Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL

OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES

Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1998-2004

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie



Dossiers van het Observatorium

Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1998-2004 Edwige HAELTERMAN, Myriam DE SPIEGELAERE Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad Godelieve MASUY-STROOBANT Institut de démographie, UCL

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

Dossiers van het Observatorium Elk dossier belicht op een eigen manier bepaalde aspecten van de welzijns- en gezondheidssituatie in het Brussels Gewest. De dossiers worden verspreid via de website (www.observatbru.be) en op eenvoudig verzoek. Elk dossier mag worden gekopiëerd, mits vermelding van de bron.

Reeds verschenen in de collectie «Dossiers van het Observatorium»: 2007 Thuiswonen na je 65ste: Atlas van de behoeften en actoren in Brussel Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (Periode: juni 2002 tot december 2005). 2006 Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad 2005 Evaluatie van de participatie van mensen die in armoede leven aan het Brusselse armoederapport 2003 Zelfmoord in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, situatie 1998-2000 2002 Uitdagingen voor een armoedebeleid in Brussel Tuberculose in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, situatie 2000 Kansarmoede en achtergestelde buurten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Gelieve op volgende wijze naar deze publicatie te verwijzen: Haelterman E., De Spiegelaere M., Masuy-Stroobant G. Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1998-2004. Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad, Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, 2007.

COLOFON Auteurs: Edwige HAELTERMAN Myriam DE SPIEGELAERE Godelieve MASUY-STROOBANT Experten die meewerkten aan dit dossier: Sophie ALEXANDER Patricia BARLOW Katrien BEECKMAN Xavier DE MUYLDER Tessa GOETGHEBUER Dominique HAUMONT Patricia KESTEMAN Anne Frédérique MINSART Vertaling: Jan JACOBS Lay-out: Centre de Diffusion de la Culture Sanitaire asbl: Nathalie DA COSTA MAYA Depotnummer: D/2007/9334/24 Voor meer informatie: Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Louizalaan, 183 – 1050 Brussel Tel.: 02/552 01 89 [email protected] www.observatbru.be Myriam De Spiegelaere Tel.: 02/552 01 45 [email protected]

PERINATALE GEZONDHEIDSINDICATOREN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 1998-2004

3

INHOUDSTAFEL 1.

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.1. Algemene inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.2. Methodologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.2.1. Beschrijving van de gegevensstromen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.2.2. Methodes en analyses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.

Nataliteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Aantal geboorten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Evolutie van het aantal Brusselse geboorten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Verschillen met de gegevens uit het Rijksregister. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Evolutie van het geboortecijfer in Brussel en in het land . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Geografische spreiding van de geboorten in het Brussels Gewest . . . . . . . . . .

11 11 11 11 13 14

3.

Indicatoren van de perinatale gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. De foeto-infantiele mortaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.1. Definities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.2. Evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.3. Internationale vergelijking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.4. Voornaamste oorzaken van infantiele sterfte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Prematuriteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. Frequentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Impact op de foeto-infantiele sterfte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Laag geboortegewicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1. Frequentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2. Evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.3. Impact op de foeto-infantiele sterfte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Meerlingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.1. Frequentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.2. Evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.3. Meerlingzwangerschappen en perinatale gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. Congenitale afwijkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6. Verloskundige interventies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6.1. Frequentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6.2. Evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17 17 17 19 21 23 24 24 24 26 28 28 28 29 30 30 31 32 33 34 34 34

4.

De sociaal-demografische kenmerken van de Brusselse geboorten . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. De leeftijd van de moeder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1. Omschrijving en evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2. Link met de perinatale gezondheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. De sociale status van de huishoudens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2. Evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.3. Link met de perinatale gezondheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. De nationaliteit van de moeder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.1. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.2. Evolutie in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.3. Link met de perinatale gezondheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.4. Huidige en oorspronkelijke nationaliteit van de moeder en perinatale gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37 37 37 39 41 41 41 42 45 45 46 46

5. 6. 7.

51

Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Bijlagen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 PERINATALE GEZONDHEIDSINDICATOREN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 1998-2004

5

1. INLEIDING

Dit dossier legt de resultaten voor van de analyse van de statistische formulieren voor geboorte en overlijden van kinderen jonger dan een jaar. Deze formulieren worden voor elke geboorte en elk overlijden in België ingevuld door professionals uit de gezondheidssector en de diensten van de burgerlijke stand van de gemeenten. De voorliggende gegevens in dit dossier betreffen enkel de geboorten en het overlijden van kinderen van wie de moeder in het Brussels Gewest woont.

1.1.

Algemene inleiding

De periode rond de geboorte is van bijzonder groot belang. Ze kan de gezondheidstoestand van kinderen op middellange en lange termijn immers duurzaam beïnvloeden. In een gewest zoals Brussel, met een derde van de bevolking op jongvolwassen leeftijd, de leeftijd waarop ze kinderen kunnen krijgen, is de gezondheid van de moeders en de kinderen bovendien tekenend voor de globale gezondheid en de levenskwaliteit van een groot deel van de Brusselse bevolking. Daarom besteedt het team van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn bijzondere aandacht aan de analyse van de gegevens over perinataliteit. Een belangrijk hoofdstuk van de Gezondheidsindicatoren 2004 (1) was reeds gewijd aan dit aspect. Het leek ons nuttig om de informatie te actualiseren en verder uit te diepen in een apart dossier. Wij opteerden ervoor in dit dossier uitsluitend informatie te publiceren die resulteert uit de analyse van de geboorte- en overlijdensformulieren die door het Observatorium worden beheerd. Hiermee willen we het belang van deze gegevens aantonen die worden verzameld door tal van professionals uit de gezondheidssector (vroedvrouwen, artsen) en door medewerkers van de burgerlijke stand van de Brusselse gemeenten. Er bestaan vanzelfsprekend andere complementaire informatiebronnen die een bredere kijk kunnen bieden, zoals bijvoorbeeld de gegevens van diensten ter bescherming van moeder en kind (Kind & Gezin of ONE) die een groot deel van de Brusselse kinderen [1] preventief opvolgen, de gegevens van het «Observatoire de l’enfant [2]» of de gegevens van specifieke onderzoeken zoals het meest recente onderzoek naar de vaccinatietoestand [3]. De integratie van deze verschillende gegevens zal gebeuren in het kader van de volgende Gezondheidsindicatoren. 1 Volgens de recente studie naar de

vaccinatietoestand, worden ongeveer 2 op de 3 Brusselse kinderen preventief gevolgd door Kind & Gezin of ONE (Robert E. en Swennen B. 2006, zie hieronder). 2 http://www.grandirabruxelles.

be/net/ 3 Robert,E. en Swennen,B. Onderzoek naar de vaccinatiegraad bij kinderen van 18 tot 24 maanden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. December 2006. Beschikbaar op www.observatbru.be.

Dankzij de actieve medewerking van de professionals die betrokken zijn bij het inzamelen van de gegevens verkrijgen we een voldoende precies beeld van de perinatale gezondheid in het Brussels Gewest. Voorliggende resultaten zijn natuurlijk voor hen bestemd. Aan de hand van dit dossier bieden we een globaal gewestelijk beeld waarin de professionals hun individuele werkmethode en ervaringen kunnen situeren. De gezondheid rond de geboorte is eveneens belangrijk voor de Brusselse beleidsmakers. De toenemende kwetsbaarheid van de Brusselse jongeren en de voortdurende toename van het aantal pasgeborenen in Brussel, al dan niet ingeschreven in de officiële bevolkingsregisters, betekent een toename van de behoefte aan curatieve gezondheidszorgen, maar ook aan preventieve opvolging en aan tussenkomsten inzake bepalende gezondheidsfactoren, zoals de toegang tot gezonde huisvesting, beveiligde speelterreinen, kwalitatieve opvang, enz.


7

1.2. Methodologie 1.2.1. Beschrijving van de gegevensstroom Voor de aangifte van een geboorte en een overlijden in België moet verplicht een statistisch geboorte- of overlijdensformulier worden ingevuld. Drie soorten formulieren worden hierbij gebruikt: het «Statistisch formulier voor de geboorte van een levend kind», het «Statistisch formulier voor het overlijden van een kind jonger dan 1 jaar of voor een doodgeboorte» en het «Statistisch formulier voor het overlijden van een persoon van 1 jaar of ouder». Voor de analyses in dit dossier werden uitsluitend de eerste twee gebruikt (zie bijlage). We duiden ze aan met «statistische formulieren voor geboorte en overlijden» (elders ook «formulieren van de burgerlijke stand» genoemd). Deze formulieren bestaan uit verschillende luiken (zie bijlage). Het schema (figuur 1) geeft de gegevensstromen weer. De medische gegevens in luik C worden ingevuld door vroedvrouwen en artsen bij de bevalling (of het overlijden). Dit luik is vertrouwelijk en anoniem. Het wordt in een verzegelde omslag aan het formulier gehecht. De arts of de vroedvrouw vult tevens luik B in en de identificatiegegevens op een afscheurbaar luik A. Dit alles gaat naar de dienst van de burgerlijke stand van de gemeente waar het kind geboren is. Daar worden de socio-demografische gegevens (luik D) verzameld, doorgaans wanneer een gezinslid (meestal de vader) de geboorte komt aangeven. Luik A wordt losgemaakt en vanaf dan is het formulier volledig anoniem (luiken B, C en D). Het wordt overgemaakt aan de betreffende administratie: de Vlaamse Gemeenschap voor geboorten en sterfgevallen in Vlaanderen, de Franse Gemeenschap voor die in Wallonië en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie voor het Brussels Gewest. Het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn, studiedienst van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, is belast met het verwerken van deze formulieren voor het Brussels Gewest sinds 1998. De inhoud van de formulieren (socio-demografische en medische gegevens) wordt ingevoerd en voor de statistische formulieren van sterfgevallen van kinderen jonger dan een jaar of van doodgeborenen, wordt de doodsoorzaak gecodeerd volgens de Internationale Classificatie van ziekten (ICD-10). Voor het Brussels Gewest worden twee bestanden bijgehouden. Het eerste omvat alle geboorten (met inbegrip van de doodgeborenen) en sterfgevallen van kinderen jonger dan een jaar die plaatsvonden in het Brussels Gewest, ongeacht waar de moeder woont. Het tweede omvat de geboorten en sterfgevallen van kinderen jonger dan een jaar, waarvan de moeder in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest woont, ongeacht de plaats van geboorte. Dit tweede bestand vormde de basis voor de analyses in dit dossier. Voor de samenstelling van het tweede bestand moeten vanzelfsprekend alle gegevens over kinderen in een ander gewest geboren maar met een moeder uit het Brussels Gewest, doorgestuurd worden door de twee andere Gemeenschappen. Voor de geanalyseerde periode (1998-2004) bevonden de gegevens van in Vlaanderen geboren of overleden Brusselse kinderen zich in het bestand. Dit geldt niet voor de in Wallonië geboren of overleden Brusselse kinderen [4].

4 Dit heeft te maken met de achterstand van de Franse Gemeenschap met de verwerking van statistische formulieren. Intussen werd deze achterstand gedeeltelijk weggewerkt, maar de gegevens waren nog niet beschikbaar op het moment dat dit dossier werd opgesteld.

8

Deze gegevens worden overgemaakt aan de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (vroeger NIS) die belast is met het opmaken van nationale geboorte- en overlijdensstatistieken en het bezorgen ervan aan de internationale instanties.


1. Inleiding

Figuur 1

Gegevensstroom van statistische formulieren voor geboorte en overlijden in het Brussels Gewest

Ziekenhuis / Kraamkliniek en vroedvrouwen of artsen buiten het ziekenhuis

A,B,D

C

Gemeente van geboorte of overlijden

A B,D

C

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Observatorium voor Gezondheid en Welzijn (verwerking van strook B,C en D)

Bestand met geboorten en overlijdens die plaatsvonden in het Brussels Gewest

Bestand met geboorten en overlijdens van mensen die in Brussel wonen

Vlaamse Gemeenschap

Geboorte of overlijden van een Brusselaar dat plaats vond in Vlaanderen

Franse Gemeenschap

Geboorte of overlijden van een Brusselaar dat plaats vond in Wallonië

ALGEMENE DIRECTIE STATISTIEK EN ECONOMISCHE INFORMATIE

1. Inleiding


9

1.2.2. Methodes en analyses De statistische formulieren van geboorte werden gekoppeld aan de formulieren van overlijden van kinderen jonger dan een jaar (de gegevens over het overlijden van een zuigeling werden dus gekoppeld aan die van zijn geboorte). Op die manier kan men de sterftecijfers analyseren in functie van specifieke kenmerken van de baby en van de moeder bij de geboorte. Door de medische gegevens te koppelen aan de luiken die door de gemeenten werden ingevuld, kan men bovendien de perinatale gezondheid analyseren in functie van de socio-demografische kenmerken van de moeder. Alle informatie in dit dossier vloeit voort uit de analyse van deze gegevens. De pariteit en de gestiteit (respectievelijk het aantal bevallingen en het aantal zwangerschappen van een vrouw) zijn belangrijke variabelen die samenhangen met de perinatale gezondheid. Jammer genoeg is de kwaliteit van de nodige informatie om de pariteit en de gestiteit te bepalen ontoereikend om deze variabelen te verwerken in de analyses. De socio-economische status van het huishouden wordt bepaald aan de hand van het aantal ouders met een beroepsinkomen. Deze indicator is gebaseerd op de informatie over de huidige beroepssituatie (sociaal statuut van het huidig beroep en huidig beroep van de vader en de moeder) en informatie over de huishoudenssituatie van de moeder (indien de moeder alleen leeft, wordt enkel rekening gehouden met de informatie over de moeder). Ook het opleidingsniveau van de ouders is beschikbaar als indicator van de sociale status, maar het werd hier niet gebruikt omdat er in geval van perinataal overlijden teveel gegevens ontbreken voor deze variabele. Voor alle geboorten samen ontbreekt het opleidingsniveau van de moeder in 8,4 % van de geboorten. Bij doodgeboorte ontbreekt deze variabele in 66,5 % van de gevallen. Dit kan verklaard worden door het feit dat de aangifte van een doodgeboren kind bij de burgerlijke stand een penibel moment is en dat de ambtenaren zich dan wat terughoudender opstellen om gevoelige informatie – zoals het opleidingsniveau – bij de ouders op te vragen. Informatie over het socio-professioneel statuut blijkt daarentegen gemakkelijker te verzamelen.

10


1. Inleiding

2. NATALITEIT IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

We stellen een aanhoudende stijging vast van het aantal Brusselse geboorten in de loop van de laatste twintig jaren. Het geboortecijfer in het Brussels Gewest ligt duidelijk hoger dan in de rest van het land. In de loop van de laatste jaren werden meer dan 6 % van de Brusselse geboorten niet geregistreerd in het Rijksregister. Het werkelijk aantal kleine Brusselaars ligt dan ook hoger dan wat de officiële cijfers aangeven. We vinden de jonge kinderen vooral terug in de achtergestelde buurten in het centrum van de hoofdstad.

2.1. Aantal geboorten 2.1.1. Evolutie van het aantal Brusselse geboorten In de periode 1998-2004 werden 104 213 geboorten geregistreerd van moeders die in het Brussels Gewest [5] wonen. 98,2 % van deze geboorten vond plaats in Brussel. Een beperkt 141 921 geboorten geregistreerd op aantal Brusselaars bevalt in Vlaanderen (1,8 %). Baby’s van Brusselaars die in Wallonië het grondgebied van het Brussels bevielen, zijn zoals reeds gezegd niet in deze gegevens opgenomen [6]. Hoofdstedelijk Gewest. Dit aantal Het aantal Brusselse geboorten (namelijk van moeders die in het Brussels Gewest wonen) stijgt onafgebroken tussen 1998 nam sterk toe in de periode 1998-2004. In 2004 werden bijna 3 000 geboorten meer (19 020 geboorten) en 2004 geregistreerd dan in 1998 (een stijging met 22 %), waarbij men 500 geboorten meer (21 569 geboorten). Het hogere noteerde tussen 2003 en 2004 (tabel 1). Gemiddeld steeg het aantal Brusselse geboorten aantal geboorten in Brussel wordt tussen 1998 en 2004 met 3,5 % per jaar. De stijging zet zich verder in 2005 (16 554 verklaard door de aanwezigheid van verschillende referentieziekenhuizen op geboorten) en in 2006 (17 129 geboorten) [7]. 5 Voor dezelfde periode werden

het gewestelijke grondgebied. Van de geboorten die in 2004 plaatsvonden in het Brussels Gewest, gaat het in 15,1 % van de gevallen om moeders die in Vlaanderen wonen, 9,7 % in Wallonië en 1,1 % in het buitenland. 6 In 2004 ging dit om 241 geboorten, namelijk 1,5 % van alle Brusselse geboorten. Dit aandeel is relatief stabiel in de tijd (1,6 % van de geboorten in 1998). 7 De geboorten van 2005 en 2006 werden niet geïntegreerd in de analyses verder in dit dossier omdat ze nog niet beschikbaar waren op het moment dat de analyses werden uitgevoerd.

Tabel 1 Geboortejaar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Totaal

Aantal Brusselse geboorten (moeders die in het Brussels Gewest wonen), 1998-2004 Totaal aantal geboorten 13 345 13 988 14 587 15 369 14 900 15 736 16 288 104 213

Aantal levendgeboorten 13 275 13 922 14 515 15 288 14 838 15 661 16 200 103 699

Aantal doodgeborenen 70 66 72 81 62 75 88 514

Bron: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

8 De Algemene Directie Statistiek

en Economische Informatie stelt tevens meer gedetailleerde statistieken op, vertrekkende van de statistische formulieren van de burgerlijke stand, maar de meest recente analyses op nationaal niveau zijn gebaseerd op gegevens van het jaar 1997.

2.1.2. Verschillen met de gegevens uit het Rijksregister In de statistieken «loop van de bevolking» publiceert de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie [8] het aantal geboorten van Brusselse inwoners op basis van de geregistreerde geboorten in het Rijksregister. Dit aantal ligt systematisch lager dan het


11

aantal geboorten op basis van de statistische formulieren van geboorte. Dit verschil kan verklaard worden door het feit dat de geboorteformulieren de volledige in Brussel wonende bevolking betreffen, en niet uitsluitend geboorten van ouders die ingeschreven zijn in het Rijksregister [9]. Noteer ook dat de geboorte van doodgeboren kinderen, en wellicht ook een aantal sterfgevallen die zeer kort na de geboorte plaatsvinden, niet worden ingeschreven in het Rijksregister.

Verschil tussen het aantal levendgeboorten geregistreerd aan de hand van de statistische formulieren voor geboorten en door het Rijksregister (% van de geboorten geregistreerd via de formulieren), 2004

Figuur 2

11,5

12

11,9

10,1

10

8,8

8

7,3

6

5,1

%

5,3

5,7

7,5

7,7

5,7

6,3

3,8

4 2,5 1,5

2 0,2

0 -0,9

-0,5

0,0

Wa ter

ma

al-

Bo

svo

ord e Uk kel Eve re J e Ou tte de Sin t-A Ga rgem ga n s h tha or -Be en rch Sin em t-J an s-M Vo ole rst n Ko beek eke An lberg de Sch rlech aa t rb Sin t-J Ett eek oo erb st- ee Sin ten k t-L -N am od e bre Sin cht Else n t-P s-W e iet ol ers uw -W e ol Sin uwe Bru t-Gil sse lis l-s tad Bru sse ls G ew est

-2

1,6

Bron: Rijksregister, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie en Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

9 De informatie van de statistische geboorte- en overlijdensformulieren staat volledig los van het Rijksregister.

Figuur 2 toont het verschil tussen het aantal geregistreerde geboorten in het Rijksregister en het aantal geboorten met een statistisch formulier voor geboorte voor het jaar 2004 [10]. Dit verschil is bijzonder groot voor gemeenten als Sint-Gillis en Brussel-stad, waar bijna 12 % van de via statistische formulieren geregistreerde levendgeboorten niet opgenomen zijn in het Rijksregister, wat betekent dat 12 % van de pasgeborenen een moeder hebben die niet is ingeschreven in het Rijksregister. Voor het volledige Brussels Gewest wordt 6,3 % van de via statistische formulieren aangegeven levendgeborenen niet aangegeven in het Rijksregister (n=1 027). Dit verschil steeg tussen 1998 en 2000 en blijft relatief stabiel de laatste jaren. Deze niet in het Rijksregister opgenomen geboorten betreffen ofwel kinderen waarvan de moeder is ingeschreven in het wachtregister [11], ofwel moeders zonder geldig statuut, ofwel moeders met een bijzonder statuut (zoals diplomatiek personeel).

Tijdens de bestudeerde periode (1998-2004) vertegenwoordigt het aantal geboorten dat werd ingeschreven in het wachtregister 1,6 % van de geboorten die werden ingeschreven via 10 Voor de gemeenten Watermaalstatistische geboorteformulieren. Dit cijfer stijgt gestaag tussen 1998 (213 geboorten) en 2006 Bosvoorde en Ukkel kunnen de (257 geboorten), maar gezien de globale stijging van het geboortecijfer blijft het aandeel negatieve waarden wellicht verklaard stabiel (1,6 % in 1998, 1,5 % in 2005 en 2006). In verhouding vertegenwoordigen deze worden door een aantal geboorten die plaatsvonden in Wallonië – en dus niet geboorten minder dan 0,4 % van de geboorten in de gemeenten Oudergem, Ukkel, Watermaal-Bosvoorde, Sint-Lambrechts-Woluwe en Sint-Pieters-Woluwe (= laagste waarde werden opgenomen in de gegevens 0,1 %), maar meer dan 2,5 % voor de gemeenten Brussel-stad, Schaarbeek en Sint-Joost-tenvan de statistische formulieren (zie voetnoot 4). Node (= hoogste waarde 3,0 %).

12


2. Nataliteit

2.2. Evolutie van het geboortecijfer in Brussel en in het land In 2004 bereikte het geboortecijfer [12] in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 15 per 1000. Het geboortecijfer ligt beduidend hoger in Brussel dan in de andere gewesten en het stijgt al 20 jaar lang onafgebroken, terwijl het in de andere gewesten al 10 jaar lang daalt (figuur 3). De laatste jaren wordt ook een lichte stijging van het geboortecijfer in de andere gewesten van het land waargenomen: in 2006 bedroeg het geboortecijfer 15,9 in het Brussels Gewest, 11,6 in Wallonië en 10,8 in Vlaanderen (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, 2007).

Figuur 3

Evolutie van het geboortecijfer per 1000 inwoners per gewest, 1964-2004

20 18

geboorten per 1000 inwoners

16

Brussel

14 Wallonië

12 10

Vlaanderen

8 6 4 2

1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

0

geboortejaar Bron: Welzijns- en gezondheidsatlas, gegevens Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (3)

Deze evolutie van het geboortecijfer heeft te maken met de evolutie van de leeftijdsstructuur van de bevolking. De internationale migratiestromen brachten een aanzienlijke populatie van jonge volwassenen (op een leeftijd waarop ze kinderen kunnen krijgen) naar Brussel. Daarenboven is het aantal kinderen per vrouw (synthetische vruchtbaarheidsindex) hoger in Brussel dan in de andere gewesten [13] (4).

11 In het wachtregister bevinden zich uitsluitend

asielaanvragers van wie de erkenningsprocedure van hun statuut loopt. Wanneer de asielaanvrager het vluchtelingenstatuut verwerft, komt hij terecht in het Rijksregister. Indien hij het vluchtelingenstatuut niet verwerft, moet hij het grondgebied verlaten en wordt hij geschrapt uit het wachtregister. Het wachtregister omvat dus alleen de personen die op een gegeven moment

2. Nataliteit

een erkenningsprocedure doorlopen. Het wachtregister geef dus geen overzicht van wie pas aankomt, evenmin van het totale aantal vluchtelingen in het gewest (2) en zeker niet van het aantal mensen die illegaal in het Brussels Gewest verblijven. De gegevens in verband met het aantal geboorten in het wachtregister komen van het Rijksregister, Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken.

12 Het geboortecijfer is de verhouding tussen het aantal levendgeboorten in een jaar ten opzichte van de gemiddelde totale bevolking in hetzelfde jaar. 13 De synthetische vruchtbaarheidsindex is gelijk aan de som van de vruchtbaarheidsgraad per leeftijd van 15 tot en met 49 jaar. De demografische dynamiek van de Brusselse bevolking wordt uitvoeriger beschreven in de Welzijns- en gezondheidsatlas 2006 (zie p 29-33) (3).


13

2.3. Geografische spreiding van de geboorten in het Brussels Gewest Van alle Brusselse geboorten, gaat het in meer dan 16 % om bewoners van Brusselstad. Gemeenten zoals Schaarbeek (13,5 %), Molenbeek (10,2 %) of Anderlecht (9,5 %) vertegenwoordigen eveneens een belangrijk aandeel van de Brusselse geboorten.

Tabel 2

Aantal en percentage geboorten per verblijfsgemeente, Brussel, 1998-2004

Anderlecht Oudergem Sint-Agatha-Berchem Brussel-stad Etterbeek Evere Vorst Ganshoren Elsene Jette Koekelberg Sint-Jans-Molenbeek Sint-Gillis Sint-Joost-ten-Node Schaarbeek Ukkel Watermaal-Bosvoorde Sint-Lambrechts-Woluwe Sint-Pieters-Woluwe Totaal Brussels Gewest

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

1 174 303 211 2 138 561 370 658 202 913 453 244 1 241 665 504 1 802 797 245 485 379 13 345

1 258 311 240 2 257 544 373 679 233 929 519 270 1 421 686 520 1 860 727 250 527 384 13 988

1 351 309 228 2 310 617 382 727 228 952 525 279 1 450 736 540 1 970 793 264 500 426 14 587

1 459 291 254 2 494 589 406 787 251 1 036 541 360 1 561 754 490 2 085 803 265 516 427 15 369

1 472 330 267 2 391 584 389 709 214 1 023 574 308 1 502 698 536 1 983 777 222 505 416 14 900

1 528 316 232 2 518 588 414 799 249 1 035 600 325 1 704 832 517 2 158 803 205 546 367 15 736

1 638 340 243 2 658 587 435 786 259 1 091 604 359 1 717 788 554 2 240 783 220 558 428 16 288

1998-2004 N % 9 880 9,5 % 2 200 2,1 % 1 675 1,6 % 16 766 16,1 % 4 070 3,9 % 2 769 2,7 % 5 145 4,9 % 1 636 1,6 % 6 979 6,7 % 3 816 3,7 % 2 145 2,1 % 10 596 10,2 % 5 159 5,0 % 3 661 3,5 % 14 098 13,5 % 5 483 5,3 % 1 671 1,6 % 3 637 3,5 % 2 827 2,7 % 104 213 100 %


De kaart hiernaast (uit de Welzijns- en gezondheidsatlas p. 27) toont de spreiding van de jonge kinderen in het Brussels Gewest. Zij zijn sterk geconcentreerd in de achtergestelde buurten in het centrum van de hoofdstad (3).

14


2. Nataliteit

Figuur 4

Aandeel jonge kinderen (0-4 jaar) in de totale bevolking per statistische buurt, Brussels Gewest, 2001

Aandeel van de kinderen (0-4 jaar) in de totale bevolking Brussels Gewest: 6,6

8,8 - 15,2 7,1 - 8,7 5,8 - 7,0 4,9 - 5,7 3,8 - 4,8 0 - 3,7

0

%

<200 inwoners of <250 inw/km2

2. Nataliteit

1

2 km

Cartografie: VUB - Interface Demography Bron: NIS - algemene socio-economische enquête 2001


15

3. INDICATOREN VAN DE PERINATALE GEZONDHEID

In de loop van de laatste 25 jaren stelt men een ononderbroken vermindering vast van de foeto-infantiele mortaliteit in al haar componenten (doodgeboorte, vroeg neonatale mortaliteit en postneonatale mortaliteit), behalve bij de laat neonatale mortaliteit die stabiel is gebleven. Op dit ogenblik overlijdt ongeveer een kind op honderd in de foeto-infantiele periode. In iets meer dan de helft van de sterfgevallen gaat het om doodgeboorte. In vergelijking met Europese gegevens, scoort het Brussels Gewest relatief zwak wat betreft de neonatale mortaliteit, maar daarentegen relatief hoog wat betreft de infantiele mortaliteit. Congenitale afwijkingen blijven de voornaamste doodsoorzaak. Het aantal sterfgevallen als gevolg van wiegendood is sterk afgenomen en vormt nu de 4de oorzaak van infantiele mortaliteit. Prematuriteit is in 25 jaar met 30 % gestegen maar we stellen de laatste jaren een stabilisatie vast. We stellen eenzelfde evolutie vast voor het aantal baby’s met een laag geboortegewicht. De belangrijke stijging van het aantal meerlingzwangerschappen verklaart deze evoluties voor een groot deel. Sinds de jaren 1980 is het aandeel tweelingen bijna verdubbeld vooral als gevolg van het toegenomen aanwenden van medisch begeleide voortplantingstechnieken, deels het gevolg van de hogere leeftijd waarop moeders bevallen. Bijna de helft van de kinderen uit een meerlingzwangerschap wordt vroegtijdig geboren, 55 % onder hen weegt minder dan 2 500 g. In 2004 vonden 17 % van de Brusselse bevallingen plaats via een keizersnede en het aandeel ingeleide bevallingen (26 %) is bij de hoogste in Europa.

3.1. De foeto-infantiele mortaliteit 3.1.1. Definities De foeto-infantiele sterfte wordt opgedeeld in drie componenten (figuur 5): 1. De foetale mortaliteit of doodgeboorte wordt gedefinieerd als een overlijden voor of tijdens de bevalling vanaf 22 weken zwangerschap (vòòr 22 weken spreekt men van zwangerschapsonderbreking of van een miskraam). 2. De neonatale mortaliteit stemt overeen met een overlijden tijdens de eerste vier weken na de geboorte (tussen de geboorte en 27 levensdagen) bij levendgeboren kinderen. Ze kan worden onderverdeeld in vroeg neonatale mortaliteit (overlijden tussen de geboorte en 6 volle dagen) en de laat neonatale mortaliteit (overlijden tussen 7 en 27 volle dagen). 3. De postneonatale mortaliteit stemt overeen met een overlijden tussen 28 en 364 volle dagen. Perinatale sterfte groepeert foetale en vroeg neonatale sterfte. Infantiele sterfte groepeert het geheel van sterften van levendgeborenen voor hun eerste verjaardag (overlijden tussen 0 en 364 levensdagen). De verschillende sterftecijfers worden uitgedrukt per 1000 levendgeboorten (neonatale, postnatale of infantiele sterfte) of per 1000 geboorten (foetale, perinatale en foeto-infantiele sterfte). PERINATALE GEZONDHEIDSINDICATOREN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 1998-2004

17

Los van de wetenschappelijke en wettelijke definities, hangt de beslissing om een kind dat kort na de geboorte overlijdt als doodgeboren of levend geboren te verklaren af van het verzorgend team en van de ouders. Naargelang de specifieke situatie kan die houding verschillen. Deze beslissingen hebben immers psychologische en administratieve gevolgen. Met de gegevens die we hier analyseren kunnen we geen onderscheid maken tussen verschillende situaties. Ook de onderlinge tegenstellingen tussen regelgevingen zorgen voor een «grijze» zone tussen 22 en 26 weken [14]. Bij de complexe situaties kan ernstige prematuriteit (tussen 22 en 26 weken zwangerschap) vermeld worden. Gezien het risico op neurosensoriële en mentale gevolgen op termijn, ligt de beslissing om al dan niet te reanimeren bij de geboorte en in neonatologie te blijven verzorgen bijzonder moeilijk (5). Ook daar verschilt de houding van centrum tot centrum. In België is de helft van de sterfgevallen bij ernstige permaturiteit een bewuste keuze (6). Ook de manier van aangeven van geboorten ten gevolge van een medische zwangerschapsonderbreking na de 22ste week verschilt naargelang het centrum en de specifieke situatie. Die gevallen kunnen net zo goed als doodgeboren dan als levendgeboren met vroegtijdig neonataal overlijden worden aangegeven, of zelfs helemaal niet worden aangegeven bij een zwangerschap tussen 22 en 26 weken.

Figuur 5

Componenten van foeto-infantiele sterfte

Foeto-infantiele sterfte Foetale sterfte

Infantiele sterfte

Postneonatale sterfte

Neonatale sterfte Vroeg Laat Perinatale sterfte

≥ 500 g of ≥ 22 weken zwangerschap

7 dagen

zwangerschap

28 dagen

1 jaar

Postnatale periode Geboorte

14 Er bestaat een duidelijke definitie voor het opstellen van statistische overlijdensformulieren: het Koninklijk Besluit van 17 juni 1999 dat het opmaken van een jaarlijkse statistiek van de doodsoorzaken voorschrijft, definieert doodgeboorte als volgt: «elk overlijden van een foetus waarvan het geboortegewicht gelijk is aan of hoger dan 500g of, indien het geboortegewicht onbekend is, de overeenstemmende duurtijd van de zwangerschap (22 weken) of de grootte (25 cm van de vortex tot de hiel)». Professionals uit de gezondheidszorg en de ambtenaren

18

van de burgerlijke stand moeten echter ook rekening houden met andere – tegenstrijdige – regelgevingen over de minimale duurtijd van de zwangerschap om een kind doodgeboren te verklaren. Een rondzendbrief van het Ministerie van Justitie van 10 juni 1999 over het aangeven van een levenloos kind stelt dat er enkel een aangifte opgemaakt wordt indien de geboorte meer dan zes maanden na de bevruchting plaatsvindt (dit noemt men gemeenzaam de «180 dagen regel»). Andere regelgevingen bepalen eveneens de grens op 180 dagen


zwangerschap (ofwel 26 weken): bijvoorbeeld in de nomenclatuur van het RIZIV is een bevalling een ingreep, uitgevoerd vanaf de 180ste dag van de zwangerschap. Een rondzendbrief van het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu van 27 maart 2 000 stelt dat de geboortepremie kan worden toegekend voor een doodgeboren kind, indien de zwangerschap minstens 180 dagen duurde.

3. Indicatoren van de perinatale gezondheid

3.1.2. Evolutie in de tijd Het risico op overlijden is hoger in de foetale periode (doodgeboorte) (5,4 per 1000 in 2004) dan in de neonatale periode (3,1 per 1000 in 2004) en het laagst in de postneonatale periode (1,3 per 1000 in 2004). Wanneer men alle sterftecijfers optelt, stelt men vast dat momenteel ongeveer 1 op 100 kinderen overlijdt in de foeto-infantiele periode. Dat komt overeen met gemiddeld 130 sterfgevallen per jaar in het Brussels Gewest. In iets meer dan de helft van de sterfgevallen gaat het om doodgeboorte. Bij gebrek aan gegevens voor het hele land, kunnen we de sterftecijfers voor Brussel enkel vergelijken met die voor Vlaanderen. In het jaar 2004 ligt de foetale mortaliteit in het Brussels Gewest (5,4 per 1000) hoger dan in Vlaanderen (4,0 per 1000). Hetzelfde geldt voor de infantiele mortaliteit (4,4 per 1000 levendgeboorten in het Brussels Gewest ten opzichte van 3,9 in Vlaanderen) (7). Het verschil is het grootst bij de neonatale sterfte (3,1 versus 2,6). Er is geen verschil inzake postneonatale sterfte [15]. Tijdens de periode 1998-2004 die hier bestudeerd wordt, stellen we vast dat de foetale en de neonatale mortaliteit min of meer stabiel blijven (figuur 6) terwijl de postneonatale mortaliteit lichtjes daalt (p=0,021).

Figuur 6

Foetale, neonatale en postneonatale sterfte, Brussel, 1998-2004

Per 1000 levendgeboorten of geboorten

6 5

5,4

5,3

5,2 4,7

4,9

4,8 4,2 4,4

4 3 2

2,1

2,3

3,1

3,1

2,1

2,1 1,6

1998

1999

2000

3,1

3,0

1 0

Postneonatale sterfte

3,6 2,9

Foetale sterfte Neonatale sterfte

2001

2002

1,4

1,3

2003

2004


Deze tendensen zijn niet nieuw (figuur 7): het aantal doodgeboren kinderen en de vroeg neonatale mortaliteit evolueren trager dan de postneonatale mortaliteit. Algemeen beschouwd ligt deze evolutie in de lijn van een seculaire beweging van daling van de infantiele sterfte sinds het prille begin van de 20ste eeuw in België en in de meeste andere geïndustrialiseerde landen (8). Rond 1900 stierf in België één pasgeborene op zes voor de eerste verjaardag. In de eerste helft van de 20ste eeuw verminderde vooral de postneonatale mortaliteit dankzij de langzame verspreiding van regels inzake kinderverzorging bij de bevolking en de inplanting 15 De gegevens zijn beschikbaar op de website van het Vlaams Agentschap van consultatiebureaus voor zuigelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog in het merendeel Zorg en Gezondheid, http://www.zorg- van de Belgische gemeenten. De hospitalisatie bij de bevalling en de ontwikkeling van antibiotica na de Tweede Wereldoorlog gingen gepaard met een eerste verbetering van de en-gezondheid.be/foeto-infantielesterfte.aspx vroeg neonatale sterfte. Die verbetering werd nog versterkt in het begin van de jaren 1980



19

met de vooruitgang van de neonatale geneeskunde. Rond 1920, wanneer het principe van prenatale consultatie ingang vond, zette de daling van de doodgeboorte zich in in België (9;10). De voorbije 25 jaar stelt men in Brussel een vermindering vast van alle componenten van de foeto-infantiele mortaliteit, behalve bij de laat neonatale mortaliteit die vrij stabiel blijft (figuur 7).

16 Namelijk de «relatieve» centralisatie en de erkenningscriteria van de diensten voor intensieve neonatologie (Nic) na het Koninklijk Besluit van 20 augustus 1996.

Per 1000 levendgeboorten of geboorten

Figuur 7

De infantiele sterfte verminderde met 67 % in 25 jaar (van 13,2 per 1000 levende geboorten in 1980 tot 4,4 per 1000 levende geboorten in 2004). Er zijn meerdere factoren die bijgedragen hebben tot de vermindering in deze periode. De gevoelige verbetering van de zorgen in de neonatale periode, vooral voor kinderen met een zeer laag gewicht, speelde een belangrijke rol. Zo beschouwt men het invoeren van de surfactant in 19891990 en de ontwikkeling van de intensieve neonatale geneeskunde en de organisatie van de neonatale zorgen [16] als belangrijkste factoren (11). Ook de verbeterde opvolging van misvormingen (met inbegrip van het opsporen ervan voor de geboorte en het vaker toepassen van medische zwangerschapsonderbreking), maar ook de vooruitgang van de chirurgische technieken voor het opvangen van misvormingen leverden een bijdrage (12). De preventie van wiegendood speelde een rol in de evolutie van de postneonatale mortaliteit na 1994. Ook belangrijk om te vermelden is dat de registratie van doodgeboorte en neonatale sterfte voor ernstige prematuren steeg, vooral vanaf 1998. In dat jaar werd een nieuw statistisch formulier van de burgerlijke stand ingevoerd en wijzigden de criteria voor de aangifte van doodgeboorten. Sindsdien moet vanaf 22 weken zwangerschap of een gewicht van minstens 500g een statistisch formulier worden ingevuld, terwijl de grens voor aangifte vroeger op 28 weken lag. Deze uitbreiding van de administratieve definitie van een doodgeboren kind zou kunnen leiden tot een betere aangifte van levendgeboren kinderen na een zeer korte zwangerschap, die voorheen – gezien hun geringe kans op overleven – helemaal niet aangegeven werden (13). Dat betekent dat de dalende tendens misschien onderschat wordt.

Evolutie van de foeto-infantiele mortaliteit, Brussel, 1980-2004 9

foetale sterfte

8

postneonatale sterfte

7

vroeg neonatale sterfte

6

laat neonatale sterfte

5 4 3 2 1

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

0

Bron: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, 1980-1994 Masuy-Stroobant (14), 1995-1997 Masuy-Stroobant (niet gepubliceerd), 1998-2004 Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

20



17 Naargelang het land verschilt de wettelijke leeftijdsgrens om een doodgeborene aan te geven. Binnen hetzelfde land kunnen er zelfs verschillen bestaan voor zeer premature kinderen (tussen 22 en 28 weken) tussen verschillende kraamklinieken of gevallen onderling, of volgens de wensen van de ouders (de officiële aangifte van een doodgeboren kind is niet vanzelfsprekend). 18 Enkel die Europese landen waarvan de gegevens werden gepubliceerd naar aanleiding van het Europese PERISTAT project, werden opgenomen in de figuren 8,9 en 10 (15). Het PERISTAT-project wordt gefinancierd door de Europese Unie. Het heeft als doel een set van indicatoren te bepalen voor de monitoring van de perinatale gezondheid en de gezondheidszorg op Europees niveau. De gegevens die beschikbaar waren op het moment van de analyse worden hier gepresenteerd. Dit verklaart de verschillen tussen de jaren waarop de gegevens betrekking hebben (tussen 1998 en 2002). Om aan voldoende geboorten te komen voor de analyse van de Brusselse gegevens, werd de volledige periode 1998-2004 in rekening gebracht.

Figuur 8

3.1.3. Internationale vergelijking De vergelijking van foetale en perinatale mortaliteit tussen verschillende landen moet behoedzaam gebeuren omdat de uiteenlopende wijze van registreren van zeer vroegtijdige foetale sterfte en de criteria voor aangifte van levendgeboorten tot grote verschillen in de cijfers kan leiden, die niet overeenstemmen met de werkelijkheid (13) [17]. Het verdient dus aanbeveling de foetale mortaliteit te bekijken volgens de leeftijd van de foetus (15). Bij gebrek aan toegankelijke gewestelijke gegevens of specifieke gegevens voor de grote steden, vergelijken we Brussel met verschillende Europese landen of regio’s inzake foetale (uitsluitend voor kinderen geboren minstens 28 weken na de bevruchting [18]), neonatale en infantiele sterfte. Brussel scoort gemiddeld in vergelijking met de Europese landen, zowel voor foetale als voor neonatale mortaliteit (figuur 8 en 9). De infantiele sterfte is daarentegen hoog in Brussel in vergelijking met dezelfde landen en regio’s (figuur 10). Het zou kunnen dat eenzelfde oversterfte in de andere steden bestaat tengevolge van de specificieke kenmerken van de bevolking in de huidige grote steden.

Foetale sterfte bij de geboorten na 28 weken zwangerschap en meer, vergelijking van Europese gegevens

per 1000 geboorten van 28 weken en meer

5 4

3,7

3,7

3,8

3,9

4,0

4,2

4,3

4,4

4,6

4,6

4,7

3,3

3

2,6

2,8

2,9

2 1

Oo

ste

nri

jk, Fin 2001 lan d Du , 20 00 its No land ord , -Ie 2000 rla nd ,2 0 Ita 00 Bru li sse ë, 19 98 l, 1 De 998 ne ma 2004 rke n, Zw 2000 ed e Sch n, 20 0 otl an 0 d, 2 Ier 000 lan d Po , 199 r tu 9 ga Lu l , xem 199 bu 9 rg Fra , 200 0 nk ri Ne jk, 20 de rla 00 Gri nd, 19 eke nla 99 nd ,1 99 8

0

Bron: Projet PERISTAT (15); Brussel: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn



21

Figuur 9

Neonatale sterfte, vergelijking van Europese gegevens 8 6,8

7 per 1000 levendgeboorten

6 5 4 3

2,3

1,9

2

2,4

2,7

2,7

3,0

3,0

3,3

3,4

3,6

3,7

3,8

4,0

4,0

4,1

4,0

1

Lu xem b

urg Zw , 200 ed en 0 Fin , 200 lan 0 Du d, 2 0 its lan 00 d, Sp 199 9 a Oo nje, 2 ste 00 nri 0 j Fra k, 20 n Bru krij 01 sse k, 2 l, 1 000 99 Po 8-20 r 0 N tug 4 En oor- al, 1 ge Ier 99 lan lan 9 d e d, n W 200 ale 0 s, 2 0 De Italië 00 ne ma , 199 rke 8 n, Ier 200 0 la Ne nd, 1 de 9 rla 99 Sch nd, 1 ot 99 Gri land 9 eke , 20 nla 00 nd ,1 99 8

0

Bron: Projet PERISTAT (15); Brussel: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

Figuur 10

Infantiele sterfte, vergelijking van Europese gegevens 6,0

6 5,1

per 1000 levendgeboorten

5 4 3

5,1

5,1

5,1

5,2

4,7

3,7

3,9

4,1

4,1

4,2

4,3

4,4

4,4

3,0

2 1

Fin l

an

d Zw , 200 2 ed Lu en, xem 20 bu 01 Oo rg, 2 0 ste nri 02 jk, Sp 2002 De anje ne ma , 200 rke 1 Du n, 19 its lan 99 d Fra , 20 01 nk Vla rijk, an 200 de ren 0 ,2 0 Ita 04 l Gri i eke ë, 20 nla 01 nd Po , 200 r Bru tuga 1 sse l, 20 En l, 1 0 ge 99 2 lan 8 N -2 e de n N derla 004 n oo rd- d, 2 Ier 000 lan d, Ier 2002 lan d, 20 01

0

19 http://www.euro.who.int/hfadb

22

Bron: European health for all database (HFA-DB) [19]; Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie (SPE); Brussel: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn



3.1.4. Voornaamste oorzaken van infantiele sterfte De belangrijkste oorzaken van infantiele sterfte zijn congenitale afwijkingen, immaturiteit, diverse specifieke ziekten tijdens de perinatale periode en wiegendood [20]. Vanaf de jaren 1980 tot midden jaren 1990 vormde wiegendood de belangrijkste doodsoorzaak bij infantiele sterfte en de belangrijkste postneonatale doodsoorzaak (16). Momenteel is het de vierde oorzaak van infantiele sterfte en één van de twee belangrijkste oorzaken van postneonatale mortaliteit (28-364 dagen), samen met de congenitale afwijkingen [21].

Tabel 3 20 Wiegendood betreft per definitie baby’s van een maand tot een jaar oud. 21 De infantiele sterfte betreft uitsluitend de levendgeboorten. Congenitale afwijkingen blijven de voornaamste doodsoorzaak, ondanks het medisch onderbreken van de zwangerschap vanwege ernstige afwijkingen waardoor infantiele sterfte tengevolge van congenitale afwijkingen daalt.

Doodsoorzaak Congenitale afwijkingen Oorzaak in perinatale periode Sterfte gelinkt aan foetale immaturiteit Wiegendood Infecties Ongelukken en moord Andere

22 De analyses van de doodsoorzaak hebben enkel betrekking op de periode 1998-2003. 23 In het hele land vonden preventiecampagnes plaats vanaf 1995 (zie www.kindengezin.be of www.one.be). In andere Europese landen gebeurde dit vroeger, waardoor de mortaliteit daalde vanaf het begin van de jaren 1990 (17).

Figuur 11

Doodsoorzaken bij infantiele sterfte, Brussel, 1998-2003 [22] Infantiele sterfte (n=461) n % 145 32 89 19 76 17 47 10 35 8 14 3 55 12


Het aantal gevallen van wiegendood en met onbekende doodsoorzaak daalt spectaculair in Brussel vanaf het begin van de jaren 1990 (figuur 11). De preventiecampagnes die in België vanaf 1995 van start gingen, hebben hier zeker toe bijgedragen [23]. Voorafgaand aan de jaren 1990, bedroeg de infantiele sterfte door wiegendood 2 tot 2,5 per 1000 levendgeboorten. In 2004 is dit 0,5 per 1000, ofwel 8 sterfgevallen.

Evolutie van wiegendood per 1000 levendgeboorten, Brussel, 1980-2003 4,0


3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

0,0




23

3.2. Prematuriteit 3.2.1. Frequentie Voor de volledige periode 1998-2004 bedraagt het aantal vroeggeboorten (minder dan 37 weken zwangerschap) 7,1 per 100 levendgeboorten. Dit is niet uitzonderlijk hoog in vergelijking met de gegevens van andere Europese landen of regio’s. Het aantal vroeggeboorten varieert van 5,0 % (Luxemburg 2000) tot 10,2 % (Oostenrijk 2001). In het Brussels Gewest ligt het aandeel vroeggeboorten lager dan in Vlaanderen: voor de jaren 2004 en 2005 noteerde men respectievelijk percentages van 7,1 en 6,7 in het Brussels Gewest en 7,5 en 7,3 in Vlaanderen (18;19). Deze verschillen kunnen verklaard worden door het lager aantal vroeggeboorten bij de Maghrebijnse bevolking, die een niet onaanzienlijk aandeel van de Brusselse geboorten vertegenwoordigt (zie verder figuur 30). Ernstige prematuriteit (zwangerschapsduur minder dan 32 weken) bedraagt 1,0 %. Op Europees niveau zijn er grote verschillen inzake ernstige prematuriteit. Sommige landen scoren slechts 0,7 % (Spanje 1999), terwijl andere landen 1,6 % halen (Verenigd Koninkrijk 2000). In Vlaanderen en Brussel ligt het aandeel zo goed als gelijk (1,1 % in 2004 (18)).

3.2.2. Evolutie in de tijd Gedurende de voorbije 25 jaar steeg het aantal vroeggeboorten (figuur 12). Dat geldt eveneens voor tal van andere geïndustrialiseerde regio’s en landen (20). In 1980 was 5,6 % van de levendgeborenen prematuur, in 2004 was dat 7,1 %, ofwel een relatieve stijging met 30 %. Deze stijging betreft zowel geboorten voor 32 weken zwangerschap als geboorten bij 32 tot 36 zwangerschap. De voorbije jaren steeg het aandeel vroeggeboorten evenwel niet meer en tussen 1998 en 2005 bleef het stabiel rond de 7 %. Vanaf 2003 is er zelfs een licht dalende tendens (figuur 12).

Figuur 12

Prevalentie van vroeggeboorten, Brussel, 1980-2005

8

Totaal < 37 weken 32-36 weken

7

< 32 weken


6 5 4 3 2 1

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

0


24



Zoals we reeds zagen ging de stijging van het aantal vroeggeboorten gedurende de voorbije decennia niet gepaard met een stijging van de mortaliteit. Over de impact op lange termijn van het toenemend aantal vroeggeboorten op het aantal gevallen van hersenverlamming of andere handicaps is evenwel weinig bekend. Gegevens uit de literatuur tonen een grote variabiliteit aan in de toekomst van ernstige vroeggeboorten naargelang het land, de regio en het ziekenhuis (21). Uit studies blijkt telkens weer dat de ontwikkeling van een kind significant trager verloopt na een onvolledige zwangerschap. De interactie van sociale, demografische, neonatale en interventionele variabelen is complex. Latere klinische evaluaties van de ontwikkeling van het kind worden overigens altijd lang na de neonatale periode uitgevoerd. Momenteel zijn er in Brussel geen gegevens beschikbaar over de opvolging van prematuren waarmee men de gevolgen van vroeggeboorte op de kindertijd en de volwassen leeftijd (handicaps en diverse neurologische problemen) zou kunnen meten. De stijging van het aantal vroeggeboorten gedurende de voorbije decennia is te verklaren door verschillende factoren. Een factor is de opmerkelijke stijging van het aantal meerlingen sinds de jaren 1980 (zie verder figuur 17). Bijna de helft van de meerlingen wordt prematuur geboren (tabel 4). Het uitstellen van de eerste bevalling naar een steeds latere leeftijd (figuur 18) is een maatschappelijk fenomeen, dat zich vertaalt in een groter risico op vroeggeboorte en perinatale mortaliteit vanaf 35 jaar, en vooral vanaf 40 jaar (figuur 22 en 23, verder), maar ook in een toenemende vraag naar medisch geassisteerde bevruchting omwille van de dalende vruchtbaarheid met de leeftijd. In veel landen wordt eveneens een stijging van het aantal vroeggeboorten vastgesteld die gelinkt is aan de medische beslissing om de bevalling vroegtijdig in te leiden in het belang van de moeder of het kind. Dit kan verklaard worden door de betere opvangmogelijkheden van baby’s met een zeer beperkt gewicht (22;23). In de Verenigde Staten heeft het toenemend aantal vroeggeboorten vooral te maken met het toenemend aantal vroegtijdig ingeleide bevallingen op medische gronden, wat ook deels bijdraagt tot een verminderd perinataal sterftecijfer, terwijl het aantal vroeggeboorten als gevolg van (vroegtijdig) gebroken vliezen of spontane vroeggeboorte vermindert (24). Het toenemend aantal vroeggeboorten mag dus niet noodzakelijk als een ongunstige factor gezien worden. In het Brussels Gewest kunnen we op basis van de beschikbare gegevens evenwel geen onderscheid maken tussen ingeleide en spontane vroeggeboorten. In de voorbije jaren is een stabilisering merkbaar van de matige vroeggeboorte (32-36 weken) (figuur 12). Deze geldt evenwel uitsluitend voor eenlinggeboorten. Bij meerlinggeboorten stelt men net een duidelijke stijging van het aantal matige vroeggeboorten vast (tabel 4). Het aantal erg vroegtijdige geboorten (<32 weken) bleef in deze periode daarentegen gelijk.

Tabel 4

Vroeggeboorte bij eenlingen meerlinggeboorten, aantal en aandeel (per 100 levendgeboorten), Brussel, 1998-2004 <32 weken

Eenling 32-36 weken <32 weken Meerling 32-36 weken

n % n % n % n %

1998 91 0,9 % 550 5,2 % 42 11,3 % 144 38,7 %

1999 102 0,9 % 535 4,8 % 18 4,8 % 124 33,2 %

2000 108 0,8 % 634 4,8 % 51 11,0 % 186 40,2 %

2001 110 0,8 % 642 4,6 % 32 6,6 % 189 39,0 %

2002 95 0,7 % 668 5,0 % 36 6,5 % 224 40,7 %

2003 108 0,8 % 688 4,8 % 38 6,8 % 240 42,9 %

2004 p-waarde* 120 0,8 % 0,21 670 4,6 % 0,10 38 7,5 % 0,07 242 47,6 % <0,001 *Chi-kwadraat toets voor trends




25

3.2.3. Impact op de foeto-infantiele sterfte Baby’s die geboren worden binnen de 37 weken na de bevruchting, lopen meer risico om te sterven voor hun eerste verjaardag. Baby’s die geboren worden binnen de 32 weken na de bevruchting lopen aanzienlijk meer risico dan baby’s die na een volledige zwangerschap geboren worden (tabel 5). De duur van de zwangerschap bij de geboorte is een doorslaggevende factor voor de infantiele sterfte (figuur 13). De infantiele sterfte stijgt zeer opmerkelijk onder de 32 weken zwangerschap. Een derde van de baby’s die geboren worden binnen de 28 weken zwangerschap overlijdt voor de eerste verjaardag. Van de baby’s die geboren worden tussen 28 en 31 weken zwangerschap, overlijdt een op tien voor de eerste verjaardag.

Tabel 5

Foeto-infantiele sterfte (per 1000 geboorten), volgens zwangerschapsduur, Brussel, 1998-2004 22-27

Foetale sterfte Vroeg neonatale sterfte* Laat neonatale sterfte* Postneonatale sterfte*

n 117 82 17 16

‰ 275,9 267,1 55,4 52,1

n 100 35 15 16

Zwangerschapsduur (weken) 28-31 32-36 ‰ n ‰ 127,9 135 23,0 51,3 40 7,0 22,0 14 2,4 23,5 31 5,4

37 en meer n ‰ 117 1,3 86 1,0 47 0,5 117 1,3 *Per 1000 levendgeboorten


Figuur 13

Infantiele stefte volgens zwangerschapsduur (in weken), Brussel, 1998-2004 1000


900 800 700 600 500 400 300 200 100 22-23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

0 zwangerschapsduur Bron: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

26



Hoewel de neonatale mortaliteit vrij stabiel blijft in de periode 1998-2004 (figuur 6), toont figuur 14 aan dat ze stijgt voor de ernstige prematuren. Deze toename geldt zowel voor pasgeborenen na 22 tot 27 weken als voor die na 28 tot 31 weken zwangerschap. Het is weinig waarschijnlijk dat dit enkel te maken heeft met een betere aangifte van de ernstige vroeggeboorten.

Figuur 14

Neonatale sterfte van baby’s geboren voor 32 weken zwangerschap, Brussel, 1998-2004

250

(34)

sterfte 0-27 levensdagen


225 200 175 150 125

(20) (16)

(14)

(27)

(18)

(20)

glijdend gemiddelde over 3 jaar (sterfte 0-27 levensdagen) (x) absoluut aantal sterfgevallen

100 75 50 25 0

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004




27

3.3. Laag geboortegewicht 3.3.1. Frequentie De Wereldgezondheidsorganisatie definieert laag geboortegewicht als een gewicht onder de 2 500 g. Laag geboortegewicht is een bepalende factor voor de neonatale mortaliteit. De verschillen in de prevalentie van laag geboortegewicht dragen voor een groot deel bij tot de verschillen in neonatale mortaliteit tussen populaties, en vooral tussen sociale groepen (25). De gevolgen van laag geboortegewicht, en zeker van zeer laag geboortegewicht (<1 500 g) zijn aanzienlijk op korte en op lange termijn. Dergelijke kinderen lopen een verhoogd risico op leerstoornissen of diverse handicaps (26). Het geboortegewicht hangt tegelijk af van de foetale groei en van de duur van de zwangerschap bij de geboorte. De determinanten van een laag geboortegewicht zijn niet allemaal goed bekend, maar een zwangerschap van meerlingen, de leeftijd van de moeder en een rokende moeder zijn zonder twijfel belangrijke risicofactoren. Daarnaast spelen ook alcoholgebruik, voeding en infecties een rol (27). In Brussel bedraagt de prevalentie van laag geboortegewicht 6,9 % van de levende geboorten voor de periode 1998-2004.

3.3.2. Evolutie in de tijd De voorbije 25 jaar stelt men een duidelijk toegenomen prevalentie van laag geboortegewicht vast, parallel met de toename van vroeggeboorte (figuur 15). De baby’s met een laag geboortegewicht vertegenwoordigen 6,0 % van de levende geboorten in 1980-1984, 6,4 % in 1990-1994 en 6,8 % in 2000-2004. Er is ook een opvallend toegenomen prevalentie van baby’s met een zeer laag geboortegewicht (<1 500 g) tussen 1980-1984 en 2000-2004 (van 0,62 tot 0,98 % van de levendgeboorten, namelijk een stijging met 58 %, p<0,001) met een stabilisering tussen 1998 en 2004 (figuur 15).

Figuur 15

Evolutie van de prevalentie van een laag geboortegewicht en een zeer laag geboortegewicht, Brussel, 1980-2004 8

<2 500 g


7

<1 500 g

6 5 4 3 2 1 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

0


28



De factoren die de evolutie van de prevalentie van laag geboortegewicht verklaren, zijn vergelijkbaar met die voor het stijgend aantal vroeggeboorten: de opvallende toename van het aantal meerlingen en de stijging van het aantal ingeleide vroegtijdige bevallingen bij ernstige pathologie bij de moeder of de foetus. De hogere leeftijd van de moeders en wellicht de betere aangifte van kinderen die vroeger als «miskraam» werden beschouwd spelen ook mee [24] (14;28).

3.3.3. Impact op de foeto-infantiele sterfte Net als bij vroeggeboorten, zijn de neonatale en de infantiele sterfte hoger naargelang het geboortegewicht lager is.

Figuur 16

Infantiele sterfte volgens geboortegewicht, Brussel, 1998-2004 800

750,0


700 600 500 400

339,1

300 200

85,8

100 0

< 500

500999

10001499

25,5

13,2

3,8

2,7

2,0

2,4

1,2

15001999

20002499

25002999

30003499

35003999

40004499

4500 en +

gewicht (g) Bron: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

24 Een veranderde houding tegenover de aangifte van pasgeborenen van minder dan 1000 g en een daling van de levensvatbaarheidsdrempel verklaren slechts gedeeltelijk het toenemend aantal baby’s van minder dan 1 500 g. Het aandeel baby’s van 1000 tot 1 500 g is immers ook gestegen tussen 19801984 en 1998-2002 (van 5,0 tot 6,2 per 1000 levende geboorten, namelijk +24 %).



29

3.4. Meerlingen 3.4.1. Frequentie Er bestaan twee verschillende en aanvullende invalshoeken om dit fenomeen te benaderen. Enerzijds kan men uitgaan van het aantal kinderen uit een meerlingzwangerschap – we spreken dan over een meerlinggeboorte - en anderzijds van het aantal vrouwen waarvan meer dan één kind wordt geboren – dan spreken we over meerlingbevallingen. Om de Brusselse cijfers te kunnen vergelijken met die van andere publicaties, maken we gebruik van beide benaderingen. In het jaar 2004 registreerde men 16 009 bevallingen waarvan 262 bevallingen van tweelingen en 9 bevallingen van drielingen, dat is respectievelijk 1,64 % en 0,06 % van de bevallingen. In datzelfde jaar telde men in Vlaanderen 1,61 % bevallingen van tweelingen en 0,03 % bevallingen van drielingen. In verhouding tot het totale aantal geboorten, tellen we in 2004 3,4 % meerlinggeboorten voor het Brussels Gewest (tabel 6). Deze verhouding is stabiel sinds 1998.

Tabel 6

Aantal meerlinggeboorten, Brussels Gewest, 1998-2004

Eenlingen Tweelingen Drielingen Totaal aantal geboorten % Meervoudige geboorten

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Totaal 12 891 13 526 14 091 14 857 14 318 15 155 15 738 100 576 436 459* 481* 476 558 569* 523* 3502 18 3 15 36 24 12 27 135 13 345 13 988 14 587 15 369 14 900 15 736 16 288 104 213 3,4 % 3,3 % 3,4 % 3,3 % 3,9 % 3,7 % 3,4 % 3,5 % (*) De oneven getallen worden verklaard door het feit dat één kind van een tweeling dat stierf na beperkte zwangerschapsduur of met een beperkt geboortegewicht, niet werd aangegeven met een statistisch formulier. Bron: Statistische formulieren voor geboorten en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

In een natuurlijke situatie – dus situaties waar er geen sprake is van medisch begeleide voortplanting – stelt men een bevalling van een tweeling vast per ongeveer 100 bevallingen en een bevalling van een drieling per ongeveer 10 000 bevallingen (8). In Brussel hebben we dus ongeveer 1,6 keer meer bevallingen van tweelingen en 6 keer meer bevallingen van drielingen dan men zou verwachten in een natuurlijke situatie. Op Europees niveau varieert het aandeel bevallingen van tweelingen van 1,1 % van de bevallingen (Portugal 1999) tot 2,0 % van de bevallingen (Griekenland 1998 en Denemarken 2000). Het aandeel bevallingen van drielingen varieert nog sterker, tussen 0,02 % (Finland 2000) en 0,07 % van de bevallingen (Spanje 1999) (15). De verschillen tussen landen en de evolutie in de tijd zijn vooral te verklaren door een verschillend gebruik van medisch begeleide voortplanting (in vitro fertilisatie en ovulatieinductie).

30



3.4.2. Evolutie in de tijd Sinds de jaren 1980 stelt men een opvallend gestage toename vast van het aantal meerlinggeboorten (figuur 17). In 25 jaar tijd is het aandeel tweelingen bijna verdubbeld, van 2,1 % in 1980 tot 3,6 % in 2005. Het aandeel drielingen steeg niet significatief. In die periode werd geen enkele meerlingbevalling van meer dan drie kinderen aangegeven. De toename van medisch begeleide voortplanting leverde de voornaamste bijdrage tot de stijging van het aantal meerlinggeboorten. Ook de stijgende leeftijd van de moeder speelt een rol (het aandeel niet-identieke tweelingen stijgt met de leeftijd van de moeder) (8;29). Tweelingen komen ook meer voor bij Afrikanen, met name bij West-Afrikanen (30), maar deze populatie is relatief zwak vertegenwoordigd in Brussel en in de geanalyseerde gegevens komen meerlingzwangerschappen niet vaker voor bij Afrikaanse Brusselaars. In 2002 stelde men in Brussel het hoogste aantal meerlinggeboorten in 25 jaar vast. In 2004-2005 merkt men een terugkeer naar de frequentie van 1998-2000. In Vlaanderen constateerde men dezelfde piek in 2002. Op 1 juli 2003 ging in België een wet van kracht in verband met de inplanting van embryo’s, waarbij overplanting van één enkele embryo werd aangemoedigd. Uit een studie in een Brusselse kraamkliniek blijkt de impact van deze wet op het aantal meerlingzwangerschappen (31). De veranderde aanpak anticiperend op de toepassing van deze wet verklaart waarschijnlijk de daling die reeds in 2003 wordt waargenomen. Dit besluit heeft vanzelfsprekend geen invloed op het aantal meerlingen door ovulatie-inductie (behandeling met Clomifen), waarvan wordt erkend dat het een belangrijke rol speelt in het aantal tweelingzwangerschappen.

Figuur 17

Evolutie van het aandeel meerlinggeboorten (levend- en doodgeborenen), Brussel, 1980-2005

4,0

% totaal meerlingen % drielingen en meer

3,5

% tweelingen

per 100 geboorten

3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

0,0




31

3.4.3. Meerlingzwangerschappen en perinatale gezondheid Meerlingzwangerschappen zijn sterk gelinkt met vroeggeboorte (tabel 4 hierboven). In de periode 1998-2004, zijn 23,9 % van de vroeggeboorten (<37 weken) en slechts 1,9 % van de voldragen baby’s twee- of drielingen (analyse beperkt tot de levende geboorten) (p-waarde <0,001). Bijna de helft (48,4 %) van de kinderen uit een meerlingzwangerschap wordt te vroeg geboren (<37 weken), tegenover 5,6 % van de kinderen uit een eenlingzwangerschap (relatief risico = 8,6 (IC95 % : 8,3-9,0)) (tabel 7). Het risico op ernstige vroeggeboorte (<32 weken) is bijna tienmaal hoger bij meerlingzwangerschappen (7,7 % versus 0,8 %) (relatief risico = 9,6 (IC95 % : 8,3-11,0)). Zo ligt ook het risico op laag geboortegewicht aanzienlijk hoger bij baby’s uit een meerlingzwangerschap. 55 % van hen weegt minder dan 2 500 g tegenover 5 % van baby’s uit een eenlingzwangerschap (figuur 18).

Tabel 7

Spreiding van de levendgeboorten volgens zwangerschapsduur en aantal kinderen, Brussel, 1998-2004 Eenlingen n 231 503 4 387 84 780 1 392 91 293

22-27 weken 28-31 weken 32-36 weken 37-41 weken 42-46 weken Totaal

Meerlingen

% 0,25 % 0,55 % 4,80 % 92,87 % 1,52 %

n 76 179 1 349 1 707 0 3 311

% 2,30 % 5,41 % 40,74 % 51,56 % 0,00 %


Figuur 18

Spreiding van de levendgeboorten volgens het geboortegewicht en het aantal kinderen, Brussel, 1998-2004 50

meerlingen eenlingen

45 40 35 30

%

25 20 15 10 5 0

< 500

500999

10001499

15001999

20002499

25002999

30003499

35003999

40004499

4500 en +


32



3.5. Congenitale afwijkingen De congenitale afwijkingen (structurele, functionele of metabolismeafwijkingen van genetische of andere aard) vormen de belangrijkste oorzaak van infantiele sterfte in de geïndustrialiseerde landen (32). In Brussel werd in de periode 1998-2004 bij 1,4 % van alle geboorten een congenitale afwijking vastgesteld bij de geboorte. Deze prevalentie daalt lichtjes in de periode 19982004, maar niet significant. Deze daling kan te maken hebben met het groter aantal vastgestelde ernstige afwijkingen (bijvoorbeeld triple test, echografie) gelinkt aan een stijging van het aantal medische zwangerschapsonderbrekingen. De daling is ongetwijfeld reëel, maar betreft uitsluitend een beperkte lijst met makkelijk te identificeren afwijkingen bij de geboorte, zoals voorzien in de statistische formulieren [25]. In Vlaanderen is de prevalentie grotendeels gelijk met die van het Brussels Gewest (1,6 % van de geboorten in 2004) (18).

25 De lijst in de formulieren is als volgt: anencefalie, spina bifida, hydrocefalie, gespleten lip/verhemelte, anale imperforatie, reductie van de ledematen, hernia diaphragmatica, omphalocoele-gastroschisis, andere (preciseer). 26 In België wordt trisomie 21 niet expliciet opgenomen in de statistische geboorteformulieren. 27 Het Europees netwerk van bevolkingsregisters om congenitale afwijkingen op te volgen EUROCAT bestaat sinds 1979 (en is eveneens een centrum dat samenwerkt met de WGO voor de epidemiologische opvolging van congenitale afwijkingen). 43 registers van 20 verschillende landen maken er deel van uit en de registratie dekt momenteel 29 % van de Europese geboorten. Voor België betreft het de registratie in de provincie Antwerpen, een deel van de provincies Henegouwen en Namen, wat ongeveer overeenkomt met 26 % van de Belgische geboorten. Het Rapport 2004-2005 voor de verschillende landen samen is beschikbaar op http://www.eurocat.ulster.ac.uk/ pdf/EUROCAT-Annual-Report-2005for-WHO.pdf en de gegevens per land (waaronder het Belgische register) zijn beschikbaar op http://www.eurocat. ulster.ac.uk/pubdata/tables.html.

Het opvolgen van het voorkomen van specifieke aangeboren afwijkingen steunt hoofdzakelijk op bestaande registers in bepaalde Europese regio’s. De cijfers uit dit opvolgingssysteem van congenitale afwijkingen zijn ongetwijfeld vollediger, maar betreffen vaak een geografisch beperkte bevolkingsgroep. Daarom beveelt PERISTAT daarnaast een opvolging aan van trisomie 21 [26] en van afwijkingen van de neurale buis (anencefalie en spina bifida) aan de hand van geboorteregisters of geboorte-aangifte. Deze afwijkingen werden voorgesteld vanwege hun relatief hoge prevalentie en omdat ze van bij de geboorte kunnen worden vastgesteld (33;34). De opvolging van afwijkingen van de neurale buis wordt bijzonder aanbevolen gezien hun ernst en de preventieve mogelijkheden door het toedienen van foliumzuur rond de tijd van de bevruchting. In de periode 1998-2004 rapporteerde het Europese register EUROCAT [27] voor het geheel van de participerende landen een prevalentie voor trisomie 21 van 19,2 per 10 000 geboorten en voor België een prevalentie van 17,1 per 10 000 geboorten. Er zijn geen cijfers beschikbaar in verband met de prevalentie van trisomie 21 bij de geboorte in Brussel. Wat ernstige afwijkingen van de neurale buis (anencefalie en spina bifida) betreft, registreert EUROCAT een prevalentie van 8,5 per 10 000 geboorten voor het geheel van de deelnemende landen en van 8,2 per 10 000 geboorten voor de Belgische registers. In Brussel bedraagt de prevalentie van ernstige afwijkingen van de neurale buis voor de gehele periode 1998-2004 3,2 per 10 000 geboorten (IC95 % : 2,1-4,6 per 10 000). Deze prevalentie is te klein om de evolutie in de tijd te kunnen volgen op Brusselse schaal. In Vlaanderen is de prevalentie ongeveer even groot als in Brussel (4 per 10 000) (18). De beperkte lijst met congenitale afwijkingen in het statistisch formulier voor geboorte en het gebrek aan een standaarddefinitie beperken de vergelijkbaarheid van de gegevens. Naast het probleem inzake definitie, kunnen de verschillen tussen landen en regio’s verklaard worden door de verschillen inzake diagnose voor de geboorten en in het gebruik van foliumzuur. In Canada (dat over een specifiek volgsysteem beschikt) is de prevalentie van afwijkingen van de neurale buis met bijna de helft gedaald tussen 1991 en 2002. Dit wordt toegeschreven aan de verrijking van bloem met foliumzuur (verplicht sinds begin 1998), aan het toenemend gebruik van vitaminesupplementen, aan de prenatale diagnose en aan toegenomen zwangerschapsonderbreking (32;35).



33

3.6. Verloskundige interventies 3.6.1. Frequentie 17,2 % van de geboorten in Brussel in 2004 gebeurden via een keizersnede [28]. Het percentage keizersneden [29] varieert sterk in Europa; tussen 12 % in Nederland en 31 % in Italië (15). We stellen vast dat het percentage keizersneden in Brussel lager ligt dan in tal van Europese landen en dan in Canada (21 % in 2000-2001) (32). Het Brusselse percentage (17,2 %) is lager dan het Vlaamse (18,3 %) in 2004 (18). 28 Zoals voor heel het dossier gaat het wat de verloskundige interventies betreft enkel om de geboorte van kinderen waarvan de moeder in het Brussels Gewest woont.

Het percentage ingeleide bevallingen is daarentegen heel veel hoger in het Brussels Gewest dan in andere Europese landen of regio’s. Voor deze indicator stellen we ook grote verschillen vast in de praktijken in Europa. Het PERISTAT project toont aan dat het aandeel ingeleide bevallingen schommelt tussen 10 % (Denemarken 2000) en 33 % (Noord-Ierland 2000) (15). Het Brussels Gewest situeert zich met meer dan een vierde ingeleide bevallingen (26,1 % in 2004) dus tussen de hoogste Europese scores, net als Vlaanderen (27,6 % in 2004).

29 Wij gebruiken de termen percentage keizersneden en percentage verloskundige ingrepen, ook al gaat het niet echt om percentages maar om verhoudingen. De analyse betreft het aantal geboorten met keizersnede 3.6.2. Evolutie in de tijd en niet het aantal bevallingen In de periode 1998-2004 stijgt het percentage keizersneden in Brussel significant van 15,1 % (tweelingen geboren met keizersnede naar 17,2 % (figuur 19). In dezelfde periode neemt het percentage ingeleide bevallingen af. tellen dus voor twee geboorten).

Figuur 19

Verloskundige interventies, Brussel, 1998-2004

30

28,7 27,0

26,7

27,8

26,7

26,3

26,1

17,2

17,8

17,2

2002

2003

2004

per 100 geboorten

25 20 15,1

15,4

1998

1999

16,0

16,5

2000

2001

Inductie van de bevalling (p<0,001) Keizersneden (p<0,001)

15 10 5 0


34



Het stijgend percentage keizersneden is des te opvallender wanneer de leeftijd van de moeders stijgt. Dat is met name het geval voor de 35-plussers (figuur 20). Er is geen stijging van het aandeel keizersneden bij vrouwen jonger dan 20 jaar. Bekijkt men enkel het percentage keizersneden bij eenlinggeboorten, dan meet men ook een stijging van 13,8 % in 1998 tot 16,0 % in 2004 (p<0,001).

Figuur 20

Evolutie van het percentage keizersneden volgens leeftijd van de moeder, Brussel, 1998-2002

30 25

per 100 geboorten

20,3

20 15 10

17,5

21,6

22,7

23,1

23,4

24,6

19,9 17,5

12,7

12,6

10,7

10,7

18,1

12,9

17,6 13,7

18,7 14,5

10,5

14,2

10,3 9,0

8,7

24,8

35 jaar en meer 30-34 jaar 20-29 jaar 12-19 jaar

19,1

13,5

9,6

5 0 1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004


Doordat het percentage keizersneden stijgt, hebben ook dat meer zwangere vrouwen reeds een keizersnede ondergaan. Een bevalling met keizersnede gaat gepaard met een toegenomen risico voor de volgende zwangerschappen en geboorten, vooral een toegenomen risico op placenta prævia, placenta accreta of ruptuur van de uterus (36-38). Die risico’s stijgen met elke voorgaande keizersnede. Deze resultaten zetten dus aan om – in de mate van het mogelijke – keizersneden te vermijden die niet verantwoord worden door medische argumenten, maar ook om bijzondere aandacht te verlenen aan geboorten die volgen op een keizersnede, zodat de moeders en de verloskundigen een betere kijk hebben op de keuze van het soort bevalling. Er werden hierover richtlijnen gepubliceerd (39).



35

4. DE SOCIAAL-DEMOGRAFISCHE KENMERKEN VAN DE BRUSSELSE GEBOORTEN

Het aandeel moeders van 35 jaar en ouder is in 25 jaar bijna verdrievoudigd terwijl het aandeel moeders jonger dan 20 jaar sterk afgenomen is. In 2004 is 19 % van de moeders 35 jaar of ouder, 3 % is jonger dan 20 jaar. Vanaf de leeftijd van 35 jaar stijgt het risico op prematuriteit, perinatale mortaliteit en verloskundige interventies. In 2004 werd bijna 3 kinderen op 10 geboren in een huishouden zonder beroepsinkomen en 15 % in een eenoudergezin. Voor een pasgeborene in een huishouden zonder beroepsinkomen ligt het risico op overlijden in de postneonatale periode 3 maal zo hoog dan in een huishouden met twee inkomens. Voor de perinatale periode ligt het risico 2 maal zo hoog. We stellen dit hoge sterftecijfer bovendien vast voor alle doodsoorzaken. Bijna de helft van de Brusselse pasgeborenen hebben een moeder met een niet-Belgische nationaliteit. Moeders met de Turkse nationaliteit zijn vaak jonger dan Belgische moeders, moeders met Marokkaanse nationaliteit vaak ouder. Er bestaan ongelijkheden op het vlak van perinatale gezondheid die gelinkt zijn aan de nationaliteit van de moeder. De prevalentie van laag geboortegewicht is bijzonder hoog voor kinderen van moeders uit SubSaharisch-Afrika. Deze kinderen lopen meer risico om te overlijden in de perinatale en infantiele periode, in het bijzonder als gevolg van vroeggeboorte. De perinatale mortaliteit bij kinderen van Marokkaanse of Turkse moeders ligt significant hoger dan bij kinderen van Belgische moeders, ondanks een lagere prevalentie van prematuriteit en laag geboortegewicht. Een deel van deze oversterfte houdt verband met congenitale afwijkingen.

4.1. De leeftijd van de moeder 4.1.1. Omschrijving en evolutie in de tijd Het aandeel geboorten bij moeders van 35 jaar of ouder is in Brussel aanzienlijk toegenomen sinds de jaren 1980 (figuur 21). In 1980 vertegenwoordigden deze geboorten 7 % van de levende geboorten, in 2004 loopt dit op tot 19 %. Het aandeel geboorten bij moeders van 40 jaar of ouder steeg dan weer van 3 % naar 4 % van de geboorten tussen 1998 en 2004 (p<0,0001), met een opmerkelijke toename tussen 2003 en 2004 (figuur 21). We wijzen er ook op dat elk jaar bij 0,2 % van de Brusselse geboorten de moeder 45 jaar of ouder is, dat zijn gemiddeld 26 geboorten per jaar. Het aandeel geboorten bij moeders tussen 30 en 39 jaar steeg van 42,1 % in 1998 tot 45,7 % in 2004. Deze stijging gaat gepaard met een daling bij de moeders van 20 tot 29 jaar (de leeftijd met minder risico’s) waar het aandeel daalt van 51,5 % tot 47,4 % van de geboorten (p<0,001).


37

In veel andere Europese landen stelt men dezelfde tendens van stijgende leeftijd van de moeders vast, hoewel het aandeel oudere moeders in Brussel zeer groot is ten opzichte van Vlaanderen en andere Europese landen: in 2000 bedroeg het aandeel geboorten bij moeders van 40 jaar en ouder 3,4 % in Brussel, dit aandeel varieert tusen 1,8 % in Vlaanderen en Denemarken (de kleinste percentages) en 3,3 % in Finland (15). Het aandeel moeders van minder dan 20 jaar is de voorbije decennia sterk afgenomen. In 1980 vertegenwoordigden zij nog 6,7 % van de levendgeboorten (figuur 21) (14). In de periode 1998-2004 blijft dit aandeel gestaag afnemen, van 3,4 % in 1998 tot 2,9 % in 2004 (p=0,002). In het jaar 2004 bedraagt het aandeel moeders van minder dan 20 jaar 2,1 % in Vlaanderen (exhaustieve gegevens (18)) en 2,7 % in de Franse Gemeenschap (bevolking opgevolgd door ONE (40)). Volgens de Europese gegevens schommelt het aandeel moeders van minder dan 20 jaar tussen 1,6 % in Denemarken (2000) en 7,4 % in Groot-Brittanië (2001)(15;41). Het aandeel geboorten bij adolescenten jonger dan 18 jaar bedraagt 0,6 % (n=645) in het Brussels Gewest, namelijk iets minder dan jaarlijks honderd moeders jonger dan 18 jaar. Dit aandeel blijft elk jaar gelijk en is vergelijkbaar met bijvoorbeeld Ile de France [30]. Ten slotte bevielen 18 adolescenten van minder dan 15 jaar tussen 1998 en 2004, dat is 2 tot 3 per jaar.

Figuur 21

Spreiding van de levendgeboorten volgens leeftijd van de moeder, Brussel, 1980-2004

20

35 jaar en meer

18

< 20 jaar


16

40 jaar en meer

14 12 10 8 6 4 2 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

0

Bron: Statistische formulieren voor geboorten, 1980-1994 Masuy-Stroobant (14), 1998-2004 Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

30 Score santé: http://www.fnors. org/asp/travaux/index1.asp 31 In het Brussels Gewest steeg het aantal gezinnen met minstens een kind van 3 jaar tussen 2000 en 2005 met 11,7 % en het aantal kroostrijke gezinnen (3 kinderen of meer) met minstens een kind van 3 jaar steeg met 33 % (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Rijksregister).

38

In het Brussels Gewest is de stijging van het aandeel oudere moeders wellicht het gevolg van het uitstellen van de zwangerschap tot op latere leeftijd (zoals dat ook het geval is in andere geïndustrialiseerde landen) (32;42), maar tegelijk ook van een groter aantal multipare moeders (die reeds meerdere kinderen baarden) [31]. Jammer genoeg is de kwaliteit van de gegevens inzake de pariteit momenteel ontoereikend om deze variabele te kunnen analyseren.


4. Caractéristiques socio-démographiques

4.1.2. Link met de perinatale gezondheid Prematuriteit De prevalentie van vroeggeboorten ligt duidelijk hoger bij baby’s van zeer jonge moeders. Ze is het laagst bij moeders tussen 20 en 29 jaar en stijgt vervolgens met de leeftijd van de moeder, vooral vanaf 35 jaar.

Figuur 22

Frequentie van vroeggeboorten volgens leeftijd van de moeder, Brussel, 1998-2004 8

7,6

7,6 6,8

% van de levendgeboorten

7 6

< 32 weken

6,0

5,7

5,7

1,1

1,0

0,9

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

32-36 weken

5 4 3 2

1,5

1 0

<20 jaar

1,2

35-39 jaar

1,4

>39 jaar


Foeto-infantiele sterfte Er bestaat een duidelijk verband tussen de foeto-infantiele sterfte en de leeftijd van de moeder. In Brussel stelt men vanaf de leeftijd van de moeder van 40 jaar een aanzienlijke stijging vast van het overlijdensrisico voor de baby tijdens de zwangerschap of tijdens het eerste levensjaar (figuur 23). Dit bevestigt vaststellingen die elders werden gedaan (43;44). Het overlijdensrisico in de foeto-infantiele periode is eveneens groter voor baby’s van moeders jonger dan 20 jaar. Controle voor het economisch niveau van het huishouden toont aan dat dit fenomeen voor moeders jonger dan 20 jaar grotendeels kan verklaard worden door de vaak zwakke sociaal-economische status. Controle voor de sociaal-economische kenmerken van het huishouden toont daarentegen geen invloed op de mortaliteit bij baby’s van oudere vrouwen.



39

Figuur 23

Foetale, neonatale en postneonatale mortaliteit volgens leeftijd van de moeder, Brussel, 1998-2004 7,5

per 1000 geboorten of levendgeboorten

8 7

7,2

foetale sterfte

7,1

neonatale sterfte (0-27 dagen)

5,5

6

5,0

4,9

5

4,2

4

postneonatale sterfte (28-364 dagen)

4,1

3,8

3,2

3,9

3

2,5

3,3

2,9

2

2,0

1,7

1,7

1

1,2

0

<20 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

>39 jaar


Verloskundige interventies De stijging van het aantal verloskundige interventies met de leeftijd is het duidelijkst voor keizersneden (meer dan 23 % vanaf 35 jaar), maar is ook groot voor ingeleide bevallingen (29 % vanaf 40 jaar en ouder) (figuur 24). Eigenaardig genoeg zijn de tussenkomsten minder frequent bij adolescenten, die nochtans een beduidend hoger risico lopen op perinatale mortaliteit en vooral doodgeboorten (45).

Figuur 24

Percentage keizersneden en inductie van de bevalling naar leeftijd van de moeder, Brussel, 2000-2004 35 28,2

per 100 geboorten

30

29,8

26,1 23,6

25 20,1

29,3

Inductie van de bevalling

28,0

Keizersnede

22,8

20 18,7

15 10

14,8 12,0 9,6

5 0

12-19 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

40 jaar en meer


40



4.2. De sociale status van de huishoudens 4.2.1. Omschrijving In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden veel huishoudens getroffen door armoede. Het aandeel Brusselse kinderen dat in moeilijke sociale omstandigheden leeft is beduidend hoger dan in de rest van het land (46;47). Het aantal personen met een beroepsinkomen per huishouden is, bij gebrek aan meer specifieke gegevens, een indicator voor het armoedeniveau [32]. Alleenstaande moeders met kinderen bevinden zich vaker dan anderen in een moeilijke sociale situatie. In 2004 werd 29 % van de pasgeborenen geboren in een huishouden zonder beroepsinkomen. Andere bronnen, zoals de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid, tonen aan dat in 2004 32 % van de Brusselse kinderen (0-17 jaar) in een huishouden zonder beroepsinkomen leefde (47). 10 % van de pasgeborenen heeft bovendien een alleenstaande moeder zonder beroepsinkomen.

Tabel 8

Spreiding van de geboorten volgens het aantal ouders met een inkomen uit arbeid in het huishouden en familiale situatie van de moeder, Brussel, 2004

Ouders met een inkomen uit arbeid in het huishouden* 32 Personen zonder beroepsinkomen (aangegeven werk) verklaarden bij de aangifte van de geboorte aan de burgerlijke stand werkzoekende te zijn, zonder beroep of afhankelijk van het OCMW. Het leefloon en de meeste vervangingsinkomens liggen momenteel rond of onder de armoedegrens (zoals bepaald door Europa). Huishoudens zonder beroepsinkomen leven vaak in precaire economische omstandigheden (47).

Figuur 25

Familiale situatie van de moeder**

Aantal % van de geboorten 0 4 480 28,7 % 1 5 696 36,4 % 2 5 458 34,9 % Alleenstaand zonder inkomen uit arbeid 1 620 10,4 % Alleenstaand met een inkomen uit arbeid 788 5,0 % Niet alleenstaand 13 203 84,6 % *Onbekend voor 654 geboorten ; **Onbekend voor 677 geboorten.


4.2.2. Evolutie in de tijd Tijdens de periode 1998-2004 bleef het aandeel alleenstaande moeders stabiel. Het aandeel baby’s van ouders zonder beroepsinkomen steeg evenwel tussen 2003 en 2004 (27,1 % tot 28,7 %).

Evolutie van de sociale kenmerken van de pasgeborenen, Brussel, 1998-2004 40

2 inkomens

38

1 inkomen

per 100 geboorten

36

0 inkomens

34 32 30 28 26 24 22 20

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004




41

4.2.3. Link met de perinatale gezondheid Foeto-infantiele sterfte Er bestaat grote ongelijkheid inzake foetale, neonatale en postneonatale mortaliteit naargelang de sociale status van de huishoudens (figuur 26). In een huishouden zonder beroepsinkomen in Brussel ligt het risico op overlijden in de postneonatale periode driemaal hoger dan in een huishouden met twee inkomens. Het risico ligt tweemaal hoger voor foetale en neonatale mortaliteit. Het feit dat de postneonatale sterfte sterker met sociale factoren samenhangt dan neonatale sterfte wordt ook in de literatuur beschreven. Vooral wiegendood en sterfte door ongevallen of infectie komen vaker voor bij sociaal zwakkere groepen. De neonatale mortaliteit is dan weer minder gevoelig aan sociale factoren maar gevoeliger aan de kwaliteit van de zorgen (14;48).

Foeto-infantiele mortaliteit volgens het aantal personen met een arbeidsinkomen in het huishouden, Brussel, 1998-2004

Figuur 26


7

2 inkomens

6,0

1 inkomen

6 5

0 inkomens 4,2

4,2

3,7

4 3

2,8

2,7 2,2

1,9

2 0,9

1 0

Foetale sterfte

Neonatale sterfte (0-27 dagen)

Postneonatale sterfte (28-364 dagen)


Infantiele sterfte (0-1 jaar) verschilt eveneens in functie van de sociaal-economische situatie van het huishouden (figuur 27). De belangrijkste oorzaken van infantiele sterfte zijn congenitale afwijkingen, immaturiteit, diverse pathologieën in de perinatale periode en wiegendood. Zoals reeds aangegeven waren wiegendood en onbepaalde doodsoorzaak van 1980 tot de preventiecampagnes (1995) de belangrijkste oorzaak van infantiele en postneonatale sterfte (16). Momenteel is wiegendood de 4de oorzaak van infantiele sterfte en één van de twee voornaamste oorzaken van postneonatale sterfte (28-364 dagen), samen met congenitale afwijkingen [33]. Men constateert een duidelijke sociale gradiënt voor zowat alle oorzaken van infantiele sterfte. Voor de meeste oorzaken ligt het risico twee- tot driemaal hoger voor kinderen in een huishouden zonder beroepsinkomen dan voor kinderen in huishoudens met twee inkomens.

33 Wiegendood betreft per definitie baby’s van 1 maand tot 1 jaar.

42

De verschillen zijn heel opvallend voor wiegendood. Een baby in een huishouden zonder beroepsinkomen loopt vijfmaal meer risico op wiegendood dan een baby in een huishouden met twee inkomens. Studies in Engeland tonen aan dat wiegendood de doodsoorzaak is met het duidelijkste verband met de sociale status (48-50).



Figuur 27

Infantiele sterfte per oorzaak, volgens het aantal inkomens uit arbeid in het huishouden, Brussel, 1998-2003 [22] 2,5

2,3

2 inkomens


2,1

1 inkomen

2,0

0 inkomens 1,4

1,5 1,0

1,2

1,1

1,0

0,9

0,8

0,8 0,6

0,5

0,5 0,0

0,5

0,5 0,2

0,4

0,5 0,3 0,1

Congenitale Aandoeningen Immaturiteit Wiegendood afwijkingen perinatale periode

0,7

Infecties

0,2

0,1

Externe oorzaken

Andere


Vroeggeboorte en laag geboortegewicht De ongelijkheid is minder uitgesproken bij vroeggeboorte en laag geboortegewicht. Dit wordt ten dele verklaard doordat een deel van de kinderen geboren in een huishouden zonder inkomen uit arbeid een Marokkaanse of Turkse moeder hebben. Deze moeders hebben minder vaak een vroeggeboren baby of een baby met een laag geboortegewicht, ondanks hun vaak minder gunstige sociaal-economische situatie [34] (zie figuur 30) (51).

Figuur 28

Laag geboortegewicht en vroeggeboorten volgens het aantal ouders met een inkomen uit arbeid in het huishouden, Brussel, 1998-2004 9


8

34 Terwijl 19,5 % van de moeders

met Belgische nationaliteit in een huishouden wonen zonder inkomen uit arbeid, bedraagt dit aandeel 35,1 % van de Marokkaanse moeders en 43,6 % van de Turkse moeders. Deze twee nationaliteiten vertegenwoordigen een vierde van de moeders in een huishouden zonder inkomen uit arbeid.


7

8,3

7,9 6,5

6,4

2 inkomens 6,5

6,6

1 inkomen 0 inkomens

6 5 4 3 2 1 0

Laag geboortegewicht (<2 500 g)

Vroeggeboorte (<37 weken)



43

Verloskundige interventies Het percentage keizersneden verschilt nauwelijks in functie van de sociaal-economische status van het huishouden, ongeacht de leeftijd van de moeder.

Percentage keizersneden volgens de leeftijd en de socio-economische status van het huishouden, Brussel, 2000-2004

Figuur 29

30

2 inkomens

27

1 inkomen

per 100 geboorten

24

0 inkomens

21 18 15 12 9 6 3 0

12-19 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

40 jaar en meer


44



4.3. De nationaliteit van de moeder 4.3.1. Omschrijving Tabel 9 toont de spreiding van de geboorten volgens de nationaliteit van de moeder bij de bevalling. Men stelt vast dat bijna de helft (46 %) van de Brusselse baby’s een moeder heeft met een niet-Belgische nationaliteit. Binnen die groep zijn de moeders uit de Maghreblanden (13 % van de geboorten) het sterkst vertegenwoordigd. Daarvan zijn 93 % moeders Marokkaanse (ofwel 12 887 geboorten).

Tabel 9

Spreiding van geboorten volgens de nationaliteit van de moeder bij de bevalling, Brussel, 1998-2004 (n=104 213)

België Maghreb en Egypte EU15 Sub-Saharisch Afrika Oost-Europa en Europees Rusland Turkije Zuid-Oost-Azië Centraal- en Zuid-Amerika en Caraïben Noord-Oost-Azië en Midden-Oosten Noord-Amerika Onbekend Andere Europa Australië Totaal

n 56 469 13 858 13 464 5 844 5 811 3 537 1 769 1 546 1 062 449 217 140 47 104 213

% 54,2 13,3 12,9 5,6 5,6 3,4 1,7 1,5 1,0 0,4 0,2 0,1 0,0 100,0


Het aandeel moeders met een niet-Belgische nationaliteit is beduidend hoger dan het totaal aandeel niet-Belgen binnen de Brusselse bevolking [35]. Dit kan vooral verklaard worden door de leeftijdsstructuur van de Brusselse niet-Belgische bevolking: een jongere bevolking met veel jonge volwassenen op een leeftijd waarop ze kinderen kunnen krijgen. Dit verschil wijst ook op een groot onderscheid tussen het Rijksregister en de formulieren van geboorte voor wat het aantal geboorten betreft (zie onderstaande figuur 2, § 2.1.2). De aangegeven geboorten via een geboorteformulier betreffen de volledige Brusselse populatie, met inbegrip van de mensen zonder papieren en de mensen in het wachtregister, dus niet alleen de ingeschreven geboorten in het Rijksregister.

35 Volgens het Rijksregister bedraagt het aandeel vrouwen met een nietBelgische nationaliteit voor de periode 1998-2004 25,6 %



45

De spreiding van de leeftijd van de moeders varieert sterk naargelang de nationaliteit van de moeder. Het aandeel oudere moeders (40 jaar en ouder) is het hoogst bij de moeders uit Maghreblanden (4,6 %) en bij de moeders met een Europese nationaliteit (EU 15) (4,5 %). Het aandeel zeer jonge moeders (jonger dan 20 jaar) is vooral hoog bij de Turkse (9,9 %) en de Oost-Europese moeders (6,2 %) (tabel 10).

Tabel 10

Leeftijd van de moeder naar nationaliteit van de moeder, Brussel, 1998-2004

Nationaliteit van de moeder bij de geboorte België EU15 Oost-Europa en Europees Rusland Turkije Maghreb en Egypte Sub-Saharisch Afrika Andere

Jonger dan 20 jaar n % 1 386 2,5 189 1,4 361 6,2 349 9,9 619 4,5 286 4,9 161 3,1

40 jaar en ouder n % 1 818 3,2 612 4,5 72 1,2 54 1,5 636 4,6 144 2,5 165 3,2


4.3.2. Evolutie in de tijd Er verandert weinig in deze spreiding in de loop van de bestudeerde periode, behalve de stijging van het aantal Oost-Europese moeders wat een weerspiegeling is van de stijging van deze nationaliteiten ten opzichte van de algemene bevolking (2).

4.3.3. Link met de perinatale gezondheid De perinatale gezondheid varieert sterk naargelang de nationaliteit van de moeder. Vroeggeboorte en laag geboortegewicht We stellen grote verschillen vast in het aandeel baby’s met een laag geboortegewicht naargelang de nationaliteit van de moeder (figuur 30). Het is bekend dat pasgeborenen van Marokkaanse moeders minder vaak vroegtijdig of met een laag geboortegewicht ter wereld komen (52). De mogelijke verklaringen voor dit fenomeen zijn de andere eetgewoonten, het vaker voorkomen van zwangerschapsdiabetes en minder rokende moeders. Anderzijds komen vroeggeboorten duidelijk vaker voor bij moeders uit Sub-Saharisch Afrika, namelijk in 10 % van de gevallen. Dit hoog aandeel vroeggeboorten is bovendien verontrustend omdat het ook om ernstige vroeggeboorten gaat (<32 weken). Dezelfde vaststelling werd gedaan bij vrouwen van Afrikaanse origine in andere geïndustrialiseerde landen. Men toonde er aan dat armoede en stress gepaard gaan met meer infecties in het algemeen, en met bacteriële vaginale en intra-uterine infecties (asymptomatische of chorioamnionitis) in het bijzonder (53-55). Men stelde ook meer pre-eclampsie vast – waaronder ook ernstige – wat kan leiden tot een vroegtijdige onderbreking van de zwangerschap in deze bevolkingsgroep (56;57).

46



Vroeggeboorte <37 weken en geboortegewicht <2 500 g, volgens nationaliteit van de moeder, Brussel, 1998-2004

Figuur 30


8 6

België

9,7

10

EU 15

8,8 8,2

7,8

7,4

7,4

7,1 5,8

6,0

6,0

7,3 6,4 6,5

6,0

6,4 6,7

6,5 6,2 5,6

6,0

Oost-Europa en Europees Rusland Turkije Maghreb en Egypte Sub-Saharisch Afrika

4

Noord-Amerika

2

Centraal- en Zuid-Amerika en Caraïben

0

Noord-Oost-Azië en Midden-Oosten

< 37 weken

< 2 500 g

Zuid-Oost-Azië


Baby’s van moeders uit Sub-Sarahisch Afrika lopen bijna dubbel zoveel risico op ernstige vroeggeboorte (<32 weken) en een zeer laag geboortegewicht (<1 500 g) dan alle andere nationaliteiten. Bij deze baby’s constateert men een frequentie van vroeggeboorten en zeer laag geboortegewicht van 2,0 en 1,9 per 100 levendgeboorten, terwijl die frequentie bij baby’s van een Belgische moeder 1,0 % bedraagt voor beide indicatoren (p<0,001). Voor de andere nationaliteiten – met inbegrip van de Maghreblanden – is de frequentie van ernstige vroeggeboorte en zeer laag geboortegewicht ongeveer gelijk met de Belgische. Foeto-infantiele sterfte Baby’s van moeders met de Turkse nationaliteit of uit Sub-Saharisch Afrika of de Maghreblanden lopen duidelijk meer risico op overlijden tijdens de perinatale periode (figuur 31). In de laat neonatale en postneonatale periode zijn de verschillen minder uitgesproken, hoewel de mortaliteit in de laat neonatale periode hoger ligt bij de baby’s van Turkse moeders en in de postneonatale bij baby’s van moeders uit Sub-Saharisch Afrika. De aangifte van doodgeboorte is verplicht vanaf 22 weken zwangerschap. In praktijk verschilt de overlijdensaangifte van zeer vroegtijdige sterfte naargelang de familiale, sociale en culturele context. Inzake doodgeboorte blijft het risico verschillend naargelang de nationaliteit wanneer men de analyse beperkt tot de doodgeboorten vanaf 28 weken zwangerschap. Dit wijst erop dat de verschillende sterftegraad geen verband houdt met over- of onderregistratie van vroegtijdige foetale sterfte bij sommige nationaliteitengroepen. We noteren dat deze vaststelling niet nieuw is in België (58) en dat er een hogere perinatale mortaliteit wordt waargenomen bij Pakistani in Engeland, bij Afrikanen en Marokkanen in Nederland en bij Afrikanen (Sub-Saharisch Afrika) in Zweden en Noorwegen (55;59;60).



47

Foetale, vroeg neonatale, laat neonatale en postneonatale sterfte volgens de nationaliteit van de moeder, Brussel, 1998-2004

Figuur 31


7

6,4

6,2

België

5,7

6

EU 15

5 3,6

4 3,0

3,4

3,2

3,6

2,8

3

2,2 2,1

1,9

1,7

2

1,2

0,9 0,8 0,9

1 0

Oost-Europa en Europees Rusland

3,8

vanaf 28 weken zwangerschap tot aan de geboorte

0-6 dagen

0,8

7-27 dagen

1,2

1,6

1,9

1,7

1,5

Turkije Maghreb en Egypte Sub-Saharisch Afrika

28-364 dagen


We onderzochten ook of de ongelijkheden inzake perinatale mortaliteit naargelang de nationaliteit zouden kunnen worden verklaard door een andere bevolkingssamenstelling inzake leeftijd of de frequentie van meervoudige zwangerschappen. Dat is niet zo (tabel 11), aangezien de hogere perinatale mortaliteit bij baby’s van moeders met Turkse of Marokkaanse nationaliteit of uit Sub-Saharisch Afrika blijft bestaan na uitsluiting van de meerlinggeboorten en controle voor de leeftijd van de moeder. Men stelt vast dat de kans op perinatale sterfte na controle significatief lager is voor kinderen met een moeder uit Oost-Europa. Diverse hypothesen kunnen dit resultaat verklaren. Zo is er het feit dat een deel van de moeders die afkomstig zijn uit deze landen (vooral van Poolse nationaliteit) in hun thuisland bevallen om financiële of familiale redenen en dat dit deel waarschijnlijk een hogere kans heeft op perinatale sterfte. Er is ook het selectiefenomeen van de «gezonde migrant», m.a.w. vrouwen die in België komen werken, verkeren in betere gezondheid.

Tabel 11

Perinatale sterfte voor de eenlinggeboorten volgens de nationaliteit van de moeder, ruwe en gecontroleerde odds ratio, Brussel, 1998-2004 (n=95 511) Perinatale sterfte* OR* gecontroleerd voor leeftijd en aantal personen met een inkomen uit arbeid in het huishouden 1,00 1,00 1,00 1,01 (0,78-1,30) 0,99 (0,77-1,28) 0,96 (0,72-1,27) 0,97 (0,67-1,40) 0,97 (0,67-1,40) 0,52 (0,32-0,85) 1,75 (1,23-2,50) 1,71 (1,19-2,45) 1,60 (1,10-2,31) 1,77 (1,44-2,16) 1,71 (1,39-2,10) 1,58 (1,27-1,97) 1,83 (1,38-2,43) 1,82 (1,37-2,41) 1,20 (0,85-1,68) *5 230 pasgeborenen waarvan de moeder een andere nationaliteit hebben dan in deze tabel is opgenomen, werden niet opgenomen in de analyse (het gaat om een mengeling van zeer diverse nationaliteiten die weinig vertegenwoordigd zijn in Brussel, vooral uit Azië, Noord- en Zuid-Amerika en Australië). De meerlinggeboorten werden ook niet opgenomen in de analyse.

Nationaliteit van de moeder België EU (15) Oost-Europa Turkije Maghreb en Egypte Sub-Saharisch Afrika

Ruwe Odds ratio *

Odds ratio gecontroleerd voor leeftijd


48



De hogere perinatale mortaliteit bij baby’s van een Turkse of Marokkaanse moeder of een moeder uit Sub-Saharisch Afrika kan evenwel alleen door gelijkaardige mechanismen worden verklaard. Bij baby’s van een moeder uit Sub-Saharisch Afrika blijft de hogere perinatale mortaliteit (doodgeboorte of tijdens de eerste levensweek) – na controle voor de leeftijd van de moeder – op 80 %. Deze oversterfte heeft ten dele te maken met sociaal-economische factoren. Zoals blijkt uit tabel 11, leidt controle voor het aantal beroepsinkomens in het huishouden tot een vermindering van de odds ratio van de perinatale mortaliteit voor de Afrikaanse baby’s en is het hogere risico niet langer statistisch significant. Deze hogere mortaliteit kan naast het vaker voorkomen van laag geboortegewicht en vroeggeboorten van deze kinderen worden geplaatst. Bij baby’s van Turkse of Marokkaanse moeders ligt de mortaliteit ongeveer 70 % hoger dan bij de Belgen en dit verschil blijft significant na controle voor het aantal beroepsinkomens. Dat wijst erop dat deze sociaal-economische variabele geen verklaring biedt voor de hogere mortaliteit. Deze oversterfte is contradictorisch met hun lagere aandeel vroeggeboorten. We stellen trouwens vast dat hun vroeg neonataal sterftecijfer bij gelijk geboortegewicht hoger is dan bij de Belgen (figuur 32).

Vroeg neonatale sterfte volgens geboortegewicht en nationaliteit van de moeder, per 1000 levendgeboren eenlingen, Brussel, 1998-2004

Figuur 32

Maghreb en Egypte

per 1000 levendgeboren eenlingen

300

België

250 200 150 100 50 0

500999

10001499

15001999

20002499

25002999

30003499

35003999

40004499

≥ 4500


Indien men de oorzaken van infantiele sterfte analyseert naargelang de nationaliteit van de moeder, stelt men in het eerste levensjaar een hogere mortaliteit door congenitale afwijkingen vast bij de Turken en Marokkanen (figuur 33). Men constateerde hetzelfde fenomeen bij de Turkse en Marokkaanse bevolking in Nederland, of de Pakistaanse populatie in Engeland en Noorwegen (61-63). Dit fenomeen kan deels verklaard worden door bloedverwantschap van de ouders – het is bekend dat in de Turkse en Marokkaanse gemeenschappen niet zelden huwelijken tussen bloedverwanten voorkomen (64;65) – en deels door het minder vaak opsporen van afwijkingen tijdens de zwangerschap en/of het minder vaak onderbreken van de zwangerschap wanneer een afwijking wordt vastgesteld. Voedingstekorten, zoals onvoldoende foliumzuur, of een gebrek aan immuniteit tegen teratogene virussen kunnen eveneens een rol spelen. Infantiele sterfte ten gevolge van vroeggeboorte komt beduidend vaker voor bij kinderen van Afrikaanse moeders (figuur 33). Foeto-infantiele sterfte waarbij chorioamnionitis betrokken is als initiële, intermediaire of geassocieerde doodsoorzaak, komt viermaal vaker



49

voor bij baby’s van een Afrikaanse moeder dan bij een Belgische moeder. Dit is evenmin een typisch Belgisch fenomeen. Ook in Engeland constateert men dat Afrikanen een hogere sterftegraad vertonen door vroeggeboorte en prenatale infecties (66).

Figuur 33

Infantiele sterfte per oorzaak, volgens de nationaliteit van de moeder bij de bevalling, Brussel, 1998-2003 [22] 3,9

4


België 2,9

3

EU 15 Oost-Europa en Europees Rusland

2,5 1,9

1,9

2

1,7

1,8

0,9

0,9 0,9

1

Turkije

1,6

1,3 1,4 1,4

1,3 1,3

1,2 1,2

1,0

Maghreb en Egypte Sub-Saharisch Afrika

0,6 0,5 0,2

0,2

0

2,1

Congenitale afwijkingen

Immaturiteit

Oorzaak in perinatale periode

Andere

Bron: Statistische formulieren voor geboorte en overlijden, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn

36 In 45 % van alle foetale sterfgevallen werd een autopsie voorzien en uitgevoerd. De verhoudingen zijn: 50 % voor de Belgen, 26 % voor de Turken, 27 % voor de Marokkanen en 29 % voor de Afrikanen.

Figuur 34

Figuur 34 toont aan dat de hogere perinatale mortaliteit van Turkse en Marokkaanse baby’s niet uitsluitend te wijten is aan congenitale afwijkingen. Men ziet duidelijk dat onverklaarde foetale sterfgevallen of foetale sterfgevallen door verstikking eveneens vaker voorkomen. Aangezien er niet altijd een autopsie plaatsvindt, kan men niet uitsluiten dat sommige van deze sterfgevallen toch te wijten zijn aan afwijkingen of aan niet-gediagnostiseerde intra-uterine infecties. Men stelt vast dat voor Turken, Marokkanen en Afrikanen ongeveer tweemaal minder lijkschouwingen aangevraagd of uitgevoerd worden dan voor Belgen [36]. Deze onverklaarde foetale sterfgevallen kunnen dus deels overeenstemmen met niet opgespoorde intra-uterine vertraagde groei (problemen met placenta, kwaliteit van de zorg), met afwijkingen of met infecties. De hogere perinatale mortaliteit bij Turken en Marokkanen kan ook te maken hebben met een moeizamer overleg met het medisch personeel, wat gevolgen kan hebben voor de kwaliteit van de zorg.

Foetale mortaliteit per oorzaak volgens de nationaliteit van de moeder bij de bevalling, Brussel, 1998-2003 [22] 4,8

5,0


4,5

4,7

België

4,0

4,0

EU 15

3,5

Oost-Europa en Europees Rusland

3,0

2,4

2,5

2,3 2,3

Turkije

2,0

1,6

1,5 1,0

0,8

1,0

1,3 1,3

1,2

1,1 1,2 0,8

0,8

Maghreb en Egypte

1,7 1,0

Sub-Saharisch Afrika

0,5 0,0

Congenitale afwijkingen

Verstikking en onverklaarde sterfte voor de aanvang van de arbeid

Andere


50



4.3.4. Huidige en oorspronkelijke nationaliteit van de moeder en perinatale gezondheid Via de statistische formulieren van geboorte kan men niet alleen de huidige nationaliteit van de ouders analyseren, maar ook de oorspronkelijke. Onderstaande resultaten betreffen enkel de Marokkaanse gemeenschap. In 2001 had 60 % van de Brusselse inwoners van Marokkaanse origine de Belgische nationaliteit. Deze verhouding daalt met de leeftijd (67). Bij moeders met de Marokkaanse nationaliteit vindt men een groter aandeel oudere of zeer jonge moeders, terwijl de Belgische moeders van Marokkaanse origine, wat leeftijd betreft, nauwelijks verschillen van de oorspronkelijke Belgische moeders (p=0,001) (figuur 35). Wat vroeggeboorte of laag geboortegewicht betreft, stelt men daarentegen vast dat moeders van Marokkaanse origine minder risico lopen, of ze nu al dan niet tot Belg genaturaliseerd zijn (p<0,001). Dit geldt evenwel niet voor zeer vroegtijdige geboorten of zeer laag geboortegewicht (figuur 36).

Figuur 35

Perinatale indicatoren volgens huidige en oorspronkelijke nationaliteit van de moeder, Brussel 1998-2004 7,6

8

7,4

Belgische origine

per 100 geboorten

7

6,4 5,5 5,6

6 4,7

5

2

Belgische nationaliteit met Marokkaanse origine

5,5

4,6 3,7

4 3

Marokkaanse nationaliteit

2,9 1,9

1,6

1,6 1,0 0,6

1 0

Moeder ≥40 jaar Moeder <20 jaar

<2 500 g

<37 weken

≥4 500 g

0,9

1,0 0,9

<32 weken


Bij moeders met de Marokkaanse nationaliteit wordt een hogere perinatale mortaliteit genoteerd dan bij Belgische moeders, terwijl er geen verschillen merkbaar zijn tussen Belgische moeders van Marokkaanse origine en oorspronkelijke Belgische moeders. Bij moeders met de Marokkaanse nationaliteit wordt eveneens een hogere infantiele sterfte geregistreerd dan bij Belgische moeders (p=0,04). Het verschil tussen baby’s van Belgische moeders van Marokkaanse origine en baby’s van oorspronkelijke Belgische moeders is statistisch niet significant voor wat betreft de infantiele sterfte.



51

Verband tussen nationaliteit en perinatale en infantiele gezondheidsindicatoren, odds ratio gecorrigeerd voor leeftijd, Brussel 1998-2004

Figuur 36

1,9

2,0

Belgische origine Marokkaanse nationaliteit

1,4

1,5

Belgische nationaliteit met Marokkaanse origine

Odds ratio

1,2 1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0 0,7 0,7

0,7

0,8

0,9 0,9

1,0

0,9

1,0

0,5

0,0

Perinatale sterfte

Infantiele sterfte

<2 500 g

<37 weken

<1 500 g

<32 weken


De verschillen in mortaliteit tussen tot Belg genaturaliseerde Marokkaanse moeders en moeders die nog steeds de Marokkaanse nationaliteit hebben, zijn wellicht te verklaren door verschillende factoren. Zo zijn het sociaal-economisch en demografisch profiel, de immigratietrajecten (tweede generatie migranten, gezinshereniging, …), het gebruiken van de gezondheidszorgen of de culturele context van beide groepen vrouwen waarschijnlijk verschillend. De resultaten kunnen beter doorgrond worden aan de hand van meer diepgaand onderzoek.

5. CONCLUSIE De gezondheid en het welzijn van de jonge kinderen moet een prioriteit zijn in het Brussels Gewest. Niet alleen omdat hun aantal blijft toenemen als gevolg van het hoge geboortecijfer in het Gewest (in 2006 tellen we 3 784 geboortes meer dan in 1998), maar vooral omdat deze levensfase bepalend is voor de toekomstige gezondheid en de algemene ontwikkeling van kinderen. De perinatale periode is een delicate periode zowel voor moeders als voor de kinderen, en moet dus bijzondere aandacht genieten. Zoals in de andere geïndustrialiseerde regio’s neemt de leeftijd van moeders toe. Deze evolutie heeft gevolgen voor de perinatale gezondheid en draagt bij tot de stijging van het aantal vroeggeboorten en meervoudige zwangerschappen. De resultaten in dit dossier tonen aan dat bepaalde beleidsmaatregelen een positieve impact hebben op de gezondheid van jonge kinderen. De inspanningen op het vlak van preventie zorgden voor een belangrijke daling van het aantal gevallen van wiegendood, wat niet langer de voornaamste oorzaak van infantiele sterfte vormt. De perinatale mortaliteit neemt geleidelijk af dankzij de evolutie van de kwaliteit van de zorgen. Ondanks de aanwezigheid van een bevolking met een aanzienlijk verhoogd risico, kunnen de relatief gunstige sterftecijfers in vergelijking met andere Europese landen vermoedelijk verklaard worden door de kwaliteit van de perinatale zorgen in het Brussels Gewest. We merken ook de impact van de nieuwe wetgeving aangaande medisch begeleide voortplanting op het aantal meervoudige geboorten op. Andere resultaten zijn zorgwekkend. Een aanzienlijk en bovendien nog toenemend aantal Brusselse pasgeborenen leeft in een moeilijke sociale situatie en de sociale ongelijkheden zijn sterk uitgesproken. Voor een Brussels kind geboren in een huishouden zonder aangegeven beroepsinkomen ligt het risico op overlijden in de perinatale periode tweemaal en op overlijden in de postneonatale periode driemaal zo hoog als voor een kind geboren in een huishouden met twee inkomens. Deze ongelijkheden zien we terugkomen bij alle doodsoorzaken, maar ze zijn vooral opvallend voor wiegendood. Het hoge aandeel kinderen in een moeilijke sociale situatie verklaart het relatief ongunstige niveau van kindersterfte in Brussel in vergelijking met Vlaanderen en andere Europese landen. We stellen ook in Brussel, net als in andere landen, opvallende ongelijkheden vast naargelang de nationaliteit van de moeder. Zo liggen de risico’s op vroeggeboorte en perinatale mortaliteit significant hoger voor kinderen van moeders uit Sub-Saharisch Afrika. Kinderen van Turkse en Maghrebijnse moeders vertonen significant meer risico op perinatale sterfte, ondanks een kleiner risico op vroeggeboorte of laag geboortegewicht. De resultaten voorgelegd in dit dossier bewijzen het belang van een regelmatige monitoring van de perinatale gezondheid via de analyse van de statistische formulieren voor geboorte en overlijden. Dit is slechts mogelijk dankzij de medewerking van verschillende professionals uit de kraamklinieken en de diensten van de burgerlijke stand van de gemeenten. De oprichting van een (Studie)centrum voor Perinatale Epidemiologie voor het Brussels Gewest en de Franse Gemeenschap, naar het voorbeeld van het Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie in Vlaanderen, zou het in de toekomst moeten mogelijk maken om de kwaliteit van de gegevens nog te verbeteren, rond bepaalde aspecten meer nauwkeurige informatie te verzamelen en om informatie terug te koppelen naar de materniteiten voor een auto-evaluatie van hun werking. Talrijke informatie is momenteel nog niet beschikbaar, zoals gegevens betreffende de toekomst op middellange en lange termijn van ernstige vroeggeboorten of de registratie van congenitale afwijkingen. Om de gezondheid van haar jonge kinderen te verbeteren, moet het Brussels Gewest verschillende uitdagingen aangaan: een hoog niveau van perinatale diensten aanhouden en de toegankelijkheid garanderen voor de hele bevolking, ongeacht haar sociale positie, haar cultuur of verblijfsstatuut, investeren in de begeleiding van toekomstige moeders en kleine kinderen en een gunstige omgeving en voorwaarden voor de ontplooiing van al de jonge Brusselaars.


53

6. REFERENTIES 1.

Deguerry M, De Spiegelaere M, Haelterman E, Logghe P, Wauters I. Gezondheidsindicatoren, Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2004. Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad, Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. 2004.

2.

Het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse. Statistische indicatoren van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Editie 2006. 2006

3.

Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad (2006) Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad 2006. Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. 2006

4.

Deboosere P, Lesthaeghe R, Surkyn J. Evolutie van de nationale, regionale en gemeentelijke vruchtbaarheidsniveaus in België, 1989-1999. Steunpunt Demografie VUB - Vakgroep Bevolkingswetenschappen - Universiteit Gent. Working Paper 2000-7. 2000.

5.

Lorenz J. Management decisions in extremely premature infants. Seminars in Neonatology 8, 475-482. 2003.

6.

Vanhaesebrouck P, Allegaert K, Bottu J, Debauche C, Devlieger H, Docx M, Francois A, Haumont D, Lombet J, Rigo J, Smets K, Vanherreweghe I, Van Overmeire B, Van Reempts P. The EPIBEL study: outcomes to discharge from hospital for extremely preterm infants in Belgium. Pediatrics. 2004; 114(3): 663-675.

7.

Cloots H. Foeto-infantiele sterftecijfers. Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. 2007.

8.

Masuy-Stroobant G. Santé et mortalité infantile en Europe, victoires d’hier et enjeux de demain. In: Masuy-Stroobant G, Gourbin C, Buekens P, editors. Santé et mortalité des enfants en Europe, inégalités sociales d’hier et d’aujourd’hui. Louvain-La-Neuve : Academia-Bruylant. L’Harmattan; 1996.

9.

Masuy-Stroobant G. Les déterminants de la mortalité infantile. La Belgique d’hier et d’aujourd’hui. 1983.

10.

Hatton F, Bouvier-Colle MH, Blondel B, Pequignot F, Letoullec A. Evolution de la mortalité infantile en France : fréquence et causes de 1950 à 1997. Arch Pédiatr. 2000; 7: 489-500.

11.

Scioscia M, Vimercati A, Maiorano A, Depalo R, Selvaggi L. A critical analysis on Italian perinatal mortality in a 50-year span. Eur.J.Obstet.Gynecol.Reprod.Biol. 2007; 130(1): 60-65.

12.

Khoshnood B, De Vigan C, Vodovar V, Goujard J, Lhomme A, Bonnet D, Goffinet F. Trends in prenatal diagnosis, pregnancy termination, and perinatal mortality of newborns with congenital heart disease in France, 1983-2000: a population-based evaluation. Pediatrics. 2005; 115(1): 95-101.

13.

Gourbin C, Masuy-Stroobant G. Registration of vital data: are live births and stillbirths comparable all over Europe? Bull World Health Org. 1995; 73: 449-460.

14.

Masuy-Stroobant G, Gourbin C, Masuy B. Gezondheid en foeto-infantiele sterfte: Evolutie van de risicofactoren op regionaal niveau van 1980 tot 1994. Statistische studiën (nr. 107). Nationaal Instituut voor de Statistiek. 2001.

15.

Zeitlin J, Wildman K, Bréart G. Indicators to monitor and evaluate perinatal health in Europe: Results from the PERISTAT project. Eur J Obstet Gynecol. 2003; 111(S1).

16.

Tafforeau J, Pirenne Y, De Roubaix J, Binon J, Diament M, Van Oyen H, Drieskens S. Geboorten, perinatale en infantiele sterfte. Statistieken 1993-1995. Centrum voor Operationeel Onderzoek in de Volksgezondheid, Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Franse Gemeenschap, Algemene Directie Gezondheid. 2001


55

56

17.

Unité UCL-RESO. Mort subite du nourrisson. Quelles nouvelles stratégies pour la prévention de la mort subite du nourrisson? Direction Générale de la Santé, Ministère de la Communauté française. 1999.

18.

Cammu H, Martens G, De Coen K, Van Mol C, Defoort P. Perinatale activiteiten in Vlaanderen 2004. Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie. 2005.

19.

Cammu H, Martens G, Landuyt J, De Coen K, Defoort P. Perinatale activiteiten in Vlaanderen 2006. Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie. 2007.

20.

Kramer MS, Platt R, Yang H, Joseph KS, Wen SW, Morin L, Usher RH. Secular trends in preterm birth: a hospital-based cohort study. JAMA. 1998; 280(21): 1849-1854.

21.

Bhutta AT, Cleves MA, Casey PH, Cradock MM, Anand K.J. Cognitive and behavioral outcomes of school-aged children who were born preterm: a meta-analysis. JAMA. 2002; 288(6): 728-737.

22.

Kramer MS, Barros FC, Demissie K, Liu S, Kiely J, Joseph KS. Does reducing infant mortality depend on preventing low birthweight? An analysis of temporal trends in the Americas. Paediatr.Perinat.Epidemiol. 2005; 19(6): 445-451.

23.

Barros FC, Velez M del P. Temporal trends of preterm birth subtypes and neonatal outcomes. Obstet.Gynecol. 2006; 107(5): 1035-1041.

24.

Ananth CV, Vintzileos AM. Epidemiology of preterm birth and its clinical subtypes. J.Matern.Fetal Neonatal Med. 2006; 19(12): 773-782.

25.

McCormick MC. The contribution of low birth weight to infant mortality and childhood morbidity. N Engl J Med. 1985; 312: 82-90.

26.

Pharoah PO, Stevenson CJ, Cooke RW, Stevenson RC. Clinical and subclinical deficits at 8 years in a geographically defined cohort of low birthweight infants. Arch Dis Child. 1994; 70: 264-270.

27.

Kramer MS. The Epidemiology of adverse pregancy outcomes: an overview. J Nutr. 2003; 133: 1592S-1596S.

28.

Gourbin C, Masuy-Stroobant G. Registration of vital data: are live births and stillbirths comparable all over Europe? Bull World Health Org. 1995; 73: 449-460.

29.

Pison G, Couvert N. La fréquence des accouchements gémellaires en France. La triple influence de la biologie, de la médecine et des comportements familiaux. Population. 2004; 59ème année(6): 877-907.

30.

Pison G. Près de la moitié des jumeaux naissent en Afrique. Population et Société. 2000; (360): 1-4.

31.

Salame Y, Englert Y, Emiliani S, Revelard P, Delbaere A, Devreker F. Le transfert d’un embryon unique : impact de la nouvelle loi belge sur les résultats du Centre de fécondation in vitro (FIV) de l’Hôpital Erasme. Rev Med Brux. 2007; (28): 73-81.

32.

Canadian Perinatal Health System. Health Canada. Canadian Perinatal Health Report, 2003. Ottawa, Minister of Public Works and Government Services Canada. 2003.

33.

Zeitlin J, Wildman K, Bréart G. Indicators to monitor and evaluate perinatal health in Europe: Results from the PERISTAT project. Eur J Obstet Gynecol. 2003; 111(S1).

34.

Zeitlin J, Wildman K, Breart G, Alexander S, Barros H, Blondel B, Buitendijk S, Gissler M, Macfarlane A. PERISTAT: indicators for monitoring and evaluating perinatal health in Europe. European Journal of Public Health. 2003; 13(3 Suppl): 29-37.


6. Références

6. Références

35.

De Wals P, Tairou F, Van Allen MI, et al. Reduction in neural-tube defects after folic acid fortification in Canada. N.Engl.J.Med. 2007; 357(2): 135-142.

36.

Kennare R, Tucker G, Heard A, Chan A. Risks of adverse outcomes in the next birth after a first cesarean delivery. Obstet.Gynecol. 2007; 109(2 Pt 1): 270-276.

37.

Ananth CV, Smulian JC, Vintzileos AM. The association of placenta previa with history of cesarean delivery and abortion: a metaanalysis. Am.J.Obstet.Gynecol. 1997; 177(5): 1071-1078.

38.

Taylor LK, Simpson JM, Roberts CL, Olive EC, Henderson-Smart DJ. Risk of complications in a second pregnancy following caesarean section in the first pregnancy: a population-based study. Med.J.Aust. 2005; 183(10): 515-519.

39.

Royal College of Obstetricians and Gynaecologist. Birth after previous caesarean birth. Green-top Guidelines (N°45). 2007.

40.

Direction Etudes et Stratégies de l’ONE. Rapport de la Banque de données médicosociales 2005-2006. Dossier spécial : la prématurité. ONE, Office de la naissance et de l’enfance. 2007.

41.

Office for National Statistics. Birth statistics. Review of the Registrar General on births and patterns of family building in England and Wales, 2001 - Series FM1 n°30 (Revised). 2007.

42.

Vilain A, de Peretti Ch, Herbet JB, Blondel B. La situation périnatale en France en 2003. Premiers résultats de l’enquête nationale périnatale. DREES, Direction de la recherche des études de l’évaluation et des statistiques France. Etudes et Résultats. 2005; (383).

43.

Joseph KS, Allen AC, Dodds L, Turner LA, Scott H, Liston R. The perinatal effects of delayed childbearing. Obstet.Gynecol. 2005; 105(6): 1410-1418.

44.

Montan S. Increased risk in the elderly parturient. Curr.Opin.Obstet.Gynecol. 2007; 19(2): 110-112.

45.

Masuy-Stroobant G. Adolescentes et mères: les statistiques d’état civil 1965-1997. In: Adolescentes : sexualité et santé de la reproduction. Etat des lieux en Wallonie et à Bruxelles. Ministère de la Communauté française, Bruxelles, 2006: 9-17.

46.

Roesems T, Perdaens A, De Spiegelaere M. 9de armoederapport Brussels Hoofdstedelijke Gewest. Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van BrusselHoofdstad, Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. 2004.

47.

Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad. Welzijnsbarometer 2007. Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. 2007.

48.

Guildea ZE, Fone DL, Dunstan FD, Sibert JR, Cartlidge PH. Social deprivation and the causes of stillbirth and infant mortality. Arch.Dis.Child. 2001; 84(4): 307-310.

49.

Blakely T, Atkinson J, Kiro C, Blaiklock A, D’Souza A. Child mortality, socioeconomic position, and one-parent families: independent associations and variation by age and cause of death. Int.J.Epidemiol. 2003; 32(3): 410-418.

50.

Fleming PJ, Blair PS, Ward Platt M, Tripp J, Smith IJ. Sudden infant death syndrome and social deprivation: assessing epidemiological factors after post-matching for deprivation. Paediatr.Perinat.Epidemiol. 2003; 17(3): 272-280.

51.

Buekens P, Masuy-Stroobant G, Delvaux T. High Birthweights among Infants of North African Immigrants in Belgium. American Journal of Public Health. 1998; 88(5): 808811.


57

58

52.

Delvaux T, Buekens P, Thoumsin H, Dramaix M, Collette J. Cord C-peptide and insulinlike growth factor-I, birth weight, and placenta weight among North African and Belgian neonates. Am.J.Obstet.Gynecol. 2003; 189(6): 1779-1784.

53.

Hillier SL, Nugent RP, Eschenbach DA, Krohn MA, Gibbs RS, Martin DH, Cotch MF, Edelman R, Pastorek JG, Rao AV. Association between bacterial vaginosis and preterm delivery of a low-birth-weight infant. The Vaginal Infections and Prematurity Study Group. N.Engl.J.Med. 1995; 333(26): 1737-1742.

54.

Steer P. The epidemiology of preterm labour. BJOG. 2005; 112 Suppl 1.

55.

Schulpen TW, van Steenbergen JE, van Driel HF. Influences of ethnicity on perinatal and child mortality in the Netherlands. Arch.Dis.Child. 2001; 84(3): 222-226.

56.

Knuist M, Bonsel GJ, Zondervan HA, Treffers PE. Risk factors for preeclampsia in nulliparous women in distinct ethnic groups: a prospective cohort study. Obstet. Gynecol. 1998; 92(2): 174-178.

57.

Haelterman E, Qvist R, Barlow P, Alexander S. Social deprivation and poor access to care as risk factors for severe pre-eclampsia. Obstetrics and Gynecology. 2003; 11: 2532.

58.

Buekens P, Delvaux T, Godin I, Masuy-Stroobant G, Alexander S. Perinatal outcomes of North-African immigrants in Belgium. In: Ugalde & G. Cardenas, editor. Health & social services among international labor migrants. Austin, Texas: CMAS Books. University of Texas Press, 1997: 39-49.

59.

Bollini P, Siem H. No real progress towards equity: health of migrants and ethnic minorities on the eve of the year 2000. Social Science & Medicine. 1995; 41(6): 819828.

60.

Vangen S, Stoltenberg C, Johansen RE, Sundby J, Stray-Pedersen B. Perinatal complications among ethnic Somalis in Norway. Acta Obstet.Gynecol.Scand. 2002; 81(4): 317-322.

61.

Anthony S, Kateman H, Brand R, den Ouden AL, Dorrepaal CA, van der Pal-de Bruin KM, Buitendijk SE. Ethnic differences in congenital malformations in the Netherlands: analyses of a 5-year birth cohort. Paediatr.Perinat.Epidemiol. 2005; 19(2): 135-144.

62.

Collingwood Bakeo A. Investigating variations in infant mortality in England and Wales by mother’s country of birth, 1983-2001. Paediatr.Perinat.Epidemiol. 2006; 20(2): 127139.

63.

Stoltenberg C, Magnus P, Lie RT, Daltveit AK, Irgens LM. Birth defects and parental consanguinity in Norway. Am.J.Epidemiol. 1997; 145(5): 439-448.

64.

Schulpen TW, van Wieringen JC, van Brummen PJ, van Riel JM, Beemer FA, Westers P, Huber J. Infant mortality, ethnicity, and genetically determined disorders in The Netherlands. Eur.J.Public Health. 2006; 16(3): 291-294.

65.

Demirel S, Kaplanoglu N, Acar A, Bodur S, Paydak F. The frequency of consanguinity in Konya, Turkey, and its medical effects. Genet.Couns. 1997; 8(4): 295-301.

66.

Lyon AJ, Clarkson P, Jeffrey I, West GA. Effect of ethnic origin of mother on fetal outcome. Arch.Dis.Child Fetal Neonatal Ed. 1994; 70(1): F40-F43.

67.

Willaert D, Deboosere P. Buurtatlas van de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bij de aanvang van de 21e eeuw. Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 2005.


6. Références

7. BIJLAGEN

7. Bijlagen


59

60


7. Bijlagen

7. Bijlagen


61

62


7. Bijlagen

7. Bijlagen


63

64


7. Bijlagen

7. Bijlagen


65

66


7. Bijlagen

7. Bijlagen


67

68


7. Bijlagen



Dossiers van het Observatorium Dit dossier presenteert de resultaten van de analyse van de statistische formulieren voor geboorte en overlijden van kinderen jonger dan een jaar verblijvend in het Brussels Gewest, voor de periode 1998-2004. Het geeft een overzicht van de belangrijkste perinatale gezondheidsindicatoren en hun evolutie in de loop van de laatste jaren: de verschillende componenten van foeto-infantiele mortaliteit en de doodsoorzaken, het voorkomen van vroeggeboorte, van laag geboortegewicht en van meerlinggeboorten en de frequentie van verloskundige interventies. De verbanden tussen deze verschillende indicatoren werden geanalyseerd. De socio-demografische kenmerken (leeftijd van de moeder, sociale status van het huishouden, nationaliteit van de moeder) werden eveneens geanalyseerd net als hun impact op de perinatale gezondheid. Deze resultaten werden geïnterpreteerd en in perspectief geplaatst met de resultaten in andere Europese regio’s.

www.observatbru.be

Dit document is ook beschikbaar in het Frans Ce document est également disponible en français sous le titre : «Les indicateurs de santé périnatale en Région de Bruxelles-Capitale 1998-2004»

Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Recommend Documents