekeningen Observatorium

Aangezien het onderwijs voor sociale promotie verschillen vertoont naargelang de gemeenschap die het organiseert, verdiepen we ons eerst in dit type onderwijs voor de Franse Gemeenschap en vervolgens voor de Vlaamse Gemeenschap.

74 75

76

In beide gemeenschappen is het hoger onderwijs van het lange type eerder uitzonderlijk. 28 onderwijsinstellingen van de Franse Gemeenschap organiseren in het Brussels Gewest zowel secundair als hoger onderwijs. Voor de Franse Gemeenschap beschikken we over cijfers van het aantal inschrijvingen en van het aantal studenten sociale promotie: 354.607 inschrijvingen voor 148.975 studenten.


59

2.1. Sociale promotie in de Franse Gemeenschap Het onderwijs voor sociale promotie wordt beheerd en gesubsidieerd door de Franse Gemeenschap. Hoewel dit type onderwijs niet onder de regionalisering van de beroepsopleiding viel, maakt het onderwijs voor sociale promotie integraal deel uit van de globale voorzieningen voor beroepsonderwijs (of inschakelingstraject) onder het beheer van de gewestministers. In Franstalig België is het onderwijs voor sociale promotie de belangrijkste aanbieder op het gebied van volwassenenonderwijs. 68% van de studenten is ouder dan 25 jaar. Het verschil tussen vrouwen (70%) en mannen (66,5%) is beperkt. Het onderwijs voor sociale promotie leidt tot een officieel diploma erkend door de Franse Gemeenschap. Het streeft twee doelstellingen na, zoals beschreven in artikel 7 van het decreet van 1991 houdende de organisatie van het onderwijs voor sociale promotie77: enerzijds bijdragen tot de individuele ontplooiing via een betere inschakeling in het beroeps-, sociaal, cultureel en schoolleven, en anderzijds, beantwoorden aan de opleidingsbehoeften en -vragen van ondernemingen, overheden, het onderwijs en algemeen van de sociaaleconomische en culturele wereld. Het onderwijs voor sociale promotie verstrekt het merendeel van zijn opleidingen op modulaire basis: steeds meer cursussen en programma's schakelen over van "stelsel 2" naar "stelsel 1", dat volgens "opleidingseenheden"78 werkt.

Tabel 6:

Studenten in de sociale promotie per niveau en gender (2001-2002)

Lager secundair Hoger secundair Hoger onderwijs Totaal studenten Bron: Opm.:

Franse Gemeenschap in RBC Vrouwen Mannen Totaal %V 7 346 5 872 13 218 55,6 13 483 9 093 22 576 59,7 3 868 5 084 8 952 43,2 24 697 20 049 44 746 55,2

Franse Gemeenschap

Vrouwen 27 201 41 334 13 066 81 601

Mannen 22 314 29 225 15 835 67 374

Totaal 49 515 70 559 28 901 148 975

%V 54,9 58,6 45,2 54,8

Franse Gemeenschap, berekeningen Observatorium - Het gaat om het aantal verschillende studenten ingeschreven in het onderwijs voor sociale promotie; verder zal het aantal inschrijvingen voor de verschillende modules worden besproken, aangezien één student zich voor verschillende modules kan inschrijven, kan de som hoger zijn dan hun aantal weergegeven in deze tabel. - Het hoger niveau bestaat bijna uitsluitend uit opleidingen van het korte type (99%).

In het schooljaar 2001-2002 telde het onderwijs voor sociale promotie van de Franse Gemeenschap in Brussel in totaal 44.746 leerlingen, waarvan 55,2% vrouwen. Tabel 6 geeft het aantal studenten in de sociale promotie zonder dubbeltellingen. We stellen vast dat het percentage vrouwen onder het totale aantal studenten hoger ligt dan onder het totale aantal inschrijvingen (52,3%), wat betekent dat de vrouwen in dit type onderwijs een kleiner aantal modules volgen dan de mannen. Qua studieniveau zijn er verschillen volgens gender: in het secundair onderwijs voor sociale promotie in het algemeen, en het hoger secundair in het bijzonder, zijn de vrouwen in de meerderheid. In het hoger onderwijs voor sociale promotie zijn zij in de minderheid, terwijl zij in het hoger voltijds onderwijs ruim in de meerderheid zijn (56,7%)79. De studierichtingen industrie, bouw en techniek tellen uitsluitend mannelijke studenten, terwijl de personenzorg (89% voor de hele Franse Gemeenschap en 91,8% voor Brussel) en de paramedische opleidingen (83,2% en 83,8%) voornamelijk vrouwelijke studenten tellen. In de economische richtingen, die twee derden van het totale aantal inschrijvingen vertegenwoordigen, ligt het percentage vrouwelijke studenten dicht bij het totale percentage

77

78 79

Decreet van de Franse Gemeenschap van 16 april 1991 houdende de organisatie van het onderwijs voor sociale promotie, tot wijziging van de wet van 29 mei 1959. In het schooljaar 2001-2002 viel 92,6% van de inschrijvingen onder stelsel 1 (94% in het Brussels Gewest). In het universitair onderwijs is het percentage mannelijke en vrouwelijke studenten nagenoeg hetzelfde.


60

vrouwelijke inschrijvingen. Verder zijn de vrouwelijke studenten in een beperkter aantal modules80 terug te vinden. In Brussel tellen 22 van de 418 opleidingseenheden enkel vrouwelijke studenten (schoonheidszorg, juwelen ontwerpen, secretariaat, pedicure,…) en zijn 53 opleidingseenheden 100% mannelijk (bijvoorbeeld elektronica, mechanica, microprocessors,…). Deze vaststelling bevestigt het verschijnsel van de horizontale segregatie - of de concentratie van vrouwen in een beperkt aantal beroepsactiviteiten - op de arbeidsmarkt. Deze studiekeuze heeft een invloed op het werkaanbod voor jonge vrouwen die deze opleidingstrajecten hebben gevolgd.

Tabel 7:

Inschrijvingen in sociale promotie in de Franse Gemeenschap per sectie en gender (2001-2002) Franse Gemeenschap in RBC

Totaal (1)

%V

Franse Gemeenschap

Totaal (2)

(1) / (2)

%V

In %

Secundair onderwijs Economie

50 900

57,5

154 636

56,3

32,9

Personenzorg

5 185

91,8

26 225

89,0

19,8

Algemene vorming

3 763

53,6

16 760

49,5

22,5

Industrie

1 324

10,5

11 549

6,4

11,5

Artistieke opl.

1 304

51,2

6 878

66,9

19,0

Hotels - restauratie

1 244

49,3

7 838

55,4

15,9

819

64,3

6 879

64,7

11,9

Pedagogie Kledij

530

97,7

7 641

98,9

6,9

Bouw

376

14,9

3 730

12,5

10,1

Agronomie Totaal secundair

76

0,0

1 091

32,3

7,0

65 521

58,9

243 227

58,0

26,9

Hoger onderwijs Economie

25 231

34,6

72 786

39,1

34,7

Techniek

2 668

24,8

12 110

19,4

22,0

Pedagogie

2 055

58,9

13 789

59,5

14,9

Paramedische opl.

1 874

83,8

4 177

83,2

44,9

Sociaal

1 869

61,0

7 440

65,5

25,1

0

0,0

121

26,4

0,0

Agronomie Totaal hoger Totaal inschrijvingen Bron: Opm.:

33 697

39,5

110 423

42,9

30,5

99 257

52,3

354 607

53,2

28,1

Franse Gemeenschap, berekeningen Observatorium - Het gaat om het aantal inschrijvingen voor de verschillende modules, één student zich voor verschillende modules kan inschrijven. - Deze indeling houdt geen rekening met het hoger onderwijs van het lange type (921 inschrijvingen voor de hele FG) en het aanvullend beroepsonderwijs (36 inschrijvingen). - De afdeling economie omvat een brede waaier van opleidingen zoals talen, wiskunde, informatica, boekhouding …

Een gedetailleerde analyse van de opleidingseenheden81 geeft een zeer genderstereotiep beeld: stenografie is een vrouwelijke opleidingseenheid, informatica-ondersteuning een mannelijke, evenals elektronica en mechanica maar binnenhuisinrichting of bloemschikkunst zijn overwegend vrouwelijk! Het stereotiepe beeld van de rol van beide geslachten heeft dus tot gevolg dat vrouwen slechts in een beperkt aantal secties terug te vinden zijn. We stellen ook vast dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn in de ICT-opleidingen. Waar zij 58% van de totale inschrijvingen in het secundair onderwijs voor sociale promotie uitmaken, vertegenwoordigen zij 52% in de informaticaopleidingen82. Voor het hoger onderwijs voor sociale promotie bedragen deze cijfers respectievelijk 80

81

82

Ingedeeld in studierichtingen lager en hoger secundair onderwijs, hoger onderwijs van het korte en het lange type en van de 2de graad; het gaat om opleidingseenheden binnen het kader van een pedagogische cursus of op maat volgens de individuele situatie of behoeften. Het gaat om de verschillende benamingen van de opleidingseenheden in het lager secundair in de stelsels 1 en 2 in WaalsBrabant, Henegouwen, Luik, Luxemburg of Brussel. Deze percentages zijn berekend op basis van de optelsom van de verschillende opleidingseenheden informatica in de statistieken van de Franse Gemeenschap (schooljaar 2001-2002).


61

42,9% en 22%. Het vrouwelijke aandeel schommelt in functie van het type informaticaopleiding. Zo is het aantal studentes in de modules initiatie en gebruik van software groter (toepassingen, algemene informatica, tekstverwerking,...). In de cursussen programmering daarentegen bedraagt hun aandeel maar 15% tot 20%. In de Franse Gemeenschap werden de afgeleverde attesten, op alle niveaus en voor alle studiedomeinen samen, voor 60,5% aan vrouwen uitgereikt. In Brussel werd 59% van de diploma's secundair onderwijs en 57,7%83 van de diploma's hoger onderwijs aan vrouwen uitgereikt. Dit illustreert de "révolution respectueuse" die Roger Establet84 beschrijft. Zij wordt gekenmerkt door een belangrijke omwenteling in de reproductie van het onderwijssysteem. In vergelijking met vroegere generaties, halen vrouwen vaker een diploma. Deze sociale omwenteling wordt echter beperkt door de horizontale segregatie of het aflijnen van activiteiten op basis van maatschappelijk bepaalde genderrollen.

2.2. Sociale promotie in de Vlaamse Gemeenschap Het onderwijs voor sociale promotie in de Vlaamse Gemeenschap is eveneens gevarieerd (33 studierichtingen op het niveau van het secundair onderwijs en 8 richtingen op het niveau van het hoger onderwijs van het korte type). Qua organisatie zijn er twee types onderwijs voor sociale promotie: het lineaire onderwijs (minimum 2 schooljaren) en het modulaire onderwijs (een aantal modules die over één of meerdere jaren gespreid kunnen worden). Het onderwijs voor sociale promotie in de Vlaamse Gemeenschap wordt georganiseerd door de Centra voor Volwassenenonderwijs (CVO), die secundair en hoger onderwijs aanbieden. De studenten in het onderwijs voor sociale promotie in de Vlaamse Gemeenschap zijn gemiddeld ouder: 83% is ouder dan 25 jaar (tegen 68% in de Franse Gemeenschap). De leeftijdspiramide volgens geslacht vertoont geen grote verschillen tussen de mannelijke en vrouwelijke studenten, hoewel de vrouwen, net als in de Franse Gemeenschap, gemiddeld iets ouder zijn. Voor het schooljaar 2002-2003 tellen we 13.439 inschrijvingen in het onderwijs voor sociale promotie van de Vlaamse Gemeenschap in Brussel. De studenten in Brussel zijn vaker ingeschreven voor het hoger onderwijs; 10% van de studenten in het onderwijs voor sociale promotie van de Vlaamse Gemeenschap zijn voor het hoger onderwijs ingeschreven, terwijl dit cijfer voor Brussel 16,8% bedraagt.

Tabel 8:

Inschrijvingen in het onderwijs voor sociale promotie volgens niveau en gender (2002-2003) Vlaamse Gemeenschap in BHG

Bron: Opm.:

Vrouwen

Mannen

Secundair

7 180

3 999

Hoger

1 560

700

Totaal inschrijvingen

8 740

4 699

Totaal

Vlaamse Gemeenschap

%V

Vrouwen

Mannen

Totaal

%V

11 179

64,2%

155 336

111 431

266 767

58,2%

2 260

69,0%

14 210

12 225

26 435

53,8%

13 439

65,0%

169 546

123 656

293 202

57,8%

Vlaamse Gemeenschap, berekeningen Observatorium - Referentieperiode 1 februari 2002 tot 31 januari 2003. - Een student wordt zo vaak geteld als hij/zij zich tijdens de referentieperiode inschrijft. - Sommige centra voor secundair onderwijs hebben hun hoofdzetel in Brussel, maar hebben vestigingen buiten Brussel (CVO van de Socialistische Vooruitziende Vrouwen van Brabant). Dit verhoogt het aantal leerlingen in Brussel.

Het aandeel van de vrouwen is groter in het onderwijs voor sociale promotie van de Vlaamse Gemeenschap dan in dat van de Franse Gemeenschap. In het schooljaar 2002-2003 waren 58,2% van de leerlingen secundair onderwijs voor sociale promotie en 53,8% van de studenten hoger onderwijs vrouwen. Voor Brussel liggen deze cijfers nog hoger: 64,2% en 69%.

83 84

Bron: Franse Gemeenschap (schooljaar 2001-2002) Establet R., 1998, Subversion dans la reproduction scolaire, Revue économique, Volume 39, Numéro 1, pp. 71-91.


62

Ondanks deze grotere vrouwelijke deelname blijven de vaststellingen nagenoeg dezelfde: de vrouwen situeren zich voornamelijk in de opleidingstrajecten huishoudelijk onderwijs, personenzorg en talen maar ze zijn weinig aanwezig in de technische opleidingen. Ook in de opleidingen bedrijfsbeheer zijn zij in de minderheid (43,5%). Het taalonderricht maakt twee derden van het secundair onderwijs voor sociale promotie in Brussel uit (andere talen dan Nederlands of Nederlands als 2de taal). Iets meer dan 60% van de studenten in deze richtingen zijn vrouwen. Het huishoudelijk onderwijs (naaien, koken, kleding, bloemschikkunst,...) is goed voor 17% van het Nederlandstalige onderwijs voor sociale promotie in Brussel; de studenten zijn voor 99% vrouwen.

Tabel 9:

Inschrijvingen in het secundair onderwijs voor sociale promotie volgens studiegebied en gender (2002-2003) Vlaamse Gemeenschap in BHG

Talen Huishoudkunde Nederlands 2e taal Smeden Chemie Voeding Personenzorg Fotografie Mechanica - elektriciteit Land- en tuinbouw Andere Lineair onderwijs Nederlands 2e taal Talen Voeding Handel Land- en tuinbouw Personenzorg Fotografie Algemene vorming Bedrijfsbeheer Andere Modulair onderwijs Totaal inschrijvingen Bron:

Totaal (1) 2 712 1 909 948 106 23 16 15 13 7 3 0 5 752 2 728 1 093 863 409 187 61 40 23 23 0 5 427 11 179

%V 66,1% 99,0% 57,5% 11,3% 26,1% 37,5% 93,3% 30,8% 0,0% 100,0% 0,0% 74,3% 49,2% 64,5% 63,4% 53,5% 1,6% 77,0% 52,5% 60,9% 43,5% 0,0% 53,6% 64,2%

Vlaamse Gemeenschap

Totaal (2) 53 208 12 780 7 900 145 92 1 449 535 56 1 456 136 6 656 84 413 35 550 20 104 6 947 84 771 545 20 104 399 2 483 1 859 35 854 182 354 266 767

%V 63,0% 91,6% 56,7% 9,0% 8,7% 46,5% 69,3% 55,4% 6,7% 45,6% 43,0% 63,8% 48,9% 61,8% 60,8% 56,4% 34,1% 61,8% 53,1% 49,7% 50,3% 58,2% 55,7% 58,2%

(1) / (2)

In % 5,1 14,9 12,0 73,1 25,0 1,1 2,8 23,2 0,5 2,2 0,0 6,8 7,7 5,4 12,4 0,5 34,3 0,3 10,0 0,9 1,2 0,0 3,0 4,2

Vlaamse Gemeenschap, berekeningen Observatorium

Op het niveau van het hoger onderwijs van het korte type voor sociale promotie van de Vlaamse Gemeenschap zijn de vrouwen nog sterker vertegenwoordigd (69%). Zij zijn hoofdzakelijk ingeschreven in de sociale, paramedische en pedagogische afdelingen. Het hoge percentage vrouwen in dit type onderwijs in Brussel is te verklaren door de aanwezigheid in Brussel van twee onderwijscentra voor volwassenen voor sociale studies85: 43% van de leerlingen in Brussel zijn in dit domein ingeschreven. In de technische en economische opleidingstrajecten zijn de vrouwen dan weer ondervertegenwoordigd.

85

Het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen CVO, dat bijna 1.000 studenten telt, en het Gemeenschapsonderwijs CVO Brussel.


Tabel 10:

63

Inschrijvingen in het hoger onderwijs van het korte type voor sociale promotie volgens studiegebied (2002-2003) Vlaamse Gemeenschap in BHG

Totaal (1) Sociale sector Economie Paramedische opleidingen Artistieke opleidingen Technische opleidingen Lineair onderwijs Pedagogie Sociale sector Economie Andere Modulair onderwijs Totaal inschrijvingen Bron:

975 489 126 75 18 1 683 408 115 54 0 577 2 260

%V 87,3% 44,2% 69,8% 54,7% 33,3% 71,4% 64,7% 67,0% 31,5% 0,0% 62,0% 69,0%

Vlaamse Gemeenschap

Totaal (2) 2 996 5 475 419 354 1 393 10 674 10 238 2 832 2 303 388 15 761 26 435

%V 76,9% 40,9% 73,5% 43,2% 12,6% 48,5% 60,3% 72,0% 31,0% 27,8% 57,3% 53,8%

(1) / (2)

In % 32,5 8,9 30,1 21,2 1,3 15,8 4,0 4,1 2,3 0,0 3,7 8,5


Binnen de Vlaamse Gemeenschap, alle studierichtingen van het secundair onderwijs en alle stelsels samengenomen, werd 64,6% van de attesten86 aan vrouwen uitgereikt, die 58,2% van het totale aantal studenten uitmaken. Voor het hoger onderwijs bedragen deze percentages respectievelijk 55,2% en 53,8%. Samengevat, zowel aan Franstalige als aan Nederlandstalige zijde zijn de vrouwen in de meerderheid in het onderwijs voor sociale promotie. In het onderwijs voor sociale promotie van de Franse Gemeenschap in Brussel is 55,2% van de studenten een vrouw; wat iets hoger is dan in de Franse Gemeenschap in haar geheel (54,8%). Wanneer we echter het studieniveau bekijken, constateren we dat de vrouwen in het hoger onderwijs voor sociale promotie in de minderheid zijn (43,2%). In de Vlaamse Gemeenschap in het Brussels Gewest zijn 65% van de ingeschreven studenten vrouwen, tegen 57,8% in de hele Vlaamse Gemeenschap. Voor het hoger niveau ligt het percentage studentes nog hoger (69%), door de aanwezigheid van een aantal grote instellingen in Brussel die dit type onderwijs aanbieden. Verder vinden we ook in dit type onderwijs een sterke gendersegregatie volgens studiegebied. Net als in het initiële onderwijs zijn er over het algemeen meer vrouwen die de opleiding tot een goed einde brengen en een diploma behalen.

86

Het aantal diploma's en getuigschriften uitgereikt in de periode van 1 februari 2002 tot 31 januari 2003.


64

3. Middenstandsopleidingen De middenstandsopleidingen richten zich op zelfstandigen en zaakvoerders van kleine en middelgrote ondernemingen (KMO's) en zeer kleine ondernemingen (ZKO's). In het Brussels Gewest vinden we twee opleidingsinstanties: de Espace Formation PME (EFPME) aan Franstalige zijde en het Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen (VIZO) aan Nederlandstalige zijde. Beide operatoren bieden de middenstand en de KMO's opleidingen in de context van het zelfstandigenstatuut of van een leidinggevende functie binnen een KMO. De middenstandsopleiding omvat verschillende types programma's: de leerovereenkomst is bedoeld voor jongeren vanaf 15 jaar die deeltijds willen leren en werken. Zij volgen een praktische opleiding in een onderneming en een theoretische opleiding in het opleidingscentrum. De leerjongeren verwerven de nodige kennis en beroepservaring om nadien een zelfstandig beroep te kunnen uitoefenen; de ondernemersopleiding is bedoeld voor personen vanaf 18 jaar. Zij leren de bekwaamheden die nodig zijn om een zelfstandig beroep of een leidinggevende functie in een KMO uit te oefenen. De ondernemersopleidingen duren gewoonlijk twee tot drie jaar en de lessen vinden meestal 's avonds plaats; de voortgezette vorming beoogt een uitbreiding of een vervolmaking van de kennis. Door de overdracht van bevoegdheden van de Franse Gemeenschap naar de gewesten in 1994 is het Institut de Formation permanente pour les classes moyennes et les Petites et Moyennes Entreprises, het IFPME87, pararegionaal geworden in Wallonië en paracommunautair in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waardoor het onder de bevoegdheid van de FGC valt (Dienst Opleiding KMO). Sinds 2003 is er nog maar één Franstalig KMOopleidingscentrum in Brussel: Espace Formation PME (EFPME). De EFPME verstrekt opleidingen voor een zestigtal verschillende beroepen en overkoepelt het voormalige INFAC en INFOBO. Het VIZO88 is bevoegd voor de middenstandsopleidingen in Vlaanderen en voor de Nederlandstaligen in het Brussels Gewest. Het VIZO organiseert zelf geen opleidingen, maar is verantwoordelijk voor de inhoud en de kwaliteit van de opleidingen van Syntra. De getuigschriften of diploma's zijn gecertificeerd door het VIZO. Syntra is de opleidingspartner van het VIZO en organiseert opleidingen in 15 verschillende sectoren. Syntra Brussel89 is één van de vijf koepels van het netwerk en is bevoegd voor het volledige Brusselse grondgebied. Niet alle types opleidingen vinden in Brussel plaats. VIZO-Syntra heeft ons gegevens van de cursisten die in het Brussels Gewest wonen (dus zonder rekening te houden met de plaats van de opleiding) ter beschikking gesteld.

3.1. Leerovereenkomst De leerovereenkomst is een overeenkomst die gesloten wordt tussen een bedrijfsleider en een leerjongere, met als doel de leerjongere de basisopleiding te geven die nodig is voor de uitoefening van een zelfstandig beroep. Het leercontract moet worden opgesteld via de tussenkomst van een verantwoordelijke voor de voogdij en duurt drie jaar. Het pedagogische principe van de leerovereenkomst is het alternerend leren en werken: de leerjongere volgt gemiddeld 1 dag per week les in een opleidingscentrum en 4 dagen stage in een werkplaats of onderneming. Zowel aan Nederlands- als aan Franstalige zijde zijn de meeste leerjongeren jongens (drie op vier).

87

88

89

Het Institut de Formation permanente pour les classes moyennes et les Petites et Moyennes Entreprises (IFPME) is in 1991 een paracommunautaire instelling van openbaar nut geworden (decreet van de Franse Gemeenschap van 3 juli 1991). Vlaams Instituut voor Zelfstandig Ondernemen (VIZO), opgericht als openbare instelling in 1991 (decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 23 januari 1991 betreffende de vorming en de begeleiding van de zelfstandigen en de Kleine en Middelgrote Ondernemingen). Voor de herstructurering waren de 21 opleidingscentra van Syntra gekend als "Centra voor Middenstandsopleiding". Syntra Brussel heette INFOBO-IBB.


3.1.1.

65

Leerjongeren ingeschreven bij de EFPME

Tabel 11 geeft een indeling volgens gender van de leerjongeren ingeschreven in het derde jaar voor het schooljaar 2002-200390. We stellen vast dat 23,7% van de 350 leerjongeren in het derde jaar vrouwen zijn. De keuze voor de sector91 en de optie blijkt sterk gendergebonden te zijn. Het overgrote merendeel van de leerjongeren voor beroepen in de bouw, de voedingssector en de beroepen van mecanicien, technicus, garagist, restaurateur,... zijn mannen. In de opleidingen kappers en schoonheidsspecialisten zijn de vrouwen in de meerderheid. In de handelsopleidingen is de genderverdeling evenwichtiger.

Tabel 11:

Leerjongeren ingeschreven in het derde jaar aan de EFPME per gender (2002-2003) Vrouwen

Mannen

Totaal

%V

Beroepen in de bouw - mecaniciens - technici Garagisten - carrossiers Kappers en schoonheidsspecialisten Handelaars (groot- & kleinhandel) Restaurateurs - schrijnwerkers Beroepen in de voedingssector Fotografen - audio-visueel - grafische vormgeving Diverse

2 0 51 17 2 1 3 7

99 71 14 20 34 16 10 3

101 71 65 37 36 17 13 10

2,0 0,0 78,5 45,9 5,6 5,9 23,1 70,0

Totaal leerjongeren

83

267

350

23,7

Bron:

SFPME - EFPME, berekeningen Observatorium

Een analyse van het slaagpercentage92 volgens geslacht brengt opnieuw grote verschillen aan het licht. Waar de vrouwen 23,7% van het aantal leerjongeren uitmaken, vertegenwoordigen zij 32,3% van de cursisten die aan het einde van het jaar geslaagd zijn. Wanneer we het slaagpercentage per type opleiding onderzoeken, stellen we vast dat er grote verschillen zijn volgens het studiedomein. De cijfers liggen zeer laag bij de garagisten, de carrossiers, de mecaniciens, de beroepen in de bouw,... Voor de beroepen in de handel, en in mindere mate voor de restauratie of de voeding, ligt het percentage geslaagden hoger. Dit kan een gedeeltelijke verklaring bieden voor de genderverschillen. In de handelssector, waar we stagiairs van beide geslachten terugvinden, liggen de slaagpercentages bij de vrouwen hoger dan bij de mannen.

3.1.2.

Leerjongeren ingeschreven voor een Syntra-opleiding

Het gaat om alle leerjongeren die in Brussel wonen en ingeschreven zijn bij Syntra. Ook aan Nederlandstalige zijde zijn 3/4 van de leerjongeren mannen. Uit de onderstaande tabel blijkt dat de vrouwen zich voornamelijk in de richtingen kapper, handel en sier- of groenteteelt situeren.

90 91

92

Iets meer dan 2/3 van de leerjongens en –meisjes wonen in het Brussels Gewest (68,6%). Om de leesbaarheid te bevorderen, werden de leerjongeren volgens de studiedomeinen in 8 sectoren ingedeeld. In totaal betreft het ongeveer 60 domeinen. Om de representativiteit te verhogen, werd het slaagpercentage berekend op basis van de jaren 2002-2003 en 2003-2004.


66

Tabel 12:

Leerjongeren ingeschreven bij Syntra en gedomicilieerd in het Brussels Gewest volgens gender (2002-2003) Vrouwen

Beroepen in de bouw - mecaniciens – technici Beroepen in de voedingssector Tuinmannen - bloemisten - groentetelers Kappers Handelaars Garagisten - carrossiers Diverse Totaal leerjongeren Bron:

Mannen

Totaal

% Vrouwen

0 1 6 8 7 0 0

31 13 8 1 2 9 2

31 14 14 9 9 9 2

0,0 7,1 42,9 88,9 77,8 0,0 0,0

22

66

88

25,0

VIZO-SYNTRA, berekeningen Observatorium

Uit de cijfers van de jaren 2003-2004 en 2004-2005 blijkt dat de vrouwen in dit onderwijstype nog steeds in de minderheid zijn (respectievelijk 22,8% en 29,8%).

3.2. Ondernemersopleiding De ondernemersopleiding bereidt de deelnemers voor op de uitoefening van een leidende functie in een KMO of een zelfstandig beroep. De stagiairs krijgen een theoretische opleiding en sluiten een stageovereenkomst met een ondernemer. De opleiding duurt 2 of 3 jaar, naargelang het gekozen beroep. Het diploma waartoe de opleiding leidt, is gehomologeerd door de Vlaamse of de Franse Gemeenschap en voldoet aan de vereisten voor toegang tot het beroep. Volgens de beschikbare gegevens zijn vrouwen in de ondernemersopleidingen enigszins talrijker dan onder de leerjongeren, hoewel ze in de minderheid blijven.

3.2.1.

Ondernemersopleiding bij EFPME

De analyse van de indeling van de cursisten van de ondernemersopleiding in 1999-200093 heeft aangetoond dat 43,8% van hen vrouwen waren. Dit betekent dat het verschil tussen vrouwen en mannen kleiner is dan bij de leerovereenkomst. Net als bij de beroepsopleiding in het onderwijs voor sociale promotie zijn de vrouwen in een beperkt aantal activiteiten geconcentreerd.

3.2.2.

Ondernemersopleiding bij Syntra

In het jaar 2002-2003 waren 355 cursisten met woonplaats in Brussel voor een ondernemersopleiding bij Syntra ingeschreven. Met 36,3% van alle stagiairs is het aandeel van de vrouwen ook hier groter dan bij de leerjongeren (25%). Desondanks zijn de vrouwen in deze opleidingsvorm nog steeds ondervertegenwoordigd.

93

Gegevens voor het INFAC en INFOBO in de Brier C. en A. Legrain, 2001, État des lieux de la formation professionnelle à Bruxelles 1999-2000. In 1999-2000 waren er 4.353 cursisten, waarvan 62,8% in het Brussels Gewest woonde. Ter herinnering: INFAC en INFOBO werden in 2003 samengevoegd tot de EFPME. Er waren geen recentere gegevens beschikbaar.


67

3.3. Voortgezette vorming De voortgezette vorming of vervolmaking heeft als doel om geslaagden voor de ondernemersopleiding, zelfstandigen, personen met een leidende functie in een KMO en hun medewerkers de nieuwe technologische, economische en sociale tendensen in hun activiteitensector eigen te maken. Bij gebrek aan gegevens wordt dan ook niet verder ingegaan op dit type opleidingen. Aan Franstalige zijde zijn geen gegevens beschikbaar en aan Nederlandstalige zijde is dit type opleiding weinig frequent in vergelijking met de leerovereenkomst en de ondernemersopleiding.

Samengevat, vooral mannen kiezen ervoor om een beroep "in de werksituatie" aan te leren: in het geval van de leerovereenkomst vertegenwoordigen zij 75% van alle leerlingen. Evenals het onderwijs voor sociale promotie worden de opleidingen op de werkvloer gekenmerkt door een grote gendersegregatie en een beperkt aantal beroepen per sector. Zowel in het systeem van de leerovereenkomst als in de ondernemersopleidingen zijn de vrouwen in de minderheid en is er een sterke horizontale segregatie. Net als bij de beroepsopleiding georganiseerd door het onderwijs voor sociale promotie zijn de vrouwen geconcentreerd in een beperkt aantal activiteitentakken, met als gevolg dat er veel vrouwelijke kandidaten zijn voor een klein aantal beroepsactiviteiten.

68


4. Alternerend leren en werken (CEFA en CDO/CDV) Het alternerend leren en werken is een onderwijsvorm die deeltijds onderwijs op de schoolbanken combineert met periodes van opleiding op de werkvloer. Dit systeem is toegankelijk voor jongeren vanaf 15 of 16 jaar tot 25 jaar. Een groot deel van de jongeren die zich voor het deeltijds onderwijs inschrijven, heeft problemen op school of is schoolmoe. Op die manier biedt het systeem van alternerend leren een alternatief voor het onderwijs met volledig leerplan. Eén van de problemen bij deze onderwijsvorm is om een stageplaats te vinden in een onderneming. Het Brussels Gewest telt 5 Franstalige instellingen voor technisch of beroepsonderwijs waar jongeren een deeltijdse opleiding kunnen volgen (de CEFA of Centres d'Éducation et de Formation en Alternance). Aan Nederlandstalige zijde zijn er enerzijds de Centra voor Deeltijds Onderwijs94 (CDO), die verbonden zijn aan een school voor technisch of beroepsonderwijs, en anderzijds de Centra voor Deeltijdse Vorming (CDV), die erkend zijn in het kader van de deeltijdse leerplicht. In dit onderwijstype volgen de leerlingen 15 uur les per week. In het Brussels Gewest vinden we 3 centra voor deeltijds onderwijs en 2 centra voor deeltijdse vorming. De begeleiding van de leerlingen is erop gericht hun beroepsinschakeling te bevorderen. Een deel van de leerlingen in het alternerend onderwijs is als werkzoekende ingeschreven bij de gewestelijke bemiddelingsdiensten. In het kader van de voorzieningen voor socioprofessionele inschakeling heeft de BGDA binnen het alternerend onderwijs partnershipovereenkomsten gesloten met de CDO's/CDV's en de CEFA's. De verstrekte tegemoetkomingen dienen om de begeleiding van de leerlingen in hun socioprofessioneel inschakelingstraject te ondersteunen. Zo wordt het opleidingsgedeelte gesubsidieerd door de Franse of Vlaamse Gemeenschap en het deel begeleiding naar tewerkstelling door het Brussels Gewest. In een eerste fase zal het alternerend onderwijs besproken worden op basis van de gegevens van de Franse en Vlaamse Gemeenschap en in een tweede fase zal een analyse worden gemaakt uitgaande van de voorzieningen voor socioprofessionele inschakeling (SPI).

4.1. Alternerend onderwijs in de Franse Gemeenschap (CEFA) Bij de leerlingen die ingeschreven zijn in het alternerend onderwijs in de Franse Gemeenschap zien we dezelfde tendens als in het vorige hoofdstuk: een grote mannelijke meerderheid. In de hele Franse Gemeenschap is 66% van de leerlingen jongens. Voor de CEFA's in Brussel is dit percentage gelijkaardig. In Brussel ligt het aantal meisjes verhoudingsgewijs hoger in het lager secundair van het alternerend onderwijs (35%) dan in het hoger secundair (26%). Dit verschil tussen het lager en het hoger secundair bestaat niet in Wallonië, waar zij respectievelijk 34% en 33% van de leerlingen uitmaken. De vrouwelijke leerlingen zijn verdeeld over drie activiteiten in de tertiaire sector: personenzorg, economie, en in mindere mate hotel-restauratie. In de studierichting personenzorg zijn 80% van de leerlingen meisjes. Zij verdelen zich in Brussel over drie opties: kapper (80%), polyvalente verzorgenden (10%) en gezinshulp (10%). Op de tweede plaats komt de richting economie met 64% meisjes, waarvan 74% verkoop volgt, 18% kantoor en 8% receptionist of telefonist. Het derde studiegebied omvat de hotellerie en de restauratie. 23% van de leerlingen zijn vrouwen. Zij verdelen zich over de opties zaal- en keukenhelper, beroepen van de brood- en banketbakkerij, en hotel en restauratie in het algemeen. We stellen vast dat het aandeel van de meisjes in de opleidingen in Brussel ongeveer gelijk is als in de hele Franse Gemeenschap.

94

De CDO’s zijn georganiseerd volgens het statuut van het deeltijds beroepsseccundair onderwijs (DBSO).


Tabel 13:

Leerlingen in het alternerend onderwijs in de Franse Gemeenschap volgens optie en gender (2002-2003) Brussels Gewest M T

V Bouw Economie Industrie Personenzorg Hotels - restauratie Agronomie Kledij Diverse Alternerend onderwijs Bron:

69

0 118 0 138 36 0 1 4 297

199 67 172 34 123 8 3 5 611

199 185 172 172 159 8 4 9 908

%V 0,0 63,8 0,0 80,2 22,6 0,0 25,0 44,4 32,7

Franse Gemeenschap M T

V 8 1 085 12 663 265 76 10 70 2 189

1 558 481 1 322 118 526 151 30 150 4 336

1 566 1 566 1 334 781 791 227 40 220 6 525

%V 0,5 69,3 0,9 84,9 33,5 33,5 25,0 31,8 33,5

Franse Gemeenschap, 2003, berekeningen Observatorium

Dat meisjes in deze onderwijsvorm in de minderheid zijn, is deels te verklaren door de typische kenmerken van het alternerend onderwijs, dat oorspronkelijk gecreëerd werd om jongeren op te vangen die het voltijds onderwijs verlieten. Het is immers een feit dat meer jongens dan meisjes een achterstand oplopen of afhaken. Ongeveer een vierde van de jongeren ingeschreven in een CEFA vindt geen stageplaats95. Ondervinden meisjes en jongens evenveel moeilijkheden? Uit de tabel 14 kan worden afgeleid dat het percentage leerlingen in de CEFA's dat geen stageplaats heeft gevonden ongeveer gelijk is voor de twee geslachten (26% van de meisjes en 27,7% van de jongens). Om de populatie te vergroten, werd dit cijfer berekend over de schooljaren 2002-2003 en 2003-2004 (1.936 leerlingen in de twee schooljaren samen genomen). Deze gelijkaardige percentages verhullen echter verschillen volgens het studiedomein. De cijfers liggen immers lager voor de opleidingen kapper (voornamelijk meisjes) en bouw (voornamelijk mannen). Omgekeerd noteren we hogere percentages voor de opleidingen garagist (mannelijk) en verkoop (gemengd). In de studierichtingen kapper en hotel-restauratie, waar we leerlingen van beide seksen vinden, merken we op dat jongens makkelijker een plaats in een onderneming vinden dan meisjes. In de afdeling verkoop daarentegen zijn de percentages voor jongens en meisjes gelijk.

Tabel 14:

Leerlingen in de Brusselse CEFA zonder inschakeling op de werkvloer volgens optie en gender Aantal leerlingen

% zonder inschakeling op de

Gemiddelde 2002-03 en 2003-04

V Bouw

Bron: Opm.:

95

M

T

werkvloer

V

M

T

0

198

198

_

20,7

Hotels - voeding

35

137

172

36,6

29,6

20,7 31,0

Verkoop

90

62

152

33,9

33,9

33,9

Kappers

121

30

151

15,7

11,7

14,9

Garage

0

102

102

_

38,7

38,7

Andere

90

102

192

27,8

28,9

28,4

Totaal

336

631

967

26,0

27,7

27,1

Ministerie van de Franse Gemeenschap, berekeningen Observatorium Deze gegevens zijn het gemiddelde van de schooljaren 2002-2003 en 2003-2004. Het percentage zonder inschakeling op de werkvloer is het aantal jongeren dat op 15 januari 2003 (of op 15 januari 2004) geen opleiding in een onderneming volgde (industriële leerovereenkomst, alternerende bouwopleiding, deeltijdse arbeidsovereenkomst, overeenkomst werk-opleiding, socioprofessionele inschakelingsovereenkomst, stage in een onderneming,...). Het gaat dus om een momentopname op een bepaald tijdstip van het jaar.

ALTEREDUC, mei 2005, 20 ans des CEFA : entre socialisation et qualification.


70

We stellen vast dat het probleem van de inschakeling op de werkvloer zich zowel voor de jongens als voor de meisjes in de CEFA's stelt. Ongeveer een vierde van de leerlingen krijgt geen opleiding via tewerkstelling.

4.2. Alternerend onderwijs in de Vlaamse Gemeenschap (CDO/CDV) De gegevens van de Vlaamse Gemeenschap hebben betrekking op het deeltijds beroepssecundair onderwijs in de Vlaamse Gemeenschap (CDO). Om de centra voor deeltijdse vorming (CDV) bij de analyse te betrekken, worden deze gegevens in een tweede fase aangevuld met de resultaten van OOTB (Overleg Opleidings- en Tewerkstellingprojecten Brussel), dat de Nederlandstalige socioprofessionele inschakelingsacties in Brussel coördineert. De gegevens van de Vlaamse Gemeenschap maken het mogelijk om een onderscheid te maken tussen de leerlingen van het deeltijds beroepssecundair onderwijs die ingeschreven zijn in een CDO in Brussel (kolom 1) en de leerlingen die in Brussel wonen, ongeacht de plaats van het opleidingscentrum (kolom 2). Evenals in het Franstalige alternerend onderwijs zijn de meisjes in dit onderwijstype in de minderheid. Zowel in Vlaanderen als in Brussel zijn 2/3 van de leerlingen jongens. Voor de leerlingen die in Brussel wonen, ligt het percentage meisjes hoger (41%). Deze laatste resultaten moeten echter voorzichtig geïnterpreteerd worden; zij hebben slechts betrekking op 139 leerlingen. De meisjes zijn hoofdzakelijk in drie richtingen terug te vinden: handel en administratie (vooral winkelbediende en onthaalmedewerk(st)er), personenzorg (logistiek medewerk(st)er in schoonheidssalons en bejaardenhelp(st)er) en schoonheidszorg (kapp(st)er). In de personen- en schoonheidszorg zijn de meisjes in de meerderheid (81,3%).

Tabel 15:

Leerlingen in deeltijds beroepssecundair onderwijs in de Vlaamse Gemeenschap per studiegebied en gender (2003-2004) Leerlingen in het BHG

Handel en administratie Onderhoud Personenzorg Voeding - Horeca Transport Schoonheidszorg Metaal en kunststoffen Bouw Andere Totaal Bron:

V 46 11 14 7 0 13 1 0 2 94

M 50 28 3 10 17 3 15 0 38 164

T 96 39 17 17 17 16 16 0 40 258

%V 47,9 28,2 82,4 41,2 0,0 81,3 6,3 0,0 5,0 36,4

Leerlingen DBSO die Vlaamse Gemeenschap wonen in het BHG V M T %V V M T %V 23 33 56 41,1 673 323 996 67,6 1 5 6 16,7 115 139 254 45,3 13 3 16 81,3 367 26 393 93,4 4 7 11 36,4 372 474 846 44,0 0 10 10 0,0 8 534 542 1,5 13 3 16 81,3 150 17 167 89,8 0 5 5 0,0 10 733 743 1,3 0 0 0 0,0 5 425 430 1,2 3 16 19 15,8 513 1 458 1 971 26,0 57 82 139 41,0 2 213 4 129 6 342 34,9


De gegevens van OOTB96 omvatten de socioprofessionele inschakelingsacties die de vzw's en de Nederlandstalige centra voor alternerende opleidingen organiseren in het kader van de socioprofessionele inschakelingsvoorzieningen gecoördineerd door de BGDA. In 2003 was 2/3 van de 413 leerlingen ingeschreven in een CDO (265) en 1/3 in een CDV (148). De gegevens van OOTB leveren hetzelfde percentage meisjes op als die van de Vlaamse Gemeenschap (37%). Op basis van de analyse in het kader van het partnership kan geschat worden dat 71,9% van de leerlingen van de CDO's/CDV's binnen hun opleiding een beroepservaring hebben verworven97. Dit cijfer is voor de meisjes en de jongens bijna hetzelfde, namelijk 72,8% en 71%.

96 97

OOTB, februari 2004, Deelnemers- en resultaatsgegevens 2003 van de Nederlandstalige SPI-partners. Dit percentage bedraagt 57,8% voor de CDO’s tegen 95,8% voor de CDV’s.


71

4.3. Deeltijds beroepsonderwijs en partnership (CEFA en CDO/CDV) In het kader van het socioprofessioneel inschakelingsdispositief heeft de BGDA partnershipovereenkomsten afgesloten met de CEFA's en de CDO's/CDV's. De ingezamelde gegevens maken een analyse mogelijk die de leerlingen uit beide gemeenschappen bevat. In 2003 registreerde men in totaal 1.549 jongeren die deeltijds onderwijs hebben gevolgd (35,7% meisjes). Een jongere die twee richtingen in het deeltijds onderwijs heeft gevolgd (bijvoorbeeld in het geval van een heroriëntering), wordt slechts één keer geteld. Dat getal ligt enigszins hoger dan de getallen die men verkrijgt als resultaat van de som van de gegevens uit beide gemeenschappen (1.314). De gegevens van het partnerschap hebben betrekking op het burgerlijk jaar, de onderwijsgegevens slaan op het schooljaar. Het verschil is ook te wijten aan het feit dat de statistieken uit het onderwijs een momentopname vormen (een fotografisch beeld), terwijl een deel van de jongeren die in de CEFA's zijn ingeschreven, voor de betreffende datum weggaan of na die datum beginnen, en daarom niet in de onderwijsstatistieken werden opgenomen. De statistieken van het partnership omvatten alle jongeren die ingeschreven zijn in het stelsel van het deeltijds leren, met inbegrip van de laattijdige inschrijvingen of de voortijdige vertrekken. 83% van de jongeren woont in Brussel (89% in de CEFA's en 63% in de CDO's/CDV's), het percentage leerlingen dat in Brussel woont, is bij jongens en meisjes gelijk. 67,5% van de leerlingen heeft de Belgische nationaliteit, ook dat cijfers is bij meisjes en jongens hetzelfde (24,6% NEU-buitenlanders en 7,9% EU-buitenlanders). Op 31 december 2003 had 12,3% van de jongeren de opleiding afgebroken (deze gegevens omvatten ook de gevallen waarbij het centrum voor deeltijds beroepsonderwijs geen nieuws van de jongere heeft). Dit cijfer ligt hoger bij de meisjes (14,4%) dan bij de jongens (11,3%). 72,7% heeft een beroepservaring in de loop van de opleiding gehad - dit percentage ligt hoger bij de meisjes (74,9%) dan bij de jongens (71,7%). Zo stelt men in het deeltijds beroepsonderwijs vast, zowel aan Nederlandstalige als aan Franstalige kant, dat ongeveer een kwart van de leerlingen geen inschakeling in het beroepsmilieu meemaakt. Samengevat, bij het deeltijds beroepsonderwijs in het Brussels Gewest zijn ongeveer 1.200 leerlingen betrokken. Het betreft laaggeschoolde jongeren tussen 15 en 25 jaar, die vaak in het klassieke onderwijs afhaakten. Er zitten weinig meisjes in deze studierichtingen (1/3). Dat is kenmerkend voor het deeltijds beroepsonderwijs dat zijn wortels heeft bij de opvang van jongeren uit het voltijds onderwijs die schoolmoe zijn. Verschijnselen zoals schoolmoeheid en schoolverzuim komen vaker bij jongens dan bij meisjes voor. De cijfers over leerachterstand in het secundair onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tonen aan dat in het Franstalig onderwijs 59% van de zittenblijvers jongens zijn. In het Nederlandstalig onderwijs zijn 56% van alle leerlingen die meer dan een jaar leerachterstand hebben, jongens. Verschillende studies leggen de voornaamste oorzaak van schoolmoeheid bij de leerachterstand, en bijgevolg kan men aan de hand van die parameter de doelgroep van het deeltijds onderwijs inschatten. In het Franstalig onderwijs zijn 41% van de zittenblijvers meisjes, en 32,7% van de leerlingen in het CEFA zijn van het vrouwelijk geslacht. In het Nederlandstalig onderwijs vertegenwoordigen zij 44% van de leerlingen met meer dan een jaar leerachterstand, maar zij vertegenwoordigen slechts 37% van de leerlingen in de CEFA's. Dat zou kunnen aantonen dat het feit dat jongens vaker falen op school, niet volledig verklaart waarom deze onderwijsvorm minder meisjes telt. Meisjes kiezen dus ongetwijfeld ook minder vaak voor deze onderwijsvorm omdat het gaat vaker om "mannelijke" richtingen (industrie, mechanica, bouw,…) gaat. Men stelt vast dat de meisjes in een paar richtingen geconcentreerd zitten (haartooi, verkoop, personenzorg, hotelwezen), terwijl de jongens over een groter aantal richtingen verspreid zijn. Eén van de moeilijkheden bij dit soort onderwijs is het vinden van een stage in een bedrijf. We stellen vast dat het probleem van inschakeling op de werkvloer zowel meisjes als jongens treft, en dit zowel in de CEFA's als in de CDO's. Ongeveer 1/4 van de leerlingen wordt vindt geen stageplaats in het kader van zijn opleiding.

72


5. Bedrijfsopleidingen Men spreekt van bedrijfsopleidingen indien deze opleidingen gebeuren op initiatief van de werkgever of de werknemer en dit met een professioneel doeleinde. De voortgezette vorming van de werknemers vormt een belangrijke uitdaging in het kader van de Europese werkgelegenheidsstrategie (ontwikkeling van de kennismaatschappij). Voor de individuele werknemer kan beroepsopleiding zijn kansen op werk doen toenemen. De ondernemingen zien dan weer het prestatievermogen van hun productiemiddelen stijgen. Volgens de definitie van Eurostat98 "bestaat de voortgezette opleiding uit maatregelen en opleidingsactiviteiten die deels of volledig door de ondernemingen worden gefinancierd ten gunste van personeelsleden die zij op grond van een arbeidsovereenkomst tewerkstellen". Het kan om formele opleidingen, cursussen of stages gaan met de beroepopleiding als doel. Die cursussen kunnen zowel binnen als buiten de onderneming worden georganiseerd. Het kan ook om informele opleidingen gaan, met andere woorden om kennisoverdracht op de werkvloer of geplande periodes van mentoraat, jobrotatie, deelname aan kwaliteitscirkels, zelfstudie en afstandsleren of ook de deelname aan conferenties, seminaries of workshops. Deze opleidingen kunnen dus binnen of buiten de onderneming worden georganiseerd, door de onderneming zelf of door een externe organisatie. De enquête Continuing Vocational Training Survey99 (CVTS) toont aan dat de opleiding voor de helft intern wordt verstrekt en voor de andere helft extern, d.w.z. door een externe organisatie. Het opleidingsaanbod is erg divers en kadert in een breed partnership van overheid, sectoren en ondernemingen. Naast de openbare opleidingsdiensten zijn er de partners die door de overheid worden gesubsidieerd in het kader van het werkgelegenheidsbeleid, de sectorale opleidingscentra, de Kamers van Koophandel, de privéinstellingen,… De bedrijven kunnen ook maatregelen genieten om de aanwerving van werknemers of de voortgezette opleiding van de werknemers aan te moedigen: taalcheques, opleidingscheques, fiscale vrijstelling,… De voornaamste informatiebron die werd gebruikt om dit overzicht van de opleidingen vanuit ondernemingsperspectief op te stellen, is de sociale balans van de ondernemingen100. Aanvullend werd ook de Continuing Vocational Training Survey101 (CVTS) gebruikt. Beide bronnen bevragen ondernemers over de opleidingen die in de loop van een jaar in hun onderneming hebben plaatsgevonden. Zij hebben betrekking op de opleidingen die door de werkgever werden ondersteund; de sociale balans beperkt zich tot de formele opleiding102, terwijl de CVTS-enquête ook de informele opleiding behandelt, zij het slechts ten dele. De CVTSpeiling heeft betrekking op ondernemingen met meer dan 10 werknemers in een beperkt aantal sectoren, terwijl de sociale balans de werknemers uit alle sectoren omvat, behalve die uit vzw's met minder dan 20 werknemers in een groter aantal sectoren103.

98

Europese Commissie, Europese sociale statistieken, 2002, Enquête naar de voortgezette beroepsopleiding CVTS2. Het betreft hier de enquête over de voortgezette vorming in ondernemingen, op Europees niveau geharmoniseerd. de Brier C. en A. Legrain, 2002, Politique de formation dans les entreprises, la situation belge en chiffres, 1999, p. 38. 100 Nationale Bank van België, 2002, Sociale balans 2001, Economisch Tijdschrift 4/2002, Heuse P., P. Stinglhamber en Ph. Delhez, 2003, Sociale balans 2002, NBB – Economisch Tijdschrift 4/2003 en Heuse P. en Ph. Delhez, 2004, Sociale balans 2003, NBB – Economisch Tijdschrift 4/2004 101 2 CVTS-enquêtes (1993 en 1999). De Brier C. en F. Meuleman, Résultats finaux de l’Enquête Force sur a formation professionnelle continue en entreprise (Enquête FORCE), evenals hun update (CVTS2-enquête) de Brier C. en A. Legrain, februari 2002, Politique de formation dans les entreprises, la situation belge en chiffres, 1999. 102 Sinds het boekjaar 2002 bevat de sociale balans een bijkomend onderdeel met gegevens over het informeel leren (begeleiding in de onderneming, mentoraat,...). Dit onderdeel wordt evenwel door de NBB nog niet echt uitgebuit in de analyse van de sociale balans. 103 De sociale balansen hebben geen betrekking op de overheidsadministraties, op het onderwijs, op de thuisdiensten en op de extraterritoriale instellingen. Ook in de CVTS-enquête zijn diezelfde sectoren niet onderzocht, en evenmin de landbouw, de visvangst en de gezondheidszorg. Voor detailinformatie, zie sociale balans 2001 van de NBB. 99


73

Het is erg moeilijk de beroepsopleiding vanuit gewestelijk perspectief te benaderen, want de beschikbare bronnen geven doorgaans statistieken op nationaal vlak. De meeste cijfergegevens in dit gedeelte hebben dus betrekking op het nationale niveau. Hun interpretatie wordt waar mogelijk in de context van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geplaatst.

5.1. Beroepsopleiding van werknemers Op basis van de ondernemingen die hun sociale balans hebben ingevuld, blijkt dat 10,3% van de ondernemingen in België opleidende ondernemingen zijn, m.a.w. zij verstrekken opleiding aan hun personeel. In het algemeen betreft het grote ondernemingen, en bijgevolg ligt het percentage werknemers in opleiding hoger. Er blijkt immers dat 37,6% van het personeel een opleiding krijgt. Op de werkgelegenheidsconferentie van september 2003104 werd de doelstelling geformuleerd om tegen 2010 een participatiegraad van 50% te behalen. Een opleiding duurde in 2003 gemiddeld 31 uur per opgeleide persoon, en kostte gemiddeld 1.336 euro per begunstigde. Terwijl de onderstaande tabel een gelijke deelname van vrouwen en mannen aan de opleidingen aantoont, blijkt uit andere indicatoren inzake opleiding dat vrouwen een minder gunstige positie hebben wat betreft de voortgezette vorming in de onderneming. De opleidingsduur en de opleidingskost wijzen op een markant verschil al naargelang het geslacht. De gemiddelde opleidingsduur bedraagt 24 uur bij vrouwen, en 35 uur bij mannen. De gemiddelde kostprijs bedraagt 963 euro bij vrouwen en 1.573 euro bij mannen.

Tabel 16:

Evolutie van de bedrijfsopleidingen in België per gender (2000-2003) Vrouwen Mannen Totaal Verhouding V/M Participatiegraad aan opleidingen (in% van de personeelsomvang) 2000 2001 2002 2003

Bron:

40,9 42,3 40,4 38,1

41,7 40,0 40,3 37,4

41,4 40,9 40,3 37,6

0,98 1,06 1,00 1,02

Aantal uren opleiding (gemiddelde per begunstigde) 2000 25,6 37,4 33,2 2001 24,7 34,9 31,0 2002 24,7 36,0 31,8 2003 24,5 35,5 31,2

0,68 0,71 0,69 0,69

Kost van de opleiding (gemiddelde per begunstigde in euro) 2000 1 056 1 642 1 431 2001 1 032 1 579 1 369 2002 1 055 1 642 1 424 2003 963 1 573 1 336

0,64 0,65 0,64 0,61

NBB, Sociale balans (beperkte populatie105), berekeningen Observatorium

De gegevens van C. de Brier106, die, ter herinnering, niet volledig vergelijkbaar zijn met die van de sociale balans, gaven geen genderopspilitsing van de beroepsopleiding in België, maar gaven die wel voor Brussel en Wallonië. Dat maakte het mogelijk vast te stellen dat vrouwen tijdens de werkuren enigszins minder opleidingskansen hebben dan mannen. De gemiddelde deelname aan opleidingen bedroeg in 1999, voor bedrijven met hun zetel in Brussel, 58,8% voor de mannen en 52,1% voor de vrouwen.

104

105

106

Deze conferentie bevestigt tevens het interprofessioneel akkoord van 8 december 1998 dat de doelstelling had geformuleerd 1,9% van de loonmassa in opleidingen te investeren, voor alle ondernemingen. Gelieve te noteren dat de opleidingskosten voor heel België in 2003 1,2% bedroegen. Deze gegevens zijn gebaseerd op een beperkte populatie, namelijk de balansen die op 1 september van het jaar volgend op het jaar waarop de balans betrekking heeft. De balansen moeten een aantal criteria inzake homogeniteit, kwaliteit en coherentie respecteren. de Brier C. en A. Legrain, 2002, Politiques de formation dans les entreprises, la situation belge en chiffres 1999, p.23.


74

De grafiek toont een vrij grote stabiliteit van de indicatoren met betrekking tot de kloof volgens geslacht.

Grafiek 31: Bedrijfsopleidingen in België: verhouding tussen de vrouwen en de mannen (1997-2003) 1,20 1,10 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 1997

1998

1999

Participatiegraad aan opleidingen Bron:

2000

2001

Opleidingsuren

2002

2003

Opleidingskost

NBB, Sociale balans, berekeningen Observatorium

Indien de ratio van de participatiegraad de eenheid benadert, wat duidt op een bijna-gelijkheid wat betreft de toegang tot opleiding, stelt men vast dat vrouwen gemiddeld kortere en goedkopere opleidingen volgen. De ratio voor het aantal uren bedraagt ongeveer 0,7, terwijl de ratio voor de kostprijs tussen 0,60 en 0,66 schommelt. De prijsverschillen kunnen worden verklaard door de kortere opleidingstijd bij vrouwen, door de loonverschillen tussen vrouwen en mannen107 want de lonen worden meegeteld in de opleidingskosten, door de verschillen in arbeidstijd (78% van de deeltijdse functies wordt ingevuld door vrouwen, terwijl vrouwen 26% van de voltijdse banen innemen) maar ook door de opvallend grotere aanwezigheid van vrouwen in nijverheidstakken die minder investeren in de opleiding van hun werknemers. De twee onderzoeksbronnen over bedrijfsopleidingen in België hebben blootgelegd dat twee parameters bepalend zijn voor de opleidende ondernemingen, namelijk de nijverheidstak en de grootte van de onderneming. Die twee elementen worden na elkaar vanuit genderstandpunt besproken.

5.2. Bedrijfsopleiding volgens activiteitensector Vrouwen bevinden zich vaker in sectoren waar de opleidingsduur korter is en de opleidingskost lager ligt. Onderstaande tabel toont aan dat de opleidingsduur en -kosten het laagst liggen in de gezondheidssector en de sociale sector, die in het Brussels Gewest voor 74,5% uit vrouwen bestaat. De analyse van de vrouwmanverhouding wat betreft opleidingsduur en -prijs toont aan dat deze, ook al liggen de ratio's per nijverheidstak hoger dan de totale ratio, toch vrijwel altijd onder de eenheid blijven. Dat betekent dat de genderkloof in alle nijverheidstakken bestaat, maar dat die kloof dieper is in nijverheidstakken waar men meer vrouwen aantreft. Opmerkelijk is dat één nijverheidstak een uitzondering vormt op de vaststellingen met betrekking tot de genderkloof. In de nijverheidstak van de gemeenschapsvoorzieningen en de personenzorg noteert men een lagere deelnemingsgraad aan opleidingen bij de vrouwen dan bij de mannen, maar daarentegen liggen de twee

107

Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.


75

andere ratio's, opleidingsduur en -prijs, hoger per eenheid. Dat is de enige nijverheidstak waar de gemiddelde opleidingsduur en -prijs hoger liggen bij vrouwen dan bij mannen108.

Tabel 17:

Bedrijfsopleidingen in België per activiteitensector en gender - 2003 % Vrouwelijke loontrekkers in het BHG 24,7

V

M

T

V

M

T

V

M

T

37,5

46,2

43,6

0,81

31,9

35,6

34,9

0,90

1 396

1 601

1 564

0,87

Bouw

6,9

11,8

14,2

14,0

0,83

25,0

25,7

25,7

0,97

853

778

782

1,10

Handel Horeca

43,8 41,6

23,9 8,1

23,7 7,1

23,8 7,7

1,01 1,14

27,9 38,4

30,5 43,1

29,3 40,7

0,91 0,89

773 495

1 048 613

919 552

0,74 0,81

Vervoer en verkeer Financiële instellingen en verzekeringswezen

27,7

42,6

46,0

45,8

0,93

33,9

45,7

43,3

0,74

1 172

1 777

1 654

0,66

Industrie

Diensten aan bedrijven Gezondheidszorg en sociale actie

Participatiegraad voor opleidingen

V/M

Aantal uren opleiding

V/M

Opleidingskost

V/M

44,7

56,6

55,9

56,1

1,01

26,5

29,5

28,0

0,90

2 422

2 785

2 610

0,87

48,8

24,6

31,8

28,4

0,77

26,6

35,7

32,3

0,75

1 004

1 464

1 288

0,69

74,5

49,8

37,5

47,7

1,33

18,1

21,7

18,7

0,83

446

603

446

0,74

Collectieve dienstverlening

47,7

15,2

23,1

19,0

0,66

22,5

19,1

20,4

1,18

609

572

585

1,06

Totaal

45,6

38,1

37,4

37,6

1,02

24,5

35,5

31,2

0,69

963

1 573

1 336

0,61

Bron:

NBB, Sociale balansen (beperkte populatie), RSZ, berekeningen Observatorium

5.3. Opleiding volgens bedrijfsgrootte Waar de nijverheidstak bepalend is voor het opleidingsbeleid van de ondernemingen, is de grootte van de onderneming de belangrijkste factor voor de aard van de vorming. Grote ondernemingen besteden netto meer werktijd en middelen aan de voortgezette vorming van hun personeelsleden dan kleine en middelgrote ondernemingen. In ondernemingen met minder dan 10 personeelsleden heeft 1,8% van het personeelsbestand een opleiding gevolgd, terwijl dat percentage 61,6% bedraagt in de zeer grote ondernemingen (meer dan 500 personen). Rekening houdende met de verdeelsleutel (vrouwen en mannen) naargelang de grootte van de ondernemingen, is de Brusselse situatie ongunstig voor vrouwen, in termen van beroepsopleiding. 58,7% van de werknemers in ondernemingen met meer dan 500 werknemers zijn immers mannen. Daarentegen zijn er 52% vrouwelijke werknemers in kleine ondernemingen met minder dan 10 personeelsleden. Die kleine ondernemingen vertegenwoordigen 11,2% van de arbeid in loondienst te Brussel (12,8% bij de vrouwen en 9,9% bij de mannen). Een meerderheid van de arbeidsplaatsen in Brussel concentreert zich in de grote ondernemingen: 63% van de arbeidsplaatsen in Brussel vinden we terug bij ondernemingen met meer dan 100 personen (61% van de betrekkingen van vrouwen en 65% voor de mannen).

108

Met uitzondering van de bouw, waar men ook vaststelt dat de gemiddelde opleidingsprijs voor vrouwen hoger ligt dan die bij de mannen. De verklaring ligt bij de bijzondere statuten van de vrouwen in deze functies (omkaderingsbetrekkingen).


76

Tabel 18:

Bedrijfsopleidingen in België volgens de bedrijfsgrootte (2001) en de loontrekkende werkgelegenheid in het Brussels Gewest (2002) Loontrekkende werkgelegenheid in het Brussels Gewest 2002

V 1-9 10 - 49 50 - 99 100 - 499 Meer dan 500 Totaal Bron:

32 345 55 436 27 183 81 983 130 591 327 538

% 47,9 53,2 53,3 52,1 58,7 54,4

M 35 221 48 802 23 786 75 419 91 805 275 033

%

Totaal

52,1 46,8 46,7 47,9 41,3 45,6

67 566 104 238 50 969 157 402 222 396 602 571

% 11,2 17,3 8,5 26,1 36,9 100,0

België 2001

Bedrijven met opleiding (%) 2,7 17,4 49,1 71,8 93,7 13,2

Participatiegraad (% van het personeel) 1,8 9,6 24,4 40,9 61,6 40,9

Opleidingskost (%personeelskosten) 0,07 0,31 0,63 1,05 2,06 1,35

NBB, Sociale balansen, RSZ, berekeningen Observatorium

Volgens het onderzoek van de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid over de beroepsopleiding109, krijgen vrouwen vlotter toegang tot opleidingen in middelgrote ondernemingen (10 tot 100 werknemers) dan in kleine of zeer grote ondernemingen (meer dan 500). Hetzelfde verslag wees er tevens op dat de genderkloof wat betreft het opleidingsbudget en de opleidingsduur recht evenredig stijgt met de grootte van de onderneming, wat betekent dat de genderverschillen in de grote ondernemingen meer afgetekend zijn.

5.4. Verdeling van de sociale balansen per gewest De analyse van de sociale balansen werd in 2003 aangevat volgens een verdeling per gewest waar de ondernemingen gevestigd waren. Men maakt een onderscheid tussen uniregionale en multiregionale ondernemingen: de eerstgenoemde zijn ondernemingen waarvan de hoofdzetel en de bedrijfszetel(s) zich in één enkel gewest bevinden: het gaat om 98,5% van de ondernemingen, samen goed voor 73,2% van de werknemers. De tweede hebben vestigingen in verschillende gewesten: zij vertegenwoordigen 1,5% van de ondernemingen en 26,8% van de werknemers. Deze multiregionale ondernemingen worden ondergebracht bij het gewest waar de onderneming de meeste werknemers tewerkstelt. Opmerkelijk is dat de laatste groep in het Brussels Gewest 3,3% van de ondernemingen vertegenwoordigt en 42% van de werknemers. De multiregionale ondernemingen hebben, vanzelfsprekend, in Brussel meer gewicht dan in de twee andere gewesten. De voortgezette beroepsopleiding per gewest werd niet vanuit genderperspectief geanalyseerd. Wij zullen ons bijgevolg beperken tot enkele algemene vaststellingen waarmee we het niveau van de voortgezette vorming in het Brussels gewest tegenover de beide andere gewesten kunnen bepalen. Uit de volgende tabel blijkt dat de Brusselse ondernemingen meer in de opleiding van hun personeel investeren, in verhouding tot hun personeelskosten. De beroepsopleiding in de onderneming zou in Brussel evenwel een meer opvallende inkrimping van het volume vertonen dan in de twee andere gewesten. De balansgegevens (2003) over de periode 1998 - 2002 wijzen op een grotere daling van de opleidingskosten voor de in Brussel gevestigde ondernemingen dan in Vlaanderen of in Wallonië. De participatiegraad en het aantal opleidingsuren zijn bij de Brusselse uniregionale ondernemingen groter dan in Vlaanderen of in Wallonië. Bij de Brusselse multiregionale ondernemingen liggen die waarden tussen het niveau van Vlaanderen en Wallonië in. De grootte van de ondernemingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, evenals de grotere aanwezigheid van bepaalde sectoren, zoals de financiële diensten of telecommunicatiebedrijven, waar de investeringen in opleiding aanzienlijker zijn, kunnen verklaren waarom de parameters voor opleidingen vrij gunstig zijn in Brussel. Het valt moeilijk iets te besluiten met betrekking tot het gender; wel blijkt dat ondernemingen met vestiging in het Brussels Gewest zich van die uit de twee andere gewesten onderscheiden omdat er meer vrouwen werken.

109

Hoge Raad voor de Werkgelegenheid, 2004, Verslag 2003: Onderwijs en opleiding: tewerkstellingsleutels, FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, p.II-74.


Tabel 19:

Bedrijfsopleidingen volgens gewest - 2002

Verdeling volgens bedrijfstype (in %) Verdeling van de werkgelegenheid volgens bedrijfstype (in %) % Vrouwen Bedrijven met opleidingsactiviteiten (in % van het totaal aantal bedrijven) Participatiegraad voor opleidingen (in % van het personeelsbestand) Aantal uren opleiding (in % van het totale aantal gewerkte uren) Opleidingskosten (in % van de personeelskosten) Bron:

77

Uniregionale bedrijven BHG VG WG 96,7 98,8 98,8

Multiregionale bedrijven BHG VG WG 3,3 1,2 1,2

Totaal 100

58,0

73,8

83,9

42,0

26,2

16,1

100

44,0

38,5

39,6

39,6

36,0

35,3

38,8

7,1

7,3

4,8

45,7

49,7

46,6

7,3

31,3

29,7

19,9

54,9

56,5

53,1

35,1

0,62

0,57

0,38

1,36

1,62

0,95

0,79

0,87

0,84

0,52

2,49

2,43

1,27

1,26

NBB, Sociale balansen (totale bevolking)

Samengevat, op het vlak van de voortgezette bedrijfsopleiding bevindt de vrouw zich in een minder gunstige situatie dan haar mannelijke collega. Alle parameters voor bedrijfsopleiding liggen lager bij de vrouwen (duur en prijs), met uitzondering van de participatiegraad. Vrouwen volgen kortere en goedkopere opleidingen. De participatiegraad verbergt ook een aantal sectorale ongelijkheden die de genderverschillen kunnen verklaren: in 5 sectoren is de participatiegraad van de mannen groter dan die van de vrouwen (industrie, bouw, vervoer en communicatie, diensten aan ondernemingen en gemeenschappelijke sociale voorzieningen, zorgen aan personen). Omgekeerd zijn er twee sectoren waar de vrouw een hogere participatiegraad kent dan de man (horeca en gezondheidszorg en sociale diensten). Ondanks de gelijke participatiegraad is er een ongelijkheid wat de opleidingskost betreft, wat wordt verklaard door het feit dat vrouwen minder lange opleidingen volgen, minder verdienen dan mannen, andere werktijden hebben (deeltijds werk), maar ook door de grotere vrouwelijke aanwezigheid in nijverheidstakken die minder in de opleiding van hun werknemers investeren en in kleine ondernemingen.

78


6. Brusselse openbare diensten voor beroepsopleiding: Bruxelles Formation en VDAB Aangezien de beroepsopleiding tot de bevoegdheid van de gemeenschappen behoort, zijn er in het Brussels Gewest twee openbare diensten belast met de coördinatie, de organisatie en het beheer van het aanbod van beroepsopleidingen voor werkzoekenden en werknemers. Brusselaars die een beroepsopleiding willen volgen, kunnen bij één van de twee communautaire overheidsdiensten terecht: de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) en het Institut bruxellois francophone pour la formation professionnelle (IBFFP). De Vlaamse Gemeenschap blijft tot dusver voor de beroepsopleiding in Brussel bevoegd, terwijl de Franse Gemeenschap die bevoegdheid heeft overgedragen aan de Franse Gemeenschapscommissie (FGC) van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De Vlaamse Gemeenschap en de FGC oefenen elk voor hun eigen instellingen de wetgevende bevoegdheid uit over de beroepsopleiding in Brussel. Het Institut bruxellois francophone de formation professionnelle (IBFFP), beter gekend als "Bruxelles Formation", werd opgericht in 1994110. Deze instelling is belast met de organisatie en het beheer van de beroepsopleidingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest111. Bruxelles Formation telt verschillende opleidingscentra in het Gewest. De Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) is aan Nederlandstalige zijde de enige overheidsinstelling die bevoegd is voor de organisatie van de beroepsopleiding112. De VDAB werd in 1989113 opgericht en heeft een centraal bestuur en 13 lokale klantencentra verdeeld over het Vlaams Gewest die beroepsopleidingen aanbieden en werkzoekenden bij hun zoektocht naar werk begeleiden. In het Brussels Gewest organiseert de Regionale Dienst voor Beroepsopleiding Brussel (RDBB) het Nederlandstalige beroepsopleidingsaanbod. Beide instellingen bieden een ruime waaier opleidingen aan, zowel aan werkzoekenden als werknemers. Zij hebben partnerships afgesloten met andere opleidingsoperatoren in het Brussels Gewest (inschakelingsvzw's, CDO's of CEFA's, Missions locales,…). Zij kunnen tevens individuele opleidingen in de onderneming of opleidingen in onderwijsinrichtingen voor sociale promotie organiseren. Naast de collectieve of individuele opleidingen bieden zij ook formules met afstandsleren aan, waarbij de nieuwe communicatietechnologieën (internet) worden ingezet. Deze studie is toegespitst op de beroepsopleiding voor werkzoekenden. Daarnaast komt ook de beroepsopleiding voor werknemers kort aan bod. De e-learningopleidingen worden niet behandeld, ook al kunnen zij ook door werkzoekenden worden gevolgd. Beide openbare beroepsopleidingsinstellingen werken met de BGDA samen. Die samenwerking werd hechter nadat de instellingen tot het netwerk voor Plaatselijke Werkgelegenheidsplatforms (NWP) zijn toegetreden114. Via dat netwerk kunnen de opleidingsinstellingen aanvragen voor opleidingen die de bij de BGDA ingeschreven werkzoekenden hebben ingediend, rechtstreeks behandelen. Bovendien kan de BGDA beter opvolgen welke nieuwe bekwaamheden de werkzoekenden verwerven.

110

111

112

113

114

Het decreet van de Franse Gemeenschapscommissie van 17 maart 1994 legt de wettelijke basis voor deze instelling van categorie B met paritair beheer. De FOREM is de Franstalige instelling die belast is met, onder meer, de organisatie van de beroepsopleiding in het Waals Gewest. Ter herinnering, aan Franstalige zijde is er de FOREM voor het Waals Gewest en Bruxelles Formation voor het Brussels Gewest. Decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 20 maart 1984 betreffende de creatie van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling. In oktober 2002 hebben de VDAB en de BGDA de overeenkomst voor toetreding afgesloten, sedert 26/01/2004 worden gegevens via het NWP uitgewisseld. Bruxelles Formation heeft de overeenkomst voor toetreding tot het NWP ondertekend in oktober 2004.


79

6.1. Bruxelles Formation In 2003 was Bruxelles Formation rond vijf kernen opgebouwd: de kern oriëntatie en begeleiding, de kern technische en industriële beroepen, de kern administratieve beroepen en dienstensector, de kern vervolmaking inzake informatica en beheer, de kern voortgezette opleiding115. De gegevens van Bruxelles Formation dateren uit 2003, en hebben telkens betrekking op het aantal individuele werkzoekenden of werkenden die in de loop van 2003 minstens één uur opleiding hebben gevolgd. Een deelnemer die twee opleidingen in een zelfde kern heeft gevolgd, wordt één keer meegeteld in elke opleiding, bij het totaal maken we een onderscheid tussen het aantal gevolgde opleidingen en het aantal verschillende deelnemers. Voor iedere kern hebben wij het gemiddelde aantal opleidingsdagen berekend, door het aantal opleidingsuren te delen door het aantal deelnemers. Wij gingen uit van een opleidingsdag van 8 uur. In 2003 hebben 3.385 werkzoekenden en 442 werkenden één of meer opleiding(en) bij Bruxelles Formation116 gevolgd. Algemeen zijn er 34,5% vrouwen, bij de werkzoekende deelnemers zijn er 35,2% vrouwen.

Tabel 20:

Stagiairs ingeschreven bij Bruxelles Formation per gender - 2003

Werkzoekenden Werknemers Totaal

Vrouwen 1 193 126

Mannen 2 192 316

Totaal 3 385 442

% Vrouwen 35,2 28,5

1 319

2 508

3 827

34,5

Bron: Bruxelles Formation Opmerking: Deelnemers van de centra van Bruxelles Formation (buiten de kern voortgezette opleiding en zonder het partnership)

A. Centrum voor Socioprofessionele Oriëntatie en Initiatie Het Centrum voor Socioprofessionele Oriëntatie en Initiatie (COISP117) van Bruxelles Formation richt een oriëntatietraject van zes weken in, waarbij de werkzoekende in een realistische arbeidssituatie wordt geplaatst. Dat stelt hem in staat zijn beroepsoriëntering te bepalen, zijn reële vaardigheden en beweegredenen te testen, zijn kennis op peil te brengen bij middel van een kortlopende opleiding en zich naar de arbeidsmarkt of naar een kwalificerende opleiding te richten. Bruxelles Formation organiseert dit type opleiding voor beroepen in de dienstensector (voorraadbeheerder, hulpboekhouder, onthaal en verkoop, secretariaat, polyvalent bediende), voor beroepen in de nijverheid en de bouw (elektricien in de bouw, draaier-freezer, lasser, blikslagercarrosseriebewerker, loodgieter-verwarmingsinstallateur, tegelzetter, metselaar, bekister, stukadoor en schilder). In 2003 hebben 419 verschillende werkzoekenden deze oriëntatiemodules gevolgd, waaronder 41,8% vrouwen. Opvallend verschil tussen de vrouwen en de mannen is dat drie op vier vrouwen een opleiding die op de dienstensector is gericht volgen, tegenover minder dan 20% van de mannen. Bovendien volgt één vrouw op vijf de gespecialiseerde richting voor de dienstensector. Daarentegen volgen zes op tien mannen een opleiding voor de secundaire sector en 14% volgt de gespecialiseerde opleiding voor de secundaire sector.

115

116

117

In 2004 heeft Bruxelles Formation het aanbod van de opleidingen geherstructureerd. Voor meer informatie over de beroepsopleidingen en de toetredingsvoorwaarden, stellen wij voor de website te raadplegen www.bruxellesformation.be. De kern voortgezette opleiding is niet in deze gegevens inbegrepen. Deze kern omvat de zelfstudie (Forespace, gesprekstafels, e-learning en de informatica-certificaten) en het centrum voor opleiding in de ondernemingen. Centre d’orientation et d’insertion socioprofessionnelle


80

Tabel 21:

WZ stagiairs in het centrum voor socioprofessionele oriëntatie en initiatie per gender - 2003 Vrouwen

Mannen

Totaal

% Vrouwen

Secundaire sector Tertiaire sector Gespecialiseerde secundaire sector Gespecialiseerde tertiaire sector Bijscholing

3 144 1 40 1

144 48 37 33 0

147 192 38 73 1

2,0 75,0 2,6 54,8 100,0

Totaal opleidingen Totaal stagiairs Gemiddeld aantal dagen opleiding

189 175 22,5

262 244 23,6

451 419 23,1

41,9 41,8

Bron:

Bruxelles Formation, berekeningen Observatorium

In 2003 hebben de deelnemers aan de modules oriëntatie en inschakeling 77.544 opleidingsuren gevolgd, 40,6% werd door vrouwen gevolgd. De vrouwen zijn vooral aanwezig in de tertiaire sector, wat ook zeer duidelijk uit de opleidingsuren blijkt: 97% van de opleidingsuren die door vrouwen werden gevolgd, zijn toegespitst op een oriëntatie naar de tertiaire sector (met inbegrip van de gespecialiseerde oriëntatie). Gemiddeld heeft een vrouw 22,5 opleidingsdagen gevolgd, een man 23,6 dagen.

B. Technische en industriële beroepen De beroepenkern technische en industriële beroepen biedt basisopleidingen, herscholingen en vervolmaking in tal van beroepen in de bouw, de metaalbewerking, de autonijverheid, de elektrotechnische sector, de confectie, de schoonmaaksector en de vervoerssector aan. Bepaalde opleidingen worden in het kader van overeenkomsten met de sectorale fondsen georganiseerd. Hun opleidingsduur varieert van enkele weken tot verscheidene maanden, afhankelijk van de voorkennis en het type opleiding. Voor bepaalde opleidingen wordt een stage in een onderneming voorzien. De opleidingen worden in drie centra georganiseerd: het centrum te Anderlecht, het opleidingscentrum voor beroepen in de bouw te Neder-Over-Heembeek en het opleidingscentrum voor beroepen uit de vervoerssector te Schaarbeek. Deze kern organiseert zowel opleidingen als beroepstechnische testen. Deze laatste komen later nog aan bod. In 2003 hebben 1.050 werkzoekenden aan een opleiding in de kern van de technische en industriële beroepen deelgenomen, onder hen 4,8% vrouwen.

Tabel 22:

WZ stagiairs in de kern technische en industriële beroepen per gender - 2003 Vrouwen

Transport Bouw Metaal Elektrotechniek Autonijverheid Professionele schoonmaak Confectie Totaal opleidingen Totaal stagiairs Gemiddeld aantal dagen opleiding Bron:

Mannen

Totaal

9 2 5 1 14 0 24 55 50

462 250 171 173 51 51 2 1 160 1 000

471 252 176 174 65 51 26 1 215 1 050

47,5

31,8

32,6

% Vrouwen 1,9 0,8 2,8 0,6 21,5 0,0 92,3 4,5 4,8


Ruim zeven van de tien deelnemers in deze beroepenkern volgen een opleiding voor een beroep in de vervoerssector, de bouw of de metaalnijverheid. Weinig vrouwen volgen deze opleidingen. Vrouwen vormen daarentegen de meerderheid in de confectieopleiding. In 2002 vormden de vrouwen ook de meerderheid in de professionele schoonmaak, maar in 2003 telde die opleiding slechts 21,5% deelneemsters.


81

De weinige vrouwen in de vervoerssector kozen voor een opleiding heftruckbestuurder, busbestuurder (theorie en praktijk) en taxibestuurder. In 2002 hebben drie vrouwen een opleiding vrachtwagenbestuurder gevolgd (theorie en praktijk). In 2003 waren er twee vrouwen in de bouw, zij volgden de opleiding assistent-werfleider. In 2002 waren er eveneens twee vrouwen in de bouwopleiding, eentje als schilder en eentje als stukadoor. In 2003 was er één vrouwelijke deelnemer in de sector van de metaalbewerking, zij volgde een opleiding als machinebankwerker, in 2002 namen twee vrouwen aan diezelfde opleiding deel. Wat de opleidingsuren voor de beroepenkern techniek en industrie betreft, is het aandeel van de vrouwen een beetje groter: 6,9% van de 277.020 opleidingsuren werd door vrouwen gevolgd. Gemiddeld volgde elke vrouw 47,9 opleidingsdagen tegenover 32,3 opleidingsdagen per man. Het gemiddelde bij de vrouwen wordt in belangrijke mate naar omhoog getrokken door het aantal opleidingsuren in de confectiesector (49,4 dagen voor alle deelnemers) en in de industriële schoonmaak (39 dagen). Onder de werknemers die in 2003 een beroepsopleiding in deze opleidingskern volgden, waren 50 vrouwen en 260 mannen. De vrouwen zijn in verhouding talrijker dan bij de werkzoekenden (16,1% tegenover 4,8%). Dat verschil wordt verklaard door het feit dat 47 vrouwen een opleiding professionele schoonmaak hebben gevolgd. Anders dan bij de werkzoekenden zijn het vooral vrouwen die deze opleidingen volgen (81%). Mannen nemen vooral deel aan de opleiding bouwtechnieken (51 mannen), gevolgd door de ADR-opleiding118 (47 mannen), nieuwe bouwtechnologie (29 mannen) en metselen (26 mannen). De beroepstechnische testen worden in samenwerking met de BGDA en met de sectorale fondsen georganiseerd. Ze bieden de werkzoekenden de kans hun beroepsbekwaamheden te objectiveren en deze bij de tewerkstellingsconsulenten en de werkgevers te laten gelden, dankzij het getuigschrift dat door Bruxelles Formation wordt uitgereikt. Na het afleggen van die beroepstechnische test kunnen, in voorkomend geval, korte herscholingsmodules die aan het bekwaamheidsniveau van de kandidaten zijn aangepast, worden voorgesteld. De beroepen waarvoor dit soort actie wordt gevoerd, wisselen van jaar tot jaar. Voor 2003 werden de werkzoekenden getest op hun kennis van plafonneren, lassen en het besturen van een vrachtwagen. Het aantal vrouwelijke deelnemers aan dat soort testen is uiterst beperkt.

Tabel 23:

Beroepstechnische testen in de kern technische en industriële beroepen per gender - 2003 Vrouwen Bouw Metaal Transport Totaal testen

Bron:

Mannen 0 1 0 1

Totaal 38 22 34 94

38 23 34 95


C. Administratieve beroepen en dienstensector De beroepenkern administratieve beroepen en dienstensector biedt opleidingen inzake bedrijfsbeheer, talen, kantoorautomatisering, telecommunicatie of praktische bedrijfscommunicatie. De opleidingen zijn gericht tot werkzoekenden die, met het oog op een administratief beroep zich willen bijscholen, heroriënteren, vervolmaken of omscholen. Sommige opleidingen zijn modulair opgebouwd, zodat het verwerven van bekwaamheden die nodig zijn bij het uitvoeren van de taken van één van deze beroepen (het gebruik van een softwareprogramma, het vervolmaken van een taal) op een meer individueel gerichte wijze kan geschieden. In 2003 hebben 321 werkzoekenden, waaronder drie kwart vrouwen, opleidingen in deze kern gevolgd. In tabel 24 hebben we de verschillende opleidingsmodules gegroepeerd.

118

Getuigschrift met betrekking tot het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg.


82

Tabel 24:

WZ stagiairs in de kern van de administratieve beroepen en dienstensector per gender - 2003 Vrouwen

Mannen

Totaal

% Vrouwen

Secretariaat Callcenter Bedrijfsbeheer Administratief bediende Totaal opleidingen

148 76 71 5 274

10 34 31 3 79

158 110 102 8 353

93,7 69,1 69,6 62,5 77,6

Totaal stagiairs Gemiddeld aantal dagen opleiding

243 49,7

78 51,7

321 50,2

75,7

Bron:


Bijna de helft van de vrouwen die een opleiding in deze beroepenkern volgen, schreef zich in voor een module secretariaat. Bij de mannen gaat het slechts om 12,6%. Daarna volgen de opleidingen callcenter en bedrijfsbeheer. Die twee opleidingen tellen het grootste aantal mannelijke deelnemers. In 2003 hebben de stagiairs van deze kern 128.975 opleidingsuren gevolgd,waarvan drie vierde door een vrouw wordt gevolgd. Gemiddeld hebben vrouwen in deze beroepenkern 49,7 dagen opleiding gevolgd tegenover 51,7 dagen bij de mannen. Het aantal werkenden dat in 2003 een opleiding in deze beroepenkern heeft gevolgd, is beperkt: twee vrouwen en geen enkele man. Zij volgden een secretariaatsmodule.

D. Vervolmaking inzake informatica en beheer De kern vervolmaking inzake informatica en beheer heeft betrekking op beroepen inzake informatica, beheer, technisch tekenen, industriële vormgeving en nieuwe informatie- en communicatietechnologie (ICT). Anders dan bij de opleidingen in de overige beroepenkernen gelden hier strengere toegangsvoorwaarden. Voor de informaticaopleidingen (programmeur, analist- programmeur, systeemingenieur,…) en de opleidingen bedrijfsheer (verkoopstechnieken, marketing, human resourcesmanagement,…) moet de werkzoekende over een diploma van het hoger onderwijs of een gelijkwaardige beroepsopleiding beschikken. De specialisaties technisch ontwerpen (CAD design) en de opleidingen verbonden aan de grafische industrie (georganiseerd door het centrum CEPEGRA) zijn evenmin voor beginners bedoeld. De ICT-opleidingsmodules bieden de mogelijkheid vooruitgang te boeken inzake het gebruik van vele softwareprogramma's en ontwerpsystemen voor websites, grafische vormgeving, multimedia, gegevensbanken, netwerken,… Sommige modules staan open voor beginners, maar voor de meeste opleidingen gelden toegangsvoorwaarden die aan het diploma of aan een professionele ervaring in de sector zijn gekoppeld. In 2003 hebben 843 werkzoekenden een opleiding uit deze beroepenkern gevolgd. Onder hen waren 38,3% vrouwen. In deze kern bestaan er modules van enkele dagen maar ook opleidingen van verscheidene maanden, wat maakt dat het aantal gevolgde opleidingen hoger ligt. Van alle opleidingsuren (297.973 uren) werd 30% door een vrouw gevolgd. Gemiddeld volgen vrouwen 34,5 dagen opleiding, tegenover 50,2 dagen bij de mannen.


Tabel 25:

83

WZ stagiairs in de kern vervolmaking inzake informatica en beheer per gender - 2003 Vrouwen

Mannen

Totaal

% Vrouwen

Bedrijfsbeheer ICT Informatica Grafische industrie Technisch tekenen

227 110 17 34 14

236 151 112 57 44

463 261 129 91 58

49,0 42,1 13,2 37,4 24,1

Totaal opleidingen Totaal stagiairs Gemiddeld aantal dagen opleiding

402 323 34,5

600 520 50,2

1 002 843 44,2

40,1 38,3

Bron:


Ruim de helft van de vrouwelijke deelnemers aan een opleiding in deze beroepenkern volgt een opleiding bedrijfsbeheer. Het aandeel van de vrouwen varieert van 33,3% (logistiek beheer, productie en kwaliteit) tot 82,5% (verantwoordelijke human resources). De eerstvermelde opleiding is gericht naar werkzoekende burgerlijk ingenieurs, industrieel ingenieurs, landbouwingenieurs of handelsingenieurs, terwijl de tweede opleiding mikt op het verwerven van bekwaamheden voor het personeelsbeheer. Andere opleidingen waar men veel vrouwen aantreft, hebben te maken met communicatie (de opleiding bedrijfscommunicatie, bijvoorbeeld, telt 60% vrouwelijke deelnemers). In de opleidingen verbonden aan informaticaberoepen treft men verhoudingsgewijs het minste vrouwen aan. Waar er onder de 58 deelnemers aan de opleiding analist-programmeur 12 vrouwen waren (20,7%), tellen we slechts twee vrouwen bij de 20 deelnemers aan de opleidingen Java-ontwikkelaar. In 2003 hebben 73 werkneemsters en 54 werknemers een opleiding in deze beroepenkern gevolgd, voornamelijk via Cevora, het opleidingscentrum van het Aanvullend Nationaal Paritair Comité voor Bedienden (ANCPB of het Paritair Comité nummer 218).

E. Centrum voor herdynamisering en begeleiding van werkzoekenden (CRAC

119

)

Het Centrum voor herdynamisering en begeleiding van werkzoekenden kreeg de rol van startpunt voor het opleidingstraject van de werkzoekenden na de ondertekening van het samenwerkingsakkoord van 31 augustus 2001 betreffende het voorkomen van de werkloosheid van lange duur bij de laaggeschoolde jongeren (zie deel 1). Hoewel het CRAC zich voornamelijk tot jongeren richt, vormen zij niet de enige doelgroep van deze opleidingsmodules. De consulenten van het CRAC maken de balans op van de vaardigheden, van de haalbaarheid van het beroepsproject en van de verschillende stappen in het opleidingstraject. Een positieve evaluatie van de vaardigheden of, in voorkomend geval, het slagen voor een toegangstest, laten de werkzoekende toe om een opleiding bij Bruxelles Formation of één van haar partners te volgen. Het CRAC organiseert van zijn kant eveneens leermodules van zes weken over transversale onderwerpen, die men moet beheersen om een kwalificerende opleiding te kunnen aanvatten, zoals het Frans, het Nederlands, rekenen, typen en tekstverwerking. Na die module worden de verworvenheden en de motivatie geëvalueerd, wat het mogelijk maakt de volgende stap in het traject te bepalen (starten van een kwalificerende opleiding, verdiepen of bijschaven van de kennis, oriëntatie of heroriëntatie via het COISP of herintreding op de arbeidsmarkt). In 2003 hebben 403 deelnemers een opleiding gevolg in het Centrum voor herdynamisering en begeleiding, onder hen waren meer dan de helft vrouwen.

119

Centre de remobilisation et d'accompagnement des chômeurs


84

Tabel 26:

Stagiairs bij het Centrum voor herdynamisering en begeleiding van werklozen per gender - 2003 Vrouwen

Bijscholing Logistiek medewerker ziekenhuizen Basisopleiding keuken Basisopleiding zaal Basisopleiding taal Technicus in burotica Totaal opleidingen Totaal stagiairs Gemiddeld aantal dagen opleiding Bron:

169 26 5 13 8 0 221 219 25,7

Mannen 128 5 21 10 8 14 186 184 26,0

Totaal

% Vrouwen 297 31 26 23 16 14 407 403 25,8

56,9 83,9 19,2 56,5 50,0 0,0 54,3 54,3


Driekwart van de vrouwen en tweederde van de mannen volgen de inhaalmodule. De vrouwen zijn ook sterk aanwezig in de module logistiek medewerker in ziekenhuizen, anderzijds waren er geen vrouwelijke deelnemers voor de module technicus kantoorinformatisering. Wat de opleidingsuren betreft, is het aandeel van de vrouwen hetzelfde als bij de inschrijvingen; 54,1% van de 83.298 uren werden door vrouwelijke deelnemers gevolgd.

6.2. VDAB - RDBB De VDAB staat in voor de organisatie van de beroepsopleiding aan Nederlandstalige zijde, zowel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als in het Vlaams Gewest. In Vlaanderen is de VDAB tevens verantwoordelijk voor de begeleiding van de werkzoekenden, in Brussel blijft zijn rol evenwel beperkt tot de beroepsopleiding. Elke Brusselse werkzoekende (Nederlands- en Franstalig) kan bij deze instelling een opleiding volgen, indien hij of zij aan de toegangsvoorwaarden voldoet. De opleidingen kunnen in een opleidingscentrum (competentiecentrum) buiten het Brussels Gewest plaatsvinden. Voor de analyse werd gebruik gemaakt van de gegevens van de werkzoekenden die in het Brussels Gewest wonen en in 2003 een opleiding hebben beëindigd (ongeacht de plaats van opleiding). In 2003 hebben 1.257 Brusselse werkzoekenden een opleiding bij de VDAB beëindigd. Onder hen 41,1% vrouwelijke deelnemers. Tweederde van de vrouwen vinden we terug in twee types opleidingen NT2 en de opleidingen in de tertiaire sector. Onder de noemer NT2 (Nederlands Tweede Taal) worden alle opleidingen Nederlandse taal gebundeld. 38% van de deelnemers aan dit soort opleiding is een vrouw. De vrouwen zijn meer nadrukkelijk aanwezig in de opleidingen voor de tertiaire sector (54,6%) maar hun aantal varieert sterk al naargelang de aard van de opleiding; 65,4% van de vrouwen treft men aan in de taalopleidingen (op een totaal van 52 deelnemers), 57,3% bij opleidingen kantoorautomatisering (op 138 deelnemers), 48,6% in beheer en communicatie (74 deelnemers) en 45,8% in informatica (83 deelnemers). Terwijl een derde van de vrouwen een opleiding in de tertiaire sector volgt, kiest slechts een vijfde van alle mannelijke cursisten bij de VDAB voor die sector. Hoewel het aantal deelnemers aan andere types van opleidingen vrij beperkt blijft, is er toch een opvallende aanwezigheid in de opleidingen voor de non-profitsector (verpleegkundige, kinderverzorger,…), de horeca (zaalhulp, keukenhulp en ander horecapersoneel), de verkoop en de schoonmaak. In de bouw, metaalbewerking, vervoer en logistiek daarentegen vormen de mannelijke cursisten de meerderheid.


Tabel 27:

WZ stagiairs die een opleiding beëindigden bij de VDAB en gedomicilieerd zijn in het Brussels Gewest per gender - 2003

NT2 Tertiaire sector Algemene opleiding Bouw Horeca Andere activiteiten in de secundaire sector Metaal Non-profitsector Oriëntatieopleidingen Sollicitatietraining Transport & logistiek Industriële automatisering & elektriciteit Verkoop Schoonmaak Technisch tekenen Textiel en confectie Andere Totaal opleidingen Totaal stagiairs Gemiddeld aantal dagen opleiding Bron:

85

Vrouwen 259 259 92 1 46 12 3 36 18 14 3 2 23 20 5 5 1 799 516 41,6

Mannen 421 215 108 127 10 34 40 6 17 20 31 30 8 7 6 6 14 1 100 741 48,2

Totaal 680 474 200 128 56 46 43 42 35 34 34 32 31 27 11 11 15 1 899 1 257 45,5

% Vrouwen 38,1 54,6 46,0 0,8 82,1 26,1 7,0 85,7 51,4 41,2 8,8 6,3 74,2 74,1 45,5 45,5 6,7 42,1 41,1

VDAB, berekeningen Observatorium

Wat de gevolgde opleidingsuren betreft, bedraagt het aandeel van de vrouwen 37,5% (op een totaal van 457.148 uren). Een vrouwelijke deelnemer heeft gemiddeld 41,6 opleidingsdagen bij de VDAB gevolgd, tegenover 48,2 dagen voor de mannelijke deelnemers. Samengevat, beide openbare gemeenschapsinstellingen organiseren een brede waaier aan opleidingen. Het percentage vrouwen dat aan beroepsopleidingen voor werkzoekenden deelneemt, schommelt tussen 35,2% bij Bruxelles Formation tot 41% bij de VDAB. Verder stellen we een segregatie vast die de verschillen op de arbeidsmarkt weerspiegelt. Vele vrouwen volgen een opleiding secretariaat, administratie, non-profitsector of schoonmaak, terwijl mannen vaker aan opleidingen in de ICT, vervoer en bouw deelnemen.


86

7. Beroepsopleidingen in het kader socioprofessionele inschakeling (SPI)

van

de

beschikking

voor

Het socioprofessionele inschakelingsdispositief brengt verschillende partners bijeen die als doel hebben aan de noden van de laaggeschoolde werkzoekenden te beantwoorden en hen een geïndividualiseerd inschakelingstraject voor te stellen. Het dispositief besteedt aandacht aan onthaal, begeleiding, vooropleiding, opleiding en zoeken naar werk, en dit op een geïntegreerde manier. Het socioprofessionele inschakelingsdispositief wil bijzonder kwetsbare categorieën van werkzoekenden aan een baan helpen: laag geschoolde jongeren, langdurig werklozen, laaggeschoolde vrouwen, nieuwkomers, socialesteuntrekkers,… In dit dispositief vinden we: de coördinatiepartners, met name de OOTB voor de Nederlandstalige coördinatie en de Missions locales pour l'Emploi voor de Franstalige coördinatie; Nederlandstalige en Franstalige socioprofessionele inschakelingswerkers (Nederlandstalige en Franstalige vzw's120); de CDO/CDV (Vlaamse Gemeenschap) en de CEFA (Franse Gemeenschap) van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; de OCMW's van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In het kader van dit dispositief zijn er drie soorten programma's: de vooropleidingen, de kwalificerende opleidingen en de begeleidingen voor socioprofessionele inschakeling van "moeilijk te plaatsen groepen". In dit hoofdstuk beperken we ons tot de acties vooropleiding en kwalificerende opleiding die door de Nederlandstalige en de Franstalige vzw's worden gevoerd. We behandelen hier dus niet het alternerend lerenwerken, dat in een eerder hoofdstuk (alternerend leren-werken) reeds werd besproken, en evenmin de acties begeleiding, die in het eerste deel over de begeleiding van de werkzoekenden al aan bod gekomen zijn. Voor wat het onthaal, de begeleiding en het zoeken naar werk in deze verschillende programma's betreft, hebben de operatoren een overeenkomst met de BGDA, terwijl ze voor de acties vooropleiding en opleiding overeenkomsten hebben afgesloten met de VDAB voor de Nederlandstalige inschakelingsoperatoren en met Bruxelles Formation voor de Franstalige inschakelingsoperatoren. De BGDA gaat met deze instellingen partnershipovereenkomsten aan om de kansen van de werkzoekenden op de arbeidsmarkt te vergroten door voor hen acties voor socioprofessionele inschakeling en voor actief zoeken naar werk uit te werken. De openbare opleidingsinstellingen integreren zich in het gewestelijke SPI-dispositief in het kader van hun bevoegdheden inzake beroepsopleiding. De opleiding situeert zich hier dus duidelijk in een ruimer kader van de socioprofessionele inschakeling. In de analyse van de opleiding zal een onderscheid gemaakt worden tussen kwalificerende opleidingen en vooropleidingen. In de kwalificerende opleidingen wordt een vak of een beroep geleerd om toegang te krijgen tot een gekwalificeerde job in een bepaalde beroepssector. Het kan ook om een bijschaving van de kennis of om een beroepsvervolmaking gaan. De vooropleidingen zijn alfabetiseringscursussen, opleidingen die op een kwalificerende opleiding voorbereiden en basisopleidingen.

7.1. Beroepsopleiding bij de SPI-partners (ASBL en vzw) De doelgroep telt iets meer dan 5.000 stagiairs. 51,2% zijn vrouwen, wat meer is dan in de openbare instellingen voor beroepsopleiding. Bij de Franstalige inschakelingswerkers blijkt het aantal vrouwen vooral hoog in kwalificerende 120

In de tekst zullen we deze aanduiden met vzw en ASBL.


87

opleidingen, waar ze 62% van het totaal uitmaken. Evenveel vrouwen als mannen volgen een vooropleiding (49,5% zijn vrouwen). Bij de Nederlandstalige inschakelingswerkers daarentegen zijn de mannen in de meerderheid, zowel in de vooropleidingen (54,8%) als in de kwalificerende opleidingen (75,6%). Het zeer lage aandeel van de vrouwen in de kwalificerende opleidingen wordt verklaard door het feit dat de opleidingen zich haast uitsluitend op de bouwsector of op de sector van de nieuwe technologieën (ICT) richten.

Tabel 28:

Stagiairs in beroepsopleiding in de ASBL/vzw's per type opleiding en gender - 2003

Vooropleiding Kwalificerende opleiding Totaal opleidingen Totaal stagiairs Bron:

ASBL V M T %V 1 420 1 451 2 871 49,5 1 048 646 1 694 61,9 2 468 2 097 4 565 54,1 2 234 1 922 4 156 53,7

V 279 67 346 339

vzw's M T %V 338 617 45,2 208 275 24,4 546 892 38,8 531 870 38,9

V 1 699 1 115 2 814 2 573

Totaal M T 1 789 3 488 854 1 969 2 643 5 457 2 453 5 028

%V 48,7 56,6 51,6 51,2

Partnership BGDA, berekeningen Observatorium

Kwalificerende opleidingen worden voor vier grote sectoren georganiseerd: de tertiaire sector (administratieve functies), de non-profitsector (maatschappelijk assistent, thuishulp, animator,…), de sector van de nieuwe technologieën of ICT (onderhoudstechnicus, ontwikkelaar, websitebeheerder, helpdesk121,…) en de bouwsector. In de twee eerste categorieën, die de belangrijkste zijn qua aantal stagiairs, zijn driekwart vrouwen. De opleidingen in de ICT tellen 39,9% vrouwen. Hun aandeel in de informaticaopleidingen is dus vrij hoog, temeer daar de buroticaopleidingen hier niet werden meegeteld. Dit wordt verklaard door het feit dat sommige inschakelingswerkers opleidingen in de nieuwe technologieën hebben uitgewerkt voor een specifiek vrouwelijke doelgroep, in het bijzonder voor laaggeschoolde vrouwen. Als we deze specifieke opleidingen niet meerekenen tellen we in de informaticaopleidingen 25% vrouwen. In de bouwsector vinden we opnieuw geen enkele vrouw. We merken op dat 15 van de 63 opleidingen uitsluitend door vrouwen worden gevolgd, en 12 uitsluitend door mannen. De SPI-inschakelingswerkers hebben aanzienlijke inspanningen geleverd om de vrouwen een ruimer opleidingsaanbod te bieden. Zo organiseren verschillende inschakelingswerkers opleidingen specifiek voor laaggeschoolde of middelmatig geschoolde vrouwen (opleiding assistente internationale handel, kwalificerende opleiding kokkin/zaalmeisje voor de horeca en voor grootkeukens, informatica-helpdesk voor laaggeschoolde vrouwen,…).

Tabel 29:

Stagiairs in de kwalificerende opleidingen per domein en gender- 2003 Vrouwen

Mannen

Totaal

% Vrouwen

Tertiaire sector

559

184

743

75,2

Non-profitsector

354

112

466

76,0

ICT

126

190

316

39,9

0

297

297

0,0

Andere privésectoren

51

37

88

58,0

Confectie

25

9

34

73,5

Bouw

Metaal

0

25

25

0,0

Totaal

1 115

854

1 969

56,6

Bron:

121


Informatica en burotica niet inbegrepen.


88

7.2. Kenmerken van de stagiairs Laaggeschoolde werkzoekenden vormen de doelgroep van de beschikking voor socioprofessionele inschakeling. De gegevens bevestigen dat de grote meerderheid van de stagiairs - met name 85% - laaggeschoold zijn, 12% is middelmatig geschoold en 3% heeft hogere kwalificaties. Aan Franstalige kant vertonen de vrouwen en de mannen weinig verschillen inzake kwalificatie. In de kwalificerende opleidingen zijn de vrouwen iets hoger gekwalificeerd dan de mannen, terwijl hun niveau in de vooropleidingen lager ligt dan dat van de mannen. Aan Nederlandstalige kant zijn de gendergebonden verschillen iets duidelijker, en zijn de vrouwen iets meer gekwalificeerd dan de mannen, zowel wat de vooropleidingen als wat de kwalificerende opleidingen betreft. Het hogere niveau van de kwalificaties in de Nederlandstalige vooropleidingen kan wellicht verklaard worden door het feit dat het vaak lessen Nederlands tweede taal voor een ietwat hoger opgeleide groep betreft, en geen alfabetiseringscursussen zoals vaker het geval is aan Franstalige kant.

Tabel 30:

Stagiairs volgens studieniveau, type opleiding en gender (in %) - 2003 ASBL

Vrouwen Kwalificerende opleiding

Mannen

Totaal

Mannen

Totaal

84,4

86,5

85,2

58,2

77,9

73,1

82,8

84,4

83,5

Gemiddeld

13,1

12,4

12,8

37,3

21,2

25,1

14,5

14,5

14,5

Hoog Totaal

Mannen

Totaal

2,6

1,1

2,0

4,5

1,0

1,8

2,7

1,1

2,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

93,8

88,6

91,2

57,3

62,7

60,3

87,8

83,7

85,7 10,5

6,1

9,7

7,9

25,8

20,1

22,7

9,3

11,7

Hoog

0,1

1,7

0,9

16,8

17,2

17,0

2,9

4,6

3,8

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

89,8

88,0

89,0

57,5

68,5

64,2

85,8

84,0

84,9

9,0

10,5

9,7

28,0

20,5

23,4

11,4

12,6

12,0

Laag Gemiddeld Hoog Totaal Bron:

Vrouwen

Gemiddeld Totaal

Totaal

Vrouwen

Totaal

Laag

Laag Vooropleiding

vzw's

1,2

1,5

1,3

14,5

11,0

12,3

2,8

3,4

3,1

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0


Tabel 31 geeft de samenstelling van de hele groep stagairs weer met de procentuele verhoudingen per leeftijdsgroep, inactiviteitsduur, woonplaats, nationaliteit en statuut. We stellen vast dat het vrouwelijke publiek gemiddeld ouder is dan het mannelijke publiek. De vrouwen hebben ook een langere inactiviteitsduur dan de mannen (38,6% van de vrouwen zijn langer dan 2 jaar werkzoekend tegen 25,7% van de mannen). 40% van de stagiairs heeft de Belgische nationaliteit (42,6% van de vrouwen en 36,7% van de mannen). Een groot aantal zowel vrouwen als mannen heeft dus een niet-EU-nationaliteit (51,5% van de vrouwen en 57% van de mannen). Dit percentage wordt versterkt door het zeer grote aantal mensen van buiten de EU in de vooropleidingen: daar heeft 61,7% van de stagiairs een nationaliteit van buiten de Europese Unie. Een aanzienlijk aantal van de stagiairs zijn werkzoekenden in deelstatuten van de werkloosheid, met andere woorden niet-uitkeringsgerechtigde werkzoekenden. Ongeveer 30% zijn uitkeringsgerechtigde volledig werklozen en twee derde is hetzij werkzoekend ten laste van het OCMW (38%), hetzij werkzoekend van een ander type (al dan niet ingeschreven bij de BGDA). De vrouwen die aan deze opleidingen deelnemen genieten echter iets vaker dan mannen het statuut van uitkeringsgerechtigd werkloze. Dit heeft wellicht te maken met het feit dat het aandeel van de nietEU-stagiairs hoger is bij de mannen dan bij de vrouwen. Personen met een vreemde nationaliteit hebben immers minder vaak recht op werkloosheidsuitkeringen. 90% van de stagiairs woont in het Brussels Gewest, een percentage dat iets hoger ligt bij de vrouwen dan bij de mannen.


Tabel 31:

89

Kenmerken van de stagiairs per gender (in %) - 2003 ASBL < 25 jaar 25 - 45 jaar > = 45 jaar

Leeftijd

Inactiviteitsduur

Nationaliteit

Statuut Woonplaats Bron:

V 25,7 65,2 9,1 24,7 16,4 19,1 39,9 41,8 6,5 51,7 33,5 3,0 38,4 25,1 93,0

< 6 maanden 6 - 11 maanden 12-23 maanden > = 24 maanden BE UE NUE UVW Jongeren in wachttijd WZ ten laste van OCMW Andere WZ % BHG

M 39,3 55,6 5,1 32,2 21,7 19,8 26,4 36,7 7,6 55,7 26,1 3,6 34,4 36,0 92,7

vzw's

T 31,9 60,8 7,3 27,8 18,6 19,4 34,2 39,5 7,0 53,5 30,1 3,2 36,6 30,1 92,9

V 20,9 66,6 12,5 39,8 17,0 18,0 25,2 46,5 3,5 50,0 31,2 1,7 37,6 29,5 80,6

Totaal

M 20,0 62,3 17,6 32,9 20,0 24,3 22,9 36,4 1,6 61,9 26,6 3,9 49,2 20,4 74,5

T 20,4 64,0 15,7 35,4 18,9 21,9 23,7 40,3 2,4 57,3 28,4 3,0 44,7 23,9 76,9

V 25,1 65,4 9,5 26,0 16,4 19,0 38,6 42,4 6,1 51,5 33,2 2,8 38,3 25,7 91,4

M 35,3 57,0 7,7

T 30,0 61,3 8,6

32,3 21,3 20,6 25,7 36,7 6,4 57,0 26,2 3,6 37,4 32,7

28,9 18,6 19,7 32,8 39,6 6,2 54,1 29,8 3,2 37,9 29,1

88,7

90,2


7.3. Beroepservaring tijdens de opleiding en tewerkstelling Een van de doelstellingen van de kwalificerende opleiding is ervoor te zorgen dat de stagiair, parallel met zijn opleiding, via een bedrijfsstage beroepservaring opdoet of een soort leercontract krijgt. Aan het einde van het kalenderjaar duiden de opleidingsverstrekkers van het partnership de stagiairs aan die tijdens het jaar beroepservaring opdeden. We stellen vast dat 64,2% van de stagiairs een beroepservaring heeft opgedaan in een onderneming. Het aantal vrouwen ligt globaal hoger dan het aantal mannen. Het aandeel van de mannen die tijdens hun kwalificerende opleiding beroepservaring hebben opgedaan is hetzelfde aan Franstalige als aan Nederlandstalige kant. Bij de vrouwen daarentegen is dat niet het geval.

Tabel 32:

Stagiairs die een beroepservaring gehad hebben tijdens hun kwalificerende opleiding - 2003 V

Totaal aantal kwalificerende opleidingen % Bedrijfsstages Bron:

ASBL M

T

V

vzw's M

T

V

Totaal M

T

1 048

646

1 694

67

208

275

1 115

854

1 969

68,6

59,8

65,2

49,3

60,6

57,8

67,4

60,0

64,2


Ieder jaar in februari bezorgen de inschakelingswerkers en de diensten van de BGDA een overzicht van de situatie van hun stagiairs op 31 december van het voorbije jaar122. Deze informatie hebben we in tabel 33 gegroepeerd. De categorie opleiding geeft het aantal personen weer die de opleiding voortzetten, die een andere opleiding hebben aangevat, die een stage volgen of die een atelier actief zoeken naar werk volgen. In de categorie "stopzetting" hebben we de personen samengebracht die naar een meer gepaste opleiding werden geheroriënteerd of die de opleiding vroegtijdig hebben onderbroken.

122

De inschakelingswerkers konden geen informatie over de situatie op 31 december leveren voor 14,5% van de vrouwen en 5,4% van de mannen die een kwalificerende opleiding hebben gevolgd.


90

Tabel 33:

Situatie op 31 december 2003 van de stagiairs die een kwalificerende opleiding hebben gevolgd in 2003 per gender ASBL

V Totaal kwalificerende opleidingen Tewerkstelling Verderzetting v/d opleiding Stopzetting Atelier Actief Zoeken naar Werk Onbekend Bron:

M

T

%V

vzw's M T

V

%V

V

Totaal M T

%V

1 048

646

1 694

61,9

67

208

275

24,4

1 115

854

1 969

56,6

207 394 160

105 324 129

312 718 289

66,3 54,9 55,4

25 17 5

72 106 10

97 123 15

25,8 13,8 33,3

232 411 165

177 430 139

409 841 304

56,7 48,9 54,3

129

44

173

74,6

16

18

34

47,1

145

62

207

70,0

158

44

202

78,2

4

2

6

66,7

162

46

208

77,9


56,6% van de personen die een kwalificerende opleiding hebben gevolgd zijn vrouwen, een even groot percentage vrouwen is op 31 december aan het werk. Aan Franstalige kant ligt het tewerkstellingspercentage hoger bij de vrouwen dan bij de mannen, 66,3% van de stagiairs die werk vonden zijn vrouwen, terwijl ze 61,9% van de stagiairs uitmaken. Het aandeel van de vrouwen dat de opleiding na 31 december voortzet ligt echter lager dan hun aandeel in het totale aantal stagiairs, wat erop zou kunnen wijzen dat de opleidingen van de vrouwen gemiddeld korter zijn. Hieruit vloeit voort dat ze op 31 december vaker in een proces van actief zoeken naar werk zitten, waar hun situatie ook vaker niet gekend is, wat inhoudt dat de inschakelingswerkers niet weten of deze stagiairs op dat ogenblik een job hebben gevonden of nog op zoek naar werk zijn. Ten slotte stellen we ook vast dat ze iets minder vaak de opleiding afbreken (stopzetting, heroriëntering, opgave). Ze vertegenwoordigen immers 54,3% van de stagiairs die hun opleiding hebben stopgezet, terwijl ze 56,6% van het totale publiek uitmaken. Samengevat, de vooropleiding en de opleiding in het kader van het socioprofessionele inschakelingstraject zijn stappen die verschillende fasen integreren - onthaal, vooropleidingen en/of kwalificerende opleidingen, zoeken naar werk - om de tewerkstelling van de stagiairs te bevorderen. Globaal telt het bereikte publiek, 5.028 stagiairs, iets meer vrouwen (51,2%), in tegenstelling tot de meeste andere vormen van beroepsopleiding. Dit hogere percentage wordt wellicht verklaard door de bijzondere inspanningen van sommige socioprofessionele inschakelingswerkers die een groter aantal opleidingen inrichten voor vrouwen. Zo organiseren verschillende inschakelingswerkers specifiek voor laaggeschoolde of middelmatig gekwalificeerde vrouwen opleidingen in allerlei domeinen (informatica, handel, horeca,…). Nochtans stellen we voor de Nederlandstalige inschakelingswerkers vast dat de vrouwen ook hier opnieuw minder aanwezig zijn (38,9%). Dit verschil wordt door de segregatie verklaard, die we al in andere opleidingstypes hebben vastgesteld. De doelgroep van het socioprofessionele inschakelingsdispositief zijn de laaggeschoolde werkzoekenden, wat blijkt op te gaan zowel bij de vrouwen, waar 86% van de stagiairs laaggeschoold zijn, als bij de mannen (84%). De vrouwelijke stagiairs zijn gemiddeld ouder, ze hebben een langere inactiviteitsduur en ze beschikken vaker over de Belgische nationaliteit dan de mannelijke stagiairs. We stellen ook vast dat in de kwalificerende opleidingen de vrouwen meestal iets vaker via een bedrijfsstage beroepservaring opdoen of een leercontract bekomen dan de mannen. Na een kwalificerende opleiding worden de vrouwen ook iets vaker dan de mannen tewerkgesteld.


91

8. Transversale benadering van de beroepsopleiding In de vorige hoofdstukken hebben we het aantal cursisten in beroepsopleiding volgens de organisator van de beroepsopleiding in het Brussels Gewest besproken. Om een globaler beeld te krijgen, wordt in dit hoofdstuk een transversale analyse gemaakt van de opleiding van de werkzoekenden en de werknemers, de verschillende opleidingsverstrekkers zullen hier samen beschouwd worden. Dit hoofdstuk vertrekt dan ook vanuit de individuele betrokkenen: hoe belangrijk is beroepsopleiding voor de werkende en werkloze Brusselse vrouwen? Drie bronnen worden gebruikt om hier een antwoord op te vormen: de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK), het Tijdsbudgetonderzoek en tot slot de gegevens die de BGDA van de beroepsopleidingsoperatoren krijgt.

8.1. Deelname van de totale bevolking aan de beroepsopleiding De Enquête naar de Arbeidskrachten is een steekproefenquête bij de private huishoudens op arbeidsleeftijd die jaarlijks door het NIS wordt georganiseerd. De EAK omvat eveneens informatie over de situatie van de werkende bevolking en de werkloze bevolking (IAB) ten opzichte van de beroepsopleiding op nationale schaal. De enquête peilt naar de opleidingen die de respondenten hebben gevolgd in de loop van de maand die aan de enquête voorafgaat. Omdat de steekproef in deze analyse tot de Brusselse schaal wordt teruggebracht, moeten de gegevens omzichtig geïnterpreteerd worden. In 2003 heeft 8,5% van de Brusselse vrouwen en 8,8% van de Brusselse mannen in de leeftijdsgroep 25-64 jaar één of andere vorm van opleiding gevolgd. De onderstaande tabel toont eveneens aan dat de participatiegraad aan opleiding voor Brussel enigszins hoger is dan het Belgische gemiddelde. Twee belangrijke kanttekeningen kunnen bij dit resultaat gemaakt worden. Enerzijds is het Belgische gemiddelde123 lager dan het Europese gemiddelde (9%), en anderzijds werd op Europees niveau de doelstelling van 12,5% in 2010 vastgelegd. Ondanks de hogere participatiegraad is het Brusselse resultaat dus nog steeds lager dan de Europese doelstellingen. Bovendien valt de hogere participatiegraad van de Brusselse bevolking voornamelijk ten deel aan de Brusselse werknemers. Verder zullen we immers zien dat de participatiegraad van de werklozen in Brussel lager is dan het Belgische gemiddelde. Het is nuttig om hier de dualiteit van de Brusselse arbeidskrachten in herinnering te brengen: de werkenden hebben gemiddeld een hogere kwalificatie, in tegenstelling tot de werklozen. Het onderscheid tussen werknemers en werklozen komt later aan bod.

123

Volgens Eurostat bedraagt het Belgisch gemiddelde 8,5% (8,7% voor de vrouwen en 8,3% voor de mannen). Aangezien Eurostat in de verschillende landen dezelfde methode gebruikt kan een vergelijking met het Europese gemiddelde enkel op basis van deze gegevens gebeuren. Zowel Eurostat als het NIS baseren zich op de EAK om deze percentages te berekenen. Toch zijn er verschillen in de resultaten. De volgende tabel omvat uitsluitend de gegevens van het NIS omdat zij ook de gewestelijke verdeling toelaat.


92

Tabel 34:

Participatiegraad aan opleiding voor de bevolking tussen 25 en 64 jaar volgens woonplaats en gender (2001-2003) 2001

2002

2003

Brussels Gewest Vrouwen Mannen Totaal

6,4% 6,5% 6,4%

7,6% 6,2% 6,9%

8,5% 8,8% 8,6%

6,8% 8,0% 7,4%

6,9% 6,6% 6,7%

7,6% 7,6% 7,6%

4,3% 5,1% 4,7%

3,9% 4,6% 4,2%

5,2% 5,4% 5,3%

5,9% 6,9% 6,4%

6,0% 5,9% 6,0%

6,9% 7,0% 7,0%

Vlaams Gewest Vrouwen Mannen Totaal Waals Gewest Vrouwen Mannen Totaal België Vrouwen Mannen Totaal Bron:


Globaal gezien is de participatiegraad aan de opleidingen voor vrouwen en mannen ongeveer gelijk. Deze gegevens houden echter geen rekening met de duur van de opleiding, noch met de kostprijs, die, zoals gezegd werd in het deel over de opleiding in de onderneming, voor de vrouwen gemiddeld lager zijn. Het Tijdsbudgetonderzoek legt de verschillen in gemiddelde opleidingsduur tussen beide geslachten bloot. Het Tijdsbudgetonderzoek werd tussen december 1998 en februari 2000 gezamenlijk uitgevoerd door TOR en het NIS en beschrijft de tijdsbesteding van een steekproef van 8.382 personen tussen 12 en 95 jaar. Deze enquête geeft een gedetailleerd overzicht van wat deze personen op een dag in de week en een dag in het weekend hebben gedaan. Hun activiteiten worden opgedeeld in verschillende rubrieken: bezoldigde arbeid, huishoudelijke taken en gezinstaken, verzorging en opvoeding van de kinderen, persoonlijke verzorging, slapen en rusten, onderwijs en opleiding, sociale activiteiten, vrije tijd en verplaatsingen. In een "fictieve" week besteden de Brusselse vrouwen gemiddeld 4u45 aan onderwijs en beroepsopleiding. Bij de Brusselse mannen is dit bijna 40 minuten meer (5u23). Het verschil tussen vrouwen en mannen wordt in de drie gewesten vastgesteld. In het Vlaams Gewest is het verschil het kleinst (8 minuten), terwijl het in het Waals Gewest oploopt tot 45 minuten per week. Het aantal uren dat vrouwen en mannen aan opleiding besteden, situeert zich in het Brussels Gewest tussen de twee andere gewesten. De Vlaamse vrouwen besteden 5u19 per fictieve week aan opleiding en de Waalse vrouwen 4u16. Voor de mannen is dit respectievelijk 5u27 en 5u01 per week. In de drie gewesten vertegenwoordigen onderwijs en beroepsopleiding, en dit zowel voor vrouwen als voor mannen, slechts 3% van de tijdsbesteding in een fictieve week. De cijfers hierboven omvatten het geheel van activiteiten die verband houden met onderwijs124 en opleiding. De Brusselaars besteden iets minder tijd aan opleiding dan de Vlamingen. Uit een gedetailleerd onderzoek van de activiteiten blijkt dat dit kleine verschil eerder te maken heeft met de nevenactiviteiten die aan een opleiding verbonden zijn, zoals taken maken, studie, duur van de pauzes,… In termen van het aantal gevolgde opleidingsuren is het verschil te verwaarlozen. We merken op dat vrouwen meer tijd aan taken besteden dan mannen, wat hun hogere certificatiepercentage zou kunnen verklaren.

124

Opvoeding van kinderen hoort niet tot deze rubriek.


93

De tijd die wordt besteed aan activiteiten die verband houden met onderwijs en opleiding varieert volgens de leeftijd van een persoon. Zoals blijkt uit grafiek 32, speelt ook het geslacht een rol. Voor een correcte interpretatie van de resultaten is het belangrijk om op te merken dat ook de studenten in de onderstaande resultaten opgenomen zijn. Hun aanwezigheid vertekent, vooral in de leeftijdsklasse 20 tot 29 jaar, de resultaten. Met uitzondering van de leeftijdscategorie 60 tot 69 jaar besteden vrouwen minder tijd aan onderwijs en opleiding dan mannen. De tijd die zij hieraan besteden, neemt af met de leeftijd. Wat de participatiegraad betreft, zijn de genderverschillen en de relatie leeftijd-gender niet zo duidelijk. In leeftijdscategorieën 30 tot 39 jaar en 40 tot 49 jaar, is de participatiegraad aan de opleidingen iets hoger voor vrouwen dan voor de mannen. Dit hogere cijfer moet echter genuanceerd worden volgens de duur van opleiding. In de leeftijdsklasse 30 tot 39 jaar wijden de vrouwen 38 minuten minder tijd aan opleidingen dan mannen.

de de de de

Grafiek 32: Gemiddelde duur per deelnemer en de participatiegraad aan opleiding en vorming in België volgens leeftijdsklasse en gender (weekdag) - 1999 a) Gemiddelde duur (in uur per deelnemer)

b) Participatiegraad (in %)

6:00

24

4:48

20 16

3:36

12 2:24

8

1:12

4 0

0:00 20-29 j.

30-39 j.

40-49 j.

Vrouwen

Bron:

50-59 j.

60-69 j.

M annen

20-29 j.

30-39 j.

40-49 j.

Vrouwen

50-59 j.

60-69 j.

M annen

NIS-Tijdsbudgetonderzoek, berekeningen Observatorium

De grafiek illustreert de verschillen volgens levenscyclus tussen vrouwen en mannen: vooral tussen 30 en 39 jaar besteden vrouwen minder tijd aan beroepsopleiding, in tegenstelling tot de mannen. De verklaring van deze daling van de opleidingstijd ligt allicht in de gezinstaken (aanwezigheid van jonge kinderen). In de leeftijdsklasse 40-49 jaar investeren vrouwen opnieuw meer in opleidingen, terwijl de mannen een daling laten optekenen; de gemiddelde duur is hier ongeveer gelijk. Onder de 50-59-jarigen besteden mannen veel tijd aan opleidingen, zowel in gemiddelde opleidingsduur per persoon als volgens gemiddelde participatiegraad. Het feit dat zij als doelgroep (50-plussers) voor de opleidingen van de sectorfondsen terechtkomen, kan een verklaring vormen voor de stijging van de participatiegraad. Deze sprong doet zich niet voor bij de vrouwen van dezelfde leeftijdscategorie; het verschil in pensioenleeftijd tussen beide geslachten biedt hier mogelijk een verklaring. Voorbij de 60 jaar daalt de participatiegraad voor de twee geslachten. Bij de vrouwen stijgt de duur die aan opleiding wordt besteed vanaf 60 jaar, maar het aantal betrokken vrouwen is beperkt (2,4%). Van de resultaten in grafiek 33 zijn de studenten uitgesloten. Deze grafiek geeft de opleidingstijd en de participatiegraad weer volgens studieniveau en geslacht. De participatiegraad hangt nauw samen met het studieniveau. Het verschil tussen personen zonder diploma en personen met een hoger diploma is groter bij de vrouwen. Hooggeschoolde vrouwen nemen zelfs vaker deel aan opleidingen dan hun mannelijke tegenhangers (respectievelijk 6,8% en 5,6%). In de andere categorieën is de participatiegraad voor de vrouwen lager dan voor de mannen.


94

Grafiek 33: Gemiddelde duur per deelnemer en de participatiegraad aan opleiding en vorming in België volgens studieniveau en gender (weekdag) - 1999 a) Gemiddelde duur (in uur per deelnemer) 4:19

8

3:50

7

3:21

6

2:52

5

2:24

4

1:55 1:26

3

0:57

2

0:28

1

0:00

0 geen of LO

LSO Vrouwen

Bron:

b) Participatiegraad (in %)

HSO

hoger

M annen

geen of LO

LSO Vrouwen

HSO

hoger

M annen

NIS-Tijdsbudgetonderzoek, berekeningen Observatorium

Het verband tussen het studieniveau en het geslacht is minder duidelijk voor wat de tijd die aan de opleiding wordt besteed betreft. Voor vrouwen met maximum een diploma van het lager onderwijs is dit 1u42 op een weekdag. In deze categorie is het verschil met hun mannelijke tegenhangers het grootste. Zij besteden 3u45 aan opleiding. In de categorie personen met een diploma lager secundair onderwijs wijden vrouwen meer tijd aan opleiding (3u28 ten opzichte van 2u11 voor de mannen). In de andere categorieën besteden de mannen meer tijd aan opleiding. Ondanks hun grotere participatie aan opleidingen besteden hoog opgeleide vrouwen 29 minuten minder aan opleiding dan hooggeschoolde mannen.

8.2. Deelname van de werkende bevolking aan de beroepsopleiding Uit de volgende tabel blijkt dat het aantal werkende Brusselaars die een beroepsopleiding volgen hoger is dan het nationaal gemiddelde. Dit heeft te maken met het type werkgelegenheid in het Brussels Gewest en met de kenmerken van de werknemers (gemiddeld hoger geschoold). Leeftijd en niveau van het diploma zijn immers de twee factoren die bepalend voor de deelname van werknemers aan een opleiding125.

125

Hoge Raad voor de Werkgelegenheid, 2004, Verslag 2003: Onderwijs en opleiding: tewerkstellingsleutels, FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, p. II-86.


Tabel 35:

95

Participatiegraad aan opleiding voor de werkende bevolking in de leeftijdsgroep 25-64 jaar volgens woonplaats en gender (2001-2003) 2001

2002

2003


7,5% 5,8% 6,5%

8,8% 5,6% 7,0%

10,2% 8,8% 9,4%

8,6% 9,0% 8,8%

8,6% 7,2% 7,8%

9,2% 8,3% 8,7%

5,7% 5,5% 5,6%

4,7% 4,8% 4,7%

6,7% 5,7% 6,1%

7,6% 7,6% 7,6%

6,3% 7,5% 6,8%

7,5% 8,6% 8,0%



De volgende tabel verfijnt de resultaten van het Tijdsbudgetonderzoek die eerder werden besproken. Zij toont aan dat de participatiegraad van de werkende bevolking in de drie gewesten toeneemt met het studieniveau; deze stijging is iets sterker voor de vrouwen dan voor de mannen. De participatiegraad van de Brusselse werkende vrouwen met een diploma secundair of hoger onderwijs is hoger dan dat van de mannelijke in dezelfde categorie.

Tabel 36:

Participatiegraad aan opleiding voor de werkende bevolking volgens studieniveau, woonplaats en gender - 2002 Laaggeschoold

Middengeschoold

Hooggeschoold

Totaal


4,7% 4,9% 4,8%

7,9% 5,8% 6,7%

12,1% 8,6% 10,4%

9,4% 6,7% 7,9%

4,2% 4,4% 4,3%

8,0% 6,6% 7,2%

13,6% 13,2% 13,4%

9,3% 7,8% 8,5%

3,4% 3,6% 3,5%

4,6% 4,6% 4,6%

7,6% 9,4% 8,5%

5,5% 5,6% 5,6%

4,0% 4,2% 4,1%

7,1% 5,9% 6,4%

11,7% 11,6% 11,6%

8,2% 7,1% 7,6%



De enquête maakt ook een indeling van de beroepsopleiding in drie subcategorieën mogelijk: de initiële opleiding, de voortgezette opleiding omwille van beroepsredenen (bijscholing of herinschakeling) en de opleiding gevolgd uit persoonlijke interesses (privé of beroep).


96

Tabel 37:

Beroepsopleiding van de werkende bevolking volgens categorie en gender - 2003 Brussels Gewest

1. Initiële opleiding 2. Voortgezette opleiding (bijscholing en herinschakeling) 3. Persoonlijke interesse a) informatica b) talen c) artistiek d) andere Totaal 1+2 Totaal 1+2+3 Bron:

België

%V

V

M

T

3 233 17,8

3 497 19,1

6 730 18,5

48,0

22 622 13,9

26 690 14,0

49 312 14,0

45,9

13,6

7 674 42,4

7 766 42,5

15 440 42,4

49,7

77 809 47,7

101 767 53,6

179 576 50,9

43,3

8,6

599 3,3 3 705 20,4 1 027 5,7 1 882 10,4 10 907 60,2 18 120

2 082 11,4 2 399 13,1 325 1,8 2 205 12,1 11 263 61,6 18 274

2 681 7,4 6 104 16,8 1 352 3,7 4 087 11,2 22 170 60,9 36 394

22,3

15 231 9,3 18 903 11,6 4 766 2,9 23 742 14,6 100 431 61,6 163 073

21 417 11,3 13 653 7,2 3 979 2,1 22 534 11,9 128 457 67,6 190 040

36 648 10,4 32 556 9,2 8 745 2,5 46 276 13,1 228 888 64,8 353 113

41,6

7,3

58,1

18,7

54,5

15,5

51,3

8,8

43,9

9,7

46,2

10,3

60,7 76,0 46,0 49,2 49,8

V

M

T

%V

% BHG/ Bel.


Wat de initiële opleiding betreft, zijn de werkneemsters zowel in het Brussels Gewest (48%) als op nationaal niveau (45,9%) in de minderheid in dit type opleiding. Dit kan verklaard worden door het feit dat de mannelijke arbeidskrachten in het Brussels Gewest en in België een lager studieniveau hebben. 63% van de laaggeschoolde werknemers in Brussel (en 64,8% in België) zijn immers mannen. De voortgezette opleiding voor bijscholing of herinschakeling: op Belgisch niveau zijn de werkneemsters in de minderheid (43,3%). In het Brussels Gewest is de verhouding tussen de mannen en de vrouwen evenwichtiger (49,7% vrouwen). De opleiding uit persoonlijke interesse: zowel op nationale schaal als in het Brussels Gewest is het aantal werkende vrouwen en mannen ongeveer gelijk verdeeld (respectievelijk 50,7% en 50,4% vrouwen). In het Brussels Gewest tellen taalopleidingen de meeste cursisten en dit zijn voornamelijk vrouwen (60,7%). Daartegenover vertegenwoordigen vrouwen 22,3% van het aantal leerlingen informatica.

8.3. Deelname van de werkzoekenden aan de beroepsopleiding Waar meer Brusselse werknemers een opleiding volgen dan het nationaal gemiddelde, geldt dit niet meer voor de Brusselse werklozen. Dit geldt zowel voor de vrouwen als voor de mannen. Tevens stellen we vast dat het percentage werkzoekenden dat in het Brussels Gewest een opleiding volgt lager ligt dan het percentage werknemers, in tegenstelling tot de twee andere gewesten. Deze vaststelling kan paradoxaal lijken omdat het net in Brussel is dat de werkzoekenden gemiddeld het laagste studieniveau hebben, de arbeidsmarkt de hoogste eisen stelt en de concurrentiedruk op de arbeidsmarkt het grootst is. Uitgaande van die kenmerken kan beroepsopleiding voor Brusselse werkzoekenden een belangrijk middel zijn om het risico op langdurige werkloosheid tegen te gaan. Volgens de gegevens van de EAK heeft 7,9% van de werkzoekenden in 2002 een opleiding gevolgd. Dit percentage is enigszins hoger voor de vrouwen. Dit laatste kan verklaard worden door het feit dat alle opleidingen worden meegeteld, ook binnen het onderwijs voor sociale promotie, en met name de taalcursussen, die vaker door vrouwen worden gevolgd. Een andere verklaring biedt de methodologie van de EAK, die een zekere vertekening kan geven door de strikte voorwaarden die gelden om als werkloze te worden beschouwd (criteria IAB). Zoals wij reeds gezien hebben, onderschatten de resultaten van de EAK de vrouwelijke


97

werkloosheid meer dan de mannelijke, en in het bijzonder die van vrouwen met jonge kinderen, doordat zij minder frequent acties ondernemen om werk te zoeken en ook minder direct een job kunnen aanvaarden. Zoals zal blijken, is deze laatste groep eveneens minder vertegenwoordigd in de beroepsopleidingen. Dit laat toe te veronderstellen dat de methode van de EAK een vertekend beeld geeft waarin de deelname aan beroepsopleiding van werkloze vrouwen wordt overschat door uitsluitend de vrouwen mee te rekenen die het actiefst zijn in hun zoektocht naar werk.

Tabel 38:

Participatiegraad aan opleiding volgens statuut, woonplaats en gender - 2002 Werklozen

Werkenden

Totaal

8,6% 7,3% 7,9%

9,4% 6,7% 7,9%

9,3% 6,8% 7,9%

12,4% 9,7% 11,0%

9,3% 7,8% 8,5%

9,5% 7,9% 8,6%

7,8% 5,9% 6,9%

5,5% 5,6% 5,6%

5,8% 5,6% 5,7%

9,7% 7,7% 8,7%

8,2% 7,1% 7,6%

8,3% 7,1% 7,6%

Brussels Gewest Vrouwen Mannen Totaal Vlaams Gewest Vrouwen Mannen Totaal Waals Gewest Vrouwen Mannen Totaal België Vrouwen Mannen Totaal Bron:


Na de gegevens van de EAK volgt hierna een grondige analyse van de informatie die de BGDA van de beroepsopleidingsoperatoren ontvangt. Het gaat hoofdzakelijk om de gegevens doorgegeven door Bruxelles Formation, de VDAB en de partners van de BGDA. Aan de hand daarvan kunnen de gegevens van de verschillende operatoren gegroepeerd worden om een globaler beeld te geven van de socioprofessionele inschakelingsvoorzieningen. Voordat we deze laatste informatie onderzoeken, concentreren we ons eerst op de opleidingsaanvragen volgens geslacht.

8.3.1.

Opleidingsaanvragen

In 2003 tellen we 6.773 opleidingsaanvragen in de werkzoekendendossiers. Zij betreffen 5.390 verschillende werkzoekenden, waarvan iets mee dan een derde vrouwen zijn. Ter herinnering: de werkzoekenden zijn niet verplicht om eerst langs de BGDA te komen wanneer zij een opleiding willen volgen. Heel wat werkzoekenden richten zich rechtstreeks tot Bruxelles Formation, de VDAB of de partners. Uit tabel 39 blijkt dat de opleidingsaanvragen met de leeftijd afnemen. Bijna de helft van de vrouwen die een opleidingsaanvraag hebben ingediend, is jonger dan 30 jaar, terwijl zij 40% van de werkzoekenden uitmaken. De vrouwelijke werkzoekenden ouder dan 40 jaar vertegenwoordigen 16,8% van de opleidingsaanvragen en maken 27,8% van de werkzoekende vrouwen uit. In verhouding tot hun aandeel in de werkloosheid zijn de jongere leeftijdscategorieën dus oververtegenwoordigd in de opleidingsaanvragen. Bij de mannen zien we dezelfde tendens.


98

Tabel 39:

Opleidingsaanvragen van werkzoekenden volgens leeftijdsklasse en gender- 2003 Vrouwen

< 25 jaar 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50 jaar en + Totaal Bron:

Aantal 428 461 373 270 150 96 64 1 842

% 23,2 25,0 20,2 14,7 8,1 5,2 3,5 100,0

Mannen

% WZ 20,1 20,1 17,6 14,3 11,5 9,5 6,8 100,0

Aantal 609 772 779 648 394 210 136 3 548

% 17,2 21,8 22,0 18,3 11,1 5,9 3,8 100,0

Totaal

% WZ 18,7 18,9 17,3 15,1 12,1 10,2 7,7 100,0

Aantal 1 037 1 233 1 152 918 544 306 200 5 390

% 19,2 22,9 21,4 17,0 10,1 5,7 3,7 100,0

% WZ 19,4 19,5 17,4 14,7 11,8 9,9 7,3 100,0

% Vrouwen 41,3 37,4 32,4 29,4 27,6 31,4 32,0 34,2


Daar waar slechts 34,2% van de opleidingsaanvragen vrouwelijk zijn, is dit in de leeftijdsklasse jonger dan 25 jaar 41,3%, wat echter minder is dan het percentage vrouwelijke werkzoekenden in deze leeftijdsgroep (50,6%). De volgende tabel geeft de opleidingsaanvragen weer volgens studieniveau. Terwijl 36% van de vrouwelijke werkzoekenden geen diploma van het hoger secundair bezit (met uitsluiting van de "andere studies"), vertegenwoordigt deze leeftijdsklasse slechts 21% van de werkzoekende vrouwen die een opleiding wensen te volgen. Bij de mannen stellen we eveneens een ondervertegenwoordiging vast van de werkzoekenden die geen diploma van het hoger secundair hebben behaald. Een derde van de vrouwen en mannen die een opleidingsaanvraag hebben ingediend, bevindt zich in de categorie "andere studies". Het gaat voornamelijk om personen die hun studies in het buitenland hebben gevolgd en van wie het diploma niet erkend is. Van alle werkzoekenden die een opleidingsaanvraag indienen, maken zij de grootste groep uit. Hun redenen om een opleiding te vormen zijn heel gevarieerd: nieuwe bekwaamheden verwerven, hun beroepsbekwaamheden door een Belgisch diploma laten erkennen of voldoende kennis van het Frans of het Nederlands verwerven.

Tabel 40:

Opleidingsaanvragen van werkzoekenden volgens studieniveau en gender - 2003

Lager Lager secundair Hoger secundair Hoger niet-universitair Universitair Andere studies Totaal Bron:

Aantal 105 281 431 252 132 641 1 842

Vrouwen % % WZ 5,7 15,8 15,3 20,1 23,4 24,1 13,7 8,4 7,2 4,9 34,8 26,7 100,0 100,0

Aantal 327 597 593 283 205 1 543 3 548

Mannen % % WZ 9,2 16,3 16,8 18,7 16,7 19,9 8,0 6,9 5,8 4,7 43,5 33,4 100,0 100,0

Aantal 432 878 1 024 535 337 2 184 5 390

Totaal % 8,0 16,3 19,0 9,9 6,3 40,5 100,0

% WZ 16,1 19,4 21,9 7,6 4,8 30,1 100,0

% Vrouwen 24,3 32,0 42,1 47,1 39,2 29,3 34,2


In totaal is 34,2% van de opleidingsaanvragen afkomstig van vrouwen. Dit cijfer varieert volgens het studieniveau. Minder dan een vierde van de vragen van personen met een getuigschrift van het lager onderwijs komt van vrouwelijke werkzoekenden. In de categorie "andere studies", ligt het aandeel van de vrouwen lager dan het algemeen gemiddelde, wat deels te verklaren is door de beperktere deelname aan de arbeidsmarkt door vrouwen van buitenlandse afkomst.

8.3.2.

Opleidingen

In 2003 werden 11.722 opleidingsacties geregistreerd in 8.550 verschillende dossiers van werkzoekenden, waaronder 47,8% vrouwen. De optelsom van de gegevens van Bruxelles Formation, de VDAB en de partners (hoofdstuk 6 en 7) levert een resultaat van 9.670 verschillende cursisten op, waaronder 44,3% vrouwen. Dit verschil heeft drie oorzaken: enerzijds wordt een werkzoekende die verschillende opleidingen heeft gevolgd bij


99

twee opleidingsverstrekkers slechts één keer geteld; anderzijds omvatten de gegevens van Bruxelles Formation en het partnership eveneens cursisten die niet in Brussel wonen126; en tot slot worden sommige opleidingen niet aan de BGDA gemeld. Niettegenstaande kunnen de gegevens die aan de BGDA worden doorgegeven, doordat zij betrekking hebben op een zeer groot deel van de beroepsopleiding van de werkzoekenden, als basis dienen voor een globalere analyse van de beroepsopleiding binnen de maatregelen voor socioprofessionele inschakeling. Wat het opleidingsgebied betreft, zien we een belangrijke horizontale segregatie, zoals voor de verschillende opleidingstypes werd vastgesteld. De vrouwen zijn minder aanwezig in de technische opleidingen (15,9%), de bouw (2%), de metaal (1,8%) en de informatica (21,1%); in de administratieve opleidingen (75,1%), de kantooropleidingen (56,5%) en de verkoop (69,9%) zijn zij daarentegen in de meerderheid. Bijna de helft van de vrouwen die een opleiding hebben gevolgd, is jonger dan 30 jaar. Bij de mannen ligt dit percentage lager. In de leeftijdscategorie 30 tot 34 jaar staan de mannen voorop; één op vijf mannen die een opleiding heeft gevolgd, bevindt zich in deze categorie, die 17,3% van de mannelijke werkzoekenden vertegenwoordigt. Deze tabel toont met andere woorden aan dat de toegang tot de beroepsopleiding varieert volgens leeftijd en geslacht: het percentage vrouwen dat een opleiding volgt, daalt vanaf de leeftijdsgroep 25-29 jaar om weer te stijgen boven de 40 jaar.

Tabel 41:

Gevolgde opleidingen per leeftijdsklasse en gender - 2003 Vrouwen


Aantal 1 135 871 731 556 400 238 155 4 086

% 27,8 21,3 17,9 13,6 9,8 5,8 3,8 100,0

Mannen

% WZ 20,1 20,1 17,6 14,3 11,5 9,5 6,8 100,0

Aantal 1 049 935 898 715 447 257 163 4 464

% 23,5 20,9 20,1 16,0 10,0 5,8 3,7 100,0

Totaal

% WZ 18,7 18,9 17,3 15,1 12,1 10,2 7,7 100,0

Aantal 2 184 1 806 1 629 1 271 847 495 318 8 550

% 25,5 21,1 19,1 14,9 9,9 5,8 3,7 100,0

% WZ 19,4 19,5 17,4 14,7 11,8 9,9 7,3 100,0

% Vrouwen 52,0 48,2 44,9 43,7 47,2 48,1 48,7 47,8


Wat de gevolgde opleidingen betreft, zien we ongeveer hetzelfde kwalificatieprofiel als bij de opleidingsaanvragen. De groep "andere studies" is nog dominanter aanwezig, vooral bij de vrouwen. Waar een derde van de opleidingsaanvragen wordt ingediend door een man of een vrouw uit deze categorie van studieniveau, situeert meer dan 52% van de vrouwen (en 50,6% van de mannen) die een opleiding hebben gevolgd zich in deze groep. We zien eveneens een sterke vrouwelijke aanwezigheid onder de cursisten met een diploma van het hoger secundair en van het niet-universitair hoger onderwijs: meer dan de helft zijn vrouwen. Dit staat in verhouding tot het grotere aandeel van de vrouwen onder de werkzoekenden met dit studieniveau.

126

De gegevens van deze cursisten worden alleen in de databank van de BGDA geregistreerd als de betrokken werkzoekenden al een dossier hebben.


100

Tabel 42:

Gevolgde opleidingen volgens studieniveau en gender - 2003 Vrouwen

Lager Lager secundair Hoger secundair Hoger niet-universitair Universitair Andere studies Totaal Bron:

Aantal 273 588 673 301 115 2 136 4 086

% 6,7 14,4 16,5 7,4 2,8 52,3 100,0

Mannen

% WZ 15,8 20,1 24,1 8,4 4,9 26,7 100,0

Aantal 412 704 649 266 174 2 259 4 464

% 9,2 15,8 14,5 6,0 3,9 50,6 100,0

Totaal

% WZ 16,3 18,7 19,9 6,9 4,7 33,4 100,0

Aantal 685 1 292 1 322 567 289 4 395 8 550

% 8,0 15,1 15,5 6,6 3,4 51,4 100,0

% WZ 16,1 19,4 21,9 7,6 4,8 30,1 100,0

% Vrouwen 39,9 45,5 50,9 53,1 39,8 48,6 47,8


Het aandeel van de vrouwen in de beroepsopleiding bedraagt 47,8% van het aantal cursisten, tegen 48,7% van de werkzoekenden. Dit betekent dat de kans dat een vrouw een beroepsopleiding volgt lager is dan een eenheid, nl. 0,98 zoals we uit de volgende tabel kunnen aflezen. Deze tabel geeft de kans weer voor een vrouwelijke werkzoekende om een opleiding te volgen tegenover een mannelijke werkzoekende, en dit volgens leeftijd en studieniveau. We constateren dat deze kans daalt voor vrouwen tussen 25 en 40 jaar. Wat het studieniveau betreft, stellen we vast dat de kans hoger is dan een eenheid of een eenheid nadert voor de vrouwen met studieniveau hoger secundair, hoger niet-universitair en "andere studies". Daartegenover zijn de kansen kleiner voor vrouwen met een diploma lager, lager secundair en universitair onderwijs.

Tabel 43:

Verhouding van de probabiliteit voor vrouwen om een opleiding te volgen t.o.v. de probabiliteit van mannen volgens leeftijd en studieniveau - 2003

Leeftijdsklasse

Probabiliteit V/Prob. M


1,03 0,96 0,92 0,92 0,99 1,02 1,07 0,98

Studieniveau Lager Lager secundair Hoger secundair Hoger niet-universitair Universitair Andere studies Totaal

Probabiliteit V/Prob. M 0,83 0,90 0,95 0,99 0,80 1,13 0,98


We hebben al gezien dat leeftijd een belangrijke rol speelt in de deelname van de vrouwen aan een opleiding. Tabel 44 tracht de invloed te meten die de aanwezigheid van jonge kinderen kan hebben op de kans dat vrouwen een opleiding volgen. Hiervoor worden de werkzoekende vrouwen jonger dan 30 jaar als uitgangspunt genomen, aangezien er geen gegevens beschikbaar zijn over de leeftijd van de kinderen, maar wel over de aanwezigheid ervan. Door de populatie te beperken tot de -30-jarigen stijgt de kans dat het wel degelijk om jonge kinderen gaat. Globaal gezien, heeft 45,5% van de werkzoekende vrouwen jonger dan 30 één of meer kinderen; voor de vrouwen in deze leeftijdsklasse die een opleiding hebben gevolgd, bedraagt dit cijfer nog maar 40,1%.

Tabel 44:

Gevolgde opleidingen door vrouwen jonger dan 30 jaar volgens hun studieniveau - 2003

Laaggeschoold Middengeschoold Hooggeschoold Andere studies Totaal Bron:

Gevolgde opleidingen Met kind(eren) (1) Zonder kinderen 37,1 62,9 26,6 73,4 21,2 78,8 52,9 47,1 40,1 59,9


NWWZ Met kind(eren) (2) Zonder kinderen 52,9 47,1 39,5 60,5 22,1 77,9 54,6 45,4 45,5 54,5

(1) - (2) -15,8 -12,9 -0,9 -1,7 -5,4


101

Het aandeel van vrouwen met kinderen varieert in functie van het studieniveau. Vrouwen met een hoger diploma hebben gemiddeld minder vaak kinderen, maar beginnen gewoonlijk ook op latere leeftijd met kinderen. Terwijl 52,9% van de vrouwen jonger dan 30 met een laag studieniveau kinderen heeft, bedraagt hun aandeel onder de vrouwen die een opleiding hebben gevolgd slechts 37,1%. Het verschil tussen beide percentages bedraagt bijna 16 punten, zoals we uit de laatste kolom van de tabel kunnen aflezen. De aanwezigheid van kinderen heeft ook een invloed voor vrouwen met een gemiddeld studieniveau of uit de categorie "andere studies", zij het in mindere mate. Het is mogelijk dat kinderen van vrouwen in deze laatste groep vaker binnen informele netwerken (familie,...) worden opgevangen, omdat zij een beperkte toegang hebben tot de formele structuren. Voor vrouwen die over een diploma hoger onderwijs beschikken, ligt het aandeel van de vrouwen met kinderen onder de werkzoekende vrouwen die een opleiding hebben gevolgd echter in dezelfde orde als hun aandeel bij het geheel van vrouwelijke werkzoekenden met dit studieniveau. Voor deze vrouwen lijken eventuele kinderopvangproblemen geen belemmering te vormen om een opleiding te volgen en aldus hun kansen op werk te verhogen. Wel moet onderlijnd worden dat deze groep relatief beperkt is onder de werkzoekenden jonger dan 30 jaar, om reeds genoemde demografische redenen. Samengevat, globaal gezien is de participatiegraad van vrouwen en mannen aan opleidingen ongeveer gelijk. Niettegenstaande is er een belangrijke segregatie in het type opleiding en duren de opleidingen die vrouwelijke cursisten volgen gemiddeld minder lang. Bij wijze van voorbeeld onthouden we dat hooggeschoolde vrouwen, ondanks hun grotere participatie aan opleidingen, dagelijks 29 minuten minder aan opleiding besteden dan hooggeschoolde mannen. Verder stellen we vast dat de variabelen leeftijd en studieniveau voor vrouwen en mannen een andere invloed hebben op de participatiegraad aan opleidingen. De deelname aan opleidingen neemt voor de vrouwen sterker toe naarmate het studieniveau stijgt. In tegenstelling tot de mannen, is de participatiegraad het kleinst voor de laagst geschoolde vrouwen. We zien eveneens een duidelijke daling van de participatiegraad van vrouwen vanaf 25 jaar tot 40 jaar. De aanwezigheid van kinderen heeft een negatief effect op de deelname aan een opleiding: dit effect is bovendien sterker voor de laaggeschoolde vrouwen. Tot slot, terwijl het percentage Brusselse werknemers dat een opleiding volgt hoger is dan het nationaal gemiddelde, is dit niet meer het geval voor de Brusselse werklozen. Dit geldt zowel voor de mannen als voor de vrouwen. Deze vaststelling lijkt paradoxaal, aangezien net het Brussels Gewest de werkzoekenden met het laagste gemiddelde studieniveau heeft en de Brusselse arbeidsmarkt de hoogste kwalificatievereisten stelt.

102


Besluit In dit tweede deel werd de beroepsopleiding in het Brussels Gewest geanalyseerd vanuit een genderperspectief. We analyseerden de opleidingen die door de verschillende Nederlandstalige en Franstalige operatoren worden georganiseerd: de bedrijfsopleidingen, het onderwijs voor sociale promotie, de middenstandsopleidingen, deeltijds leren en werken, de opleidingen georganiseerd door Bruxelles Formation en de VDAB, de opleidingen georganiseerd in het kader van het inschakelingsdispositief. Het deel werd afgesloten met een transversale analyse van het aanbod aan beroepsopleidingen in het Brussels Gewest. Op het eerste gezicht participeren vrouwen evenveel aan beroepsopleiding als mannen. Toch varieert de toegang tot beroepsopleiding naar gelang het type: de opleidingen in het kader van het onderwijs voor sociale promotie en de opleidingen georganiseerd door de socioprofessionele inschakelingsvzw's bereiken globaal relatief veel vrouwen (met uitzondering van de Nederlandstalige inschakelingsvzw's); de vrouwelijke stagiairs in de opleidingen georganiseerd door de openbare diensten voor beroepsopleiding (Bruxelles Formation en VDAB) zijn ondervertegenwoordigd; het aanleren van een beroep d.m.v. "ervaring op de werkvloer" via de middenstandsopleidingen of het alternerend onderwijs is voornamelijk mannelijk (3/4 mannen bij de leerjongeren en 2/3 deeltijds leren). Bovendien wordt via deze types onderwijs hoofdzakelijk beroepen aangeleerd die traditioneel minder door vrouwen uitgeoefend worden (uitzonderingen vormen personenzorg, kapp(st)er, verkoop en horeca). Ook de beroepsopleidingen voor startende ondernemers tellen weinig vrouwen in hun rangen; de bedrijfsopleidingen worden vaker door mannen gevolgd op nationaal niveau, maar in bepaalde Brusselse sectoren (zoals de verzekeringen of de gezondheidszorg) zijn vrouwen sterk vertegenwoordigd. We merken een duidelijk verschil in deelname aan beroepsopleiding naargelang men al dan niet tewerkgesteld is. Werkzoekenden nemen minder deel aan beroepsopleiding dan werknemers. Hoewel Brusselse werknemers vaker dan gemiddeld deelnemen aan beroepsopleiding, kan deze vaststelling niet doorgetrokken worden naar de werkzoekenden. De concentratie van hooggeschoolden in de Brusselse tertiaire sector kan de grotere deelname van de Brusselse werknemers verklaren. Omgekeerd, is de lagere deelname van de Brusselse werkzoekenden zorgwekkend. Hun gemiddelde scholingsniveau ligt niet enkel lager dan dit van de werkzoekenden in de andere gewesten, maar de eisen van de Brusselse werkgevers in termen van kwalificaties liggen ook duidelijk hoger. De deelname aan opleiding varieert niet enkel naargelang het type opleiding of het type organisator. We stellen eveneens belangrijke verschillen in gemiddelde duur van de opleiding. Deze is zonder uitzondering steeds korter voor vrouwen dan voor mannen. Ook leeftijd, studieniveau of de aanwezigheid van kinderen hebben een andere invloed op vrouwen dan op mannen. De participatiegraad daalt voor vrouwen zeer sterk tussen de leeftijd van 25 tot 40 jaar. Ook de aanwezigheid van jonge kinderen heeft een negatieve impact op de deelname aan opleidingen, en dit in het bijzonder voor laaggeschoolde vrouwen. De participatiegraad van vrouwen stijgt sterk met hun opleidingsniveau, met uitzondering van werkzoekende vrouwen met een universitair diploma. Vrouwen met het laagste opleidingsniveau nemen duidelijk minder deel aan opleidingen. Tijdens de analyse van elk type beroepsopleiding, kwam steeds de ongelijkheid in de gevolgde opleidingen naar voren. Dit vormt in feite een directe weerspiegeling van de segregatie op de arbeidsmarkt. Vrouwen vinden we in een beperkt aantal domeinen terug: diensten aan personen, verkoop en gezondheidszorg. Ze zijn sterk ondervertegenwoordigd in de industrie, de bouw, transport en diensten aan bedrijven. Deze beperkingen leiden tot beperktere keuzemogelijkheden qua beroepsactiviteiten. Het is duidelijk, de beroepsopleiding reproduceert de ongelijkheden die op de arbeidsmarkt bestaan, ook al kan ze een corrigerende werking nastreven.

3DE DEEL: TEWERKSTELLINGSMAATREGELEN

Inleiding Naast het versterken van de positie van de werkzoekende op de arbeidsmarkt door het voorzien in begeleiding en opleiding kan de overheid ook ingrijpen in de werking van de arbeidsmarkt via tewerkstellingsmaatregelen. Tewerkstellingsmaatregelen zijn beperkt door de beschikbare budgettaire ruimte en vormen slechts een schakel in het gevoerde beleid. Vaak worden ze gezien als een correctie op de werking van de arbeidsmarkt, in die zin dat ze de participatie van bepaalde doelgroepen kunnen bevorderen en zo de sociale en economische uitsluiting van deze groepen kunnen tegengaan. In het kader van deze studie is het zeker niet de bedoeling om het geheel van gewestelijke en federale tewerkstellingsmaatregelen te evalueren. Vaak worden de maatregelen ingedeeld naargelang de mate waarin de overheid ingrijpt en in welk domein dit gebeurt. Voor onze indeling hebben we ons gebaseerd op de indeling die Eurostat gebruikt voor de Labour Market Policy (LMP), een statistisch instrument om het arbeidsmarktbeleid van de lidstaten te evalueren. In de volgende categorieën hebben we een Brusselse of federale maatregel gekozen om te analyseren vanuit een genderperspectief: directe jobcreatie, activering van de werkloosheidsuitkering, bevorderen van tewerkstelling of jobcreatie en ondersteuning van startende zelfstandigen of ondernemers. Ondanks het eerder beperkte karakter van de analyse van de tewerkstellingsmaatregelen is het evenwel belangrijk om een aantal aandachtspunten uit vorig evaluatieonderzoek127 aan te halen. Of het nu om het rechtstreeks creëren van arbeidsplaatsen of het activeren van werkloosheidsuitkeringen gaat of het verlagen van de werkgeversbijdragen, vaak worden drie redenen naar voren geschoven om de aanzienlijke budgetten te verantwoorden. De eerste is het tegengaan van de sociale uitsluiting en dit zowel onder de vorm van het inkomen als onder de vorm van tewerkstelling. Een tweede belangrijke reden is de bekommernis om latente behoeften in te vullen. Het gaat hier voornamelijk om het leveren van diensten die behoeften vervullen die momenteel wegens een te hoge kostprijs onvervuld blijven. Als laatste reden haalt men het 'risico' dat werkgevers lopen bij de aanwerving van langdurig, laaggeschoolde werklozen aan. Men wil de werklozen reeds een technische bagage en/of werkervaring meegeven waardoor tegemoet gekomen wordt in de kosten van de werkgever inzake opleiding en begeleiding bij aanwerving. Aan tewerkstellingsmaatregelen hangt vaak een duur kostenplaatje. Beleidsmakers dienen een aantal knopen door te hakken inzake de doelgroep. Kunnen alle werkgevers gebruik maken van de maatregel? Welke werkzoekenden moeten bij voorkeur aangeworven worden? Zal dit niet leiden tot het stigmatiseren van deze werknemers? Wordt hun positie op de arbeidsmarkt verbeterd en is doorstroming naar het reguliere arbeidscircuit mogelijk? Worden de middelen van de gemeenschap efficiënt benut of wordt de tewerkstelling van personen gefinancierd die ook zonder deze maatregel een job zouden gevonden hebben, het zogenaamde deadweight effect? Bestaand evaluatieonderzoek slaagt er niet steeds in om een overtuigend antwoord op alle vragen te geven, maar is noodzakelijk om een efficiënt beleid te voeren. Dit type van evaluatieonderzoek gaat echter verder dan de doelstelling van deze studie. Onze centrale vraagstelling is dan ook de gelijke participatie van vrouwen en mannen aan de voornaamste gewestelijke en federale tewerkstellingsmaatregelen. In de mate dat de gegevens

127

Lees in dit verband onder andere: Cantillon B. en A. Thirion, 1998, Wegen naar een activerende verzorgingsstaat. Tussentijdse balans van het PWA-experiment, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Antwerpen en Marx I., 2000, Met een subsidie aan het werk. Wat leert evaluatieonderzoek, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Antwerpen.

104


beschikbaar zijn zullen ook andere variabelen aan de analyse toegevoegd worden. Uit een eerdere studie is immers gebleken dat gender de impact van andere factoren zoals studieniveau, leeftijd en nationaliteit kan versterken of afzwakken.

1. Gewestelijke maatregelen Sinds zijn oprichting heeft het Brussels Gewest een geheel van maatregelen ingevoerd ter bevordering van de socioprofessionele inschakeling van de door de werkloosheid meest bedreigde bevolkingsgroepen. Deze maatregelen worden door de BGDA beheerd. Sinds 1991 heeft de BGDA de bevoegdheid om partnershipovereenkomsten te sluiten met de lokale partners zoals de 19 OCMW's, de vzw's voor inschakeling en de centra voor deeltijds beroepsonderwijs,… Deze socioprofessionele inschakelingsvoorzieningen die sinds 1997 vertaald werden in het concept van de trajectbegeleiding werden besproken in het eerste deel van deze studie. Tegelijkertijd ligt de wens om te voorzien in de sociale behoeften van de bevolking die niet door de markt zijn ingevuld en om de non-profitsector als bron van werkgelegenheid voor de Brusselaars te ondersteunen aan de basis van het gewestelijk beleid voor de rechtstreekse creatie van banen. De tewerkstellingsprogramma's worden stilaan steeds belangrijkere instrumenten ter versteviging van de bestaande maatregelen op het gebied van de hulpverlening aan personen, of het nu gaat om gezondheidszorg, huisvesting, sociale of beroepsinschakeling, toegang tot informatie of buitenschoolse kinderopvang,… Ook op andere gebieden tracht men een betere coherentie te bereiken, bijvoorbeeld met het gewestelijk economisch beleid. Zo werd parallel met de steunmaatregelen aan ondernemingen in het kader van de economische expansie voor ondernemingen een programma ontwikkeld dat een financiële tussenkomst voorziet voor de beroepsopleiding van het personeel van ondernemingen in oprichting, uitbreiding en omschakeling, evenals de beroepsoverstappremie en het voogdijsysteem, die in het bijzonder bedoeld zijn voor de tewerkstelling van werknemers met een achterstandspositie op de arbeidsmarkt. Het zou ons in het kader van deze studie echter te ver leiden om alle gewestelijke maatregelen te bespreken, daarom werd een selectie gemaakt. Bij de directe jobcreatie bespreken we de gesubsidieerde contractuelen, de doorstromingsprogramma's komen aan bod bij de activering, terwijl de beroepsoverstappremies en het voogdijschap in het deel over de ondersteuning van tewerkstelling of jobcreatie besproken worden. In dit deel worden ook de KB 123 en 258 geanalyseerd. Als laatste reeks van maatregelen bespreken we een aantal maatregelen ter stimulatie van het ondernemerschap. Taalcheques en de beroepsopleiding op de werkvloer, twee gewestelijke maatregelen die het aanwerven van werkzoekenden willen stimuleren door een opleiding te koppelen aan een arbeidsovereenkomst, werden in deel twee besproken.

1.1. Directe jobcreatie 1.1.1.

Gesubsidieerde contractuelen (geco's)

Het geco-stelsel beoogt de directe creatie van arbeidsplaatsen en het beantwoorden van behoeften waaraan niet door de markt wordt voldaan. De tewerkstelling van gesubsidieerde contractuelen creëert nieuwe arbeidsplaatsen in de niet-commerciële sector, zowel in de traditionele publieke diensten (onderwijs, gezondheid, sociale acties) als bij diverse verenigingen. De gesubsidieerde contractuelen zijn werknemers aangeworven met een arbeidscontract (bediende of arbeider) meestal voor onbepaalde duur, voltijds of deeltijds, die een loon ontvangen gelijk aan de verloning die wordt toegestaan aan een werknemer met hetzelfde niveau of voor dezelfde of overeenkomstige functie in een vergelijkbare instelling. De tewerkstellingsmaatregel heeft enerzijds tot doel om personen opnieuw te integreren op de arbeidsmarkt en anderzijds de niet-commerciële sector verder te ontwikkelen. Het toekennen van geco-arbeidsplaatsen maakt deel uit van het gewestelijk tewerkstellingsbeleid en valt bijgevolg onder de bevoegdheid van de minister van Tewerkstelling. Een project kan worden toegekend indien het beantwoordt aan de openbare, sociale of culturele behoeften en afhankelijk van de budgettaire beschikbaarheid. Vervolgens wordt het project ter goedkeuring voorgelegd aan de minister van Begroting.

106


Er bestaan in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest twee geco-stelsels die, zowel financieel als op het vlak van de toekenningscriteria, verschillen: de gesubsidieerde contractuelen bij de plaatselijke overheden en de gesubsidieerde contractuelen bij bepaalde overheden en vzw's van het Brussels Gewest. De plaatselijke overheden, zoals de gemeenten en de OCMW's, kunnen sinds 1987 een beroep doen op geco's om taken uit te voeren die behoren tot de niet-commerciële sector en die tevens tegemoetkomen aan de behoeften van de gemeenschap waaraan anders niet kan worden voldaan. Het toepassingsgebied werd in 2002 uitgebreid tot de politiezones. De bedoeling van de maatregel is enerzijds om de publieke dienstverlening te verbeteren en anderzijds om de tewerkstelling van kwetsbare groepen te bevorderen. Deze maatregel werd door middel van de programmawet van 30/12/1988 toegankelijk gemaakt voor andere overheden van de gewesten en de gemeenschappen, voor verenigingen zonder winstoogmerk, voor onderwijsinstellingen, voor plaatselijke huisvestingsmaatschappijen en voor feitelijke verenigingen. Verder zijn er ook enkele belangrijke reglementaire verschillen tussen de twee stelsels. De gesubsidieerde contractuelen moeten bij bepaalde overheden en vzw's in het bezit zijn van het diploma, getuigschrift of brevet dat overeenstemt met de openstaande functie. Bij het voorstellen van de kandidaten houdt de BGDA rekening met de werkloosheidsstructuur van het Brussels Gewest en geeft hierbij voorrang aan de werkzoekenden die in het Gewest wonen. In het geco-stelsel bij de plaatselijke overheden zijn deze voorwaarden geen uitdrukkelijke prioriteit. De geco-maatregel bevat een tiental verschillende soorten premies, naargelang het statuut van de werkgever, naargelang de activiteitensector of naargelang de omvorming of de vervanging van arbeidsplaatsen die voorheen in een ander stelsel werden gefinancierd (IBFW128 en DAC129). Het Besluit van 28 november 2002 breidt het recht om geco-arbeidsplaatsen in te nemen, in de openbare diensten en vzw's, uit naar niet-werkende werkzoekenden. Dit Besluit leidde ook tot de wijziging van de aanwervingsvoorwaarden bij de plaatselijke overheden. Het doel van dit Besluit bestaat erin de omzetting mogelijk te maken van IBFW- en DAC-statuten in geco-arbeidsplaatsen en de voorwaarden voor toegang tot een geco-statuut te uniformeren. Uiteindelijk worden alle IBFW- en DAC-arbeidsplaatsen omgezet in gecoarbeidsplaatsen. In het kader van dit tewerkstellingsprogramma worden hoofdzakelijk niet-werkende werkzoekenden aangeworven die gedurende minstens zes maanden als werkzoekende bij de BGDA ingeschreven zijn geweest tijdens het jaar dat aan de aanwerving voorafgaat of gedurende dezelfde periode een leefloon hebben ontvangen. Ondernemingen die in aanmerking komen om gesubsidieerde contractuelen aan te werven zijn: administratieve diensten van de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Gemeenschapscommissies, evenals de openbare instellingen die ervan afhangen; onderwijsinstellingen die door de Vlaamse of Franse Gemeenschap worden ingericht, erkend of gesubsidieerd; vzw's en instellingen van openbaar nut, met uitzondering van de ziekenhuizen en de openbare kredietinstellingen. De werkgever bekomt jaarlijks een premie per gesubsidieerde contractuele die voltijds werkt, die door de Brusselse regering verhoogd kan worden. Ook kan een vrijstelling worden bekomen van een deel van de werkgeversbijdragen voor sociale zekerheid. In 2003 vertegenwoordigden het geco-tewerkstellingsprogramma 62,8% van de totaal voorziene uitgaven van de BGDA. In wat volgt zullen we, op basis van het betalingssysteem van de BGDA, diverse kenmerken van zowel werknemers als werkgevers in het geco-tewerkstellingsprogramma analyseren bij de plaatselijke overheden en 128 129

IBFW = Interdepartementaal Begrotingsfonds ter bevordering van de werkgelegenheid DAC = Derde Arbeidscircuit

Tewerkstellingsmaatregelen

107

vervolgens bij bepaalde overheden en vzw's (programmawet). Kenmerken zoals de leeftijd en het studieniveau van de gesubsidieerde contractuelen worden vergeleken met de kenmerken van de potentiële doelgroep nietwerkende werkzoekenden in 2003.

A. Geco-banen bij plaatselijke overheden De geco-banen worden door de gemeenten en de OCMW's gecreëerd naargelang de initiatieven die ze wensen voort te zetten of te ontwikkelen om zodoende aan de maatschappelijke behoeften te voldoen. De Brusselse Hoofdstedelijke Regering bepaalt jaarlijks in de vorm van een aantal punten het bedrag van de geco-subsidies. Deze puntenverdeling onder de plaatselijke besturen gebeurt op basis van objectieve criteria zoals het aantal inwoners, werkzoekenden, leefloners en rechthebbenden op financiële sociale steun. Naast de algemene overeenkomsten worden aan de plaatselijke besturen door middel van specifieke overeenkomsten volgende geco-arbeidsplaatsen toegekend: 41 geco-arbeidsplaatsen voor de opvang van kinderen bij 30 gemeentelijke crèches; 73 halftijdse geco-arbeidsplaatsen voor de uitwerking van een programma voor socioprofessionele inschakeling in de OCMW's van het Gewest. Met ingang van het jaar 2004 heeft de Brusselse Hoofdstedelijke Regering tevens twee nieuwe projecten gestart ter bevordering van het onderhoud en de netheid van de gemeentewegen en de verdere ondersteuning van de lopende wijkcontracten. Via de verhoging van de subsidies voor de gemeentebesturen richten deze projecten zich uitdrukkelijk op de groep van de laaggekwalificeerde werkzoekenden. Eind 2003 waren 1.673 personen (waarvan 57,3% vrouwen) met een geco-overeenkomst tewerkgesteld bij de plaatselijke besturen, waarvan 70% bij de gemeenten aan het werk waren en 30% bij de OCMW's. Het aandeel van de vrouwen in deze tewerkstellingsmaatregel is hoger dan het percentage vrouwelijke niet-werkende werkzoekenden (48,8%) in het Brussels Gewest. 66,5% van de geco-arbeidsplaatsen bij de OCMW's wordt ingevuld door vrouwen, bij de gemeenten wordt ruim de helft van de geco-arbeidsplaatsen (52,7%) ingenomen door vrouwen. We merken dat bij de gemeenten de geco-werknemers eerder administratieve beroepen en arbeidersfuncties uitoefenen, terwijl het bij de OCMW's hoofdzakelijk gaat om beroepen in de gezondheidszorg en sociale dienstverlening. Zo vinden we hier onder andere de arbeidsplaatsen toegekend voor socioprofessionele inschakeling terug. De voornaamste sectoren van tewerkstelling bij de OCMW's zijn sectoren waar traditioneel meer vrouwen zijn tewerkgesteld. Een studie van het Observatorium130 toont aan dat bijna drie vierde van de bezoldigde arbeid in de gezondheidszorg en sociale dienstverlening in het Brussels Gewest wordt uitgevoerd door vrouwen. De sterke aanwezigheid van deze sectoren verklaart de hoge concentratie vrouwelijk geco-werkneemsters bij de OCMW's. De verdeling volgens leeftijd toont aan dat slechts 2,9% van de geco-werknemers jonger zijn dan 25 jaar, 604 personen of 36,2% zijn ouder dan 45 jaar. Het aandeel van de 45-plussers is echter groter bij de mannen dan bij de vrouwen (respectievelijk 40,6% ten opzichte van 33,0%). Ten opzichte van het percentage niet-werkende werkzoekenden ouder dan 45 jaar (17,9% mannen en 16,4% vrouwen) zijn er procentueel meer werknemers tewerkgesteld via de geco-maatregel. In tegenstelling is het percentage -25 jarigen geco-werknemers gering ten opzichte van het percentage niet-werkende werkzoekenden jonger dan 25 jaar (18,7% mannen en 20,1% vrouwen).

130

Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en Kwalificaties, maart 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.


108

Grafiek 34: Geco-werknemers bij de plaatselijke overheden volgens leeftijd en gender (in %) - 2003

Vro uwen GECO

2,9

M annen GECO

2,9

To taal GECO

2,9

Vro uwen NWWZ

64,1

33,0

56,5

40,6

60,8

36,2

20,1

M annen NWWZ

18,7

To taal NWWZ

19,4 0%

10%

63,5

63,4

17,9

63,4 20%

30%

40% < 25 jaar

Bron:

16,4

50% 25-45 jaar

17,2 60%

70%

80%

90%

100%

> 45 jaar


Wat het studieniveau betreft, blijkt duidelijk uit onderstaande grafiek dat het aantal laaggeschoolden in deze tewerkstellingsmaatregel groter is bij de mannen dan bij de vrouwen. Vier op vijf mannelijke geco-werknemers hebben hoogstens een diploma lager secundair onderwijs, tegen 60,4% bij de vrouwen. Bij de werkzoekenden is eveneens het aandeel van de laaggeschoolden groter bij de mannen (respectievelijk 68,5% t.o.v. 62,7% bij de vrouwen), hoewel het verschil (5,8 procentpunten) minder uitgesproken is. Het aandeel hooggeschoolden daarentegen is zowel bij de vrouwelijke als mannelijke werknemers minder vertegenwoordigd dan bij de werkzoekendenpopulatie.

Grafiek 35: Geco-werknemers bij de plaatselijke overheden volgens studieniveau en gender (in %) - 2003

Vro uwen GECO

60,4

M annen GECO

12,8

79,3

To taal GECO

12,5

68,4

Vro uwen NWWZ

24,1

68,5

To taal NWWZ 10%


20%

30%

10,9

13,3

19,9

65,6 0%

8,3

20,7

62,7

M annen NWWZ

Bron:

26,8

21,9 40%

50%

Laag

M idden

60% Ho o g

70%

80%

11,6

12,4 90%

100%


109

De bezoldigde werkgelegenheid in het Brussels Gewest onderscheidt zich van de overige gewesten door het lage aandeel (19,0%131) bezoldigde handenarbeid (arbeidersstatuut)132. Deze verdeling varieert sterk naargelang de activiteitensector en ook in de privé en openbare sector133. Door middel van deze geco-tewerkstellingsmaatregel worden bij de plaatselijke overheden 62,5% van de gecowerknemers tewerkgesteld met een arbeidersstatuut. Dit percentage staat in duidelijk contrast met het aandeel handenarbeiders in de totale bezoldigde werkgelegenheid in het Gewest. De proportie deeltijds werkenden ligt lager in het geco-stelsel dan in het Brussels Gewest. Één vierde van de vrouwen in het Gewest134 werkt deeltijds, bij de vrouwen tewerkgesteld met een geco-overeenkomst is dit één op vijf. Van de mannelijke geco-werknemers werkt slechts 4% deeltijds. Traditioneel is deeltijdse arbeid vrouwelijk, toch is deeltijdse arbeid onder de mannen in Brussel (9,8%) wijder verbreid dan in Vlaanderen en Wallonië (respectievelijk 5,1% en 5,6%). Ondanks het feit dat er geen uitdrukkelijke prioriteitsregel wordt geformuleerd ten voordele van de inwoners van het Brussels Gewest wordt 87% van de geco-arbeidsplaatsen ingevuld door Brusselaars, de overige werknemers komen vooral uit de periferie rond Brussel. Deze verhouding kent geen noemenswaardig verschil tussen vrouwen en mannen. Aan de hand van de datum van indiensttreding hebben we de anciënniteit van de geco-werknemers berekend op 31 december 2003. Bijna de helft van de werknemers (46,7% vrouwen; 47,1% mannen) die op 31 december 2003 waren tewerkgesteld in het geco-stelsel bij de plaatselijke overheden heeft een anciënniteit van 5 jaar of meer. Van de vrouwelijke en mannelijke geco-werknemers actief eind 2003 werden respectievelijk 12,6% en 13,0% in de loop van het jaar 2003 tewerkgesteld, zodat deze een anciënniteit hebben van minder dan één jaar. Er is dus geen verschil tussen de vrouwelijke en mannelijke geco-werknemers wat de anciënniteit betreft.

Grafiek 36: Geco-werknemers bij de plaatselijke overheden volgens anciënniteit en gender (in %) (31 december 2003)

Vro uwen GECO

12,6

M annen GECO

13,0

To taal GECO

12,8

0%

11,1

29,5

14,5

25,4

12,6

10%

20%

47,1

27,8

30% < 1jaar

Bron:

46,7

40% 1-2 jaar

46,9

50% 2-5 jaar

60%

70%

80%

90%

100%

> 5 jaar


B. Geco-banen bij bepaalde overheden en vzw's Sinds de programmawet (van 1988) kunnen geco's ook bij bepaalde overheden en vzw's ingezet worden. In 2003 waren 4.742 geco-arbeidsplaatsen (in voltijds equivalenten) bij bepaalde overheden en vzw's ingenomen, wat een stijging van 165 plaatsen is ten opzichte van 2002. Voor een meer uitgebreide analyse van deze gecoarbeidsplaatsen hebben we ons gebaseerd op de gegevens van november 2003. 131 132

133 134

Bron: RSZ 2002 De RZS maakt het onderscheid handenarbeiders en werknemers die hoofdarbeid verrichten. De eersten komen overeen met het statuut van arbeider, de tweeden met het statuut van bediende. Het percentage handenarbeiders in de privé en openbare sector: respectievelijk 24,9% en 9,4%. Bron: NIS-EAK 2003


110

In de onderstaande tabel geeft de verdeling van de arbeidsplaatsen volgens werkgever duidelijk weer dat vooral de vzw's, administraties en het onderwijs in het kader van het geco-programma worden gesubsidieerd. Algemeen wordt 59,3% van de geco-arbeidsplaatsen ingenomen door vrouwen. Van de geco-arbeidsplaatsen in de vzw's weten we dat 61,9% door vrouwen wordt ingevuld. Bij de administraties is de verdeling vrouwen/mannen gelijk.

Tabel 45:

Geco-arbeidsplaatsen volgens categorie van werkgever (in %) - 2003 % vzw Administratie Onderwijs Instellingen van openbaar nut Sociale woningen Totaal

Bron:

%V

70,8 17,9 9,9 1,1 0,3

61,9 49,4 n.b. 62,3 23,1

100,0

59,3


Uiteindelijk werden 4.275 geco-arbeidsplaatsen135 weerhouden waarvoor we over alle gegevens beschikken van de personen die deze plaatsen invullen alsook van de werkgevers en de sector in welke deze actief zijn. We merken op dat de geco's in het onderwijs hier geen deel van uitmaken. Voor deze arbeidsplaatsen, ten laste van de Vlaamse of Franse Gemeenschap, worden conventies tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de respectievelijk gemeenschappen afgesloten. Zo werden in 2003 ongeveer 470 arbeidsplaatsen aan het onderwijs toegewezen. De BGDA beschikt niet over gedetailleerde gegevens van de personen die deze arbeidsplaatsen invullen en deze worden hier dus in de verdere analyse niet opgenomen. De onderstaande tabel toont aan dat de verdeling van de arbeidsplaatsen volgens activiteitensector zich vooral in vier sectoren concentreert. De arbeidsplaatsen in de categorieën socioprofessionele inschakeling, sociaal-medisch, informatie/documentatie en diverse vertegenwoordigen samen bijna drie vierde van alle arbeidsplaatsen. Deze verdeling volgens activiteitensector wordt toegekend door de beheerder van het geco-systeem. Voornamelijk in de sociaal-medische sector is het aantal vrouwelijke werknemers sterker vertegenwoordigd. 7 op 10 arbeidsplaatsen worden in deze sector door vrouwen ingenomen. In de categorie diverse is er eerder een ondervertegenwoordiging van het aantal vrouwen. Deze sector groepeert bepaalde administraties of openbare diensten van het gewest of de gemeenschappen, waaronder Net Brussel waar bijna alle geco-arbeidsplaatsen door mannen worden ingenomen.

Tabel 46:

Geco-werknemers volgens activiteitensector en gender (in %) - 2003

Sectoren Diversen136 Socioprofessionele inschakeling Sociaal - medisch Pedagogisch Ruimtelijke ordening Natuurbescherming Ontwikkelingssamenwerking Informatie - documentatie Cultuur Recreatie (vrije tijd - sport / toerisme) Sociale huisvesting Logistieke ondersteuning Andere137 Totaal Bron: 135 136 137


Dit komt overeen met 3.732,65 voltijdsequivalenten. Onthaal en diverse taken bij openbare diensten. Activiteiten bij diverse vzw’s.

Vrouwen 13,3 14,9 31,4 4,9 0,3 0,4 1,9 17,3 6,7 2,6 0,5 2,7 3,0 100,0

Mannen 22,3 14,1 19,5 4,9 0,7 0,5 2,9 14,6 9,0 4,8 1,5 2,9 2,2 100,0

Totaal 17,0 14,6 26,5 4,9 0,5 0,4 2,3 16,2 7,6 3,5 0,9 2,8 2,7 100,0

%V 46,6 60,6 70,1 59,2 40,0 57,9 49,0 63,3 52,0 43,6 31,6 57,1 66,1 59,3


111

Parallel met de leeftijdsstructuur bij de lokale overheden is slechts een klein deel (4,5%) van de gecowerknemers jonger dan 25 jaar ten opzichte van de 19,4% bij de NWWZ. Het aandeel van de 45-plussers (24,4%) is ten opzichte van de lokale overheden echter kleiner. Hierbij is geen opmerkelijk verschil vast te stellen tussen vrouwen en mannen, in tegenstelling tot het studieniveau zoals in onderstaande tabel wordt weergegeven. De verdeling van de geco-arbeidsplaatsen volgens het studieniveau toont aan dat 14,4% van de toegewezen arbeidsplaatsen van universitair niveau is (niveau A); 5,8% van niveau hoger onderwijs (niveau B); 43,2% van hoger secundair onderwijs of niveau C; 17,0% van lager secundair onderwijs (niveau D) en 19,7% van niveau E (hoogstens lager onderwijs). Algemeen hebben de geco-werknemers bij de overheden en vzw's een hoger opleidingsniveau dan de geco-werknemers bij de lokale overheden. Maar evenals bij de lokale overheden is de proportie laaggeschoolden groter bij de mannen.

Tabel 47:

Geco-werknemers volgens studieniveau en gender (in %) - 2003 Studieniveau Lager onderwijs Lager secundair onderwijs Hoger secundair onderwijs Hoger niet-universitair Universitair Totaal

Bron:

Vrouwen 10,6 20,7 46,5 6,6 15,5 100,0

Mannen 33,0 11,5 38,4 4,5 12,7 100,0

Totaal 19,7 17,0 43,2 5,8 14,4 100,0

%V 31,9 72,4 63,8 68,3 64,1 59,3


Van de vrouwen die tewerkgesteld zijn in een geco-overeenkomst heeft 68,6% tenminste een diploma hoger secundair onderwijs, bij de mannelijke tewerkgestelde is dit aandeel 55,6%. De grootste verschillen aangaande het studieniveau vinden we bij de lager geschoolden terug. Slechts 31,9% van de geco-arbeidsplaatsen waar slechts een diploma lager onderwijs wordt vereist worden door vrouwen ingevuld. Het gaat hierbij voornamelijk om sterk mannelijk georiënteerde beroepen zoals: chauffeur, hulparbeider en handlanger. Het tegenovergestelde stellen we vast bij de geco-arbeidsplaatsen waar hoogstens een diploma lager secundair onderwijs wordt gevraagd. Hier wordt ruim 72,4% van de arbeidsplaatsen ingevuld door vrouwen, het gaat dan ook voornamelijk om zogenoemde vrouwelijke beroepen zoals kinderverzorgster. Als we deze percentages vergelijken met die van de populatie van de werkzoekenden volgens studieniveau in het Brussels Gewest in 2003, dan stellen we vast dat de laaggeschoolden minder vertegenwoordigd zijn onder de geco-werknemers dan bij de populatie niet-werkende werkzoekenden. Bij de vrouwen wordt 31,3% van de geco-arbeidsplaatsen ingevuld door laaggeschoolden, terwijl het percentage laaggeschoolde niet-werkende werkzoekenden dubbel zo groot is. Vrouwen met een diploma hoger onderwijs, al dan niet universitair, vertegenwoordigen 13,3% van de werkzoekenden in 2003. Bij de geco-werknemers daarentegen heeft ruim één op vijf een diploma hoger onderwijs. De concentratie laaggeschoolden is zowel bij de geco-werknemers als bij de werkzoekenden groter bij de mannen dan bij de vrouwen.


112

Grafiek 37: Geco-werknemers en de NWWZ volgens studieniveau en gender (in %) - 2003 Vrouwen

a)

GECO'S

NWWZ 13,3

22,2 31,3

24,1 62,7

46,5 Laag

b)

M idden

Ho o g

Laag

M idden

Ho o g

Mannen GECO'S

NWWZ 11,6

17,2

44,5

19,9

68,5

38,4

Laag

Bron:

M idden

Ho o g

Laag

M idden

Ho o g


Aan de hand van de functiebeschrijving en het studieniveau hebben we de geco-arbeidsplaatsen gehergroepeerd in beroepscategorieën. Om de overzichtelijkheid van de beroepscategorieën te bewaren hebben we het aantal categorieën beperkt, ook al stellen we soms een zekere heterogeniteit tussen de beroepen in eenzelfde categorie vast. Slechts drie beroepscategorieën (administratief uitvoerende taken, (hand)arbeiders en menswetenschappen138) vertegenwoordigen samen bijna 60% van de geco-arbeidsplaatsen. In tegenstelling tot de beroepen in de zorgsector, sociale en hulpverlenende beroepen, hoger technische functies en communicatie-documentatie die samen nog geen 10% vertegenwoordigen. De grafiek 38 geeft per beroepscategorie een duidelijk zicht op de genderverschillen. De geco-arbeidsplaatsen die het meest door vrouwen worden ingevuld situeren zich in de beroepscategorie sociaal, hulpverlenend en kinderzorg, waarbij het beroep van kinderverzorgster het sterkst vertegenwoordigd is. De categorie zorgsector omvat voornamelijk verpleegkundigen. Verder blijkt dat de administratief uitvoerende taken vaker door vrouwen worden ingevuld dan de administratieve kaderfuncties. De hogere technische functies daarentegen, zoals ingenieur, informatici, bioloog worden net zoals arbeidersfunctie en technische functies vaker door mannen ingevuld.

138

De voornaamste beroepen in deze categorie zijn: maatschappelijk assistenten, licentiaat psychologie, licentiaat menswetenschappen.


113

Grafiek 38: Geco-werknemers volgens beroepscategorie en gender (in %) - 2003 So ciaal, hulpverlenend en kinderzo rg Zo rgsecto r A dministratief uitvo erende taken M enswetenschappen A dministratieve kaderfuncties Diversen Onderwijs-vo rming A nimato r Co mmunicatie-do cumentatie-audio visueel/media Ho gere technische functies (Hand)arbeiders Technische functies en bero epen in de bo uw 0%

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Vro uwen

Bron:

M annen


Globaal is 26,6% van de arbeidsplaatsen voor geco's deeltijdse banen en 73,4% voltijdse. 83,2% van de mannelijke geco-werknemers heeft een voltijdse baan, tegenover 66,6% van de vrouwen. In tegenstelling tot de geco's bij de lokale overheden is het aandeel deeltijds tewerkgestelde vrouwen en mannen groter dan in het Brussels Gewest. Ook het percentage geco-arbeidsplaatsen volgens statuut van bediende of arbeider is sterk verschillend tussen vrouwen en mannen. Algemeen hebben ruim vier op vijf (of 82,7%) van de geco-arbeidsplaatsen betrekking op een bediendecontract. Bij de vrouwen is echter 92,7% tewerkgesteld volgens een bediendecontract tegenover 68,1% bij de mannen. Van de vrouwen die halftijds werken zijn er verhoudingsgewijs meer tewerkgesteld met een arbeidersstatuut ten opzichte van het algemeen percentage bij de vrouwen. Bij de mannen daarentegen is net het tegenovergestelde op te merken. Mannen die halftijds werken via het geco-stelsel, zijn procentueel meer tewerkgesteld met een bediendecontract.

Tabel 48:

Geco-werknemers volgens statuut, arbeidstijd en gender (in %) - 2003

Arbeidstijd < Halftijds Halftijds (50%) > Halftijds < Voltijds Voltijds (100%) Totaal Bron:

Vrouwen Bediende Arbeider 96,9 3,1 90,0 10,0 97,6 2,4 93,3 6,7 92,7 7,3

Totaal vrouwen 1,3 27,2 4,9 66,6 100,0

Mannen Bediende Arbeider 53,8 46,2 85,1 14,9 62,5 37,5 65,4 34,6 68,1 31,9

Totaal mannen 0,7 14,6 1,4 83,2 100,0

Totaal 1,1 22,1 3,5 73,4 100,0


Net als bij de geco-banen bij de plaatselijke overheden hebben we aan de hand van de datum van indiensttreding de anciënniteit berekend van de werknemers die eind 2003 actief waren. Opvallend is dat beduidend minder geco-werknemers bij de vzw's en bepaalde overheden een anciënniteit hebben van tenminste 5 jaar (namelijk 28,9% ten opzichte van 46,9% bij de plaatselijke overheden). Het percentage werknemers daarentegen die in de loop van het jaar 2003 werden tewerkgesteld (21,5%) is bijna dubbel zo groot dan bij de plaatselijke overheden (12,8%).


114

Grafiek 39: Geco-werknemers volgens anciënniteit en gender (in %) (31 december 2003)

M annen

20,2

To taal

21,5

0%

10%

30%

28,9

30,2

19,3

40%

< 1jaar

Bron:

29,9

31,0

19,0

20%

28,3

29,7

19,6

22,5

Vro uwen

50%

1-2 jaar

60%

2-5 jaar

70%

80%

90%

100%

> 5 jaar


De procentueel geringere anciënniteit kan verklaard worden door een hoger personeelsverloop. Ongunstige arbeidsvoorwaarden leiden tot een hoger personeelsverloop bij de vzw's. Ook het feit dat werkzoekenden dergelijke tewerkstellingsprogramma's gebruiken als eerste werkervaring of als overgang naar het reguliere arbeidsmarktcircuit draagt tot een hoog personeelsverloop bij. Daarnaast gaf de Brusselse regering in 2002 voorrang aan projecten die deel uitmaken van volgende activiteitensectoren: socioprofessionele inschakeling, pedagogische sector, sociale huisvesting en sociale dienstverlening. Ook projecten die tot de hervorming van wijken bijdragen, de wijkcontracten en de wijkinitiatieven of die de aanwerving van laaggeschoolden139 beogen of de gelijke kansen op de arbeidsmarkt bevorderen kregen de voorkeur. Zo werden 210 extra arbeidsplaatsen toegekend. In 2003 werden 180 nieuwe arbeidsplaatsen toegekend, 50 van deze arbeidsplaatsen werden toegekend aan de sector van de kinderopvang en de buitenschoolse opvang. De werkgeversfederatie voor jeugdzorg (PPJ)140 maakt melding dat door de lage verloning er een groot personeelsverloop is in de kinderopvang. Nog eens 50 arbeidsplaatsen werden gereserveerd voor vzw's die activiteiten ten gunste van gehandicapten organiseren, de overige werden toegekend aan projecten die in de strijd tegen de sociale uitsluiting kaderen. In de algemene beleidsverklaring141 werd een verdere ondersteuning van deze sectoren voorzien. Samengevat, het geco-stelsel is de voornaamste tewerkstellingsmaatregel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De bedoeling van deze maatregel is zowel de publieke dienstverlening te verbeteren als de tewerkstelling van kwetsbare groepen te bevorderen. Men maakt een onderscheid tussen de geco-banen bij de plaatselijke overheden en deze bij bepaalde overheden en vzw's. In beide gevallen is het aandeel van de vrouwen in deze tewerkstellingsmaatregel hoger dan het percentage vrouwelijke werkzoekenden. Algemeen onderscheiden de gesubsidieerde contractuelen bij de plaatselijke overheden zich door de hogere leeftijd, een lager studieniveau en langere anciënniteit ten opzichte van de werknemers bij bepaalde overheden en vzw's.

139 140

141

Houder van maximaal een diploma lager secundair onderwijs. De PPJ is een pluralistische werkgeversfederatie actief binnen de Jeugd- en Gezinszorg en de Kinderopvang en vertegenwoordigt zowel openbare besturen als vzw’s. Bron: PPJ Pluralistische Werkgeversfederatie Jeugdzorg, Memorandum 2004. Algemene beleidsverklaring van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering op 19 juli 2004.


115

1.2. Activering 1.2.1.

Doorstromingsprogramma's (DSP)

Na een samenwerkingsakkoord tussen de federale overheid en de gewesten in 1997 werd het doorstromingsprogramma ingevoerd. Deze activeringsmaatregel is bedoeld om bepaalde langdurige werkzoekenden de mogelijkheid te bieden onder begeleiding werkervaring en vakkennis op te doen en tegelijkertijd een beroepsopleiding te volgen om zo hun positie op de reguliere arbeidsmarkt te verbeteren. Dergelijke programma's hebben tot doel de doorstroming naar een regulier arbeidscontract te bevorderen. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ging het doorstromingsprogramma van start in 1998. De werknemers worden ingeschakeld in activiteiten die beantwoorden aan de collectieve maatschappelijke noden waaraan het reguliere arbeidscircuit onvoldoende beantwoordt. De werknemers kunnen tewerkgesteld worden in de openbare sector (de gemeenten, de OCMW's, de openbare diensten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de Gemeenschapscommissies en de openbare instellingen die ervan afhangen), de verenigingen zonder winstoogmerk en de overige niet-commerciële organisaties. Dit programma wordt gefinancierd door de federale overheid en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Zo betaalt de RVA of het OCMW een deel van het nettoloon in de vorm van een integratie-uitkering en kent de BGDA een gewestelijke premie toe. Bovendien geniet de werkgever van een vermindering van de werkgeversbijdrage voor sociale zekerheid in het kader van het Activaplan. In 2003 vertegenwoordigenden de doorstromingsprogramma's 2,9% van de totaal voorziene uitgaven van de BGDA. Men komt in aanmerking om in een doorstromingsprogramma te werken indien men op het moment van de aanwerving: hetzij tenminste 12 maanden zonder onderbreking wachtuitkeringen geniet; hetzij tenminste 24 maanden zonder onderbreking werkloosheidsuitkeringen geniet; volledig werkloze jonger dan 25 jaar is, die geen diploma of getuigschrift heeft van het hoger secundair onderwijs en tenminste 9 maanden zonder onderbreking wacht- of werkloosheidsuitkeringen geniet, of die tenminste 9 maanden van een leefloon geniet; hetzij werkzoekende is die tenminste 12 maanden een leefloon of sociale bijstand geniet. Het Besluit van de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest142 legt een bijkomende voorwaarde inzake het diploma op. Enkel de werkzoekenden die geen diploma, getuigschrift of brevet van het hoger secundair onderwijs behaald hebben (ongeacht hun leeftijd), kunnen in een doorstromingsprogramma tewerkgesteld worden. De minister kan evenwel beslissen om een afwijking van het kwalificatieniveau toe te laten. Dit gebeurde reeds voor werknemers tewerkgesteld met een doorstromingscontract in het Franstalig onderwijs en bij ONE143. De werknemer wordt aangeworven met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde of onbepaalde duur, hetzij voltijds of deeltijds. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kan een werknemer maximaal 24 maanden worden tewerkgesteld in een doorstromingsprogramma. Enkel indien men woont in een gemeente waar de werkloosheidsgraad 20% hoger ligt dan de gemiddelde werkloosheidsgraad van het Gewest, op het ogenblik van de eerste aanvraag van een doorstromingscontract, kan men maximum 36 maanden genieten van een doorstromingsprogramma. De Brusselse Hoofdstedelijke Regering heeft deze mogelijkheid echter beperkt tot de onderwijssector. De beperking van de tewerkstelling in een doorstromingsprogramma tot 24 maanden heeft tot doel de doorstroming van de werknemers naar de reguliere arbeidsmarkt te bevorderen, de rotatie op de arbeidsplaatsen te versnellen en op die manier aan zoveel mogelijk werkzoekenden de mogelijkheid te bieden in een doorstromingsprogramma aan het werk te gaan.

142

143

Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 29 januari 1998, zoals gewijzigd door art.3 van het Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 26 november 1998 met betrekking tot de doorstromingsprogramma’s. Office de la Naissance et de l’Enfance, dit is de Franstalige tegenhanger van Kind & Gezin.


116

2003, tellen we 6 categorieën van werkgevers die overeenkomen met 6 subsidiëringswijzen: de transversale projecten (MIVB, huisvestingsmaatschappij, Net Brussel); de veiligheidscontracten (gemeenten); de projecten van de Franstalige Gemeenschap (met name de onderwijssector); de projecten van de Vlaamse Gemeenschap (voor het grootste deel vzw's van sociale integratie); de overige projecten van Franstalige werkgevers (hoofdzakelijk Missions locales en diverse musea); de overige projecten van Nederlandstalige werkgevers (vooral vzw's van sociale en/of professionele inschakeling).

Totaal aantal arbeidsplaatsen Aantal arbeidsplaatsen in VTE Aantal aangeworven personen Bron:

48 44,0 10

340 203,6 256

60 50,4 44

47 32,0 16

299 294,0 224

84 70,0 65

Totaal

Andere Nederlandstalige werkgevers

Andere Franstalige werkgevers

Vlaamse Gemeenschap

Franse Gemeenschap

Arbeidsplaatsen en tewerkgestelde personen per categorie van werkgever in het Brussels Gewest 2003

Transversale projecten

Tabel 49:

Veiligheidscontracten

In

878 694 615

BGDA

De Brusselse Hoofdstedelijke Regering keurde reeds 103 doorstromingsprogramma's goed die momenteel nog een totaal van 878 arbeidsplaatsen (of 694 voltijds equivalenten) vertegenwoordigen. Ten opzichte van 2002 betekent dit een daling van 32 plaatsen. De daling kan grotendeels verklaard worden door de stopzetting van de projecten voor de initiatiefwijken. Nieuwe projecten werden sedert begin 1999 slechts met mondjesmaat toegekend. Op 31 december 2003 waren 615 personen tewerkgesteld in het kader van de doorstromingsprogramma's. Onderstaande grafiek geeft een overzicht van de evolutie van de doorstromingsprogramma's binnen de drie gewesten. Deze gegevens zijn afkomstig van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening, welke enkel de werknemers telt die een integratie-uitkering ontvangen. Met andere woorden de DSP-ers op basis van sociale bijstand of een leefloon uitgekeerd door de OCMW's worden hier niet opgenomen. In 2003 was het Brussels Gewest goed voor 7,7% van de contracten. Ten opzichte van 1999 is het aandeel met ruim 29% gedaald144. Het Waalse Gewest daarentegen, dat meer dan de helft (56,2%) van de contracten telt, kent voor dezelfde periode (1999-2003) een stijging van bijna 25%. Ten opzichte van vorig jaar is het aantal doorstromingscontracten nationaal gestabiliseerd. Deze stabilisatie is het resultaat van een achteruitgang in het Vlaamse (-4,0%) en Brussels Hoofdstedelijk Gewest (-4,8%) en van een vooruitgang in het Waalse Gewest (+6,6%).

144

Daar in 1998 de reglementering van dit tewerkstellingsprogramma een aantal belangrijke aanpassingen heeft gekend, vergelijken we de toestand van 2003 met deze van 1999.


117

Grafiek 40: Evolutie van het aantal doorstromingscontracten per gewest (1998 - 2003) 4 000

3 000

2 000

1000

0 1998

1999

2000

Brussels Gewest

Bron:

2001 Vlaams Gewest

2002

2003

Waals Gewest

RVA

Op basis van de gegevensbank145 van de BGDA worden de sociale karakteristieken van de DSP-ers, die op 31 december 2003 in deze maatregel waren tewerkgesteld, vanuit het genderperspectief geanalyseerd. Deze kenmerken worden geplaatst tegenover die van de niet-werkende werkzoekenden eind 2003. Eind december 2003 wordt 31,8% van de doorstromingscontracten ingevuld door vrouwen. Dit betekent dat de vrouwen in deze activeringsmaatregel ondervertegenwoordigd zijn ten opzichte van hun aandeel in de globale werkloosheid (niet-werkende werkzoekende 48,7% vrouwen in 2003). Ongeveer één vierde van de DSP-werknemers is jonger dan 25 jaar, dit percentage is meer uitgesproken bij mannen dan bij vrouwen (respectievelijk 26,9% ten opzichte van 21,2%). Anderzijds is het aandeel 45-plussers groter bij de vrouwen (12,4% ten opzichte van 7,7% bij de mannen). Deze leeftijdsstructuur wijkt echter af van deze van de totale populatie van de Brusselse werkzoekenden. Bij DSP-ers zijn de jongeren (voornamelijk bij de mannen) sterker aanwezig, terwijl de 45-plussers minder vertegenwoordigd zijn dan bij de werkzoekenden.

Grafiek 41: DSP-ers volgens leeftijd en gender (in %) - 2003

Vro uwen DSP

21,2

M annen DSP

66,5

26,9

To taal DSP

65,4

25,1

Vro uwen NWWZ

18,7

To taal NWWZ

19,4 0%

10%

145

9,2

63,5

16,4

63,4

17,9

63,4 20%

30%

40% < 25 jaar

Bron:

7,7

65,7

20,1

M annen NWWZ

12,4

50% 25-44 jaar

17,2 60%

70%

80%

90%

> 45 jaar


Personen tewerkgesteld met een doorstromingscontract in het onderwijs zijn hier niet in opgenomen.

100%


118

Dat deze activeringsmaatregel vooral gericht is op laaggeschoolden, of personen die niet beschikken over een diploma hoger secundair onderwijs, komt duidelijk naar voren bij een analyse volgens studieniveau. Grafiek 42 toont aan dat 16,1% van de niet-werkende werkzoekenden alleen het lager onderwijs beëindigd hebben en 30,1% behoort tot de categorie "andere studies"146. Bij de werknemers tewerkgesteld met een doorstromingscontract vertegenwoordigen deze percentages samen 61,6% (20,9% hebben alleen hun lager onderwijs beëindigd en 40,7% bevinden zich in de categorie andere studies). Bij de vrouwen komt het aandeel van de categorie lager onderwijs bij de DSP-ers overeen met deze van de populatie van Brusselse werkzoekenden, terwijl bij de mannen deze categorie sterker vertegenwoordigd is bij de werknemers met een doorstromingscontract. Opvallend is echter de hoge concentratie "andere studies", vooral bij de vrouwen is deze categorie sterker vertegenwoordigd (ruim 21,7 procentpunten meer) ten opzichte van de globale populatie van vrouwelijke NWWZ. Zowel bij de vrouwen als bij de mannen is het percentage DSP-ers met een diploma lager secundair onderwijs veel sterker vertegenwoordigd dan bij de werkzoekende populatie. Slechts 5,5% van de werknemers met een doorstromingscontract hebben tenminste een diploma hoger secundair onderwijs. Binnen deze groep heeft 85,7% van de werknemers effectief een diploma hoger secundair onderwijs, 3,6% heeft een hoger niet-universitair diploma en het overige percentage heeft het leerlingschap voleindigd.

Grafiek 42: DSP-ers volgens studieniveau en gender (in %) - 2003

Vro uwen DSP M annen DSP

Vro uwen NWWZ

15,8

20,1

M annen NWWZ

16,3

18,7

To taal NWWZ

16,1

19,4

0%

10%

20%

26,7

37,3

33,4

31,5

30,1

34,4 30%

Lager

Bron:

40,7

5,5

32,9

20,9

37,2

4,9

34,1

23,8

To taal DSP

48,4

6,9

30,2

14,5

40%

Lager sec.

50%

60%

Ho ger sec. en +

70%

80%

90%

100%

A ndere studies


De sterke vertegenwoordiging van de laaggeschoolden in deze maatregel is het gevolg van het door de Brusselse Regering opgelegde criterium dat enkel werkzoekenden die geen diploma hoger secundair onderwijs behaald hebben (ongeacht hun leeftijd) in een doorstromingsprogramma tewerkgesteld kunnen worden, behoudens in een aantal projecten (voornamelijk de onderwijssector) waar de minister een hoger diploma toegestaan heeft, rekening houdend met de aard en het niveau van de verantwoordelijkheid van het werk.

146

Worden ondergebracht in deze categorie: de studies in het kunstonderwijs, theater-, musical- en muziekopleidingen in conservatoria en muziekacademie, de studies georganiseerd in privé-instituten die niet beantwoorden aan de eisen opgelegd aan de organiserende instelling, en de studies gevolgd in het buitenland die in België niet erkend worden. In werkelijkheid gaat het vooral om werkzoekenden die hun studies in het buitenland gevolgd hebben.


119

De voornaamste beroepen die in het kader van deze activeringsmaatregel worden uitgeoefend zijn arbeidersfuncties voor onderhoudswerken van openbare plaatsen (straatwerker, schilder, renovatie van huisvesting en andere beroepen die zich situeren in de sfeer van de bouwsector) en functies die verband houden met diensten aan personen (onthaal, steward, hulp kinderopvang, vormingswerker,…). De vrouwen tewerkgesteld met een doorstromingscontract zijn vooral actief als verzorgster, verzorgen het onthaal en zijn actief als vormingswerkster met kinderen. De mannelijke DSP-ers vinden we vooral terug in de beroepen die verband houden met renovatie van gebouwen, sportanimator en tuinman. Het aandeel DSP-werknemers die tewerkgesteld zijn met een arbeiderscontract verschilt sterk tussen vrouwen en mannen, respectievelijk 38,8% en 82,7%. Dit kan verklaard worden door de verschillende functies die vrouwen en mannen uitoefenen, zoals voorgaande paragraaf aantoonde. Zo is vier op tien mannelijke DSP-ers tewerkgesteld in de bouw- of renovatiesector. In het algemeen is dit een sector waar een hoog percentage (68,4%147) van de mannelijke werknemers wordt tewerkgesteld met een arbeiderscontract. 31,8% van de werknemers met een doorstromingscontract oefent een deeltijdse baan uit. Hiermee speelt men in op de behoeften om beroeps- en gezinsleven beter te kunnen afstemmen, wat de werkzoekenden de mogelijkheid moet bieden om naar de reguliere arbeidsmarkt door te stromen. Het aandeel deeltijds werkenden is, evenals bij de loontrekkenden in het Brussels Gewest148, groter bij de vrouwen dan bij de mannen zoals blijkt in onderstaande tabel.

Tabel 50:

Deeltijds Voltijds Totaal Bron:

DSP-ers volgens statuut, arbeidstijd en gender (in %) - 2003 Vrouwen Bediende Arbeider 48,1 51,9 72,0 28,0 61,2 38,8

Totaal vrouwen 45,3 54,7 100,0

Mannen Bediende Arbeider 32,3 67,7 12,2 87,8 17,3 82,7

Totaal mannen 25,5 74,5 100,0

Totaal 31,8 68,2 100,0


In termen van onderverdeling volgens nationaliteit hebben 36,8% van de Brusselse werkzoekenden in 2003 niet de Belgische nationaliteit. De onderdanen van de Europese Unie149 vertegenwoordigen 11,3% en de personen van buiten de Unie 25,5%. Bij de werknemers tewerkgesteld met een doorstromingscontract beschikt 54,7% over de Belgische nationaliteit. Het aandeel werknemers met een Europese nationaliteit is lager dan bij de werkzoekenden, in tegenstelling is het percentage niet-Europeanen groter. Parallel als bij de werkzoekenden is het aandeel van de mannelijk niet-EU onderdanen groter dan bij de vrouwen. Het hoge percentage DSP-ers met een niet-Europese nationaliteit hangt nauw samen met het hoge aandeel "andere studies" (zie hoger). Vaak wordt het diploma waarover deze personen beschikken niet erkend in België en komen zij hierdoor slechts in aanmerking voor lager gekwalificeerde functies. Als kwetsbare groep op de arbeidsmarkt vormen zij een belangrijk doelpubliek van deze maatregel.

147 148 149

Bron: RSZ 2002 25,9% van de Brusselse vrouwen werkt deeltijds t.o.v. 9,8% mannen. Het gaat hier om de Europese Unie van de 15 lidstaten.


120

Grafiek 43: DSP-ers volgens nationaliteit en gender (in %) - 2003

Vro uwen DSP

57,2

M annen DSP

53,6

To taal DSP

54,7

Vro uwen NWWZ

7,5

5,7

40,7

6,3

39,0

67,1

M annen NWWZ

11,9

59,5

To taal NWWZ 10%

20%

30%

21,0

10,6

63,2 0%

29,8

11,3 40% BE

Bron:

35,2

50% EU

60%

70%

25,5 80%

90%

100%

NEU


Samengevat, deze activeringsmaatregel biedt de mogelijkheid aan laaggeschoolde werkzoekenden onder begeleiding werkervaring en vakkennis op te doen en tegelijkertijd een beroepsopleiding te volgen met als doel de doorstroming naar de reguliere arbeidsmarkt te bevorderen. De vrouwen in deze tewerkstellingmaatregel zijn ondervertegenwoordigd ten opzichte van hun aandeel in de globale werkloosheid, wat samenhangt met het type projecten dat gestimuleerd wordt. De meeste werknemers (namelijk 98%) waren bij aanvang van hun doorstromingscontract woonachtig in het Brussels Gewest. De mannen tewerkgesteld in een DSP zijn jonger en vaker laaggeschoold dan het algemene profiel van de mannelijke werkzoekende. Het profiel van de vrouwen daarentegen beantwoordt aan het algemene profiel van de vrouwelijke werkzoekende.

1.3. Ondersteuning van tewerkstelling of jobcreatie 1.3.1.

Beroepsoverstappremies en voogdij

Het stelsel van de beroepsoverstappremies dat de aanwerving van moeilijk te plaatsen werkzoekenden bevordert werd in 1994 ingevoerd. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest onderscheiden we enerzijds de beroepsoverstappremie verbonden aan een overeenkomst werk-opleiding (volgens KB 495) en anderzijds de beroepsoverstappremie verbonden aan een beroepsopleiding in een onderneming goedgekeurd door de BGDA. Wegens de gelijkenissen tussen deze premies zullen beide samen behandeld worden. Enkel indien de voorwaarden of resultaten verschillen zullen ze apart besproken worden. Aanvullend op de beroepsoverstappremies kan de onderneming een vergoeding ontvangen indien de onderneming een voogd aanstelt die de werknemer begeleidt. Wegens de geringe omvang van deze drie maatregelen werd de bestudeerde periode uitgebreid naar vier jaar. De BGDA kent een premie toe aan privéondernemingen (maximaal 250 werknemers) en vzw's uit het Brussels Gewest die jongeren aanwerven in het kader van een overeenkomst werk-opleiding. Ook ondernemingen die bepaalde categorieën werkzoekenden (vooral laaggeschoolden) aanwerven en hen in de onderneming zelf een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleiding laten volgen kunnen deze premie ontvangen. Om in aanmerking te komen voor een beroepsoverstappremie verbonden aan een overeenkomst werk-opleiding (volgens het KB 495) moet de werkgever de werkaanbieding aan de BGDA meedelen en de werknemer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tewerkstellen. Ingeval de werkgever aan de werknemer een door de BGDA


121

goedgekeurde beroepsopleiding van tenminste 240 uren (ondertekening van een beroepsoverstapovereenkomst) laat volgen in de onderneming, dan moet deze persoon worden aangeworven met een arbeidsovereenkomst van onbepaalde duur en voor een voltijdse betrekking150. De werkzoekende die wordt aangeworven in het kader van een overeenkomst werk-opleiding (KB 495) moet tussen 18 en 24 jaar zijn, minder dan 2 jaar werkloos zijn en op het moment van de aanwerving ingeschreven zijn bij de BGDA. Indien de werkzoekende volgens het stelsel van de beroepsoverstappremie een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleiding volgt in een onderneming dan mag deze, bij de BGDA ingeschreven werkzoekende, hoogstens in het bezit zijn van een diploma hoger secundair onderwijs en moet tot één van volgende categorieën behoren: deeltijds leerplichtig zijn (premie van € 250); tussen 18 en 24 jaar zijn en zonder beroepsactiviteit zijn gedurende minder dan 10 maanden (premie van € 500); tussen 18 en 45 jaar zijn en tenminste 10 maanden en ten hoogste 2 jaar geen beroepsactiviteit hebben uitgeoefend (premie van € 500); ouder dan 45 jaar zijn (premie van € 500). De BGDA controleert de uitvoering van beide maatregelen en betaalt gedurende 12 maanden maandelijks een premie van € 250 of € 500 aan de werkgever151. De beroepsoverstappremies genieten beide de steun van het Europees Sociaal Fonds (ESF-Doelstelling 3 van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Op 1 januari 2004 werd de overeenkomst werk-opleiding (KB 495) vervangen door een nieuwe regeling alternerende tewerkstelling en opleiding, namelijk een Startbaanovereenkomst van het type II. Vooral op het vlak van de doelgroep wordt een wijziging doorgevoerd om aan de Europese eisen te voldoen. Het principe en de voordelen van deze maatregel werden in grote mate vervangen door deze van de doelgroep 'jongeren'152: doelgroep 1: jongeren die net voor hun aanwerving minder dan 25 jaar zijn en ingeschreven zijn als werkzoekende; doelgroep 2 (bij een tekort aan jongeren uit doelgroep 1): minder dan 30 jaar zijn en ingeschreven zijn als werkzoekende. Indien de onderneming een personeelslid of voogd aanduidt ter omkadering van een werknemer in opleiding, ontvangt de onderneming gedurende 6 maanden een maandelijkse vergoeding die 20% van het brutoloon van de voogd bedraagt. Deze premie is enkel mogelijk voor werknemers die aangeworven zijn in het kader van een beroepsoverstappremie of een inschakelingsprogramma met een opleidingsonderdeel (partnership BGDA). De aanvraag moet ter goedkeuring ingediend worden bij het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De BGDA is eveneens belast met het verdere beheer van de voogdij. Ruim 60% van de ondernemingen die deze maatregel in 2003 hebben genoten tellen minder dan 10 werknemers. Voor kleine bedrijven die vaak niet over een opleidingsbeleid beschikken kunnen de beroepsoverstappremies immers een oplossing bieden. Het biedt werkgevers de mogelijkheid om een kwalificerende opleiding te bieden aan nieuwe werknemers die aangepast is aan de noden van het uitgeoefende beroep. In 2003 werden in het kader van de beroepsoverstappremie verbonden aan een overeenkomst werk-opleiding (volgens KB 495) 47 personen aangeworven: 16 vrouwen en 31 mannen, allen jonger dan 25 jaar. 39 ondernemingen waren hierbij betrokken in 2003. Sinds het jaar 2000 tot en met 2003 werden 161 werkzoekenden via deze maatregel tewerkgesteld waarvan 77 vrouwen en 84 mannen (respectievelijk 47,8% en 52,2%).

150 151

152

Behalve voor de werkzoekenden die deeltijds leerplichtig zijn. De periode van 12 maanden dient binnen een tijdspanne van 2 jaar te vallen na de eerste dag van de maand waarin de aanwerving gebeurde. De premie wordt niet uitbetaald voor de maanden waarin de onderneming geen loon uitbetaalt. Federale overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, Wegwijs in … De eerste job, www.meta.fgov.be, juni 2003.


122

67 personen (21 vrouwen en 46 mannen) volgden in 2003 een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleiding in een onderneming, waarbij 47 ondernemingen van een beroepsoverstappremie genoten. Gedurende de bestudeerde periode van vier jaar genoten 286 personen van deze maatregel waarvan één derde vrouwen. Hoewel de maatregel volgens KB 495 geen specifieke voorwaarden stelt in verband met het studieniveau blijkt dat slechts een vijfde van de vrouwen een diploma hoger secundair onderwijs bezit tegenover 39,3% van de mannen. De werkzoekenden die in het kader van een beroepsoverstappremie een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleidingen volgen mogen hoogstens een diploma hoger secundair onderwijs bezitten. Algemeen is zowel voor vrouwen als mannen het studieniveau hoger dan bij de werknemers tewerkgesteld volgens KB 495; 63% van de vrouwen en 43,8% van de mannen heeft een diploma hoger secundair onderwijs.

Grafiek 44: Werknemers in het kader van een beroepsoverstappremie volgens studieniveau en gender (in %) KB 495

Beroepsopleiding

100,0

100,0

80,0

80,0

60,0

60,0

63,0

40,0

50,6 39,3 32,1

27,3 28,6

28,4

22,1

20,0

20,0

0,0

16,3

27,8 20,7

0,0 LO

LSO Vro uwen

Bron:

43,8

40,0

HSO M annen

LO

LSO Vro uwen

HSO M annen


Eén van de voorwaarden van het KB 495 is dat de werkzoekenden tussen 18 en 24 jaar dienen te zijn. Opmerkelijk is dat voornamelijk de jongste groep binnen deze leeftijdscategorie deze maatregel genieten, bijna 63% is jonger dan 20 jaar zowel bij de vrouwen als bij de mannen. Ook bij de werknemers die een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleidingen volgen in een onderneming is bijna 75% (zowel bij vrouwen als mannen) jonger dan 25 jaar, hoewel deze maatregel niet beperkt is tot deze specifieke leeftijdsgroep. Een andere voorwaarde van het KB 495 stelt dat de werkzoekenden hoogstens 2 jaar werkloos mogen zijn. 84,5% is bij aanvang van de tewerkstelling minder dan 6 maanden werkloos terwijl slechts 8,7% langer dan 12 maanden werkloos is. Hierbij is geen noemenswaardig verschil op te merken tussen de vrouwen en de mannen. Van de werknemers die een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleiding in een onderneming volgen hebben 64% van de vrouwen en de mannen een inactiviteitsduur van minder dan 6 maanden, terwijl 20% van hen minstens 12 maanden werkloos was. Het aandeel personen tewerkgesteld volgens het KB 495 met de Belgische nationaliteit is groter bij de vrouwen (81,8%) dan bij de mannen (77,4%). Het percentage werknemers met een niet-Belgische Europese nationaliteit is daarentegen groter bij de mannen dan bij de vrouwen (respectievelijk 9,5% tegenover 3,9%). Van de personen die een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleiding volgen in een onderneming beschikken 82,6% van de vrouwen en 74,7% van de mannen over de Belgische nationaliteit. Deze percentages zijn vergelijkbaar met deze van de personen tewerkgesteld volgens KB 495. Het aandeel personen met een niet-Belgische Europese nationaliteit is echter groter zowel voor vrouwen (9,8%) als mannen (13,9%).


123

Zes maanden na afloop van de maatregel werk-opleiding volgens KB 495 is 52,8% van de vrouwen en 66,7% van de mannen die verder werden opgevolgd aan het werk. Na één jaar is het aandeel vrouwen en mannen die een job hebben gedaald tot respectievelijk 48,7% en 50,0%. Door de sterkere daling van het aandeel werkende mannen is er één jaar na afloop van de maatregel bijna geen verschil met het aandeel werkende vrouwen. Deze cijfers dienen echter met de nodige omzichtigheid geïnterpreteerd te worden omdat we voor de helft van de personen niet weten of ze een job hebben gevonden dan wel opnieuw zijn ingeschreven als werkzoekenden.

Grafiek 45: Situatie van de personen na afloop van de maatregel werk-opleiding (KB 495) volgens gender 6 maanden na afloop Vro uwen

52,8

M annen

47,2

66,7

To taal

20%

41,3

40%

Werkend

Bron:

33,3

58,7

0%

12 maanden na afloop

60%

80%

Vro uwen

48,7

51,3

M annen

50,0

50,0

To taal

49,3

50,7

100%

0%

Werkzo ekend

20%

40%

Werkend

60%

80%

100%

Werkzo ekend


In tegenstelling tot de maatregel werk-opleiding volgens KB 495 zijn ruim 77% van de personen die een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleiding in een onderneming hebben gevolg na 6 maanden nog tewerkgesteld. Dit aandeel is groter bij mannen (78,7%) dan bij vrouwen (72,1%). Eén jaar later is zowel voor vrouwen als mannen het aandeel werkenden verder opgelopen. Hier dient echter ook gelet te worden op het grote aandeel personen waarvan men niet weet in welk arbeidsmarktsegment ze zich bevinden één jaar na afloop van de maatregel. Het grote aantal onbekenden laat ons niet toe een conclusie te formuleren.

Grafiek 46: Situatie van de personen na afloop van een beroepsopleiding in een onderneming volgens gender 6 maanden na afloop Vro uwen

72,1

27,9

Vro uwen

87,2

12,8

M annen

78,7

21,3

M annen

83,5

16,5

To taal

76,7

23,3

To taal

84,7

15,3

0%

20%

40%

Werkend

Bron:

12 maanden na afloop

60%

80%

Werkzo ekend

100%

0%

20%

40%

Werkend

60%

80%

100%

Werkzo ekend


Aanvullend op de beroepsoverstappremies werden er gedurende de bestudeerde periode 98 subsidies toegekend voor de aanstelling van een voogd in de onderneming. Van de werknemers in opleiding waarvoor een voogd werd aangeduid in de onderneming is slechts 28% vrouwelijk. Er is dus een ondervertegenwoordiging van de vrouwen ten opzichte van het aandeel vrouwen die worden tewerkgesteld in het kader van de beroepsoverstappremie.


124

Het initiële doel van deze maatregel, dat bestaat in de omkadering door een voogd van een werknemer in opleiding, kan moeilijk geëvalueerd worden. Hoewel de BGDA gedurende de 6 maanden van de voogdij een maandelijks activiteitenverslag ontvangt, is er geen enkele garantie dat de voogd zijn functie werkelijk uitoefent. Men kan bijgevolg moeilijk bevestigen dat het initiële doel op het terrein wordt gerealiseerd en de bestaande behoeften worden ingevuld. De dienst van de BGDA volgt de verschillende dossiers op en controleert of de voogdij volgens de regels verloopt. Daarom start de voogdij pas verscheidene maanden na de aanvraag van de opleiding. Samengevat, door middel van de beroepsoverstappremies genieten vooral jongeren een kwalificerende opleiding die aangepast is aan de noden van het uitgeoefende beroep. Het aandeel vrouwen tewerkgesteld volgens de beroepsoverstappremie verbonden aan een overeenkomst werk-opleiding is hoger dan het aandeel vrouwen die een door de BGDA goedgekeurde beroepsopleiding volgen (respectievelijk 47,8% ten opzichte van 32,2%). De ondernemingen kunnen aanvullend een voogd aanstellen ter omkadering van de opleiding, slechts in 28% van de gevallen wordt een voogd aangesteld voor een vrouw in opleiding. Hoewel we niet over alle resultaten beschikken en de gegevens dan ook met de nodige voorzichtigheid interpreteren, blijkt de tewerkstelling voor vrouwen minder duurzaam.

1.3.2.

KB 123 - KB 258

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ondersteunt ondernemingen die mensen willen rekruteren voor de realisatie van projecten van economische expansie door middel van een financiële tegemoetkoming in het loon. Werklozen die in dergelijke projecten worden tewerkgesteld volgens het Koninklijk Besluit 123 en 258 worden in dit gedeelte geanalyseerd. Zo kunnen KMO's (3 tot 100 werknemers) die actief zijn in de industrie of handel beroep doen op de financiële tussenkomst via het KB 123 met het oog op de uitvoering van specifieke projecten van economische expansie. Deze maatregel is sinds 1982 in voege. Ook instellingen van openbaar nut voor onderzoek, bijstand aan ondernemingen of economische ontwikkeling, bedrijfsverenigingen die hun leden technische bijstand verlenen en representatieve werkgeversorganisaties komen in aanmerking voor deze maatregel. Men spreekt in dit verband ook wel over het peterschapsprincipe. De zogenaamde peterinstellingen helpen de ondernemingen bij de samenstelling van het dossier van hun innovatieproject. Projecten die een gunstige invloed hebben op de evolutie van de werkgelegenheid en gericht zijn op één van volgende doelstellingen komen in aanmerking: studie of onderzoek ter ontwikkeling van nieuwe producten of procédés; de bevordering van de export buiten de Europese Unie; besparing van energie en/of grondstoffen. Een vergelijkbare steunmaatregel, het KB 258, trad één jaar later inwerking. Deze voorziet in de indienstneming van werklozen voor begeleidende activiteiten ten behoeve van KMO's en vzw's die hulp aan ondernemingen of economische ontwikkeling tot doel hebben. Deze instellingen of verenigingen moeten kunnen bewijzen dat ze gedurende mimimaal één jaar diensten verlenen aan KMO's op juridisch, administratief en economische vlak. De financiële tegemoetkoming bestaat erin dat de BGDA gedurende maximum twee jaar een deel van het loon en de bijhorende werkgevers RSZ-bijdragen betaalt van de personen die worden aangeworven volgens het KB 123 en KB 258. Bij de aanwerving moeten de werklozen volledig uitkeringsgerechtigd zijn of daaraan gelijkgesteld zijn.


125

De tussenkomst door de BGDA bedraagt: Voor ondernemingen die een contract voor bijstand en adviesverlening met een petervereniging hebben afgesloten alsook voor projecten die door andere instellingen zijn ingediend: ¾ 90% van het loon en de werkgeversbijdrage tijdens het eerste jaar; ¾ 75% tijdens het tweede jaar. Voor ondernemingen die een project zonder steun wensen op te zetten, bedraagt de steun gedurende een periode van maximum 2 jaar 50% van het loon en van de werkgeversbijdragen. De tegemoetkoming kan minimum worden toegekend voor één halftijdse betrekking en maximum voor drie voltijdse betrekkingen per project volgens KB 123. Voor projecten in verband met KB 258 kan de subsidie minimum worden toegekend voor één halftijdse betrekking en maximum voor acht voltijdse betrekkingen. De werkgever, die vrij is om de werknemers volgens zijn eigen selectiecriteria aan te werven, is er echter evenwel toe gehouden iedere werkaanbieding aan de BGDA mede te delen. De nieuwe betrekkingen mogen zeker geen aanleiding geven of gegeven hebben tot de afschaffing van andere arbeidsplaatsen. De projecten voor het KB 123 en KB 258 worden door het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest toegekend en de BGDA verzekert het verdere beheer van de ondertekende contracten (selectie, verspreiden werkaanbieding, financiële tussenkomst in het loon en de RSZ-bijdrage). In 2003 werden 26 contracten door het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest goedgekeurd in het kader van het KB 123. Dit komt overeen met 42 potentiële arbeidsplaatsen (VTE). Voor het KB 258 werden 7 contracten goedgekeurd die samen 14 mogelijke arbeidsplaatsen (VTE) vertegenwoordigen. Voor deze goedgekeurde contracten beheerde de BGDA 37 aanwervingen volgens KB 123 en 14 volgens KB 258153. Dit aantal ligt in de lijn van de voorbije jaren.

Tabel 51:

Evolutie aanwervingen voor KB 123 en KB 258 in het Brussels Gewest (2000 - 2003)

Contracten Voorziene arbeidsplaatsen (VTE) Aanwervingen Vrouwen Mannen Bron:

2000 16 26,5 25 12 13

KB 123 2001 2002 13 14 23 28 21 32 7 3 14 29

2003 26 42 37 10 27

2000 11 16,5 26 9 17

KB 258 2001 2002 9 10 19,5 18,5 21 18 9 8 12 10

2003 7 14 14 8 6

MBHG Bestuur Economie, BGDA

Om deze maatregelen te analyseren maken we gebruik van de 115 aanwervingen volgens KB 123 en de 79 aanwervingen volgens KB 258 gedurende de afgelopen vier jaar. In het kader van KB 123 werden 28% vrouwen aangeworven, van de aanwervingen volgens KB 258 is 43% vrouwelijk. Voornamelijk voor de projecten van het KB 123 zijn de vrouwen minder vertegenwoordigd ten opzichte van het gemiddelde aandeel vrouwen bij de uitkeringsgerechtigde volledig werklozen (48,7%) in 2003. De vrouwen tewerkgesteld via deze maatregelen zijn gemiddeld iets jonger. De gemiddelde leeftijd bij aanwervingen (volgens KB 128 en KB 258) is 31 jaar bij de vrouwen, terwijl bij de mannen die tewerkgesteld zijn volgens KB 123 en KB 258 de gemiddelde leeftijd respectievelijk 33 en 35 jaar bedraagt. Bekijken we het studieniveau van de individuen tewerkgesteld volgens KB 123 in onderstaande grafiek, dan stellen we vast meer dan de helft van de werknemers (53,1% bij de vrouwen en 57,8% bij de mannen) een universitair diploma heeft. Ruim één vierde is bovendien in het bezit van een diploma hoger niet-universitair onderwijs. Ook de werknemers aangeworven volgens het KB 258 zijn hoofdzakelijk hooggeschoold. Het aantal werknemers met een universitair diploma is nog hoger dan bij de werknemers tewerkgesteld volgens KB 123. Zowel bij vrouwen als bij mannen is ruim drie vierde in het bezit van een universitair diploma. 8,8% van de vrouwen tegenover 15,6% van de mannen beschikt over een hoger niet-universitair diploma. 153

Gegevens op 30 september 2004. Omdat de promotor een termijn van 12 maanden heeft om tot een aanwerving over te gaan, is het mogelijk dat het aantal aanwervingen verschilt ten opzichte van een ander tijdstip.


126

Grafiek 47: Werknemers in het kader van KB 123 en 258 volgens studieniveau en gender (in %) KB 123

KB 258

100,0

100,0

80,0

80,0 57,8 53,1

60,0 40,0

25,0

21,9 20,0 0,0

0,0 3,6

40,0

28,9

HSO

14,7

20,0

9,6

Vro uwen

Bron:

60,0

0,0 LSO

76,5 75,6

HOB U M annen

Universitair

0,0 2,2 LSO

6,7 HSO Vro uwen

8,8

15,6

HOBU

Universitair

M annen


De vraag en rekrutering van hooggeschoolde arbeidskrachten wordt verklaard door de voorwaarden verbonden aan deze steunmaatregelen. Immers, het gaat om projecten die de ontwikkeling van de economische activiteit beogen. In de eerste plaats is het doel van deze maatregelen niet zozeer banen te creëren dan wel om de economische expansie te stimuleren. Eens deze gerealiseerd is kan dit evenwel leiden tot extra aanwervingen. Enkel ondernemingen met 3 tot 100 werknemers kunnen deze maatregel genieten. De tegemoetkoming van het Gewest laat het bedrijf toe het hoofd te bieden aan de aanwerving van één of meer bijkomende werknemers omdat de aanwerving een zware opgave kan zijn voor kleine ondernemingen zeker indien het niet vaststaat of deze aanwerving ook extra activiteiten meebrengt. De meeste werknemers zijn voltijds tewerkgesteld met een contract van onbepaalde duur. Toch merken we een aantal verschillen: 80,6% van de vrouwen tewerkgesteld volgens KB 123 heeft een contract van onbepaalde duur tegenover 91,3% van de mannen. Voor de werknemers tewerkgesteld volgens KB 258 bedragen deze percentages respectievelijk 64,7% en 72,7%. In beide gevallen is het aandeel vrouwen tewerkgesteld met een contact van bepaalde duur hoger. De helft van de werknemers in het kader van het KB 123 woont in Brussel, tegenover 73% van de werknemers tewerkgesteld volgens KB 258. We beschikken niet over de nodige gegevens om een analyse van de ondernemingen te maken waar de werknemers in het kader van KB 123 en KB 258 worden tewerkgesteld. Een studie154 van de tewerkstellingspremies toegekend door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan privéondernemingen toont echter aan dat de ondernemingen die gebruik maken van het KB 123 zich voornamelijk situeren in de handelssector, hulpbedrijven i.v.m. financiële instellingen, verzekeringen en diensten aan bedrijven. Dit zijn sectoren die een belangrijk deel van de totale Brusselse bezoldigde arbeid vertegenwoordigen. Het merendeel van de aanwervingen volgens KB 258 worden daarentegen gerealiseerd in de sector gemeenschapsvoorzieningen, voornamelijk in diverse verenigingen. Meer dan een vierde van de arbeidsplaatsen in de sector gemeenschapsvoorzieningen is in Brussel gesitueerd, terwijl deze sector slechts een beperkt aandeel van de totale Brusselse werkgelegenheid vertegenwoordigt. Samengevat, de aanwervingsteun bij de tewerkstelling van werklozen in het kader van projecten van economische expansie stimuleert enerzijds de economische ontwikkeling en anderzijds de werkgelegenheid. Via deze maatregel worden voornamelijk hooggeschoolde arbeidskrachten aangeworven. Bij de aanwerving volgens KB 123 waren slechts 28% vrouwen, de ondervertegenwoordiging is minder groot bij de aanwervingen volgens het KB 258 waar 43% vrouwelijk is.

154

De Clercq M. en N. Van Landegem, 1997, Evaluatie van tewerkstellingspremies toegekend door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan privéondernemingen. Onderzoek in opdracht van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. IISA, Brussel.


1.3.3.

127

Taalcheques

Deze gewestelijke maatregel wil de aanwerving stimuleren van werkzoekenden wiens enige hinderpaal bij het vinden van werk hun gebrekkige kennis van een taal is (Nederlands, Frans, Duits of Engels). Met de taalcheque kan de werkzoekende een gratis taalopleiding volgen vanaf het ogenblik dat hij/zij door een werkgever wordt aangeworven. De werkzoekende mag vrij kiezen uit 22 taalopleidingspartners die aan het project deelnemen. Het aantal uren opleiding wordt door de consulent van de BGDA bepaald, op basis van een taaltest. Om deze maatregel te genieten, moet de werkzoekende bij de BGDA ingeschreven zijn en minstens één van beide talen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beheersen. Hij/zij moet ofwel in Brussel wonen, ofwel moet zijn/haar werkgever in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gevestigd zijn. Hij/zij moet tevens een taaltest in de Taalhoek van de BGDA afleggen om zijn/haar niveau te bepalen. Als voorwaarde waaraan de werkgever moet voldoen opdat de aangeworven werkzoekende de maatregel zou kunnen genieten, geldt dat hij/zij een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde duur of een overeenkomst van bepaalde duur voor minimum 6 maanden moet afsluiten. Eerst bespreken we de evaluatie van de deelnemers aan de taaltesten in de Taalhoek van de BGDA, vervolgens concentreren we ons op de bonnen voor taalopleidingen. In de Taalhoek krijgen de werkzoekenden de gelegenheid hun kennis van het Frans, het Nederlands, het Engels of het Duits op een interactieve, computergestuurde wijze te testen. Er bestaan twee soorten testen: de korte test die de actieve kennis meet en de lange test die peilt naar de actieve en de passieve kennis en de luistervaardigheid meet. Na elk testtype kan een evaluatie van de spreekvaardigheid kennis volgen. Tabel 52 biedt een overzicht van het aantal personen die een taaltest hebben afgelegd volgens de geteste taal en het testtype. We merken op dat het mogelijk is dat een zelfde persoon aan verschillende testen deelneemt. In 2003 hebben 2.054 verschillende personen, van wie 59,9% vrouwen, een test in de Taalhoek afgelegd. In totaal werden 2.916 testen georganiseerd. Het aandeel van de vrouwen bedraagt 63%.

Tabel 52:

Deelnemers aan de testen in de Taalhoek per taal, type test en gender - 2003 Vrouwen

Nederlands

Frans

Engels

Duits

Actieve kennis Actieve en passieve kennis Totaal Actieve kennis Actieve en passieve kennis Totaal Actieve kennis Actieve en passieve kennis Totaal Actieve kennis Actieve en passieve kennis Totaal

Totaal testen Totaal personen

106 910 1 016 45 576 621 17 117 134 2 22 24 1 795 1 203

Mannen 131 538 669 58 225 283 6 62 68 9 23 32 1 052 806

Totaal* 238 1 480 1 718 105 828 933 27 181 208 11 46 57 2 916 2 054

% Vrouwen 44,7 62,8 60,3 43,7 71,9 68,7 73,9 65,4 66,3 18,2 48,9 42,9 63,0 59,9

* Opmerking: van sommige deelnemers is het geslacht ons onbekend. Bijgevolg is het totale aantal deelnemers groter dan de som van vrouwen en mannen die hebben deelgenomen. Het aandeel van de vrouwen werd berekend op basis van de som van vrouwelijke en mannelijke deelnemers. Bron:


Het Frans en het Nederlands zijn de talen waarvoor de meeste testen worden afgelegd. Op tien kandidaten voor de test Nederlands zijn er zes vrouwen. Voor het Frans zijn dat er zelfs 7 op 10. Alleen voor de taaltest Duits zijn de vrouwen in de minderheid.


128

In het algemeen leggen de werkzoekenden vaker de lange test af (actieve en passieve kennis). We merken bovendien dat bij de lange testen de vrouwelijke deelnemers in de meerderheid zijn, met uitzondering van de testen voor het Duits, waar de vrouw/man-verhouding nagenoeg gelijk is. De deelnemers aan de testen ontvangen aan het einde van de evaluatie een code die varieert van 1 tot 9. Code 3 duidt op een gemiddelde taalkennis, code 5 staat voor een goede kennis. Tabel 53 bevat de resultaten voor vrouwen en mannen volgens de taal die werd getest.

Tabel 53:

Resultaten op de testen van de Taalhoek per taal, type en gender (in %) - 2003 Vrouwen Nederlands

Frans

Engels

Duits Bron:

Zwak Gemiddeld Goed Zwak Gemiddeld Goed Zwak Gemiddeld Goed Zwak Gemiddeld Goed

22,6 58,0 19,4 8,2 23,9 67,9 17,2 45,7 37,0 20,8 50,0 29,2

Mannen 32,9 48,0 19,1 20,6 20,6 58,8 13,8 39,9 46,3 25,0 50,0 25,0


Voor het Nederlands zijn er evenveel mannen als vrouwen met een goede kennis van deze taal. Daarentegen blijkt dat, slechts 22,6% van de vrouwen zwak scoort, terwijl een derde van de mannelijke deelnemers aan de test een lage score behaalt. Voor de taaltest Frans behalen de vrouwen veruit de beste resultaten. Twee derde van de vrouwen hebben immers, zo blijkt uit de evaluatie, een goede kennis van het Frans terwijl slechts 8,2% een zwak niveau haalt. Bij de mannen behaalt 20,6% een zwakke score, terwijl er minder mannelijke dan vrouwelijke deelnemers een goede kennis van het Frans hebben. De betere resultaten bij de vrouwen gelden niet voor de testen van het Engels. 17,2% van de vrouwen heeft immers een zwakke kennis van deze taal, tegenover 13,8% van de mannen. Daarentegen heeft slechts 37% van de vrouwen een goede kennis, dus dat is minder dan de mannen die deze test hebben afgelegd (46%). Wanneer de werkzoekende een taaltest aflegt in de Taalhoek, kan hij/zij een bon voor een taalcheque verkrijgen. Met die bon kan hij/zij gedurende 20, 40 of 60 uur gratis taallessen krijgen, vanaf het ogenblik dat hij/zij voor onbepaalde duur of voor minstens zes maanden werd aangeworven. De bon heeft een beperkte geldigheidsduur en wordt niet systematisch geruild voor een opleiding in geval van aanwerving. In 2003 hebben 1.041 verschillende personen, onder wie 55,4% vrouwen, een bon voor een taalcheque ontvangen. Het is mogelijk dat een werkzoekende verschillende bonnen krijgt, voor verschillende opleidingen. In 2003 werden 1.182 bonnen uitgereikt, waarvan 56,4% aan vrouwen. Iets meer dan twee derde van de vrouwen en driekwart van de mannen ontvingen een bon voor een taalcheque ter waarde van 60 uur opleiding, dat is dus het maximum. Zoals reeds aangehaald, het aantal uren opleiding wordt voor een groot stuk bepaald door de resultaten op de taaltest. Gemiddeld zijn acht van de tien uitgereikte bonnen bestemd voor lessen Nederlands. Bij de bonnen voor 60 uren les is het aandeel van bonnen voor een taalcheque voor Nederlandse lessen nog hoger. Wat de leeftijd van de personen die een bon hebben ontvangen betreft, blijkt dat de werkzoekenden tussen 25 en 29 jaar sterk vertegenwoordigd zijn, zowel bij de vrouwen als bij de mannen. De vrouwen zijn in iedere leeftijdscategorie in de meerderheid, met uitzondering van de groep, tussen 45 en 49 jaar.


129

Grafiek 48: Personen die een waardebon hebben ontvangen volgens leeftijdsklasse en gender - 2003 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 < 25 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

Vrouwen Bron:

40-44 jaar

45-49 jaar

50 en +

Mannen


Drie vierde van de vrouwen die een bon voor een taalcheque hebben ontvangen, beschikt minstens over een diploma van het hoger secundair onderwijs, de helft van hen behaalde zelfs een diploma hoger onderwijs. Het aandeel van de mannelijke universitairen is kleiner, terwijl het aandeel mannen in de categorie "andere studies" hoger is.

Grafiek 49: Personen die een waardebon hebben ontvangen volgens studieniveau en gender - 2003 a) Vrouwen Andere studies 15,5%

LO 1,9%

b) Mannen Lager sec. 8,3%

A ndere studies 19,0%

Ho ger sec. 25,0% Univ. 16,6%

Univ. 24,3%

Ho ger nietuniv. 24,9%

Bron:

LO 3,2%

Lager sec. 7,8%

Ho ger sec. 27,4%

Ho ger nietuniv. 26,1%


Zodra de werkzoekenden door een onderneming voor een bepaalde duur van minstens 6 maanden of voor onbepaalde duur werden aangeworven, kunnen ze de bon voor een gratis taalopleiding bij één van de partners van het project gebruiken. 30,7% van de vrouwen en 22,6% van de mannen die in 2003 een bon voor een taalcheque hebben ontvangen, kon aldus de opleiding genieten. Samengevat, zowel voor de taaltesten als voor de bon voor een taalcheque zijn de vrouwen talrijker dan de mannen. Deze trend strookt met hun grotere aanwezigheid in de taalcursussen in het algemeen155. Vrouwen behalen betere resultaten dan mannen in de taaltesten afgelegd in de Taalhoek van de BGDA.

155

Bron : NIS-EAK


130

1.4. Stimuleren van het ondernemerschap In navolging van het 2de richtsnoer van de Europese werkgelegenheidsstrategie heeft het Brussels Gewest een aantal initiatieven genomen die de ondernemingsgeest stimuleren en de creatie van werk bevorderen. In dit gedeelte wordt achtereenvolgens geschetst welke hulp het Gewest biedt aan startende ondernemingen, hoe de toegang tot financiering werd vergemakkelijkt en hoe de organisatie en ontplooiing van economische activiteiten wordt bevorderd. Waar de gegevens het toelaten wordt een beeld gegeven volgens genderperspectief.

1.4.1.

Hulp aan startende ondernemingen Brussels Agentschap voor de Onderneming

Om het institutionele aanbod van diensten aan ondernemingen te vereenvoudigen heeft de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2003 het Brussels Agentschap voor de Onderneming (BAO) opgericht, deze is ontstaan door twee economische loketten, Technopol (technologieverspreiding) en Ecobru (economische expansie), samen te voegen156. Het BAO stelt zich tot doel om de openbare gesprekspartner te zijn voor starters, bestaande ondernemingen of investeerders in het Brussels Gewest. Het is een platform dat makkelijk toegang wil bieden tot openbare instellingen, een beter zicht geeft op alle meerwaarden (openbare of private) die in Brussel aanwezig zijn en kunnen bijdragen tot het welslagen van projecten. Het BAO is organisatorisch opgebouwd rond vier departementen. Het departement Economie & Starters informeert, adviseert, oriënteert en begeleidt startende en bestaande ondernemingen die vragen hebben omtrent de steunmaatregelen en diensten die beschikbaar zijn in het Brussels Gewest. De prospectie van startende ondernemers en het sensibiliseren behoren tot de voornaamste activiteiten van deze dienst. Daarnaast verstrekt het departement informatie in de vorm van seminaries. Een groot deel van de activiteiten bestaat ook uit het verstrekken van individuele informatie, zo werden 783 ondernemers gedurende het jaar 2003 individueel geïnformeerd. Verder begeleidde het departement 303 ondernemers individueel, waarvan de helft beginnende ondernemers. Het departement kent voor al deze diverse contacten niet altijd het aandeel vrouwen/mannen. Voor 3.007 contacten, op een totaal van ruim 12.000 acties gedurende het hele jaar 2003, beschikt het departement over naar gender uitgesplitste gegevens. Daaruit blijkt dat 30% van de contacten met vrouwen is. Dit percentage ligt in de lijn van het aandeel vrouwelijk zelfstandigen (32%)157 in het Brussels Gewest. Ook het percentage vrouwelijke zelfstandigen die in het jaar 2003 hun beroepsactiviteit als zelfstandige hebben aangevangen schommelt rond de 30%. Deze dienst ontwikkelde in 2003 EcoSubsiBru, een zoekmachine waar verschillende subsidies en steunmaatregelen voor Brusselse ondernemingen kunnen worden geraadpleegd en toelaat om via specifieke criteria voor de onderneming en haar projecten de gepaste steun te zoeken. Deze databank is toegankelijk via het web en bestaat ook op CD-ROM. Elke maand bezoeken meer dan 1.500 ondernemers en consultants de website. De dienst verdeelt ook een starterkit. Dit is een koffertje met daarin de voornaamste instrumenten en de nodige documentatie over alle openbare en private instellingen die een bedrijfsproject kunnen helpen realiseren. De laatste vier maanden van 2003 werden zo'n 2.500 starterkits verdeeld. Het BAO maakt hierbij geen onderscheid tussen vrouwen en mannen. Verder levert het departement Stedenbouwkunde & Milieu concrete en praktische antwoorden betreffende de vele stedenbouwkundige en milieureglementeringen en vergemakkelijkt de toepassing hiervan voor de bedrijven. Het departement Technologie & Innovatieprojecten informeert, adviseert en begeleidt ondernemingen bij het uitwerken van innovatieprojecten. Het departement Internationale betrekkingen sensibiliseert en informeert de innovatieve ondernemingen met betrekking tot de Europese financieringsmogelijkheden en werkt 156 157

Brussels Agentschap voor de Onderneming, Activiteitenverslag 2003, www.abe-bao.be. Bron: RSVZ 2003


131

nauw samen met het departement Technologie & Innovatieprojecten. Het departement heeft als doel het strategische partnership tussen Brusselse en buitenlandse actoren te stimuleren. Voor deze departementen beschikken we niet over naar gender uitgesplitste gegevens.

1.4.2.

Toegang tot financiering vergemakkelijken Gewestelijke Investeringsmaatschappij voor Brussel

In 1984 werd de Gewestelijke Investeringsmaatschappij voor Brussel158 (GIMB) opgericht met als doel Brusselse KMO's te begeleiden bij hun oprichting, groei en ontwikkeling van economische activiteiten. De GIMB bestaat uit drie afdelingen die elk actief zijn op een specifiek terrein: Brustart steunt jonge KMO's in hun oprichtingsfase, Brusoc treedt op als financieel partner van de sociale en lokale economie en tenslotte Bruficom helpt ondernemingen in de telecommunicatie- of multimediasector. De laatst genoemde, die zich enkel beperkt tot een bepaalde sector, wordt hier niet besproken. Daarnaast heeft de Regering van het Brussels Hoofdstedelijke Gewest sinds juli 2003 aan Brufonds, een tijdelijke maatschappij opgericht door de GIMB en het Participatiefonds, de activiteiten van het Brussels Waarborgfonds toevertrouwd. Het Brussels Waarborgfonds159 vereenvoudigt de toegang van KMO's en zelfstandigen tot krediet voor beroepsmatig gebruik. In ruil voor een jaarlijkse bijdrage verstrekt het Brussels Waarborgfonds in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de kredietinstellingen een belangrijk gedeelte van de waarborgen die zij van KMO's en zelfstandigen eisen om beroepskredieten toe te kennen. De financiering kan enkel gevraagd worden voor activiteiten die in het Brussels Gewest ondernomen worden of voor investeringen (gerealiseerde of geplande) die in het Gewest zullen gebeuren. De waarborg is steeds aanvullend, dit wil zeggen dat de kredietinstelling er slechts beroep kan op doen na uitputting van alle andere (zakelijke of persoonlijke) waarborgen. In 2003 werden 115 dossiers voorgelegd aan de raad van bestuur. De aanvragen die bij het Fonds werden ingediend komen hoofdzakelijk van KMO's (79%), de andere 21% komt van natuurlijke personen. De meeste aanvragen zijn afkomstig van de kleinhandel, de horeca, kapperzaken, esthetische verzorgingscentra en fitnesscentra. We beschikken niet over voldoende gegevens van het Waarborgfonds voor een verdere analyse. Brustart160, een afdeling van de GIMB, treedt op als financiële partner en coach van jonge KMO's. Het steunt jonge bedrijven uit het Brussels Gewest die zich in de oprichtingsfase bevinden of die jonger zijn dan vijf jaar. Brustart helpt deze ondernemingen kapitaal te zoeken om hun projecten te financieren door een minderheidsparticipatie te nemen of door een lening toe te kennen. Ondernemingen die bij de financiering van hun project hulp van Brustart krijgen kunnen een beroep doen op begeleiding tijdens de projectuitvoering en op managementondersteuning. Eind 2003 had Brustart 23 verschillende bedrijven in portefeuille voor een netto investeringsbedrag van € 3.150.235. In 2003 hebben 86 personen contact opgenomen met Brustart waarvan 11 vrouwen. Van de 33 dossiers die na een grondige selectie voor ontvankelijkheid werden voorgelegd aan de raad van bestuur, bevond zich slechts 1 dossier van een vrouw. Na de ontvankelijkheid wordt een keuze gemaakt uit de dossiers. Uiteindelijk werden 10 dossiers (uitsluitend door mannen) ter goedkeuring voor verdere analyse voorgelegd aan de raad van bestuur. Het aandeel vrouwen is reeds bij aanvang zeer klein (slecht 13%) en daalt verder naarmate de procedure vordert. De criteria die bij de selectie worden gehanteerd hebben betrekking op de activiteitensector, de rentabiliteit en het groeipotentieel van de onderneming, maar ook op het profiel van de ondernemer. Brusoc161, een afdeling van de GIMB opgericht in 2001, heeft tot doel de ontwikkeling van de sociale en lokale economie te bevorderen. Brusoc biedt drie financieringsinstrumenten aan voor de hulp en de begeleiding van zelfstandigen, kleine ondernemingen en projecten voor de sociale economie. Het gaat om, het opstartfonds dat zich richt tot zeer kleine, kleine en middelgrote privé ondernemingen en het microkrediet . De lokalisatie van de

158 159 160 161

www.gimb.be www.brusselswaarborgfonds.be. Brustart, Jaarverslag 2003. Brusoc, Jaarrapport 2003.


132

projecten die gefinancierd worden is geografisch beperkt. Beide financieringsinstrumenten (zowel het opstartfonds als het microkrediet ) worden gecofinancierd door het Doelstelling 2-programma van de Europese structuurfondsen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Dit betekent dat de GIMB enkel mag tussenkomen in de Doelstelling 2-zone162. Beide maatregelen zijn gericht op de beroepen in de stedelijke renovatie en buurtdiensten ten behoeve van de plaatselijke bevolking. Op het terrein wordt samengewerkt met de loketten lokale economie, de bedrijfscentra en de Missions locales maar ook andere structuren zoals de OCMW's, de schepenen van middenstand en de urbanisatie. Ten derde zijn er de achtergestelde leningen ter ondersteuning van elke organisatie voor de ontwikkeling van een sociaal economisch project. Voor dit soort tussenkomst mag het project op het gehele grondgebeid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gelegen zijn.

A. Opstartfonds Het opstartfonds werd gecreëerd op initiatief van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering en laat toe nieuwe, kleine bedrijven te financieren die zich vestigen in de Doelstelling 2-zone. De financiering kan gebeuren door: een lening toe te kennen, te participeren in het kapitaal of via beide. Het gaat voornamelijk om kleinschalige projecten die laaggekwalificeerd personeel tewerkstellen. De begunstigden zijn kandidaten die zich in een maatschappelijk zwakkere positie bevinden of over weinig middelen beschikken (werkzoekenden, uitkeringstrekkers, personen die leven in precaire omstandigheden,…) en die een economisch rendabele activiteit wensen op te starten. In 2003 was 67% van de totale investeringen (€ 438.000) van Brusoc bestemd voor het opstartfonds. 47 kandidaten hebben een beroep gedaan op het fonds. Bij de kandidaten die in 2003 een beroep op het fonds hebben gedaan schommelt het aandeel vrouwen tussen 10% en 37,5% (respectievelijk in het derde en vierde trimester). 39 dossiers voldeden aan de opgelegde voorwoorden inzake lokalisatie. Uiteindelijk werd na grondig onderzoek aan 8 dossiers een lening toegekend, voor een totaal bedrag van € 293.500 waarvan de helft onder de vorm ter ondersteuning van het kapitaal, 41% voor de financiering van investeringen en 9% voor het aanleggen van een voorraad.

B. Microkrediet Het microkrediet heeft als doel de ontwikkeling van privé-initiatieven te stimuleren die leiden tot socioprofessionele inschakeling of de creatie van arbeidsplaatsen. Dit financiële instrument laat personen, die doorgaans geen lening bij de reguliere banken kunnen krijgen, toe hun eigen activiteit op te starten. Het richt zich op personen met een laag inkomen (werklozen, personen die een sociale uitkering genieten,…) teneinde deze personen te laten (her)intreden op de arbeidsmarkt. Gedurende 2003 hebben 102 kandidaten Brusoc voor een microkrediet gecontacteerd. Ook hier schommelt het aandeel vrouwen die contact namen met Brusoc tussen 12,5% en 30% (respectievelijk in het derde trimester en tweede trimester). Van alle kandidaten beantwoorden 44% aan de lokalisatievoorwaarden. In 2003 werden 6 microkrediet en toegekend voor een totaal bedrag van € 39.000, dit komt overeen met 9% van de totale investeringen. Voor de toegekende kredieten beschikken we niet over gendergegevens.

162

Doelstelling 2 is gericht op de economische en sociale herstructurering van zones met structurele problemen.


133

C. Achtergestelde lening Een achtergestelde lening kan verkregen worden door een vzw, een inschakelingsbedrijf of een commerciële vennootschap die een project van sociale of solidaire economie wenst te ontwikkelen. In 2003 waren er 17 kandidaten hiervan werden er uiteindelijk 2 weerhouden voor een achtergestelde lening voor een totaal bedrag van € 105.000. Betreffende de achtergestelde leningen zijn geen cijfers volgens gender beschikbaar.

1.4.3.

Hulp bij de organisatie en ontplooiing van economische activiteiten A. Bedrijvencentra

De bedrijvencentra zijn onthaal- en begeleidingsstructuren voor kleine en middelgrote ondernemingen tijdens de verschillende fases van het opstarten van een project. Deze centra stellen aan startende en groeiende ondernemingen kantoren, werken opslagruimten ter beschikking op basis van gedeelde kosten. De ondernemer geniet bovendien van gemeenschappelijke administratieve dienstverlening zoals o.a. onthaal, secretariaat en boekhouding. In 2003 waren vijf bedrijfscentra operationeel, sindsdien zijn nog twee centra opgericht. De oprichting van de centra werd geprogrammeerd in het kader van het eerste URBAN-initiatief (1994-1999). Op deze manier wordt aan nieuwe of bestaande bedrijven de kans geboden zich te vestigen in wijken in fase van wederopleving. Met de vestiging van bedrijven tracht het Gewest deze wijken nieuw leven in te blazen. Het netwerk van bedrijvencentra werd gecreëerd door de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest163 (GOMB) en wordt door het Gewest en door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling164 (EFRO) in het kader van Doelstelling 2 gesteund. Tabel 54 toont aan dat 108 kleine ondernemingen eind 2003 in deze centra gevestigd waren, deze stelden samen 381 personen tewerk. Het ontbreken van meer gedetailleerde cijfers laat ons niet toe verder in detail te treden. Een eerder uitgevoerde enquête heeft echter aangetoond dat een meerderheid van de werknemers mannelijk zijn, wat in grote mate verband houdt met de activiteitensectoren die in de bedrijvencentra gevestigd zijn165.

Tabel 54:

Aantal vestigingen en werknemers per bedrijfscentra - 2003 Euclides (Anderlecht)

Aantal vestigingen Aantal werknemers Bron:

24 84

Dansaert (Brussel-stad) 34 180

Molenbeek 9 22

m-Village (Schaarbeek) 39 75

Village Partenaire (Sint-Gillis) 2 20

Totaal 108 381

GOMB

Het bedrijfscentra EEBIC166 neemt een wat aparte plaats in. Het EEBIC is een Europees bedrijven- en innovatiecentrum ontstaan in 1992 uit een partnership van de GOMB, de ULB en verschillende privéondernemingen uit de banken industriële sector. Het richt zich tot kleine Brusselse ondernemingen, zowel nieuwe als reeds bestaande, die een innoverend project willen opstarten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De innovatie kan zich op verschillende niveaus bevinden - technologie, marketing, beheer- of productiemethodes,… - en moet de onderneming een duurzaam en competitief voordeel bieden. In 2003 telde EEBIC 29 ondernemingen die samen 147 werknemers vertegenwoordigen. Ook hier ontbreekt het ons aan meer gedetailleerde gegevens. 163 164

165

166

www.gomb.be "Het EFRO, dat actief is in het kader van Doelstelling 2, heeft als taak de economische en sociale samenhang te bevorderen door de belangrijke regionale onevenwichtigheden ongedaan te maken en bij te dragen aan de ontwikkeling en de omschakeling van de Europese regio’s." Bron: Eniac & Territoriaal Pact voor de werkgelegenheid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2003, Europa en werkgelegenheid dat gaat ook mij aan! Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en Kwalificaties, juni 2002, Het economisch en sociaal belang van de ondernemingen ondersteund door de GOMB, Brussel. Erasmus European Business and Innovation Center.


134

B. Loketten lokale economie Het eerste URBAN-programma heeft ook de ontwikkeling van de loketten lokale economie mogelijk gemaakt. De bedrijfscentra beschikken meestal over een loket lokale economie. Hoewel deze diensten complementair zijn aan de vestigingsmogelijkheden binnen een bedrijfscentra zijn ze er nochtans niet onlosmakelijk mee verbonden. De loketten lokale economie richten zich tot lokale ondernemers en hebben als taak informatie en nuttige tips te geven in verband met lokale economische activiteiten. Het loket lokale economie "centraliseert allerhande informatie om waardevolle denkpisten aan te geven die werkzoekenden helpen een baan te vinden of te scheppen en om ondernemingen in staat te stellen van de grond te komen of zich uit te breiden"167. De gemeenten Anderlecht, Brussel-stad, Molenbeek, Sint-Gillis, Schaarbeek en Vorst beschikken over een loket lokale economie. In 2003 hebben deze zes loketten samen 2.549 personen ontvangen, dit is ruim het dubbel van het aantal in 2002. 110 economische entiteiten en 144 arbeidsplaatsen werden gecreëerd. Eind 2003 waren er nog 1.297 dossiers in behandeling. Onderstaande tabel geeft een beperkt overzicht van de activiteiten van de diverse loketten. Gegevens uitgesplitst naar gender zijn echter niet beschikbaar.

Tabel 55:

Gegevens per loket lokale economie - 2003 Anderlecht

Aantal ontvangen personen Aantal economische entiteiten Aantal arbeidsplaatsen Aantal dossiers nog in behandeling

Dansaert

Sint-Gillis

76 4 4

117 13 13

235 11 13

Molenbeek 638 51 61

Schaarbeek 1.465 31 53

Vorst* 18 / /

Totaal 2.549 110 144

5

48

7

902

335

/

1.297

* De cijfers hebben enkel betrekking op de eerste 2 maanden van 2003. Bron: GewOP

Samengevat, het Brussels Gewest tracht via diverse gewestelijke instellingen Brusselse KMO's te begeleiden bij hun oprichting, groei en ontwikkeling. De gegevens waarover deze instellingen beschikken zijn vaak niet beschikbaar uitgesplitst volgens gender. De enkele gegevens tonen echter een ondervertegenwoordiging van de vrouwen onder de ondernemers of zij die een economische activiteit ontwikkelen.

167

Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GewOP), mei 2004, Project de rapport de suivi du Plan Régional de Développement, AATLDirection Etudes et Planification.


135

2. Federale maatregelen Wat het werkgelegenheidsbeleid betreft, heeft de federale overheid twee belangrijke middelen: de sociale bijdragen die de werkgevers betalen en de werkloosheidsuitkeringen. Zowel via het, al dan niet selectief, verlagen van de werkgeversbijdragen of het activeren van de werkloosheidsuitkeringen kan ze ingrijpen in het rekruteringsbeleid van de werkgevers.

2.1. Activering De activering van de werkloosheidsuitkeringen is de laatste jaren een belangrijk instrument in het tewerkstellingsbeleid geworden. Het verminderen van de loonkosten door een subsidie van het nettoloon door de RVA moet het aantrekkelijker maken voor de werkgever om bepaalde doelgroepen van werklozen aan te werven.

2.1.1.

Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA)

Een van de oudste activeringsmaatregelen vormen de Plaatselijke Werkgelegenheidsagentschappen (PWA). Een korte schets… Sinds 1987 kunnen de uitkeringsgerechtigde volledig werklozen die reeds minstens 12 maanden inactief zijn, bezoldigde activiteiten uitvoeren ten bate van particulieren of verenigingen. Destijds was het de bedoeling te beantwoorden aan bepaalde behoeften waaraan niet of niet meer door het gewone arbeidscircuit wordt voldaan, zonder te concurreren met deze laatste, en een antwoord te bieden op de vragen naar werk van de langdurig werklozen. Het is ook de bedoeling om het zwartwerk tegen te gaan. In 1991 verschijnt het begrip Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap. Het is een vereniging zonder winstoogmerk opgericht door de gemeente of een groep van gemeenten. De werkloze schrijft zich vrij in en kan maximum 60 uren per maand presteren. In toepassing van het globaal plan voert de wet van 30/03/1994 een nieuw PWA-stelsel in. Iedere gemeente of vereniging van gemeenten moet een agentschap oprichten. De werklozen van wie de werkloosheidsperiode meer dan 36 maanden bedraagt, worden verplicht ingeschreven in het PWA. Het aantal uren dat gepresteerd mag worden gaat van 60 naar 45 uren per maand. Het stelsel zal in de loop van de jaren worden gewijzigd. In 1995 wordt het systeem toegankelijk voor de begunstigden van het bestaansminimum168. In 1996 wordt het voor de plaatselijke autoriteiten mogelijk om via het PWA beroep te doen op de zogenaamde stadswachten. Hiervoor moeten ze een veiligheidscontract hebben gesloten dat een deel bevat over de Preventie- en Veiligheidsassistenten (PVA). Sinds 1 januari 2003 mogen PWA-stadswachten enkel nog vervangen worden door stadswachten in het Activa-stelsel. Het PWA-statuut voor stadswachten moet dan ook beschouwd worden als een systeem in uitdoving169. In 1999 wordt het PWA-stelsel zodanig herschikt dat de prestatieverleners een arbeidscontract ondertekenen met het PWA (maatregel die van kracht werd op 01/01/2000). De toetredingsvoorwaarden werden gewijzigd: sommige situaties worden gelijkgesteld met periodes van volledige werkloosheid (waaronder de periodes van tewerkstelling in het kader van artikel 60 § 7). Bepaalde categorieën van werklozen worden ingeschreven in het PWA (bijvoorbeeld de werklozen ouder dan 45 jaar die reeds 6 maanden werkloosheidsuitkeringen genieten). De duur van de prestaties om te genieten van de vrijstelling om ingeschreven te worden als werkzoekende en om beschikbaar te blijven voor de arbeidsmarkt, gaat van 120 naar 180 uren per maand. 168 169

Tegenwoordig heet dit leefloon. FOD Binnenlandse Zaken, Veiligheids- en preventiebeleid, 2003, Omzendbrief PREV 23 van 6 november 2003 betreffende de Stadswachten van de Veiligheids- en Preventiecontracten - Overgang van het PWA-stelsel naar het Activa-stelsel.


136

De invoering van het systeem van de dienstencheques, zoals dit overeengekomen werd in de Nationale Werkgelegenheidsconferentie van de herfst van 2003, bracht ook een hervorming van het PWA-stelsel met zich mee. Nieuwe PWA-werknemers en -gebruikers konden zich vanaf 1 maart 2004 niet langer inschrijven voor diensten die voortaan met dienstencheques konden gebeuren. Het gaat hierbij hoofdzakelijk om diensten zoals hulp in het huishouden, boodschappen, strijk,… In de gevallen waarbij een gebruiker reeds voor 1 maart 2004 ingeschreven was voor dit type van activiteit en de PWA-werknemer deze activiteit ook bij de gebruiker heeft uitgeoefend anderhalf jaar voor de hervormingen, biedt het PWA dit type van dienstverlening nog steeds aan170. Het is evenwel mogelijk dat een PWA een vraag tot erkenning om met dienstencheques te werken indient bij de federale overheid. In juli 2004 was reeds meer dan 1 op 3 PWA's erkend om dienstencheques te ontvangen als betaalmiddel voor huishoudelijke hulp171 (zie ook verder). Voor de volgende activiteiten kan een privé-persoon echter nog steeds beroep doen op een PWA: kleine onderhouds- en herstellingswerken aan de woning van de gebruiker die door professionelen worden geweigerd omwille van hun gering belang; hulp voor de opvang en begeleiding van kinderen, zieken, bejaarden of gehandicapten; hulp voor klein tuinonderhoud; bewaken en verzorgen van huisdieren, in afwezigheid van de eigenaars; hulp bij het vervullen van administratieve formaliteiten172.

Lokale overheden, vzw's, onderwijsinstellingen,… kunnen zoals voordien beroep doen op PWA's voor de hulp bij tijdelijke of uitzonderlijke taken (regelen van het verkeer aan scholen, stadswachten, hulp bij organisatie van naschoolse activiteiten, occasionele hulp in de gemeentebibliotheek, hulp bij het beschermen van het leefmilieu, stewards, administratieve hulp,…). In heel uitzonderlijke gevallen kan de federale minister eveneens beslissen om af te wijken van de PWA-reglementering inzake de werkloosheidsduur en het aantal gepresteerde uren.

A. Gebruikers Privé-personen, lokale overheden (gemeenten en OCMW's), vzw's en andere niet-commerciële verenigingen, onderwijsinstellingen en land- of tuinbouwbedrijven kunnen activiteiten laten uitoefenen door PWA-werknemers. De geïnteresseerde gebruiker dient een aanvraag in bij het PWA van de gemeente waar de activiteit zal worden uitgeoefend. De PWA-beambte controleert of de aangevraagde activiteit deel uitmaakt van de lijst met goedgekeurde activiteiten en stuurt desgewenst een kandidaat naar de gebruiker. De gebruiker kan evenwel ook de naam meedelen van een PWA-werknemer die bereid is om de activiteit te verrichten. De kostprijs voor de gebruiker173 wordt bepaald door het eventuele inschrijvingsrecht (maximum € 7,45 per jaar) en de aanschafprijs van de PWA-cheque. Deze varieert per PWA en is eventueel afhankelijk van het type activiteit. De prijs varieert van € 4,95 tot € 7,45. Voor de stadswachten bedraagt de aanschafprijs € 5,20, terwijl dit voor de landen tuinbouwsector € 6,20 is. Wanneer de PWA-cheques op naam zijn, kunnen ze bovendien recht geven op een belastingvoordeel. In de volgende tabel worden de bij de PWA ingeschreven gebruikers op 30 juni 2003 weergegeven. 4,3% van de gebruikers woont in het Brussels Gewest. In vergelijking met de andere gewesten zien we een duidelijk verschil. Bijna 1 op 5 gebruikers zijn rechtspersonen. Anders gezegd, 10,8% van de rechtspersonen die gebruikmaken van het PWA-stelsel zijn afkomstig uit Brussel. In de twee andere gewesten is meer dan 9 op de 10 gebruikers een fysiek persoon. 170

171 172

173

RVA, Het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA). Infoblad voor de werknemer, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/10/2004). Persmededeling Federaal minister van Werk, 08/09/2004, Geen reden tot paniek voor PWA'ers. RVA, Het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA). Infoblad voor de gebruiker, www.rva.be (versie bijgewerkt op 26/07/2004). RVA, Het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA). Infoblad voor de gebruiker, www.rva.be (versie bijgewerkt op 26/07/2004).


Tabel 56:

Ingeschreven PWA-gebruikers in de drie gewesten - 30 juni 2003

Fysieke personen, waarvan: Gemengde activiteiten Huishoudelijke hulp Tuinonderhoud Kinderen en zieken Administratieve formaliteiten Rechtspersonen, waarvan: Lokale overheden Stadswachten Onderwijsinstellingen VZW Niet-commerciële verenigingen Land- en tuinbouw Totaal Bron:

137

Brussels Gewest

Vlaams Gewest

Aantal 4 709 1 318 2 983 283 121 4 1 125 64 14 117 796 134 0 5 834 4,3

Aantal 62 025 25 107 29 655 6 894 357 12 4 426 547 28 1 052 1 428 448 923 66 451 48,8

% 80,7 22,6 51,1 4,9 2,1 0,1 19,3 1,1 0,2 2,0 13,6 2,3 0,0 100,0

% 93,3 37,8 44,6 10,4 0,5 0,0 6,7 0,8 0,0 1,6 2,1 0,7 1,4 100,0

Waals Gewest

Aantal 59 046 31 920 19 792 6 844 464 26 4 846 464 22 655 2 601 833 271 63 892 46,9

% 92,4 50,0 31,0 10,7 0,7 0,0 7,6 0,7 0,0 1,0 4,1 1,3 0,4 100,0

België

Aantal 125 780 58 345 52 430 14 021 942 60 10 397 1 075 64 1 824 4 825 1 415 1 194 136 177

% 92,4 42,8 38,5 10,3 0,7 0,0 7,6 0,8 0,0 1,3 3,5 1,0 0,9 100,0

100,0

RVA, berekeningen Observatorium

Vier op vijf gebruikers in het Brussels Gewest zijn fysieke personen die op het PWA-stelsel beroep doen. In de twee andere gewesten is dit negen op tien. Ook wat het type activiteit betreft, stellen we een aantal verschillen tussen Brussel en de andere gewesten vast. Bijna twee derde van de particuliere gebruikers in Brussel vraagt een PWA'er voor hulp in het huishouden; in de twee andere gewesten ligt dit percentage lager. In Vlaanderen maakt de helft van de gebruikers en in Wallonië slechts één derde van de particulieren gebruik van de PWA voor dit type van prestatie. Het percentage gebruikers die de PWA voor een combinatie van activiteiten gebruiken ligt daarentegen beduidend hoger in de andere twee gewesten dan in het Brussels Gewest. Ook bij de rechtspersonen zien we een regionaal verschil. Hoewel in de drie gewesten de vzw's de belangrijkste groep van rechtspersonen zijn die beroep doen op het PWA, is dit in Brussel 70% van de rechtspersonen (tegenover 32,3% in het Vlaams Gewest en 53,7% in Wallonië). Vooral de lokale overheden in het Brussels Gewest doen in vergelijking met de twee andere gewesten minder beroep op het PWA; 5,7% van de Brusselse ingeschreven rechtspersonen zijn lokale overheden ten opzichte van 12,4% en 9,6% in Vlaanderen en Wallonië.

Ten opzichte van juni 2002 steeg het aantal ingeschreven PWA-gebruikers lichtjes met 1,1% op nationaal niveau. In het Brussels Gewest daarentegen nam het aantal gebruikers af (-2,9%). Dit was enkel te wijten aan de sterke afname van het aantal fysieke personen (-5,4%). Ook in het Waals Gewest nam deze groep van gebruikers af, maar daar was deze afname minder groot (-1,7%). In het Vlaams Gewest daarentegen steeg het aantal fysieke personen die een beroep op het PWA-stelsel doen (+4%). Het aantal ingeschreven rechtspersonen kende in de drie Gewesten een stijging. Deze was het hoogst in het Brussels Gewest (+9,5%). Hoewel het PWA-stelsel een federale maatregel is, blijkt het Brussels Gewest een buitenbeentje. Dit blijkt niet enkel uit het aantal ingeschreven gebruikers maar ook uit de verdeling van de PWA-cheques. Een analyse van de gebruikte PWA-cheques laat bovendien toe om een betere inschatting te maken van de frequentie waarmee beroep wordt gedaan op de diensten van het PWA. Immers, een PWA-cheque komt overeen met een gepresteerd uur. Terwijl de ingeschreven gebruikers in het Brussels Gewest 4,3% van alle gebruikers uitmaken, ligt dit percentage iets hoger wat het aantal gebruikte PWA-cheques betreft (5,7%). De verschillen tussen particulieren en rechtspersonen komen nu echter nog duidelijker tot uiting: 28,2% van de gebruikte PWA-cheques in Brussel konden toegewezen worden aan particulieren, terwijl 62,7% voor rekening van de rechtspersonen is.


138

Tabel 57:

Gebruikte PWA-cheques in de drie gewesten - 2003 Brussels Gewest

Aantal Fysieke personen, waarvan: Gemengde activiteiten Huishoudelijke hulp Tuinonderhoud Kinderen en zieken Administratieve formaliteiten Rechtspersonen, waarvan: Lokale overheden Stadswachten Onderwijsinstellingen VZW Niet-comm. verenigingen Land- en tuinbouw Naamloze cheques

258 311 64 281 178 099 3 674 11 811 446 574 043 114 296 200 072 68 768 169 854 21 053 0 82 532

Totaal

914 886 5,7

Bron:

% 28,2 7,0 19,5 0,4 1,3 0,0 62,7 12,5 21,9 7,5 18,6 2,3 0,0 9,0

Vlaams Gewest

Aantal 5 241 2 471 2 590 140 38 1 1 901 439 342 410 336 52 320 1 442

049 414 029 191 033 382 192 752 573 084 098 216 469 368

100,0 8 584 609 53,5

% 61,1 28,8 30,2 1,6 0,4 0,0 22,1 5,1 4,0 4,8 3,9 0,6 3,7 16,8

Waals Gewest

Aantal 3 711 772 2 296 272 1 292 112 98 104 24 546 738 1 725 616 401 622 246 504 326 430 590 420 102 916 57 724 1 119 332

100,0 6 556 720 40,8

% 56,6 35,0 19,7 1,5 0,4 0,0 26,3 6,1 3,8 5,0 9,0 1,6 0,9 17,1

België

Aantal

%

9 211 132 4 831 967 4 060 240 241 969 74 390 2 566 4 200 851 955 670 789 149 805 282 1 096 372 176 185 378 193 2 644 232

57,4 30,1 25,3 1,5 0,5 0,0 26,2 6,0 4,9 5,0 6,8 1,1 2,4 16,5

100,0 16 056 215 100,0

100,0


In de twee andere gewesten neemt het belang van de particulieren af ten voordele van de rechtspersonen. Desalniettemin blijven zij de voornaamste gebruikers van de diensten verleend door het PWA. Ongeveer een vijfde van de gebruikte PWA-cheques in het Brussels Gewest werden gebruikt als betaalmiddel voor het leveren van huishoudelijke diensten aan particuliere personen. Hiermee bevindt het Brussels Gewest zich op niveau van het Waals Gewest, maar hinkt achterop ten opzichte van het Vlaams Gewest, waar 30% van de PWA-cheques gebruikt wordt voor huishoudelijke diensten. Bovendien wordt slechts 7% van de PWA-cheques gebruikt voor gemengde activiteiten in het Brussels Gewest ten opzichte van respectievelijk 28,8% en 35% in Vlaanderen en Wallonië. Ter herinnering, PWA-cheques kunnen naamloos aangeschaft worden, maar in dit geval kan de gebruiker geen gebruik maken van het belastingsvoordeel. In het Brussels Gewest worden beduidend minder naamloze cheques gebruikt (9% ten opzichte van 17% in de twee andere gewesten).

B. PWA-werknemers Met de hervormingen van het PWA-stelsel en de invoering van de dienstencheques werden ook de categorieën potentiële PWA-werknemers hervormd. Momenteel komen de volgende personen in aanmerking om in het PWA te werken174: uitkeringsgerechtigde volledig werklozen die sinds 2 jaar (of 6 maand vanaf 45 jaar) werkloos zijn; uitkeringsgerechtigde volledig werklozen die in de loop van de 36 maanden voorafgaand aan hun inschrijving in een PWA gedurende minstens 24 maanden werkloosheidsuitkeringen hebben genoten; personen die het leefloon of financiële sociale bijstand van het OCMW genieten en die ingeschreven zijn als niet-werkende werkzoekenden. Een persoon die geïnteresseerd is om in dit stelsel te werken dient zich in te schrijven in het PWA van zijn of haar gemeente. Met een PWA-arbeidsovereenkomst mag de persoon maximum 45 uur per maand diensten verlenen bij particulieren of rechtspersonen (zie hoger voor het type activiteiten). Als stadswachter is dit gemiddeld 53 uur, terwijl in de landen tuinbouw het maximum 150 uur bedraagt. De federale minister kan echter in uitzonderlijke gevallen afwijkingen op het plafond van 45 uur toestaan.

174

RVA, Het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA). Infoblad voor de gebruiker, www.rva.be (versie bijgewerkt op 26/07/2004).


139

PWA-werknemers behouden hun werkloosheidsuitkering en krijgen belastingvrij € 4,10 per gepresteerd uur175. Dit betekent dat men tot € 184,50 per maand boven op de werkloosheidsuitkering kan bijverdienen. Voor stadswachters is dit tot € 217,30. PWA-werknemers krijgen een tussenkomst in de verplaatsingsonkosten, wanneer de verplaatsing meer dan 5 kilometer bedraagt (minstens € 0,15/km). Deze kosten kunnen door het PWA doorgerekend worden aan de gebruikers. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vordert de grote meerderheid van de agentschappen (meer dan 90%) de terugbetaling van de vervoerkosten bij de gebruikers (tarieven van de MIVB). Bij niet-betaling neemt het PWA deze kosten ten laste. Een kwart van de middelen van het PWA afkomstig van de cheques moet worden besteed aan de opleiding van de ingeschreven personen, terwijl het saldo moet dienen om de administratiekosten te dekken, om plaatselijke werkgelegenheidsinitiatieven te financieren en om de verplaatsingskosten van de prestatieverleners te vergoeden. Sinds 2002 kan een PWA-werknemer die deelneemt aan een opleidings- of inschakelingsactie georganiseerd of erkend door de gewestelijke of communautaire instellingen onder bepaalde voorwaarden een opleidingspremie van € 8 per dag ontvangen. In 2003 is het aantal PWA-werknemers die deze opleidingstoeslag kreeg is echter beperkt (op nationaal niveau 21 personen, waarvan 3 mannen). De voorwaarden verbonden aan deze opleidingstoeslag verklaren dit beperkte aantal. Deze premie wordt gezien als een compensatie voor het verlies van het bijkomende inkomen dat de persoon zou bekomen hebben indien hij/zij werkte in het PWA en wordt enkel toegekend indien de persoon geen enkele prestatie meer verricht in het PWA in de maand waarin de opleiding van start gaat. Tot 1 oktober 2004 konden de PWA'ers een vrijstelling van inschrijving als werkzoekende bij de regionale bemiddelingsdiensten bekomen. Deze werd toegekend door de RVA aan PWA-werknemers die over een periode van 6 maanden minstens een gemiddelde van 30 uren per maand werken. Vanaf 1 oktober 2004 vervalt deze vrijstelling en worden PWA'ers ingeschreven als werkzoekende bij de regionale bemiddelingsdiensten 176. Dit houdt in dat ze niet langer vrijgesteld zijn van de sollicitatieplicht, en dus een passende betrekking of opleiding moeten aanvaarden. De vrijstelling van stempelcontrole blijft evenwel behouden. In een eerste fase analyseren we een aantal kenmerken van alle PWA-werknemers die gedurende het jaar 2003 minstens één uur als PWA'er tewerkgesteld waren. Hiervoor maken we gebruik van het jaargemiddelde van 2003. In een tweede fase gaan we dieper in op de groep van PWA-werknemers die een vrijstelling van de RVA verkregen. Hiervoor maken we gebruik van de gegevens op 30 juni 2004. Het PWA-stelsel is een maatregel ter activering van de werkloosheidsuitkering. Dit houdt in dat een bepaalde doelgroep van uitkeringsgerechtigde werklozen verplicht werd om zich in te schrijven in het stelsel. De maatregel werd ook opengesteld voor personen die vrijwillig zich wensten in te schrijven. In 2003 was 22,5% van de PWAwerknemers in het Brussels Gewest vrijwillig ingeschreven177. In de andere gewesten schommelde dit percentage rond de 16%. Ten opzichte van 2002 kende deze categorie van ingeschreven PWA-werknemers de belangrijkste stijging. In het Brussels Gewest nam hun aantal toe met 16,4% ten opzichte van een toename van 6,4% van de ambtshalve ingeschreven werklozen. Door hun inschrijving proberen werklozen, en dan vooral vrouwen, een aanvullend inkomen naast hun werkloosheidsuitkering te bekomen en dit op een volstrekt legale manier. Uit eerder onderzoek bleek dat het inkomen vooral gevoelig verhoogt in gezinnen waar er naast de uitkering nog een arbeidsinkomen aanwezig is. Voor gezinnen die van één uitkering moeten leven blijft het gezinsinkomen nog relatief laag178.

175 176

177 178

Sinds 2003, voordien bedroeg de uurvergoeding € 3,72. Koninklijk Besluit van 16/02/2004. Enkel wie minstens 33% arbeidsongeschikt is wordt vrijgesteld van de verplichting om ingeschreven te zijn als werkzoekende. Bron: RVA, Jaarverslag 2003 Cantillon B. en A. Thirion, 1998, Wegen naar een activerende verzorgingsstaat. Tussentijdse balans van het PWAexperiment, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Antwerpen.


140

Uit tabel 58 blijkt duidelijk dat de activering van werklozen via het PWA-stelsel vooral een activering van de vrouwelijke werklozen is. Meer dan vier vijfde van alle PWA-werknemers zijn vrouwen. In het Brussels Gewest zijn vrouwen met 73,3% minder sterk vertegenwoordigd bij de PWA-werknemers. Mogelijk kan dit verklaard worden door het type gebruiker. Zoals we gezien hebben is het aantal rechtspersonen die gebruik maken van het PWA relatief sterker vertegenwoordigd in het Brussels Gewest. Zij doen beroep op het PWA voor diverse taken die als meer genderneutraal beschouwd kunnen worden. De belangrijkste dienstverlening waar particulieren gebruik van maken, hulp in het huishouden, daarentegen wordt hoofdzakelijk door vrouwen geleverd.

Tabel 58:

PWA-werknemers en gepresteerde uren per gewest en gender - 2003 Vrouwen

PWA-werknemers* Brussels Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest Totaal Gepresteerde uren* Brussels Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest Totaal

Mannen

Totaal

% Totaal

% Vrouwen

1 545 18 250 13 845

563 3 467 3 098

2 108 21 717 16 943

5,2 53,3 41,6

73,3 84,0 81,7

33 640

7 128

40 768

100,0

82,5

582 815 6 868 441 4 916 158 12 367 414

275 085 1 263 567 1 111 919 2 650 571

857 900 8 132 008 6 028 077 15 017 985

5,7 54,1 40,1 100,0

67,9 84,5 81,6 82,4

* Werklozen die minstens 1 uur in een PWA hebben gewerkt. Bron: RVA, berekeningen Observatorium

In tegenstelling tot de twee andere gewesten, waar het aandeel van de vrouwen in termen van werknemers overeenstemt met het aandeel van de vrouwen in termen van gepresteerde uren, is dit niet het geval in het Brussels Gewest. De proportie uren die door vrouwen gepresteerd worden is lager dan het aandeel vrouwelijke PWA'ers (67,9% ten opzichte van 73,3%). Ten opzichte van de doelgroepen van deze maatregel is de oververtegenwoordiging van de vrouwen bij de PWAwerknemers duidelijk: bij de Brusselse uitkeringsgerechtigde volledig werklozen die meer dan 2 jaar werkloos zijn, vertegenwoordigen vrouwen 52,4%, terwijl het aandeel vrouwen bij de Brusselse UVW ouder dan 45 jaar en met een inactiviteitsduur van minstens 6 maanden bedraagt 46,1%179. Tabel 59 geeft ons een idee van de leeftijd van de PWA-werknemers. Zowel in het Brussels als in het Vlaams Gewest hoort de meerderheid van de PWA-werknemers tot de leeftijdsklasse van de 45-plussers. Deze vaststelling geldt bovendien in grotere mate voor de mannen. Terwijl 64% van de mannelijke PWA-werknemers in Brussel ouder dan 45 is, geldt dit voor 48% van de vrouwelijke PWA-werknemers. Bijgevolg is het aandeel van de vrouwen in de oudere leeftijdsklassen lager dan hun aandeel in de jongere leeftijdsklassen. Maar ook in de oudere leeftijdsklassen blijft werken in het PWA-stelsel een vrouwenzaak. Wat de gemiddelde leeftijd van de PWA-werknemers betreft, vormt het Waals Gewest een buitenbeentje. Dit is vooral te wijten aan de leeftijdsverdeling bij de vrouwen: slechts een derde van de PWA-werkneemsters is ouder dan 45 jaar tegenover iets meer dan de helft van de PWA-werknemers. De jongere leeftijd van de Waalse PWAwerkneemsters blijkt vooral uit de relatief belangrijke omvang van de vrouwen tussen 30 en 34 jaar die in dit stelsel tewerkgesteld zijn ( 16,4% in Wallonië tegenover 10,9% in Brussel en 8,3% in Vlaanderen).

179

Jaargemiddelde 2003.


Tabel 59:

141

PWA-werknemers volgens gewest, leeftijd en gender - 2003 Vrouwen Aantal %

Brussels Gewest < 25 jaar 25 - 29 jaar 30 - 34 jaar 35 - 39 jaar 40 - 44 jaar 45 en + Totaal Vlaams Gewest < 25 jaar 25 - 29 jaar 30 - 34 jaar 35 - 39 jaar 40 - 44 jaar 45 en + Totaal Waals Gewest < 25 jaar 25 - 29 jaar 30 - 34 jaar 35 - 39 jaar 40 - 44 jaar 45 en + Totaal Bron:

Mannen Aantal %

Totaal

Aantal

% Vrouwen

%

40 96 168 235 266 741 1 545

2,6 6,2 10,9 15,2 17,2 48,0 100,0

7 16 33 69 75 362 563

1,2 2,8 5,9 12,3 13,3 64,3 100,0

47 111 201 304 341 1 104 2 108

2,2 5,3 9,5 14,4 16,2 52,4 100,0

85,1 86,5 83,6 77,3 78,0 67,1 73,3

177 607 1 509 2 865 3 688 9 404 18 250

1,0 3,3 8,3 15,7 20,2 51,5 100,0

20 44 121 250 366 2 666 3 467

0,6 1,3 3,5 7,2 10,6 76,9 100,0

198 651 1 631 3 114 4 054 12 071 21 717

0,9 3,0 7,5 14,3 18,7 55,6 100,0

89,4 93,2 92,5 92,0 91,0 77,9 84,0

504 1 398 2 266 2 601 2 491 4 585 13 845

3,6 10,1 16,4 18,8 18,0 33,1 100,0

69 179 300 404 475 1 671 3 098

2,2 5,8 9,7 13,0 15,3 53,9 100,0

573 1 577 2 566 3 005 2 966 6 254 16 943

3,4 9,3 15,1 17,7 17,5 36,9 100,0

88,0 88,6 88,3 86,6 84,0 73,3 81,7


De Brusselse werkloze vrouwen onderscheiden zich van de vrouwen in de andere gewesten door het relatieve belang van gezinshoofden. De wetgeving maakt bij het bepalen van de hoogte van de werkloosheidsuitkeringen een onderscheid naar de familiale situatie van de betrokkene. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen alleenwonenden, samenwonenden180 en samenwonenden met gezinslast. Deze laatste categorie werd vroeger ook wel gezinshoofd genoemd. Ten opzichte van de andere twee gewesten stellen we in het Brussels Gewest een belangrijke concentratie van vrouwelijke gezinshoofden onder de uitkeringsgerechtigde werklozen vast. Niet alleen worden 38% van de Brusselse werkloze vrouwen door de RVA als gezinshoofd erkend (tegenover 23,1% in Vlaanderen en 37,4% in Wallonië), de proportie vrouwelijke werklozen in de categorie samenwonend zonder gezinslast ligt beduidend lager (36,5% in Brussel tegenover 62,5% in Vlaanderen en 47,1% in Wallonië)181. Vanuit dit oogpunt kunnen we dan ook stellen dat de volgende grafiek over de vergoedingscategorie van de PWA-werknemers de Brusselse realiteit weerspiegelt. 53% van de Brusselse PWA-werkneemsters is gezinshoofd terwijl dit in het Vlaams en Waals Gewest respectievelijk 25,9% en 39,1% is. Het percentage samenwonende vrouwen zonder gezinslast is dan weer beduidend lager; respectievelijk 24,7% van de Brusselse, 62,9% van de Vlaamse en 47,1% van de Waalse PWA-werkneemsters behoort tot de categorie samenwonende zonder gezinslast. Anderzijds onderscheidt het Brussels Gewest zich door de belangrijke proportie mannelijke alleenwonende PWA'ers. Vier op tien Brusselse PWA-werknemers wonen alleen tegenover een kwart van de mannelijke PWA'ers in de twee andere gewesten. Ook deze resultaten weerspiegelen de situatie van de Brusselse uitkeringsgerechtigde werkloze mannen. Meer dan een derde van de werkloze mannen in het Brussels Gewest wordt als alleenwonende beschouwd, terwijl dit in de andere twee gewesten rond de 25% schommelt.

180

181

Samenwonenden zijn personen die met twee of meerdere personen onder eenzelfde dak samenwonen en gemeenschappelijk de belangrijkste huishoudelijke aangelegenheden regelen. Bron: RVA, Jaarverslag 2003


142

Grafiek 50: PWA-werknemers volgens gewest, vergoedingscategorie en gender (in %) - 2003 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 BHG - V

BHG - M

VG - V

Samenwonende met gezinslast Bron:

VG - M Samenwonende

WG - V

WG - M

Alleenwonende


In oorsprong was het PWA-stelsel bestemd voor langdurige werklozen. Ondanks de vele hervormingen van de maatregel blijven de langdurige werklozen een belangrijke doelgroep. In de volgende tabel blijkt dan ook het belang van deze groep onder de PWA-werknemers. Ter herinnering, hoewel we over PWA-werknemers spreken gaat het wel degelijk om werklozen. De vergoeding per gepresteerd uur die ze krijgen vormt enkel een aanvulling op hun werkloosheidsuitkering. Het werken in het PWA biedt evenwel een bescherming tegen de eventuele schorsing van het recht op werkloosheidsuitkeringen wegens langdurige werkloosheid (het zogenaamde artikel 80). De maanden waarin een PWA-werknemer minstens 30 uur per maand werkt worden niet in aanmerking genomen voor de berekening van de werkloosheidsduur. Het werkloosheidsverleden wordt bovendien uitgewist wanneer de PWA'er gedurende 36 maanden gewerkt heeft naar rata van gemiddeld 30 uur per maand182. Deze gegevens laten dus niet toe om de inactiviteitsduur van de werklozen bij aanvang van de tewerkstelling in de maatregel te beoordelen.

Tabel 60:

PWA-werknemers volgens gewest, inactiviteitsduur en gender (in %) - 2003

< 1 jaar 1 - 2 jaar 2 - 5 jaar 5 - 10 jaar 10 jaar en + Totaal Bron:

Brussels Gewest Vrouwen Mannen 2,3 2,5 5,8 8,0 28,3 27,8 32,9 32,4 30,8 29,4 100,0 100,0 1 545 563

Vlaams Gewest Vrouwen Mannen 3,5 5,1 7,8 14,5 23,8 31,3 33,7 29,3 31,2 19,8 100,0 100,0 18 250 3 467

Waals Gewest Vrouwen Mannen 3,0 3,1 5,3 7,0 26,5 25,5 32,2 29,5 33,0 34,8 100,0 100,0 13 845 3 098


Zes van de tien PWA-werknemers zijn meer dan vijf jaar werkloos. De Vlaamse mannelijke PWA-werknemers vormen een uitzondering; bij hen is bijna de helft langer dan vijf jaar werkloos. Enkel in dit gewest stellen we dan ook een verschil tussen vrouwen en mannen vast. Zoals eerder vermeld, kregen tot oktober 2004 een aantal PWA'ers een vrijstelling van de RVA om zich in te schrijven als werkzoekende. Het gaat hier om een minderheid van PWA-werknemers die voldoende uren 182

RVA, Het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA). Infoblad voor de gebruiker, www.rva.be (versie bijgewerkt op 26/07/2004).


143

presteerden om van deze vrijstelling te genieten. In de volgende tabellen wordt deze groep beschreven. Hiervoor gebruiken we de gegevens van het 2de trimester van 2004.

Tabel 61:

PWA-werknemers met een vrijstelling volgens gender - 2e trimester 2004

Brussels Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest

Vrouwen 312 9 972 4 393

Mannen 211 968 648

14 676

1 827

Totaal Bron:

Totaal 523 10 939 5 041

% Totaal 3,2 66,3 30,5

% Vrouwen 59,6 91,2 87,1

16 503

100,0

88,9


Ten opzichte van het geheel van PWA-werknemers, is het aandeel van de Brusselse PWA'ers met een vrijstelling lager (3,2% ten opzichte van 5,2%). Het aandeel van Vlaanderen is daarentegen duidelijk hoger. Waar in de andere twee gewesten het aandeel van de vrouwen bij de PWA'ers met een vrijstelling hun aandeel bij het geheel van PWA'ers benadert, stellen we in het Brussels Gewest een duidelijk verschil vast: 60% van de Brusselse PWA'ers met een vrijstelling zijn vrouwen tegenover 73,3% van alle PWA-werknemers. Het PWA-stelsel is één van de oudste activeringsmaatregelen die heel wat hervormingen kende maar die desondanks als te weinig "activerend" werd ervaren. Het ontbreken van de nodige incentives tot de herinschakeling van werklozen op de arbeidsmarkt vormt een belangrijke constante in de kritiek op de maatregel. Hoewel werklozen er in slagen om hun inkomen op een gevoelige manier te verhogen (met uitzondering van de gezinnen die enkel van de uitkering leven), worden belangrijke afhankelijkheidsvallen gegenereerd. Voor personen die op de reguliere arbeidsmarkt hoogstwaarschijnlijk aan een minimumloon zullen tewerkgesteld worden, met name laaggeschoolde langdurig werklozen, ontbreken de financiële prikkels om door te stromen. Uit standaardsimulaties van het Centrum voor Sociaal Beleid (CSB) blijkt dat enkel alleenstaanden en tweeverdieners bij herintrede in een voltijdse baan aan een laag loon er financieel beter van worden. Verhoudingsgewijs gaat het echter om een enorme meer-inspanning waardoor de doorstroming naar de reguliere arbeidsmarkt ook voor deze groepen beperkt blijft183. Samengevat, het PWA-stelsel kende een belangrijke reeks hervormingen maar bleef voornamelijk een vrouwenzaak. Meer dan zeven op de tien PWA-werknemers in het Brussels Gewest zijn vrouwen. Hun aandeel in termen van aantal gepresteerde uren schommelt rond de 68%. In vergelijking met de andere gewesten is dit eerder laag. Dit wordt verklaard door het profiel van de Brusselse gebruikers. Anders dan in de andere gewesten worden zes op de tien PWA-cheques gebruikt door rechtspersonen. De Brusselse PWA-werknemers worden gekenmerkt door hun oudere leeftijd (meer 45-plussers bij de mannen), langere inactiviteitsduur (geen genderverschil) en hun gezinssituatie. Anders dan in de andere gewesten is meer dan de helft van de PWA-werkneemsters een samenwonende met gezinslast.

2.1.2.

Dienstencheques

Het systeem van de dienstencheques vertoont een aantal gelijkenissen met het PWA-stelsel. Het gaat eveneens om een federale activeringsmaatregel en de diensten die particulieren kunnen betalen met deze cheque zijn vergelijkbaar met een aantal activiteiten die vroeger deel uitmaakten van de dienstverlening van de PWA aan particulieren. In vergelijking met het PWA-stelsel gaat het echter niet om een activering van de werkloosheidsuitkeringen maar eerder om het stimuleren van de vraagzijde. Aangezien de maatregel echter in het verlengde van het PWA-stelsel kan gezien worden, worden de dienstencheques hier besproken. Deze maatregel kende een moeizame start en reeds tal van hervormingen.

183

Cantillon B. en A. Thirion, 1998, Wegen naar een activerende verzorgingsstaat. Tussentijdse balans van het PWAexperiment, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Antwerpen.

144


In de wet van 20 juli 2001 werd de dienstencheque gedefinieerd als "het betaalmiddel uitgegeven door een uitgiftebedrijf, waarmee de gebruiker met de financiële steun van de Staat in de vorm van een consumptiesubsidie, een prestatie van buurtwerken of -diensten kan vergoeden die door een erkende onderneming wordt geleverd"184. Wanneer het idee gelanceerd werd om dit betaalmiddel te gebruiken voor thuishulp raakte deze maatregel niet enkel de federale en gewestelijke competenties (jobcreatie) maar ook de gewestelijke of gemeenschapsbevoegdheden (thuiszorg en kinderopvang). Dit bracht met zich mee dat de federale overheid het uitgiftebedrijf erkende en de gewesten bevoegd waren voor de erkenningprocedure voor de geïnteresseerde bedrijven, de voorwaarden tot erkenning. Bovendien konden de gewesten beslissen welk type activiteiten ze (co)financierden. Aangezien de maatregel niet het verhoopte succes had, werd naar aanleiding van de nationale conferentie voor de werkgelegenheid (september 2003) beslist dat de federale overheid de enige verantwoordelijke voor het gebruik van de dienstencheques voor huishoudelijke diensten werd. De erkenning van de bedrijven en het vastleggen van de activiteiten gebeurt nu door de federale overheid. In dit systeem speelt de RVA een belangrijke rol: cofinanciering, controle op de naleving van de procedures, promotie en informatie,... Binnen hun eigen budget kunnen de gewesten evenwel beslissen om bijkomende activiteiten te erkennen waarvoor de gebruiker met dienstencheques kan betalen. Dit is voorlopig enkel het geval voor de Vlaamse Gemeenschap waar men geopteerd heeft om kinderopvang in de woning van de gebruiker eveneens door dienstencheques te laten vergoeden185. Om budgettaire redenen laten de uitvoeringsbesluiten echter op zich wachten. In tegenstelling tot de PWA's kunnen enkel natuurlijke personen beroep doen op het systeem van de dienstencheques om activiteiten van privé-aard te vergoeden. Zo is het bijvoorbeeld niet toegelaten om een dokterskabinet of een verhuurde kamer schoon te maken. De activiteiten die in aanmerking komen spelen in op individuele, persoonlijke of familiale noden in het kader van het dagelijks leven. Het gaat om hulp in de woning, maar ook om hulp buiten de woning186: thuishulp met huishoudelijk karakter, namelijk: ¾ schoonmaken van de woning met inbegrip van de ramen, ¾ wassen en strijken, ¾ klein naaiwerk, ¾ bereiden van maaltijden, strijkateliers met inbegrip van kleine occasionele verstelwerken187, boodschappendienst voor een particuliere gebruiker om te voorzien in zijn dagelijkse behoeften, mindermobielencentrale voor mindervaliden of gelijkgestelden erkend door de respectievelijke diensten188. De belangrijkste doelstellingen van de federale maatregel dienstencheques werden de creatie van nieuwe arbeidsplaatsen en de strijd tegen het zwartwerk. Dit blijkt ook uit het onderscheid dat gemaakt wordt tussen twee categorieën van werknemers. Werknemers van categorie A ontvingen meestal voor hun tewerkstelling reeds een werkloosheidsuitkering, een leefloon of financiële sociale hulp en blijven tijdens hun tewerkstelling verder aanspraak maken op een werkloosheidsuitkering, leefloon of financiële sociale hulp. Werknemers van categorie B zijn alle andere werknemers. Zoals uit de voorbeelden van het Infoblad van de RVA blijkt gaat het om personen die voordien niet beroepsactief waren en in een aantal gevallen in het zwart werkten189.

184 185 186 187

188

189

Wet van 20/07/2001 tot bevordering van buurtdiensten en -banen (B.S. 11/08/2001). Decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 7 mei 2004 houdende de toekenning van dienstencheques voor kinderopvang. RVA, De dienstencheques. Infoblad voor de gebruiker, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/12/2004). Koninklijk besluit van 10 november 2004 tot wijziging van koninklijk besluit van 12 december 2001 betreffende de dienstencheques. De mindervaliden moeten erkend worden door het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap of het Agence wallonne pour l'intégration des personnes handicapées of de Service bruxellois francophone des personnes handicapées of de Dienststelle der Deutschsprachigen Gemeinschaft für Personen mit einer Behinderug sowie für die besondere soziale Fürsorge. Bejaarden die een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden genieten en personen van minstens 60 jaar die prestaties genieten verstrekt door een door de bevoegde overheid erkende dienst voor gezins- en bejaardenhulp worden gelijkgesteld met mindervaliden (RVA infoblad). RVA, De dienstencheques. Infoblad voor de werknemer, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/10/2004).


145

Het volgende schema geeft de relatie tussen de verschillende betrokken partijen weer.

Schema 3: Federale dienstencheques: betrokken partijen

Federale overheid

Erkenning

Uitgiftebedrijf Accor Services

Erkende bedrijven: Potentiële gebruikers: - Particulier - Minder mobielen

Dienstverlening

Arbeidscontract

- Privébedrijven - Zelfstandigen - PWA - OCMW - Mutualiteiten - Vzw's - Inschakelingsbedrijven -…

Potentiële werknemers: - Categorie A - Categorie B

Eventuele communicatie van werkaanbiedingen en selectie van kandidaat-werknemers Eventuele inschrijving

Openbare bemiddelingsdiensten (o.a. BGDA)

De gebruikers kopen dienstencheques bij Accor Services, het door de federale overheid erkende uitgiftebedrijf. Deze worden per tien verkocht en hebben een geldigheidsduur van 8 maanden. Met deze cheques kan de gebruiker de werknemer betalen die door het erkende bedrijf naar hem werd gestuurd. Per gepresteerd uur betaalt de gebruiker een cheque aan de werknemer. De keuze van het dienstverlenend bedrijf wordt aan de gebruiker overgelaten. Hij/zij kan hiertoe de lijst van erkende bedrijven raadplegen op de website van Accor Services190. Vanaf 1 januari 2004 geniet de gebruiker een forfaitaire fiscale aftrek van 30%. Dat betekent dat een cheque van € 6,70 in feite slechts € 4,69 per uur kost voor gebruikers die van dit fiscale voordeel kunnen genieten.

190

www.dienstencheques.be

146


Het is belangrijk om op te merken dat de maatregel dienstencheques enkel geldig is voor nieuwe werknemers. Tot 25 juli 2004 hadden erkende bedrijven trouwens de verplichting om zich te wenden tot een openbare bemiddelingsdienst voor het rekruteren van deze werknemers. Sinds die datum belet de bedrijven echter niets om gebruik te maken van de aangeboden dienstverlening. Wat de BGDA betreft, is het aantal werkaanbiedingen voor rekrutering in het kader van de dienstencheques echter beperkt. Per dienstencheque en dus per gepresteerd uur ontvangen de bedrijven € 21. Voor 20 november 2004 bedroeg de bijdrage van de gebruiker € 6,20 en deze van de overheid € 14,80. Vanaf deze datum is de bijdrage van de overheid teruggeschroefd tot € 14,30 en de bijdrage van de gebruiker verhoogd tot € 6,70, zodat de erkende bedrijven nog steeds € 21 ontvangen per gepresteerd uur191. Het onderscheid tussen de twee categorieën van werknemers heeft ook gevolgen voor het arbeidscontract van de werknemers192. Tijdens de eerste 6 maanden hebben de werknemers van categorie A een soepel arbeidsregime. Elke aangevatte prestatie moet minstens 3 uur duren. De aanvankelijke verplichting om minstens een 1/3-tijds arbeidsovereenkomst te sluiten werd al snel begraven193. Na zes maanden dient de werkgever een arbeidsovereenkomst van onbepaalde duur met ten minste een halftijds uurrooster aan te bieden. Gedurende de eerste zes maanden kan de werkgever één of meerdere contracten van bepaalde duur afsluiten (voltijds, deeltijds, vervanging). De werknemer is verplicht om bijkomende uren te aanvaarden. Indien hij/zij weigert, kan hij/zij zijn/haar uitkering (werkloosheid en OCMW) verliezen. Aan werknemers van categorie B wordt gedurende drie maanden een heel soepele arbeidsregeling voorgesteld. Er bestaat geen enkele verplichting in termen van uurrooster of minimum aantal uren per prestatie. Deze werknemers kunnen niet verplicht worden om extra uren te presteren. Vier maanden na de eerste prestatie moeten deze werknemers een overeenkomst van onbepaalde duur krijgen en worden deze werknemers als categorie A beschouwd. De belangrijkste activiteit van de onderneming bepaalt welk paritair comité bevoegd is. Net zoals bij andere werknemers met een arbeidsovereenkomst worden de loonvoorwaarden beïnvloed door de collectieve arbeidsovereenkomsten die zijn gesloten in het paritair comité waaronder de erkende onderneming valt. Zo gelden de arbeidsvoorwaarden, waaronder het loon, van het paritair comité van de schoonmaakbedrijven, wanneer de werkgever een schoonmaakbedrijf is. Dit is ook het geval wanneer de werkgever een mutualiteit of een strijkatelier is. De werknemer ontvangt een loon dat moet overeenstemmen met het loon waarop een werknemer tewerkgesteld in dezelfde functie recht heeft. Wanneer de werkgever een uitzendbureau is gelden de collectieve arbeidsovereenkomsten van het nieuw opgerichte paritair subcomité 322.1 opgericht. Voor de werknemers die behoren tot het nieuw paritair subcomité werd het uurloon vastgesteld op ten minste: € 8,32 voor werknemers met minder dan 1 jaar anciënniteit; € 8,66 voor werknemers met minstens 1 jaar anciënniteit; € 8,77 voor werknemers met minstens 2 jaar anciënniteit. De sociale inspecteurs van de RVA zijn gemachtigd om controle uit te oefenen op het naleven van de arbeidsvoorwaarden. Verder zijn de werknemers met een arbeidsovereenkomst dienstencheques, net als andere werknemers, gedekt door de ziekte- en invaliditeitsverzekering, worden de gewerkte perioden in aanmerking genomen voor de berekening van het pensioen, hebben ze recht op jaarlijks verlof,… Inzake welzijn op het werk moet de werkgever de nodige materiële maatregelen nemen teneinde de risico's die inherent zijn aan het werk te voorkomen. Ook op het gebied van informatie en opleiding van de werknemers heeft de werkgever een aantal verplichtingen. Dit houdt onder andere in dat de werkgever de werknemers informeert over de mogelijke gevaren van schoonmaakproducten, het gebruik van handschoenen,…194 191

192

193 194

Koninklijk besluit van 10 november 2004 tot wijziging van koninklijk besluit van 12 december 2001 betreffende de dienstencheques. In tegenstelling met het PWA-stelsel behouden de werknemers niet hun statuut van uitkeringsgerechtigde werkloze of rechthebbende op het leefloon of andere sociale financiële hulp. Voor hetzelfde type activiteit wordt de persoon een werknemer (minstens halftijds) en kan hij/zij van een bijkomende sociale uitkering genieten. Hervorming sinds 25 juli 2004. RVA, De dienstencheques. Infoblad voor de werkgever, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/12/2004).


147

In de wet werd in het voorjaar van 2005 een algemene evaluatie van de maatregel gepland. Dit belet niet dat de evolutie van de gebruikers en werknemers reeds met argusogen wordt gevolgd. De RVA verzamelt de gegevens via de kwartaalaangifte bij de inning van de sociale zekerheidsbijdragen maar ontvangt per trimester ook van de erkende bedrijven een aantal gegevens. De verdeling van het aantal erkende bedrijven en aangeworven werknemers is echter gebaseerd op de maatschappelijke zetel van de bedrijven waardoor het onmogelijk is om de situatie in het Brussels Gewest te evalueren. Eind augustus 2004 waren volgens de RVA 36 bedrijven erkend in het Brussels Gewest, 442 in het Vlaams en 218 in het Waals Gewest. Deze verdeling is echter gebaseerd op de maatschappelijke zetel, wat niet betekent dat de activiteiten zich tot dit gebied beperken. Op de website van Accor Services vinden we meer dan 400 bedrijven actief in Brussel, sommige zelfs meerdere malen. De gegevens voor de gebruikers worden verzameld op basis van hun woonplaats. Uit deze voorlopige cijfers blijkt het Brussels Gewest eens te meer een buitenbeentje te zijn. In de periode tot en met augustus 2004 waren 2.928 gebruikers gedomicilieerd in het Brussels Gewest ingeschreven. Hiermee vertegenwoordigen de Brusselse gebruikers slechts 3,6% van alle gebruikers. In termen van aangekochte dienstencheques is het aandeel van de Brusselse gebruikers nog beperkter; slechts 2% van de aangekochte dienstencheques kunnen aan Brusselaars toegewezen worden.

Tabel 62:

Ingeschreven gebruikers en aangekochte dienstencheques per gewest (t.e.m. augustus 2004) Ingeschreven gebruikers

Brussels Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest België

Aantal 2 928 60 275 19 237 82 440

% 3,6 73,1 23,3 100,0

Aangekochte dienstencheques - 2004

Aantal 71 781 2 839 002 763 927 3 674 710

% 2,0 77,3 20,8 100,0

Dienstencheques /gebruiker 24,5 47,1 39,7 44,6

Gegevens op basis van de woonplaats van de gebruiker Bron: RVA, berekeningen Observatorium

Uit tabel 62 blijkt de terughoudendheid van de Brusselse gebruikers ook door het aantal aangekochte dienstencheques per gebruiker. Met een verhouding van 24,5 is dit merkelijk lager dan het aantal aangekochte dienstencheques per Waalse gebruiker. Deze vergelijking is bijzonder interessant omdat de dienstencheques zowel in het Brussels als Waals Gewest op ongeveer hetzelfde moment echt van start gingen, namelijk nadat op de nationale conferentie voor de werkgelegenheid beslist werd dat de federale overheid de verantwoordelijke werd. In het Vlaams Gewest was de maatregel reeds voordien relatief goed ingeburgerd. Dit maakt dat het aantal aangekochte dienstencheques per gebruiker hier hoger ligt (47,1). Op basis van de RVA is het echter niet mogelijk om het effectief aantal gebruikte dienstencheques van Brusselse gebruikers te bepalen. Deze variabele wordt immers bepaald op basis van de maatschappelijke zetel. Net zoals het aantal erkende bedrijven wordt het aantal aangenomen werknemers ingedeeld op basis van de maatschappelijke zetel. Dit betekent dat het niet mogelijk is om het aantal aangeworven werknemers in het Brussels Gewest te evalueren. In tabel 63 wordt het aantal aangeworven werknemers in België tot en met augustus 2004 weergegeven volgens leeftijd en gender.


148

Tabel 63:

< 25 jaar 25-49 jaar 50 en + Totaal Bron:

Werknemers in het kader dienstencheques volgens leeftijd en gender (t.e.m. augustus 2004) Vrouwen Aantal % 1 291 15,7 5 436 65,9 1 522 18,5 8 249 100,0

Mannen

Aantal

% 16 102 26

11,1 70,8 18,1

144

100,0

Totaal Aantal 1 307 5 538 1 548 8 393

% Vrouwen

% 15,6 66,0 18,4

98,8 98,2 98,3

100,0

98,3


Bijna alle werknemers die aangeworven werden in dit kader zijn vrouwen. In minder dan 2% van de gevallen betreft het mannen. Twee derde van de werknemers behoren tot de middelste leeftijdscategorie. Bijna een vijfde van de werknemers is bovendien ouder dan 50 jaar. Samengevat, het systeem van de dienstencheques is relatief nieuw. Bovendien laat de manier waarop de gegevens verzameld worden niet toe om een juiste evaluatie van het effect van de maatregel voor het Brussels Gewest te maken. Meer nog dan het PWA-stelsel worden via deze maatregel hoofdzakelijk vrouwen aangeworven. Het feit dat de dienstencheques een nieuwe vraag proberen te stimuleren en een deel van het zwartwerk te regulariseren mag niet beletten dat het noodzakelijk is om te onderzoekenden in welke mate het al dan niet om precaire jobs gaat, welke flexibiliteit deze maatregel vergt (voltijds, halftijds of minder dan halftijds) als ook de financiële gevolgen van dit statuut.

2.1.3.

Plan Activa

Op 1 januari 2002 werd het Plan Activa ingevoerd ter vervanging van een aantal vroegere maatregelen (waaronder de dienstenbanen). Momenteel is Plan Activa in feite de verzamelnaam voor meerdere "plannen": het gewone Plan Activa, het Plan Activa Plus in het kader van de bestrijding van de werkloosheid, het Plan Activa PVP gericht op de aanwerving van Preventie- en Veiligheidspersoneel (stadswachters), het Plan Activa Sluiting dat zich specifiek richt tot werknemers die het slachtoffer geworden zijn van een bedrijfssluiting en het jongerenactivaopleidingsplan. Deze plannen vertonen een aantal gelijkenissen. Ten eerste subsidieert de RVA door de activering van de uitkering het nettoloon van de werknemer zodat de loonkost voor de werkgever vermindert. Concreet gaat het om een uitkering van € 500 per maand voor een voltijds uurrooster, de zogenaamde werkuitkering195. De duur van deze werkuitkering wordt bepaald door de leeftijd en de werkloosheidsduur van de werkloze, met minder strenge voorwaarden voor de 45-plussers. De loonkost wordt meestal ook verminderd door een gelijktijdige vermindering van de werkgeversbijdragen. Deze financiële tussenkomst moet het voor de werkgevers aantrekkelijker maken om bepaalde doelgroepen van werklozen aan te werven. Bovendien wordt beoogd dat de werknemer door inschakeling en opleiding zijn betrekking kan behouden, ook nadat de voordelen voor de werkgever beëindigd zijn. Hierover ontbreken echter de nodige longitudinale gegevens om een analyse van dit aspect mogelijk te maken. Ten tweede dienen werknemers in het bezit te zijn van een document, de zogenaamde werkkaart, dat bevestigt dat de persoon recht heeft op de voordelen van het plan. Dit document wordt op verzoek van de werknemer door de RVA uitgereikt. Tot 30 dagen na de indiensttreding kan de werkgever ze aanvragen bij de RVA. Ten slotte veronderstelt de Activa-tewerkstelling de ondertekening van een arbeidsovereenkomst volgens een door de reglementering opgelegd model. Het gewone Plan Activa vervangt sinds 1 januari 2002 een aantal maatregelen. De RVA maakt nog een onderscheid naar de dienstenbanen die in 2003 nog in voege waren en ook de maatregel om moeilijk te plaatsen werklozen tewerk te stellen in de sociale inschakelingseconomie (SINE) worden statistisch onder het Plan Activa ondergebracht. Deze maatregel blijft evenwel apart bestaan. Het toepassingsgebied van het Plan Activa is echter 195

Bij deeltijdse, uitzendarbeid of arbeid van korte duur (minder dan 2 maanden) wordt dit bedrag proportioneel aangepast. Stadswachten hebben recht op een verhoogde werkuitkering.


149

ruimer dan de vorige activeringsmaatregelen. In die zin dat zowel werkgevers uit de privésector als gemeenten, provincies en onderwijsinstellingen in aanmerking komen. Bovendien is de tewerkstelling niet meer gekoppeld aan de goedkeuring van een project en komen alle functies in aanmerking. Werklozen jonger dan 45 jaar moeten kunnen aantonen dat ze gedurende 12 maanden in de 18 maanden voor de aanwerving werkloos waren. Bij werklozen ouder dan 45 jaar is 6 maanden tijdens de laatste 9 maanden voldoende. Ook -25-jarigen die het leefloon of financiële steun van het OCMW ontvangen komen in aanmerking. Het Plan Activa Plus werd op 1 januari 2003 ingevoerd. Het betreft de tewerkstelling door sommige werkgevers van de openbare en non-profitsector(gemeenten, OCMW's, vzw's, ondernemingen met sociaal oogmerk sociale huisvestingsmaatschappijen,…) van werkzoekenden die gedomicilieerd zijn in een gemeente waarvan de werkloosheidsgraad minstens 20% hoger ligt dan het gemiddelde in het Gewest. De werklozen moeten hetzij minder dan 25 jaar zijn en laaggeschoold zijn (niet in het bezit van een diploma hoger secundair) hetzij minstens 45 jaar zijn. De werkuitkering kan langer toegekend worden dan in het gewone Plan Activa. Het Plan Activa PVP werd eveneens begin 2003 ingevoerd en is gericht op de aanwerving van Preventie- en Veiligheidspersoneel, de zogenaamde stadswachters. Zij ontvangen een verhoogde werkuitkering van € 700 per voltijdse eenheid gedurende 5 jaar, ofwel indien zij minstens 45 jaar zijn een werkuitkering van € 900 voor de hele duur van de betrekking. Hoewel het objectief is om enkele honderden arbeidsplaatsen te creëren had de maatregel in 2003 nauwelijks succes en werd hij dan ook niet opgenomen in de cijfers van 2003. Het Plan Activa Sluiting is sinds 1 april 2003 in voege en voorziet in speciale voorwaarden voor slachtoffers van herstructureringen en sluitingen. Gedurende een periode van 36 maanden ontvangen zij een werkuitkering van € 500. De RVA rangschikt deze subgroep onder het gewone Plan Activa. Sinds 1 april 2003 komen bepaalde categorieën van niet-uitkeringsgerechtigde werkzoekenden in aanmerking voor een werkuitkering in alle stelsels van het Plan Activa. Het gaat om werklozen geschorst wegens langdurige werkloosheid, herintreders op de arbeidsmarkt, ex-zelfstandigen en jongeren die geen studies hebben beëindigd die recht geven op een wachtuitkering. Het Jongerenactiva-opleidingsplan ten slotte werd op 1 mei 2003 ingevoerd en is een buitenbeetje. In feite gaat het niet om de subsidiëring van een tewerkstelling. Het plan biedt niet-uitkeringsgerechtigde laaggeschoolde jongeren in wachttijd de mogelijkheid om een individuele beroepsopleiding in een onderneming te volgen en gedurende deze opleiding een wachtuitkering te ontvangen. Ook andere niet-uitkeringsgerechtigde werkzoekenden die geen diploma van het hoger secundair onderwijs behaalden en bijvoorbeeld geschorst zijn wegens langdurige werkloosheid, of geen studies beëindigden die recht openen op een wachtuitkering of herintreders op de arbeidsmarkt of personen die hun activiteit als zelfstandige opgaven wordt deze mogelijkheid geboden. Vanaf 1 januari 2004 onderging het Plan Activa verscheidene wijzigingen die tot een vereenvoudiging zouden moeten leiden. Overgangsmaatregelen moeten de tewerkstelling die voor deze datum aanving regelen. De gegevens die wij hier zullen analyseren dateren echter van 2003, dus voor de wijziging. Niettemin geven zij reeds een beeld van het aantal vrouwen die via deze federale maatregel tewerkgesteld wordt. De gegevens van het Plan Activa PVP worden niet behandeld, terwijl de gegevens voor de SINE-maatregel in navolging van de RVA bij het Plan Activa en zijn onderdelen worden ondergebracht. Hoewel het Jongerenactiva-opleidingsplan strikt genomen niet tot het Plan Activa kan gerekend worden, hebben wij het toch opgenomen in de samenvattende tabel. Minder dan één op tien tewerkstellingen in het kader van het Plan Activa heeft betrekking op een werkloze gedomicilieerd in het Brussels Gewest. Aangezien de Brusselse werklozen 15% van de werklozen in België uitmaken betekent dit een duidelijke ondervertegenwoordiging van het aantal Brusselaars in deze federale maatregel die gericht is op het activeren van de werkloosheidsuitkeringen.


150

Tabel 64:

Plan Activa en zijn onderdelen in de drie gewesten volgens gender - 2003 Brussels Gewest

Vlaams Gewest

Vrouwen

1 020

Mannen

1 051

Totaal

2 072 49,2

58,8

% Vrouwen Bron:

Waals Gewest

6 313

België

% BHG/België

5 637

12 967

7,9

4 429

4 626

10 108

10,4

10 741

10 264

23 073

9,0

54,9

56,2


Brusselse vrouwen maken ongeveer de helft van de werknemers in deze maatregel uit. In de andere gewesten ligt hun aandeel hoger, net zoals hun aandeel in de werkloosheid. De proportie vrouwen in de werkloosheid in de andere gewesten schommelt immers rond de 53-54%, wat lager is dan het aandeel van de Activa-werkneemsters in het Vlaamse Gewest. De ondervertegenwoordiging van de Brusselse werklozen, en in het bijzonder de vrouwelijke, in deze federale maatregel wordt eveneens pijnlijk duidelijk bij de opsplitsing van de verschillende onderdelen van het Plan Activa in tabel 65. Net zoals op Belgisch niveau vertegenwoordigt het gewone Plan Activa het leeuwendeel van de Brusselse werknemers tewerkgesteld via het Plan Activa. Het Brussels Gewest onderscheidt zich door een sterkere vertegenwoordiging van dit onderdeel. Bij de Brusselse vrouwen tewerkgesteld via Activa is 87,5% tewerkgesteld via het gewone Plan Activa (tegenover 83% van de Belgische vrouwen). Bij de Brusselse mannen loopt dit percentage op tot 91,9% (tegenover 80,5% op niveau van het land).

Tabel 65:

Plan Activa en zijn onderdelen in het Brussels Gewest volgens onderdeel en gender - 2003 Vrouwen

Mannen

Totaal

%V

% BHG/België V M

Plan Activa, waaronder Dienstenbanen SINE Gewoon Plan Activa

1 017 122 2 893

1 048 79 3 966

2 065 201 5 1 859

49,2 60,7 40,0 48,0

7,9 7,9 0,4 8,3

10,8 8,3 0,5 11,9

Plan Activa Plus Jongerenactiva - opleidingsplan Totaal

0 3 1 020

0 3 1 051

0 6 2 072

0 50,0 49,2

0 2,1 7,9

0 0,8 10,4

Bron:


Het Brussels Gewest scoort vooral laag wat het Plan Activa Plus, SINE en het jongerenactiva-opleidingsplan betreft. Wat het Plan Activa Plus betreft, kan dit gedeeltelijk verklaard worden door het feit dat deze maatregel pas in 2003 ingevoerd werd. Ook in de andere gewesten maken weinig werkgevers gebruik van deze maatregel (respectievelijk 7 en 5 werknemers in het Vlaams en Waals Gewest). Hoewel de maatregel in zekere zin een aantal bijkomende eisen stelt inzake de werkgevers en werknemers, komen een aantal gemeenten in het Brussels Gewest niettemin in aanmerking om van deze maatregel gebruik te maken. Ondanks de hoge werkloosheidsgraad in het Gewest, zijn de verschillen tussen de gemeenten immers niet te onderschatten. In gemeenten als SintJoost-Ten-Node, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Gillis en Schaarbeek overschrijdt de werkloosheidsgraad de 25%196, wat duidelijk boven de gewestelijke werkloosheidsgraad is. De lage vertegenwoordiging van het Brussels Gewest in de SINE-maatregel geeft een vertekende indruk. 94% van de werknemers in de SINE wonen in het Vlaams Gewest. Iets minder dan de helft van hen zijn vrouwen (45,6%).

196

BGDA, 2004, Statistisch jaarverslag 2003.


151

Het jongerenactiva-opleidingsplan werd pas in mei 2003 geïntroduceerd. Een evaluatie op basis van de cijfers van 2003 komt waarschijnlijk te vroeg. Het succes van een maatregel hangt immers in grote mate af van zijn bekendheid bij de werkgevers. In het Brussels Gewest maakten slechts 3 vrouwen en 3 mannen van deze maatregel gebruik. Ter herinnering, deze maatregel biedt laaggeschoolde werkzoekenden zonder uitkering de mogelijkheid om een individuele beroepsopleiding in een onderneming te volgen. In het Vlaams Gewest volgen 345 laaggeschoolde werkzoekenden een opleiding in een onderneming. In het Waals Gewest betrof het 182 werkzoekenden. Het percentage vrouwen schommelt rond de 25% (respectievelijk 27,6% en 25,8%). In tabel 66 wordt dieper ingegaan op de tewerkstelling via het gewone Plan Activa, zoals we eerder gezien hebben vertegenwoordigt dit Plan meer dan negen op de tien Activa-werknemers in het Brussels Gewest. In de tabel wordt het onderscheid gemaakt naar de duur van de werkuitkering en het uurrooster en dit uiteraard voor vrouwen en voor mannen. Iets meer dan een derde van de werkuitkeringen betreft deeltijds tewerkgestelde werknemers. In zes op de tien gevallen gaat het om een vrouwelijke Activa-werknemer. Het aandeel van de deeltijdse werknemers ligt lager in het Brussels Gewest dan in de andere twee gewesten: respectievelijk 53,8% en 46,7% van de Vlaamse en Waalse Activa-werknemers werkt deeltijds. Ook hier zijn vrouwen in de ruime meerderheid (respectievelijk 79,6% en 75,4%). Dit profiel van de Activa-werknemers komt in feite overeen met het algemene profiel van de werknemers. Hoewel ook in het Brussels Gewest vrouwen vaker deeltijds werken is deeltijdse arbeid minder sterk verspreid onder de Brusselse werknemers. Algemeen werkt een vierde van de Brusselse vrouwen deeltijds tegenover 40% in de andere twee gewesten.

Tabel 66:

Vrouwen Mannen Totaal % Totaal % Vrouwen Bron:

Gewoon Plan Activa in het Brussels Gewest volgens uurrooster, duur van werkuitkering en gender 2003 Werkuitkering 12 m. Deeltijds Voltijds 20 41 18 74 38 115 2,0 6,2 52,6 35,7

Werkuitkering 36 m. Deeltijds Voltijds 390 441 234 641 624 1 082 33,6 58,2 62,5 40,8

Deeltijds 410 252 662 35,6 61,9

Totaal Voltijds 482 714 1 197 64,4 40,3

Totaal 893 966 1 859 100,0 48,0


Ook de RVA verbaast zich over het relatief lage aantal Activa-werknemers met een werkuitkering van 12 maanden197. Dit stelsel is enkel van toepassing op 45-plussers en bovendien zijn de voorwaarden relatief licht: 6 maanden werkloosheid in een referteperiode van 9 maanden aantonen. Hoewel algemeen de 45-plussers ondervertegenwoordigd zijn in het Plan Activa lijkt dit voor het Brussels Gewest nogal mee te vallen. Iets meer dan 8% van de Brusselse werknemers in het Plan Activa is ouder dan 45 jaar tegenover 12,6% in het Vlaams en slechts 5,6% in het Waals Gewest. Positief is ook het relatief beperkte verschil tussen Brusselse vrouwen en mannen: 6,8% van de vrouwelijke en 9,5% van de mannelijke Activa-werknemers is ouder dan 45 jaar. In de twee andere gewesten zijn de genderverschillen groter met een duidelijkere ondervertegenwoordiging van de vrouwen in deze leeftijdsklasse. Samengevat, het Plan Activa dat een financiële tegemoetkoming aan werkgevers vanwege de federale overheid bij aanwerving van langdurig werklozen inhoudt werd begin 2004 vereenvoudigd. Op basis van de gegevens van 2003 stellen we een ondervertegenwoordiging van het Brussels Gewest ten opzichte van de andere gewesten vast. Wat de gelijke vertegenwoordiging van vrouwen en mannen betreft, kunnen we stellen dat het aandeel vrouwelijke werknemers tewerkgesteld via Plan Activa overeenstemt met hun aandeel in de werkloosheid.

197

RVA, 2004, Jaarverslag 2003.


152

2.2. Ondersteuning van tewerkstelling of jobcreatie Een bekende maatregel van de federale overheid inzake het stimuleren van werkgelegenheid is de startbaanovereenkomst. Dit banenplan richt zich in de eerste plaats op de aanwerving van jongeren, die door hun gebrek aan ervaring door werkgevers vaak als minder productief beschouwd worden. De geslaagde integratie op de arbeidsmarkt van deze nieuwkomers wordt bovendien in ruime mate bepaald door de mate waarin de schoolse kennis aansluit op de eisen die de werkgevers stellen in termen van kennis, vaardigheden en competenties. Dit banenplan was de opvolger van de (uitgeholde) stagewetgeving voor jongeren. De wijzigingen die in 2004 in werking zijn getreden hebben echter eveneens een aantal basisprincipes van de startbaanovereenkomst fors afgezwakt.

2.2.1.

Startbaanovereenkomst (SBO)

De startbaanovereenkomst is sinds 2000 van kracht en misschien beter bekend onder de naam Rosetta-plan, naar de film van de gebroeders Dardenne over de integratiemoeilijkheden van een jonge werkloze. Het stelsel omvat twee luiken. Enerzijds is er de verplichting voor de werkgever om een zeker quotum van jongeren aan te werven met een startbaanovereenkomst, anderzijds betreft het een verlaging van de sociale bijdragen voor de werkgevers, de zogenaamde doelgroepvermindering. We merken op dat de startbaanovereenkomst geen specifiek statuut is. Een startbaanovereenkomst kan drie verschillende vormen aannemen: een minstens halftijdse arbeidsovereenkomst (SBO type 1), een alternerende startbaan waarbij een minstens halftijdse arbeidsovereenkomst gecombineerd wordt met een vorm van opleiding (SBO type 2) en een industriële leerovereenkomst, een middenstandsleerovereenkomst, een stageovereenkomst bij opleiding tot ondernemingshoofd in het kader van de middenstandsopleiding, een overeenkomst tot inschakeling in het arbeidsproces of een andere vorm van leerlingwezen of inschakeling (SBO type 3). Een jongere die aangeworven wordt met een startbaanovereenkomst wordt tot het einde van het kwartaal waarin hij/zij 26 jaar wordt beschouwd als een jongere met een startbaanovereenkomst. Sinds 2004 kent de overeenkomst geen minimum- of maximumduur. Voordien was de duur van een startbaanovereenkomst beperkt tot maximum 12, 24 of 36 maanden. De startbaanverplichting houdt in dat privéondernemingen met meer dan 50 werknemers verplicht zijn jongeren aan te werven met een startbaanovereenkomst a rato van 3% van hun personeelsbestand (in voltijdsequivalenten) tijdens het tweede trimester van het voorafgaande jaar. Voor overheidsbedrijven en de bedrijven van de non-profit werd dit quotum op 1,5% bepaald. De jongere moet in het bezit zijn van de startbaankaart of de werkgever kan deze binnen de 30 dagen na indiensttreding bij het werkloosheidsbureau bevoegd voor de jongere aanvragen. De openbare werkgevers moeten de jongeren in de eerste plaats tewerkstellen aan globale projecten die beantwoorden aan maatschappelijke behoeften. Gehandicapte of allochtone werknemers, alsook jongeren in een regeling van alternerend werk en leren, tellen dubbel voor de naleving van dit quotum. Tewerkstelling van werknemers in startbanen moet een bijkomende tewerkstelling betekenen en mag niet worden gecompenseerd door het ontslaan van personeel. Naast de onderwijssector die van rechtswege vrijgesteld is kunnen ook vier categorieën van werkgevers van deze verplichting worden vrijgesteld: werkgevers in moeilijkheden, werkgevers die hun personeelsbestand geleidelijk verminderen, werkgevers die een verbintenis tot scheppen van bijkomende werkgelegenheid aangaan bij de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, werkgevers van sectoren waarvan de minister, na advies van het Beheerscomité van de RVA, erkent dat ze een redelijke inspanning hebben geleverd voor de werkgelegenheid. Wanneer werkgevers hun quotum niet halen dienen zij een compensatie aan het Tewerkstellingsfonds te betalen. Deze compenserende vergoeding bedraagt 75 euro vermenigvuldigd met het aantal kalenderdagen dat het verplicht aantal jongeren niet wordt tewerkgesteld en vermenigvuldigd met het aantal jongeren dat niet werd


153

tewerkgesteld. Vanaf 1 maart 2004 dient deze compenserende vergoeding betaald te worden aan het globaal beheer van de Sociale Zekerheid. Dit basisprincipe van de startbaanovereenkomst, de startbaanverplichting, werd echter afgezwakt door de wijzigingen die in 2004 doorgevoerd werden. Een werkgever kan alle werknemers tot en met het kwartaal van hun 26e verjaardag198 (dus niet enkel de jongeren met een startbaanovereenkomst) in rekening brengen om te voldoen aan de startbaanverplichting199. Dit betekent dat het niet nodig is jongeren aan te werven op basis van een geldige startbaankaart noch om hen als jongere met een startbaanovereenkomst te identificeren bij de elektronische aangifte bij de RSZ (DMFA200)201. Oorspronkelijk kwamen vijf categorieën van jongeren in aanmerking om via een startbaanovereenkomst tewerkgesteld te worden: elke werkzoekende die voor zijn aanwerving minder dan 25 jaar oud is, elke werkzoekende die voor zijn aanwerving minder dan 30 jaar oud is, elke werkzoekende van buitenlandse afkomst die minder dan 30 jaar is, elke werkzoekende van buitenlandse afkomst die minder dan 30 jaar is en een bruggepensioneerde vervangt, elke werkzoekende met een handicap die voor zijn aanwerving minder dan 30 jaar is. Voor de eerste twee categorieën geldt een zogenaamd cascadesysteem. Werkzoekenden ouder dan 25 jaar maar jonger dan 30 jaar mogen maar aangeworven worden wanneer er een tekort aan werkzoekenden jonger dan 25 bestaat. Dit tekort wordt vastgesteld door het subregionaal tewerkstellingscomité. Voor het Brussels Gewest nam het beheerscomité van de BGDA deze rol op zich. Wanneer de vereiste kwalificatie op de lijst van beroepen vastgesteld door de RVA voorkomt mogen eveneens jongeren uit de tweede categorie aangeworven worden. In de praktijk werd de tweede categorie vrijwel meteen opengesteld. Bij een tekort aan jongeren uit de eerste en tweede categorie komen ook 45-plussers in aanmerking. Zij moeten voor hun aanwerving minstens één jaar uitkeringsgerechtigd werkloos zijn. Met de wijzigingen werd het aantal doelgroepen vanaf 1 januari 2004 gereduceerd tot één enkele doelgroep en komen alle jongeren die bij hun indiensttreding ingeschreven zijn als werkzoekende en minder dan 26 jaar oud zijn in aanmerking voor een startbaanovereenkomst202. Personen die reeds de leeftijd van 26 jaar hebben bereikt maar nog jonger zijn dan 30 jaar komen dus niet langer in aanmerking. Dit is evenmin het geval als het zou gaan om jongeren van buitenlandse afkomst of mindervalide jongeren. Wanneer blijkt dat in bepaalde regio's problemen kunnen ontstaan om voldoende jongeren beneden de 26 jaar te vinden kan het begrip jongere bij Koninklijk Besluit aangepast worden203. De werknemerscategorieën die voor de startbaanverplichting in rekening worden gebracht waren oorspronkelijk ruimer dan de categorieën die recht gaven op de verlaging van de sociale bijdragen. Deze laatste werd bovendien enkel toegekend wanneer de werkgever zich hield aan zijn startbaanverplichting. Wanneer een werkgever meer jongeren aanwerft dan hij verplicht is, kan hij voor alle aangeworven jongeren die beantwoorden aan de voorwaarden de doelgroepvermindering genieten. Werkgevers hadden recht op een zogenaamde doelgroepvermindering voor204: laaggeschoolde jongeren in een startbaanovereenkomst, jongeren in het kader van een contract deeltijds werken/leren of in het kader van een leerovereenkomst,

198 199 200 201

202

203 204

Met uitzondering van studenten wier tewerkstelling in de zomermaanden onderworpen is aan een solidariteitsbijdrage. www.sd.be DMFA: Déclaration multifunctionnelle – Multifunctionele Aangifte Enkel bij het aanwerven van laaggeschoolde -26-jarigen waarvoor de werkgever in aanmerking wil komen voor een doelgroepvermindering is noodzakelijk dat de jongere aangeworven wordt met een startbaankaart en als jongere met startbaanovereenkomst geïdentificeerd wordt bij de DMFA-aangifte. De voorwaarde van inschrijving als werkzoekende wordt geschrapt voor jongeren die in diensttreden voor 1 januari van het jaar waarin zij 19 jaar worden. www.sd.be Van Eeckhoutte W. en A. Taghon, Sociaal Zakboekje, Kluwer.


154

de tewerkstelling van een werknemer die tewerkgesteld geweest is als laaggeschoolde jongere met een startbaanovereenkomst.

Sinds 1 januari 2004 kunnen bedrijven die geen startbaanverplichting hebben, dus bedrijven met minder dan 50 werknemers, ook genieten van de doelgroepvermindering. Deze is echter nog enkel van toepassing op laaggeschoolde jongeren in een startbaanovereenkomst en jongeren in een contract deeltijds werken/leren, leerovereenkomst of socioprofessionele inschakeling. De gegevens die hier geanalyseerd zullen worden zijn afkomstig van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en betreffen het aantal lopende en afgesloten startbaanovereenkomsten in het jaar 2003, dus voor de afzwakking van de basisprincipes van de startbaanreglementering. Op het moment van de bevraging van de gegevensbank205 waren 39.677 startbaanovereenkomsten in 2003 geregistreerd, 1.308 waren nog steeds lopend. Sinds 2004 zijn de werkgevers bovendien niet langer verplicht om het aantal startbaanovereenkomsten te melden aan de federale overheid. Met uitzondering van laaggeschoolde jongeren is het onderscheid tussen jongeren met een startbaanovereenkomst of een gewone arbeidsovereenkomst trouwens te verwaarlozen. Werkgevers komen niet in aanmerking voor een verlaging van de sociale bijdragen en beide worden niettemin in rekening gebracht voor de startbaanverplichting. Na een korte analyse van de werkgevers zullen de werknemers in een startbaanovereenkomst besproken worden.

A. Werkgevers Het Brussels Gewest is het belangrijkste tewerkstellingsbekken van het land en oefent door zijn rol in de Belgische en internationale politiek een aantrekkingskracht uit op ondernemingen. Heel wat maatschappelijke vestigingen zijn dan ook in het Brussels Gewest gevestigd. Dit merken we ook aan de cijfers voor de startbaanovereenkomsten. In 2003 was meer dan een kwart van de werkgevers die van het stelsel gebruik maken in het Brussels Gewest gevestigd. 55,8% van de bedrijven was in het Vlaams Gewest gevestigd tegenover 16,4% in het Waals Gewest206. Zoals eerder reeds vermeld hadden de subregionale tewerkstellingscomités een grotere rol bij aanvang van de maatregel. In het Brussels Gewest werd deze rol op zich genomen door het beheerscomité van de BGDA. In tabel 67 worden de kenmerken van de startbaanovereenkomsten die door het Brussels Gewest behandeld werden vergeleken ten opzichte van het totaal aantal startbaanovereenkomsten in 2003. Het beheerscomité behandelde 11.092 startbaanovereenkomsten, waarvan het in 50,8% van de gevallen een vrouwelijke werknemer betrof. In vergelijking met het aandeel vrouwen op Belgisch niveau is dit duidelijk hoger (44,7%). Twee belangrijke kenmerken van de Brusselse economie worden duidelijk geïllustreerd aan de hand van deze dossiers. In vergelijking met de andere twee gewesten vraagt de Brusselse economie meer hooggeschoolde arbeidskrachten. Drie vierde van de startbaanovereenkomsten die het beheerscomité van de BGDA in 2003 behandelde betreft geschoolde werkzoekenden. Op Belgisch niveau vertegenwoordigen deze Brusselse startbaanovereenkomsten bijna een derde van alle startbaanovereenkomsten voor geschoolde werknemers, terwijl het totale aandeel van Brusselse startbaanovereenkomsten betrekkelijk lager is (28,0%). Wat het aandeel vrouwen betreft, merken we een duidelijk verschil naar scholingsniveau. Bij 52,8% van de startbaanovereenkomsten waar een geschoolde werknemer wordt gezocht, wordt een vrouw aangeworven. Bij de startbaanovereenkomsten waar men een laaggeschoolde werknemer zocht, was dit slechts in 44,8% van de gevallen een vrouw. Anders gezegd, iets meer dan een vijfde van de Brusselse startbaanovereenkomsten voor vrouwen betreft een laaggeschoolde vrouw (22,2% tegenover 28,3% bij de mannen). Enerzijds kan dit verklaard worden door de toename van het studieniveau bij vrouwen maar anderzijds kan dit ook als een illustratie gezien worden van de beperkte mogelijkheden die de Brusselse economie biedt aan laaggeschoolden, en laaggeschoolde vrouwen in het 205 206

November 2004 Ter vergelijking: 7,5% van de stagecontracten in 1999 werden in Brussel geteld. In absolute cijfers betreft het 1.300 stagecontracten in Brussel, 9.300 in het Vlaams en 6.800 in het Waals Gewest. Malfait D., 2003, Dooft de kaars van Rosetta?, Steunpunt Werkgelegenheid Arbeid en Vorming.


155

bijzonder. Op Belgisch niveau is het aandeel van de laaggeschoolden in de startbaanovereenkomsten zowel voor vrouwen als voor mannen hoger (29% bij de vrouwen en zelfs 41% voor de mannen).

Tabel 67:

Startbaanovereenkomsten volgens woonplaats, plaats van de werkgever, studieniveau en gender 2003 Gewest WG <> WN Vrouwen Mannen %V

Gewest WG = WN Vrouwen Mannen %V

Vrouwen

Totaal Mannen

%V

Beheerscomité BGDA Laaggeschoold Geschoold

911 3 529

1 004 3 092

47,6 53,3

343 853

538 822

38,9 50,9

1 254 4 382

1 542 3 914

44,8 52,8

Totaal %

4 440 78,8

4 096 75,1

52,0

1 196 21,2

1 360 24,9

46,8

5 636 100,0

5 456 100,0

50,8

Laaggeschoold Geschoold

37,9 49,3

31,0 45,5

12,6 15,7

9,3 13,5

24,5 34,8

17,0 30,3

Totaal

46,5

40,8

14,6

11,4

31,8

24,8

% BHG/België

Bron:

FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, berekeningen Observatorium

Ook typisch voor de Brusselse economie is het hoge aandeel werknemers die niet in het Gewest wonen. Bij iets meer dan drie vierde van de startbaanovereenkomsten die het beheerscomité van de BGDA behandelde woonde de werknemer niet in het Brussels Gewest. Dit percentage was zelfs iets hoger bij de vrouwen (78,8% ten opzichte van 75,1%). Uit deze cijfers blijkt eens te meer dat een hoger diploma een hogere mobiliteit in de hand werkt. Bij de hooggeschoolde vrouwen en mannen woont respectievelijk 80,5% en 79% van de werknemers in een startbaanovereenkomst niet in het Brussels Gewest tegenover respectievelijk 72,6% en 65,1% van de laaggeschoolde vrouwen en mannen. Deze resultaten lijken in te gaan tegen het algemene beeld dat vrouwen minder mobiel zijn dan mannen207. Het betreft hier enkel vrouwen jonger dan 25 jaar, voornamelijk hooggeschoolde vrouwen, die vaak nog niet beperkt worden in hun mobiliteit door kinderen. Het leeuwendeel van de startbaanovereenkomsten is voor rekening van de privésector. Op Belgisch niveau werd 9% van de vrouwen tewerkgesteld in de openbare sector tegenover 5,5% van de mannen. Naar scholingsniveau of gewest werden geen genderverschillen vastgesteld.

B. Werknemers Het Brussels Gewest is in vergelijking met de twee andere gewesten een jong gewest. 11,4% van de -30-jarigen, de doelgroep van deze maatregel, woont in het Brussels Gewest208. Deze verhouding vinden we echter niet terug in het aantal tewerkgestelde jongeren via een startbaanovereenkomst. Algemeen woont 8,1% van deze jongeren in het Brussels Gewest. Het verschil tussen vrouwen en mannen is miniem (respectievelijk 8,3% en 7,9%). Zo'n 3.200 jonge Brusselaars werden in 2003 tewerkgesteld met een startbaanovereenkomst. 46% onder hen waren vrouwen. Dit is een duidelijke ondervertegenwoordiging ten opzichte van hun aandeel in de schoolverlaters (52%) en bij de jonge werkzoekenden (51%). Dit resultaat wordt ook in de andere twee gewesten opgetekend.

207

208

Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en Kwalificaties, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels Gewest. Hier merken we weinig verschil tussen vouwen en mannen: 11,8% van de vrouwen en 10,9% van de mannen in deze leeftijdsgroep woont in het Brussels Gewest.


156

Tabel 68:

Startbaanovereenkomst volgens woonplaats, leeftijdsklasse en gender - 2003 Brussels Gewest

Vlaams Gewest

Waals Gewest

België209

% BHG/België

< 25 jaar Vrouwen

928

9 352

3 358

13 642

6,8

Mannen

1 060

11 352

4 196

16 616

6,4

Totaal

1 988

20 704

7 554

30 258

6,6

46,7

45,2

44,5

45,1

% Vrouwen 25 - 29 jaar Vrouwen

545

3 082

448

4 078

13,4

Mannen

668

3 846

824

5 341

12,5

1 213

6 928

1 272

9 419

12,9

44,9

44,5

35,2

43,3

Vrouwen

1 473

12 434

3 806

17 720

8,3

Mannen

1 728

15 198

5 020

21 957

7,9

Totaal

3 201

27 632

8 826

39 677

8,1

46,0

45,0

43,1

44,7

Totaal

% Vrouwen Totaal

% Vrouwen Bron:


Het aandeel van de Brusselse doelgroep varieert volgens de leeftijd. Zowel bij de vrouwen als bij de mannen, ligt het aandeel Brusselaars bij de -25-jarigen duidelijk lager dan bij de +25-jarigen. Mogelijk speelt het langere schoolparcours van de Brusselse jongeren hier een rol. Wat het aandeel vrouwen volgens leeftijd betreft, is het verschil in het Brussels en Vlaams Gewest miniem. Enkel in het Waals Gewest is er een duidelijk verschil: terwijl 44,5% van de -25-jarigen tewerkgesteld met een startbaanovereenkomst vrouwen zijn, is dit bij de +25-jarigen slechts 35,2%. Wanneer we het studieniveau analyseren op basis van de woonplaats van de werknemers schommelt het percentage Brusselaars rond de 8-9%. Bij de laaggeschoolde vrouwen tewerkgesteld via een startbaanovereenkomst woont 8,9% in het Brussels Gewest, bij de laaggeschoolde mannen is dit 7,6%. Bij de geschoolden zijn de percentages voor vrouwen en mannen identiek (8,1%). In grafiek 51 wordt op basis van de woonplaats van de werknemer het aandeel vrouwen volgens scholingsniveau weergegeven. Bij de geschoolde werknemers is het aandeel vrouwen over de drie gewesten stabiel en bedraagt ongeveer de helft van de startbaanovereenkomsten. Bij de startbaanovereenkomsten voor laaggeschoolde werknemers is het aandeel vrouwen duidelijk lager dan de helft. Wat de Brusselse en Vlaamse laaggeschoolden betreft, schommelt hun aandeel rond de 40%. Bij de Waalse laaggeschoolden is dit eerder 31%.

209

18 startbaanovereenkomsten (7 vrouwen en 11 mannen) konden niet toegewezen worden aan een gewest, waardoor de som van de drie gewesten niet gelijk is aan het totaal voor België.


157

Grafiek 51: Startbaanovereenkomsten volgens woonplaats, studieniveau en gender - 2003 a) Laaggeschoolden Brussels Gewest

455

688

1 018

1 040

Brussels Gewest

Vlaams Gewest

3 660

6 076

8 774

9 122

Vlaams Gewest

2 795

2 739

Waals Gewest

12 592

12 908

Waals Gewest

1 011

België

2 281

5 128 0%

20%

9 049 40% Vrouwen

Bron:

b) Geschoolden

60%

80%

100%

0%

20%

M annen

40% Vrouwen

60%

80%

België 100%

M annen


Deze vaststelling is niet onbelangrijk aangezien bij de hervorming van de maatregel de startbaanverplichting sterk afgezwakt werd en de doelgroepvermindering (die enkel voor laaggeschoolden geldt) meer naar voren werd geschoven. Samengevat, deze federale maatregel wil het aanwerven van -26-jarige werknemers bevorderen, enerzijds door de bedrijven te verplichten, anderzijds door een financiële tegemoetkoming inzake de werkgeversbijdragen voor bepaalde doelgroepen. Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in deze maatregel ten opzichte van hun aandeel in de schoolverlaters en bij de jonge werkzoekenden. Deze vaststelling gaat vooral op voor laaggeschoolde vrouwen. Zij maken slechts 40% van alle laaggeschoolde werknemers aangeworven via startbaanovereenkomst uit. De hervorming van deze federale maatregel, waarbij nog enkel de doelgroepvermindering van sociale bijdragen voor laaggeschoolden overeind blijft, dreigt de vrouwelijke ondervertegenwoordiging in deze maatregel enkel te bevestigen. Ten overstaan van hun aandeel in de bevolking zijn Brusselse jongeren, zowel vrouwen als mannen, ondervertegenwoordigd in deze federale maatregel.

2.3. Stimuleren van het ondernemerschap In het Nationaal Actieplan voor de werkgelegenheid worden de inspanningen van de verschillende overheden inzake het ondernemerschap op een rijtje gezet. Heel wat maatregelen van de federale overheid kunnen samengevat worden onder de noemer vereenvoudiging van de administratieve lasten en regelgeving voor het opzetten van een bedrijf. De ondersteuning bij het opstarten van een onderneming wordt door de belangenorganisaties en derdenorganisaties voor hun rekening genomen. Deze hebben verschillende projecten en netwerken opgestart, waarvan een aantal zich specifiek naar vrouwen richten. Het zou ons in het kader van deze studie echter te ver leiden om alle projecten en netwerken te bespreken, daarom werd geopteerd om Diane en Vrouw-en-zaken toe te lichten. Beide projecten zijn een samenwerking tussen Nederlandstalige en Franstalige partners en willen het ondernemerschap bij vrouwen stimuleren door het sensibiliseren en het aanbieden van concrete begeleiding en/of opleiding om de geïnteresseerde vrouwen te begeleiden bij het opstarten en uitbouwen van een zelfstandige activiteit.


158

2.3.1.

Diane

Diane is een Equal-project gesteund door het Europees Sociaal Fonds dat loopt van 2002 tot 2005. Het Centrum voor Zelfstandig Ondernemende Vrouwen (Markant-CEZOV) en Union des Classes Moyennes (UCM) hebben dit project opgezet met de steun van het Instituut voor Gelijkheid tussen Vrouwen en Mannen, Amazone en twee onderzoekscentra (Sociaal Economisch Instituut en het onderzoekcentrum 'Etudes sur le genre et la diversité en gestion). Daarnaast maakt het project ook deel uit van een Europees netwerk waar 8 landen aan deelnemen (WEE Women Entrepreneurs Europe). Het project ontwikkelde zich in vier fasen: onderzoek, goede praktijken, kennisoverdracht en sensibiliseren. Tijdens de eerste fase voerden de onderzoekscentra een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van de verschillen tussen vrouwelijke en mannelijke ondernemers in België. Het uitwisselen van goede praktijken rond het opstarten van een onderneming, vorming en opleiding, toegang tot financieringsmiddelen en netwerken sloot hier bij aan. Tijdens de derde fase, de fase van de kennisoverdracht, werden activiteiten opgezet waarbij het grote publiek maar vooral vrouwelijke ondernemers, bemiddelingsorganisaties, ondersteunende diensten voor zelfstandigen,… konden kennismaken met de onderzoeksresultaten. Naar de openbare instellingen en de politieke wereld werden beleidsaanbevelingen geformuleerd. Tijdens de laatste fase wordt het vrouwelijk ondernemerschap via allerlei ondersteunings- en promotieprogramma's gesensibiliseerd. Op de website van Amazone vindt men een uitgebreid overzicht210. Zowel Markant-CEZOV en UCM hebben de uitwisseling van ervaring en kennis binnen het Diane-project geïntegreerd in hun werking. De acties gaan van het opzetten van vrouwelijke netwerken, het verspreiden van een positief beeld van de vrouwelijke ondernemer (bijvoorbeeld via het tijdschrift Vitrines van UCM), opzetten van specifieke opleidingen voor vrouwen,… maar ook het uitreiken van een jaarlijkse prijs voor vrouwelijke ondernemers als rolmodel voor anderen (WOMED award van CEZOV), een project waarbij vrouwelijke ondernemers zich voor een korte tijd (bijvoorbeeld omwille van gezondheids- of familiale problemen of om een opleiding te volgen) kunnen laten vervangen door een hiertoe opgeleide collega-ondernemer (project de vliegende ondernemer211).

2.3.2.

Vrouw-en-Zaken

Het project Vrouw-en-Zaken (of Affaires de femmes, femmes d'affaires) is een gemeenschappelijk initiatief van Stebo en Hefboom aan Nederlandstalige kant en Crédal en Vie Féminine aan Franstalige kant. Het wordt gesubsidieerd door de cel ESF van de Federale overheidsdienst Tewerkstelling en arbeid. Het pilootproject loopt in 2005 en 2006 in Brussel, Genk en Luik. Het zorgt voor de ondersteuning van vrouwen die een zelfstandige zaak willen opstarten. Er wordt een gratis opleiding voorzien waarbij de motivatie om zich als zelfstandig ondernemer te vestigen wordt nagegaan maar ook praktische hulp bij het opstellen van een bedrijfsplan wordt geboden, een deelname in de kosten voor kinderopvang en transport, de gratis begeleiding door een team van deskundigen, de mogelijkheid om een lening (maximum € 4.000) af te sluiten en de hulp van een 'team' van 3 tot 5 vrouwen die eveneens het programma hebben gevolgd. Wat het microkrediet betreft, zijn er twee formules mogelijk: een krediet tot 4.000 euro in één schijf over een periode van 18 maand aan 5%, een krediet tot 4.000 euro in twee schijven over een periode van 24 maand aan 5%. Aangezien het project in 2005 opgestart werd is het te vroeg om reeds resultaten te hebben. De geïnteresseerde lezer vindt meer informatie op de websites van de deelnemende organisaties212.

210 211

212

www.amazone.be Dit project werd gelanceerd door CEZOV en Unizo en wordt ondersteund door het Europees Sociaal Fonds, Vesoc en de Vlaamse Gemeenschap. www.vliegendeondernemer.be www.stebo.be, www.hefboom.be, www.viefeminine.be en www.credal.be


159

2.4. Evenwicht tussen beroeps- en gezinsleven Het is vaak niet eenvoudig om een goed evenwicht te vinden tussen werk en privéleven. Sedert 1985 kunnen werknemers beslissen hun arbeidsprestaties gedurende een bepaalde periode te verminderen of te onderbreken. Sindsdien werden diverse vormen van loopbaanonderbrekingen uitgewerkt. In de loop van de jaren '90 werden enkele specifieke vormen van loopbaanonderbreking ingevoerd die betrekking hebben op ouderschapsverlof, medische bijstand of palliatieve zorgen. De voornaamste doelstelling van de diverse vormen van loopbaanonderbreking bestaat erin de werknemers de mogelijkheid te bieden hun privé- en beroepsleven beter te combineren. In 2002 werd het stelsel van loopbaanonderbreking herwerkt en in de privésector vervangen door het nieuwe stelsel van tijdskrediet waardoor meerdere werknemers van de maatregel kunnen genieten. De werknemers van de openbare sector (administraties, openbare bedrijven, onderwijs, universiteiten,…) vallen echter nog steeds onder het stelsel van de loopbaanonderbreking. In dit gedeelte analyseren we ten eerste het tijdskrediet en vervolgens het stelsel van loopbaanonderbreking in de openbare sector. Tenslotte bespreken we de drie thematische vormen van loopbaanonderbreking die zowel in de privé- als openbare sector van toepassing zijn.

2.4.1.

Tijdskrediet

Het stelsel van tijdskrediet213 vormt een recht voor de werknemers uit de privésector en omvat drie formules: volledige onderbreking of halftijdse vermindering van prestaties, loopbaanvermindering en vermindering van de arbeidsprestaties. Via het tijdskrediet kan een werknemer zijn prestaties tijdelijk beperken of stopzetten zonder dat hierdoor een einde komt aan de bestaande arbeidsovereenkomst. De werknemer die wenst te genieten van het tijdskrediet dient, afhankelijk van de grootte van de onderneming, de werkgever 3 of 6 maanden op voorhand schriftelijk te verwittigen214. Gedurende het tijdskrediet is de werknemer beschermd tegen ontslag. Enkel in geval van dringende of voldoende reden kan de werkgever overgaan tot ontslag. De bescherming tegen ontslag eindigt 3 maanden na het einde van het tijdskrediet. De werknemer ontvangt van de RVA een onderbrekingspremie gedurende het tijdkrediet zodat de werknemer tijdens deze periode nog over een inkomen beschikt. Elke werknemer in de privésector heeft recht op tijdskrediet. Om echter de goede werking van de onderneming niet te verstoren moet er in een onderneming met ten hoogste 10 werknemers een akkoord zijn van de werkgever. Indien in een onderneming meer dan 5% van het aantal werknemers tegelijk van hun recht op tijdskrediet gebruik willen maken dan wordt een voorkeur- en planningsmechanisme toegepast teneinde de continuïteit van de arbeidsorganisatie te waarborgen. Het voorkeur- en planningsmechanisme wordt bepaald door de onderneming. Indien de onderneming geen eigen voorrangregeling heeft dan zijn volgende regels van toepassing: eerst wordt voorrang gegeven aan werknemers die hun recht op tijdskrediet gebruiken om palliatieve verzorging te verlenen, om een zwaar ziek gezins- of familieled te verzorgen, dan aan ouders met kinderen, vervolgens aan werknemers vanaf 50 jaar en tenslotte aan werknemers die een beroepsopleiding volgen. Voor de werknemers in de privésector die reeds vóór 2002 gebruik maakten van het vroegere stelsel van loopbaanonderbreking werden overgangsmaatregelen uitgevaardigd die de overgang tussen beide stelsels vlot moet laten verlopen. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen de aanvragen ingediend bij de RVA vóór en na 15 september 2001. De aanvragen tot loopbaanonderbreking ingediend vóór 15 september 2001 en die verder lopen na 1 januari 2002, kunnen verder gezet worden tot de duur bepaald in deze overeenkomst215. Is de aanvraag tot loopbaanonderbreking ingediend na 15 september 2001, dan zal de duur van de loopbaanonderbreking beperkt blijven tot één jaar.

213 214

215

Sinds 1 januari 2002 wordt het stelsel van tijdskrediet geregeld door CAO nr.77. De kennisgeving dient 3 maanden op voorhand te gebeuren indien er meer dan 20 werknemers zijn en om organisatorische redenen 6 maanden op voorhand indien er minder dan 20 werknemers zijn tewerkgesteld. Deze regeling valt onder de herstelwet van 22 januari 1985.


160

Grafiek 52 geeft het aantal werknemers in België die gebruik maakten van het vroegere stelsel van loopbaanonderbreking in de privésector waarvoor de overgangsmaatregelen van toepassing zijn en het aantal werknemers die gebruik maken van het stelsel tijdskrediet vanaf 2002. Het tijdskrediet kent een groot succes. Zo is het aantal werknemers die gebruik maken van het tijdskrediet in 2003 meer dan verdubbeld (+135%) ten opzichte van 2002. Daarnaast neemt het aantal werknemers uit de privésector die nog aanwezig zijn in de gewone stelsels van loopbaanonderbreking af (-42% ten opzichte van 2002). Mettertijd zal dit aantal volledig uitdoven.

Grafiek 52: Werknemers die hun arbeidstijd aanpassen in de privésector in België (2002 - 2003) 60 000 50 000 54 455

40 000 30 000 20 000

43 255 25 238

10 000

23 165

0 Loopbaanonderbreking

Bron:

2002

2003

Tijdskrediet

RVA

Van de 54.455 werknemers die gebruik maken van het stelsel van tijdskrediet in 2003 bedraagt het aandeel vrouwen 60,7%. In het Brussels Gewest zijn de vrouwen met 64,2% sterker vertegenwoordigd dan op nationaal vlak. Tabel 69 toont de ondervertegenwoordiging van de inwoners van het Brussels Gewest in deze federale maatregel aan. Slechts 5,6% van de vrouwelijke en 4,8% van de mannelijke werknemers die gebruik maken van het stelsel van tijdskrediet wonen in het Brussels Gewest. Vlaamse en Waalse vrouwen vertegenwoordigen respectievelijk 70,4% en 24,0% van de werkneemsters die tijdskrediet opnemen. Bij de mannen wonen respectievelijk 76,7% en 18,4% in het Vlaams en Waals Gewest.

Tabel 69:

Werknemers in de privésector en het stelsel van tijdskrediet volgens woonplaats en gender - 2003 Brussels Gewest

Vlaams Gewest

Waals Gewest

België

% BHG/België

Tijdskrediet Vrouwen Mannen Totaal % Vrouwen

1 859 1 037 2 896 64,2

23 276 16 420 39 696 58,6

7 922 3 941 11 863 66,8

33 057 21 398 54 455 60,7

5,6 4,8 5,3

626 754 935 431 1 562 186 40,1

266 431 419 587 686 019 38,8

990 159 1 478 964 2 469 125 40,1

9,8 8,4 8,9

Werknemers privésector216 Vrouwen Mannen Totaal % Vrouwen Bron:

96 974 123 946 220 920 43,9

RVA, EAK-NIS (2003), berekeningen Observatorium

Ook het aantal werknemers die gebruik maken van het stelsel van tijdskrediet ten opzichte van het aantal werknemers in de privésector toont aan dat het Brussels Gewest minder sterk vertegenwoordigd is dan de andere 216

Bron: NIS-EAK.


161

twee gewesten. Een op tien vrouwelijke loontrekkenden in de privésector woont in het Brussels Gewest, terwijl slechts 5,6% van de werkneemsters die gebruik maken van tijdskrediet in het Gewest wonen. Bij de mannen wonen 8,4% van de loontrekkenden en 4,8% van de werknemers met tijdskrediet in het Brussels Gewest. Anders gezegd, slechts 1,9% van de Brusselse werkneemsters in de privésector maakt gebruik van het tijdskrediet, in het Vlaams en Waals Gewest is dit percentage respectievelijk 3,7% en 3,0%. Het tijdskrediet is duidelijk een Vlaams fenomeen. De Vlaamse overheid moedigt werknemers aan gebruik te maken van het tijdskrediet door boven op de onderbrekingspremie een aanvullende zogenaamde aanmoedigingspremie toe te kennen. Op Vlaams niveau zijn er drie modules van aanmoedigingspremies217: het opleidingskrediet voor werknemers die een tijdskrediet opnemen om een opleiding te volgen, het zorgkrediet voor werknemers die een thematisch verlof218 opnemen en de aanmoedigingpremie voor werknemers van ondernemingen in moeilijkheden of in herstructurering die hun arbeidsduur verminderen. In 2003 ontving de Vlaamse overheid 24.016 aanvragen tot het bekomen van een aanmoedigingspremie in de privésector219. Van alle aanvragen in 2003 is 82% afkomstig van vrouwen. 97% van de premieaanvragen heeft betrekking op een zorgkrediet en 2% op een opleidingskrediet, het overige percentage is voor werknemers van ondernemingen in moeilijkheden of in herstructurering. In de zorgkrediet is er een sterk overwicht van vrouwen: 83% van de aanvragers is een vrouw. Daarbij komt dat 69% van de vrouwen die een zorgkrediet aanvragen tussen 26 en 35 jaar oud zijn. Het zorgkrediet wordt voornamelijk (in vier vijfde van de gevallen) aangevraagd voor de zorg van jonge kinderen. De aanmoedigingspremie bij zorgkrediet is dus vooral ten gunste van jonge vrouwen die de zorg van hun kinderen wensen te combineren met hun werk. Ook bij het opleidingskrediet is de verdeling uitgesproken volgens gender, 61% van de aanvragen komt van vrouwen. Er worden evenwel een aantal verschillen naargelang de leeftijd vastgesteld. Bij de vrouwen is de leeftijdscategorie tussen 26 en 40 jaar het meest vertegenwoordigd, terwijl de mannen jonger dan 30 jaar meer prominent aanwezig zijn. De drie formules waarvan men gebruik kan worden gemaakt in het algemeen stelsel van tijdskrediet zijn gebonden aan specifieke voorwaarden: Volledige onderbreking of halftijdse vermindering van prestaties Voor een volledige onderbreking dient men ten minste 12 maanden in de loop van de 15 maanden voorafgaande aan de aanvraag gewerkt te hebben. Indien de werknemer halftijds zijn loopbaan vermindert moet hij/zij tenminste 3/4-tijds zijn tewerkgesteld in het jaar dat de aanvraag voorafgaat. Als werknemer heb je recht op maximum één jaar tijdskrediet over je hele loopbaan, op te nemen in perioden van tenminste drie maanden. Een collectieve arbeidsovereenkomst kan deze duur verlengen tot maximum vijf jaar. Arbeidsduurvermindering met 1/5 Het laat de werknemer die reeds vijf jaar in dienst is en in het jaar voorafgaand aan de aanvraag voltijds heeft gewerkt toe om zijn arbeidsprestaties met een volledige dag of twee halve dagen per week te verminderen. Dit gedurende ten minste 6 maanden en maximum 5 jaar verspreidt over de gehele loopbaan van de werknemer. Vermindering van de arbeidsprestaties voor 50-plussers Werknemers van 50 jaar of ouder die reeds 5 jaar in dienst zijn bij dezelfde werkgever en een beroepsverleden van 20 jaar als loontrekkende hebben kunnen in aanmerking komen voor een vermindering van de arbeidsprestaties. Om zijn prestaties met 1/5 te verminderen dient de werknemer tijdens de 12 voorafgaande maanden voltijds of 4/5 tewerkgesteld zijn geweest. Voor een halftijdse vermindering moet gedurende 12 maanden voor de aanvraag minstens een 3/4-tijdse tewerkstelling worden bewezen.

217

218 219

We bespreken hier enkel de regeling voor de privésector. Voor de Vlaamse non-profit, de openbare sector en het onderwijzende personeel zijn er aparte regelingen die we hier niet behandelen. Ouderschapsverlof, verlof voor medische bijstand en verlof voor palliatieve zorgen. Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Aanmoedigingspremies bij loopbaanonderbreking en tijdskrediet – Jaarrapport 2003 aanmoedigingspremies – afdeling Tewerkstelling.


162

Het recht op tijdskrediet kan, in alle drie gevallen, maar gelden indien men reeds gewerkt heeft en is beperkt tot een bepaalde periode gedurende zijn carrière. Voor de hervorming van het stelsel konden pasafgestudeerden al meteen van 1/5 loopbaanonderbreking genieten. Tabel 70 toont het aantal werknemers naargelang de gekozen formule per gewest. De formule die zich specifiek op de 50-plussers richt kent de grootste bijval. In 2003 maakte 41,1% of 22.398 personen van deze formule in België gebruik. Hier merken we een duidelijk genderverschil: een kwart van de vrouwen maakt gebruik van de formule die zich specifiek op 50-plussers richt tegenover bijna twee derde van de mannen. Het gebruik van het tijdskrediet wordt door mannen dus duidelijk meer naar het einde van de loopbaan verschoven, alhoewel dit niet het oorspronkelijke doel is van het tijdskrediet. Anderzijds is het stelsel een manier om oudere werknemers langer te laten participeren op de arbeidsmarkt. Om in aanmerking te komen voor dit type van tijdskrediet dient de werknemer een beroepsverleden van minstens 20 jaar aan te tonen. Voor heel wat vrouwen is dit moeilijk. Het is echter mogelijk dat vrouwen in deze leeftijdsklasse van de andere formules gebruik maken. Het Brussels Gewest kent als enig gewest een lichte oververtegenwoordiging van het aantal vrouwen die van deze formule gebruik maken. 7,1% van de werkneemsters die tijdskrediet volgens deze formule nemen wonen in het Brussels Gewest. Dit is echter een ondervertegenwoordiging ten opzichte van het aantal vrouwelijke loontrekken in de privésector in deze leeftijdsklasse; 11,7% van de werkneemsters ouder dan 50 jaar woont immers in het Brussels Gewest. De ondervertegenwoordiging van het Brussels Gewest in deze formule is groter voor de mannen: slechts 3,9% van de werknemers die tijdskrediet opneemt woont in het Brussels Gewest.

Tabel 70:

Werknemers volgens formule tijdskrediet, woonplaats en gender - 2003 Brussels Gewest

Vlaams Gewest

Waals Gewest

België

% BHG/België

Volledige of halftijdse onderbreking Vrouwen Mannen Totaal % Vrouwen

874 348 1 222 71,5

9 635 2 894 12 529 76,9

3 789 848 4 637 81,7

14 298 4 090 18 388 77,8

6,1 8,5 6,6

Vrouwen Mannen Totaal

377 149 526

7 884 2 721 10 605

1 921 616 2 537

10 182 3 486 13 668

3,7 4,3 3,8

% Vrouwen

71,7

74,3

75,7

74,5

608 539 1 147 53,0

5 758 10 805 16 563 34,8

2 212 2 476 4 688 47,2

8 578 13 820 22 398 38,3

7,1 3,9 5,1

1 859 1 036 2 895 64,2

23 277 16 420 39 697 58,6

7 922 3 940 11 862 66,8

33 058 21 396 54 454 60,7

5,6 4,8 5,3

Vermindering 1/5

Vermindering van prestaties (vanaf 50 jaar) Vrouwen Mannen Totaal % Vrouwen Totaal Vrouwen Mannen Totaal % Vrouwen Bron:


Voor vrouwen vormt de volledige of halftijdse onderbreking de belangrijkste vorm van tijdskrediet. 47% van de Brusselse vrouwen die tijdskrediet opneemt maakt gebruik van deze formule. In het Vlaams en Waals Gewest is dit respectievelijk 41,4% en 47,8%. Slechts een derde van de Brusselse mannen maakt gebruik van deze formule. In de twee andere gewesten is dit lager: respectievelijk 17,6% en 21,5% in het Vlaams en Waals Gewest.


163

Brusselse vrouwen maken proportioneel minder gebruik van tijdskrediet om de arbeidsduur met een vijfde te verminderen. Een vijfde van de Brusselse vrouwen die tijdskrediet opnemen verminderen hun arbeidsprestaties met een vijfde. In het Vlaams en Waals Gewest maken vrouwen die tijdskrediet opnemen vaker gebruik van deze formule (respectievelijk 33,9% en 24,2%). Bij de mannen schommelt het aandeel rond de 14 - 16%. De veronderstelling dat mannen vaker gebruik maken van het tijdskrediet om hun arbeidsprestaties naar het einde van hun loopbaan te verminderen op basis van het hoge aandeel mannen in de formule die zich specifiek op 50-plussers richt wordt bevestigd door grafiek 53.

Grafiek 53: Brusselse werknemers die tijdskrediet opnemen volgens leeftijd en gender – 2003 a) Vrouwen

25-39 jaar 42,7%

b) Mannen 40-49 jaar 11,5% 40-49 jaar 18,0% 25-39 jaar 24,8%

< 25 jaar 1,3% 50 jaar en + 38,0%

Bron:

< 25 jaar 0,7%

50 jaar en + 62,9%


Meer dan vier op tien Brusselse vrouwen die tijdskrediet opnemen bevinden zich in de leeftijdsklasse 25 tot 39 jaar. Bij de Brusselse mannen is dit één op vier, wat ten opzichte van de Brusselse vrouwen lager is maar duidelijk hoger dan bij de Vlaamse en Waalse mannen (respectievelijk 11,9% en 13,0%). Vergeleken bij de Vlaamse en Waalse vrouwen is het aandeel van deze leeftijdsklasse bij de Brusselse vrouwen lager (respectievelijk 49,7% en 46,8%). De hoge proportie vrouwen in deze leeftijdsklasse hangt natuurlijk samen met de problematiek van het combineren van arbeid met het gezin. Via tijdskrediet proberen vrouwen beide te verzoenen, weliswaar soms ten koste van de uitbouw van hun eigen loopbaan. Nog teveel werkgevers beschouwen het nemen van tijdskrediet immers als een teken van minder beschikbaar zijn, minder loyaliteit ten overstaan van het bedrijf,… De leeftijdsklasse van 50 tot 65 jaar is bij de Brusselse vrouwen beter vertegenwoordigd dan in de andere twee gewesten. 38% van de Brusselse vrouwen die tijdskrediet opnemen behoort tot deze leeftijdsgroep tegenover 28,1% van de Vlaamse en 32,5% van de Waalse vrouwen. Bij de mannen is dit veruit de belangrijkste leeftijdsklasse. Het hogere aandeel van de 25 tot 39-jarigen bij de Brusselse mannen verklaart dat de leeftijdsklasse van de 50 tot 65-jarigen minder vertegenwoordigd is dan in de andere twee gewesten. 62,9% van de Brusselse mannen die tijdskrediet opnemen doet dit aan het einde van de loopbaan tegenover 73% van de Vlaamse en Waalse mannen. Grafiek 54 geeft het aandeel vrouwen die gebruik maken van het tijdskrediet in de verschillende leeftijdsklassen voor de drie gewesten. Hieruit blijkt eens te meer dat tijdskrediet voornamelijk door vrouwen wordt opgenomen in de leeftijdsklasse van 25 tot 39 jaar. Het aandeel van de vrouwen is eveneens hoog bij de -25-jarigen en de leeftijdsklasse van 40 tot 49 jaar maar zoals we eerder gezien hebben zijn deze leeftijdsklassen relatief minder omvangrijk bij de werknemers die tijdskrediet opnemen. In de leeftijdsklasse van de 50-plussers wordt tijdskrediet voornamelijk door mannen opgenomen.

164


De grafiek toont bovendien nogmaals het specifieke karakter van Brussel aan: het aandeel van de mannen die tijdskrediet opnemen in de leeftijdsklasse 25 tot 40 jaar is hoger dan in de andere gewesten, terwijl vrouwen in de meerderheid zijn bij de 50-plussers.


165

Grafiek 54: Aandeel vrouwen volgens woonplaats en leeftijdsklasse - 2003 100,0 90,0 80,0

72,7 75,5 73,8

72,9

70,0 60,0 50,0

87,9

85,6

85,5 74,7 67,3

52,0

74,2

73,1

69,1

47,3 38,8

35,3

40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Brussels Gewest

Vlaams Gewest < 25 jaar

Bron:

2.4.2.

25-39 jaar

Waals Gewest 40-49 jaar

België

50 jaar en +


Loopbaanonderbreking

In het vorige gedeelte werd het tijdskrediet dat van toepassing is in de privésector onder de loep genomen. In de openbare sector zijn de gewone stelsels van loopbaanonderbreking van toepassing. De RVA maakt een onderscheid tussen de gewone stelsels van loopbaanonderbreking en de drie vormen van thematisch verlof: ouderschapverlof, palliatief verlof en medische bijstand. Eerst concentreren we ons op de gewone loopbaanonderbreking en daarna gaan we dieper in op de bijzondere stelsels.

A. Gewone loopbaanonderbreking Het gewone stelsel van loopbaanonderbreking geeft aan werknemers in de openbare sector de mogelijkheid om hun arbeidsovereenkomst volledig of gedeeltelijk te onderbreken. De gewone loopbaanonderbreking is onderverdeeld in diverse stelsels die eigen zijn aan de openbare sector, het onderwijs, de universiteiten, de rechterlijke orde en de autonome overheidsbedrijven. In al deze reglementeringen blijven de basisprincipes dezelfde, de praktische uitvoeringsbepalingen en de voordelen voor de werknemers kunnen verschillen naargelang de sector en het statuut waarin men tewerkgesteld is220. Het is echter niet de bedoeling om deze diverse stelsels uitvoerig te beschrijven, we beperken ons hier tot een algemeen beeld van het gewone stelsel van loopbaanonderbreking. Algemeen tellen we 79.904 personen in het gewone stelsel van loopbaanonderbreking in 2003. Het aandeel vrouwen is hier meer uitgesproken dan in het stelsel van tijdskrediet (namelijk 82% tegenover 61%). Loopbaanonderbreking is een uitgesproken vrouwenzaak: 82,2% van de Brusselaars die gebruik maken van deze maatregel zijn vrouwen, tegenover 80,9% van de Vlaamse en 85,1% van de Waalse werknemers die loopbaanonderbreking opnemen. Net zoals bij andere federale maatregelen zijn de inwoners van het Brussels Gewest ondervertegenwoordigd. Slecht 3,6% van de vrouwen en mannen in het stelsel van loopbaanonderbreking woont in het Brussels Gewest. Wat de vrouwen betreft, vertegenwoordigen het Vlaams en Waals Gewest respectievelijk 68,1% en 28,3%. Bij de mannen is dit respectievelijk 73,6% en 22,8%. Net zoals bij het tijdskrediet moedigt het Vlaams Gewest, door

220

Een volledig overzicht kan men vinden op www.rva.be


166

middel van de aanmoedigingspremies, het gebruik van loopbaanonderbreking aan in de Vlaamse openbare sector en in de Vlaamse social profit sector. In de openbare sector wordt in vergelijking met de privésector meer gebruik gemaakt van maatregelen die het mogelijk maken de arbeidstijd tijdelijk aan te passen. 5,6% van de vrouwen in het Brussels Gewest die werken in de openbare sector maken gebruik van loopbaanonderbreking ten opzichte van 1,5% van de mannen. In Vlaanderen maken ruim 14,4% van de vrouwen tegenover 4,1% van de mannen gebruik van loopbaanonderbreking. Het Waals Gewest schommelt hier tussen met respectievelijk 11,2% en 2,0%.

Tabel 71:

Werknemers in het gewone stelsel van loopbaanonderbreking volgens gewest, type onderbreking en gender - 2003 Vrouwen Aantal %

Mannen Aantal %

Totaal Aantal %

% Vrouwen

Brussels Gewest Volledige onderbreking Vermindering met 1/5 Vermindering met 1/4 Vermindering met 1/3 Vermindering met 1/2 Totaal

382 502 70 39 1 387 2 380

16,1 21,1 2,9 1,6 58,3 100,0

118 124 13 1 259 515

22,9 24,1 2,5 0,2 50,3 100,0

500 626 83 40 1 646 2 895

17,3 21,6 2,9 1,4 56,9 100,0

76,4 80,2 84,3 97,5 84,3 82,2

4 586 10 726 2 545 848 25 966 44 672

10,3 24,0 5,7 1,9 58,1 100,0

813 4 374 222 161 4 968 10 537

7,7 41,5 2,1 1,5 47,1 100,0

5 399 15 100 2 767 1 009 30 934 55 209

9,8 27,4 5,0 1,8 56,0 100,0

84,9 71,0 92,0 84,0 83,9 80,9

2 162 2 799 953 292 12 335 18 542 65 594

11,7 15,1 5,1 1,6 66,5 100,0

403 974 82 36 1 761 3 257 14 310

12,4 29,9 2,5 1,1 54,1 100,0

2 565 3 773 1 035 328 14 096 21 799 79 904

11,8 17,3 4,7 1,5 64,7 100,0

84,3 74,2 92,1 89,0 87,5 85,1 82,1

Vlaams Gewest Volledige onderbreking Vermindering met 1/5 Vermindering met 1/4 Vermindering met 1/3 Vermindering met 1/2 Totaal Waals Gewest Volledige onderbreking Vermindering met 1/5 Vermindering met 1/4 Vermindering met 1/3 Vermindering met 1/2 Totaal Totaal België Bron:


In de drie gewesten opteren zowel vrouwen als mannen eerder voor deeltijdse vermindering van prestaties. De verminderingen van prestaties met 1/3 en 1/4 kennen daarentegen minder succes. Toch zijn er een aantal gewestelijke verschillen. Zo is het aandeel vrouwen (16,1%) en mannen (22,9%) in het Brussels Gewest die hun loopbaan volledig onderbeken groter dan in de andere twee gewesten. De Vlaamse mannen geven vaker de voorkeur aan een vermindering met 1/5 (41,5%), terwijl de halftijdse vermindering van prestaties vooral succes kent bij de Waalse vrouwen (66,5%). Een vroeger uitgevoerde studie221 toont aan dat het nemen van loopbaanonderbreking vaak leidt tot een progressieve terugtrekking uit de arbeidsmarkt. Werknemers die gebruik maken van het stelsel gaan na hun loopbaanonderbreking vaker deeltijds werken. In België behoort 40% van de vrouwen en 69% van de mannen die loopbaanonderbreking nemen tot de leeftijdsklasse van 50 jaar en ouder. Net als in de privésector wordt de loopbaanonderbreking vaak gebruikt om het naar het einde van de loopbaan toe wat rustiger aan te doen op de arbeidsmarkt. 221

The career break scheme in Belgium and the incentive premiums by the Flemish Government, Brussels 1-20 February 2004, IDEA Consult (2001), Evaluatie Vlaamse premie loopbaanonderbreking en arbeidsduurvermindering, maart 2001.


167

B. Bijzondere stelsels van loopbaanonderbreking Naast het gewone stelsel van loopbaanonderbreking voorziet de reglementering in drie bijzondere stelsels van loopbaanonderbreking die van toepassing zijn voor de werknemers uit de privé- en openbare sector: het ouderschapsverlof, het verlof voor medische bijstand en het verlof voor palliatieve zorgen. Van de 22.226 personen in België die in 2003 deze formules hebben genoten zijn er 19.159 vrouwen en amper 3.068 mannen (respectievelijk 86,2% en 13,8%). De bijzondere stelsels kennen ten opzichte van 2002 een groeiend succes van 58,1% (of +6.604 vrouwen en +1.566 mannen). Deze stijging is voor het grootste deel toe te schrijven aan het ouderschapsverlof dat met bijna 65% is toegenomen. Net als bij het tijdskrediet en de gewone loopbaanonderbreking is het aantal inwoners van het Brussels Gewest ondervertegenwoordigd in deze federale maatregel. Slechts 5,4% van de vrouwen en 3,7% van de mannen die beroep doen op een bijzonder stelsel van loopbaanonderbreking woont in het Brussels Gewest. 72,4% van de vrouwen en 82,1% van de mannen wonen in het Vlaams Gewest, terwijl respectievelijk 22,2% en 14,2% in het Waals Gewest wonen.

Grafiek 55: Werknemers die een beroep doen op de bijzondere stelsels in België - 2003 18 000

16 721

16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000

2 398

2 316 642

0 Ouderschapsverlof

Medische bijstand Vrouwen

Bron:

122

28

Palliatieve zorgen

Mannen

RVA

Het ouderschapsverlof vertegenwoordigt algemeen 86% van de bijzondere stelsels. In het Brussels Gewest heeft deze maatregel relatief meer gewicht: 93% van het aantal werknemers binnen de bijzondere stelsels van loopbaanonderbreking die kiezen voor ouderschapsverlof woont in het Brussels Gewest tegenover 85% in het Vlaams en 90% in het Waals Gewest. Het ouderschapsverlof biedt de werknemer de mogelijkheid zijn arbeidsprestaties te verminderen met het oog op de verzorging van zijn kinderen bij de geboorte of adoptie. Om de gelijkheid tussen vrouwen en mannen aan te moedigen is dit recht niet overdraagbaar dit wil zeggen dat als één van beide ouders zijn recht op ouderschapsverlof niet gebruikt dit niet kan worden door gegeven aan de andere ouder. De werknemer kan het ouderschapsverlof222 opnemen op drie mogelijke manieren: gedurende 3 maanden kan de werknemer zijn arbeidsprestaties volledig onderbreken; deze periode kan in bepaalde sectoren opgesplitst worden per maand; gedurende 6 maanden kan een voltijds tewerkgestelde werknemer overstappen naar een halftijdse tewerkstelling. Dit verlof kan niet worden opgesplitst; gedurende 15 maanden kan een voltijds tewerkgestelde werknemer zijn prestaties verminderen met 1/5. Dit verlof kan worden opgesplitst worden met periodes van minimum 3 maanden. 222

De werknemers in de privésector en in de plaatselijke of provinciale besturen moeten tijdens de 15 maanden die aan de aanvraag voorafgaan door een arbeidsovereenkomst met een werkgever verbonden zijn geweest gedurende 12 maanden om recht te hebben op ouderschapsverlof.

168


Vanaf de geboorte van het kind kan de werknemer het ouderschapsverlof opnemen, dit verlof kan uitgeoefend worden tot het kind de leeftijd van 4 jaar heeft bereikt. Indien het kind voor 66% lichamelijk of geestelijk ongeschikt is kan het recht op ouderschapsverlof worden uitgeoefend tot het kind acht jaar wordt. Bij adoptie kan het verlof worden opgenomen gedurende een periode van vier jaar die begint te lopen vanaf de dag van inschrijving van het kind bij de gemeente en zolang het kind de leeftijd van acht jaar niet heeft bereikt. Het ouderschapsverlof biedt jonge ouders de mogelijkheid werk, vrije tijd en de zorg voor jonge kinderen te combineren. Deze maatregel die in wezen genderneutraal is, wordt voor ruim 87% door vrouwen opgenomen waardoor stereotypes inzake rollenpatronen bevestigd worden. Hoewel het aantal mannen slechts 12,5% bedraagt, merken we toch op dat hun aantal lichtjes aan het stijgen is. In 2002 vertegenwoordigden de mannen nog maar 9%. Een studie223 toont aan dat de mannen die gebruik maken van het ouderschapsverlof vooral hoger geschoolden zijn van wie de partner eveneens een hogere opleiding genoot. Arbeiders daarentegen blijken bijna nooit voor ouderschapsverlof te kiezen. De proportie mannen die deze vorm van loopbaanonderbreking opnemen is hoger in het Vlaams Gewest: 13,9% van de ouders die ouderschapsverlof opnemen zijn vaders. In het Brussels en Waals Gewest is dit respectievelijk 9,7% en 8,7%. In de bijzondere stelsels neemt 13,3% van de werknemers loopbaanonderbreking voor medische bijstand. Dit biedt de werknemer de mogelijkheid zijn arbeidsprestaties tijdelijk te schorsen om bijstand te verlenen aan een gezinslid of een familielid tot de 2de graad dat lijdt aan een zware ziekte. In het Brussels Gewest vertegenwoordigt dit bijzondere stelsel 6,6% van de loopbaanonderbrekingen. Het aandeel vrouwen die loopbaanonderbreking nemen in het kader van medische bijstand is er evenwel grootst (90%). Ook in de twee andere gewesten zijn vrouwen ruimschoots in de meerderheid (respectievelijk 77% in het Vlaams en 85% in het Waals Gewest). Nauw hierbij aansluitend is elke vorm van bijstand (hetzij medisch, sociaal, administratief of psychologisch) en verzorging van een ongeneeslijk ziek persoon die zich in de terminale fase bevindt. Slechts 0,7% van de werknemers heeft in 2003 loopbaanonderbreking genomen voor palliatieve zorgen. Ook deze vorm van loopbaanonderbreking wordt hoofdzakelijk door vrouwen genomen (81,3% op niveau van het land). Samengevat, net zoals deeltijds werken is het tijdelijk aanpassen van de werktijd vooral een vrouwenzaak. Er wordt van deze maatregelen hoofdzakelijk gebruikgemaakt om de zorg voor het gezin met loonarbeid te kunnen combineren. Mannen maken eerder gebruik van de maatregelen om hun loopbaan vroegtijdig te beëindigen. Vrouwen daarentegen passen hun werktijd noodgedwongen aan op een leeftijd waarop mannen hun beroepsloopbaan volop aan het uitbouwen zijn en beperken zo vaak de uitbouw van hun eigen beroepsloopbaan.

223

Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, 2002, Vaders in soorten. (uit het artikel "Kathleen Van Brempt wil ouderschapsverlof toegankelijker maken en uitbreiden" Persartikel van 29 januari 2004)


169

Besluit In het eerste hoofdstuk werden de begunstigden van een aantal gewestelijke maatregelen onder de loep genomen. De belangrijkste gewestelijke maatregel zijn de gesubsidieerde contractuelen (geco's). Via deze maatregel wil men zowel de dienstverlening van de openbare en de non-profitsector verbeteren als de tewerkstelling bevorderen van kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt. Al naargelang de reglementering waarop de geco-arbeidsplaatsen toegekend werden, maakt men een onderscheid tussen de geco-banen bij plaatselijke overheden en deze bij bepaalde overheden en vzw's. In beide gevallen is de proportie vrouwen in deze maatregel hoger dan hun aandeel in de werkloosheid. Bij de OCMW's wordt twee derde van de geco-arbeidsplaatsen ingevuld door vrouwen, terwijl dit bij de gemeenten iets meer dan de helft is. Zes op de tien geco-werknemers bij de bepaalde overheden en vzw's ten slotte worden door vrouwen ingenomen. Bij de geco-arbeidsplaatsen voor laaggeschoolde werknemers stellen we echter een sterkere vertegenwoordiging van de mannen vast. Vaak houdt dit verband met het beroep, zoals chauffeur, hulparbeider en handlanger. Deze beroepen hebben een eerder mannelijke connotatie. De Doorstromingsprogramma's (DSP) worden zowel door de federale als door de gewestelijke overheid gefinancierd. Langdurige werkzoekenden krijgen een contract van bepaalde duur om gedurende deze periode onder begeleiding werkervaring op te doen en tegelijkertijd een beroepsopleiding te volgen. Minder dan een derde van de doorstromingscontracten worden ingevuld door vrouwen. Laaggeschoolden zijn sterker vertegenwoordigd bij de begunstigden van deze maatregel dan hun aandeel in de werkloosheid. Dit houdt verband met het criterium dat de Brusselse Regering heeft opgelegd. Vrouwelijke DSP'ers zijn voornamelijk tewerkgesteld als verzorgster, ze verzorgen het onthaal of de vorming van kinderen. De mannelijke DSP'ers vinden we vooral terug in de beroepen die verband houden met renovatie van gebouwen, sportanimator en tuinman. Drie gewestelijke maatregelen ter ondersteuning van tewerkstelling of jobcreatie passeerden de revue. In termen van tewerkstelling zijn deze maatregelen eerder beperkt. Vaak richten ze zich ook tot een specifieke groep van werkzoekenden. Wat de beroepsoverstappremies betreft, wordt de werkzoekende een combinatie van arbeid en beroepsopleiding aangeboden. Vooral kleine bedrijven, die zelf niet over een opleidingsbeleid beschikken, maken gebruik van deze maatregel om een kwalificerende opleiding aan te bieden aan hun nieuwe werknemers. Naargelang het type van beroepsoverstappremie schommelt het aandeel vrouwen tussen een derde en de helft van de begunstigden. Bij vrouwelijke werknemers maken werkgevers minder gebruik van de bijkomende subsidie om een voogd in de onderneming aan te stellen. Hoewel de resultaten na afloop van de maatregel met voorzichtigheid moeten geïnterpreteerd worden, blijken mannen vaker nog tewerkgesteld te zijn dan vrouwen na het wegvallen van de subsidie. Via KB 123 en KB 258 moedigt het Brussels Gewest financieel de rekrutering van vaak hoogopgeleide werknemers ter ondersteuning van een uitbreidingsproject van een onderneming of ter ondersteuning van de expansie aan. De rechtstreekse tewerkstelling van deze maatregel is eerder beperkt. Het aandeel van de vrouwen in deze maatregelen schommelt tussen 28% voor KB 123 en 43% voor KB 258. Het aandeel van de vrouwen die echter een contract van onbepaalde duur krijgen aangeboden is lager dan bij de mannen. Een gebrek aan voldoende talenkennis bij de Brusselse werkzoekenden wordt door de werkgevers nogal eens naar voren geschoven als verklaring voor de rekruteringsmoeilijkheden. Om hieraan tegemoet te komen kunnen werkzoekenden bij ondertekening van een arbeidscontract van minstens 6 maanden een taalopleiding bij één van de partners volgen. Om in aanmerking te komen voor deze taalcheques dient de werkzoekende eerst een test af te leggen in de Taalhoek bij de BGDA. De werkzoekenden testen vooral hun kennis van het Nederlands en het Frans. Vrouwelijke werkzoekenden scoren gemiddeld beter op deze testen en komen dus ook vaker in aanmerking voor een waardebon voor een taalcheque. 31% van de vrouwen en 23% van de mannen wisselde deze bon bovendien in voor een opleiding.

170


Het gewest wil via een aantal maatregelen het ondernemerschap stimuleren. Gegevens inzake de begunstigden uitgesplitst naar geslacht zijn echter een witte vlek. Ze zijn niet of slechts gedeeltelijk voor handen, waardoor een evaluatie van deze maatregelen vanuit een genderperspectief niet mogelijk is. Het tweede hoofdstuk analyseerde een aantal federale maatregelen vanuit een genderperspectief. Naast het aandeel van de vrouwen kwam ook de specifieke situatie van het Brussels Gewest in de kijker. De geanalyseerde gegevens dateren van 2003. Hoewel een aantal van deze maatregelen hervormd werden, geven de resultaten niettemin een idee van het aandeel van de Brusselse vrouwen en mannen. Hoewel de besproken maatregelen zich zowel tot vrouwen als tot mannen richten zijn er vier maatregelen die een eerder "vrouwelijk" karakter hebben door het grote aantal vrouwen die de maatregel genieten. Het gaat om de Plaatselijke Werkgelegenheidsagentschappen (PWA), de dienstencheques, het tijdskrediet en de loopbaanonderbreking. In het geval van de PWA en dienstencheques komt deze hoge proportie vrouwen voort uit het feit dat het hoofdzakelijk om de verlening van huishoudelijke diensten bij particulieren gaat. Het PWA-stelsel is echter ook opengesteld voor rechtspersonen en vooral in het Brussels Gewest wordt een beroep gedaan op deze dienstverlening; bijna een op vijf gebruikers in het Brussels Gewest zijn rechtspersonen. In het Brussels gewest zijn vrouwen minder sterk aanwezig bij de PWA-werknemers dan in de andere twee gewesten, ze blijven niettemin wel duidelijk in de meerderheid. De mannen die in het stelsel werken zijn gemiddeld ouder, maar ook bij de vrouwen behoort de grootste groep van de werknemers tot de leeftijdsklasse van de 45-plussers. Anders dan in de twee andere gewesten is meer dan de helft van de PWA-werkneemsters een samenwonende met gezinslast. Het systeem van de dienstencheques vervangt het PWA-stelsel voor dienstverlening in het huishouden. Maar de dienstencheques kunnen ook gebruikt worden in strijkateliers, voor boodschappendiensten en voor de mindermobielencentrale. Zo goed als alle werknemers aangeworven in dit stelsel zijn vrouwen. In het Brussels Gewest kende dit systeem een moeizamere start. De maatregelen voor loopbaanonderbreking en tijdskrediet richten zich tot vrouwen en mannen in de openbare en de privésector en bieden de mogelijkheid om de arbeidstijd aan te passen in functie van het privéleven. Acht op de tien werknemers in de openbare sector die gebruikmaken van de mogelijkheid tot loopbaanonderbreking zijn vrouwen. Dit is duidelijk hoger dan hun aandeel bij de werknemers in deze sector. Tijdskrediet kan opgenomen worden door werknemers in de privésector. Ongeveer zes op tien werknemers die hier gebruik van maken zijn vrouwen, wat eveneens hoger is dan hun aandeel in deze sector. Mannen die voor deze maatregel opteren zijn nog witte raven. Bovendien is er een duidelijk genderverschil. Vrouwen maken vooral gebruik van de maatregel in de leeftijdsklasse 25-40 jaar, dus om arbeid met het gezinsleven te combineren, terwijl mannen die gebruikmaken van het stelsel het vooral vanaf de leeftijd van 50 jaar doen om de arbeid langzaam af te bouwen. Dit kan belangrijke (financiële) gevolgen hebben voor de loopbaan en het pensioen. Vrouwen onderbreken hun carrière in een periode waarin mannen hun loopbaan uitbouwen. Bij de bijzondere stelsels van loopbaanonderbreking die zowel door werknemers in de privésector als de openbare sector genomen kunnen worden is het ouderschapsverlof veruit de meest populaire maatregel. Door een startbaanverplichting voor werkgever en een doelgroepvermindering op de werkgeversbijdragen wil de startbaanovereenkomst het aanwerven van jonge werknemers bevorderen. Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in deze maatregel ten opzichte van hun aandeel bij de schoolverlaters en bij de jonge werkzoekenden. Deze vaststelling gaat vooral op voor laaggeschoolde vrouwen. Zij maken slechts 40% van alle laaggeschoolde werknemers aangeworven via startbaanovereenkomst uit. Uit een analyse van de startbaanovereenkomsten bij Brusselse werkgevers bleek dat de vraag naar hooggeschoolde werknemers duidelijk hoger is dan in de twee andere gewesten. Bij deze werkaanbiedingen werd vaker een vrouw aangenomen dan een man, terwijl bij werkaanbiedingen waar een laaggeschoolde werd gezocht vaker een man werd aangeworven. Ondanks de toename van het algemene scholingsniveau kent het Brussels Gewest echter de grootste proportie laaggeschoolde vrouwen van het land.


171

In 2004 werd de startbaanverplichting sterk afgezwakt. Voortaan kunnen bedrijven alle werknemers jonger dan 26 jaar in rekening brengen en dit meerdere malen tot hun 26ste verjaardag. Bij de aangifte moet de werkgever bovendien nog enkel het onderscheid maken tussen een startbaanovereenkomst en een gewone overeenkomst indien hij wil genieten van een verminderde werkgeversbijdrage. De doelgroepvermindering, waarbij werkgevers minder sociale bijdragen moeten betalen voor bepaalde voornamelijk laaggeschoolde werknemers werd ook mogelijk voor bedrijven zonder startbaanverplichting. De maatregel richt zich nu bijna uitsluitend tot laaggeschoolde werknemers. Gezien de ondervertegenwoordiging van de vrouwen bij het aanwerven van laaggeschoolde werknemers dreigen de hervormingen van de maatregel deze ondervertegenwoordiging enkel te bevestigen. Het Plan Activa is een verzamelnaam voor een aantal maatregelen ter activering van langdurig werklozen. De RVA subsidieert het nettoloon van de werknemer zodat de loonkost voor de werkgever vermindert. Voor 45plussers zijn de voorwaarden minder streng. Gezien de verschillende vormen werden in 2004 verschillende wijzigingen doorgevoerd die tot een vereenvoudiging zouden moeten leiden. In het Brussels Gewest maken vrouwen minder dan de helft uit van de werknemers in deze maatregelen. Dit is niet enkel een ondervertegenwoordiging in vergelijking met de proportie vrouwen in de twee andere gewesten, maar ook in verhouding met het aandeel van de Brusselse vrouwen in de langdurige werkloosheid. Tijdens de analyse van de resultaten van de federale maatregelen werd de specifieke situatie van het Brussels Gewest eveneens belicht. Het Brussels Gewest is immers ondervertegenwoordigd in elk van de beschreven federale maatregelen. Ondanks zijn hoge werkloosheidscijfers worden minder Brusselaars tewerkgesteld via één van de Activa-maatregelen. Ook bij de tewerkstellingen via de startbaanovereenkomst vinden we minder Brusselse werknemers en dit ondanks de relatief jonge bevolking van het Brussels Gewest. Specifiek voor de PWA's en de dienstencheques kan de terughoudendheid voor het gebruik van dergelijke maatregelen voor huishoudelijke hulp bij particulieren een mogelijke verklaring bieden voor de minder sterke vertegenwoordiging van de Brusselse bevolking in deze federale maatregel. Wat het aandeel van de Brusselaars bij de maatregelen voor loopbaanonderbreking en tijdskrediet betreft, is er sprake van een vertekening. Vlaamse werknemers kunnen immers een zogenaamde aanmoedigingspremie bovenop de federale premie ontvangen.

ALGEMEEN BESLUIT In 2002 engageerden de Brusselse regering en de sociale partners zich in het Sociaal Pact voor de Werkgelegenheid voor de Brusselaars om alle vormen van discriminatie tegen te gaan. De Economisch Sociale Raad gaf het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties de opdracht om de positie van de vrouwen op de Brusselse arbeidsmarkt in kaart te brengen. Na een eerste publicatie van een brede waaier aan statistische gegevens omtrent de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt in 2004, volgt deze tweede publicatie waar de deelname van de vrouwen in een aantal belangrijke maatregelen inzake tewerkstelling en beroepsopleiding geanalyseerd wordt. Dit rapport combineert op een originele manier de gegevens van verschillende gewesten gemeenschapsinstellingen. De hier verzamelde gegevens dateren hoofdzakelijk van 2003. Een eerste algemene vaststelling is de moeilijkheid om de gegevens opgesplitst naar vrouwen/mannen, en zeker in combinatie met andere kenmerken van de deelnemers, te bekomen. Vaak zijn deze gegevens immers niet beschikbaar bij de betrokken diensten. Deze naar gender uitgesplitste gegevens vormen echter de basis van een gelijkekansenbeleid. De begeleidingsmaatregelen die de BGDA aanbiedt richten zich zowel tot vrouwen als tot mannen. Ook bij het merendeel van de partners wordt er geen onderscheid gemaakt. Of het nu om de maatregelen van de dienst Arbeidsbemiddeling of de andere maatregelen in het socioprofessioneel inschakelingsdispositief gaat, we hebben een gelijk aandeel vrouwen en mannen kunnen vaststellen in het merendeel van de begeleidingsmaatregelen. Drie maatregelen vormen hierop een uitzondering. Zo ontvangt de dienst Sociale consultatie relatief minder vrouwen. De gezondheidsfactor blijkt hier echter meer doorslaggevende waarde te hebben bij de begeleiding van de werkzoekenden dan de verschillen tussen vrouwen en mannen. Een tweede begeleidingsmaatregel waar het aandeel van de vrouwen lager ligt, is de ondersteuning van de creatie van een microproject. Het aandeel van de vrouwen in deze maatregel ligt in de buurt van het aandeel van de vrouwen bij het geheel van startende ondernemingen in het Brussels Gewest; een derde van de deelnemers is een vrouw. Bij de maatregel voor het onthaal van de kinderen van werkzoekenden stellen we het omgekeerde vast, hier zijn het vooral vrouwen die deze maatregel genieten. Hoewel het niet om een specifieke maatregel gaat, richten sommige partners zich tot een vrouwelijk doelpubliek. Anderen tellen dan weer meer deelnemers van het ene geslacht omwille van de toeleiding die ze verzorgen naar een bepaald beroep of sector. Hier zijn weinig verrassingen: inschakelingstrajecten in de personenzorg hebben hoofdzakelijk vrouwelijke deelnemers en vzw's die de toeleiding naar de bouwsector verzorgen kennen voornamelijk mannelijke deelnemers. Uit de analyse van de kenmerken van de deelnemers aan de acties georganiseerd door de verschillende diensten en partners van de BGDA blijkt ook hun complementariteit. Bij de Socioprofessionele begeleidingsdienst en de OCMW's merken we een groter aandeel van de jongeren bij de vrouwen, bij het publiek van de inschakelingsvzw's is het net andersom. Jongeren zijn iets sterker vertegenwoordigd bij de mannen dan bij de vrouwen. Terwijl het publiek dat door de diensten van de BGDA begeleid wordt eerder een korte inactiviteitsduur heeft, is het publiek dat door de OCMW's, en in mindere mate ook door de inschakelingsvzw's, begeleid wordt langere tijd werkzoekend. Net zoals we dit in de globale werkloosheidscijfers kunnen vaststellen, is een lange inactiviteitsduur vaker een kenmerk van de vrouwelijke dan van de mannelijke deelnemers. Op basis van de beschikbare gegevens kunnen we besluiten dat vrouwen een iets hogere doorstroom naar de arbeidsmarkt kennen. De gegevens laten echter niet toe om de job te evalueren in termen van arbeidsvoorwaarden (arbeidscontract van onbepaalde of bepaalde duur, uurrooster,…). Deze eerder positieve resultaten kunnen we echter lijnrecht plaatsen tegenover de vaststelling dat vrouwen vaker in de langdurige werkloosheid verstrikt raken. Een mogelijke hypothese om deze tegenstrijdige vaststellingen te verklaren, die echter niet op basis van de gegevens waarover we beschikken geverifieerd kan worden, is dat vrouwen die deelnemen aan begeleidingsmaatregelen reeds een aantal randvoorwaarden hebben vervuld, bijvoorbeeld voor vrouwen met jonge kinderen gaat het dan om het vinden van kinderopvang.

173

Beroepsopleiding is door het aanleren van nieuwe vaardigheden een belangrijke schakel in het tewerkstellingsbeleid, enerzijds is het een manier om werkzoekenden in te schakelen op de arbeidsmarkt, anderzijds dient het ook ter ondersteuning van de werknemers om zich aan te passen aan de evoluties binnen hun werkomgeving. Vrouwen investeren meer in de initiële opleiding. Dit resulteert in een werkzaamheidsgraad voor hooggeschoolde vrouwen die deze van de mannen benadert en door een grotere uitstroom uit de werkloosheid. Daar staat echter tegenover dat vrouwen vaker tewerkgesteld zijn in een job waarvan de diplomavereisten lager zijn dan het diploma waarover ze beschikken. Bovendien is de toegang tot opleiding op de werkvloer beperkter voor vrouwen. Op basis van gegevens van de Nationale Bank van België konden we immers vaststellen dat, met uitzondering van de participatiegraad, alle parameters voor bedrijfsopleiding lager liggen bij de vrouwen (duur en prijs). Vrouwelijke werknemers volgen kortere en goedkopere opleidingen dan mannelijke werknemers. De sterke concentratie van vrouwen in sectoren die relatief minder investeren in opleiding, de loonverschillen tussen vrouwen en mannen en het feit dat vrouwen vaker deeltijds werken verklaren in belangrijke mate deze genderverschillen. De investering van vrouwen in opleiding blijft zeker niet beperkt tot het initiële onderwijs zoals blijkt uit de gegevens van het onderwijs van de sociale promotie. Dit type onderwijs richt zich hoofdzakelijk tot personen die zich na de leerplichtige leeftijd willen bijscholen of een diploma willen behalen. Het aanbod dat door beide taalgemeenschappen wordt aangeboden is ruim. Het percentage vrouwen in de opleidingsonderdelen weerspiegelt de segregatie die we eveneens in het initiële onderwijs als op de arbeidsmarkt vaststellen. Net zoals in het klassieke onderwijs slagen vrouwen meer dan mannen. Schoolmoeheid en andere problemen kunnen er voor zorgen dat jongeren de schoolbanken vroegtijdig verlaten zonder diploma op zak. Eén van de antwoorden op het afhaken van deze jongeren is de organisatie van een combinatie tussen theoretische en praktische kennis op de werkvloer. Hier vinden we zowel het leercontract georganiseerd door de middenstand als het alternerend onderwijs georganiseerd door de CEFA aan Franstalige kant en de CDO/CDV aan Nederlandstalige kant. De lage proportie meisjes in deze onderwijsvormen kan gedeeltelijk verklaard worden door het feit dat jongens vaker afhaken op school. Anderzijds is het ook zo dat het aanbod in dit type onderwijs eerder als "mannelijk" beschouwd kan worden (bouw, garages,…) Een vierde van de leerjongeren zijn meisjes. Bij de CEFA en de CDO/CDV vormen meisjes een derde van het aantal leerlingen. Het grote probleem van dit onderwijstype is het vinden van een stageplaats, wat essentieel is om zijn of haar diploma te verzilveren op de arbeidsmarkt. Ongeveer een vierde van de meisjes of jongens vindt geen stageplaats tijdens hun opleiding. In het Brussels Gewest zijn twee openbare instellingen verantwoordelijk voor de organisatie en het aanbod van de beroepsopleidingen, Bruxelles Formation aan Franstalige kant en de VDAB aan Nederlandstalige kant. Iets meer dan 4.600 werkzoekenden hebben in 2003 een opleiding bij één van deze instellingen gevolgd. Het globale percentage vrouwen schommelt van 35,2% voor Bruxelles Formation tot 41,1% bij de VDAB. Deze opleidingen worden vaak in overleg met de sectoren en/of de BGDA georganiseerd. Beide instellingen bieden zowel korte als langdurige opleidingen aan. De gemiddelde duur van de opleiding is echter korter voor vrouwen dan voor mannen. Bij de partners van Bruxelles Formation en de VDAB die bovendien door de BGDA erkend zijn als inschakelingsvzw ligt het percentage vrouwelijke werkzoekenden die een opleiding volgen iets hoger. Dit is in grote mate te wijten aan de inspanningen die deze vzw's doen om ook laaggeschoolde vrouwen een opleiding en een toeleiding naar de arbeidsmarkt te bieden. Iets meer dan de helft van de 5.000 werkzoekenden die deze vzw's begeleiden zijn vrouwen. De resultaten in termen van een ervaring op de werkvloer tijdens de begeleiding of het vinden van een job na de begeleiding zijn iets gunstiger voor vrouwen. In het kader van deze analyse was het niet mogelijk om deze jobs te evalueren in functie van de arbeidsvoorwaarden. Algemeen nemen Brusselse werkzoekenden, zowel vrouwen als mannen, minder deel aan beroepsopleiding dan werkzoekenden in Vlaanderen of Wallonië. Deze vaststelling is zorgwekkend aangezien de Brusselse werkzoekenden gemiddeld over een lager studieniveau beschikken terwijl de Brusselse arbeidsmarkt de hoogste

174


eisen stelt inzake kwalificaties. De vaststelling staat ook in contrast met de deelname van Brusselse werknemers aan beroepsopleiding. Hun deelname is hoger dan het Belgisch gemiddelde maar lager dan de doelstellingen die geformuleerd werden op Europees niveau. De lagere deelname aan beroepsopleiding dreigt de dualiteit tussen werknemers en werkzoekenden, maar ook tussen vrouwen en mannen, te doen toenemen. Een rode draad doorheen de analyse van de beroepsopleiding is de vaststelling dat we vrouwen vaker in een beperkt aantal domeinen terug vinden. Het gaat voornamelijk om gezondheidszorg, administratieve opleidingen, dienstverlening aan personen, terwijl opleidingen in de bouw, transport, informatica,… beduidend meer door mannen gevolgd worden. Deze concentratie van vrouwen in bepaalde domeinen vinden we even goed terug in het initiële onderwijs als op de arbeidsmarkt. De rollen die door de maatschappij aan vrouwen en mannen toegewezen worden, worden ook in de beroepsopleiding bevestigd. Een tweede vaststelling betreft de duur van de opleiding. Niet voor alle vormen van beroepsopleiding beschikken we over de nodige gegevens om dit te analyseren. Globaal kunnen we niettemin stellen dat vrouwen gemiddeld minder dagen opleiding volgen (Bruxelles Formation, VDAB, bedrijfsopleiding, tijdsbudgetonderzoek) of minder modules (sociale promotie) volgen dan mannen. Net zoals dit bij de begeleidingsmaatregelen het geval was, vallen de resultaten vaker positief uit voor vrouwen. Ze behalen vaker een diploma of getuigschrift (sociale promotie), ze hebben ook iets vaker een stageplaats in een bedrijf tijden hun opleiding (inschakelingsvzw's) en iets vaker een arbeidscontract na hun inschakelingstraject (inschakelingsvzw's). De gegevens waarover we beschikken laten opnieuw echter niet toe om de arbeidsvoorwaarden van deze jobs te evalueren. Anderzijds kan de hypothese dat vrouwen eerst een aantal randvoorwaarden moeten vervullen voor ze een beroepsopleiding of begeleiding kunnen beginnen, en er dus sprake is van filtermechanismen die aan de deelname aan de maatregel voorafgaan, deze resultaten wel verklaren. Uit gegevens van de BGDA bleek immers dat vrouwelijke werkzoekenden jonger dan 30 jaar met kinderen minder vaak een beroepsopleiding volgden dan vrouwen uit dezelfde leeftijdsklasse zonder kinderen. Vooral bij laaggeschoolde vrouwen is dit verschil groot, terwijl het verschil bij hooggeschoolde vrouwen iets minder groot is. De problemen inzake toegang tot kinderopvang lijken dan ook groter voor laaggeschoolde vrouwen, en iets mindere voor vrouwen met een diploma hoger secundair onderwijs. Deze moeilijkheden vormen dus een bijkomend obstakel voor het volgen van een beroepsopleiding en dreigen de kloof tussen laaggeschoolde en hooggeschoolde vrouwen in het Brussels Gewest enkel te doen toenemen. Bijna alle gewestelijke en federale tewerkstellingsmaatregelen richten zich zonder onderscheid tot vrouwen en tot mannen. De doelgroepen worden vaker afgebakend op basis van leeftijd, diploma of inactiviteitsduur. Bij de gewestelijke maatregelen zijn de gesubsidieerde contractuelen de belangrijkste tewerkstellingsmaatregel, zowel in termen van budget als aantal betrokken personen. Het aandeel van de vrouwen in deze tewerkstellingsmaatregel is hoger dan hun aandeel in de werkloosheidscijfers. Twee derde van de gecowerknemers tewerkgesteld bij de OCMW's zijn vrouwen, bij de gemeenten is dit 53% en bij de gewestelijke overheden en vzw's zijn meer dan zes op tien geco-werknemers vrouwen. Via de doorstromingsprogramma's wil het Gewest de tewerkstelling van laaggeschoolde werkzoekenden bevorderen. Het aandeel van de vrouwen tewerkgesteld in deze maatregel is eerder aan de lage kant; minder dan een derde van de werkzoekenden die via deze maatregel tewerkgesteld worden zijn vrouwen. Ook bij de Brusselse tewerkstellingspremies zijn vrouwen minder sterk vertegenwoordigd, zowel bij premies die tussenkomen bij de opleiding van laaggeschoolde werknemers als bij de premies ter ondersteuning van de economische expansie van het bedrijf. We merken op dat deze tewerkstellingspremies slechts een beperkt aantal jobs betreffen. Door het tweetalige karakter en de internationale rol van het Brussels Gewest zijn de eisen van de werkgevers op het gebied van talenkennis hoger dan in de rest van het land. Werkzoekenden waarvoor talenkennis het enige obstakel is, biedt de BGDA een bon voor het volgen van een taalopleiding, de taalcheque, bij het ondertekenen

175

van een arbeidscontract. De werkzoekende moet hiertoe een test afleggen in de Taalhoek van de BGDA. Zes van de tien testen worden afgelegd door vrouwen en vrouwen scoren gemiddeld ook hoger. Vrouwen zijn iets sterker vertegenwoordigd bij de personen die een waardebon voor een taalopleiding ontvangen en ze wisselen deze ook vaker in voor een opleiding. Verder zijn het vooral werkzoekenden jonger dan 35 jaar en met een diploma hoger onderwijs die deze maatregel genieten, en dit zowel voor vrouwen als voor mannen. Het Brussels Gewest investeert in het ondernemerschap door de ondersteuning van startende ondernemers, door het vergemakkelijken van de toegang tot kredieten maar ook door tewerkstellingsmaatregelen die bedrijven met expansieprojecten willen ondersteunen. Enkel voor deze tewerkstellingsmaatregelen was het mogelijk om over de gegevens uitgesplitst naar vrouwen en mannen te beschikken. Bij de verschillende departementen van de GIMB, de bedrijvencentra en de loketten lokale economie was het niet mogelijk om ons te melden hoeveel vrouwen informatie hadden gevraagd of begeleid werden in het opstarten van hun onderneming. De twee belangrijkste instrumenten voor het federale werkgelegenheidsbeleid zijn de vermindering van de bijdragen voor de sociale zekerheid (zowel de werkgeversbijdragen als de persoonlijke bijdragen) en de activering van de werkloosheidsuitkeringen. Wat de vrouwen betreft, vallen twee maatregelen voor de tewerkstelling van werkzoekenden op door het hoge aandeel vrouwen. Het zijn de Plaatselijke Werkgelegenheidsagentschappen (PWA) en de dienstencheques die het systeem van de PWA-cheques vervangen voor wat het uitvoeren van huishoudelijke taken bij particulieren betreft. In vergelijking met de andere twee gewesten blijft de tewerkstelling via deze maatregelen echter wat achterwege. Een meerderheid van de Brusselse PWA-cheques werd bovendien door rechtspersonen en niet door particulieren gebruikt. 98% van de aanwervingen in het kader van de dienstencheques zijn vrouwen. Ondanks het feit dat dienstencheques als doel hebben om een deel van het zwartwerk te regulariseren, zullen toekomstige analyses moeten uitwijzen in welke mate het al dan niet om precaire jobs gaat, welke flexibiliteit deze jobs met zich meebrengen (voltijds, halftijds of minder dan halftijds) als ook de financiële gevolgen van dit statuut. De tewerkstelling van langdurig werklozen via één van de vormen van het Activa-Plan wordt relatief weinig gebruikt in het Brussels Gewest. Vrouwen maken minder dan de helft van de werknemers in deze maatregelen. Dit is niet enkel een ondervertegenwoordiging in vergelijking met de proportie vrouwen in de twee andere gewesten, maar ook in verhouding met het aandeel van de Brusselse vrouwen in de langdurige werkloosheid. Om de aanwerving van jonge werklozen te bevorderen, kunnen werkgevers een vermindering van de sociale bijdragen genieten voor laaggeschoolde jongeren. Bovendien is er de verplichting om een zeker percentage jongeren tewerk te stellen. Deze maatregel, gekend onder de naam startbaanovereenkomst, kende een aantal belangrijke afzwakkingen. Onder zijn vroegere vorm waren vrouwen, en meer bepaald laaggeschoolde vrouwen, ondervertegenwoordigd ten opzichte van hun aandeel bij de schoolverlaters. In dit rapport werden eveneens de formules van het tijdskrediet of de loopbaanonderbreking voor werknemers besproken. Via dit systeem kan men in de privé- of openbare sector zijn of haar arbeidstijd aanpassen en zo de combinatie arbeid - gezin beter in evenwicht houden. Hoewel deze maatregel zich niet uitsluitend tot vrouwen richt, maken zij vooral gebruik van deze maatregel. Niet alleen is het aantal mannen dat gebruik maakt van deze maatregel beperkt, er is ook een duidelijk verschil qua leeftijd waarop vrouwen en mannen hun arbeidstijd aanpassen. Mannen maken gebruik van de mogelijkheid om hun arbeidstijd aan te passen na hun vijftigste. Bij vrouwen daarentegen is dit hoofdzakelijk in de leeftijdsklasse 25-40 jaar, wat betekent dat zij hun carrière onderbreken in een periode waarin mannen deze opbouwen. Dit kan belangrijke (financiële) gevolgen hebben voor de verdere carrière en pensioen van vrouwen. Hoewel de proportie vrouwen in de federale tewerkstellingsmaatregelen centraal stond, bleek de ondervertegenwoordiging van de Brusselaars, zowel vrouwen als mannen, een duidelijke constante. Dit staat in schril contrast met de hoge werkloosheidscijfers en het grote aantal langdurig werkzoekenden die het Brussels Gewest kent.

176


Het beleid inzake werkgelegenheid en beroepsopleiding is weinig roldoorbrekend. Wat de tewerkstellingsmaatregelen betreft, stellen we op basis van de gegevens waarover we beschikken vast dat vrouwen sterker vertegenwoordigd zijn in beroepen die diensten aan personen leveren (waaronder verzorgende functies en hulp in huishoudelijke taken), terwijl mannen sterker vertegenwoordigd zijn in technische beroepen gaande van onderhoudswerken tot taken in de bouw of renovatie. Deze vaststelling hoeft niets af te doen aan de voornaamste doelstelling van tewerkstellingsmaatregelen, namelijk het versterken van de positie van achtergestelde groepen op de arbeidsmarkt. Het gaat hierbij voornamelijk om jongeren, laaggeschoolden en langdurig werkzoekenden. Hoewel gender bij de afbakening van deze doelgroep niet manifest naar voren komt, moeten beleidsmakers bij de uitwerking van concrete projecten waken over de aanwezigheid van deze factor. Immers, de positie van laaggeschoolde vrouwen of van langdurig werkzoekende vrouwen verschilt van deze van mannen in dezelfde situatie. Zoals reeds werd aangegeven, werkt ook de beroepsopleiding vaak rolbevestigend. Het is niet voldoende om te stellen dat vrouwen en mannen dezelfde jobs kunnen uitoefenen of dat ze dezelfde opleiding kunnen volgen. Dit is enkel uiterlijke gelijkheid omdat het voorbij gaat aan de obstakels die zowel vrouwen als mannen kunnen ervaren bij het uitoefenen van die job. Deze obstakels zijn evenwel niet dezelfde voor vrouwen als voor mannen. Naast het waarborgen van een gelijke behandeling is het eveneens noodzakelijk om roldoorbrekende projecten te ontwikkelen. Uit eerdere ervaringen op Europees niveau224 bleek immers dat het doorbreken van rollenpatronen door vrouwen, dus een hogere proportie vrouwen in typische "mannenjobs", een opwaartse mobiliteit voor deze vrouwen in kwestie betekende, terwijl het omgekeerde niet noodzakelijk het geval is. Een hogere proportie mannen in typische "vrouwenjobs" werd door de personen in kwestie niet steeds als positief ervaren in termen van verloning, stabiliteit van de job, arbeidsvoorwaarden. Culturele verschillen tussen vrouwen en mannen zijn diepgeworteld en zijn ook aanwezig bij personen die zich dagelijks bezighouden met het beleid inzake tewerkstelling en beroepsopleiding. Of het nu om een tewerkstellingsconsulent die werkzoekenden begeleidt, een beheerder van een tewerkstellingsmaatregel, een lesgever, een politicus die een nieuwe maatregel voorstelt, een werkgever die een kandidaat-werknemer ontvangt,… iedereen heeft een aantal (stereotype) ideeën inzake rollenpatronen ingebakken. Rollenpatronen veranderen echter minder snel dan de maatschappij, en de arbeidsmarkt in het bijzonder, vandaar de noodzaak aan roldoorbrekende projecten die gesteund worden door de verschillende actoren op de arbeidsmarkt en de sociale partners.

224

Peer Review Programme of the European Employment Strategy, 2004, Gender mainstreaming in the Public Employment Service, Copenhagen, October 25-26, 2004, www.peerreview-employment.org.

Bijlagen Tabel 72:

Publiek ontvangen door de dienst Arbeidsbemiddeling - 2003 Vrouwen

Leeftijdsklasse <25 jaar 25-45 jaar >45 jaar Studieniveau Maximum LSO HSO Hoger onderwijs Andere studies Inactiviteitsduur <6 maanden 6-11 maanden 12-23 maanden >24 maanden Nationaliteit BE EU NEU Totaal Bron:

Mannen

1 653 7 178 996

1 519 7 907 1 198

2 2 2 2

2 2 2 3

105 373 542 807

747 3 981 3 045 2 054 6 1 1 9

629 505 693 827

Totaal 3 172 15 085 2 194

%V NWWZ

52,1 47,6 45,4

50,6 48,7 46,5

355 542 357 370

4 4 4 6

460 915 899 177

47,2 48,3 51,9 45,4

49,3 53,5 52,0 43,2

880 4 242 3 554 1 948

1 8 6 4

627 223 599 002

45,9 48,4 46,1 51,3

46,6 46,4 46,9 52,8

13 389 2 854 4 208 20 451

49,5 52,7 40,2 48,1

51,7 51,6 40,1 48,7

6 760 1 349 2 515 10 624


Tabel 73:

Deelnemers aan de Socioprofessionele begeleidingsdienst en de dienst Sociale consultatie - 2003 Socioprofessionele begeleidingsdienst

V Leeftijdsklasse <25 jaar 25-45 jaar >45 jaar Studieniveau Maximum LSO HSO Hoger onderwijs Inactiviteitsduur <6 maanden 6-11 maanden 12-23 maanden >24 maanden Nationaliteit BE EU NEU Totaal Bron:

%V deelnemers

M

T

Dienst Sociale consultatie

%V

V

M

T

%V

%V NWWZ

350 1 158 200

355 1 419 293

705 2 577 493

49,6 44,9 40,6

72 158 51

98 215 64

170 373 115

42,4 42,4 44,3

50,6 48,7 46,5

1 329 266 113

1 737 225 105

3 066 491 218

43,3 54,2 51,8

173 80 28

269 77 31

442 157 59

39,1 51,0 47,5

46,5 53,5 52,0

926

1 145

2 071

44,7

213

249

462

46,1

320 462

474 448

794 910

40,3 50,8

22 46

46 82

68 128

32,4 35,9

46,6 46,4 46,9 52,8

759 109 840 1 708

727 96 1 244 2 067

1 486 205 2 084 3 775

51,1 53,2 40,3 45,2

219 27 35 281

270 28 79 377

489 55 114 658

44,8 49,1 30,7 42,7

51,7 51,6 40,1 48,7


Bijlage

179

Tabel 74:

Deelnemers aan de dienst Begeleidingsplan - 2003 Vrouwen

Leeftijdsklasse <25 jaar Studieniveau

Bron:

Mannen

Totaal

2 692

2 732

5 424

49,6

50,6

Maximum LSO HSO Hoger onderwijs Andere studies Inactiviteitsduur

736 1 091 711 154

1 133 1 032 438 129

1 869 2 123 1 149 283

39,4 51,4 61,9 54,4

47,7 54,0 62,3 50,0

<6 maanden Nationaliteit BE EU NEU Totaal

2 692

2 732

5 424

49,6

49,3

2 248 224 220 2 692

2 254 232 246 2 732

4 503 456 466 5 424

49,9 49,1 47,2 49,6

51,5 50,2 47,3 50,6


Tabel 75:

Deelnemers aan de acties van het partnership - 2003 Socioprofessioneel inschakelingsprogramma OCMW's

Leeftijdsklasse <25 jaar 25-45 jaar >45 jaar Onbepaald Studieniveau Maximum LSO HSO Hoger onderwijs Andere studies Onbepaald Inactiviteitsduur <6 maanden 6-11 maanden 12-23 maanden >24 maanden Onbepaald Nationaliteit BE EU NEU Onbepaald Totaal Bron:

%V NWWZ < 25 jaar

%V

Vrouwen

Mannen

1 468 3 072 561

1 164 3 298 719

2 632 6 370 1 280

1 796 1 180 569 1 203 332

1 870 1 229 573 1 185 345

3 2 1 2

1 502 847 632 2 039 81

1 520 972 793 1 816 80

3 1 1 3

1 844 288 2 969 5 101


Totaal

%V

Inschakelingsvzw's

Totaal

%V

%V NWWZ

Vrouwen

Mannen

55,8 48,2 43,8

1 023 2 245 360 23

1 464 2 161 286 36

2 487 4 406 646 59

41,1 51,0 55,7 39,0

50,6 48,7 46,5

666 409 142 388 677

49,0 49,0 49,8 50,4 49,0

2 341 482 166 604 58

2 425 540 178 733 71

4 766 1 012 344 1 337 129

49,1 47,6 48,3 45,2 45,0

49,3 53,5 52,0 43,2

022 819 425 855 161

49,7 46,6 44,4 52,9 50,3

760 443 532 1 139 777

829 530 557 896 1 135

1 589 973 1 089 2 035 1 912

47,8 45,5 48,9 56,0 40,6

46,6 46,4 46,9 52,8

1 608 235 3 338

3 452 523 6 307

53,4 55,1 47,1

10 282

49,6

1 676 275 1 980 16 3 937

3 368 533 3 656 41 7 598

50,2 48,4 45,8 61,0 47,9

51,7 51,6 40,1

5 181

1 692 258 1 676 25 3 639

48,7


180

Tabel 76:

Deelnemers aan het partnership Inschakeling via een economische activiteit en het netwerk Actief Zoeken naar Werk - 2003

V Leeftijdsklasse <25 jaar 25-45 jaar >45 jaar Onbepaald Studieniveau Maximum LSO HSO Hoger onderwijs Andere studies Onbepaald Inactiviteitsduur <6 maanden 6-11 maanden 12-23 maanden >24 maanden Onbepaald Nationaliteit BE EU NEU Onbepaald Totaal Bron:

Inschakeling via een economische activiteit M T %V

Netwerk Actief Zoeken naar Werk

V

M

T

%V

%V NWWZ

31 98 22

47 182 40

78 280 62 66

39,7 35,0 35,5

615 1 563 230

548 1 797 241

1 163 3 360 471

52,9 46,5 48,8

50,6 48,7 46,5

77 37 43 0 0

178 72 77 0 2

255 109 120 0 2

30,2 33,9 35,8

472 656 544

577 544 441

1 049 1 200 985

45,0 54,7 55,2

736

1 024

1 760

41,8

49,3 53,5 52,0 43,2

57

122

179

31,8

22 66 12

63 87 57

85 153 69

25,9 43,1 17,4

983 370 279 716 60

962 421 441 695 67

1 945 791 720 1 409 127

50,5 46,8 38,8 50,8 47,2

46,6 46,4 46,9 52,8

92 19 17 29 157

178 18 78 55 329

270 37 95 84 486

34,1 51,4 17,9 34,5 32,3

1 559 240 609

1 415 196 975

2 974 436 1 584

52,4 55,0 38,4

51,7 51,6 40,1

2 408

2 586

4 994

48,2

48,7


0,0

Verklarende woordenlijst

A Activiteitsgraad =

werkenden + werkzoekenden bevolking op beroepsactieve leeftijd

ADG: Arbeitsamt der Deutschsprachigen Gemeinschaft, arbeidsbemiddeling in de Duitstalige gemeenschap

instelling

bevoegd

voor

de

opleiding

en

AZW: Actief Zoeken naar Werk

B Beroepsactieve bevolking = werkenden + werkzoekenden BGDA: Brussels Gewestelijke Dienst Arbeidsbemiddeling BHG: Brussels Hoofdstedelijk Gewest BPB: Bestuur Plaatselijke besturen van het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

C CCFEE: Commission Consultative en matière de Formation, d'Emploi et d'Enseignement CDO: Centra voor Deeltijds Onderwijs, verbonden aan een school voor technisch of beroepssecundair CDV: Centra Deeltijds Vorming, erkend in het kader van de deeltijdse leerplicht CEFA: Centre d'Éducation et de Formation en Alternance, equivalent van CDO/CDV aan Franstalige kant CESRW: Conseil Economique et Social de la Région Wallonne, Economische en Sociale Raad voor het Waals Gewest CVTS: Continuing Vocational Training Survey

D DBSO: deeltijds beroepssecundair onderwijs DSP: doorstromingsprogramma

E EAK: Enquête naar de Arbeidskrachten van het Nationaal Instituut voor de Statistiek EFPME: Espace Formation PME, groepeert de vroegere opleidingscentra INFAC en INFOBO EFRO: Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling ESF: Europees Sociaal Fonds ESRBHG: Economische en Sociale Raad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest


183

EVA: analytische functie-EVAluatie, dit project is een initiatief van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen met de steun van het FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en het Europees Sociaal Fonds EWS: Europese werkgelegenheidsstrategie

F FGC: Franse Gemeenschapscommissie, Brusselse instelling bevoegd voor instellingen die uitsluitend ressorteren onder de Franse Gemeenschap (COCOF: Commission communautaire Française) FOD: Federale Overheidsdienst Forem: Office wallon de la formation professionnelle et de l'emploi

G GAP: gewestelijk actieplan voor de werkgelegenheid Geco: gesubsidieerde contractueel GewOP: Gewestelijk Ontwikkelingsplan voor het Brussels Gewest GGC: Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, Brusselse instelling bevoegd voor de instellingen die niet uitsluitend onder één van beide gemeenschappen ressorteren, de rechtstreekse bijstand aan personen GIMB: Gewestelijke Investeringsmaatschappij voor Brussel GOMB: Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

I IAO: Internationale Arbeidsorganisatie IBFFP: Institut bruxellois francophone pour la formation professionnelle, ook gekend onder de naam Bruxelles Formation ICT: Informatie- en communicatietechnologieën IFPME: Institut de Formation Permanente pour les classes moyennes et les Petites et Moyennes Entreprises

K KMO: kleine en middelgrote ondernemingen (< 50 werknemers)

N NAP: nationaal actieplan voor de werkgelegenheid Nationaliteit: BE - Belgische nationaliteit, EU - vreemde nationaliteit van binnen de Europese Unie (15 lidstaten), NEU - vreemde nationaliteit van buiten de Europese Unie NBB: Nationale Bank van België Niet-beroepsactieve bevolking (IAB-definitie, gebruikt in de EAK-enquête): personen die niet tot de werkenden of werkzoekenden behoren. In de praktijk gaat het om studenten, huisvrouwen/-mannen, (brug)gepensioneerden,…

184


Niet-werkende werkzoekenden (NWWZ): personen zonder betaalde arbeid ingeschreven als werkzoekende bij een openbare tewerkstellingsdienst NIS-EAK: Nationaal Instituut voor de Statistiek - Enquête naar de Arbeidskrachten NWP: Brussels Netwerk van plaatselijke WerkgelegenheidPlatforms, informatica-netwerk tussen de BGDA en zijn partners om de gegevensuitwisseling te bevorderen

O OCMW: Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn ONE: Office de la Naissance et de l'Enfance de la Communauté française OOTB: Overleg Opleidings- en Tewerkstellingsprojecten Brussel OSP: Onderwijs voor sociale promotie

P PWA: Plaatselijke Werkgelegenheidsagenschap

R RDBB: Regionale Dienst Beroepsopleiding in Brussel, maakt deel uit van de VDAB RSVZ: Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen RSZ: Rijksdienst Sociale Zekerheid RVA: Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening

S SBO: startbaanovereenkomst SERV: Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen SPI: socioprofessionele inschakeling Studieniveau: het hoogste diploma dat een persoon heeft behaald en dat door de Vlaamse of Franse Gemeenschap als dusdanig erkend wordt. In deze studie definiëren we laaggeschoolden als personen die hoogstens over een diploma lager secundair (LSO) beschikken. Ook personen waarvan hun diploma niet erkend is worden tot deze categorie gerekend. Middengeschoolden hebben een diploma hoger secundair (HSO), terwijl hooggeschoolden een diploma hoger onderwijs (zowel universitair als niet-universitair) hebben.

U Uitkeringsgerechtigde volledig werklozen (UVW): werkzoekenden met een uitkering betaald door de RVA

V VDAB: Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding


185

VG: Vlaams Gewest VGC: Vlaamse Gemeenschapscommissie, Brusselse instelling bevoegd voor instellingen die uitsluitend ressorteren onder de Vlaamse Gemeenschap VIZO: Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen vzw: Vereniging zonder winstoogmerk

W Werkenden (IAB-definitie): personen die in de referentieweek minstens 1 uur betaalde arbeid verricht hebben

Werkloosheidsgraad =

werkzoekenden werkenden + werkzoekenden

Werklozen (IAB-definitie): personen die in de 4 weken voor de enquête geen betaalde job uitoefenden, actief op zoek zijn naar werk en binnen de twee weken beschikbaar om een job uit te oefenen.

Werkzaamheidsgraad =

werkenden bevolking op beroepsactieve leeftijd

WG: Waals Gewest

Z ZKO: zeer kleine ondernemingen

Bibliografie ALTEREDUC, mei 2005, 20 ans des CEFA : entre socialisation et qualification BRUXELLES FORMATION, 2004, Rapport Annuel 2003, Commission Communautaire française de la Région de Bruxelles-Capitale CANTILLON B. EN A. THIRION, 1998, Wegen naar een activerende verzorgingsstaat. Tussentijdse balans van het PWA-experiment, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Antwerpen BGDA, 2004, Activiteitenrapport van de dienst Arbeidsbemiddeling 2003 BGDA, 2004, Activiteitenverslag van de dienst Begeleidingsplan 2003 BGDA, 2004, Activiteitenrapport van de dienst sociale consultatie 2003 BGDA, 2004, Activiteitenrapport van de socioprofessionele begeleidingsdienst 2003 BGDA, 2004, Statistisch jaarverslag 2003 BRUSSELS OBSERVATORIUM VAN DE ARBEIDSMARKT EN KWALIFICATIES, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in

het Brussels Gewest BRUSSELS OBSERVATORIUM

VAN

DE

ARBEIDSMARKT

EN

KWALIFICATIES, 2002, Het economisch belang van de

ondernemingen ondersteund door de GOMB CARDELI R., CONTER B.

ET

M. VEINSTEIN, 2005, L’inscription de la formation continue dans les trajectoires

professionnelles – Une analyse exploratoire de l’Enquête sur le Panel belge des ménages DE

BRIER C.

EN

A. LEGRAIN, 2002, Politiques de formation dans les entreprises, la situation belge en chiffres - 1999

BRIER C. EN A. LEGRAIN, 2002, Contribution des fonds sectoriels à la formation professionnelle en Belgique. Analyse complémentaire à "L'état des lieux de la formation professionnelle à Bruxelles", studie op vraag van de

DE

Commission Consultative en matière de Formation, d'Emploi et d'Enseignement (CCFEE), Brussel BRIER C. EN A. LEGRAIN, februari 2001, Etat des lieux de la formation professionnelle à Bruxelles 1999-2000, ICHEC, studie op vraag van de Commission Consultative en matière de Formation, d'Emploi et d'Enseignement (CCFEE), Brussel

DE

BRIER, C. EN F. MEULEMAN, 1996, La formation professionnelle continue dans les entreprises belges - Résultats synthétiques de l'enquête menée en Belgique dans le cadre du programme FORCE de la Commission de l'Union européenne, Brussel DE

DE CLERCQ M. EN N. VAN LANDEGEM, 1997, Evaluatie van tewerkstellingspremies toegekend door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan privéondernemingen. Onderzoek in opdracht van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. IISA, Brussel EN AL, ALTER&I, 2004, Le développement de l'accueil des enfants de moins de trois ans dans les Communes de la Région de Bruxelles-Capitale, Besoins et offres d'accueil, infrastructures, locaux et ressources disponibles, obstacles au développement de l'accueil. Version II, Verslag bestemd voor de Franse

DUBOIS A.

Gemeenschapscommissie, Besluit 2003/1299 DUBOIS A., 2003, Les familles et les enfants bruxellois, in: Grandir à Bruxelles, les cahiers de l'Observatoire de l'Enfant, n°11 ELECRONIC@, 2002, Rekrutering en plaatsing - Informatie- en communicatietechnologie (ICT): een uitdaging voor vrouwen en mannen, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen ENIAC

EN

TERRITORIAAL PACT

VOOR DE WERKGELEGENHEID IN HET

BRUSSELS GEWEST, 2003, Europa en werkgelegenheid…

Dat gaat ook mij aan! ESTABLET R., 1988, Subversion dans la reproduction scolaire, Revue économique, Volume 39, Numéro 1, pp. 71-91

Bibliografie

187

EUROPESE COMMISSIE, 2004, Rapport sur l'égalité entre les femmes et les hommes. Rapport de la Commission au

Conseil, au Parlement européen, au Comité économique et social européen et au Comité des Régions (COM/2004/115 final) EUROPESE COMMISSIE, 2003, Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's tot vaststelling van de richtsnoeren voor de tweede ronde van het communautair initiatief Equal (COM/2003/840 def) EUROPESE COMMISSIE, 2000, Mededeling van de Commissie, Naar een communautaire raamstrategie inzake de gelijkheid van mannen en vrouwen (2001-2005) (COM/2000/0335 def) EUROPESE COMMISSIE, 1996, Mededeling van de Commissie, Integratie van de gelijke kansen voor vrouwen en mannen in alle communautaire beleidsvormen en acties (COM/96/0067 def) EUROPESE RAAD VAN BARCELONA, 15 en 16 maart 2002, Conclusies van het Voorzitterschap FEDERATION BRUXELLOISE DES OPERATEURS DE L’INSERTION SOCIOPROFESSIONNELLE ET D’ECONOMIE SOCIALE D’INSERTION (FEBISP), 2005, Dossier du mois : la formation qualifiante dans le secteur de l’ISP bruxellois, n°56 – Janvier 2005 FOD WERK, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG, Wegwijs in… de eerste job FRANSE GEMEENSCHAP, 2002, Les filles et les carrières scientifiques et techniques. In: Faits & gestes, juillet-sept. 2002 FRANSE GEMEENSCHAP, Statistiques de la Communauté française (Annuaire 2001-2002) FRANSE GEMEENSCHAP, SERVICE

DE LA LANGUE FRANÇAISE,

1994, Mettre au Féminin, guide de féminisation des noms de

métier, fonction, grade ou titre FRANSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE

VAN HET

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, 2002, Une formation : l'atout pour votre

avenir GEWESTELIJK ONTWIKKELINGSPLAN (GEWOP), mei 2004, Projet de rapport de suivi du Plan Régional de Développement, AATL-Direction Etudes et Planification HEUSE P.

EN

PH. DELHEZ, 2004, De sociale balans 2003, NBB - Economisch tijdschrift IV-2004

HEUSE P. EN M.-D. ZACHARY 2003, La politique de formation continue en entreprise dans les bilans sociaux, lettre d'information n°1-2/2003, Travail Emploi Formation HEUSE P., P. STINGLHAMBER EN PH. DELHEZ, 2003, De sociale balans 2002, NBB - Economisch tijdschrift IV-2003 HEUSE P.

EN

B. EJOCKIN, 2002, La formation professionnelle en Wallonie, CESRW

HOGER INSTITUUT VOOR GEZINSWETENSCHAPPEN, 2002, Vaders in soorten HOGE RAAD VOOR DE WERKGELEGENHEID, 2004, Rapport 2003: Onderwijs en opleiding: tewerkstellingsleutels, FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg IDEA CONSULT, mars 2001, Evaluatie Vlaamse premie loopbaanonderbreking en arbeidsduurvermindering INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, april 2004, Evaluaties en classificatie van functies. Instrumenten voor gelijk loon, met de steun van de FOD Arbeid, Werkgelegenheid en Sociaal Overleg en het Europees Sociaal Fonds KIND & GEZIN, 2004, Jaarverslag 2003 KINDERDAGVERBLIJF VAN DE BGDA, 2004, Activiteitenrapport 2003 KINDERDAGVERBLIJF

VAN DE

BGDA, 2002, 10-jarig bestaan van het Kinderdagverblijf van de BGDA vzw. Opzet en

perspectieven LORANT V., 1999, Les utilisateurs d'accueil pour enfants de 0 à 3 ans : comparaison des milieux subventionnés et non subventionnés par l'ONE à Bruxelles, Rapport de l'Observatoire de l'Enfant 16/99


188

NATIONALE BANK VAN BELGIË, 2002, De sociale balans 2001, Economisch tijdschrift 4/2002 NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK, Enquête naar de arbeidskrachten 2003 MALFAIT D., 2003, Dooft de kaars van Rosetta?, Steunpunt Werkgelegenheid Arbeid en Vorming MARCHAL E. EN D. TORNY, 2002, Embaucher, sélectionner, valoriser. Les offres d'emploi dans la presse française entre 1960 et 2000, onderzoeksrapport van het Centre d'Etudes de l'Emploi, nr. 3 MARCHAL E. EN D. TORNY, november 2002, Cherche homme, femme ou H/F: le traitement du genre dans les offres d'emploi, Quatre Pages, nr. 54, Centre d'Etudes de l'Emploi MARX I., 2000, Met een subsidie aan het werk. Wat leert evaluatieonderzoek, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Antwerpen MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, Aanmoedigingspremies bij loopbaanonderbreking en tijdskrediet Jaarrapport 2003 aanmoedigingspremies - afdeling Tewerkstelling OFFICE DE LA NAISSANCE ET DE L'ENFANCE, 2004, Rapport d'activités 2003 PARTNERSHIP VOOR DE OPVANG VAN KINDEREN JONGER DAN 3

JAAR VAN WERKZOEKENDEN,

2004, Activiteitenrapport 2003

PEER REVIEW PROGRAMME OF THE EUROPEAN EMPLOYMENT STRATEGY, 2004, Gender mainstreaming in the Public Employent Service, Copenhagen, October 25-26, 2004, www.peerreview-employment.org PERSMEDEDELING FEDERAAL MINISTER VAN WERK, 8 september 2004, Geen reden tot paniek voor PWA'ers PUBLICATIEBLAD VAN DE EUROPESE UNIE, 5/08/2003, Besluit van de Raad van 22 juli 2003 betreffende de richtsnoeren

voor het werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten (2003/578/EG) RVA, Het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA). Infoblad voor de werknemer, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/10/2004) RVA, Het Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap (PWA). Infoblad voor de gebruiker, www.rva.be (versie bijgewerkt op 26/07/2004) RVA, De dienstencheques. Infoblad voor de gebruiker, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/12/2004) RVA, De dienstencheques. Infoblad voor de werknemer, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/12/2004) RVA, De dienstencheques. Infoblad voor de werkgever, www.rva.be (versie bijgewerkt op 01/12/2004) RVA, 2004, Jaarverslag 2003 VAN EECKHOUTTE W.

EN

A. TAGHON, Sociaal Zakboekje, Kluwer

VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE - BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, 2004, Het Nederlandstalig onderwijs in het

Brussels Hoofdstedelijke Gewest in cijfers VLAAMSE OVERLEGCOMMISSIE VROUW - SERV, 1994, Advies over de feminisering van de beroepsnamen d.d.

13/10/1994

Beleid inzake tewerkstelling en beroepsopleiding in het Brussels Gewest vanuit een genderperspectief

Recommend Documents