Beknopt overzicht van de rol van ICT bij de besparing van energie Christian Wartena (Telematica Instituut)1
INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding ........................................................................................... 2 2 Technologische oplossingen................................................................ 3 2.1 Optimalisatie en hergebruik ......................................................... 3 2.2 Dematerialisatie.......................................................................... 3 2.3 Travel replacement ..................................................................... 4 3 Inzicht in gebruik............................................................................... 3.1 ‘Slimme meters’ .......................................................................... 3.2 Efficiënter gebruik van apparaten................................................. 3.3 Intelligente woon-/werkomgeving ................................................ 3.4 Inzicht in indirect energiegebruik .................................................
5 5 6 6 6
4 ‘Green IT’ ......................................................................................... 7 5 Stand van zaken................................................................................ 8 6 Het totale besparingspotentieel........................................................... 9
1
Inleiding
Om de uitstoot van CO2 te reduceren, de stijgende kosten voor energie te compenseren en om te anticiperen op een toekomstige verminderde beschikbaarheid van energie is het noodzakelijk het gebruik van energie zoveel mogelijk te beperken. Besparingen die geen negatieve invloed hebben op onze welvaart en ons welzijn mogen daarom in geen geval onbenut worden gelaten. Informatie- en communicatietechnologie (ICT) kan hieraan een belangrijke bijdrage leveren door op verschillende gebieden eraan bij te dragen aanzienlijke besparingen te realiseren. Terwijl ICT bij de opwekking en het transport van energie in de energiesector al volop wordt ingezet om een hoge graad van efficiëntie te bereiken2,3, zien het Telematica Instituut, TNO, ICTRegie en EPN | Platform voor de informatiesamenleving zeker nog veel mogelijkheden tot besparing op het gebied van het energiegebruik. In dit rapport laten wij zien hoe bij huishoudens, kantoren en winkelpanden zeker 10% op het energieverbruik bespaard kan worden door een zinvolle inzet van ICT en energiebesparende domotica (E-domotica). De gehele Nederlandse economie kan door ICT-gerelateerde projecten op korte termijn in potentie 5% besparen op het totale energieverbruik. Dit komt overeen met een hoeveelheid ruwe olie ter waarde van ruim 1 miljard Euro.4 Om te beginnen kan de ICT-sector zelf energiezuiniger worden, bijvoorbeeld door energiezuinigere apparaten (denk aan flashgeheugen in plaats van harddisks) en door het terugdringen van verspilling en het efficiënter inzetten van de beschikbare resources. Het energieverbruik door ICT krijgt momenteel vrij veel aandacht, in Nederland onder andere door een recent onderzoek in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken.5 Ook internationaal is de aandacht groot zoals blijkt uit het feit dat Green IT bovenaan de lijst van de Top 10 Strategic Technologies for 2008 van Gartner staat.6 Daarnaast kan ICT ook een belangrijke bijdrage leveren aan energiebesparing op andere gebieden. Ten eerste kan ICT helpen het energieverbruik in bestaande processen te optimaliseren of processen die veel energie verbruiken overbodig te maken. Ten tweede kan ICT helpen gebruikers inzicht in hun energiegebruik te geven, waardoor zij in staat zijn zuiniger met energie om te gaan. Samenvattend onderscheiden wij de volgende drie manieren waarop ICT kan helpen energie te besparen: 1. Technologische verhoging van de energie-efficiëntie: a. Het efficiënter inrichten van processen waardoor deze minder energie nodig hebben. b. Het vervangen van processen door processen die vergelijkbare resultaten leveren maar die resultaten op een energiezuiniger manier bereiken, waarbij ICT het gebruik van deze alternatieve processen mogelijk maakt. 2. Inzicht in gebruik: het creëren van inzicht over gebruik en verspilling zodat consumenten en bedrijven worden gestimuleerd hun gedrag en (daarmee) het verbruik aan te passen en daartoe de mogelijkheden hebben. 3. Green IT: Geringer energieverbruik van de ICT zelf, bijvoorbeeld door het gebruik van energiezuinigere hardware. Deze indeling valt gedeeltelijk samen met een classificatie die in een aantal studies gehanteerd wordt7. Deze onderscheidt directe, indirecte en systemische of structurele effecten. De directe effecten zijn de energiebesparingen die bij het gebruik van ICT zelf behaald kunnen worden, de indirecte de besparingen die dankzij ICT gerealiseerd worden en de structurele de effecten die met veranderingen van gedrag en de hele omgeving te maken hebben.
2
2
Technologische oplossingen
Energiebesparing kan bereikt worden door betere machines die dezelfde prestatie met minder energie leveren. Een belangrijke stap kan echter ook gemaakt worden door processen beter op elkaar aan te laten sluiten. Door bijvoorbeeld de productie van een onderdeel beter op de vraag af te stemmen, is minder opslagruimte nodig. Bij dergelijke vormen van procesoptimalisatie speelt ICT een cruciale rol. In veel gevallen ontstaat door ICT ook de mogelijkheid processen volledig anders in te richten of te vervangen door nieuwe werkvormen. De belangrijke trends die we hierin zien kunnen onder twee noemers samengevat worden, dematerialisatie en travel replacement. Onder de eerste noemer vallen verschillende ontwikkelingen die fysieke producten overbodig maken. Veelal gaat dit gepaard met een netto energiewinst doordat productie, opslag en distributie beduidend minder energie vergen. Onder travel replacement verstaan we allerlei vormen van communicatietechnologie die reizen overbodig maken. Terwijl het besparingspotentieel door het gebruik van zuinigere hardware in de ICT of door het verschaffen van inzicht redelijk becijferd kan worden, is dit bij het optimaliseren en herinrichten van processen veel moeilijker. We hebben hier vaak te maken met complexe situaties waar veel factoren een rol spelen, zodat we vooral met moeilijk meetbare indirecte en systemische effecten te maken hebben8. Doordat situaties compleet kunnen veranderen en veel andere veranderingen tot gevolg hebben is het netto effect van dergelijke ingreep vaak niet meer vast te stellen. Sommige van deze veranderingen kunnen een negatief gevolg hebben. Bijvoorbeeld kan telewerken er toe leiden dat mensen op langere termijn verder van hun werk gaan wonen en daarmee een gedeelte van de besparing in woon-werkverkeer weer teniet doen. Dergelijke reboundeffecten spelen een rol in vrijwel alle gevallen waarin grote veranderingen ingevoerd worden9. Tenslotte is ICT vaak een component in een complex geheel van maatregelen, verbeteringen en veranderingen. De bijdrage van ICT in het geheel is vaak niet afzonderlijk vast te stellen. Neem als voorbeeld intermodaal vrachtvervoer (intermodal shipping) waarbij verschillende transportvormen gecombineerd worden om een zo laag mogelijk brandstofgebruik te bereiken: De US Environmental Protection Agency heeft berekend dat intermodal shipping voor transporten van meer dan 600 km in de VS ca. 65% energie bespaart ten opzichte van vervoer over de weg.10,11 Om dit te bereiken is een geweldige logistieke inspanning nodig, die zonder ICT niet denkbaar is. Het is echter duidelijk dat hier meer nodig is dan alleen goede logistieke software.
2.1 Optimalisatie en hergebruik ICT biedt verschillende mogelijkheden tot optimalisatie in (productie)processen, waardoor energie-efficiënter geproduceerd kan worden. In de transportsector kan eveneens nog winst worden geboekt door verbeterde logistiek, energiebesparende routeplanning (bijvoorbeeld door rekening te houden met lokale buien, files, etc.) en het hierboven al genoemde intermodal
shipping.12
Een ander belangrijk aspect waarbij ICT in de transportsector helpt energie te besparen is bij het energiezuiniger maken van auto’s, treinen en vliegtuigen. Verdere verbeteringen zijn hier zonder ICT (zowel bij ontwikkeling als in de voertuigen zelf) al langere tijd niet meer denkbaar. Optimalisatie kan ook over processen en ketens heen plaats vinden, bijvoorbeeld door het hergebruik van restwarmte en –koude op bedrijventerreinen. Matching van vraag en aanbod is een ingewikkeld proces dat zonder ICT-ondersteuning om het grotendeels automatisch te managen niet praktisch haalbaar is.
2.2 Dematerialisatie Het concept dematerialisatie gaat terug tot de jaren ’70 van de vorige eeuw. Er werd een hypothese opgesteld, de zgn. Environmental Kuznets Curve-Hypothese, die stelt dat de economische groei in een eerste fase van industrialisatie gekoppeld is aan een groeiende behoefte aan resources (staal, beton, energie, etc) maar dat na het bereiken van een drempel 3
structurele veranderingen optreden waardoor economische groei en gebruik van resources ontkoppeld worden.13 In hoeverre deze hypothese valide is en of dit omslagpunt met behulp van de ICT nu bereikt wordt, is een lopende wetenschappelijke discussie. Een belangrijke rol hierin spelen opnieuw de reboundeffecten, het feit dat materiële producten elektronische en niet elektronische diensten vaak met elkaar verweven zijn en tenslotte dat de welvaart die met nietmateriële diensten wordt gecreëerd, gedeeltelijk gebruikt wordt voor materiële verworvenheden. Desalniettemin zien we een verschuiving van productie naar dienstverlening. In veel concrete gevallen kan een duidelijke energiebesparing door de vervanging van een product door een dienst aangetoond worden. Een sprekend voorbeeld is de energiebesparing die kan worden bereikt door de vervanging van antwoordapparaten (een fysiek product) door voice-mail (een elektronische dienst). Het WWF heeft berekend dat als 10 miljoen Europeanen van antwoordapparaten op voicemail overstappen, dit een CO2-reductie van 330 000 ton oplevert.14,15 Andere voorbeelden van dematerialisatie zijn het downloaden van muziek in plaats van het kopen van CDs of het elektronisch aangifte doen van belasting. In dit kader moet ook Software as a Service (SaaS) genoemd worden. Enerzijds is SaaS een duidelijke exponent van dematerialisatie: de vervanging van fysieke producten door diensten. Anderzijds kan SaaS ook gezien worden als een middel om het energieverbruik van computers bij eindgebruikers terug te dringen. Door SaaS wordt de vraag naar rekencapaciteit van woonkamers en kantoorruimtes naar grote servercentra verplaatst, waar efficiënter met rekencapaciteit omgegaan kan worden en waar meer mogelijkheden bestaan energiezuinige computers in te zetten of om restwarmte te hergebruiken.
2.3 Travel replacement In verschillende studies is het besparingspotentieel door het gebruik van moderne communicatietechniek becijferd.16 Het elektronicabedrijf Cisco kon bijvoorbeeld 20% van het reisbudget besparen door intensief van videoconferencing gebruik te maken. Helaas zijn op dit gebied ook de reboundeffecten bijzonder groot. Mogelijkheden thuis te werken, voor videoconferencing of telepresence maken een gedeelte van het woon-werkverkeer en het zakelijke verkeer overbodig. Maar aan de andere kant zijn juist door deze nieuwe communicatiemogelijkheden het samenwerken met ver van elkaar verwijderde bedrijven en het wonen op een grote afstand van de werkplek aantrekkelijker. Hierdoor wordt uiteindelijk ook nieuw verkeer gecreëerd. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met de kosten voor verwarming en verlichting van de thuiswerkplek. Een onderzoek in de Verenigde Staten liet, na een aanvankelijke afname, na verloop van tijd nieuwe prikkels tot autogebruik zien.17 Verschillende onderzoeken wijzen er op dat de netto effecten van telewerken zeer gering zijn.18 Om het potentieel van telewerken te kunnen benutten moet daarom voldoende aandacht aan deze reboundeffecten worden besteed. Andere samenwerkingsvormen waarbij reisbehoefte verminderd kan worden zijn e-learning en telemedicine. Door de moderne communicatietechnologie in ziekenhuizen is het bijvoorbeeld
mogelijk dat een patiënt in een lokaal ziekenhuis of revalidatiecentrum behandeld wordt en specialisten uit andere medische centra de artsen ter plekke assisteren bij het stellen van diagnoses, bij het uitvoeren van operaties of het opstellen van therapieplannen.
4
3
Inzicht in gebruik
Door consumenten inzicht te geven in de hoeveelheid energie die ze waar en wanneer verbruiken, kan een aanmerkelijke besparing worden behaald op het energieverbruik en daarmee op de uitstoot van CO2. In een recent onderzoek van LogicaCMG naar energiegebruik en milieubewustzijn bij Europese consumenten19 bleek dat een gebrek aan inzicht over de vraag waar energie verbruikt wordt, voor veel consumenten (ca. 45%) de belangrijkste reden is om geen energiebesparende maatregelen te nemen. De belangrijkste besparingen liggen hier in de mogelijkheden die omgevingen met meer digitale intelligentie bieden. Dit begint met het inzicht geven in het gebruik van energie in woon- en werkomgevingen en gaat vloeiend over in het automatisch regelen van verwarming, verlichting en elektrische apparaten.
3.1 ‘Slimme meters’ Een voorbeeld voor het besparen van energie door het geven van inzicht zijn de zogenaamde slimme energiemeters, die energieleveranciers in staat stellen de gebruiker regelmatig feedback te geven over het actuele verbruik. In Zweden is het elektriciteitsverbruik na het invoeren van slimme meters met ca. 3% gedaald20. In een pilootproject van energieleverancier ENECO in het verzorgingsgebied Den Haag liep het elektriciteitsverbruik met ca. 5% terug, door de klanten online inzicht te geven in het actuele verbruik en het geven van een waarschuwing als een ingesteld energiequotum opgebruikt is.21,22 Ervaringen uit Noord-Ierland met prepaid elektriciteit en meters die uitgebreide informatie over het gebruik per dag, week en maand geven, laten eveneens een daling van ca. 3% zien.23,24 In enkele projecten werden hogere percentages gehaald. Deze grote besparingen zijn vaak slechts gedurende een korte tijd in kleinschalige projecten haalbaar, of het betreft projecten in de VS of Canada, waar het stroomverbruik ca. drie maal hoger ligt dan in Europa en er daardoor een groter besparingspotentieel is.25 In een langlopende proef in Stavanger bleek het stroomverbruik door het gebruik van 60-dagen facturen aanzienlijk te dalen. Na 3 jaar was het verbruik bij de deelnemende huishoudens 4% lager dan voor de proef, terwijl het stroomverbruik bij de huishoudens die niet aan de proef deelnamen in dezelfde periode 4% steeg. Door extra informatie en statistiek over het gebruik kon nog eens 4% bespaard worden.26 De tevredenheid van gebruikers met slimme meters is bovendien erg groot. In alle proeven zijn de gebruikers zeer tevreden. Uit het eerder al genoemde onderzoek van LogicaCMG blijkt dat tweederde van de EU-bevolking verwacht energie te kunnen besparen als ze beter op de hoogte zijn van hun verbruik terwijl driekwart (EU gemiddeld 75%, Nederland: 53%) van de ondervraagden slimme meters hiervoor een goed middel vindt. 27 Slimme meters op zich leveren geen bijdrage aan de energiebesparing, zij verbruiken slechts energie (ca. 1% van het totale energieverbruik28). De besparing wordt bereikt door de feedback die wordt gegeven op grond van de data die de meter levert. Dit betekent dat er op dit gebied een grote druk tot handelen ontstaat zodra de slimme meters op grote schaal ingebouwd gaan worden. De vorm waarin de feedback gegeven wordt, kan variëren van een website met persoonlijk statistieken, tot een sms bij bereiken of overschrijden van het maandelijkse quotum, tot een display op de thermostaat die aangeeft hoeveel die ene graad meer kost. Op dit gebied is dringend onderzoek nodig om inzicht te krijgen in welke vormen van feedback het meest efficiënt zijn en het beste geaccepteerd worden. Uit enkele onderzoeken blijkt zelfs dat verkeerde vormen van feedback tot een aanzienlijke stijging van het energieverbruik kunnen leiden.29 Naast feedback kan ICT ook ingezet worden om op andere manieren inzicht te creëren, bijvoorbeeld hoe de toename van het energieverbruik in een koude maand zich verhoudt tot de rest van Nederland of door simulatie en gaming. Experts verwachten in ieder geval dat door beter feedback de besparingen aanzienlijk kan vergroten. Het Energie Onderzoekcentrum Nederland (ECN) verwacht bijvoorbeeld dat een totale besparing van ca. 10% bij huishoudens haalbaar is.30
5
De verwachting van de consumenten zelf over de hoeveelheid energie die bespaard kan worden zijn in het reeds genoemde onderzoek van LogicaCMG buitengewoon groot: gemiddeld 22%. Hoewel de meeste ondervraagden op milieugebied er toe neigen gewenste antwoorden te geven, lijkt dit getal niet irreëel in het licht van de 10% die alleen al door slimme meters haalbaar is. Om dergelijke percentages te benaderen zouden slimme meters gecombineerd moeten worden met andere meetgegevens die inzicht geven in het energieverbruik in afzonderlijke ruimtes en van afzonderlijke apparaten. Vooral het stroomverbruik van consumentenelektronica en PC’s in huishoudens is schrikbarend hoog (ca. 68% van het totale energieverbruik door ICT31,32) en toont een sterk stijgende tendens. Hier liggen nog veel mogelijkheden tot besparingen.
3.2 Efficiënter gebruik van apparaten Veel apparaten worden niet juist of optimaal gebruikt waardoor ze onnodig veel energie verbruiken. Apparaten zouden van een soort ingebouwde intelligentie voorzien kunnen worden en gebruikers kunnen attenderen op onjuist of inefficiënt gebruik. Een simpel voorbeeld is een koelkast die een signaal geeft als de deur te lang open staat. Een extreem voorbeeld op dit gebied zijn de klimaatsystemen.33 Naar schatting 70% van de klimaatsystemen in de utiliteitsbouw is niet goed ingeregeld.34 Het onnodige energiegebruik door verkeerd ingeregelde klimaatsystemen wordt geschat op 20-30% van het totale energiegebruik van dergelijke systemen.35
3.3 Intelligente woon-/werkomgeving Door gedetailleerd inzicht te geven in het energiegebruik per ruimte, apparaat of situatie kan het energiegebruik verder beperkt worden dan met alleen feedback op basis van slimme meters. Het is ook mogelijk nog een stap verder te gaan, zodat de woon- of werkomgeving zich zelfstandig aanpast an de actuele behoeftes. Ruimtes worden niet verwarmd en verlicht als er niemand aanwezig is. Lokale verwarming dan wel koeling (‘personal climate’36) maakt dat niet de hele verdieping verwarmd hoeft te worden als er maar een paar medewerkers aanwezig zijn. Systemen in de woon- /werkomgeving die op een dergelijke manier van een energiebesparingsoptie zijn voorzien worden wel E-domotica genoemd. AE-domotica is een uitbreiding hierop, waarbij de systemen de mogelijkheid hebben zich aan te passen aan de (locale) weersverwachting.37 Tenslotte kunnen gedragspatronen van bewoners of werknemers gevolgd worden om ook hierop te kunnen anticiperen.
3.4 Inzicht in indirect energiegebruik Een ander gebied waar consumenten moeilijk grip op krijgen is de hoeveelheid energie die nodig is voor de productie van producten die zij kopen. Deze hoeveelheid energie is samengesteld uit de energie die nodig is voor de eigenlijke productie, de energie voor het transport van het product en de energie voor de productie van het verpakkingsmateriaal. Door bijvoorbeeld gegevens van (een) klantenkaart(en) te koppelen aan een datwabase met geschatte waarden voor de hoeveelheid energie die nodig is voor producten, zouden consumenten meer inzicht kunnen krijgen in de hoeveelheid energie die zij indirect gebruiken door hun inkopen. Om een besparing te bereiken zou voor energie-intensieve producten een alternatief getoond moeten worden, zodat de volgende keer een betere keus gemaakt kan worden. Een belangrijk neveneffect is daarbij dat dit een economische stimulus aan producenten geeft om energiezuiniger te produceren.
6
4
‘Green IT’
Green IT is een begrip dat staat voor duurzame en milieubewuste ICT. Naast het energieverbruik door ICT richt green IT zich ook op andere milieuaspecten zoals reductie van afval en het terugdringen van het gebruik van schadelijke stoffen in bijvoorbeeld batterijen. In deze verkenning richten wij ons op de energiebesparingsmogelijkheden binnen de ICT-sector. Ten eerste zijn hier zuinigere apparaten (processoren, geheugens) van belang. Hier wordt door hardwareproducenten momenteel versterkt aan gewerkt, grotendeels omdat de markt vraagt om laptops waar langer mee kan worden gewerkt op accu, servers die minder koeling vragen en desktops die minder ventilator geruis maken. Ook kunnen slimme manieren om de koeling van rekencentra te regelen een besparing opleveren. Een groot gedeelte van de energie voor de ICTsector wordt nog verbruikt door computers die (al dan niet in stand-by mode) niet gebruikt worden.38 Door efficiëntere besturingsystemen en het terugdringen van het gebruik van screensavers39 zal een belangrijk deel daarvan teruggedrongen kunnen worden. Verdere besparingen kunnen evenals in andere sectoren behaald worden door het efficiënter benutten van beschikbare resources, waardoor het aantal benodigde PC’s en rekencentra beperkt kan worden.40 Het energieverbruik door ICT en de mogelijkheden tot besparing zijn onlangs in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken uitvoerig onderzocht door Tebodin B.V. en Meijer Energie& Milieumanagement.41,42 Volgens deze studie ligt het energieverbruik van ICT in Nederland bij ongeveer 8,8 TWh, hetgeen neerkomt op ca. 8% van het Nederlandse elektriciteitsverbruik of ca. 1,5% van het totale energieverbruik in Nederland.43 Daarnaast is naar schatting 2 TWh nodig voor de productie van ICT-apparatuur. Naar verwachting zal het verbruik van energie door ICT tot 2020 bijna verdubbelen. Door het gebruik van energiezuinige apparaten actief te stimuleren, bijvoorbeeld door invoering van energielabels, en andere maatregelen die inzicht in en bewustwording van het energieverbruik bevorderen, verwachten de auteurs van het genoemde rapport, dat de toename met ca. 4 TWh beperkt kan worden, ongeveer 0,7% van het huidige Nederlandse energieverbruik.
7
5
Stand van zaken
Dat energiebesparing naast het gebruik van hernieuwbare energie een van de belangrijkste mogelijkheden tot reductie van de CO2-uitstoot biedt is vanzelfsprekend, maar de motivatie om dit ook daadwerkelijk toe te passen heeft in de laatste tijd enkele belangrijke impulsen gekregen. Als voorbeeld hiervoor is het initiatief tot energiebesparing te noemen dat in 2007 door de Engelse premier Tony Blair geïnitieerd is.44 Een toenemend aantal bedrijven presenteert zich ook als groen of CO2-neutraal bedrijf. Bij deze bedrijven speelt het efficiënt omgaan met en het besparen van energie een belangrijke rol. De mogelijkheden die ICT biedt om zuiniger met energie om te gaan is sinds enige tijd ook door verschillende organisaties, bijvoorbeeld het WWF, onderkend, zoals blijkt uit verschillende hier geciteerde rapporten. Een aantal van de in dit rapport genoemde besparingsmogelijkheden zijn ook door de Nederlandse overheid al actief opgepakt: het energieverbruik van ICT bij bedrijven en huishoudens heeft door het hierboven al genoemde onderzoek van Tebodin bij het Ministerie van Economische Zaken volle aandacht. Het hier geopperde idee van energielabels raakt ook het aspect inzicht en bewustwording. Het Ministerie van Economische Zaken werkt eveneens aan de invoering van slimme meters en het verplicht stellen van tweemaandelijkse energierekeningen.45
8
6
Het totale besparingspotentieel
Op een aantal uiteenlopende gebieden kan ICT een bijdrage leveren aan het zinvoller omgaan met energie. Het is moeilijk om alle besparingspotentielen exact te becijferen en de bijdrage van ICT daarin afzonderlijk te benoemen. Een gemeenschappelijke studie van ETNO en het WWF46 wordt een ambitie genoemd van een reductie in de EU van 50 miljoen ton CO2 per jaar in 2010. Dit komt neer op ca. 1,2% van de totale CO2 uitstoot. Dit getal is gebaseerd op een aantal voorbeeldprojecten, dat zonder meer uitgebreid zou kunnen worden. Smart metering en andere vormen van intelligente feedback en E-domotica zijn in dit rapport niet opgenomen. Zoals hierboven beargumenteerd is een reductie van ca. 10% in energieverbruik in huishoudens, kantoren en handel hierdoor realistisch. Dit segment is verantwoordelijk voor ruim 40% van het totale energieverbruik in Nederland.47 Door het vergroten van inzicht kan dus een totale reductie van ca. 4% gerealiseerd worden. De besparing in de ICT-sector zijn grotendeels gebaseerd op een beter inzicht van gebruikers van en een efficiëntere omgang met apparaten. Dit valt deels samen met de getallen die al zijn aangenomen voor besparingen die bij huishoudens, kantoren en handel mogelijk zijn. Ongeveer een kwart van de besparingen in de ICT worden behaald in de ICT-infrastructuur en de centrale computers van kantoren. Dit komt neer op een besparing van ca. 0,2%. Als deze getallen worden opgeteld, is de totale energiebesparing die door ICT behaald kan worden op ca. 5,4% te schatten. Anders uitgedrukt betekent dit een energiebesparing van ca. 2,58 miljoen ton of oil equivalent (TOE).48 Bij een olieprijs van 90$ (62€) per vat (0,146 TOE) komt dit neer op een besparing van 1,1 miljard Euro per jaar.49 Deze waarde geeft het potentieel aan, en is geen verwachtingswaarde waarbij rekening is gehouden met een verwacht percentage van participatie. Met de genoemde besparing komt wat door ICT mogelijk is dicht in de buurt van de 6% waartoe Nederland zich in het kader van het Kyoto-protocol heeft verplicht. Naast de hier besproken bijdrage op het gebied van energiegebruik speelt ICT ook een belangrijke rol bij de efficiëntere opwekking en een efficiënter transport van energie. Een voorbeeld hiervan is de inzet van ICT bij de regulering van het stroomnet. Hierdoor wordt (efficiënte en/of CO2-neutrale) decentrale productie op grote schaal mogelijk. Denk hierbij aan warmtekrachtkoppeling of windmolens.50,,51
1 Met medewerking van: Ivar Siccama (ICTRegie), Tom van der Maas (EPN), Freek Bomhof (TNO), Martijn Kriens (Telematica Instituut), Jelle Attema (EPN), Frank van Aken (TNO) 2
ICT cruciaal voor energiesector. In: Factor ICT, 9(4), oktober 2007.
3
Enkele interessante voorbeeldprojecten: www.smartgrids.eu of http://www.qurrent.com/NED/indexNED.aspx .
4
We hebben te maken met verschillende vormen van energie: gas, olie, elektriciteit etc. Om verschillende getallen en besparingen met elkaar te kunnen vergelijken moeten we de verschillende hoeveelheden naar een energie-eenheid omrekenen. Een gebruikelijk maat is Ton of Oil Equivalent (TOE): de hoeveelheid energie die een ton ruwe olie bevat. Bij de omrekening van elektriciteit naar TOE wordt rekening gehouden met het energieverlies bij de opwekking van elektriciteit. 5
S.H. Clevers, R. Verweij. ICT stroomt door. Inventariserend onderzoek naar het elektriciteitsverbruik van de ICT-sector & ICT-apparatuur. Den Haag 25-10-2007. (http://www.ez.nl/content.jsp?objectid=155077&rid=155076)
6
http://www.gartner.com/it/page.jsp?id=530109
7
Zie bv. Berkhout, F. and J. Hertin (2004). De-materialising and re-materialising: Digital technologies and the
environment. Futures 36: 903-920. 8
Dennis Pamlin and Katalin Szomolányi, “Saving the Climate @ The Speed of Light: First Roadmap for Reduced CO2 Emissions in the EU and Beyond,” World Wildlife Federation and European Telecommunication Operators’ Association, Sweden, 2006.
9
Berkhout, F. and J. Hertin (2004). De-materialising and re-materialising: Digital technologies and the environment. Futures 36: 903-920.
9
10
John A. Laitner and Karen Ehrhardt-Martinez. Advanced Electronics and Information Technologies: The InnovationLed Climate Change Solution How can the High-Tech sector help the EU to achieve its goal of reducing Energy Consumption 20% by 2020? Brussels & Washington, 17 September 2007.
11
US EPA Office of Transportation and Air Quality, A Glance at Clean Freight Strategies: Intermodal Shipping, SmartWay Transport Partnership, US Environmental Protection Agency, 2004. 12 John A. Laitner and Karen Ehrhardt-Martinez. Advanced Electronics and Information Technologies: The InnovationLed Climate Change Solution How can the High-Tech sector help the EU to achieve its goal of reducing Energy
Consumption 20% by 2020? Brussels & Washington, 17 September 2007
13
Berkhout, F. and J. Hertin (2004). De-materialising and re-materialising: Digital technologies and the environment. Futures 36: 903-920. 14
Dennis Pamlin and Katalin Szomolányi, “Saving the Climate @ The Speed of Light: First Roadmap for Reduced CO2 Emissions in the EU and Beyond,” World Wildlife Federation and European Telecommunication Operators’ Association, Sweden, 2006. 15 Deze hoeveelheid valt weliswaar in het niet bij de 4 miljard ton CO2 die de EU jaarlijks produceert, maar het gaat om de optelsom van vele kleine besparingen. 16
John A. Laitner and Karen Ehrhardt-Martinez. Advanced Electronics and Information Technologies: The InnovationLed Climate Change Solution How can the High-Tech sector help the EU to achieve its goal of reducing Energy Consumption 20% by 2020? Brussels & Washington, 17 September 2007.
17 P. Hopkinson, P. James, J. Selwyn, The Environmental and Social Impact of Teleworking, Paper Presented to the sixth European Conference on Telework and New Ways of Working, Aarhus, Denmark, 1999. 18
Forum for the Future, Making the Net Work:Steps Towards a Sustainable Networked World, London, 2003.
19
LogicaCMG. Turning concern into action: Energy efficiency and the European consumer. London, January 2008, April 2006. (http://www.defra.gov.uk/environment/climatechange/uk/energy/research/pdf/energyconsump-feedback.pdf)
20
Hoe slim is de meter (en wat levert dat op)? In: Factor ICT, 9(4), oktober 2007. (http://www.minez.nl/dsc?c=getobject&s=obj&objectid=153668&!dsname=EZInternet ) 21
Hoe slim is de meter (en wat levert dat op)? In: Factor ICT, 9(4), oktober 2007.
22
Website ENECO-MDDS (Meter, Data-acquisitie en Dispatch Services) http://meetbedrijf.eneco.nl/pages/default.asp?pageid=70
23 Smart Meters – Costs and Consumer Benefits. Report to energywatch by Eoin Lees Energy, July 2007 (http://www.energywatch.org.uk/uploads/Smart_meters_costs_and_consumer_benefits.pdf). Pagina 20, 21 24
Zie voor informatie over het systeem: http://www.nieenergy.co.uk/keypad.php
25
Smart Meters – Costs and Consumer Benefits. Report to energywatch by Eoin Lees Energy, July 2007. Pagina 20, 21
26
The effectiveness of feedback on energy consumption. A review for defra of the literature on metering, billing and direct displays, April 2006. (http://www.defra.gov.uk/environment/climatechange/uk/energy/research/pdf/energyconsump-feedback.pdf)
27 28
Turning concern into action: Energy efficiency and the European consumer. London, January 2008. Pagina 20. Smart Meters – Costs and Consumer Benefits. Report to energywatch by Eoin Lees Energy, July 2007
29
The effectiveness of feedback on energy consumption. A review for defra of the literature on metering, billing and direct displays, April 2006 30
Hoe slim is de meter (en wat levert dat op)? In: Factor ICT, 9(4) oktober 2007.
31
S.H. Clevers, R. Verweij. ICT stroomt door. Inventariserend onderzoek naar het elektriciteitsverbruik van de ICT-sector & ICT-apparatuur. Den Haag 25-10-2007. (http://www.ez.nl/content.jsp?objectid=155077&rid=155076)
32
Hoeveel energie slurpt ICT eigenlijk? In: Factor ICT, 9(4) oktober 2007.
33
Voor meer informatie over het energieverbruik van klimaatbeheersingssystemen zie bv.: Peter Hofer, Der
Energieverbrauch der Privaten Haushalte, 1990 – 2035, Basel 2007.
(http://www.bfe.admin.ch/php/modules/publikationen/stream.php?extlang=de&name=de_25219534.pdf ) 34
HALMOS/TNO (2005), Kwaliteitsborging van installaties, Evaluatie van bestaande instrumenten en een visie voor de toekomst. Rapport voor SenterNovem. Nr 2005-BBE-R040-A.
10
35
Het geschatte verbruik van klimaatsystemen in de EU is ca. 22500 GWh. Dit is ca. 0,17 % van het totale energieverbruik in de EU. 36
TNO, Silver Innovation (http://www.tno.nl/downloads%5CSilverInnovation.pdf )
37
M.J.M. Jong; I.G. Kamphuis (ECN): Milieukentallen domotica in relatie tot gebruikersgedrag – Domotica en
energiebesparing, wat levert het op? (ECN, 2004) 38
S.H. Clevers, R. Verweij. ICT stroomt door. Inventariserend onderzoek naar het elektriciteitsverbruik van de ICT-sector & ICT-apparatuur. Den Haag 25-10-2007.
39
http://energy.opp.psu.edu/awareness-conservation/computers
40
http://www.gruene-it.org/
41
S.H. Clevers, R. Verweij. ICT stroomt door. Inventariserend onderzoek naar het elektriciteitsverbruik van de ICT-sector & ICT-apparatuur. Den Haag 25-10-2007. (http://www.ez.nl/content.jsp?objectid=155077&rid=155076)
42
IT-sector krijgt energielabels. In: Automatisering Gids 2008(6).
43 Uitgaande van een totaal energieverbruik in Nederland van 51594 000 TOE (2005, Eurostat) en de door de OECD gehanteerde omrekeningsfactor van 11,63 MWh per TOE). 44
Amy Iggulden. Blair launches carbon footprint campaign. In: The Telegraph 24/04/2007.
45 Ministerie van Economische Zaken. Regels omtrent energie-efficiëntie (Wet implementatie EG-richtlijnen energieefficiëntie). 9-1-2008. (http://www.minez.nl/content.jsp?objectid=154719&rid=154718) 46
Dennis Pamlin and Katalin Szomolányi, “Saving the Climate @ The Speed of Light: First Roadmap for Reduced CO2 Emissions in the EU and Beyond,” World Wildlife Federation and European Telecommunication Operators’ Association, Sweden, 2006. 47
Bron: Eurostat.
48 Ton of Oil Equivalent is de hoeveelheid energie die een ton ruwe olie bevat maar zegt niets over de daadwerkelijke herkomst van de energie. Deze maat wordt vaak gehanteerd om verbruik en besparingen van verschillende energievormen te vergelijken. 49
Dit getal geeft slechts een indicatie over de orde van grootte. Naast olie gebruiken we andere energiebronnen (waarvan de prijs wel gerelateerd is aan de olieprijs), en de verwerking van ruwe olie tot de gebruikte energievormen (benzine, elektriciteit) brengt ook kosten met zich mee. 50
The Fens. Informatievoorziening in de energiewereld. In: Factor ICT, 9(4), oktober 2007.
51
Kamphuis, I.G.; Carlsson, P; Kester, J.C.P.; Akkermans, H. CRISP - Market-oriented online supply-demand matching, 14-09-2007.
11
