Waar gaat het eigenlijk om? De rol van het Instituut Asbestslachtoffers bij de verwezenlijking van de functies van het aansprakelijkheidsrecht

Erasmus Universiteit Rotterdam * Erasmus School of Law * Sectie Arbeidsrecht           

Waar gaat het eigenlijk om?   De rol van het Instituut Asbestslachtoffers bij de verwezenlijking van  de functies van het aansprakelijkheidsrecht    Een theoretische en empirische verkenning       

     

        N.J. van Osch, studentnummer 334494  Scriptiebegeleider: Prof. mr. A.R. Houweling   Tweede beoordelaar: Commissie Arbeidsrecht  

 

 

 

 

juni 2012 

  Waar gaat het eigenlijk om? De rol van het Instituut Asbestslachtoffers bij de  verwezenlijking van de functies van het aansprakelijkheidsrecht    Een theoretische en empirische verkenning  N.J. van Osch  juni 2012   

2

Inhoudsopgave    1.  1.1   1.2  1.3   1.4   1.5     2.  2.1   2.2  2.2.1   2.2.2   2.2.3   2.3     3.  3.1   3.2.  3.3  3.4   3.4.1   3.4.2   3.5  3.5.1  3.5.2  3.5.3  3.6     4.  4.1   4.2   4.3   4.4   4.4.1  4.4.2  4.5 

Inleiding          Aanleiding          Functies van het aansprakelijkheidsrecht   Hoofdvraag/probleemstelling    Onderzoeksmethode        Belang van het onderzoek     

           

           

           

Juridisch kader – de functies van het aansprakelijkheidsrecht  Inleiding                De functies van het aansprakelijkheidsrecht       De schadevergoedingsfunctie          De preventiefunctie              De herstelfunctie              Conclusie               

           

           

5  5  7  7  7  8 

             

             

9  9  9  11  11  13  15 

     

16  16  16 

                 

19  21  21  24  25  25  26  27  27 

Juridisch kader – asbestproblematiek          Inleiding                  Asbest en asbestgerelateerde ziekten          Aansprakelijkheidsregime werkgever: de zorgplichtschending   ex artikel 7:658 BW                Juridische knelpunten              Verjaring                  Stelplicht en bewijslast              De functies van het aansprakelijkheidsrecht in relatie tot asbestclaims  De schadevergoedingsfunctie            De preventiefunctie                De herstelfunctie                Conclusie                 

Het IAS – een alternatief                Inleiding                    Convenant Instituut Asbestslachtoffers            Werkwijze IAS/bemiddelingsprocedure            Knelpunten bemiddeling                Verjaring                    Stelplicht en bewijslast                De functies van het aansprakelijkheidsrecht in relatie tot de doelstellingen en  werkwijze van het IAS                4.5.1  De schadevergoedingsfunctie              4.5.2  De preventiefunctie                  4.5.3  De herstelfunctie                  4.6   Conclusie                   

29  29  29  31  32  32  32  33  33  33  34  34 

3

5.  5.1   5.2   5.3   5.4   5.5   5.6   5.6.1  5.6.2  5.6.3  5.6.4  5.6.5  5.6.6  5.6.7 

Empirisch onderzoek: slachtoffers en hun naasten aan het woord  Inleiding                  De onderzoeksvraag                De onderzoeksmethode              De interpretatie van het verkregen materiaal        De doelgroep en de topiclijst             Resultaten                  Op welke wijze is men geattendeerd op het IAS?        Werd de relatie met de verrichte werkzaamheden snel gelegd?      Wat waren de motieven om toch een aanvraag bij het IAS in te dienen?   Wat verwachtte men bij aanvang van de bemiddelingsprocedure?    De beleving gedurende de bemiddeling            Houding ten opzichte van werkgever met betrekking tot de asbestblootstelling  Houding ten opzichte van de overheid            Zijn de verwachtingen die men aan het begin van de procedure had ingelost  of veranderd?                  Verbeterpunten                 Houding ten opzichte van een eventuele civiele procedure      Iets willen meegeven                Evaluatie                 

5.6.8  5.6.9  5.6.10  5.7    6.  Samenvatting en eindconclusie          6.1  Samenvatting               6.2  Eindconclusie: antwoord op hoofdvraag/probleemstelling     Literatuurlijst en bronnen                Bijlagen                  Bijlage I: topiclijst                Bijlage II: interviewresultaten           

                 

36  36  36  36  38  38  40  40  40 

       

41  42  44  44 

         

45  46  47  48  48 

     

     

52  52  53 

 

 

56 

     

     

61  61  64 

4

1. 

Inleiding 

    1.1  Aanleiding    Jaarlijks overlijden in Nederland tussen de vier‐ en vijfhonderd mensen aan de ziekte  maligne mesothelioom (long‐ of buikvlieskanker). Een aanzienlijk deel van deze mensen  heeft de fatale ziekte opgelopen doordat zij tijdens een dienstverband in de werkomgeving  aan asbest zijn blootgesteld. Voor deze specifieke categorie asbestslachtoffers werd in de  jaren negentig een oplossing gezocht voor de juridische problemen die zij ondervonden in  schadeclaimprocedures tegen hun voormalig werkgevers.   Gezien de lange incubatietijd van de ziekte, gemiddeld dertig tot veertig jaar, ziet een  groot deel van deze slachtoffers zich geconfronteerd met het probleem dat hun vordering al  is verjaard op het moment dat hun ziekte zich openbaart. Deze mensen worden dus in feite  in de kern van hun recht op toegang tot de rechter getroffen. Zij hebben op geen enkel  moment toegang tot de rechter gehad: ten tijde van de schadeveroorzakende gebeurtenis niet  omdat zij niet op de hoogte konden zijn van een vorderingsrecht, en na de openbaring van  hun ziekte niet omdat het vorderingsrecht toen al was verjaard. Daarnaast doen zich, gezien  de verstreken tijd, grote problemen voor met betrekking tot de stelplicht en bewijslast.   Een oplossing voor deze problematiek werd wenselijk geacht en gevonden in de  vorm van het Convenant Instituut Asbestslachtoffers. In 1998 ondertekenden  vertegenwoordigers van werknemers, werkgevers, verzekeraars en de overheid dit  Convenant, dat voorzag in de oprichting van het Instituut Asbestslachtoffers (IAS).1 In 2000  was de oprichting van het IAS een feit.2 Een van de belangrijkste doelen van het IAS is op  snelle, zorgvuldige en laagdrempelige wijze aanvragen van asbestslachtoffers behandelen.  Door te bemiddelen tussen het slachtoffer en zijn voormalig werkgever wordt getracht snel  tot een genormeerde schadevergoeding voor materiële en immateriële schade te komen. Snel  handelen is noodzakelijk vanwege het progressieve karakter van de ziekte mesothelioom.  Slachtoffers hebben nadat zij de diagnose te horen hebben gekregen gemiddeld nog negen  maanden te leven. Het IAS streeft ernaar slachtoffers nog bij leven genoegdoening te  verschaffen. Dat werpt de vraag op wat genoegdoening is; het begrip kan namelijk op  verschillende manieren worden uitgelegd. Ten eerste een meer symbolische: het tegemoet  komen aan de behoefte van het slachtoffer aan erkenning van het feit dat hem onrechtmatig  nadeel is toegebracht. Ten tweede kan genoegdoening een meer vergeldend karakter hebben;  genoegdoening is dan gekoppeld aan de laedens, van wie een opoffering wordt verlangd.3  Het IAS beoogt het slachtoffer in dit verband in ieder geval een financiële schadevergoeding  te bieden, alsook maatschappelijke erkenning van zijn leed. In welke mate beide varianten  van het begrip genoegdoening een rol spelen komt in de volgende hoofdstukken aan de  orde. Onder meer omdat de bemiddeling door het IAS niet in alle gevallen slaagt (vanwege  bijvoorbeeld verjaring van de vordering, insolventie of onvindbaarheid van de voormalig  werkgever) heeft de overheid voorzien in een vangnet, de Regeling Tegemoetkoming  Asbestslachtoffers.4 Sinds 2007 is bovendien een regeling in het leven geroepen voor  1

Voor Convenant zie: http://www.asbestslachtoffers.nl/PrimoSite/show.do?ctx=145975,263901. Zie ook Peeters 2007, p. 3 – 7. 3 Klaming en Bethlehem 2007, p. 120. 4 Regeling van 17 december 2002, Stcrt. 2002, nr. 246, p. 28. 2

5

mesothelioomslachtoffers die op enige andere wijze dan via een loondienstverhouding aan  asbest zijn blootgesteld en tengevolge daarvan ziek zijn geworden: de Regeling  tegemoetkoming niet‐loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom.5 Beide  regelingen worden uitgevoerd door de Sociale Verzekeringsbank. Het IAS regelt het  voortraject en adviseert de SVB over de toekenning van de uitkeringen.   De reikwijdte van het IAS is vooralsnog beperkt tot mesohelioomslachtoffers  vanwege het monocausale karakter van de ziekte. Er is immers geen discussie over de  oorzaak van de ziekte, de oorzaak is altijd asbestblootstelling. Anders ligt dat bij  asbestgerelateerde longkanker. Er is dan sprake van een mogelijke multicausaliteit. In het  geval iemand ook gerookt heeft kan dit leiden tot ingewikkelde en dus tijdrovende  discussies, die een snelle bemiddelingsprocedure in de weg kunnen staan.6   Ook zonder deze causaliteitsproblematiek doen zich problemen van juridische aard  in de bemiddeling voor, zoals hiervoor is beschreven. In artikel 3:310 van het Burgerlijk  Wetboek (hierna: BW) staat immers een ‘absolute’ verjaringstermijn opgenomen. De Hoge  Raad heeft in het beroemde Van Hese/De Schelde‐arrest geoordeeld dat in uitzonderlijke  gevallen de redelijkheid en billijkheid derogeren aan deze objectieve verjaringstermijn van  dertig jaar.7 Om te kunnen beoordelen of er sprake is van uitzonderlijke omstandigheden  heeft de Hoge Raad in dit arrest zeven gezichtspunten geformuleerd die in onderlinge  samenhang dienen te worden beschouwd. De uitkomst van deze weging valt niet zelden in  het nadeel van het slachtoffer uit. Daarnaast moeten asbestslachtoffers voldoen aan hun  stelplicht (en zo nodig hun bewijslast), op grond van artikel 7:658 BW. In dit artikel wordt de  zorgplicht van de werkgever voor de veiligheid van zijn werknemers geregeld. Aan  schending van de zorgplicht door de werkgever wordt bovendien in lid 2 een bijzonder  aansprakelijkheidsregime verbonden: het is de werkgever die aan moet tonen dat hij zijn  zorgplicht is nagekomen, mits de werknemer voldoende heeft gesteld, aannemelijk gemaakt  en bij tegenspraak bewezen dat hij schade heeft geleden in de uitoefening van zijn  werkzaamheden. Dit laatste stelt slachtoffers vaak voor grote problemen. Vanwege de  medische prognose en de juridische problematiek wordt in de literatuur wel gesproken van  een dubbele lijdensweg van asbestslachtoffers.   Het gestandaardiseerde compensatiesysteem van het IAS sluit andere wegen om de  schade te verhalen niet uit. Het IAS biedt slachtoffers een alternatief voor de gang naar de  civiele rechter. Als een bemiddeling niet slaagt staat de weg naar de rechter alsnog open.   In een civiele procedure worden slachtoffers overigens met dezelfde juridische problemen  geconfronteerd. De methode IAS is, zoals hierboven beschreven, gericht op snelheid,  zorgvuldigheid en laagdrempeligheid en wil daarmee dienstig zijn aan de behoeften van de  getroffenen. Maar wat zijn deze behoeften eigenlijk? Wat verwachten de slachtoffers van de  procedure die ze in gang hebben gezet? Verwachten zij financiële compensatie voor hun  materiële en immateriële schade? Is er een objectieve maatstaf om leed te ‘meten’?  Verwachten zij erkenning van hun leed en excuses van de veroorzaker? Hopen zij het  juridische pad voor een ander te effenen? En hoe verhoudt zich dit tot de functies van het  Nederlandse aansprakelijkheidsrecht? In de volgende hoofdstukken wordt op deze vragen  ingegaan.     5

Regeling van 29 november 2007, Stcrt. 2007, 232, p. 18. Zie bijvoorbeeld de discussie over proportionele aansprakelijkheid in HR 31 maart 2006, RvdW 2006, 328 (Karamus/Nefalit). 7 HR 28 april 2000, NJ 2000, 430. 6

6

1.2  Functies van het aansprakelijkheidsrecht     Door middel van het aansprakelijkheidsrecht kan men zijn rechten of aanspraken geldend  maken of beschermen. Hierbij wordt over het algemeen in eerste instantie gedacht aan het  vorderen van schadevergoeding. Maar het aansprakelijkheidsrecht heeft meer functies, zoals  de meer instrumentele preventiefunctie: de dreiging van aansprakelijkheid zorgt ervoor dat  normen worden nageleefd (de zorgplicht van artikel 7:658 BW). En er is de herstelfunctie: het  aansprakelijkheidsrecht dient ertoe de getroffene zoveel mogelijk in zijn oude positie te  brengen, als had de schadeveroorzakende gebeurtenis niet plaatsgevonden. Het claimen van  schadevergoeding heeft bovendien ook een meer emotionele kant: slachtoffers (of hun  nabestaanden) voelen dat hen onrecht is aangedaan en willen het recht zien zegevieren. Deze  mengeling van functies komt ook tot uiting bij de in de inleiding aangehaalde invulling van  het begrip genoegdoening. Zo kunnen veel aspecten een rol spelen bij een ingezette  procedure. Deze aspecten vormen een ingewikkeld samenstel van ratio en emotie, en het valt  zeker niet uit te sluiten dat achter een vordering tot schadevergoeding veel meer schuil gaat  dan een behoefte aan financiële compensatie, al doet die zich in eerste instantie wel zo voor.  Het is interessant te onderzoeken in hoeverre de IAS‐procedure voorziet in de  verwachtingen die asbestslachtoffers ervan hebben, en daarmee ‐ in een groter verband ‐ van  het aansprakelijkheidsrecht. Daarvoor dienen niet alleen de functies van het  aansprakelijkheidsrecht te worden geduid, maar zal ook moeten worden onderzocht wat de  slachtoffers en hun naasten nu werkelijk beogen als zij de bemiddelingsprocedure ingaan.  Vervolgens kan bezien worden in hoeverre aan deze verwachtingen wordt voldaan.   Dat brengt mij op de vraag die centraal staat in deze scriptie.   

1.3  Hoofdvraag/probleemstelling    Het voorgaande leidt tot de volgende probleemstelling:    ‘In hoeverre worden de functies van het aansprakelijkheidsrecht gerealiseerd bij asbestclaims  waarbij het Instituut Asbestslachtoffers een rol heeft gespeeld, vanuit theoretisch en  empirisch perspectief?’    1.4 Onderzoeksmethode    In hoofdstuk 2 worden de functies van het aansprakelijkheidsrecht beschreven. In hoofdstuk  3 wordt kort beschreven wat asbest is en wordt de historische en juridische context van de  ontwikkelingen rondom asbest in Nederland geschetst. Daarbij wordt stilgestaan bij de  belangrijkste juridische knelpunten, die hiervoor al kort zijn aangestipt. Vervolgens worden  de eerder beschreven functies van het aansprakelijkheidsrecht bezien in relatie tot  asbestclaims in het algemeen. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de werkwijze van het IAS  en op het Convenant dat eraan ten grondslag ligt. Daarna wordt opnieuw de relatie met de  eerder beschreven functies van het aansprakelijkheidsrecht gelegd. In hoofdstuk 5 komen  slachtoffers en nabestaanden aan het woord, via interviews. Door middel van een empirisch  onderzoek wordt onderzocht wat drijfveren van slachtoffers dan wel hun nabestaanden zijn  om hun schade te claimen bij de voormalig werkgever, en hoe zij in verband daarmee de  bemiddeling door het IAS hebben ervaren. In hoofdstuk 6 ten slotte zal ik in mijn  eindconclusie proberen een antwoord te formuleren op de probleemstelling.  

7

1.5  Belang van het onderzoek    Het onderzoek dient een groot maatschappelijk belang. Naast alles wat al vanuit diverse  disciplines geschreven is over de problematiek van asbestslachtoffers zal een onderzoek naar  de beleving van deze slachtoffers en hun nabestaanden ervoor zorgen dat niet te veel wordt  geabstraheerd van de vraag die deze mensen feitelijk hebben, zoals wanneer de discussie  gaat over de hoogte van het smartengeld. Uit de conclusies van het empirisch onderzoek  kunnen we lessen trekken over de functies van aansprakelijkheid in het algemeen en die van  aansprakelijkheid bij asbestclaims en de rol van het IAS in het bijzonder. Voor zover mij  bekend is nog niet op grote schaal onderzoek verricht naar de beleving van de slachtoffers en  hun nabestaanden bij deze problematiek. Zo kan dit onderzoek mogelijk een kleine bijdrage  leveren in het voldoen aan een maatschappelijke gevoelde zorgplicht. 

8

2. 

Juridisch kader – de functies van het aansprakelijkheidsrecht 

    2.1  Inleiding    In dit hoofdstuk wordt uiteengezet wat de functies van het aansprakelijkheidsrecht zijn, en  hoe deze functies zich verhouden tot de belangen van slachtoffers en hun nabestaanden.  Meer in het bijzonder zal aandacht worden geschonken aan de schadevergoedings‐,  preventie‐ en herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht. De vaststelling van deze  functies is van belang voor de beantwoording van de probleemstelling. In paragraaf 2.3  wordt getracht tot een conclusie te komen.     2.2  De functies van het aansprakelijkheidsrecht    In Nederland is, anders dan in de ons omringende landen, de vergoeding van  arbeidsgerelateerde schade, schade als gevolg van arbeidsongevallen en beroepsziekten, op  dit moment nog aan het aansprakelijkheidsrecht overgelaten (art. 7:658 BW).8  Als alternatieve systemen al in beeld komen is dat vooral omdat het traditionele systeem  onvolkomenheden heeft. Vanuit de schadevergoedingsfunctie bezien werkt het  aansprakelijkheidsrecht soms namelijk niet omdat het teveel obstakels voor vergoeding  opwerpt of omdat de veroorzakers niet solvent, onvindbaar of niet aan te wijzen zijn. Met  name bij beroepsziekten dreigen de aansprakelijkheidsverzekeraars zich soms terug te  trekken, omdat zij vrezen de druk nu of in de nabije toekomst niet meer aan te kunnen.9  Aansprakelijkheid is een vermogensrechtelijk, meer specifiek verbintenisrechtelijk,  begrip binnen het civiele recht. Het meer algemene doel van het aansprakelijkheidsrecht is  rechtshandhaving: het reageren op een inbreuk op een privaatrechtelijk recht.   Het aansprakelijkheidsrecht is zo een systeem waarbinnen men zijn rechten of aanspraken  geldend maakt dan wel beschermt.10 Daarnaast kunnen de volgende drie hoofdfuncties  worden onderscheiden:    - vergoeding van schade: het geldend maken van rechten of aanspraken oftewel  compensatie. De verplichting tot schadevergoeding komt voort uit aansprakelijkheid.  In beginsel vindt schadevergoeding plaats in geld;  - preventie, gedragsbeïnvloeding en handhaving: aansprakelijkheidsregels als prikkel  om zorgvuldig te handelen met als oogmerk aansprakelijkheid en dus schade  voorkomen;  - herstel: het belang van de ‘afnemers’ van het aansprakelijkheidsrecht is gelegen in  rechtsherstel: een terugkeer in oude toestand.    Behalve de drie hierboven beschreven functies van het aansprakelijkheidsrecht is er eigenlijk  nog een functie: die van genoegdoening. Klaming en Bethlehem beschrijven genoegdoening  als zelfstandige functie van het aansprakelijkheidsrecht, maar geven daarbij aan dat deze 

8

Hartlief 2009, p. 4. vrij naar Hartlief 2009, p. 4. 10 Hartlief 2009, p. 7. 9

9

functie omstreden is.11 Zoals in de inleiding is beschreven heeft genoegdoening zowel een  symbolische als een vergeldende dimensie. Genoegdoening zou ook onder de in par. 2.2.3  beschreven herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht kunnen vallen: prioriteit geven  aan de behoeften van slachtoffers en hun naasten kan bijdragen aan hun herstel. Misschien is  genoegdoening als zelfstandige functie omstreden, omdat zij in de behoeftensfeer ligt en  daarom moeilijk te duiden is. Het zal duidelijk zijn dat in de praktijk de functies van het  aansprakelijkheidsrecht nogal eens door elkaar lopen of met elkaar vervlochten zijn.  In de drie hoofdfuncties is een hiërarchie te onderscheiden. In het grotere geheel van het  aansprakelijkheidrecht is het schadevergoedingsrecht in zekere zin dienstbaar. Dienstbaar,  omdat de verplichting tot schadevergoeding voortkomt uit het aansprakelijkheidsrecht; het  aansprakelijkheidsrecht behelst immers meer dan alleen vergoeding van schade. Het ligt dan  ook in de rede dat het algemene doel van het aansprakelijkheidsrecht – handhaving van  rechten – doorwerkt in de uitwerking van het schadevergoedingsrecht. De  schadevergoedingsrechtelijke uitwerking van het meer algemene doel van het  aansprakelijkheidsrecht houdt in dat de benadeelde zoveel mogelijk dient te worden  gebracht in de situatie waarin hij bij nakoming van de jegens hem geldende verplichtingen  zou hebben verkeerd.12 In deze hiërarchie gaat herstel dus vóór compensatie. Hartlief  constateert:    “(…) dat het slachtoffers en hun nabestaanden eerst en vooral om vergoeding van schade gaat.   Het systeem wil echter ook wat: ook dat beoogt natuurlijk bij te dragen aan vergoeding van schade,  maar ook (…) bij te dragen aan verbetering, aan een veiliger situatie. Het aansprakelijkheidsrecht is  dan een ‘prikkelend’ mechanisme, dat bijvoorbeeld een werkgever kan aanzetten tot het treffen van  nadere veiligheidsmaatregelen. (…) Bij nadere beschouwing gaat het eisers vaak ook om meer dan  alleen vergoeding en genoegdoening, gaat het hen er ook om te voorkomen dat het nog eens gebeurt,  dat hetzelfde lot ook anderen treft. Er is, grof gezegd, sprake van een verschuiving van concentratie  op de vergoedingsvraag en daarmee op de vergoedingsfunctie van het aansprakelijkheidsrecht naar  andere functies en doelstellingen van het aansprakelijkheidsrecht (…). Uiteraard springt  gedragsbeïnvloeding in het oog, maar evenzeer de belangstelling voor (…) de emotionele kant van het  claimen.13” 

  Dat het getroffenen ‘bij nadere beschouwing’ vaak om meer dan alleen vergoeding en  genoegdoening gaat lijkt een belangrijke aanwijzing voor nader onderzoek. Zou het immers  niet zo kunnen zijn dat als met de werkelijke behoeften van mensen rekening gehouden  wordt, hun focus op schadevergoeding in geld kan afnemen? Van Zeeland, Kamminga en  Barendrecht betogen hierover het volgende:     “Een preciezere analyse van de aan de orde zijnde belangen kan duidelijker maken of de remedies van  het aansprakelijkheidsrecht wel een oplossing kunnen bieden. Een oplossing kan in het juridische  gelijk gelegen zijn, maar het halen daarvan is vaak een onzekere en langdurige onderneming. Ook  andere opties kunnen mogelijk uitkomst bieden. Het gaat er vooral om dat er een oplossing wordt  gevonden die aansluit bij de ondervonden verstoring. Vroegtijdig herkennen én erkennen waar het  beide partijen in het conflict écht om gaat werkt preventief en deëscalerend en voorkomt onnodige  juridisering van het conflict. (…) In plaats van geld automatisch meteen als uitgangspunt te nemen,  lijkt het verstandiger om bij financiële claims eerst te onderzoeken waar het geld voor staat. Welke  11

Klaming en Bethlehem 2007, p. 120. Lindenbergh 2008, p. 16. 13 Hartlief 2009, p. 2 – 3. 12

10

onderliggende waarden worden door de financiële claim verwoord? En zijn er geen uitkomsten te  bedenken waardoor rechtstreeks tegemoet gekomen kan worden aan de onderliggende behoeften?  Vaak vormt geld bij het verwezenlijken van menselijke belangen op z’n best een onvolkomen  alternatief en op z’n slechtst een armzalig zwaktebod. Een scherpere focus op de werkelijke belangen  kan – met geld als hulpmiddel en rekeneenheid, maar niet als doel! – tot andere en betere oplossingen  leiden.” 14 

  Op deze interessante gedachte wordt later teruggekomen. In de nu volgende subparagrafen  wordt voor een beter begrip eerst nader ingegaan op de verschillende functies van het  aansprakelijkheidsrecht.     2.2.1   De schadevergoedingsfunctie    Vergoeding van schade is het geldend maken van rechten of aanspraken, compensatie voor  geleden schade. In beginsel vindt schadevergoeding plaats in geld. Schadevergoeding kan  echter ook in een andere vorm gevorderd worden, zoals blijkt uit art. 6:103 BW. De meeste  mensen, juristen niet uitgezonderd, zien het aansprakelijkheidsrecht in de eerste plaats als  vergoedingssysteem. Dat is ook niet zo vreemd als men bedenkt dat als een vordering slaagt,  men er recht op heeft door de veroorzaker van de schade in dezelfde positie te worden  gebracht als waarin men zou hebben verkeerd als de schadeveroorzakende gebeurtenis niet  had plaatsgevonden: herstel in de oude positie. Dat betekent dat de getroffene in beginsel  recht heeft op volledige vergoeding van zijn vermogensschade. Als dat nodig is voor herstel  in de oude positie kan hij ook nog in aanmerking komen voor smartengeld. Dit  vergoedingsniveau maakt het aansprakelijkheidsrecht voor getroffenen tot een aantrekkelijk  vergoedingssysteem. Omdat andere vergoedingssystemen, zoals op het gebied van  personenschade met name dat van de schadeverzekering en de sociale zekerheid, juist niet  uitgaan van volledige vergoeding heeft het aansprakelijkheidsrecht hier weinig  concurrentie.15 De verplichting tot schadevergoeding komt echter voort het uit het  aansprakelijkheidsrecht. Het aansprakelijkheidsrecht behelst daarom meer dan alleen  vergoeding van schade.     2.2.2   De preventiefunctie    Het aansprakelijkheidsrecht wordt, zoals in paragraaf 2.2.1 is vermeld, vooral als  vergoedingssysteem gezien. Het is echter evident de bedoeling van de wetgever dat de  rechten en regels van het aansprakelijkheidsrecht ook in acht worden genomen. Het laatste  decennium bestaat daarvoor meer aandacht. Vooral onder invloed van de rechtseconomie  wordt nagedacht over de preventieve functie van het aansprakelijkheidsrecht.16   De rechtseconomie past economisch ‐ wetenschappelijke methoden toe op juridische  fenomenen. De gedachte is dat aansprakelijkheidsregels een aanmoediging zijn om  zorgvuldig te handelen. Door dat te doen voorkomt men aansprakelijkheid en uiteindelijk  ook schade. Vanuit dit perspectief bezien zou men kunnen constateren dat preventie  belangrijker is dan compensatie.  

14

Van Maanen (red.) 2003, resp. p. 53 en 57. Hartlief 2009, p. 29 en 55. 16 Hartlief 2009, p. 7. 15

11

Hartlief vraagt zich af of steeds evenveel nuttig effect van het aansprakelijkheidsrecht  mag worden verwacht op het punt van preventie, vooral in vergelijking met andere  prikkelmechanismen. De tendens is volgens Hartlief echter dat tegenwoordig duidelijk op  meer instrumentele wijze naar het aansprakelijkheidsrecht wordt gekeken: behalve een  vergoedingsmechanisme is het niet alleen een gedragsbeïnvloedings‐, maar ook een  handhavingsmechanisme. Als zodanig is het door beleidsmakers ook duidelijk ontdekt.  Daarbij gaat het om zaken als angst voor (…) morele verontwaardiging, vrees voor  reputatieschade, veiligheidsregulering, angst voor straf‐ en bestuursrechtelijke handhaving  of eventuele positieve prikkels zoals beloning van zorg, subsidieverlening en  reputatieversterking. Hartlief is van mening dat de meerwaarde van deze functie van het  aansprakelijkheidsrecht niet moet worden overschat en sluit zich aan bij de opvatting van  onder meer Lindenbergh:17 het aansprakelijkheidsrecht moet (kunnen) reageren op de  inbreuk op een privaatrechtelijk recht.18 Faure zet kritisch, onder verwijzing naar de  rechtsliteratuur, uiteen dat het aansprakelijkheidsrecht erop gericht dient te zijn een  minimalisering van de totale som van ongevalskosten te bewerkstellingen. Daarbij maakt hij  een onderscheid tussen primaire, secundaire en tertiaire ongevalskosten. Met de primaire  ongevalskosten wordt de omvang van de verwachte schade bedoeld, alsook de kosten die  worden gemaakt om het ongeval te vermijden; de kosten van preventie. De secundaire  kosten hebben betrekking op de kosten van risicospreiding. In dit verband is er een relatie  met verzekering als risicospreidingsmechanisme. Het streven deze kosten te minimaliseren  verklaart de wens de financiële gevolgen zo veel mogelijk te laten dragen door degene die  het risico heeft veroorzaakt. Met tertiaire kosten worden voornamelijk de kosten van de  toepassing van het aansprakelijkheidsrecht bedoeld (kosten gemaakt door private partijen  maar ook de kosten van het rechtssysteem an sich). Hieruit volgt dat de idee is dat het  aansprakelijkheidsrecht partijen in het maatschappelijk verkeer aanzet tot zorgvuldig  gedrag, hetgeen de kern is van de preventiegedachte. Minimalisering van primaire  ongevalskosten is dus mogelijk door partijen in een potentiële ongevalssituatie via de  dreiging met het aansprakelijkheidsrecht een prikkel te geven tot preventie. Daarnaast dient  vanuit de secundaire ongevalskosten ook de aandacht uit te gaan naar de schadespreiding en  dient de minimalisering van zowel primaire als secundaire ongevalskosten tegen zo laag  mogelijke (tertiaire) kosten plaats te vinden.19   Hoewel het aansprakelijkheidsrecht dus zeker een preventieve rol speelt, is voor het  aansprakelijkheidsrecht volgens Hartlief niet meer weggelegd dan een aanvullende rol op  dit gebied. Gedragsbeïnvloeding is ook in het beste geval niet meer dan een afgeleid effect  van toewijzing van vorderingen van eisers in concrete procedures. Het sanctiearsenaal van  het aansprakelijkheidsrecht staat zo niet alleen in dienst van de concrete eiser, maar in  wezen, via hem, ook in dat van het systeem (overheid, wetgever, politiek). Steeds echter  dient te worden bedacht, zoals hiervoor al is aangegeven, dat eventuele positieve effecten  van (toewijzing van) claims in het aansprakelijkheidsrecht in de sfeer van de  gedragsbeïnvloeding een bijproduct zijn van procedures waarin het primair gaat om het  wegnemen van gevolgen van aantasting en dergelijke. Het gaat om afgeleide gevolgen,  neveneffecten dus. Hartlief stelt dat je zou ook kunnen zeggen dat het  aansprakelijkheidsrecht dit ‘erbij doet’.   17

Lindenbergh 2008, p. 5. Hartlief 2009, p. 9 – 10. 19 Van Maanen (red.) 2003, p. 88 – 89. 18

12

2.2.3   De herstelfunctie    Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk is gesteld, is het belang van de getroffenen gelegen in  rechtsherstel. Dit houdt in een terugkeer in de oude toestand, een correctieve  rechtvaardigheid. Schadevergoeding speelt hierin een rol. Het doel van schadevergoeding is  de benadeelde zo veel mogelijk in de positie plaatsen waarin hij zou hebben verkeerd als de  schadeveroorzaker zijn rechtsplichten zou zijn nagekomen. Het schadevergoedingsrecht  levert op deze wijze een belangrijke bijdrage aan de rechtshandhaving waarop het  aansprakelijkheidsrecht is gericht, aldus Lindenbergh.20 Schadevergoeding kan in zijn visie  vaak niet meer zijn dan een benadering van herstel. Als het de taak is van het  schadevergoedingsrecht om nadelige wijzigingen in de positie van de gelaedeerde die het  gevolg zijn van de normschending door de laedens zo veel mogelijk goed te maken, gaat het  dus om het ‘goedmaken’ van de schade. Dit goedmaken kan in de eerste plaats door min of  meer concreet feitelijk herstel. Het zal daarbij dan altijd om een benadering gaan van de oude  positie, volledig herstel is niet mogelijk; de normschending zal immers altijd op een of  andere manier sporen nalaten. Voor zover dat herstel kosten met zich meebrengt komen die  voor vergoeding in aanmerking. In Nederland staat schadevergoeding in geld voorop, al kan  schadevergoeding ook in een andere vorm gevorderd worden (art. 6:103 BW). Herstel, dus  herstel bij benadering in meer of mindere mate, is niet altijd mogelijk, zoals bijvoorbeeld in  de situatie dat iemand is overleden. In zo’n situatie moet met de vergoeding de resterende  schade worden gecompenseerd. De nadelige wijzigingen in de positie van de getroffene zijn  echter niet altijd tot het vermogen terug te leiden, dan ontstaat het probleem dat niet  duidelijk is hoe de schade gewaardeerd moet worden. Lindenbergh zegt hierover:     “De beperkingen die de aard van het nadeel stelt aan de mogelijkheden tot concreet herstel brengen  mee dat bij ‘goedmaken’ ‘goed’ hier veelal zal moeten worden verstaan als ‘beter’, althans als ‘beter  dan niets’.”21   

Herstel is dus niet altijd concreet herstel, maar het zoveel als mogelijk goedmaken van  schade.22   In 2007 doen Akkermans en Van Wees verslag van een verkennend onderzoek dat in  opdracht van het ministerie van Justitie is uitgevoerd naar de behoeften, verwachtingen en  ervaringen van slachtoffers en hun naasten met betrekking tot het civiele  aansprakelijkheidsrecht. Dit onderzoek richt zich op de vraag wat slachtoffers en hun  naasten willen bereiken met het aansprakelijkheidsproces en welke afwegingen zij in dat  kader maken.23 Bij het onderzoek zijn beide auteurs ook betrokken. De auteurs constateren in  hun bespreking dat in de praktijk van het letselschadeproces opvallend weinig aandacht aan  de emotionele kanten van de zaak wordt besteed. De kernvraag van het onderzoek is of de  inrichting van het aansprakelijkheids‐ en schadevergoedingsrecht wel voldoende recht doet  aan de behoeften van slachtoffers en hun naasten. De letselschadeprocedure lijkt, zo stellen  zij, nagenoeg uitsluitend gericht te zijn op financiële compensatie, terwijl er meer aspecten  zijn dan alleen het financiële. De auteurs constateren een opvallende discrepantie tussen  enerzijds deze vrijwel exclusieve focus op financiële compensatie en anderzijds het grote  20

Lindenbergh 2008, p. 8 – 11. Lindenbergh 2008, p. 11. 22 22 Lindenbergh 2008, p. 8 -11. 23 Huver, Van Wees e.a. 2007 en Akkermans en Van Wees 2007, p. 103 – 118. 21

13

belang dat slachtoffers en hun naasten blijkens het onderzoek hechten aan meer immaterieel  te noemen behoeften, zoals de waarheid boven tafel krijgen, het willen voorkomen dat een  ander hetzelfde overkomt, het vaststellen van verantwoordelijkheid van veroorzakers van  schade (in het bijzonder in situaties waarin die door veroorzakers wordt ontkend),  erkenning, medeleven en excuses ontvangen, en ten slotte een fatsoenlijke bejegening door  alle bij het proces betrokken partijen. Een opmerkelijke conclusie die uit het onderzoek  getrokken kan worden is volgens de auteurs dat het slachtoffers niet zozeer zou gaan om het  resultaat, de schadevergoeding en de hoogte daarvan, maar vooral om de wijze waarop dat  resultaat wordt bereikt. Het afwikkelingsproces wordt daarmee centraal gesteld. Dit is een  behoefte aan procedurele rechtvaardigheid. Procedurele rechtvaardigheid is strikt genomen  geen functie van het aansprakelijkheidsrecht, maar is een element dat ondergebracht kan  worden bij de herstelfunctie. De theorie van de procedurele rechtvaardigheid vindt haar  oorsprong in onderzoek dat heeft aangetoond dat mensen in hun rechtvaardigheidsoordeel  sterker beïnvloed worden door procesmatige aspecten dan door de uitkomst van de  procedure (procedurele rechtvaardigheid versus distributieve rechtvaardigheid). Mensen  blijken procedures belangrijk te vinden ongeacht de uitkomst ervan; zij blijken de uitkomst  als eerlijk te beschouwen als de eraan voorafgaande procedure in hun ogen rechtvaardig  was. Dat werpt de vraag op wanneer mensen een procedure als rechtvaardig bestempelen.  Een van de meest consistente bevindingen die uit onderzoek daarnaar naar voren kwamen is  dat mensen een procedure als eerlijk beschouwen als deze de mogelijkheid biedt tot  participatie. Ook interactieve en informatieve rechtvaardigheid spelen een grote rol: mensen  willen met respect en waardigheid worden behandeld door de persoon die het proces  implementeert, en beschouwen procedures als eerlijk waarin hun status als waardevol lid  van de maatschappij erkend wordt, en zij wensen adequaat te worden geïnformeerd over de  (voortgang van) de procedure en de uitkomst ervan. Studies hebben aangetoond dat  procedures waarin mensen met respect en waardigheid worden behandelden waarin de  ratio van procedures en beslissingen wordt uitgelegd resulteren in gunstiger  rechtvaardigheidsoordelen. Wanneer mensen zich rechtvaardig behandeld voelen leidt dit  tot een verhoogde tevredenheid met en acceptatie van de uitkomst. De bevinding dat  mensen een grote waarde aan procedurele rechtvaardigheid hechten en dit aspect zelfs  belangrijker vinden dan distributieve rechtvaardigheid is opvallend. Naast het toekennen  van schadevergoeding zou ook procedurele rechtvaardigheid een kennelijk belangrijke  bijdrage kunnen leveren aan het verwezenlijken van de functies van het  aansprakelijkheidsrecht.24  Als het afwikkelingsproces onvoldoende of niet bijdraagt aan het voldoen aan de  behoeften van slachtoffers, ervaren slachtoffers de niet‐vervulling van hun immateriële  behoeften namelijk niet alleen als belastend, maar ook als herstelbelemmerend. Dit terwijl  met betrekking tot letselschade het schadevergoedingsrecht in principe inhoudt dat herstel  vóór compensatie gaat. Dat dit zo is kan volgens de auteurs worden afgeleid uit het gegeven  dat de schadevergoedingsrechtelijke uitwerking van het meer algemene doel van het  aansprakelijkheidsrecht inhoudt, zoals al eerder is uiteengezet, dat de benadeelde zoveel  mogelijk dient te worden gebracht in de situatie waarin hij bij nakoming van de jegens hem  geldende verplichtingen zou hebben verkeerd. Uit het artikel wordt duidelijk dat de  noodzaak om zich meer rekenschap te geven van de emotionele kant van het  letselschadeproces, en het herstel van het slachtoffer en zijn naasten de prioriteit te geven die  24

Klaming en Bethlehem 2007, p. 121.

14

eraan toekomt, geen vrijblijvende kwestie is. Dat herstel vóór schadevergoeding gaat brengt  namelijk mee dat het voor alle betrokken partijen juridisch geboden is om zich op zodanige  wijze rekenschap te geven van de emotionele kant van het letselschadeproces, dat het herstel  van het slachtoffer en zijn naasten de prioriteit krijgt die het toekomt.    2.3  Conclusie    Het aansprakelijkheidsrecht heeft verschillende functies, die in een hiërarchische verhouding  tot elkaar staan. Vanuit verschillende perspectieven wordt verschillend gedacht over deze  hiërarchische verhouding. De schadevergoedingsfunctie staat van oudsher in de ogen van  velen, onder wie veel vermogensrechtelijk georiënteerde civilisten, op de voorgrond, maar  het is maar de vraag of dat terecht is. Als gekeken wordt naar waar de afnemers van het  aansprakelijkheidsrecht, de slachtoffers, belang aan hechten, valt op dat de verschillende  perspectieven hierin terugkomen: de waarheid boven tafel krijgen, het willen voorkomen dat  een ander hetzelfde overkomt, het vaststellen van verantwoordelijkheid van veroorzakers  van schade (in het bijzonder in situaties waarin die door veroorzakers wordt ontkend),  erkenning, medeleven en excuses ontvangen, en ten slotte een fatsoenlijke bejegening door  alle bij het proces betrokken partijen. En, wat is het belang van de slachtoffers?25 De vraag is  of het terecht is het begrip belang in de betekenis van materieel voordeel op te vatten in  relatie tot de slachtoffers.26  Met name als we de herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht nauwkeurig  beschouwen lijkt het erop dat het getroffenen in veel gevallen niet in de eerste plaats om  schadevergoeding in geld gaat. Of het gaat ze in eerste instantie wel om een financiële  tegemoetkoming, maar bij nadere beschouwing blijken er toch andere drijfveren te zijn.   De gedachte van Van Zeeland c.s. dat het erom zou moeten gaan een oplossing te vinden die  aansluit bij de ondervonden verstoring lijkt de kern van de zaak te raken. 27 Als tijdig  onderkend wordt waar het getroffenen nou eigenlijk echt om gaat, kan dit een de‐ escalerende werking hebben, waardoor ruimte ontstaat voor andere oplossingen.   In het volgende hoofdstuk zullen de verschillende functies van het  aansprakelijkheidsrecht worden toegepast op ‘asbestschade’. Tevens zal het juridische  systeem van verhaal van schade bij asbestclaims worden geanalyseerd. 

25

Het begrip ‘belang’ wordt in het aansprakelijkheidsrecht nogal eens gezien als synoniem voor ‘materieel voordeel’. Een verklaring hiervoor is te vinden in de etymologische achtergrond van het woord: belang (…) gaat terug op mnl. belanc o. “voordeel, gewin”. Zie: N. van Wijk (1936 [1912], Franck’s Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, via www.etymologiebank.nl, geraadpleegd op 15 april 2012. 26 ‘Kijken we naar het dagelijks taalgebruik, dan blijkt al gauw dat belang meer omvat dan het materialistische. (…) Dat belang meer kan zijn dan een containerbegrip blijkt uit de sociale psychologie. Daarin worden belangen (interests) omschreven als gevoelens van mensen over wat voor hen zelf fundamenteel wenselijk is.’ Van Maanen (red.) 2003, p. 39. Van Zeeland c.s. citeren hier deels Rubin e.a. 1994, p. 11. 27 Zie § 2.2.

15

3.  

Juridisch kader – asbest en de juridische problematiek bij het  claimen van schadevergoeding 

    3.1   Inleiding    In dit hoofdstuk wordt uiteengezet met welke juridische problemen asbestslachtoffers  worden geconfronteerd bij het claimen van schadevergoeding bij hun voormalig werkgevers.   Voor een goed begrip wordt in paragraaf 3.2 kort ingegaan op wat asbest is, welke ziekten  blootstelling aan asbest tot gevolg kan hebben en wordt het gebruik van asbest in een  historische context geplaatst. Vanaf paragraaf 3.3 wordt het juridisch kader geschetst.  Vervolgens worden in paragraaf 3.5 de eerder beschreven functies van het  aansprakelijkheidsrecht bezien in relatie tot asbestclaims in het algemeen. In paragraaf 3.6  volgt een samenvattende conclusie.     3.2.   Asbest en asbestgerelateerde ziekten    Het woord asbest komt van het Griekse woord ‘asbestos’,dat ‘onvergankelijk’ of  ‘onverwoestbaar’ betekent. Het is een verzamelnaam voor een aantal in de natuur  voorkomende mineralen, die zijn opgebouwd uit fijne vezels. In het algemeen is asbest goed  bestand tegen zuren, logen en hoge temperaturen. Daarnaast is asbest zeer slijtvast,  brandwerend, isolerend en bijzonder goedkoop in vergelijking met synthetische vezels.  Asbest is, chemisch gezien, onder te verdelen in twee groepen, te weten een serpentijn‐ en  een amfiboolgroep. De meest gebruikte soorten zijn wit asbest (chrysotiel), behorende tot de  serpentijngroep, en blauw (crocidoliet) en bruin (amosiet) asbest, beide behorende tot de  amfiboolgroep. In Nederland is voornamelijk wit asbest gebruikt, dat vaak verontreinigd  was met amfibole soorten. Serpentijnen hebben gekrulde vezels. De vezels van amfibolen  hebben de vorm van staafjes en zijn gevaarlijker.28 Uit verschillende wetenschappelijke  onderzoeken komt naar voren dat er verschillen zijn in de mate waarin asbestsoorten  kankerverwekkend zijn.29 Het blauwe asbest wordt als meest gevaarlijk gezien, het witte  asbest als het minst gevaarlijk.30 Voor de situatie in Nederland is dit onderscheid echter niet  zo relevant, aangezien achteraf geen onderscheid in vezelsamenstelling kan worden gemaakt  en er veelal sprake was van een gemengde samenstelling. Alle soorten asbest zijn schadelijk;  elke blootstelling, hoe gering ook, houdt een zeker risico op kanker in.31 Dit constateert ook  de Gezondheidsraad in zijn rapport ‘1998/10 Protocollen asbestziekten: maligne  mesothelioom’.     Asbest heeft een vezelige structuur. Het bijzonder daaraan is dat de bundels van vezels  gemakkelijk in de lengte kunnen splijten tot steeds dunnere, naaldvormige vezels, terwijl de  lengte gelijk blijft. De onzichtbare en reukloze, microscopisch kleine asbestvezels kunnen bij 

28

Aarendonk 2005, p. 56. Aarendonk 2005, p. 57. 30 HR 4 juni 2004, JAR 2004, 287 (Broug/Gemex). 31 Jaarverslag IAS 2007 p. 17. 29

16

inademing tot diep in de longen doordringen en verschillende ernstige aandoeningen  veroorzaken. De volgende asbestgerelateerde ziekten zijn te onderkennen:32     ƒ Asbestose behoort tot de groep van stoflongziektes en komt voor in 1% van de  gevallen van asbestziekten. De ziekte verstijft het longweefsel, waardoor steeds  moeilijker zuurstof opgenomen wordt. Asbestose kent een incubatietijd van tussen de  tien en veertig jaar na blootsteling aan asbest en is onbehandelbaar als de ziekte in  een laat stadium wordt ontdekt. Bij vroegtijdige ontdekking is de kans op genezing  groot. Bij asbestose is een verband aanwezig tussen het ontstaan van de ziekte en de  dosis ingeademde asbest.   ƒ De kans op het ontstaan van longtumoren wordt verhoogd bij mensen die aan asbest  zijn blootgesteld. Deze aandoening aan de longen kan tussen de vier en veertig jaar  na asbestblootstelling ontstaan. De kans op het krijgen van asbestlongkanker blijkt  fors te worden vergroot door roken. Behandeling van deze ziekte is mogelijk als de  tumoren niet te ver zijn uitgezaaid. Asbestlongkanker komt voor in 49% van de  gevallen van asbestziekten.   ƒ Mesothelioom, ook wel long‐ of buikvlieskanker genoemd, is een kwaadaardige  aandoening van vliezen rondom de longen, buik en hart en incidenteel rondom de  zaadbal. De tijd tussen de asbestblootstelling en het ontstaan van mesothelioom  varieert van drie tot zestig jaar, maar kent een gemiddelde van tussen de dertig en  veertig jaar. De blootstellingsduur hoeft soms maar zeer kort te zijn geweest om de  ziekte te laten ontstaan. Mesothelioom is een monocausale (beroeps)ziekte. Dit houdt  in dat de enige oorzaak van het ontstaan van mesothelioom asbestblootstelling is. Er  is dus geen verband met roken of andere oorzaken van longkanker.     Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Nederlandse Kankerregistratie (NKR)  registreren jaarlijks het totaal aantal mensen met mesothelioom (long‐ en buikvlieskanker) in  Nederland (zie tabel hierna). Tussen 1999 en 2004 ligt het aantal rond de 400 per jaar.   Sinds 2005 is sprake van een stijging tot bijna vijfhonderd per jaar. Naar verwachting zal dit  aantal voorlopig niet afnemen. De groep mesothelioompatiënten bestaat grotendeels uit  mannen. Ongeveer driekwart is boven de 65. Het aandeel jongeren daalt. Dit komt doordat  het asbestgebruik in Nederland in de vorige eeuw vanaf eind jaren zeventig sterk afnam.  Onderzoekers van de Erasmus Universiteit Rotterdam voorspelden begin deze eeuw het  totaal aantal sterfgevallen als gevolg van maligne mesothelioom over de periode 2000‐2028  op 12.000 mannen en 800 vrouwen. Het aantal zou oplopen van 65 in 1969, 265 in 1998 tot  490 in 2017. De cijfers van de NKR laten echter zien dat de piek van 490 nu al is bereikt,  eerder dan door het Erasmus onderzoek voorspeld.33    Jaar    1990  1995  1997  1998  1999  32 33

CBS  Totaal  273  323  377  325  402 

NKR  Totaal  270  336  350  346  415 

CBS  Man  86%  86%  87%  89%  87% 

NKR  Man  87%  87%  87%  92%  87% 

CBS  %<65 jaar  41%  37%  35%  39%  30% 

NKR  %<65 jaar  48%  41%  41%  38%  33% 

Aarendonk 2005, p. 56. Jaarverslag IAS 2011, p 15.

17

2000  2001  2002  2003  2004  2005  2006  2007  2008  2009  2012 

389  401  394  393  398  382  463  470  421  471  481 

402  402  365  411  447  501  491  460  497  481  529 

87%  86%  86%  88%  87%  90%  86%  86%  87%  87%  89% 

87%  84%  85%  87%  88%  88%  85%  86%  86%  88%  88% 

33%  30%  33%  25%  30%  24%  25%  24%  23%  20%  21% 

38%  36%  33%  33%  35%  26%  28%  26%  30%  27%  23% 

  Asbest werd al in de klassieke oudheid door de Grieken en de Romeinen gebruikt.  Grootschalige productie van asbest kwam omstreeks 1870 tijdens de industriële revolutie op  gang toen het gebruik van brandwerend isolatiemateriaal toenam. Omstreeks 1900 werden  de gunstige eigenschappen van asbestcement ontdekt, een product dat in Nederland als  Eternit bekend werd. Vanaf 1930 nam in Nederland het gebruik van asbest enorm toe.   Dit duurde tot eind jaren zeventig, toen het verbod op blauwe asbest van kracht werd.  Daarnaast zorgde het begin van de economische recessie in de bouw voor een daling in het  gebruik. Met name in de zestiger en zeventiger jaren werd asbest in Nederland op grote  schaal toegepast. Vanwege zijn bijzondere eigenschappen is asbest gebruikt in veel  producten. Geschat wordt dat er zo’n 3.500 producten zijn waarin asbest is verwerkt.   Ze werden toegepast op plaatsen waar de eigenschappen van asbest optimaal konden  worden benut. Een groot deel van de geïmporteerde asbest werd verwerkt in  cementproducten, zoals golfplaten en waterleidingbuizen. Daarnaast werd asbest toegepast  in rem‐ en frictiemateriaal, als isolatiemateriaal, als hittebestendig textiel, in brandwerende  platen, in onderlagen van vloerbedekkingen (zeil) en in pakkingen en filters van de  chemische industrie. Al in de jaren dertig van de vorige eeuw werd duidelijk dat asbest een  negatieve invloed op de gezondheid kan hebben, maar het duurde tot in de jaren zeventig  voordat maatregelen genomen werden om de productie terug te brengen. De Britse  arbeidsinspectie erkende in 1929 (na een grootscheeps onderzoek) asbestose als  beroepsziekte. Na de Tweede Wereldoorlog werd een relatie met longkanker en in de jaren  zestig een verband met mesothelioom (long‐ of buikvlieskanker) vastgesteld. Vanaf 1970  groeide ook in Nederland de bezorgdheid over de invloed van asbest op de gezondheid en  werden in toenemende mate beschermende maatregelen in de asbestverwerkende bedrijven  ingevoerd. In 1978 volgde de publicatie van het Asbestbesluit en werd het gebruik van  blauw asbest verboden.34 In 1993 werden de opslag en de verwerking van alle soorten asbest  in ons land bij wet verboden. Per 1 januari 2005 geldt in de gehele Europese Unie een verbod  op het verbruik, gebruik en de handel in asbest. Uit onderstaande opsomming van  belangrijke medische publicaties met betrekking tot asbest blijkt dat, lang voor de overheid  maatregelen nam om het gebruik van asbest te beperken, bekend was dat asbeststof gevaar  voor de gezondheid oplevert.35        34 35

Aarendonk 2005, p. 56. Ruers & Schouten 2005, p. 28.

18

•

•

•

•

1930: relatie asbeststof – asbestose vastgesteld  (Merewether, E. en C. Proce, 1930, Report on the effects of Asbestos Dust on the lungs and  Dust Suppression in the 29 Asbestos Industry. Her Majesty’s Stationary Office, London)  1955: relatie asbeststof – longkanker vastgesteld  (Doll, R., 1955, Mortality from lung cancer in asbestos workers. British Journal of Industrial  Medicine 12, p. 81‐87)  1960: relatie asbeststof – mesothelioom (long‐ en buikvlieskanker) vastgesteld  (Wagner, J.C., C.A. Sleggs en Paul Marchand, 1960, Diffuse Pleural Mesothelioma and  Asbestos Exposure in the North Western Cape Province, British Journal of Industrial  Medicine 17, p. 17 e.v.)  1969: vastgesteld dat een geringe hoeveelheid asbeststof al mesothelioom kan  veroorzaken, ook bij mensen die niet in de industrie werken  (Stumphius J., 1969, Asbest in een bedrijfsbevolking, Van Gorcum Assen, proefschrift.  Voorkomen van mesothelioom bij werknemers van de scheepswerf De Schelde in Vlissingen) 

  Het is aannemelijk dat producenten van asbest deze belangrijke publicaties over hun  product kenden. Uit het vorenstaande blijkt dat de gevaren van asbest al voor 1950 bekend  waren. Volgens het Belgische weekblad Knack waarschuwde de Europese Commissie in  1962 en 1966 voor de kankerrisico’s van asbest. In 1962 waarschuwde de Europese  Commissie voor asbestose en longkanker. In een aanbeveling uit 1966 werd ook  gewaarschuwd voor longvlieskanker. In de medische notities staan de risicofactoren  opgesomd, waaronder de fabricage en de verwerking van asbestcementproducten. De  Belgische asbestverwerker Eternit wordt als voorbeeld vermeld. De aanbeveling en de  medische notities werden in 1966 gepubliceerd, met het verzoek aan de  overheidsadministraties deze te verspreiden onder organisaties van werkgevers en  werknemers. Deze kennis werd ook in de opleiding geneeskunde behandeld.36 Na de  publicatie in 1969 van het proefschrift van Stumphius, bedrijfsarts bij scheepswerf De  Schelde, waarin hij waarschuwt voor de schadelijke gevolgen van blootstelling aan asbest,  duurde het echter nog bijna 25 jaar voordat asbest in Nederland werd verboden.     3.3  Aansprakelijkheidsregime werkgever: de zorgplichtschending ex artikel 7:658 BW    Artikel 7:658 lid 2 BW creëert onder bepaalde voorwaarden een aansprakelijkheid ten  aanzien van arbeidsongevallen en beroepsziekten, de zogenaamde  werkgeversaansprakelijkheid. Dit artikel is opgenomen in de titel over de  arbeidsovereenkomst. Op grond van dit artikel kunnen asbestslachtoffers hun (ex)werkgever  aansprakelijk stellen voor hun geleden en nog te lijden schade. Deze bepaling en de daarop  gebaseerde jurisprudentie vormen een voorbeeld van een vergaande bescherming van  (ex)werknemers die worden geconfronteerd met arbeidsgerelateerde letselschade.37 Dit blijkt  onder meer uit het feit dat de rechter zeer strenge eisen stelt aan de door de werkgever te  betrachten zorgvuldigheid, rekening houdt met het feit dat werknemers tijdens hun  werkzaamheden niet altijd de vereiste zorg in acht nemen, uitsluitend in uitzonderlijke 

36 37

De Standaard, 25 oktober 2006. Bier 1998, p. 193.

19

gevallen aanvaardt dat er sprake was van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer  en bijzonder regels ontwikkelt met betrekking tot stelplicht en bewijslast.38   Op de werkgever rust dus een vergaande zorgplicht voor werkplek en werkmateriaal.   De mogelijkheid van disculpatie, zoals bedoeld in het tweede lid van artikel 7:658 BW,  betekent dat er strikt genomen geen sprake is van een risicoaansprakelijkheid. Niettemin  gaat de zorgplicht van de werkgever tamelijk ver. De zorgplicht beperkt zich niet tot de  bekende gevaren; de werkgever heeft ook een onderzoeksplicht. De omvang van de  zorgplicht strekt zich niet alleen uit tot de aan het werk verbonden gevaren die hij kent, maar  ook tot de gevaren die hij behoort te kennen. Op de werkgever rust een onderzoeksplicht ter  zake de (potentiële) gevaren die de opgedragen werkzaamheden met zich kunnen brengen.  Die onderzoeksplicht kan zich uitstrekken tot in het buitenland aanwezige kennis en  informatie. De omstandigheid dat de betreffende gevaarlijke stof gebruikelijk en  maatschappelijk aanvaard is, staat aan aansprakelijkheid niet altijd in de weg. In het arrest  Cijsouw/De Schelde gaat het bovendien om schade als gevolg van gevaren die de werkgever  zelf niet behoorde te kennen. Een verregaande zorg van de werkgever mag ook worden  verlangd vanwege de zeggenschap over de werkplek en instructiebevoegdheid. Deze  elementen vormen de essentiële criteria voor een arbeidsrelatie.39 Daarnaast komt in de  rechtspraak met betrekking tot artikel 7:658 BW als een cruciale factor naar voren de  gehoudenheid van de werkgever bescherming te bieden tegen de neiging van werknemers  om in een werksituatie niet steeds de vereiste zorgvuldigheid ter voorkoming van  ongevallen in acht te nemen.40   De vraag rijst in hoeverre deze aanpak vruchten afwerpt. In het hierboven  aangehaalde arrest Cijsouw/De Schelde werd geoordeeld dat de werkgever in 1949 al de  zorgplicht had om toe te zien op naleving van de veiligheidsvoorschriften. Dit ongeacht of  vergelijkbare bedrijven deze voorschriften ook op deze wijze toepasten. Bijzonder is ook dat  het hier gaat om ongeschreven voorschriften. In het arrest Janssen/Nefabas werd geoordeeld  dat een werkgever in 1948 zijn werknemers zo goed mogelijk op de hoogte moest stellen van  de schadelijke gevolgen van het werken met asbest.41 Het is twijfelachtig of deze  zorgplichten in de jaren veertig ook daadwerkelijk bekend waren bij elke werkgever. De  kans is daarom groot dat de rechter nu strengere normen toepast dan destijds gebruikelijk  waren. Daarboven, stel dat deze strengere normen daadwerkelijk golden, is daarmee nog  niet gezegd dat deze normen ook bij elke werkgever bekend waren. Destijds was er namelijk  nog geen rechtspraak die in deze richting wees. Van Boom vraagt zich af of in de rechtspraak  daadwerkelijk de normen van toen worden toegepast. 42 Hij verwijst hierbij ook naar de  tabaksproblematiek:    ‘Is het reëel om in de 21e eeuw te oordelen dat tabaksproducenten reeds in de jaren vijftig volgens hun  normen verplicht waren om te waarschuwen tegen de gezondheidsgevaren van roken? Ik ben er niet  zeker van.’ 

 

38

Spier e.a. 2006, p. 228. HR 25 juni 1993, NJ 1993, 686 (Cijsouw/De Schelde I). 40 HR 22 maart 1991, NJ 1991, 420 (Roeffen/Thijssen), zie ook Loonstra en Zondag, 2010, H. 11.2.1 t/m. 11.2.1.6. 41 HR 6 april 1990, NJ 1990, 573 (Jansen/Nefabas). 42 Van Boom 2000, p. 46. 39

20

Uit het oogpunt van de schadeveroorzaker moet gekeken worden naar de normen die gelden  ten tijde van de schadeveroorzakende gebeurtenis: state of the art en industry (mate van  bekendheid/bewustzijn in wetenschap en economische sector). Gezien van de kant van de  benadeelden is het echter anders. Zij zijn geneigd de normen toe te passen die gelden vanaf  het moment dat zij slachtoffer werden. Want waarom zou een slachtoffer van wie de  schadeveroorzakende gebeurtenis langer geleden plaatsvond, minder bescherming krijgen  dan andere slachtoffers? Met andere woorden: dient toetsing plaats te vinden naar de  normen van toen (ex tunc), of naar de normen van nu (ex nunc)? Over dit onderwerp wordt  door rechtsgeleerden verschillend gedacht. In het arrest Cijsouw/De Schelde II oordeelde de  Hoge Raad dat de vraag of de werkgever in strijd met (oud BW) art. 1638x had gehandeld  moet worden beoordeeld naar de in de betrokken periode geldende normen die, in het geval  wettelijke normen ontbreken of onvoldoende zijn uitgewerkt, mede worden bepaald door de  toen geldende maatschappelijke opvattingen.43  Uiteraard behoort het tot de zorgplicht van de werkgever dat hij de vigerende wet‐ en  regelgeving inzake asbest naleeft. De essentie van de Nederlandse regelgeving over asbest is  het verbod op het bewerken, verwerken of in voorraad houden van asbest of  asbesthoudende producten. Op arbeidssituaties is het Arbeidsomstandighedenbesluit van  toepassing. Het valt buiten de aandachtssfeer van deze scriptie om uitgebreid op de huidige  regelgeving in te gaan. Een overzicht van de belangrijkste wet‐ en regelgeving over asbest in  Nederland is te vinden via het Kenniscentrum InfoMil van het ministerie van Infrastructuur  en Milieu.44     3.4   Juridische knelpunten    Ondanks het voor werknemers gunstige aansprakelijkheidsregime van artikel 7:685 BW,  worden slachtoffers van asbestschade doorgaans geconfronteerd met een aantal juridische  knelpunten. De belangrijkste zijn verjaring (par. 3.4.1) en stelplicht en bewijslast (par. 3.4.2).    3.4.1   Verjaring    De verjaring van rechtsvorderingen tot schadevergoeding is geregeld in artikel 3:310 BW.   De vijfjaarstermijn wordt over het algemeen met ‘relatieve’ of ‘subjectieve’ termijn  aangeduid en de twintigjaarstermijn met ‘absolute of ‘objectieve’ termijn. De vijfjaarstermijn  vangt aan op de dag volgend op die waarop de benadeelde zowel met de schade als de  aansprakelijke persoon bekend is geworden. Het aanvangsmoment van de vijfjaarstermijn  hangt dus af van de wetenschap van de benadeelde; om die reden wordt het ook wel de  ‘subjectieve verjaringstermijn’ genoemd. Verjaring is onherroepelijk na het verstrijken van  vijf jaren nadat de termijn eenmaal is gaan lopen. Het lijkt makkelijker dan het is te bepalen  wat het aanvangsmoment is. Het is tenslotte nog maar de vraag wat onder ‘wetenschap van  de benadeelde’ dient te worden verstaan. Zou de vijfjaarstermijn de enige verjaringstermijn  zijn, dan zou de mogelijkheid bestaan dat een vordering nooit verjaart (ingeval de 

43

HR 2 oktober 1998, NJ 1999, 683 (Cijsouw/De Schelde II). A-G Spier stelde in zijn conclusie bij dit arrest dat er geen goede reden is waarom werknemers de prijs zouden moeten betalen van een algemeen geldende fout. Zie ook (instemmend) Loonstra en Zondag 2010, p. 335 – 336. 44 http://www.infomil.nl/onderwerpen/hinder-gezondheid/asbest-0/wet-regelgeving/vindplaats, geraadpleegd op 19 april 2012.

21

benadeelde nooit de vereiste wetenschap krijgt). Dit werd onwenselijk geacht zodat ook een  absolute termijn werd opgenomen in het Burgerlijk Wetboek.  De twintigjaarstermijn vangt aan op het moment waarop de gebeurtenis waardoor de  schade is veroorzaakt plaatsvindt. Dit aanvangsmoment is dus niet afhankelijk van de  wetenschap van de benadeelde; om die reden wordt deze termijn ook wel de ‘objectieve’ of  ‘absolute verjaringstermijn’ genoemd. Voor schade die is veroorzaakt door verontreiniging  van lucht, water of bodem – kortom van gevaarlijke stoffen – is de termijn dertig jaar. Asbest  valt ook onder deze gevaarlijke stoffen. Deze tweede ‘lange verjaringstermijn’ is door de  wetgever ingevoerd omdat een vordering met uitsluitend de vijfjaarstermijn in principe niet  hoeft te verjaren zolang de wetenschap bij het slachtoffer er niet is; het kan ten slotte zo zijn  dat de benadeelde nooit de kennis krijgt die deze termijn doet aanvangen. Hierbij dient  overigens te worden opgemerkt dat in gevallen waarin de schadeveroorzakende gebeurtenis  plaatsvond na 1 februari 2004 de absolute verjaringstermijn niet geldt. Dit in verband met  een heroverweging van de problematiek van de verborgen schade, waarbij de  rechtsvordering reeds is verjaard op het moment dat de schade zich openbaart. Dit doet zich  met name voorbij asbestgerelateerde ziekten. Het asbestslachtoffer heeft dan niet de kans  gekregen een hem in beginsel toekomend recht geldend te maken. Vanuit het oogpunt van  individuele gerechtigheid is dit moeilijk te accepteren. In de juridische literatuur heeft deze  wetgeving dan ook veel kritiek ondervonden.45 Een hernieuwde afweging leidde tot een  wetsvoorstel: voor personenschade komt de absolute verjaringstermijn te vervallen, er  resteert een relatieve termijn die gaat lopen vanaf het moment van bekendheid met de  schade en de daarvoor aansprakelijke partij.46 De wet tot ‘Wijziging van de regeling van de  bevrijdende verjaring in het BW voor gevallen van verborgen schade door letsel of  overlijden’ onttrekt zo dus gevallen van personenschade aan de absolute termijn. 47 Zij houdt  in de toevoeging van lid 5 aan artikel 3:310 BW. Wat betreft zijn onderwerp is de Wet  verjaring personenschade van groot belang. Toch komt deze wet in de komende twee  decennia in de verjaringspraktijk nauwelijks enige betekenis toe, als gevolg van haar  uitgestelde inwerkingtreding. De datum van inwerkingtreding van de wet is formeel 1  februari 2004. De overgangsregeling luidt: ‘Artikel 3:310 lid 5 van het Burgerlijk Wetboek is niet  van toepassing indien de gebeurtenis waardoor de schade is veroorzaakt voor inwerkingtreding van die  bepaling heeft plaatsgevonden’. Alleen schade die is veroorzaakt door een gebeurtenis die na de  inwerkingtreding van de Wet verjaring personenschade heeft plaatsgevonden wordt dus  onttrokken aan de absolute verjaringstermijn. Daar de werking van de absolute termijn pas  twintig of dertig jaar na de schadeveroorzakende gebeurtenis aan de orde is, vindt de  materiële inwerkingtreding feitelijk pas plaats op 1 februari 2024 (absolute termijn van art.  3:310 lid 1) en op 1 februari 2034 (lid 2).48. Probleem is dus dat de regeling van dit nieuwe lid  alleen geldt voor schadeveroorzakende gebeurtenissen die na 31 januari 2004 hebben  plaatsgevonden. Nu de schadeveroorzakende blootstelling doorgaans meer dan dertig jaar  geleden heeft plaatsgevonden blijft de dertigjarige verjaringstermijn van artikel 3:310 lid 2, 

45

Zie Hartkamp 1994, p. 572 en 580, in zijn conclusie als A-G bij HR 3 november 1995, NJ 1998, 380 (Eindhovens Diaconessenhuis), en Hondius 1997, p. 161 e.v. 46 TK der SG Vergaderjaar 1999 – 2000, MvT Wijziging van de regeling van de bevrijdende verjaring in het Burgerlijk Wetboek voor gevallen van verborgen schade door letsel of overlijden. 47 Wet van 27 november 2003, nr. 26 824, Stb. 2003, 495. 48 Smeehuijzen 2006, p. 15.

22

en daarmee ook het arrest inzake Van Hese/De Schelde relevant. 49 De Hoge Raad overwoog  in dit arrest het volgende:    ‘De dertigjaarstermijn heeft een objectief en in beginsel absoluut karakter, dat wil zeggen dat, hoezeer  dit ook moeilijk is te aanvaarden uit een oogpunt van individuele gerechtigheid ten opzichte van  degene die schade heeft geleden, het beginsel van rechtszekerheid dat deze absolute termijn beoogt te  dienen en de (billijkheid jegens de wederpartij) meebrengen dat hieraan strikt de hand moet worden  gehouden.’ 

  Het uitgangspunt is dus dat vanwege het beginsel van de rechtszekerheid strikt de hand  moet worden gehouden aan de absolute verjaringstermijn, ook al zal dat voor het slachtoffer  soms moeilijk te aanvaarden zijn. De Hoge Raad oordeelde echter ook dat de redelijkheid de  absolute verjaringstermijn van dertig jaar in uitzonderingsgevallen kan doorbreken.  Relevante gezichtspunten daarbij zijn, aldus de Hoge Raad:     a  of het gaat om vergoeding van vermogenschade dan wel van nadeel dat niet een  vermogensschade bestaat, en – mede in verband daarmede – of de gevorderde  schadevergoeding ten goede komt aan het slachtoffer zelf, diens nabestaanden dan  wel een derde;   b  In hoeverre voor het slachtoffer respectievelijk zijn nabestaanden ter zake van de  schade een aanspraak op een uitkering uit anderen hoofden bestaat;  c  de mate waarin de gebeurtenis de aangesprokene kan worden verweten;  d  In hoeverre de aangesprokene reeds voor het verstrijken van de verjaringstermijn  rekening heeft gehouden of had behoren te houden met de mogelijkheid dat hij voor  de schade aansprakelijk zou zijn;  e  of de aangesprokene naar redelijkheid nog de mogelijkheid heeft zich tegen de  vordering te verweren;  f  of de aansprakelijkheid (nog) door verzekering is gedekt;  g  of na het aan het licht komen van de schade binnen redelijke termijn een  aansprakelijkstelling heeft plaatsgevonden en de vordering tot schadevergoeding is  ingesteld.    In de praktijk lopen veel rechters alle zeven gezichtspunten langs (enkele uitzonderingen  daargelaten. Zij maken daarbij een optelsom van de gezichtspunten die in het voordeel van  het slachtoffer uitvallen. Zijn dat er vier of meer, dan wordt het beroep op verjaring in strijd  met de redelijkheid en billijkheid geacht.   Wat zijn argumenten voor de absolute verjaringstermijn? Rechtszekerheid is er een,  maar is zeker niet het belangrijkste argument voor de absolute termijn. Er zijn gronden van  meer direct belang. Ten eerste doet zich het probleem voor dat bewijsmateriaal met het  voorschrijden van de tijd verloren gaat. Er zijn maar weinig gevallen bekend waar men na  twintig of dertig jaar na een gebeurtenis nog na kan gaan of die gebeurtenis inderdaad een  plicht tot het vergoeden van schade in het leven heeft geroepen. In de tweede plaats dient de  verjaringstermijn tot bescherming van debiteuren tegen vorderingen waarvan de debiteur,  ten gevolgen van het tijdsverloop, geen rekening meer had gehouden.50 Een debiteur zal  altijd rekening houden met uitstaande verplichtingen. Hij kan echter niet anticiperen op  49

50

HR 28 april 2000, NJ 2004, 430 (Van Hese/De Schelde).

Smeehuijzen 2006, p. 55.

23

vorderingen waarvan hij niet weet dat zij bestaan. Een oude vordering waardoor de debiteur  overvallen wordt, kan zijn vermogenspositie ernstig aantasten. Daarnaast zou de debiteur  gedwongen zijn altijd bewijsmateriaal te bewaren, hetgeen niet wenselijk is. Door de  vordering aan tijdsgrenzen te onderwerpen, biedt de verjaring bescherming aan de  individuele debiteur. Ten derde gaat men ervan uit dat de tijd alle wonden heelt.   Het schadevergoedingsrecht heeft als doel schade te vergoeden die de benadeelde heeft  opgelopen. Als er schade ontstaat wordt de financiële positie van de benadeelde beïnvloed.  De mate waarin de benadeelde dit nadeel ondervindt, zal in de loop der tijd afnemen. Als  een schuldeiser na meer dan dertig jaar te hebben stilgezeten – buiten zijn schuld – alsnog  een betaling ontvangt, is dit naar het algemeen rechtsgevoel niet anders dan een  onverwachte meevaller.51 Inmiddels is echter gebleken dat de wetgever deze laatste grond  van onvoldoende gewicht acht, hetgeen blijkt uit het eerder genoemde feit dat in gevallen  waarin de schadeveroorzakende gebeurtenis plaatsvond na 1 februari 2004 de absolute  verjaringstermijn niet geldt.    3.4.2   Stelplicht en bewijslast    Het is aan het slachtoffer te bewijzen dat hij bij de uitoefening van zijn werkzaamheden voor  zijn werkgever is blootgesteld aan asbest en dat deze blootstelling de ziekte mesothelioom  heeft veroorzaakt. De lange termijn die sinds de blootstelling zal zijn verstreken vormt  hierbij in veel gevallen een struikelblok.   Artikel 7:658 BW behelst een bijzondere regel voor wat betreft de bewijslastverdeling.   De werknemer spreekt zijn werkgever aan voor de schade die is ontstaan tijdens de  uitoefening van zijn werkzaamheden. Daarbij is het voldoende dat de werknemer stelt dat  hij aan asbest is blootgesteld tijdens de uitoefening van zijn werkzaamheden en dat hij als  gevolg daarvan schade heeft geleden. Uit het arrest Weststrate/De Schelde kan daarbij  worden opgemaakt dat naast het bewijs van het vóórkomen van asbest binnen het bedrijf  ook moet komen vast te staan dat de desbetreffende werknemer daadwerkelijk is  blootgesteld geweest aan asbest. 52 De werkgever is dan in principe reeds aansprakelijk tenzij  hij bewijst dat hij de op hem rustende zorgplicht is nagekomen. Hier zien we dus een  omkering van de bewijslast: het bewijsrisico ligt bij de werkgever. De werknemer behoeft  dus niet de nalatigheid van de werkgever te bewijzen. Daarbij dient steeds bedacht te  worden dat de wetgever aan de werkgever, uit het oogpunt van rechtsbescherming van de  werknemer, een zware motiveringsplicht ten aanzien van de zorgplicht heeft gegeven.   De werkgever dient dan ook gemotiveerd de stelling van de werknemer te betwisten dat hij  in zijn zorgplicht is tekort geschoten. Het arrest Weststrate/De Schelde blijkt in de praktijk op  verschillende manieren te worden uitgelegd. De Hoge Raad heeft in dit arrest echter  uitsluitend bepaald dat ‘kan zijn blootgesteld’ niet voldoende is, maar dat de werknemer  deze blootstelling aannemelijk moet maken. De Hoge Raad heeft in dit arrest met name niet  bepaald dat het slachtoffer moet bewijzen dat het ziektebeeld door de blootstelling aan  asbest is veroorzaakt. Van belang hierbij is dus onderscheid te maken tussen de termen  ‘blootgesteld’ en ‘veroorzaakt’. Het aannemelijk maken van blootstelling is niet hetzelfde als  het bewijzen dat de ziekte door blootstelling aan asbest is veroorzaakt. In het kader van de  conditio sine qua non is voldoende dat het ziektebeeld door de blootstelling ‘kan zijn  51 52

Smeehuijzen 2006, p. 56. HR 26 januari 2001, NJ 2001, 597 (Weststrate/De Schelde).

24

veroorzaakt’.53 In het arrest Unilever/Dikmans benadrukt de Hoge Raad dat causaal verband  moet worden aangenomen als vast komt te staan dat er sprake is geweest van blootstelling  aan gevaarlijke stoffen en er sprake is van een schending van de zorgplicht.54 In het arrest  Havermans/Luckx stelt de Hoge Raad dat de werknemer voordat aan dit rechterlijk  vermoeden wordt toegekomen zal moeten stellen en zo nodig bewijzen dat hij gedurende  zijn werkzaamheden is blootgesteld aan schadelijke stoffen. Daarnaast dient hij aannemelijk  te maken dat hij lijdt aan een ziekte die door die stoffen kan zijn veroorzaakt. Als de  werkgever het door de werknemer gestelde betwist, zal hij deze betwisting moeten  motiveren met feiten en omstandigheden die meer in zijn sfeer liggen dan in die van de  werknemer.55 Met name dit laatste is van groot belang, omdat de werknemer zonder  informatie van werkgeverszijde vaak moeilijk of niet zal kunnen aantonen in welke mate hij  in een bepaalde periode aan schadelijke stoffen is blootgesteld.    3.5  De functies van het aansprakelijkheidsrecht in relatie tot asbestclaims    Verjaring van asbestclaims is een groot juridisch en maatschappelijk probleem. De criteria  die de Hoge Raad in 2000 heeft ontwikkeld om rechters in staat te stellen in uitzonderlijke  gevallen de absolute verjaringstermijn te doorbreken, biedt in de praktijk voor lang niet alle  slachtoffers een oplossing. Voor slachtoffers levert deze oplossing in de praktijk vaak geen  positief resultaat op; de verjaring blijft in stand. Zeker als een slachtoffer al enige tijd is  overleden en relevante feiten van het dienstverband, waaronder blootstellingsgegevens, niet  meer zijn te achterhalen (de hiervoor beschreven problematiek van stelplicht en bewijslast) is  er maar weinig kans dat de verjaring opzij gezet wordt.56   Welke functies van het aansprakelijkheidsrecht spelen in het bijzonder een rol in  relatie tot asbestclaims? Hiertoe worden de in hoofdstuk 2 besproken functies van het  aansprakelijkheidsrecht nog eens bezien, nu in het licht van asbestclaims.    3.5.1  De schadevergoedingsfunctie    Het ligt voor de hand te denken dat een asbestslachtoffer als hij een vordering tegen zijn  voormalig werkgever instelt financiële compensatie verwacht voor zijn materiële en  immateriële schade. Zoals in hoofdstuk 2 is beschreven is het belang van slachtoffers gelegen  in rechtsherstel. Dit houdt zoals beschreven in beginsel een terugkeer in de oude toestand in,  een correctieve rechtvaardigheid. Schadevergoeding speelt hierin een rol. De  schadevergoeding dient het asbestslachtoffer zo veel mogelijk in de positie te plaatsen  waarin hij zou hebben verkeerd als de schadeveroorzaker zijn rechtsplichten zou zijn  nagekomen. Bij een asbestslachtoffer, veelal ten dode opgeschreven, kan schadevergoeding  zelfs bij benadering geen herstel realiseren. Wel kunnen de kosten die de schade met zich  brengt vergoed worden.57 Met de vergoeding moet dus de resterende schade worden  gecompenseerd. De nadelige wijzigingen in de positie van de getroffene zijn echter niet altijd  tot het vermogen terug te leiden. Dan ontstaat het probleem dat niet duidelijk is hoe de  schade gewaardeerd moet worden. Daarom komt niet alleen materiële schade voor  53

Charlier 2006, p. 9. HR 17 november 2000, NJ 2001, 596 (Unilever/Dikmans), r.o. 5.4. 55 HR 23 juni 2006, NJ 2006, 354 (Havermans/Luyckx). 56 Jaarverslag IAS 2007, p. 22. 57 Zoals de kosten van medische zorg, hulp in huis, inkomensschade en uitvaartkosten. 54

25

vergoeding in aanmerking, maar ook, met name, immateriële schade. Dat brengt altijd het  probleem met zich dat leed niet in geld is uit te drukken. Met andere woorden: hoe hoog  moet zo’n bedrag zijn? Is er een objectieve maatstaf om leed te ‘meten’? Als hulpmiddel voor  het berekenen van smartengeld bestaan er smartengeldgidsen, die rechterlijke uitspraken  bevatten omtrent vergoedingen voor smartengeld. Deze bedragen kunnen dienen als  leidraad bij het bepalen van de hoogte van het smartengeld in een specifiek geval.    3.5.2  De preventiefunctie    Aansprakelijkheidsregels kunnen een aanmoediging zijn om zorgvuldig te handelen. Door  dat te doen voorkomt men immers aansprakelijkheid en uiteindelijk dus schade. Als zodanig  is het door beleidsmakers ook duidelijk ontdekt. De idee is dat het aansprakelijkheidsrecht  partijen in het maatschappelijk verkeer aanzet tot zorgvuldig gedrag, hetgeen de kern is van  de preventiegedachte. Door de maatschappelijke en politieke zorg voor slachtoffers is asbest  nagenoeg verdwenen als bouwmateriaal, en is er aandacht voor de gevaren van asbest. In  die zin speelt de preventieve werking van het aansprakelijkheidsrecht (bewustwording  maatschappij) een rol bij asbestclaims.   Het uitbannen van asbest is op gang gekomen door de toegenomen aandacht voor de  schadelijke kanten ervan. Hoewel het aansprakelijkheidsrecht dus zeker een preventieve rol  speelt, is voor het aansprakelijkheidsrecht volgens Hartlief niet meer weggelegd dan een  aanvullende rol op dit gebied. Gedragsbeïnvloeding is ook in het beste geval niet meer dan  een afgeleid effect van toewijzing van vorderingen van eisers in concrete procedures. Het  sanctiearsenaal van het aansprakelijkheidsrecht staat zo niet alleen in dienst van de concrete  eiser, maar in wezen, via hem, ook in dat van het systeem (overheid, wetgever, politiek).  Steeds echter dient te worden bedacht, zoals hiervoor al is aangegeven, dat eventuele  positieve effecten van (toewijzing van) claims in het aansprakelijkheidsrecht in de sfeer van  de gedragsbeïnvloeding een bijproduct zijn van procedures waarin het primair gaat om het  wegnemen van gevolgen van aantasting en dergelijke. Het gaat om afgeleide gevolgen,  neveneffecten dus. Hartlief stelt dat je zou ook kunnen zeggen dat het  aansprakelijkheidsrecht dit ‘erbij doet’.58  Speelt deze functie van het aansprakelijkheidsrecht ook voor het individuele  asbestslachtoffer een rol? Op het eerste gezicht zou men zeggen van niet. Een getroffene  heeft een probleem en maakt daar wel of niet een zaak van. Op het eerste gezicht lijkt het  doel van procederen vaak gelegen te zijn in het ontvangen van een schadevergoeding in  geld. Maar ook voor het individuele slachtoffer kunnen andere motieven een rol spelen bij  het entameren van een procedure. Mogelijk wil hij voorkomen dat een ander hetzelfde  overkomt. Misschien wil hij dat zijn verhaal wordt vastgelegd, zodat ervan geleerd kan  worden. Het kan zijn bedoeling zijn overheid, politiek en beleidsmakers wakker te  schudden. Het kan zijn dat het asbestslachtoffer het juridische pad voor een ander hoopt te  effenen. In die zin kan de preventieve functie van het aansprakelijkheidsrecht wel degelijk  een rol spelen voor asbestslachtoffers.  

58

Hartlief 2009, p. 55 – 56.

26

3.5.3  De herstelfunctie    Zoals in hoofdstuk 2 besproken gaat het bij de herstelfunctie om een correctieve  rechtvaardigheid. In par. 2.2 wordt aangegeven dat de noodzaak om zich meer rekenschap te  geven van de emotionele kant van het letselschadeproces, en het herstel van het slachtoffer  en zijn naasten de prioriteit te geven die eraan toekomt, geen vrijblijvende kwestie is. Dit  volgt uit het gegeven dat de verplichting tot schadevergoeding voortkomt uit het  aansprakelijkheidsrecht; en de schadevergoedingsrechtelijke uitwerking van het meer  algemene doel van het aansprakelijkheidsrecht inhoudt dat de benadeelde zoveel mogelijk  dient te worden gebracht in de situatie waarin hij bij nakoming van de jegens hem geldende  verplichtingen zou hebben verkeerd. Zoals eerder werd geconstateerd gaat herstel dus vóór  compensatie. Over herstel in relatie tot asbestslachtoffers die lijden aan de ziekte maligne  mesothelioom dient het volgende te worden opgemerkt. Iemand die lijdt aan maligne  mesothelioom zal niet herstellen van zijn ziekte, hij is ten dode opgeschreven. Feitelijk  herstel is voor een asbestslachtoffer derhalve niet mogelijk, zelfs niet bij benadering. Herstel  moet in dit verband worden geïnterpreteerd als helend, genezend in het geschonden  rechtvaardigheidsgevoel, en voor de naasten bovendien als helend in het verwerkingsproces  dat volgt op het ziekbed en verlies van een geliefd persoon. Herstel dus in een meer sociale  en psychologische context. Er kan alleen een (financiële) compensatie geboden worden, en  daarnaast erkenning van zijn leed. Herstel is in dit verband dus geen concreet herstel, maar  het zoveel als mogelijk goedmaken van de schade. Zoals in par. 3.4.1 en 3.4.2 besproken  worden asbestslachtoffers in een procedure veelal met verjaringsproblematiek en problemen  met stelplicht en bewijslast geconfronteerd. De criteria die de Hoge Raad in 2000 heeft  ontwikkeld om rechters in staat te stellen in uitzonderlijke gevallen de absolute  verjaringstermijn te doorbreken, bieden in de praktijk voor lang niet elk slachtoffer een  oplossing. De slachtoffers bij wie de verjaring in stand blijft, ontvangen geen financiële  compensatie van hun voormalig werkgever, en voor deze mensen zal dit in veel gevallen  betekenen dat zij zich als slachtoffer niet erkend voelen, hetgeen een schending van hun  rechtsgevoel impliceert. Zo wordt dus een slachtoffer dat de pech heeft dat de verjaring van  zijn vordering in stand blijft in financiële niet zin gecompenseerd, noch wordt aan de  herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht (voldoende) invulling gegeven.     3.6  Conclusie    Hoewel al lang voor de overheid maatregelen nam om het gebruik van asbest te beperken  bekend was dat blootstelling aan asbest gevaar voor de gezondheid oplevert, leidde de  bezorgdheid over de schadelijke gevolgen in Nederland niet eerder dan in 1993 tot een  verbod op opslag en verwerking van alle soorten asbest. Op grond van artikel 7:658 BW rust  op de werkgever een zorgplicht voor de veiligheid van zijn personeel. Asbestslachtoffers  kunnen hun (voormalig) werkgever aanspreken voor de schade die zij lijden ten gevolge van  hun (beroeps)ziekte. De werkgever is aansprakelijk als hij toerekenbaar tekortschiet in de op  hem rustende zorg voor de veiligheid van zijn werknemers. De op de werkgever rustende  zorgplicht is erg ruim, waardoor art. 7:658 BW enigszins lijkt op een risicoaansprakelijkheid.  Dit wordt mede ingegeven door de bijzondere regels met betrekking tot de stelplicht en de  bewijslast. Stelplicht en bewijslast stellen asbestslachtoffers echter regelmatig voor een groot  struikelblok bij het verhalen van hun schade, vanwege de tijd die verstreken is tussen de  asbestblootstelling en de openbaring van de ziekte. Die lange tijdsduur tussen blootstelling 

27

en openbaring van de ziekte zorgt er bovendien voor dat de vordering van slachtoffers veelal  reeds is verjaard voor de ziekte zich heeft geopenbaard. Hoewel het  aansprakelijkheidsregime van art. 7:658 BW op zichzelf gunstig is voor werknemers, worden  zij dus toch vaak met juridische problemen geconfronteerd.     Invulling geven aan de schadevergoedingsfunctie van het aansprakelijkheidsrecht is  complex in relatie tot asbestslachtoffers, omdat zij veelal op korte termijn zullen overlijden.  Hoe dient zulke schade gewaardeerd te worden? Geen enkele bedrag kan dergelijk leed  compenseren. Daarbij komt dat een aanzienlijk deel van de asbestslachtoffers zich dus  geconfronteerd ziet met onoverkomelijke juridische problemen bij het verhalen van hun  schade. Deze slachtoffers ontvangen geen financiële compensatie in de vorm van een  schadevergoeding. In die zaken waar een claim wordt toegewezen is een (gering) positief  neveneffect dat dit kan leiden tot gedragsbeïnvloeding van werkgevers, een prikkel om  zorgvuldig te handelen ten opzichte van het personeel. Voor het individuele slachtoffer kan  deze factor echter wel degelijk een rol spelen bij zijn beslissing al dan niet een claim in te  stellen. De juridische knelpunten zoals beschreven in dit hoofdstuk kunnen er de oorzaak  van zijn dat slachtoffers, behalve dat zij geen financiële compensatie ontvangen, zich niet  erkend voelen. Aan de herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht wordt bij deze  (aanzienlijke) groep mensen geen of onvoldoende invulling gegeven.   In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de alternatieve procedure die het  Instituut Asbestslachtoffers biedt aan asbestslachtoffers met de ziekte maligne  mesothelioom. Daarnaast wordt de relatie gelegd tussen deze alternatieve methode en de  functies van het aansprakelijkheidsrecht.  

28

4. 

Het Instituut Asbestslachtoffers – een alternatief 

  4.1   Inleiding    In dit hoofdstuk wordt uiteengezet op welke wijze het Instituut Asbestslachtoffers een  alternatieve procedure biedt aan mesothelioomslachtoffers. In paragraaf 4.2 en 4.3 wordt de  ontstaansgeschiedenis van het IAS en de uitvoeringspraktijk geschetst. In paragraaf 4.4  komen de knelpunten waartegen men aanloopt in de bemiddelingsprocedure aan de orde. In  paragraaf 4.5 wordt de relatie tussen de functies van het aansprakelijkheidsrecht en de  werkwijze en doelstellingen van het IAS gelegd. Paragraaf 4.6 sluit af met een conclusie.     4.2  Convenant Instituut Asbestslachtoffers    Op 23 november 1998 kwam het Convenant Instituut Asbestslachtoffers tot stand.59  Doelstelling van het Convenant was ‐ en is ‐ het bekorten van de juridische lijdensweg van  asbestslachtoffers en het bieden van maatschappelijke erkenning.60 De bij het Convenant  betrokken partijen verklaarden zich bereid om hiertoe gezamenlijk het Instituut  Asbestslachtoffers op te richten. Het IAS is primair opgericht om mensen met de zeer  belastende, progressieve en fatale ziekte maligne mesothelioom snel en zorgvuldig te helpen  hun juridische aanspraken te realiseren. De eisen waaraan het IAS moet voldoen komen  samengevat neer op snelheid, zorgvuldigheid en laagdrempeligheid. Deze eisen zijn terug te  voeren op verschillende publicaties uit de jaren negentig, waarin werd gewezen op de ernst  van de gezondheidssituatie als gevolg van de asbestblootstelling tientallen jaren daarvoor en  de langdurige, niet op de specifieke omstandigheden toegesneden, juridische procedures. De  afspraken die hieromtrent werden geformuleerd op basis van het advies van Prof. Job de  Ruiter werden vastgelegd in het Convenant.61  Om de aanvragen zo snel af te kunnen handelen zijn verschillende  ‘versnellingsmogelijkheden’ in het Convenant opgenomen, zoals consensus over de hoogte  van het smartengeld, waarover in de juridische procedures veel en tijdrovende discussie  bestond. Daarnaast is consensus bereikt over de bij het medisch ‐ en asbesthistorisch  onderzoek te hanteren protocollen. In de loop der tijd is de procedure binnen het kader van  de in het Convenant gemaakte afspraken verder versneld. Hierdoor zijn de doorlooptijden  voor de afhandeling van de dossiers substantieel korter geworden dan de afhandeling van  vergelijkbare dossiers in een juridische procedure. Cruciaal in dit verband is de komst van  een voorschotregeling waardoor bijna 90% van de mesothelioomslachtoffers een  tegemoetkoming kon ontvangen. De snelheid dient gepaard te gaan met zorgvuldigheid: is  er inderdaad sprake van de diagnose maligne mesothelioom, en waar en onder welke  omstandigheden heeft in het verleden asbestblootstelling plaatsgevonden? Om deze vragen  zo goed mogelijk te beantwoorden worden experts ingeschakeld op medisch,  59

Het convenant werd ondertekend door het Comité Asbestslachtoffers, de Federatie Nederlandse Vakbeweging, het Christelijk Nationaal Vakverbond, de Vakcentrale voor Middelbaar en Hoger Personeel, de vereniging VNO-NCW, MKB Nederland, LTO Nederland, het Verbond Sector Werkgevers Overheid, het Verbond van Verzekeraars, en meeondertekend door het Ministerie van Sociale Zaken en werkgelegenheid en het Ministerie van Justitie. 60 Het gaat hierbij om slachtoffers van de door blootstelling aan asbest veroorzaakte ziekte mesothelioom. 61 De Ruiter 1997.

29

arbeidshygiënisch en juridisch gebied. De eis van laagdrempeligheid voor asbestslachtoffers  komt tot uiting in het feit dat de dossierbehandeling geen kosten voor het slachtoffer met  zich brengt. Daarnaast is de gehanteerde procedure zo min mogelijk belastend voor het  slachtoffer.   Het IAS is vanaf 2000 operationeel. De taken van het IAS zijn het geven van  voorlichting, bemiddelen in individuele gevallen teneinde een schikking tussen het  slachtoffer of diens nabestaanden en de (voormalig) werkgever te bewerkstelligen, alsmede  het adviseren van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) met betrekking tot de Regeling  tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) en (vanaf 1 december 2007) de Tegemoetkoming  niet‐loondienstgebonden slachtoffers van mesothelioom (TNS). De Regeling TAS werd  gelijktijdig met het operationeel worden van het IAS van kracht. Deze regeling biedt  mesothelioomslachtoffers een tegemoetkoming voor immateriële schade van € 18.626,‐  (2012).62 Om ervoor te kunnen zorgen dat slachtoffers nog bij leven enige financiële  genoegdoening en maatschappelijke erkenning van hun leed ontvangen is met ingang van   1 januari 2003 besloten deze Regeling TAS uit te keren als voorschotregeling. Het voorschot  wordt door de SVB uitgekeerd aan het slachtoffer als deze aannemelijk maakt dat de ziekte  mesothelioom is veroorzaakt door beroepsmatige blootstelling aan asbest.63 Het slachtoffer  verplicht zich met de aanvraag van het voorschot om mee te werken aan bemiddeling met  dan wel verhaal op zijn voormalig werkgever. Mocht bemiddeling of verhaal niet mogelijk  blijken dan krijgt de uitkering op grond van de Regeling TAS een definitief karakter. Als wel  een schadevergoeding wordt verkregen vindt verrekening plaats. Met ingang van 1 juli 2003  is de Regeling TAS ook van toepassing op huisgenoten die slachtoffer zijn geworden van  mesothelioom, doordat zij duurzaam met de werknemer samenwoonden ten tijde van de  asbestblootstelling64. Daarnaast werd per 1 december 2007 de Regeling TNS65 van kracht.  Deze regeling TNS is bedoeld voor mensen bij wie de ziekte mesothelioom is vastgesteld en  die op enige andere manier dan tijdens een loondienstverhouding aan asbest zijn  blootgesteld. Deze slachtoffers kunnen namelijk niet in aanmerking komen voor een  uitkering op grond van de Regeling TAS. De tegemoetkoming bedraagt € 18.626,‐. (2012).  Het doel van deze regeling is ook voor deze groep asbestslachtoffers de juridische lijdensweg  te bekorten en ook hen (zo mogelijk bij leven) enige financiële genoegdoening en  maatschappelijke erkenning van hun leed te geven. Doel van de bemiddeling is de betaling  door de werkgever van een in het convenant genormeerde (en jaarlijks te indexeren)  immateriële schadevergoeding ad € 53.576,– (2012) een schadevergoeding van (thans)   € 2.980,‐ voor materiële schade van het slachtoffer zelf en € 2.980,‐ voor overlijdensschade.  Laatstgenoemde bedragen zijn forfaitair en kunnen – als het slachtoffer het meerdere  aannemelijk maakt – aanzienlijk hoger uitvallen. Bij de vaststelling van het in het convenant  vastgelegde bedrag voor immateriële schade (op het moment van het tot stand komen van  het convenant fl. 90.000, ‐) is aansluiting gezocht bij het niveau van de in ons land destijds  aan asbestslachtoffers voor immateriële schade toegekende bedragen.66 Daar de in 

62

Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers, Stcrt. 2000, 16, p. 9. Een advies van het IAS wordt door de SVB binnen enkele werkdagen vertaald in een uitbetaling aan het slachtoffer. De SVB controleert ieder dossier nauwgezet op een aantal kwaliteitseisen. 64 Regeling van 1 juli 2003, Stcrt. 2003, 132, p.8. 65 Stcrt. 29 november 2007, nr. 232, p. 18. De tekst van zowel de TAS- als de TNS-regeling is te raadplegen via www.asbestslachtoffers.nl. 66 Vergelijk als voorbeeld de in de Verkeersrecht Smartengeldbundel 1997 opgenomen uitspraken achter de nummers 377, 386, 388 en 389. 63

30

Nederland toegewezen smartengeldbedragen al jaren niet of nauwelijks meer in omvang  groeien en zelfs de indexatie niet bijhouden,67 kan het genormeerde bedrag van (thans)   € 53.576,– als passend worden beschouwd.68    4.3  Werkwijze IAS/bemiddelingsprocedure    De procedure begint met een uitgebreide intake waarbij het slachtoffer wordt geassisteerd bij  het invullen van de benodigde aanvraagformulieren en machtigingen. Op verzoek van het  slachtoffer kan een huisbezoek plaatsvinden. Tijdens de intakeprocedure wordt het  arbeidsverleden zo nauwkeurig mogelijk in kaart gebracht. Aan de hand van het protocol  ‘diagnostiek maligne mesothelioom’ stelt het Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP) of de  Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) vast of er  inderdaad sprake is van de ziekte mesothelioom. Tegelijkertijd wordt, gebruikmakend van  de archieven van de Kamer van Koophandel, onderzocht of de werkgever(s) of hun  rechtsopvolger(s) waar de asbestblootstelling heeft plaatsgevonden nog bestaan. Dit kan een  ingewikkeld en tijdrovend onderzoek zijn. Zodra er duidelijkheid is over een of meer  aansprakelijk te houden werkgevers wordt het slachtoffer begeleid bij het aansprakelijk  stellen van deze werkgever(s). Het IAS kan dit niet namens het slachtoffer doen, omdat het  niet optreedt als belangenbehartiger. De betreffende bedrijven worden benaderd met een  verzoek mee te werken aan bemiddeling en een bijdrage te leveren aan het onderzoek.  Eventuele getuigen worden benaderd met het verzoek een verklaring af te leggen. Zo nodig  wordt het oordeel van een expert gevraagd over de door het slachtoffer geschetste  blootstelling. 69 Zodra het onderzoek is afgerond stelt het IAS een bemiddelingsrapport op en  wijst de meest gerede partij aan om de schade te vergoeden. Het (voorlopig) oordeel van het  IAS wordt opgenomen in een conclusie. Deze conclusie wordt voorgelegd aan de werkgever  met het verzoek binnen een bepaalde periode te reageren.   Conformeert een aansprakelijke werkgever zich aan het oordeel van het IAS, dan  wordt de schade afgewikkeld conform de bepalingen van het Convenant. Daarbij wordt ook  onderzocht of er bovennormatieve schade is. Verweer van de werkgever dan wel diens  verzekeraar kan leiden tot nader onderzoek en eventueel tot het herzien van de conclusie.  Handhaaft een werkgever (dan wel diens verzekeraar) zijn afwijzend standpunt terwijl het  IAS van mening is dat hij aansprakelijk is, dan wordt het dossier overgedragen aan de SVB.  De SVB beslist vervolgens onafhankelijk of hij een procedure start om de schade op de  aansprakelijke werkgever te verhalen. Het slachtoffer wordt geïnformeerd over de  mogelijkheid van een civiele procedure. Bemiddeling vindt plaats aan de hand van strikte  afspraken over doorlooptijden (sinds april 2007 is de doorlooptijd van een dossier zes  maanden). Voor slachtoffers is de dienstverlening van het IAS kosteloos. Het IAS weet in  zo’n 60% van de zaken waarin sprake is van een slachtoffer met de aandoening  mesothelioom en één (of meer) bekende werkgever(s) succesvol te bemiddelen. In die  gevallen worden (in ieder geval) de volledige convenantbedragen uitgekeerd. Belangrijk is  de waardering die slachtoffers hebben voor de dienstverlening van het IAS.   De cliënttevredenheid wordt in elk afgerond dossier gemeten (dus ook in die waarin geen  maligne mesothelioom werd vastgesteld of waarin geen werkgever meer getraceerd kon  67

68 69

Zie Lindenbergh 2008, p. 75 en p. 76. Van Dijk en Van Osch 2008, p. 378 – 380. Het gaat hierbij om experts van TNO/Erasmus Universiteit Rotterdam/TU Delft.

31

worden). Deze onderzoeken hebben uitgewezen dat de dienstverlening van het IAS  consequent zeer hoog gewaardeerd wordt. Dat is interessant, omdat zoals hiervoor  aangegeven niet in alle gevallen een financieel resultaat kan worden bereikt. Als de  waardering voor de bemiddeling dan toch steeds zeer hoog is, kan de voorzichtige conclusie  getrokken worden dat het de bemiddelden kennelijk niet alleen om een financieel resultaat  gaat, waarmee mogelijk een link naar de herstelfunctie gelegd kan worden. Deze  voorzichtige aanname vraagt nader onderzoek; in hoofdstuk 5 zal hier meer uitgebreid op  worden ingegaan.     4.4   Knelpunten bemiddeling    Zoals hiervoor aangegeven slaagt de bemiddeling niet in alle gevallen. Meest voorkomende  knelpunten zijn:    • verjaring (waarbij de vraag naar de verwijtbaarheid van de aangesproken werkgever  relevant is);  • problemen met het bewijs van het dienstverband en de blootstelling (stelplicht en  bewijslast).    4.4.1  Verjaring    Hiervoor zij verwezen naar de problematiek zoals beschreven in (sub)paragraaf 3.4.1.   In de uitvoeringpraktijk van het IAS is met name gezichtspunt c, de mate waarin de  gebeurtenis de aangesprokene kan worden verweten, van belang. Helaas is er geen  consensus over het tijdstip waarop een werkgever wist of behoorde te weten omtrent de  schadelijkheid van asbest en de te nemen maatregelen. Met betrekking tot gezichtspunt g  dient te worden opgemerkt dat het Verbond van Verzekeraars zijn leden inmiddels heeft  geadviseerd om de bemiddelingtijd die het IAS nodig heeft in principe buiten beschouwing  te laten bij de beoordeling van dit gezichtspunt. 70 In de discussie met (met name)  verzekeraars zorgen interpretatieverschillen met betrekking tot de strekking van het arrest  Van Hese/De Schelde met regelmaat voor onoverbrugbare problemen in de bemiddeling.     4.4.2  Stelplicht en bewijslast    Hiervoor zij verwezen naar de problematiek zoals beschreven in (sub)paragraaf 3.4.2.  Ondanks dat door de medewerkers van het IAS een uitgebreid onderzoek naar het  arbeidsverleden wordt verricht moet in een aantal zaken geconstateerd worden dat de  bemiddeling geen kans van slagen heeft. Voor het slachtoffer resteert dan de TAS‐uitkering  waarbij het een slachtoffer uiteraard vrij staat om zelf nadere acties te ondernemen, op welke  mogelijkheid het IAS het slachtoffer ook uitdrukkelijk wijst. De problematiek van enerzijds  de verwijtbaarheid, een punt dat zowel een rol speelt in het kader van de beoordeling van de  verjaringsvraag als in het kader van de beoordeling van de op de werkgever rustende  zorgplicht, en anderzijds de problematiek van de stelplicht en bewijslast maakten onderdeel  uit van een opdracht die namens het IAS is verstrekt aan de commissie Hijma.71   70 71

Circulaire AAA-L 2008/03 5 september 2008. De commissie bestaat uit professoren mr. J. Hijma, H.J. Snijders en T. Hartlief.

32

Deze commissie werd ingesteld om met voor alle betrokken partijen acceptabele  aanbevelingen te komen, dit teneinde een aanzet te geven om tot een oplossing van de  hiervoor vermelde knelpunten te geraken. Het rapport van de Commissie Hijma is  uitgekomen in februari 2009 en is te vinden via de website van het IAS.72    4.5 De functies van het aansprakelijkheidsrecht in relatie tot de werkwijze van het   IAS    In hoofdstuk 2 werden de functies van het aansprakelijkheidsrecht beschreven. In hoofdstuk  3 werden deze functies besproken in relatie tot asbestslachtoffers. Nu wordt bezien hoe deze  functies zich verhouden tot de doelstellingen en werkwijze van het IAS.    4.5.1  De schadevergoedingsfunctie    Het IAS biedt asbestslachtoffers bij wie de ziekte maligne mesothelioom is geconstateerd een  procedure waarbij financiële compensatie in de vorm van normbedragen kan worden  gerealiseerd. Deze normbedragen bestaan uit smartengeld en twee kleinere (forfaitaire)  bedragen voor materiële schade. De normbedragen worden jaarlijks geïndexeerd.73  Aantoonbare materiële schade die de normbedragen overstijgt en niet door verzekering  wordt gedekt kan op grond van het Convenant ook nog bij de aansprakelijke partij worden  geclaimd (zogenaamd bovennormatieve schade). De in paragraaf 4.2 beschreven  tegemoetkoming op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers is in het  leven geroepen omdat het onderzoek naar de aansprakelijkheid van een of meer voormalig  werkgever(s) soms veel tijd in beslag neemt. Zo ontvangen slachtoffers nog bij leven in ieder  geval een financiële tegemoetkoming, die daarnaast beoogt slachtoffers enige genoegdoening  in de vorm van maatschappelijke erkenning van hun leed te bieden.    4.5.2  De preventiefunctie    Zoals in hoofdstuk 3 beschreven is door de maatschappelijke en politieke zorg voor  slachtoffers asbest nagenoeg verdwenen als bouwmateriaal, en is er aandacht voor de  gevaren van asbest. In die zin is er sprake van een preventieve werking, door een  bewustwordingsproces in de maatschappij. Het uitbannen van asbest is op gang gekomen  door de toegenomen aandacht voor de schadelijke kanten ervan. Die aandacht is er onder  meer door de inspanningen van het IAS. De manier waarop deze functie een rol kan spelen  voor het individuele asbestslachtoffer is beschreven in hoofdstuk 2. In het kader van  preventie dient overigens blijvend aandacht te worden besteed aan een veilige en  verantwoorde verwijdering van het nog alom aanwezige asbest. De Arbeidsinspectie ziet  hierop toe, maar ook het IAS kan in het kader van zijn voorlichtende taak hierin een rol  vervullen. 

72

http://www.asbestslachtoffers.nl/docs/Advies%20rapport%20Cie%20Hijma%20februari%202009.pdf Zie http://www.asbestslachtoffers.nl/PrimoSite/show.do?ctx=145975,263647&anav=263618, geraadpleegd op 19 april 2012.

73

33

4.5.3  De herstelfunctie.    In hoofdstuk 3 is beschreven dat het bij asbestslachtoffers niet gaat om herstel in feitelijke  zin, maar om herstel van geschonden rechtsgevoel. Het IAS draagt daaraan bij door de in het  Convenant verankerde procedures op snelle, zorgvuldige en laagdrempelige wijze af te  handelen. Deze procedures worden vervat in vier hoofdtaken: advies, bemiddeling,  voorlichting en onderzoek.74 Snelheid is geboden vanwege de medische situatie van de  slachtoffers. Om de procedure te versnellen en tijdrovende discussies te voorkomen zijn  afspraken vastgelegd in het Convenant, zoals de hoogte van het smartengeld en de wijze  waarop medisch en arbeidshistorisch onderzoek dient te worden uitgevoerd.75 Snelheid is  geboden, maar het IAS dient ook zorgvuldig te werken. Slachtoffers, werkgevers en  verzekeraars moeten ervan op aan kunnen dat het onderzoek zorgvuldig wordt uitgevoerd.  In laagdrempeligheid wordt grotendeels voorzien door de procedure voor het slachtoffer  kosteloos te laten zijn. Daarnaast is de procedure zo goed mogelijk afgestemd op de  behoeften van de slachtoffers: zo min mogelijk papierwerk en naar keuze een huisbezoek of  telefonisch intakegesprek. Door middel van de eerder genoemde belevingsonderzoeken aan  het eind van elke bemiddelingsprocedure wordt de tevredenheid van de slachtoffers en hun  familieleden gepeild, zodat steeds in het oog gehouden wordt of de dienstverlening  inderdaad aansluit bij hun behoeften. Waar nodig wordt de procedure aangepast.   Slachtoffers ontlasten dus van moeilijke en tijdrovende juridische procedures en ze de  maatschappelijke erkenning geven die ze verdienen. Deze erkenning vertaalt zich in zowel  een financiële tegemoetkoming (in ieder geval in de vorm van een tegemoetkoming van  overheidswege) als in aandacht voor de persoonlijke sfeer. Hoewel de juridische problemen  die zich voordoen met betrekking tot asbestclaims zich ook voordoen in de  bemiddelingsprocedure, biedt de werkwijze van het IAS in de sfeer van de herstelfunctie  enig tegenwicht voor de schending van het rechtsgevoel als er geen (financieel) resultaat  wordt bereikt.    4.6   Conclusie    Het IAS lijkt ‐ gelet op de complexe materie waarmee het instituut wordt geconfronteerd ‐  zijn maatschappelijke rol goed te vervullen. Zowel de behaalde resultaten als de waardering  van de dienstverlening door de slachtoffers zelf zijn positief te noemen. Hiermee is er voor  asbestslachtoffers met de ziekte maligne mesothelioom een laagdrempelig alternatief voor  een langdurige civiele procedure. Dit neemt niet weg dat de uitvoeringspraktijk met  knelpunten kampt die aandacht behoeven. De vaak niet of buitengewoon moeilijk te  reconstrueren arbeidssituatie van gemiddeld veertig jaar geleden en de niet altijd eenduidige  jurisprudentie (met name wat betreft verjaring) liggen hieraan ten grondslag. In relatie tot de  schadevergoedingsfunctie betekent dit dat ongeveer 60% van de slachtoffers minimaal de  volledige normbedragen ontvangt. Nagenoeg alle slachtoffers komen in aanmerking voor  een tegemoetkoming van overheidswege, die al vroeg in de bemiddelingsprocedure aan het  slachtoffer wordt toegekend, mits is voldaan aan de voorwaarden zoals beschreven in par.  4.2. Daarmee wordt in ieder geval enige financiële compensatie nog bij leven van het  slachtoffer gerealiseerd.   74 Jaarverslag IAS 2011, p. 43. 75 Verslag lustrumcongres Instituut Asbestslachtoffers 2010, p. 1.

34

De inspanningen van het IAS dragen bij aan het bewustwordingsproces van zowel de  slachtoffers als de Convenantpartijen, waarmee tot op zekere hoogte invulling wordt  gegeven aan de preventiefunctie van het aansprakelijkheidsrecht.   De laagdrempelige en zorgvuldige werkwijze van het IAS sluiten aan bij hetgeen met  de herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht wordt beoogd, namelijk een correctieve  rechtvaardigheid. Concreet herstel is niet mogelijk, schadevergoeding speelt zeker een rol,  maar als aan slachtoffers en hun naasten door middel van de bemiddelingsprocedure een  vorm van procedurele rechtvaardigheid wordt geboden, wordt in relevante mate tegemoet  gekomen aan hun behoefte aan erkenning. 

35

5  

Empirisch onderzoek: slachtoffers en hun naasten aan het   woord 

    5.1  Inleiding    In de voorgaande hoofdstukken is uitvoerig stilgestaan bij het theoretisch juridisch kader  waarbinnen de asbestproblematiek zich manifesteert in relatie tot de functies van ons  aansprakelijkheidsrecht, alsmede de rol die het IAS in dit juridisch speelveld vervult. In dit  hoofdstuk wordt verslag gedaan van het empirisch onderzoek. Achtereenvolgens zullen de  onderzoeksvraag en opzet van het empirisch onderzoek worden beschreven (par. 5.2 en par.  5.3). De gekozen onderzoeksmethode heeft een aantal uitgebreide gespreksverslagen  opgeleverd die vanaf paragraaf 5.5 worden toegelicht en geëvalueerd. Het hoofdstuk sluit af  met een conclusie.     5.2   De onderzoeksvraag    Voor de beantwoording van de probleemstelling is het niet alleen noodzakelijk het juridisch‐  theoretisch kader inzichtelijk te maken, maar dient daarnaast feitelijk getoetst te worden aan  het rechtssubject: het asbestslachtoffer en zijn naasten. Het gaat immers om wat zij (kunnen  en mogen) verwachten van de bemiddeling door het IAS, en in bredere zin van het  aansprakelijkheidsrecht. Deze toetsing heeft plaatsgevonden door middel van empirisch  onderzoek. De uitkomsten van dit onderzoek leveren materiaal op dat vergeleken kan  worden met de conclusies uit het juridisch‐theoretisch kader.     5.3  De onderzoeksmethode    Gekozen is voor een methode van kwalitatief onderzoek, in de vorm van open interviews.76  Hoewel er nadelen verbonden zijn aan deze onderzoeksmethode – de methode is niet  onomstreden vanwege de subjectieve connotatie – wegen de voordelen op tegen de nadelen.  Bij kwalitatief onderzoek gaat het niet om de hoeveelheid data, maar om de diepgang ervan.  Uit een beperkt aantal (in dit geval) interviews worden conclusies getrokken. De  onderzoeker dient zich ervan bewust te zijn dat deze conclusies, vanwege het beperkte  aantal respondenten, niet kunnen worden gegeneraliseerd. Daarnaast is kwalitatief  onderzoek in de vorm van open interviews een zeer moeilijke techniek. Het contact tussen  interviewer en respondent is van cruciaal belang en determinerend voor de (kwaliteit van  de) onderzoeksresultaten. Kwalitatieve interviews zijn erg tijdrovend (vooral het uitwerken  en analyseren van de interviews) en duur (verplaatsing interviewer). Er worden hoge eisen  gesteld aan de persoon van de onderzoeker, die over voldoende communicatieve en verbale  competenties en feeling moet beschikken: het interview beginnen, het juiste taalgebruik  hanteren, vragen stellen, luisteren, samenvatten en controleren of alles goed begrepen is,  gedragssignalen afgeven en gegevens vastleggen. Kwalitatief onderzoek in de vorm van  open/actieve interviews is echter aangewezen als verdiepend materiaal verzameld moet  worden en heeft als voordeel dat zich onverwachte leermomenten kunnen voordoen. Deze  76

Voor het kwalitatieve onderzoek en deze paragraaf is gebruik gemaakt van hoofdstuk 6 uit Decorte en Zaitch 2009 en Holstein en Gubrium 1995.

36

onderzoekstechniek leent zich bij uitstek voor onderhavige materie. Dat wordt duidelijk als  we de methode vergelijken met kwantitatief onderzoek. Kwantitatief onderzoek is erop  gericht gegevens te verkrijgen over percentages en verhoudingen binnen een bepaalde  doelgroep. Omdat gewerkt wordt met een gestandaardiseerde vragenlijst, bijvoorbeeld in de  vorm van een enquête, kan in veel minder tijd dan bij kwalitatief onderzoek een veel grotere  groep worden bevraagd. Door de voorgestructureerde manier van vragen stellen worden  eenduidiger antwoorden verkregen. De resultaten zijn daardoor eenvoudiger te verwerken  dan die van kwalitatief onderzoek. Nadeel van kwantitatief onderzoek is dat de respondent  niet vrijelijk kan vertellen, omdat de antwoorden voorgeprogrammeerd zijn. Er kan dus ook  niet worden doorgevraagd. Daar het onderhavige onderzoek is gericht op de beleving van  de respondenten zal duidelijk zijn dat doorvragen noodzakelijk is om bruikbare  onderzoekresultaten te verkrijgen. Een kwalitatief onderzoek peilt naar motivaties, probeert  de context van keuzes in kaart te brengen en wijst op het situationele aspect van  gebeurtenissen. In kwalitatieve interviews worden antwoorden niet in door de onderzoeker  voorgeconstrueerde categorieën geperst, maar wordt er geluisterd naar de woorden van de  geïnterviewde zelf, probeert men zo dicht mogelijk bij de categorieën van de respondent te  blijven en ze te begrijpen. Holstein en Gubrium spreken van ‘the active interview’. De vraag  is aan welke standaarden een kwalitatief interview moet voldoen. Het antwoord op deze  vraag moet gezien worden in de context van een bredere wetenschapsopvatting. Vuistregels  over kwalitatief interviewen moeten binnen deze perspectieven worden geplaatst. De  onderzoekssubjecten, de sociale werkelijkheid en mensen, zijn complex, veranderlijk en  responsief. Onderzoeker en onderzoekssubject zijn daarom verbonden met elkaar in het  onderzoeksproces en beïnvloeden elkaar. Hiervan moet de onderzoeker zich steeds bewust  zijn.77   Er zijn verschillende varianten van de interviews. Het halfgestructureerde,  semigestructureerde of halfopen interview maakt gebruik van een topiclijst ofwel  interviewschema met een logisch opgebouwde lijst met vragen of thema’s die aan bod  moeten komen tijdens het gesprek. Alleen de onderwerpen worden vooraf bepaald door de  onderzoeker. Tijdens het gesprek leiden de antwoorden tot nieuwe vragen. Elk interview is  uniek. De topiclijst kan daarom ook niet meer dan een richtlijn zijn. De interviewer is vrij om  af te wijken van de structuur van de topiclijst; de volgorde van behandeling van de topics  wordt grotendeels bepaald door het verloop van het gesprek. De vragenlijst kan in de loop  van het onderzoek bijgesteld worden omdat het niet nodig is dat alle interviews volledig  gelijk zijn. Door middel van open, uitdiepende vragen wordt de respondent aangemoedigd  een uitgebreid antwoord te geven. De interviewer dient tijdens het gesprek peilen naar de  bruikbaarheid van het antwoord voor het onderzoek (de probleemstelling). Een belangrijke  doelstelling van het kwalitatieve onderzoek is zo weinig mogelijk te sturen. Om die reden  moet zo veel mogelijk vermeden worden suggestieve vragen te stellen.78 De interviewer is  gericht op dataverzameling. In eerste instantie wordt verkend; bepaalde inzichten en  premissen worden afgezet tegen wat de respondenten vertellen. Het gaat daarbij  nadrukkelijk om het perspectief van de respondenten. Hun ervaringen voeden  wetenschappelijke of praktijkgerichte pretenties. Deze onderzoekmethode levert  gedetailleerde informatie op: verhalen, anekdotes en citaten, is levendig, heeft veel aspecten  77

‘Interviews are conversations where meanings are not only conveyed, but cooperatively built up, received, interpreted, and recorded by the interviewer’. Holstein en Gubrium 1995. 78 Decorte en Zaitch 2009, p. 198 t/m 210.

37

en diepgang, en kan emotioneel zijn. Het afnemen van interviews is het boeiendste en meest  afwisselende onderdeel van het gehele onderzoek. Dicht bij het onderzoekssubject komen is  immers de beste manier om onderzoeksvragen te behandelen en uit te diepen.79    5.4  De interpretatie van het verkregen materiaal    Waarheid verkregen door middel van het bevragen van mensen is geen statische vorm van  kennis: mensen zijn veranderlijk in hun opinies en hun antwoorden kunnen afhankelijk zijn  van de manier waarop de vragen worden gesteld en van kwaliteiten of de persoon van de  interviewer. Antwoorden van respondenten mogen en kunnen niet altijd beschouwd worden  als wetenschappelijke statements of waarheden. De onderzoeker moet dan ook de vraag  durven of kunnen stellen waarom bepaalde respondenten een bepaald antwoord geven.   Wat zijn hun drijfveren om de waarheid op deze of gene manier voor te stellen? Net zoals in  het dagelijks leven doen respondenten immers aan impression management. 80  Het is de taak  van de onderzoeker om in het verhaal van de respondenten zelf een aantal trends of lijnen te  onderscheiden, categorieën te construeren en de informatie van de interviews op een hoger  (abstractie)niveau te tillen. Het analyseren van data verkregen uit open interviews vereist,  meer dan de conventionele interviewanalyse, aandacht en sensitiviteit voor zowel proces als  inhoud. Het analyseren gebeurt door elementen uit de gespreksverslagen te groeperen en  samen te vatten, en het resultaat daarvan te vervatten in een samenhangend kader. De  analyse beoogt echter niet zozeer samen te vatten en ordenen, maar eerder de betekenis  ervan te duiden.81    5.5  De doelgroep en de topiclijst    De groep respondenten is als volgt samengesteld. Er zijn acht interviews afgenomen, drie  daarvan met een asbestslachtoffer. Bij deze drie interviews was ook de partner aanwezig.  Deze partners namen actief deel aan het interview, zodat in feite een dubbelinterview werd  afgenomen (de mening van slachtoffer en partner liep soms ook uiteen). Drie interviews zijn  afgenomen met achtergebleven partners. Nog eens twee interviews zijn afgenomen met  nabestaanden, maar dan volwassen kinderen. Bij een van die interviews was bovendien de  achtergebleven partner aanwezig. Voor alle interviews geldt dat een bemiddelingsprocedure  is doorlopen, die in ieder geval voor wat betreft het normatieve deel is afgerond. Het betrof  zowel zaken die in de bemiddeling vlot zijn verlopen als zaken die moeizaam verliepen. In  twee zaken is door de werkgever een coulancehalve betaling gedaan, een daarvan nadat de  betrokken aansprakelijkheidsverzekeraar had geweigerd de schade af te wikkelen. In drie  zaken is de aanvraag voor bemiddeling na het overlijden van het asbestslachtoffer bij het IAS  binnengekomen, zodat alleen nog voor de normbedragen voor materiële schade en eventuele  bovennormatieve schade bemiddeld kom worden; er bestond in die zaken geen aanspraak  op smartengeld. Bij de bevraagde slachtoffers diende er rekening mee gehouden te worden  79

Decorte en Zaitch 2009, p. 226. ‘In dealing with subjective material, the interviewer is, of course, not trying to discover the true attitudes or sentiment of the informant. He should recognize that ambivalence is a fairly common condition of man – that men can do hold conflicting sentiments at any given time. Furthermore, men hold varying sentiments according to the situations in which they find themselves.’ Whyte, 1980: 117, in Silverman, 2001:112, geciteerd door Decorte en Zaitch 2009, p. 225. 81 Holstein en Gubrium 1995, p. 79 – 80. 80

38

dat een interview van ongeveer anderhalf uur een belasting kan vormen, in zowel mentale  als fysieke zin.   De topiclijst is ingedeeld naar thema.82 Het eerste thema gaat over feitelijkheden: de  diagnose die men te horen kreeg, en of meteen de relatie werd gelegd met de  werkzaamheden uit het verleden. Ook wordt gevraagd naar de stappen die men overwogen  heeft te nemen en hoe men op de gedachte kwam het IAS in te schakelen. Het tweede thema  gaat meer in op de behoeften en verwachtingen die mensen hadden met betrekking tot de  door hen ingezette procedure bij het IAS. Met welke verwachting begon men aan de  bemiddelingsprocedure? Wat was de drijfveer om de procedure in gang te zetten?  Veranderde dat in de loop van de procedure? Waaraan had men behoefte? In dit thema  worden de behoefte aan erkenning en de noodzaak van het zekerstellen van financiële  bestaanszekerheid getaxeerd. Het derde thema gaat over de ervaringen met de procedure. In  hoeverre werd voorzien in behoeften en verwachtingen? Werd de procedure als belastend  ervaren? Waardoor werd dat veroorzaakt? Hoe is opstelling van de betrokken  werkgever/verzekeraar ervaren? Wat vond men van de ontvangen schadevergoeding? Het  vierde thema heeft betrekking op mogelijke verbeterpunten. Wat had de procedure  gemakkelijker gemaakt? Miste er iets? Hiermee wordt de houding ten aanzien van  procedurele en (financiële) normering gepeild. De vragen van de topiclijst zijn niet steeds  volgens deze indeling gesteld, en ook niet per se allemaal. De thema’s liepen regelmatig  enigszins door elkaar. De lijst is een hulpmiddel; het gesprek zou een geforceerd karakter  krijgen als de vragen van een lijst worden opgelezen in een bepaalde volgorde.   De respondenten zijn per brief of mail benaderd, afhankelijk van de manier waarop  tijdens de bemiddeling contact heeft plaatsgevonden. Voor een schriftelijke benadering is  gekozen omdat mensen zich door een telefonisch verzoek overvallen kunnen voelen, en ze  het misschien moeilijk vinden om dan nee te zeggen. Na een positieve reactie werd een  afspraak gemaakt, waarbij nogmaals kort toegelicht werd wat de bedoeling was, hoe lang  het interview ongeveer zou duren, op welke manier de gegevens zouden worden verwerkt  en de privacy zou worden gewaarborgd. Tijdens de interviews werd de respondent door  middel van uitdiepende vragen aangemoedigd een uitgebreid antwoord te geven. Bij een  onderwerp waarbij het risico op sociaalwenselijke antwoorden groter is, is de vraag zo  mogelijk meerdere keren en op verschillende manieren gesteld, zodat de antwoorden later  op consistentie bezien konden worden.   Het interview is steeds aangevangen met een paar niet al te doelgerichte vragen.  Vervolgens is gevraagd naar het moment waarop de diagnose maligne mesothelioom is  gesteld. Dat is een vraag die emoties oproept, en de meeste mensen vertellen hier uitgebreid  en gedetailleerd over, wat begrijpelijk is omdat het een heel ingrijpende periode is. Hier (te)  snel aan voorbij gaan zou niet getuigen van empathie en respect waardoor mensen ook ‐  terecht ‐ minder snel hun vertrouwen zullen schenken. Hiervoor ruimte en tijd creëren in het  gesprek zorgt voor een basis voor de vervolgvragen. Vervolgens werden de vragen meer  specifiek en gericht op het doel van het onderzoek. Het interview is steeds afgerond op het  moment dat een zekere verzadiging leek op te treden of tekenen van vermoeidheid bij de  geïnterviewde optraden. Die grens werd steeds wel bereikt na ongeveer anderhalf uur. Bij  het afronden is steeds gevraagd of er nog zaken niet aan bod waren gekomen die de  respondent zelf graag aan de orde had willen stellen. De interviews zijn gehouden op een  door de respondent gekozen locatie. In nagenoeg alle gevallen was dat bij de respondent  82

Zie bijlage I.

39

thuis, in één geval bij de respondent op kantoor. Soms werd de respondent door emotie  overmand. In dat geval werd de opnameapparatuur uitgeschakeld of werd aangeboden dat  te doen. Dan werd een pauze aangeboden of zelfs het stopzetten van het interview. In alle  gevallen herstelde de respondent zich snel en wilde zelf graag verder met het interview. Bij  deze interviews was de aanwezigheid van een derde niet hinderlijk of onwenselijk omdat die  derden ook tot de doelgroep behoren. Aanwezigheid van de partner was bovendien soms  noodzakelijk in verband met fysieke gesteldheid van het slachtoffer.     5.6 Resultaten  

  Hieronder is een weergave van de onderzoeksresultaten opgenomen. Een uitgebreide  samenvatting van de interviews met citaten is opgenomen in bijlage II. Hieronder zijn enkel  de hoofdbevindingen weergegeven.    5.6.1   Op welke wijze is men geattendeerd op het IAS?    Alle acht bemiddelde deelnemers zijn door de longarts op het bestaan van het IAS gewezen.  Voor een aantal respondenten was dat prima, maar niet iedereen voelde er meteen voor zich  tot het IAS te wenden. Sommigen waren te veel bezig met het ziekteproces en werden zelfs  oprecht boos over de suggestie. Eén respondent gaf aan dat zij en haar man, aanbeland in  zijn laatste levensfase, met hun gedachten heel ergens anders waren dan bij geld. Een ander  gaf aan dat dat ‘rotgeld’ hem op dat moment niets kon schelen. Geld wordt onder zulke  omstandigheden totaal onbelangrijk gevonden.    

 

‘Wij hadden zoiets van ja, nou, dat hoeft allemaal niet…en hij [de arts] zegt: dat ga je wel doen.  (..)… toen dacht ik eigenlijk: man, ga je over geld zeuren.. ik zeg moet je luisteren.. of ik nou  een tientje krijg of een miljoen of tien miljoen.. ik kan er niks mee! Met al het geld van de  wereld kan ik die plek niet weghalen’83  Asbestslachtoffer, man 

  Het kan dus als onprettig worden ervaren dat in deze fase wordt aangedrongen op het  aangaan van een (bemiddelingsprocedure), mensen willen dan er niet mee lastig worden  gevallen. 

  5.6.2  Werd de relatie met de verrichte werkzaamheden snel gelegd?    Over het algemeen was het de (long)arts die het verband legde tussen de ziekte en de  werkzaamheden met asbest in het verleden. Slachtoffers zelf wilden het soms liever niet  horen, in eerste instantie werd de asbestblootstelling dan gebagatelliseerd of ontkend. Want  als iemand zelf die relatie legt, en zich realiseert in welke mate hij heeft blootgestaan, komt  de ziekte wel heel dichtbij.     ‘Ja, die [de longarts] zei zoiets. En dan wordt alles ontkend, dat is ook een beetje de generatie…  hij zei ach, valt mee.. weet je, en dat heeft denk ik ook te maken met dat je er gewoon niet aan 

83

Interview 4, p. 8.

40

wil. Want op het moment dat je hardop zegt: ik heb met asbest gewerkt, dan heb je  asbestkanker dus. En ga je dus dood.‘84  Nabestaande, zoon 

  Een enkeling had zelf de relatie al gelegd. Het kwam ook voor dat het slachtoffer zelf er niets  van wilde weten, maar dat de partner had geïnformeerd en het verband inmiddels had  gelegd. Dat was voor de partner extra moeilijk, omdat er niet over gesproken kon worden.  Verbijstering was er bij (volwassen) kinderen over het feit dat de moeder ziek werd van  asbest terwijl de vader er tijdens zijn werk aan was blootgesteld. Een respondent merkte  hierover op het als bijzonder wrang te ervaren dat zijn vader, die altijd zeer voorzichtig was  geweest met asbest, er toch door werd ‘gepakt’, maar dan omdat zijn vrouw er ziek van  werd. Ook de partner van een vrouw die op vergelijkbare manier was blootgesteld en ziek  geworden was hierdoor zeer aangeslagen.     5.6.3 Wat waren de motieven om (toch) een aanvraag bij het IAS in te dienen? Wat verwachtte  men bij aanvang van de bemiddelingsprocedure?     Als respondenten besloten een aanvraag in te dienen speelden meerdere motieven een rol.  Een enkele respondent gaf aan eigenlijk ook best een advocaat te hebben willen inschakelen,  maar hij werd daarvan weerhouden door de kosten die dat met zich meebrengt. De keuze  voor de (voor slachtoffers en nabestaanden) kostenloze procedure van het IAS is dan snel  gemaakt. Voor een aantal respondenten leek het vooral een principekwestie te zijn. De  respondenten die aangaven in eerste instantie niets voor welke procedure dan ook te voelen,  kwamen daar vaak later van terug. Als de hamerslag van de diagnose enigszins was verwerkt, of  als de periode van ziekbed en overlijden van partner of ouder enige tijd achter de rug was, kwam  er ruimte om na te denken, en ontstond alsnog de behoefte iets te ondernemen. Die behoefte leek  dan vooral te zijn ingegeven door de wens het gebeuren niet zomaar, onopgemerkt, voorbij te  laten gaan.     ‘Je hoofd staat er gewoon niet naar. En toen heb ik nog mijn zoon gebeld.. wat doen we  daarmee? En toen zei hij eerst ach mama, laat het maar. Laat het maar, we hebben nou zoveel  verdriet al.. en … maar toen was hij net overleden en toen heb ik tegen mijn zoon gezegd:  luister even W., het gaat niet om het geld. Maar ik heb dagelijks meegemaakt hoe papa  gewerkt heeft, hoe hij een hart voor de zaak had.. dat ie alles gegeven heeft en dan weet ik wel  je krijgt daar een salaris voor, maar we hebben van [werkgever] nooit een vriendelijk woord of  een gebaar teruggehad. (…) Nou toen heeft mijn zoon zich toch, via mij, aangemeld. En eh.. ik  gaf er zelf helemaal geen hoop aan. (…) Maar ik vind het nog steeds jammer dat mijn man  zich zelf niet aangemeld heeft (…) ik vond het een soort ja.. menselijke gerechtigheid  eigenlijk.’85  Nabestaande (partner), vrouw 

    Een van de respondenten sprak van een meer symbolische actie. Voor een andere respondent  speelde het een rol dat de betrokken werkgever geen enkele betrokkenheid had getoond bij het  ziekbed en overlijden van haar echtgenoot, zij gaf aan dat het haar ging om gerechtigheid, weer  een ander gaf aan iets dat ‘voor geen meter klopt’ te willen rechtzetten. Het instellen van een  procedure werd ook wel gezien als een vorm van protest naar de maatschappij.   84 85

Interview 5, p. 3. Interview 6, p. 4.

41

Een andere drijfveer was zorg voor de partner die zal achterblijven. Een respondent  realiseerde zich dat zijn echtgenote er na zijn overlijden enorm in inkomen op achteruit zou  gaan, zeker tot aan het moment van haar pensionering. Daar maakte hij zich grote zorgen  over. Sommige respondenten gaven aan eigenlijk niets van de procedure te verwachten,  maar meldden zich toch aan op aandringen van een familielid. Die lage verwachting was  bijvoorbeeld gekoppeld aan het gegeven dat zij geen enkel vertrouwen hadden in de  medewerkingsbereidheid van de betrokken werkgever na de ervaringen die zij tijdens hun  dienstverband hadden opgedaan. Een respondent gaf aan dat zijn vader het allemaal niet zo  nodig vond, zijn moeder zei later dat ze dacht dat hij het voor haar had gedaan, niet voor  zichzelf in ieder geval. Eén respondent gaf aan juist wel een verwachting te hebben bij het  indienen van de aanvraag bij het IAS. Deze verwachting werd gekoppeld aan het besef dat  alleen het werk van zijn vader de oorzaak kon zijn van de ziekte van zijn moeder. Omdat dit  verband zo duidelijk was, twijfelde hij er eigenlijk niet aan dat de procedure zou slagen.   Een (duidelijke) drijfveer was de behoefte aan erkenning. Een respondent gaf aan dat  hij zelf wat gedrevener was dan zijn vader (het asbestslachtoffer) in de  bemiddelingsprocedure, maar gaf aan dat dat voor hem meer in het erkennen zat dan dat het  om het geld ging. Ook de behoefte te voorkomen dat anderen hetzelfde lot treft kwam zeer  duidelijk als drijfveer naar voren. Een van de respondenten gaf aan dat het niet om het geld  ging, maar om erkenning: van ‘dat er iets is’. Hij gaf aan dat zijn ‘missie’ geslaagd zou zijn  als die ertoe zou leiden dat de betrokken werkgever betere voorzorgsmaatregelen zou treffen  voor de werknemers. Hij berustte erin dat dat hemzelf niet meer zou baten. Ook wilde hij  een bewustwordingsproces op gang helpen bij mensen van de gevaren waaraan ze worden  blootgesteld. Een andere respondent was van plan de publiciteit te zoeken en het Convenant  IAS in de Tweede Kamer ter discussie te stellen als partijen zich niet aan de afspraken  zouden houden. Hij merkte daarbij op dat als dat hem en zijn broer als nabestaanden niet  zou baten, het dan misschien ten goede zou komen aan de mensen na hen.    

5.6.4  De beleving gedurende de bemiddeling    De vraag naar de houding van de werkgever tijdens de bemiddeling maakte veel los. Een  respondent merkte op dat de ziekte en het overlijden van haar man ertoe had geleid dat de  betrokken werkgever zich iets ‘socialer’ opstelde, werknemers werden beter in de gaten  gehouden, alsof men zich ineens realiseerde dat het werkelijk mis kan gaan als mensen niet  goed worden beschermd. Een andere respondent was zeer lovend over de betrokken  werkgever, die verantwoordelijkheid nam toen de aansprakelijkheidsverzekeraar niet thuis  gaf. Dat gebaar maakte veel indruk op de respondent, die zeer geraakt was door de  opstelling van de betrokken aansprakelijkheidsverzekeraar.   Er waren ook minder positieve gevoelens. Een respondent gaf aan dat hij zijn  werkgever door de jaren heen had zien veranderen van een sociaal bedrijf in een  onpersoonlijke organisatie. Hij was daarom ook niet verbaasd toen de bemiddeling niet  soepel verliep. Meerdere respondenten gaven aan zeer boos en geraakt te zijn als de  werkgever hun lezing van het gebeuren ontkende of weersprak. Diverse respondenten  zeiden dat ze zich voor leugenaar gezet voelden, en dat als zeer kwetsend te hebben ervaren.  Zij gaven aan zelf naar eer en geweten een verklaring te hebben afgelegd en hun uiterste best  te hebben gedaan om die verklaring te onderbouwen. De ontkennende reactie van de  werkgever (soms bij monde van de aansprakelijkheidsverzekeraar) werd als een ijskoude  douche ervaren. Voor deze respondenten was de houding van hun werkgever uitermate 

42

teleurstellend en bovendien beledigend. Meerdere respondenten waren des te  verontwaardigder omdat zij (of hun partner) zich altijd voor meer dan 100% had(den)  ingezet voor de werkgever. Voor mensen die altijd trots waren op hun werk, en soms ook op  hun werkgever, was deze ervaring een bitter pil. Een respondent merkte op dat het gebeuren  als zodanig, hoe ernstig ook, de werkgever op zich niet kwalijk genomen werd, maar dat  gold wel voor de manier waarop de werkgever zich opstelde in de bemiddelingsprocedure.  Geveinsde interesse van werkgeverszijde, die er uiteindelijk op gericht bleek erachter te  komen of er al dan niet een procedure gestart zou worden, wekte grote woede op.     ‘Hij zegt: mag ik je na de vakantie terugbellen? Of zal ik een kop koffie komen drinken? En ik  zeg ja, je bent altijd welkom. Zegt ie op het eind: o ja, doe je het district een proces aan de  broek of niet? (..) En ik zeg: vuile hufter! En toen heb ik gelijk de hoorn erop gegooid. Ik was  zo.. zo … kwaad!’86  Asbestslachtoffer, man 

  Zou een werkgever zijn oprechte betrokkenheid tonen, erkennen dat het zo is gebeurd als  het slachtoffer vertelt, spijt betuigen en er lering uit trekken ten bate van de andere  werknemers, dan zou voor een aantal werknemers de angel uit het conflict zijn. Een  respondent begreep niet waarom de betrokken werkgever (een internationaal opererend  bedrijf) zich zo druk maakte om een (voor het bedrijf) zo gering bedrag. Teleurstelling over  (het uitblijven van) berichtgeving van werkgeverszijde was er ook. Het wordt door  deelnemers pijnlijk gevonden als de werkgever niets van zich laat horen, of zich er met een  standaardzinnetje vanaf maakt. Deze teleurstelling leidde in een aantal gevallen tot een  verharding van het eigen standpunt, waar er daarvoor nog bereidheid leek te bestaan met  een andere oplossing genoegen te nemen. Een respondent zei letterlijk: ‘dan had ik nooit  over geld zitten zeiken.’ Een andere respondent vond het pijnlijk dat de schadevergoeding  ineens was bijgeschreven op haar rekening, zonder een enkel woord van betrokkenheid van  de werkgever. Er lijkt soms al eerder veel mis te zijn gegaan in de relatie tussen werkgever  en werknemer. Het maakt mensen woedend als ze niet serieus genomen worden, als er  onzorgvuldig of te gemakkelijk met ze wordt omgegaan.   De vraag naar de beleving van de opstelling van betrokken  aansprakelijkheidsverzekeraar of expertisebureau maakte eveneens veel los. De manier  waarop gecommuniceerd wordt lijkt soms belangrijker dan de uitkomst. Dit lijkt een  behoefte aan procedurele rechtvaardigheid te zijn. Ook nu hakte het er diep in als de eigen  verklaring in twijfel getrokken werd. Een respondent merkte op dat de communicatie van  verzekeraarszijde hem zeer diep had geraakt. Meerdere respondenten gaven aan dat zij best  hadden kunnen accepteren dat er redenen waren waarom verzekeraar niet uit zou keren,  maar de manier waarop verzekeraar communiceerde vonden zij niet aangaan. Ook wat  wordt gezien als laksheid, het afdoen van een kwestie met een mail of brief van twee zinnen,  wordt niet gewaardeerd. Dit roept boosheid op. Verzekeraars worden duidelijk  gewantrouwd. Meerdere respondenten spraken het vermoeden uit dat de zaak opzettelijk  getraineerd werd om zo kosten uit te sparen.    

86

Interview 4, p. 10.

43

‘Doen die verzekeraars dat niet met het oog op.. misschien vinden ze ze [getuigen] niet en dan  hoeven wij niet uit te keren? (…)  ik heb een idee dat ze er toch een beetje op rekenen dat dat  kan gebeuren en dat dat weer geld uitspaart.’87  Nabestaande (partner), vrouw 

  Wat ook pijnlijk wordt gevonden is als men het gevoel krijgt dat de andere partij het  allemaal niet zo dramatisch vindt vanwege de hoge leeftijd van het slachtoffer. Hierover  merkte een respondent op dat zij ook wel wist dat aan een mensenleven een einde komt,  maar dat het haar ging om het vreselijke lijden van haar echtgenoot aan het einde van zijn  leven.   Gevraagd naar wat men vindt van de werkwijze van het IAS werd door de  respondenten aangegeven dat de wijze van communiceren wordt gewaardeerd. Daarmee  wordt bedoeld dat het over het algemeen snel gaat, op een manier die prettig gevonden  wordt (desgewenst per brief, mail of telefonisch) en dat het contact als prettig en betrokken  wordt ervaren. Meerdere respondenten gaven aan dat het betoonde inlevingsvermogen erg  op prijs werd gesteld. Wat ook prettig gevonden werd is dat de belasting zo gering mogelijk  wordt gehouden. Mensen hebben het gevoel dat hun zaak in goede handen is, wat rust geeft.  Serieus genomen worden en op persoonlijke wijze tegemoet getreden worden wordt prettig  gevonden. Twee respondenten gaven aan zich ‘geen nummer’ te hebben gevoeld.   Eén respondent was zeer te spreken over de procedure, en zei letterlijk die positiviteit te  baseren op het proces en niet op de uitkomst.     5.6.5  Houding ten opzichte van werkgever met betrekking tot de asbestblootstelling    Opmerkelijk genoeg reageerden de respondenten allen tamelijk laconiek op de vraag of zij  boos op hun werkgever waren over de blootstelling op zich, zelfs als zij zich realiseerden dat  de werkgever op een bepaald moment geweten moet hebben dat het werken met asbest  schadelijk voor de gezondheid was. Over de werkgever werd bijvoorbeeld gezegd dat die nu  eenmaal ook niet beter wist, of het werd met een schouderophalen afgedaan: nee, dat was nu  eenmaal zo. Het werd ook niet per se als een fout gezien. Mensen lijken te kunnen accepteren  dat dit hen is overkomen. Dat betekent overigens niet dat ze vinden dat de werkgever geen  verantwoordelijkheid hoeft te nemen.    

 

‘… en hij had verder geen wrok of zo, naar de [werkgever] toe. (…) Nee, niks. Het was hem  overkomen.’88  Nabestaande, zoon 

  Wel zijn mensen boos als de werkgever uit hun situatie geen lering heeft getrokken of als die  de waarheid naar hun mening verdraait, zie par. 5.6.4.    5.6.6  Houding ten opzichte van de overheid     De overheid wordt nogal wat kwalijk genomen. Veel respondenten realiseren zich dat de  overheid al langer op de hoogte moet zijn geweest van het feit dat werken met asbest  schadelijk voor de gezondheid was. Dat dit zo lang ontkend is vinden deze respondenten  87 88

Interview 6, p. 6. Interview 5, p. 4.

44

heel kwalijk. Het gevoel bestaat dat de overheid onzorgvuldig en slordig met burgers is  omgegaan.     Die moeten dat geweten hebben. Die hebben toch contact met de medische zorg. Dus die  moeten dat geweten hebben, die hebben gewoon de mensen voor de zwijnen gegooid.89  Nabestaande (partner), man 

  De overheid wordt er door respondenten van verdacht economische belangen zwaarder te  hebben laten wegen dan de gezondheid van mensen: ‘het gaat toch alleen maar om geld’.     5.6.7  Zijn de verwachtingen die men aan het begin van de procedure had ingelost, of  veranderd?    Geld lijkt inderdaad overwegend geen drijfveer te zijn geweest. Een aantal respondenten  ging het uiteindelijk om openbaarheid en het gevoel dat iemand iets voor ze deed. Men leek  over het algemeen uit te zijn op erkenning van het feit dat hen onrecht is aangedaan. Van de  werkgever leek soms vooral een soort verklaring voor recht te worden verlangd: het  simpelweg toegeven: ja, zo is het gebeurd. Respondenten gaven aan het zeer belangrijk te  vinden dat zij en hun zaak serieus werden genomen, dat er aandacht aan geschonken werd.  Een aantal respondenten sprak nadrukkelijk uit die erkenning bij het IAS gevonden te  hebben.     ‘Dat je erkend werd. (..) en dat ook het probleem erkend werd. Dat je het hele zaakje daar  neerlegt, en dat het helemaal erkend wordt. Is. Door jullie bedrijf. En dat doet je dan toch wel  goed, als aan de andere kant iemand je voor leugenaar uit staat te maken. En dan nog meer  dat jullie je daar zo voor hebben ingespannen. (…) Of er wat uitgekomen was of niet. Ik had  nergens op gerekend. En eigenlijk, als ik nou heel eerlijk ben, zat ik daar zo mee? Nee. Nee.  Daar zat ik niet zo geweldig mee. (…) van jullie bureau heb ik een hele positieve indruk.. ook  als het niks was geworden. Maar kijk.. iemand kan z’n eigen inspannen voor iets, maar niet  alles lukt. Maar om die inspanning die jullie gedaan hebben, dat was geweldig.’90  Nabestaande (partner), man   

De vraag naar wat de schadevergoeding (heeft) betekend maakte veel los. Een soort  gerechtigheid, nu na een leven lang werken nu deze ziekte zich voordoet. Respondenten  gaven aan het terecht te vinden dat zij een schadevergoeding ontvingen, maar veel zegt het  geld ze verder niet, en het maakt zeker niet goed wat er gebeurd is. Het geld levert wel een  soort satisfactie op, de schadevergoeding voelt dan als een soort vergelding. Eén respondent  had het over ‘ervoor laten bloeden’, een ander wilde ‘nog wel zo’n bedrag afpakken’. Maar  de behoefte aan een vaststelling van wat er gebeurd is, een vorm van erkenning, lijkt groter  dan de behoefte aan vergelding. Geld lost voorts praktische problemen op: in het klein voor  de dagelijkse zorgen, in het groot om bijvoorbeeld te voorkomen dat iemand ook nog haar  huis uit moet nadat ze haar man heeft verloren. Men vindt het over het algemeen niet meer  dan billijk dat er een vergoeding staat tegenover de kosten die de ziekte met zich brengt.  Maar één ding is duidelijk: leed valt niet in geld uit te drukken.    89 90

Interview 3, p. 8. Interview 3, p. 11.

45

‘Dat smartengeld, ach weet je, daar heb ik mijn vader niet voor terug (…) ja, zo van:  fantastisch, wat gaan we ermee doen, gaan we er een auto van kopen, of een vakantie van  nemen. Nee, daar zit het voor mij niet in. Maar ik denk, je hebt al zo veel ellende, je gaat  iemand verliezen door de asbest, en dan zou je ook nog eens ellende kunnen krijgen doordat  je financieel in de problemen komt, daardoor. (…) . dat je er budgetneutraal uitkomt. Even  simpel gezegd.’91  Nabestaande, zoon 

  Een andere respondent (die alleen de normbedragen voor materiële schade had ontvangen)  vond het ontvangen geld niet in verhouding staan tot het gebeuren: daar moet je het dan  mee doen, en dan ga je dood. Twee respondenten gaven aan het geld eigenlijk niet te willen  hebben. Eén respondent had het geld aan haar kinderen gegeven, de ander was er nog niet  aan geweest. Zij zei: ‘je mag het zo van me hebben’. Een van de respondenten vertelde dat  het geld haar onafhankelijkheid gaf: ze moest na het overlijden van haar man vaak anderen  vragen iets voor haar te doen in huis of tuin en ze had nu de middelen om daarvoor te  betalen. Wel had ze de eerste tijd na het ontvangen van de schadevergoeding last van  schuldgevoelens ten opzichte van andere weduwen, die geen schadevergoeding hadden  ontvangen. Het geld was daarom voor haar wel beladen. Een andere respondent gaf ook aan  dat het geld haar man en haar in zekere zin een soort onafhankelijkheid had gegeven: zij  gebruiken het geld om praktische zaken te regelen zodat hun bewegingsvrijheid maximaal is  ondanks de beperkingen die de ziekte met zich brengt. Maar ook in de zaak waar over de  hoogte van de bovennormatieve schade lang gediscussieerd is gaf de respondent aan dat het  ook een keer klaar moet zijn: het is goed er een punt achter te zetten en het dossier te sluiten.  Over het van overheidswege ontvangen voorschot merkte een respondent op dat het wel  voelde als ‘een soort erkenning’ door de overheid. Voor één respondent betekende de  (coulancehalve) ontvangen schadevergoeding ter hoogte van de normbedragen voor  materiële schade zeer duidelijk een herstel van zijn geschonden rechtsgevoel:    ‘  ik vond dit zó een nette oplossing.. de verzekering die weigerde, en zij zijn daar toch in  gesprongen, nou dat vond ik een herenoplossing. (…) Ik heb het heel, heel erg gewaardeerd.  (…) ik dacht van.. er zijn toch ook nog nette mensen.’92  Nabestaande (partner), man 

  Een andere respondent, die in plaats van de volledige normbedragen uiteindelijk genoegen  nam met een coulancehalve verstrekte vergoeding, gaf aan dat zijn woede er juist door  toenam. Dit werd vooral veroorzaakt door het feit dat de betaling vergezeld ging van een  brief waarin stond dat hij altijd zo’n gewaardeerde medewerker was geweest en dat  werkgever daarom, ondanks het gegeven dat die zichzelf niet aansprakelijk achtte, toch  bereid was een vergoeding te betalen.     5.6.8  Verbeterpunten    Gevraagd naar verbeterpunten in de bemiddelingsprocedure waren de respondenten vrij  eenduidig. Over het algemeen wordt het jammer gevonden dat het IAS geen druk kan  uitoefenen, niets kan afdwingen. Of de respondenten zich al dan niet realiseerden dat de rol  91 92

Interview 5, p. 7. Interview 3, p. 10.

46

van het IAS die van bemiddelaar is deed daar niet veel aan af: ook de respondenten die  zeiden daarvan van het begin af aan op de hoogte te zijn geweest, vonden het toch een  tekortkoming dat het IAS geen verdere actie kan ondernemen als er geen overeenstemming  wordt bereikt in de bemiddeling.     ‘… het is bemiddelen. Natuurlijk staan jullie wel iets naar het slachtoffer toe. Nou heb jij  rechten gestudeerd, of daar ben je bijna mee klaar, maar dat heeft niet iedereen bij het IAS. En  die werkgever neemt meestal een advocaat in de arm De werknemer doet dat niet, want dat  kost geld. Dat is in wezen scheef. Maar ik vind het wel goed als het IAS of BSA juridische  kennis heeft, want dan kom je beter uit.’93  Asbestslachtoffer, man 

  Het was niet iedereen duidelijk wat de rol van het IAS is. Soms werd het mensen in de loop  van de procedure duidelijk. Anderen gaven aan dat zij zich van het begin af aan bewust  waren van de rol van het IAS, maar vonden het toch jammer dat het IAS niet kan  procederen. Eén respondent adviseerde de rol van het IAS als bemiddelaar aan het begin van  de procedure duidelijker naar voren te brengen, hij gaf daarbij aan dat het managen van  verwachting zeer belangrijk is. Een andere respondent deed de suggestie een aparte afdeling  in te richten die de zaak kan overnemen als de bemiddeling niet slaagt. Degenen die het wel  van het begin af aan duidelijk was hadden, naast de schriftelijke toelichting bij de  aanvraagformulieren, ook mondeling uitleg ontvangen van de IAS‐medewerker die het  huisbezoek voor de intake van het arbeidsverleden had afgelegd.    5.6.9  Houding ten opzichte van een eventuele civiele procedure    De vraag of mensen op enig moment zouden zijn gaan procederen leverde verschillende  antwoorden op. Opvallend was dat bij echtparen (daar waar er sprake was van een  dubbelinterview) partners hierover nogal eens van mening verschilden. Sommigen gaven  aan hun energie liever voor iets anders te gebruiken, of hun partner er niet mee op te willen  zadelen.     ‘Ik kan dat haar niet aandoen… stel bij wijze van spreken over een half jaar is het over en uit,  en dat er dan nog acht of tien jaar lang iemand hier aan de bel trekt en hoe zat dit, hoe zat dat,  en je moet daar een bezwaar indienen, en je moet dat en dat.’94  Asbestslachtoffer, man 

  De respondenten die aangaven dat ze mogelijk wel zouden zijn gaan procederen gaven aan  dat daaraan principiële motieven ten grondslag lagen, of juist zeer praktische: de wens er  ‘budgetneutraal’ uit te komen. Een andere drijfveer was het (juridische) pad voor een ander  te effenen.  

93 94

Interview 1, p. 10. Interview 4, p. 16.

47

5.6.10  Iets willen meegeven    Sommige respondenten hadden een boodschap. Waar die op neerkwam was dat het in feite  draait om menselijkheid, betrokkenheid, en het in acht nemen van elementaire  fatsoensnormen. De twee onderstaande citaten spreken voor zich.   

 

‘Waar het om gaat is eigenlijk.. het zijn maar een paar aardige woorden. Iemand die er even bij  stilstaat, en zegt: gecondoleerd mevrouw, hoe gaat het met u? En dan kun je weer gewoon ter  zake zijn. En als we dat nou met z’n allen doen, ook in dit soort zaken, dat zou heel goed zijn.  Dus je ziet hoe het begrip geld steeds meer op de achtergrond gaat, tijdens ons gesprek, dat  het gaat om de menselijkheid. Dan kom je al een heel eind.’95  Nabestaande (partner), vrouw 

  ‘… ik heb u in het begin verteld van die dokter A. die wij hadden in het A. [ziekenhuis], na die  onderzoeken zei die dokter: ik bel u terug, vanmiddag tussen twee en drie. Mijn man zat daar,  in de hoek. Te wachten op het telefoontje. Het werd drie uur, het werd vier uur, het was half  vijf: mevrouw belde niet terug. Het werd weekend, dus toen kon ze niet meer bellen. En dat  heeft zo’n impact op hem gehad, dat een dokter belooft te bellen en dat niet doet. Zo even zo’n  telefoontje… je kunt ook zeggen: ik ben nu even druk maar ik zal u in de loop van de avond  bellen. Maar dan heb je aan hem gedacht. Omdat je het beloofd hebt. Hij zat echt te wachten…  dat ding gaat zo rinkelen.. en dan komt dat niet. Het zou heel goed zijn, als je jonge mensen  hebt, of als ze stage komen lopen, dat je dat zo doorgeeft. Dat het zich verbreidt, dat je zo  moet omgaan met mensen.’96  Nabestaande (partner), vrouw 

  5.7.  Evaluatie    De resultaten van de interviews vallen goed in te passen in het juridisch‐theoretisch kader  zoals dat beschreven is in de eerdere hoofdstukken. Hoewel slechts een zeer beperkt aantal  interviews is afgenomen, en de uitkomsten dan ook niet kunnen worden gegeneraliseerd,  zijn er wel degelijk gemene delers in te ontdekken.     Alle respondenten werden door de (long)arts op het bestaan van het IAS gewezen. Hoewel  dit een logische en adequate stap in het proces is, werd door meerdere respondenten  aangegeven dat zij het onprettig hadden gevonden dat er over geld werd gepraat op een  moment dat een zo ernstige diagnose werd meegedeeld. De reflex was nu in eerste instantie  soms juist geen aanvraag in te dienen. Mensen kwamen daar overigens in tweede instantie  op terug, maar soms was dat na het overlijden van het asbestslachtoffer zodat geen  aanspraak op smartengeld kon worden gemaakt. De relatie met de werkzaamheden werd  over het algemeen zeer snel gelegd, door de mensen zelf of anders door de arts, die gericht  vragen stelde. Ook in de huisgenotenbesmettingen werd de relatie door de longarts gelegd.   De redenen voor mensen om (alsnog) een aanvraag bij het IAS in te dienen variëren.  Het gegeven dat bemiddeling door het IAS kosteloos is werkt zeker drempelverlagend, men  was zich er terdege van bewust dat bijstand door een advocaat (aanzienlijke) kosten met zich  meebrengt. Die afweging speelde een rol bij de keuze voor de IAS‐procedure. Voor anderen  was het meer een symbolische actie, waarbij het geld een bijzaak was. Het werd ook gezien  95 96

Interview 6, p. 9/10. Interview 6, p. 10.

48

als een protestactie naar de maatschappij. Iets wraakzuchtigs zat er soms in: ‘ervoor  bloeden’. Men vond dat er verantwoordelijkheid genomen moest worden door de werkgever  in kwestie. Het gebeuren mocht niet onopgemerkt voorbij gaan. De woorden ‘menselijke  gerechtigheid’ werden in dit verband gebezigd. Vaak werd het uiteindelijk een  principekwestie. In een geval waar het zeer duidelijk om de schadevergoeding (geld) leek te  gaan, bleek daar uiteindelijk de zorg voor de partner achter te zitten. Het kwam ook voor dat  het slachtoffer zelf niet geïnteresseerd was, maar uiteindelijk op aandringen van familie toch  een aanvraag indiende. Ook de behoefte aan erkenning werd als drijfveer aangevoerd. In  welke zin erkenning dan werd bedoeld was nog moeilijk te duiden, maar het ging in ieder  geval om iets anders dan geld.   Een aantal respondenten gaf aan eigenlijk niets te verwachten bij aanvang van de  procedure, ze gaven het weinig kans van slagen. Eén respondent had nadrukkelijk kennis  genomen van het Convenant Instituut Asbestslachtoffers en verwachtte op grond van het  besef dat alleen het werk de oorzaak van de ziekte kon zijn juist wel een financieel resultaat.  De in eerste instantie afwijzende opstelling van de betrokken aansprakelijkheidsverzekeraar  werd ongepast gevonden. Meerdere keren, en in een enkel geval zeer nadrukkelijk, werd als  drijfveer genoemd het willen voorkomen dat een ander hetzelfde lot treft.   De opstelling van werkgever en verzekeraar gedurende de bemiddeling maakte veel los. De  werkgever die na een afwijzende reactie van de verzekeraar toch coulancehalve een  schadevergoeding betaalde werd zeer gewaardeerd. Dat ging overigens niet zo zeer om het  ontvangen geld, maar meer om het herstel van het geschonden rechtsgevoel na een voor de  nabestaande zeer ingrijpende discussie met de verzekeraar. Ook werd een kleine  verandering in de opstelling van de werkgever richting het overige personeel opgemerkt.  Het uitblijven van enige reactie in de vorm van een paar vriendelijke woorden en oprechte  interesse werd als hard en kil ervaren. Een standaardbriefje van werkgeverszijde voorziet  duidelijk niet in die behoefte. Hier valt voor werkgevers lering uit te trekken, het is  simpelweg de behoefte aan een beetje menselijkheid. Mensen willen op een behoorlijke wijze  tegemoet getreden worden en elementaire fatsoensnormen maken daarvan onderdeel uit.  Veel woede wekte ook geveinsde interesse op, als vervolgens bleek dat het er alleen om ging  te achterhalen of een procedure te verwachten was. Waar mensen echt heel boos over zijn is  als hun woorden in twijfel worden getrokken of worden weersproken door een werkgever  dan wel verzekeraar die in hun ogen evident onwaarheden verkondigt. Mensen hebben het  gevoel dat zij hun hele hebben en houden op tafel hebben gelegd, er alles aan gedaan  hebben, en zijn zeer onaangenaam verrast als de werkgever dan vervolgens een geheel  andere lezing van het verhaal geeft, of hun verklaring in twijfel trekt. In een aantal gevallen  leek er een cumulatie van voorvallen tussen werkgever en werknemer te hebben  plaatsgevonden, waarbij de openbaring van de ziekte mesothelioom de druppel was die de  emmer deed overlopen. De opstelling van de werkgever in het verleden maakte dermate  veel uit, dat een werknemer zei dat hij, was dat anders geweest, geen claim had ingediend.     Verzekeraars kampen over het algemeen met een slecht tot zeer slecht imago. Hun  motieven worden gewantrouwd, de respondenten hebben het gevoel dat hun zaak  getraineerd wordt of dat de verzekeraar erop uit is niet of zo min mogelijk uit te keren. De  manier van communiceren is hier waarschijnlijk voor een groot deel debet aan. Meerdere  respondenten gaven aan dat een afhouden van aansprakelijkheid best aanvaard zou zijn,  mits het fatsoenlijk gemotiveerd zou zijn geweest. Ook hier is het zaak elke zaak met  aandacht te behandelen en mensen op fatsoenlijke wijze tegemoet te treden. Geveinsd (of in 

49

het geheel geen) medeleven wordt niet op prijs gesteld. Hier valt voor verzekeraars zeker  lering uit te trekken.     Opvallend was dat geen van de respondenten aangaf boos te zijn op de werkgever  over de asbestblootstelling op zich, zelfs als duidelijk werd dat die werkgever op een  bepaald moment geweten moet hebben dat asbest schadelijk voor de gezondheid werd. De  boosheid op de werkgever was er meer als die geen lering uit het gebeurde leek te trekken,  of zoals hierboven aangegeven over de opstelling in de bemiddelingsprocedure. En ondanks  het ontbreken van boosheid over de blootstelling vond men wel dat de werkgever zijn  verantwoordelijkheid dient te nemen. De overheid wordt verweten economische belangen  zwaarder te hebben laten wegen dan de gezondheid van mensen. In ieder geval denkt men  dan de overheid al heel lang wist dat asbest schadelijk was, en dat daarover welbewust  gezwegen is.     De respondenten zijn op het vlak van communicatie over het algemeen zeer tevreden  over het IAS. De snelle en persoonlijke (empathische) behandeling van het dossier wordt op  prijs gesteld. Persoonlijk betekent niet dat het niet zakelijk is, maar mensen vinden het  bijvoorbeeld prettig als ze herkend worden als ze bellen, dat er rekening wordt gehouden  met hun voorkeuren qua communicatie, dat afspraken zoals een toezegging om terug te  bellen worden nagekomen. Meerdere respondenten gaven aan zich geen ‘nummer’ te hebben  gevoeld bij het IAS. Ook het gegeven dat de bemiddeling qua tijdsduur te overzien is en dat  de belasting voor mensen zo laag mogelijk wordt gehouden wordt gewaardeerd.     Voor degenen die aangaven aan het begin van de procedure geen (hoge)  verwachtingen te hebben gehad, lijkt het geld inderdaad geen drijfveer te zijn geweest.  Veeleer ging het om erkenning, openbaarheid, iemand die aandacht aan de zaak schenkt.  Erkenning ook in die zin. Soms leek het mensen bijna om een soort verklaring voor recht te  gaan. Er hoefde nog niet eens schuld erkend te worden, zo lang maar bevestigd werd dat het  zo gebeurd was. De emoties die de discussie met werkgever en/of verzekeraar opriepen bij  respondenten grepen soms diep in. Zo diep dat het de vraag oproept of dat niet te zwaar is  voor mensen. Toch gaven zij aan zich gesterkt te voelen door de uitkomst en/of de wijze  waarop de zaak door het IAS was behandeld. Meerdere respondenten gaven aan dat het  prettig is als ‘iemand iets voor je doet’, als iemand zich inspant voor hun zaak.     Over de genormeerde schadevergoeding waren de meningen verdeeld en moeilijk te  duiden. Meerdere respondenten gaven aan dat het geld ze niets interesseerde, ze hadden het  weggegeven of nog niet gebruikt. Wel zagen ze het als ‘gerechtigheid’ dat ze het ontvangen  hadden. Ook werd aangegeven dat de vergoeding wel enigszins substantieel moest zijn,  omdat het erkennen van schuld gekoppeld aan een te laag bedrag niet zou kloppen. De  normbedragen voor materiële schade worden laag gevonden (een ‘peulenschilletje’) en niet  in verhouding staan tot het leed, waar het dan ook feitelijk niet voor bedoeld is. Meerdere  keren werd aangegeven dat leed niet in geld is uit te drukken, en dat dan geen enkel bedrag  in verhouding zou staan. Een aantal respondenten gaf aan dat in ieder geval de kosten die de  ziekte met zich bracht vergoed moesten worden (er ‘budgetneutraal’ uitkomen). In het geval  waar aangegeven werd dat de ontvangen schadevergoeding eigenlijk niet voldoende was,  bleek het meer de wens te zijn de werkgever nog meer te zien ‘bloeden’ dan dat het om het  geld op zich ging. Maar een schadevergoeding, welk bedrag het ook is, maakt niet goed wat  er gebeurd is. Los van het geld is er de behoefte aan vaststelling van het gebeuren, hetgeen  een vorm van erkenning is. Het geld kan praktische problemen oplossen en  onafhankelijkheid geven. Dat wordt prettig gevonden. Smartengeld roept tegenstrijdige  gevoelens op. Enerzijds: leed kan niet in geld uitgedrukt worden, dus geen enkel bedrag is 

50

goed. Anderen vonden het een ‘smak geld’, en in een enkel geval bracht het ontvangen  bedrag zelfs een schuldgevoel met zich ten opzichte van anderen die een partner verloren  hebben maar geen financiële compensatie ontvingen. Een respondent die een  coulanceregeling ontving (een bedrag lager dan de normbedragen) zag zijn woede jegens  zijn werkgever daardoor juist toenemen: hij had het gevoel dat het allemaal weggewuifd  werd, en voelde zich gefrustreerd in zijn bedoeling zijn collega’s te behoeden voor eenzelfde  lot. Als hij daaraan een bijdrage had kunnen leveren was hij tevreden geweest.  Er werd verschillend geantwoord op de vraag of mensen zouden zijn gaan  procederen als de bemiddeling niet geslaagd zou zijn of waar die niet conform Convenant  was afgewikkeld. Opvallend was dat echtparen hierover onderling verschillend dachten:  wilde het slachtoffer wel dan wilde zijn partner pertinent niet, en waar een slachtoffer aangaf  dat het voor hem niet zo hoefde zei zijn partner zeer stellig dat zij wel zou zij gaan  procederen. De motieven varieerden: uit principe, om in ieder geval de materiële schade  vergoed te krijgen, uit verbittering, om het pad voor een ander te effenen. Een aantal mensen  gaf aan zeker niet te zijn gaan procederen: zij wilden hun energie liever voor iets anders  gebruiken of hun partner niet met een slepende procedure opzadelen.     De belangrijkste verbeterpunten lijken voor het IAS te zijn: meer bekendheid  genereren, en vooral veel duidelijker zijn over de bemiddelende rol. Die was lang niet alle  respondenten duidelijk, en zelfs degenen die aangaven dat die rol ze wel van het begin af  aan duidelijk was, bleken toch moeite te hebben met het feit dat het IAS niet namens hen kon  optreden. Dat dit zo is hoort alle bij de bemiddeling betrokken partijen duidelijk te zijn. De  huidige wijze van informatievoorziening voorziet hierin kennelijk onvoldoende.    De boodschap die een paar respondenten met nadruk mee leken te willen geven had  betrekking op omgangsvormen: menselijkheid, fatsoen, naast mensen staan in plaats van  ‘erboven’. Is dat misschien waar het uiteindelijk voornamelijk om gaat? 

51

6.  

Samenvatting en eindconclusie 

    6.1  Samenvatting    In het theoretische deel van deze scriptie werd een zeer voorzichtige relatie gelegd tussen de  aanname dat het de bemiddelden kennelijk niet alleen om een financieel resultaat gaat en de  herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht. Prioriteit geven aan de behoeften van  slachtoffers en hun naasten zou dan bijdragen aan hun herstel, herstel zo goed als mogelijk.  Uit het empirische onderzoek komt het beeld naar voren dat financiële compensatie zeker  belangrijk wordt gevonden, maar zeker zo belangrijk, zo niet belangrijker, lijkt men het  tegemoet komen aan behoeften van meer immateriële aard te vinden. Financiële compensatie  en meer immateriële behoeften lijken bovendien met elkaar vervlochten te zijn: het geld  vertegenwoordigt ‘iets’. Het begrip ‘erkenning’ komt steeds terug, in verschillende  betekenissen: het vaststellen van wat gebeurd is, oprechte aandacht en betrokkenheid  ervaren, excuses en meeleven van de veroorzaker ontvangen. Een belangrijke immateriële  behoefte is de wens te voorkomen dat een ander hetzelfde overkomt. Achter een vraag om  financiële compensatie blijken soms diverse andere motieven (van meer immateriële aard) te  schuilen.  Met betrekking tot de schadevergoedingsfunctie kan op basis van het empirisch  onderzoek gesteld worden dat het slachtoffers en hun naasten bij het aangaan van een  bemiddelingsprocedure over het algemeen niet primair om financiële compensatie gaat.  Deze conclusie wijkt iets af van de resultaten uit vergelijkbaar onderzoek onder een andere  doelgroep. Uit het onderzoek van Huver, Van Wees en anderen kwam naar voren dat het  slachtoffers vaak in eerste instantie wel degelijk om financiële compensatie gaat.97 Dit  verschil is te verklaren door het gegeven dat het bij de voor deze scriptie bevraagde  doelgroep in alle gevallen gaat om een ernstige medische lijdensweg die leidt tot het  overlijden van het slachtoffer. In dergelijke omstandigheden gaan mensen anders tegen het  leven aankijken en worden materiële zaken vaak (tijdelijk) minder belangrijk. Dit betekent  niet dat de schadevergoeding onbelangrijk gevonden wordt: die vervult meerdere functies,  zoals gerechtigheid (de werkgever moet zijn verantwoordelijkheid nemen), vergelding (de  werkgever moet bloeden) maar ook kan het geld onafhankelijkheid bieden en rust brengen  (financiële bestaanszekerheid achterblijvende partner creëren). Uit het onderzoek blijkt  echter ook dat het ontvangen geld niet goedmaakt wat er gebeurd is. Leed is niet in geld uit  te drukken, en daarom kan geld alleen nooit voldoende genoegdoening bieden. De  schadevergoedingsfunctie van het aansprakelijkheidsrecht is daarmee belangrijk, maar kan  niet op zichzelf staan.   Hoewel de preventiefunctie van het aansprakelijkheidsrecht wel wordt gezien als  bijproduct van het aansprakelijkheidsrecht, en als geconstrueerd model voor beleidsmakers  en rechtseconomen steeds meer ingang vindt, speelt deze functie van het  aansprakelijkheidsrecht voor individuele slachtoffers wel degelijk een rol. Op individueel  niveau vertaalt zich dat in de drijfveer van een slachtoffer actie te ondernemen omdat hij wil  voorkomen dat een ander hetzelfde lot treft, in die zin dat hij een prikkel zou willen geven  aan de werkgever om zorgvuldig te handelen jegens zijn personeel. In een iets andere vorm  komt uit het empirisch onderzoek naar voren dat het een drijfveer kan zijn om een civiele  97

Huver, Van Wees e.a. 2007, p. 79.

52

procedure te starten. Het gaat er dan meer om het juridische pad voor een ander te effenen.  Beide drijfveren kwamen nadrukkelijk naar voren uit het empirisch onderzoek. Erin slagen  de omstandigheden voor anderen te verbeteren kan genoegdoening verschaffen, meer dan  het ontvangen van een financiële compensatie dat zou doen. Dat heeft ermee te maken dat  iemand dan voelt dat zijn lijdensweg nog ergens goed voor is geweest en dus betekenis heeft  gehad, niet zinloos is geweest. Dat is een krachtige drijfveer die niet over het hoofd mag  worden gezien, en wellicht meer aandacht behoeft op het individuele niveau.   In het kader van de herstelfunctie komt uit het empirisch onderzoek zeer sterk de  behoefte aan procedurele rechtvaardigheid naar voren. Procedurele onrechtvaardigheid  wordt indringend gevoeld en staat herstel ‐ zoals dat begrip in deze scriptie is ingevuld –  van slachtoffers en hun naasten zeer in de weg. Woede over onregelmatigheden op dit vlak  kan bovendien claimgedrag in de hand werken: mensen zijn vaak heel redelijk, maar als zij  zich onredelijk behandeld of onheus bejegend voelen verhardt ook hun eigen standpunt en  sturen zij eerder aan op een juridisch conflict. Interactieve en informatieve rechtaardigheid  zijn van groot belang voor herstel. Slachtoffers blijken zich over het algemeen bij een minder  gunstige uitslag te kunnen neerleggen, als de procedure die daaraan vooraf is gegaan  zorgvuldig en evenwichtig is geweest. Een maximale inspanning van werkgevers en  verzekeraars in de vorm van gedegen onderzoek en correcte communicatie maakt daarvan  onderdeel uit. Aandacht schenken aan procedurele rechtvaardigheid kan zo een belangrijke  bijdrage leveren aan de verwezenlijking van de functies van het aansprakelijkheidsrecht, met  name de herstelfunctie.   Het in beginsel slachtoffervriendelijke regime van art. 7:658 BW zou beter uit de verf  komen als de betrokken professionele partijen zich meer rekenschap zouden geven van de  bewijslastverdeling. Te vaak wordt de bewijslast eenzijdig bij het slachtoffer neergelegd, en  verschuilt de werkgever/verzekeraar zich achter ‘gebrek aan wetenschap’ of het ontbreken  van getuigenverklaringen. De werkgever/verzekeraar die meewerkt aan de  bemiddelingsprocedure heeft zich bovendien gecommitteerd aan het Convenant IAS en zal  zich derhalve dienen in te spannen ook zelf gedegen onderzoek te doen en het slachtoffer  tegemoet te komen in de moeilijke zoektocht naar de vaak moeilijk te reconstrueren  arbeidssituatie van gemiddeld veertig jaar geleden. Zo heeft ook de wetgever het bedoeld.  Ten aanzien van de verjaringsproblematiek heeft te gelden dat de niet altijd eenduidige  jurisprudentie op dit vlak ervoor zorgt dat de gewenste versnelling in de  bemiddelingsprocedure nog te vaak wordt gefrustreerd. Aanvullende wetgeving en  normering van aansprakelijkheid zijn mogelijke oplossingen voor deze problematiek.     6.2  Eindconclusie: antwoord op hoofdvraag/probleemstelling    Uit met name het empirisch onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat de motieven van  slachtoffers en hun naasten om een bemiddelingsprocedure in te gaan verre van alleen  financiële zijn. Voor het herstel van het slachtoffer en zijn naasten in de ruime zin van het  woord is bovendien niet alleen (of zelfs zozeer) de uitkomst van het bemiddelingsproces als  wel de weg ernaar toe van belang. Nu de herstelfunctie in de hiërarchie van de functies van  het aansprakelijkheidsrecht voorop lijkt te staan kan de conclusie luiden dat de ‘methode  IAS’ zeer geschikt is om tegemoet te komen aan de immateriële behoeften van slachtoffers en  hun naasten en daarmee aan met name deze functie van het aansprakelijkheidsrecht. De  laagdrempeligheid vanwege kosten, te leveren inspanningen en de korte doorlooptijd spelen  daarin een belangrijke rol. Deze aspecten zijn duidelijk van meerwaarde vergeleken met 

53

kosten en duur van een civiele procedure. Dat betekent overigens niet dat er in de  bemiddelingsprocedure geen knelpunten zijn of dat er geen verbeteringen dienen te worden  doorgevoerd. Zo moet (blijvend) aandacht geschonken worden aan juridische problemen  rondom verjaring en stelplicht en bewijslast, alsook aan het verduidelijken van de positie die  het IAS inneemt tussen werknemer en werkgever. Met name dit aspect behoeft verbetering.  Ten eerste is het van belang dat het slachtoffers van het begin af aan duidelijk is wat het IAS  wel en niet kan betekenen. Daarnaast dienen werkgevers, verzekeraars en andere betrokken  partijen zich van de rol van het IAS bewust te zijn. Mogelijk is er een direct verband tussen  deze onduidelijkheid en het slechte imago dat verzekeraars hebben. Dit slechte imago lijkt  immers voornamelijk te wijten aan de wijze van communiceren. Verzekeraars zijn in  letselschadezaken gewend contact te hebben met belangenbehartigers, die het standpunt van  de verzekeraar vertalen voor hun cliënt. Verzekeraars anticiperen hierop en beperken zich  tot het kortweg doorgeven van het standpunt. De rol van de bemiddelaar is een wezenlijk  andere. Hoewel ook de bemiddelaar tekst en uitleg geeft (aan beide partijen, indien  noodzakelijk), is hij in beginsel gehouden alle correspondentie aan beide partijen te  overleggen. Het simpelweg meedelen van een standpunt, of dit nu tot een positief of negatief  resultaat leidt, kan onverschillig en hard overkomen, terwijl dat niet zo bedoeld hoeft te zijn.  Op dit gebied valt voor alle partijen nog winst te behalen. Een andere aanbeveling is de wijze  waarop het bestaan van het IAS bij slachtoffers onder de aandacht wordt gebracht. Het al te  zeer benadrukken van de schadevergoedingsfunctie wordt over het algemeen onprettig  gevonden als dit samenvalt met het moment waarop de diagnose wordt meegedeeld.  Hoewel dit moment het juiste is, kan de boodschap wellicht op een wijze worden gebracht  waarbij de nadruk minder op het financiële aspect ligt.     De hoofdvraag/probleemstelling van deze scriptie luidt:    “In hoeverre worden de functies van het aansprakelijkheidsrecht gerealiseerd bij  asbestclaims waarbij het Instituut Asbestslachtoffers een rol heeft gespeeld, vanuit  theoretisch en empirisch perspectief?”    Alles overwegend leidt de probleemstelling tot het antwoord dat de bemiddelingsprocedure  van het IAS met name voor wat betreft de herstelfunctie van het aansprakelijkheidsrecht  goed voorziet in de behoefte van asbestslachtoffers en hun naasten. Dit is voornamelijk terug  te voeren op hun behoefte aan procedurele rechtvaardigheid, waarin met de werkwijze van  het IAS, blijkens het empirisch onderzoek, over het algemeen zeer goed wordt voorzien. Ook  de laagdrempeligheid van het IAS draagt daaraan bij. De schadevergoedingsfunctie speelt  een iets minder pregnante rol, maar zeker geen onbelangrijke. Dat het gaat om een  genormeerde schadevergoeding lijkt geen rol van grote betekenis te spelen; over het  algemeen wordt aan de hoogte van het bedrag niet bijzonder veel waarde toegekend. Wel  moet het, om van betekenis te kunnen zijn, gaan om een substantieel bedrag. Het feit dat de  schadevergoeding genormeerd is draagt overigens bij aan de zo belangrijke snelheid in de  procedure. Problematisch is dat moeilijk op te lossen juridische knelpunten regelmatig in de  weg staan aan financiële compensatie, hetgeen de realisatie van deze functie van het  aansprakelijkheidsrecht frustreert. Aanvullende wetgeving en normering van  aansprakelijkheid zouden het bemiddelingsresultaat op een hoger niveau kunnen brengen.  De preventiefunctie ten slotte zou voor asbestslachtoffers meer abstract zijn, maar speelt wel  degelijk een rol. Het IAS als instituut kan hierin zeker een betekenisvolle rol spelen voor 

54

slachtoffers uit hoofde van zijn verwijs‐ en voorlichtingsfunctie voor niet alleen  asbestslachtoffers, maar ook werkgevers, verzekeraars en intermediaire organisaties.  

55

Literatuurlijst en bronnen   

Bedrijfsgegevens    IAS Nieuwsbrief januari 2007    Jaarverslagen IAS 2007, 2010, 2011.    Rapport van de gezondheidsraad ‘1998/10 Protocollen asbestzaken: maligne mesothelioom’  (1998)    Verslag Lustrumcongres Instituut Asbestslachtoffers 26 januari 2010.   

Internet    Asbestkaart 1945 – 1994 (www.asbestkaart.nl), toegang op 15 juni 2012.    Convenant IAS http://www.asbestslachtoffers.nl/PrimoSite/show.do?ctx=145975,263901,  toegang op 15 juni 2012.     Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, (www.etymologiebank.nl), toegang op  15 april 2012.    Infomil (http://www.infomil.nl/onderwerpen/hinder‐gezondheid/asbest‐0/wet‐ regelgeving/vindplaats), toegang op 19 april 2012.     Rapport Commissie Hijma  (http://www.asbestslachtoffers.nl/docs/Advies%20rapport%20Cie%20Hijma%20februari%20 2009.pdf), toegang op 15 juni 2012.   

Jurisprudentie    HR 6 april 1990, NJ 1990, 573 (Jansen/Nefabas).    HR 22 maart 1991, NJ 1991, 420 (Roeffen/Thijssen).    HR 25 juni 1993, NJ 1993, 686 (Cijsouw/De Schelde I).    HR 3 november 1995, NJ 1998/380 (Eindhovens Diaconessenhuis).    HR 20 september 1996, NJ 1997, 198 (Pollemans/Hoondert).    HR 2 oktober 1998, NJ 1999, 683 (Cijsouw/De Schelde II).    HR 28 april 2000, NJ 2000, 430 (Van Hese/De Schelde).   

56

HR 28 april 2000, NJ 2000, 431 (Rouwhof/Eternit).    HR 17 november 2000, NJ 2001, 596 (Unilever/Dikmans).    HR 4 juni 2004, JAR 2004, 287 (Broug/Gemex).    HR 17 februari 2006, NJ 2007, 285 (Van Buuren/Heesbeen).    HR 31 maart 2006, RvdW 2006, 328 (Karamus/Nefalit).   

Literatuur    Aarendonk 2005  S. Aarendonk, Ouderen over de drempel; een onderzoek naar de bereikbaarheid van oudere  asbestslachtoffers met mesothelioom, 2005.    Akkermans en Van Wees 2007  A.J. Akkermans en K.A.P.C. van Wees, Het letselschadeproces in therapeutisch perspectief. Hoe  door verwaarlozing van zijn emotionele dimensie het afwikkelingsproces van letselschade tekortschiet  in het nastreven van de eigen doeleinden, TVP 2007, nummer 4, p. 103 – 118.    Bier 1998  L. Bier, Aansprakelijkheid voor arbeidsongevallen en beroepsziekten (dissertatie Utrecht), Deventer,  Kluwer 1998.    Boom 2000  W.H. van Boom, Verjaring van asbestclaims doorbroken. Aansprakelijkheid en Verzekering  2000, p. 45 – 58.    Brunner 2001  C.J.H. Brunner, Verjaringsrecht in de knoop. Rechtsgeleerd magazijn Themis 2001,   p. 242 – 250.    Burdorf 1997  A. Burdorf, Toenemende incidentie van mesothelioom in de toekomst door beroepsmatige blootstelling  aan asbest in het verleden. Nederlands Tijdschrift voor de geneeskunde 1997.    Busch 2006  S.R. Busch, S.R., notitie inzake verjaring.    Charlier 2006  L.E.M. Charlier, Het bewijs in beroepszaken, Letsel & Schade 2006 nr 3, p. 5 – 20.    Decorte en Zaitch 2009  T. Decorte en D. Zaitch (red.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie,  Leuven/Den Haag: Acco 2009. 

57

De Ruiter 1997  J. de Ruiter, Asbestslachtoffers, advies in opdracht van de Staatssecretaris van Sociale Zaken en  Werkgelegenheid, maart 1997.    Doll 1955.  R. Doll, Mortality from lung cancer in asbestos workers. British Journal of Industrial Medicine 12,  1955.     Duijvensz 1999  J.H. Duijvensz, Verjaring van asbestclaims. Nederlands tijdschrift voor burgerlijk recht 1999, p.  291 – 296.    Hartkamp 1994  A.S. Hartkamp, Asser‐Hartkamp I, 10e druk 1994, p. 572 en 580.    Hartlief 2009  T. Hartlief, Anno 2010. Beschouwingen over aansprakelijkheid en verzekering, Amsterdam:  Uitgeverij deLex, 2009.    Hartlief, Hijma & Snijders 2009  T. Hartlief, J. Hijma & H.J. Snijders, Advies over doorbreking van de verjaringstermijn en stelplicht  en bewijslast voor aansprakelijkheid voor het Instituut Asbestslachtoffers, Leiden/Maastricht: 2009.    Holstein en Gubrium 1995  J.A. Holstein en J.F. Gubrium, The active interview. Qualitative research methods series 37,  University of Florida: Sage Publications, Inc.    Hondius 1997  E.H. Hondius, Een doornroosje onder de vorderingen/van asbest, diaconessen en verjaring, in: Van  Dunné‐bundel 1997, p. 161 e.v.    Huver, Van Wees e.a. 2007  R.M.E. Huver, K.A.P.C. van Wees, A.J. Akkermans & N.A. Elbers, Slachtoffers en  aansprakelijkheid. Een onderzoek naar behoeften, verwachtingen en ervaringen van slachtoffers en hun  naasten met betrekking tot het civiele aansprakelijkheidsrecht. Deel I Terreinverkenning,  Interfacultair samenwerkingsverband Gezondheid en Recht, Vrije Universiteit Amsterdam,  2007.     Klaming en Bethlehem 2007  L.Klaming en B. Bethlehem, Procedurele rechtvaardigheid. Kunnen inzichten uit onderzoek naar  procedurele rechtvaardigheid bijdragen aan de verwezenlijking van de functies van het  aansprakelijkheidsrecht? TVP 2007, nummer 4, p. 119 – 124.    Lindenbergh 2008  S.D. Lindenbergh, Schadevergoeding: algemeen, deel I, Mon. BW B34, derde druk, Kluwer,  Deventer 2008.   

58

Lindenbergh 2008  S.D. Lindenbergh, Smartengeld. Tien jaar later, (voortbouwing op diss.) Rotterdam: 2008.    Lindenbergh 2009  S.D. Lindenbergh, Vier kinderen en hun lotgevallen in het aansprakelijkheidsrecht (gepubliceerd in  NJB 2009, 2075, p. 2670 – 2682), Rotterdam 2009.     Lindenbergh e.a. 2010  S.D. Lindenbergh e.a. (red.), Een nieuwe aanpak!, Den Haag: Sdu Uitgevers 2010.    Loonstra en Zondag 2010  C.J. Loonstra en W.A. Zondag, Arbeidsrechtelijke themata, Den Haag: Boom Juridische  uitgevers 2010.     Merewether en Proce 1930  E. Merewether en C. Proce, Report on the effects of Asbestos Dust on the lungs and Dust  Suppression in the 29 Asbestos Industry. Her Majesty’s Stationary Office, London, 1930.    Noord 2001  T.JJ.C. van Noord, Wanneer is het gebeurd? Tijdschrift voor milieu en aansprakelijkheid 2001,  p. 61 – 66.    Peeters 2007  M.G.P. Peeters, Compensatie en erkenning voor werknemers met asbestziekten tussen 1978 en 2005.  Een rechtssociologisch onderzoek (proefschrift), Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2007.  Rubin e.a. 1994  Rubin, J.Z., Pruitt, D.G. en Kim, S.H., Social conflict, Escalation, Stalemate and Settlement, 2nd  edition, McGraw‐Hill Inc., 1994.    Ruers en Schouten 2005  B. Ruers en N. Schouten, Het asbestdrama, Eternit en de gevolgen van honderd jaar asbestcement.  Wetenschappelijk Bureau SP, 2005.     Schaik 2000  Schaik, A.C. van, (2000), Verjaring en redelijkheid en billijkheid. Weekblad voor Privaatrecht,  Notariaat en Registratie 2000, p. 590 – 596    Smeehuijzen 2006  J.L. Smeehuijzen, Verjaring van het recht op vergoeding van personenschade, Den Haag: Boom  Juridische Uitgevers 2006.    Smeehuijzen 2008  J.L. Smeehuijzen, De bevrijdende verjaring, Deventer: Kluwer 2008.    Spier e.a. 2006  J. Spier, T. Hartlief, G.E. van Manen en R.D. Vriesendorp, Verbintenissen uit de wet en  schadevergoeding. Deventer: Kluwer, 2006. 

59

Stumphius 1969  J. Stumphius, Asbest in een bedrijfsbevolking. Voorkomen van mesothelioom bij werknemers van de  scheepswerf De Schelde in Vlissingen, Van Gorcum Assen, proefschrift 1969.     Tjittes 2002  R.P.J.L. Tjittes, Bevrijdende verjaring: van rechtszekerheid naar billijkheid. Weekblad voor  Privaatrecht, Notariaat en Registratie 2002.    Van Dijk en Van Osch 2008  T.J.J. van Dijk en N.J. van Osch, Convenant Instituut Asbestslachtoffers: tien jaar later.  Verkeersrecht, 2008 – 12, p. 378 – 380.    Van Maanen (red.) 2003  G.E. van Maanen (red.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk  leed, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003.   

Diversen   

De Standaard, 25 oktober 2006.   

Circulaire AAA‐L 2008/03 5 september 2008 (Verbond van Verzekeraars).    TK der SG Vergaderjaar 1999 – 2000, MvT Wijziging van de regeling van de bevrijdende  verjaring in het Burgerlijk Wetboek voor gevallen van verborgen schade door letsel of  overlijden.   

60

Bijlage I: topiclijst       Feitelijkheden    Wanneer is bij u de ziekte maligne mesothelioom geconstateerd? Legde u meteen de relatie  met de werkzaamheden die u vroeger hebt verricht?     Door wie bent u op de mogelijkheid van een aanvraag bij het IAS gewezen?    Met wie hebt u te maken gehad toen u nadacht over de mogelijkheid van een schadeclaim?     Wat heeft u doen besluiten voor de IAS‐procedure te kiezen? En waarom hebt u niet voor  een civiele procedure gekozen?     Hebt u van de Sociale Verzekeringsbank een tegemoetkoming op grond van de TAS‐regeling  ontvangen?    Hebt u een persoonlijk bericht ontvangen van de werkgever naar aanleiding van de  aansprakelijkstelling? Heeft uw voormalig werkgever u bijvoorbeeld laten weten met u mee  te leven?    Heeft een van de aangesproken voormalig werkgevers een schadevergoeding uitgekeerd?  Bestond die schadevergoeding uit de normbedragen? Of is er een minnelijke regeling  getroffen?     Heeft uw voormalig werkgever expliciet erkend dat er (vroeger) een fout is gemaakt?     Is er in de bemiddelingsprocedure een aansprakelijkheidsverzekeraar van werkgeverszijde  betrokken geweest?     (M.N. bij nabestaanden): Is er een onderzoek naar bovennormatieve schade uitgevoerd? Is er  bovennormatieve schade vergoed door de voormalig werkgever? Had u een bepaald gevoel  bij het claimen van bovennormatieve schade?    Behoeften/verwachtingen    Met welke verwachting hebt u zich bij het IAS aangemeld? Was de rol van het IAS u vanaf  de aanvang van de bemiddeling duidelijk?     (Als voorschot ontvangen) Was het voor u belangrijk van overheidswege een  tegemoetkoming te ontvangen? Wat betekende de tegemoetkoming van overheidswege voor  u?     Heeft de tegemoetkoming een bijdrage geleverd aan uw verwerking /acceptatie?   

61

Hebt u behoefte aan steun van lotgenoten? Hebt u contact gezocht met lotgenoten?     Heeft het voor u een rol gespeeld dat u het pad voor medeslachtoffers wilt effenen?    Is het van belang voor u dat voor de buitenwereld duidelijk is dat uw voormalig werkgever  aansprakelijk is voor hetgeen u is overkomen?    Wat betekende het voor u om een schadevergoeding te ontvangen? Wat verwachtte u te  bereiken? Was het voor u voldoende om een schadevergoeding te ontvangen?     Veranderden uw behoeften en verwachtingen in de loop van de procedure?    Ervaring procedure    Werd u voldoende geïnformeerd bij aanvang van de procedure over wat u mocht  verwachten?    Hebt u aandacht/betrokkenheid ervaren van de IAS‐medewerkers? Stelde u dat op prijs/zou  u dat op prijs gesteld hebben? Heeft de bejegening door de medewerkers van het IAS  bijgedragen aan uw verwerking/acceptatie?    Hoe hebt u de houding van uw voormalig werkgever ervaren gedurende de bemiddeling?    Heeft uw voormalig werkgever zich naar uw gevoel voldoende de gevolgen voor u van de  asbestblootstelling destijds gerealiseerd?     Hoe hebt u de houding van de verzekeraar van de werkgever ervaren gedurende de  bemiddeling? Heeft dit een bijdrage geleverd aan uw verwerking /acceptatie?    Als dit wel/anders gebeurde, zou dit dan een bijdrage leveren aan uw  verwerking/acceptatie?    Wat betekende deze schadevergoeding voor u? Heeft de schadevergoeding een bijdrage  geleverd aan uw verwerking/acceptatie?    Hebt u steun gehad van andere hulpverleners dan de medewerkers van het IAS? Hebt u van  deze hulpverlener(s) voldoende steun en begrip ontvangen?    Hoe hebt u de houding van de dossierbehandelaar van het IAS ervaren gedurende de  bemiddeling? Heeft dit aspect u geholpen bij uw eigen verwerking/acceptatie?     Verbeterpunten/suggesties    Wat had naar uw mening beter gekund?     Is alles aan bod gekomen wat u zelf wilde bespreken?   

62

Is er nog iets dat u zou willen toevoegen?  

63

Bijlage II: interviewresultaten    Op welke wijze is men geattendeerd op het IAS?    Alle acht bemiddelde deelnemers zijn door de longarts op het bestaan van het IAS gewezen.  Niet iedereen voelde er meteen voor zich tot het IAS te wenden, men was te veel bezig met  het ziekteproces, sommigen werden oprecht boos dat de suggestie werd gedaan. Het feit dat  er over geld wordt gepraat als mensen in zulke omstandigheden verkeren kan als zeer  onprettig worden ervaren. 

 

   

   

   

   

‘Dus dat [het afnemen van biopten] was helemaal niet voor de genezing van mijn man, dat  wordt gewoon door drie pathologen in Leiden onderzocht, onafhankelijk, en toen heb ik  geroepen, waar mijn man en de dokter bijzaten: [spreekt nadrukkelijk] het gaat hier niet om  geld! Het gaat om genezing van mijn man. Nou, en toen was het stil. (…) Maar was het al een  heel eind weg, het was zo’n tien dagen voor zijn sterven. En dan ben je met je gedachten heel  ergens anders dan bij geld.’98  Nabestaande (partner), vrouw  ‘Ze hebben het me wel gezegd, ik zeg tegen ze alsjeblieft zeg, praat nou niet over geld, want  wat kan mij dat rotgeld schelen.. zo heb ik het gezegd.’  [De arts heeft er dus wel op gewezen, maar toen wilde hij niet. Later las hij er iets over in het krantje  van CNV en toen heeft hij er alsnog werk van gemaakt.]  ‘Ja, nou, ik had daar helemaal geen verwachting van. Ik dacht ten eerste ben ik te laat, dat  stond ook in dat krantje, dat wat u hebt gedaan, dat die mogelijkheden er nog waren, maar ik  dacht ik ben natuurlijk veel en veel te laat. Maar ja, het heeft me daarvóór niet geboeid. Op dat  moment.’99  Nabestaande (partner), man  ‘Wij hadden zoiets van ja, nou, dat hoeft allemaal niet…en hij [de arts] zegt: dat ga je wel doen.  (..)… toen dacht ik eigenlijk: man, ga je over geld zeuren.. ik zeg moet je luisteren.. of ik nou  een tientje krijg of een miljoen of tien miljoen.. ik kan er niks mee! Met al het geld van de  wereld kan ik die plek niet weghalen.’100   Asbestslachtoffer, man  ‘Dus wij waren zo in dat proces van die begeleiding, dat wij hier niet mee bezig waren. (…) ..  vooral omdat het eigenlijk niet meer hielp voor mijn ouders. Je kan dan als nabestaande.. ja  hoe moet je dat noemen.. schadevergoeding of genoegdoening, ik weet niet hoe je dat ook  noemt… maar.. daar hebben mijn ouders niks meer aan. Dus voor ons was het niet zo  belangrijk.’101  Nabestaande, zoon  ‘Hij zei: maar hoe werkt dat dan, wat heeft het voor zin, en eh.. ze kunnen me toch niet beter  maken. En ik geloof dat hij dat geld ook helemaal niet belangrijk vond. Op dat moment. Dat  komt pas later. Tijdens het ziekteproces en het sterven denk je helemaal niet aan geld. Het is 

98

Interview 6, p. 3 en 4. Interview 3, pagina 3 en 5. 100 Interview 4, p. 8. 101 Interview 8, p. 3. 99

64

   

zo onbelangrijk geworden. En ik denk dat hij dat ook had. Dat ik dit doorgezet heb is na het  overlijden gekomen.’102  Nabestaande (partner), vrouw 

Werd de relatie met de verrichte werkzaamheden snel gelegd?    ‘Ja. Ja, ik dacht dat zouden wel eens de remvoeringen kunnen zijn geweest, dacht ik.’103  Asbestslachtoffer, man  ‘Nou de arts vroeg ‘wat voor werk heb je gedaan?’ En toen zei jij stoffeerder, en toen dachten  ze ook al gelijk aan asbest.’104  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer 

  Soms was er in eerste instantie ontkenning.    ‘Ja, die [de longarts] zei zoiets. En dan wordt alles ontkend, dat is ook een beetje de generatie…  hij zei ach, valt mee.. weet je, en dat heeft denk ik ook te maken met dat je er gewoon niet aan  wil. Want op het moment dat je hardop zegt: ik heb met asbest gewerkt, dan heb je  asbestkanker dus. En ga je dus dood.’105  Nabestaande, zoon 

  Of verbijstering.    ‘.. het was bizar, ja jij maakt dat misschien vaker mee.. maar ik vond het uiterst bizar dat mijn  moeder dat oploopt, terwijl mijn vader, zeer voorzichtig zijnd altijd, in een omgeving gewerkt  heeft waar asbest voorkwam. Dat is zo bizar! En hij was altijd heel voorzichtig hè. Want ik kan  me nog goed de verhalen herinneren over collega’s van hem, die de een na de ander  overleden aan asbestkanker, en eh.. dat was echt absurd, dan moest er een dakplaat of zo weg,  en dan hadden ze de grootste schik om hoog boven in de fabriekshal die asbest naar beneden  te laten storten en stuiven. En mijn vader die zei dan ja.. kom op.. die ging. Ja, dus hij was  altijd wel voorzichtig en dan toch pakt het hem dan, maar dan niet hem zelf maar zijn  vrouw.’106  Nabestaande, zoon    ‘Nou kijk, waar ik met dat asbest te maken had, dat was bij dat ziekenhuis in B. Daar was,  daar is de hele operatieafdeling met van die asbestplaatjes, dat plenum, u kent dat misschien  wel, dat is een luchtdicht plafond boven de operatieafdeling, en dat was helemaal afgewerkt  met van die centimeterdikke asbestplaatjes. Dat werd gezaagd, en dat stoof, alsof je in een  korenmolen stond. En ik liep erdoor, ik was uitvoerder, ik werkte er niet eens mee. Ik liep er  gewoon door. Nou ja, hij [de longarts] zegt: ‘Als ze je kleren wast, en ze krijgt wat vezels  binnen, en ze is er kwetsbaar voor…’107  Nabestaande (partner), man 

  Of er bestond al een vermoeden.    102

Interview 6, p. 8. Interview 1, p. 8. 104 Interview 2, p. 2. 105 Interview 5, p. 3. 106 Interview 8, p. 2. 107 Interview 3, p. 2. 103

65

‘Maar zelf had ik het al van een bevriende huisarts gehoord, via mijn broer, dat heb ik mijn  man nooit verteld. En die hoorde dat, dat hij zo met die longen tobde, en met asbest gewerkt  had, en die zei: G., we gaan allemaal dood, zei mijn broer, maar dit loopt slecht af. Want dat  longvlies verhardt door die asbestvezels die er al jaren en jaren inzitten. En op het laatst kun je  geen adem meer halen.’108  Nabestaande (partner), vrouw    Wat waren de motieven om (toch) een aanvraag bij het IAS in te dienen? Wat verwachtte men  bij aanvang van de bemiddelingsprocedure?  

  Financiële overwegingen speelden soms een rol. De kosten die samenhangen met het  inhuren van een advocaat lijken wel een drempel op te werpen.     ‘We wisten meteen dat we de IAS‐procedure in wilden. (..).. zo’n groot bedrijf zet er zo zes  juristen op. Maar dat kunnen de meeste gewone werknemers niet betalen.’109  Asbestslachtoffer (man) en partner  ‘Kijk, en dat was ook al een punt van neem ik een advocaat. Maar je weet wat een advocaat  kost.’110  Asbestslachtoffer, man 

  Voor sommigen leek het meer een principekwestie te zijn, of na verloop van tijd werd het dat. Ze  wilden in ieder geval dat het niet zomaar, ongemerkt, voorbij zou gaan.     ‘Wij kwamen er heel nieuw in hè, want het was plots, het is heel snel gegaan, pas in het  allerlaatste stadium werd alles duidelijk, van hee.. het is asbestkanker. En dan kom je erachter  er is een instantie die ondersteunt bij schadevergoeding, of wat dan ook. Dus gelukkig, dan  hoef je niet heel die weg in. Want anders hadden we het misschien niet gedaan, want dit was  meer symbolisch. (…) We zeiden tegen elkaar: wat doen we? En eh, even kijken.. dat was  eigenlijk wat ik net zei, van ja, het is het symbool, het gaat niet om het bedrag (..) En dan met  het feit van wat bekend is hè, dat die grote bedrijven het eigenlijk al wisten, maar doorgingen,  ik vind dan moet je ook je verantwoordelijkheid nemen zodra er een claim komt.’111  Nabestaande, zoon    ‘Je hoofd staat er gewoon niet naar. En toen heb ik nog mijn zoon gebeld.. wat doen we  daarmee? En toen zei hij eerst ach mama, laat het maar. Laat het maar, we hebben nou zoveel  verdriet al.. en … maar toen was hij net overleden en toen heb ik tegen mijn zoon gezegd:  luister even W., het gaat niet om het geld. Maar ik heb dagelijks meegemaakt hoe papa  gewerkt heeft, hoe hij een hart voor de zaak had.. dat ie alles gegeven heeft en dan weet ik wel  je krijgt daar een salaris voor, maar we hebben van [werkgever] nooit een vriendelijk woord of  een gebaar teruggehad. (…) Nou toen heeft mijn zoon zich toch, via mij, aangemeld. En eh.. ik  gaf er zelf helemaal geen hoop aan. (…) Maar ik vind het nog steeds jammer dat mijn man  zich zelf niet aangemeld heeft (…) ik vond het een soort ja.. menselijke gerechtigheid  eigenlijk.’112    Nabestaande (partner), vrouw    108

Interview 6, p. 3. Interview 1, p. 10. 110 Interview 1, p. 5. 111 Interview 8, p 1. 112 Interview 6, p. 4. 109

66

   

‘Eigenlijk was het een beetje een protest naar de maatschappij die ons met die rotzooi heeft  laten werken, en zonder ons in kennis te stellen, want die wisten het natuurlijk al heel lang, en  als ik je nu kan laten bloeden zal je bloeden ook.’113  Nabestaande (partner), man  ‘Op een gegeven ogenblik wordt het een principekwestie. Hoe langer je erover nadenkt…(…)  Ik moet er iets mee doen! Dit klopt gewoon voor geen meter.’114  Nabestaande (partner), vrouw 

  Zorg voor de partner was een drijfveer.    ‘… op een gegeven moment, toen ik die schadeclaim ging eisen, en dat mijn vooruitzicht was  dat ik nog een jaar, of twee jaar te leven had, dacht ik bij mijn eigen: ho maar wacht even, ik  ben nu 61, en zij moet nog zeven jaar, en dan zit ze op een gegeven moment met vijf,  zeshonderd euro in de maand.’115  Asbestslachtoffer, man    Sommigen verwachtten er eigenlijk niets van, maar meldden zich aan op aandringen van  bijvoorbeeld een familielid.    ‘Wij hadden zelf zoiets van eh… wat maakt het uit allemaal.(..) …. ik heb er veertig jaar  gewerkt, zo veel dingen meegemaakt, dat ik er zeer weinig vertrouwen in had dat er ooit een  cent vandaan zou komen.(…) Ik zei tegen [schoondochter], je kan het proberen, maar dat wordt  toch niks hoor. Dat zei ik wel ja.’116    Asbestslachtoffer, man    ‘Voor de rest maakte het hem niet zo heel veel uit. Hij zei: kijk maar. (…)…In het begin toen  vond ie het een beetje onzin. Kregen we de discussie: ik heb liever dat ik beter word. Ja, dat  weet ik wel, maar dat word je niet. Je wordt niet meer beter, je gaat gewoon dood, klaar. Nou  en dan.. dan komt de werkgeversverantwoordelijkheid.. want die heeft jou aan die rotzooi  blootgesteld… en noem het allemaal maar op, en het is er niet voor niks.. nou bla bla bla en  uiteindelijk zei hij: ga dan maar kijken. (…) Maar anders had ik het evengoed gedaan hoor.  Makkelijk zat.(..) Ik geloof niet dat hij zich daar erg druk om heeft gemaakt.’117    Nabestaande, zoon    ‘In eerste instantie zei [haar man]: ja, daar krijg je toch niks uit. Hij zegt: die zeggen toch dat er  niks is. (..)’118  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer    Behoefte aan erkenning als drijfveer:     ‘Ja, voor mij wel meer. [zag zelf belang van bemiddeling meer dan zijn vader] Maar dat zit meer in  het erkennen van dan dat het puur om het geld gaat. het gaat om de erkenning, denk ik. Ik  denk dat het daar meer zit.’119  113

Interview 3, p. 4. Interview 7, p. 8. 115 Interview 1, p. 4. 116 Interview 2, p. 5. 117 Interview 5, p. 4. 118 Interview 4, p. 11. 119 Interview 5, p. 6. 114

67

   

Nabestaande, zoon 

Eén respondent gaf aan juist wel een verwachting te hebben bij het indienen van de aanvraag  bij het IAS. Deze verwachting werd gekoppeld aan het besef dat alleen het werk de oorzaak  kon zijn.    ‘Met dat wij door hadden dat er een Convenant lag hadden mijn broer en ik wel het idee van  het zal wel lopen zo. (..) Dus wij hadden wel de verwachting dat het wat zou opleveren. Voor  ons was het duidelijk (…) dus wij hadden wel het idee van dat gaat goed komen, maar niet  van het moet per se, want anders. Dus eh… ja we hadden wel een verwachting. (..) Vooral ook  omdat we zeker wisten: onze moeder heeft gewoon nooit met asbest gewerkt of er zelf iets  mee gedaan. Dus ja, er moet een verband zijn mét. Dus dan denk je van ja… het is toch een  logische zaak. En dan is de verwachting dat het gaat lukken misschien groter dan wanneer je  geen idee hebt hoe het gekomen is.’120  Nabestaande, zoon   

De behoefte te voorkomen dat anderen hetzelfde lot treft kwam zeer duidelijk als drijfveer  naar voren.    ‘En weet je, het gaat niet om het geld of zo. Maar het gaat gewoon om.. [denkt even na] .. dat ze  erkennen.. (..) dat er iets is. En hij zegt ook iedere keer.. hij zegt: voor mij maakt het niet meer  uit. Maar al die jonge collega’s..(..) hij zegt als ik maar voor elkaar zou kunnen krijgen dat er  voldoende bescherming in iedere politieauto ligt… dan is de missie geslaagd.  hij zegt voor  mij.. ik heb het. Het wordt er niet meer anders van.’121  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer  ‘Dus voor ons was het puur van okee hè, en als dit ook bij een werkgever ligt, de schuld,  grotendeels of helemaal, dan is het fair dat daar een gebaar komt, en als er dan een instantie is  die van overheidswege daar neer is gezet, of samen met de overheid, dat weet ik niet precies,  dan mag je toch hopen dat als er een Convenant is, dat alles volgens het Convenant gaat. Maar  als dan zo’n verzekeraar komt met de mededeling van: ja maar dat doen we niet.. voor zo’n  klein bedragje eigenlijk hè.. dan denk ik ja, wacht even, dit is niet de bedoeling van de reden  waarom het is ingesteld. Daarom denk ik dat ik toen die mail ook schreef, dat moet gewoon  op de goede manier gaan. Is het niet voor ons, dan is het wel voor de mensen na ons.’122  Nabestaande, zoon    ‘De verwachting was nul komma nul. Maar ik had er wel de gedachte bij van.. moet je  luisteren.. ehm.. als je helemaal niets doet dan is van vandaag of morgen het hele proces dood.  En ik ging daarvan uit, ik zei mijn zoon is bij de politie, en een neef die erbij zit, allemaal nog  jonge jongens.. (..).. ook de collega’s die ik dus hier had, en waarvan ik dus ook zei van moet je  luisteren, er komen straks zo veel nieuwe jongens, van die jonge honden….(..) Denk eens heel  goed na voor de toekomst! Er wordt overal geïnvesteerd, zo godsgruwelijk veel geld over de  balk gegooid aan goedbedoelde rotzooi waar je eigenlijk heel weinig mee kunt.. ja? Maar..  fatsoenlijke beschermende kleding ..  (..) Dat was eigenlijk een hele sterke drijfveer. (..) Dat  was voor ons heel belangrijk. En ook dat mensen zich er überhaupt van bewust worden hoe  gevaarlijk het is, welke risico’s ze lopen.’123  Asbestslachtoffer, man  120

Interview 8, p. 9. Interview 4, p. 7. 122 Interview 8, p. 1. 123 Interview 4, p. 11. 121

68

De beleving gedurende de bemiddeling    De vraag naar de rol/houding van de werkgever maakt veel los. In positieve zin:   

   

‘…ze hebben nu wel regelmatig een moment van hoe is het met iedereen? Dat sociale, dat is  wel veel verbeterd. Dat was eigenlijk niet zo, eerder. (..)’124  Nabestaande (partner), vrouw 

Minder positief:    ‘[Werkgever] was in het verleden altijd een heel sociaal bedrijf. En of je nou wat misdaan had,  je had bijvoorbeeld laten we zeggen gestolen, dan werd je altijd de hand boven het hoofd  gehouden. Maar dat was de laatste jaren… toen was dat niet meer zo.’125  Asbestslachtoffer, man   

Er waren zeer boze, gekwetste gevoelens. Dat speelde vooral een rol als de werkgever de  lezing van het slachtoffer/de nabestaanden ontkende of weersprak.    

 

‘Wat ons het meest geïrriteerd heeft is dat je voor leugenaar uitgemaakt wordt. (..) Dat is iets  wat het meeste zeer doet. (..) het kan altijd gebeuren.. en wij zijn wat dat betreft heel reëel,  maar die afwikkeling van het politiegebeuren… het is belachelijk..! (..) Schandalig. (..) gewoon  de behandeling, zoals je gewoon behandeld wordt. (..) Hoe het is opgepakt, dat heeft ons heel  veel zeer gedaan. Dat je…ik bedoel, je bent altijd volop in dienst geweest, hij was altijd degene  die als er iets moest gebeuren dat oppakte, als er om vijf voor vijf een melding kwam van een  zwaar ongeval, nou.. dan belde hij op van nou, zet het eten maar weer in de magnetron, want  ik ga eerst … en dat wisten ze ook, en dan krijg je dit…nou, dat viel ons zo rauw op ons  dak..(..) Puur dat liegen eromheen.’126  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer    ‘En dan krijg je dus allerlei korpsblaadjes om de zoveel tijd en dan staat daar met hele grote  woorden in van eh.. ‘korps ** blinkt uit in integriteit!’. Nououou!!!!! Dan plof ik gewoon.’127  Asbestslachtoffer, man      ‘Ik kan het toch niet van de melkboer krijgen? Ik kan het alleen van dat werk krijgen.’128  Asbestslachtoffer, man    ‘En toen dacht ik… hufters… daar kan ik dus niet tegen hè. Als je een kerel bent dan stap je in  de auto, dan rij je hier naartoe, en dan zeg je joh, het is heel triest, we hebben er echt nooit bij  stilgestaan dat dat zou kunnen gebeuren, maar het is gebeurd, maar we gaan direct zorgen dat  er aandacht aan besteed wordt voor de jongens die nog op straat zijn.’129  Asbestslachtoffer, man   

124

Interview 7, p. 9. Interview 1, p 3. 126 Interview 4, p. 3. 127 Interview 4, p. 13. 128 Interview 2, p. 8. 129 Interview 4, p. 10. 125

69

‘Ja, weet je waar ik altijd het meeste moeite mee heb? Zo’n groot bedrijf, en dat ze zich dan zo  druk maken om een voor hun zo klein bedrag. Dat is dus wat ik niet begrijp.’130  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer    ‘Hij zegt: mag ik je na de vakantie terugbellen? Of zal ik een kop koffie komen drinken? En ik  zeg ja, je bent altijd welkom. Zegt ie op het eind: o ja, doe je het district een proces aan de  broek of niet? (..) En ik zeg: vuile hufter! En toen heb ik gelijk de hoorn erop gegooid. Ik was  zo.. zo … kwaad!’131  Asbestslachtoffer, man   

Teleurstelling over (het uitblijven van) berichtgeving van werkgeverszijde was er ook. Het  wordt door deelnemers pijnlijk gevonden als de werkgever niets van zich laat horen, of zich  er met een standaardzinnetje vanaf maakt.     Nee, helemaal niks [van gehoord]. Alles is altijd via via gegaan. [Vond hij dat erg?] Nou… later  niet meer. Ja, er is wel een keer een briefje geweest, maar daar stond een klein lullig zinnetje  in… misschien.. als ze het in het begin hadden gedaan… want toen ze er op een gegeven  moment een advocaat op zetten… toen had ik wel iets van eh.. laat nou maar zitten.   Asbestslachtoffer, man    Maar ik vond het ook niet mooi dat er geen enkel briefje terugkwam van [werkgever]., dus.. het  geld stond ineens op mijn giro, al heb je maar twee regels.. ‘het spijt me’ en ‘nog  gecondoleerd’..  Nabestaande (partner), vrouw    ‘…dat ze in zo’n briefje zeggen het is een beetje lullig dat je het hebt, nou, klaar. Maar verder  is er nooit iemand geweest. (…) .. Ze hoeven niet elke dag bij mijn deur te liggen, zo is het niet.  En dan begin je op een gegeven moment al een beetje een eh… starre houding te krijgen …(…)  en dan denk je wel: nou, wacht maar.’132  Asbestslachtoffer, man 

 

 

‘Nou, echt de grote directeuren die hebben zich niet laten zien. (..) allemaal zo zakelijk als het  maar kan. Ook later, met de begrafenis, gingen ze iets vertellen wat helemaal niet bij hun past.  Maar dat weet ik dan niet, maar bij een ander komt dat wel zo over. Maar bij mij niet. (..) [Haar  man] heeft het wel eens kwalijk genomen dat bepaalde mensen niet geweest waren. (..) dat  heeft hij wel als kwalijk gezien. (..) Met zijn chef wel hoor, daar hebben we regelmatig contact  mee gehad. Maar daar weer hoger… die mensen die kende hij ook, daar had hij wel meer van  verwacht. Dat heeft hem wel zeer gedaan. En je bent daar al zo lang aan het werk. [….] Dat  weet ik nog wel, dat heeft hem echt zeer gedaan.’133  Nabestaande (partner), vrouw    ‘.. dat [werkgever] dan geen twee regeltjes schrijft van eh.. helaas is uw man door de asbest ziek  geworden… geen enkel woord. En dat vind ik zo hard.’134  Nabestaande (partner), vrouw 

    130

Interview 1, p. 3. Interview 4, p 10. 132 Interview 1, p. 10. 133 Interview 7, p. 9. 134 Interview 6. p. 9. 131

70

Expliciet: bij een betere communicatie zou misschien zelfs geen claim zijn ingediend.     ‘Kijk, als ze op een gegeven moment gezegd hadden: je mag blijven werken, kijk maar zo ver  het gaat (…) , maar als er wat met jou gebeurt, zorgen wij, werkgever, financieel voor een  bijdrage voor je vrouw. Tot ze 65 is. (…) Dan had ik nooit over geld zitten zeiken.’135  Asbestslachtoffer, man   

De behoefte om serieus genomen willen worden, goed geïnformeerd te worden. Er lijkt soms  al veel mis te zijn gegaan in de relatie werkgever/werknemer.    ‘Pas later begreep ik dat ik in principe niet had hoeven werken, die drie ochtenden. Dat  hadden ze mij nooit verteld. En ik wilde werken, dus het had me niet uitgemaakt. Maar ik had  het willen wéten, daar gaat het om!’  Asbestslachtoffer, man 

  De vraag naar de beleving van de opstelling van betrokken aansprakelijkheidsverzekeraar  expertisebureau maakt eveneens veel los. De manier waarop gecommuniceerd wordt lijkt  soms belangrijker dan de uitkomst. Dit lijkt een behoefte aan procedurele rechtvaardigheid  te zijn.    ‘Ja, die ziet een dossier liggen en die denkt hoe kom ik hier zo uit dat ik niet moet betalen. (…)  Hij zette me voor leugenaar. (…) ik snapte dat ook helemaal niet, ik snapte wel dat hij bij een  verzekering zat en dat ie en dat zijn hoofdtaak was van eh, jongen probeer dat je niet moet  betalen, dat dat zijn hoofdtaak was, maar dan hoeft ie me nog niet voor leugenaar te zetten.  (…) ‘Wij gaan niet over tot betaling, want u bent te laat, of dit, of dat..’ dan had ik gezegd: hij  heeft gelijk, ik ben te laat.. (…) dan was ik gewoon gestopt. (…) Het was de manier waarop hij  dat deed. Dat raakte me zo diep. Van.. ik vertel het verhaal eerlijk, ik hou niks onder de tafel,  ik vertel je precies hoe het gebeurd is.’136  Nabestaande (partner), man 

  ‘Want kijk, als er een Convenant is, als je dat zo leest dan denk je: Nou, dat is goed geregeld,  hè, dat is netjes gedaan, waarmee je een hoop ellende vermijdt doordat jullie het voor een deel  overnemen, dat is gewoon heel prettig, en als dan een eerste reactie is van degene die  aansprakelijk gesteld wordt zo van: dat doen we niet, dan is dat toch snel, en wetende dat  verzekeringsmaatschappijen dat soms doen… want de helft die laat het dan erbij zitten en de  andere helft niet, dat is de helft verdiend. Ja dan… daar kan ik niet tegen. Doe het dan  inhoudelijk, en laat dan zien: kijk, jullie komen niet in aanmerking, dat was wat anders  geweest. Maar dit was een hele snelle reactie. (..) het is toch alleen maar goed als het dan eens  aan de orde wordt gesteld [in de Tweede Kamer]. Als je het daar een keer neerlegt, want een  herenakkoord is wel een akkoord.’137  Nabestaande, zoon 

  ‘Ja.. ik had het al helemaal afgeschreven. Ik was alleen maar heel boos op die meneer S. Heel  boos. En dan niet eens.. als ie gezegd had van we leggen het naast ons neer, we vinden het  geen reden, hij is te laat, of weet ik veel wat… maar hij moest niet zeggen dat ik daar niet  gewerkt had, want dat is… hij zei eigenlijk: je liegt.(…) En dat ergerde mij het meeste. Dan heb  je alles aangedragen! Op een keer houdt het op. Ik bedoel: wat moest ik nou nog meer doen ..  135

Interview 1, p. 4. Interview 3, p. 7. 137 Interview 8, p. 5. 136

71

ik heb alles erbij gehaald. En dan nog zeggen van .. heb je er wel gewerkt? Dan vraag ik me  toch af: waar moet ik dan ophouden? Wat moet je dan aandragen. (…) Ik was vreselijk kwaad.  Ik dacht: wat een smiecht is dat. En dan even.. verdringt dat alles, en dan richt je je helemaal  op die persoon. Van man.. wat ben jij voor man. Wat moet ik nou nog meer aandragen om jou  te overtuigen. Want je wíl niet overtuigd worden.’138  Nabestaande (partner), man 

  ‘(..).. want het zijn niet de bedragen voor zo’n verzekeraar, eigenlijk [het ging alleen om de  normbedragen voor materiële schade en eventuele bovennormatieve schade, omdat zijn moeder de  werkgever in kwestie niet bij leven aansprakelijk heeft gesteld], maar dat ze dan toch nog even dat  proberen… dat vond ik toch ongepast.. dat was eigenlijk de hoofdreden voor die actie [het  voornemen het op de politieke agenda te zetten], van wacht even..’139  Nabestaande, zoon 

  Verzekeraars worden gewantrouwd. Men had het gevoel dat de zaak opzettelijk getraineerd  werd om zo kosten uit te sparen.     ‘Die kijkt wat ie eruit kan pikken wat voor hem gunstig is. En dat zal wel zijn zo min mogelijk  uitkeren.’ 140  Asbestslachtoffer, man 

  ‘Doen die verzekeraars dat niet met het oog op.. misschien vinden ze ze [getuigen] niet en dan  hoeven wij niet uit te keren? (…)  ik heb een idee dat ze er toch een beetje op rekenen dat dat  kan gebeuren en dat dat weer geld uitspaart.’141  Nabestaande (partner), vrouw 

  Het gevoel dat de situatie niet serieus wordt genomen:    ‘ik krijg de indruk dat daar bij [door werkgever ingeschakeld expertisebureau] ook wordt gedacht:  nou ja die man is 82 geworden.. maar ik, ik .. het gaat mij om dat  vreselijke ziekbed, van dat  half jaar ziek zijn, vreselijk lijden, zo aan je eind te komen, dat speelt bij mij de hoofdrol. Niet  dat je met 82 jaar dood gaat, dat weet je.. dat komt een keer. Maar ik persoonlijk heb dit ook  aangekaart als antwoord op dat vreselijke einde van zijn leven.’142  Nabestaande (partner), vrouw’ 

  Aan de werkwijze van het IAS wordt de wijze van communiceren gewaardeerd.   

   

‘Dat is me opgevallen… en dat mag je ook doorgeven.. want het is gewoon niet leuk waar je  het over hebt, en als dan het contact prettig is.. daar moet je maar geluk mee hebben.’143  Nabestaande (partner), vrouw  ‘Er werd altijd vlot gereageerd. Dat is heel belangrijk. (..) want je hebt gewoon niet heel veel  tijd. (..) Er werd steeds heel snel gereageerd, en persoonlijk. Dat was fijn. Dat gebeurt de  laatste tijd niet veel meer.(..) En het is zo belangrijk. Het is voor mensen zo belangrijk! (..)  

138

Interview 3, p. 11. Interview 8, p. 1. 140 Interview 4, p. 10. 141 Interview 6, p. 6. 142 Interview 6, p. 8. 143 Interview 7, p. 6. 139

72

Als je je niet in kunt leven dan moet je zulk werk niet doen.’144  Asbestslachtoffer, man + partner   

Het gegeven dat de belasting zo gering mogelijk wordt gehouden, wordt als prettig ervaren.     ‘.. dat was heel prettig. Want het betekent eigenlijk dat je een stuk van de last van het regelen  kwijt kunt. En als je steeds… stel ik had zelf de strijd met die verzekeringspersoon  aangemoeten over dat het niet te bewijzen was… dat is natuurlijk wel heftiger. Het is heel  prettig als je het dus neer kunt leggen … je denkt die hebben dat vaker gedaan, het is  vertrouwd, het is in goede handen, dat is heel prettig. En in die zin is het heel goed, een heel  goede methode om het zo te kunnen doen. En ja, volgens mij.. onze contacten waren veel via  de mail… dat ging eigenlijk heel soepel, dan moet je er even aan denken: o ja, dat moet ik even  doen, en dan is het klaar, dan gaat het weer een paar weken… het was voor mij ook niet  belastend. En dat is wel prettig, want dat zijn toch wel de risico’s die je dan hebt, iedere keer  die confrontatie, en als het dan moeilijk gaat, wat eerst het geval was, dan is het zó minimaal  belastend. En dat vind ik prettig. (..) Het is ook fijn dat er wordt meegeleefd, dat je het gevoel  hebt dat er iemand aan jouw kant staat.’145  Nabestaande, zoon 

  Serieus genomen worden, op persoonlijke wijze tegemoet getreden worden wordt prettig  gevonden.     ‘… dat ging heel goed, daar hebben we geen negatieve gevoelens over. Je voelt je geen  nummer. Je wordt als mens behandeld.’146  Asbestslachtoffer, man 

  Het belang van procedurele rechtvaardigheid.    ‘.. je voelt je gehoord. Het is eh.. persoonlijk. (…) Je bent niet een nummer of zo. (…) Ik denk  dat het hem daarin zit. Je wordt heel erg serieus genomen. En dat is gewoon heel belangrijk.  (…).  ik denk dat menig instantie er een voorbeeld aan kan nemen. Hoe dit gaat. (…) Even los  van de uitkomst. Ik heb mijn positiviteit gebaseerd op het proces en niet zozeer op de  uitkomst.’147  Nabestaande, zoon. 

  En ook het financiële aspect speelt een rol.     ‘En het is natuurlijk ook wel fijn bij het IAS dat je niet bij de eerste brief die verstuurd wordt  meteen vijfhonderd eurootjes moet betalen.’148  Asbestslachtoffer, man 

  Houding ten opzichte van werkgever over de asbestblootstelling    Opmerkelijk genoeg reageerden de respondenten allen tamelijk laconiek op de vraag of zij  boos op hun werkgever waren over de blootstelling op zich, zelfs als zij zich realiseerden dat  144

Interview 4 p. 14. Interview 8, p. 8. 146 Interview 1, p. 6. 147 Interview 5, p. 10. 148 Interview 1, p. 10. 145

73

de werkgever op een bepaald moment geweten moet hebben dat het werken met asbest  schadelijk voor de gezondheid was.     ‘Ja, of zij het wisten… dat weet ik ook niet, maar in ieder geval het was wel bij doktoren en  zo.. moet het wel bekend zijn geweest. (…) die werkgever…daar kan je nou wel kwaad op  wezen, maar die liep ook maar aan de leiband. Die wist ook niet beter.’149  Nabestaande (partner), man 

  ‘Nee, dat was nu eenmaal zo.’150  Asbestslachtoffer, man   

 

‘… en hij had verder geen wrok of zo, naar de [werkgever] toe. (…) Nee, niks. Het was hem  overkomen.’151  Nabestaande, zoon 

  Wel boosheid over dat die werkgever er geen lering uit lijkt te hebben getrokken.    

 

‘Nee.. dat [boosheid, woede] is meer in het algemeen.. dat hem dit overkomen is. (..) Nou, ik  vind het wel kwalijk… er gebeurt verder niks! Ze hebben de schadeclaim dan afgehandeld, en  als je nou weer in die transformatorhuisjes komt is het er nog. En dat vind ik wel kwalijk,  omdat het een hele grote maatschappij is.(…) Het is misschien maar 1% van alle werknemers  die ziek worden, maar elke werknemer is er een teveel denk ik toch. Terwijl je weet dat het  kankerverwekkend is. Je kunt beter voorkomen dan genezen.’152  Nabestaande (partner), vrouw 

  Niet boos over de blootstelling, maar wel over de manier waarop de zaak is behandeld.   Of vinden dat wel verantwoordelijkheid genomen moet worden.        

‘Ik ben eerder boos om hoe .. dat ze dus zeggen van eh.. we hebben alle middelen verstrekt.’153  Asbestslachtoffer, man  ‘Nou.. een fout.. ik zie het niet als een fout. Want volgens mij hebben ze.. ik denk.. als ze het  hadden geweten hadden ze het niet gedaan. Volgens mij heeft geen enkele werkgever in die  periode, maar dat is een aanname, z’n werknemer bewust blootgesteld aan asbest. Niet zo van  we weten dat het kwaad kan, over dertig jaar gaat ie door, maar laat maar zitten. Dat geloof ik  dus niet. Dus wat dat betreft neem ik ze ook niks kwalijk. Maar wel het feit.. uiteindelijk ben je  gewoon verantwoordelijk.’ 154  Nabestaande, zoon 

  ‘… in die zin was het gewoon geen goed bedrijf. Dat wist ik al. En dan is de emotie niet zo  heftig als je daarna merkt van ja, inderdaad, kijk, dus ehm.. mijn beeld was al niet zo positief  van die firma, maar ja… nee er kwam niet heel veel extra emotie bij, want dat is al zo lang  geleden. Je kan er helemaal niks meer aan doen. En het is natuurlijk ook al lang geleden dat  het laatste bedrijf zei: we doen wat voorzichtiger met dat asbest. Dat is natuurlijk ook al heel  149

Interview 3, p. 12. Interview 1, p. 9. 151 Interview 5, p. 4. 152 Interview 7, p. 8. 153 Interview 4, p. 12. 154 Interview 5, p. 6. 150

74

lang geleden, dat men daar onvoorzichtig mee omging. Tenminste, daar ga ik even vanuit.  Dus het is al wel ver in het verleden terug en dat maakt het ook… kijk als het nu nog steeds zo  zou zijn dat vandaag de dag bedrijven zeggen van nou, we werken met asbest en eh.. maakt  niet uit, dan blijft het wel meer, die emotie. Maar omdat toch al nu erkend is van nou, dat ligt  in het verleden, ja… ligt die emotie ook wat meer terug.’155  Nabestaande, zoon 

  Houding ten opzichte van de overheid     De overheid wordt wel wat kwalijk genomen.     ‘Ze wisten in 1930 al dat het kankerverwekkend was! En dat ze het altijd ontkend hebben, dat  vind ik gewoon heel kwalijk, dat mag gewoon niet.’156  Nabestaande (partner), vrouw 

  ‘Die moeten dat geweten hebben. Die hebben toch contact met de medische zorg. Dus die  moeten dat geweten hebben, die hebben gewoon de mensen voor de zwijnen gegooid.’157  Nabestaande (partner), man 

  De overheid wordt ervan verdacht economische belangen zwaarder te hebben laten wegen  dan de gezondheid van mensen.   

 

‘Ja, dat is altijd een machtspositie geweest. En kijk naar Canada, Canada ontkent het nog  steeds. Nou, dan denk ik van.. waar gaat dit nou over! Het gaat om mensen! Gezondheid is  toch het belangrijkste. Laat die mensen het zelf maar eens overkomen, hoe hard schreeuwen  ze dan! Zo is het toch! Het gaat alleen maar om geld!’158  Nabestaande (partner), vrouw 

  Zijn de verwachtingen die men aan het begin van de procedure had ingelost, of   veranderd?    Geld lijkt inderdaad geen drijfveer te zijn geweest, nu blijkt het te zijn gegaan om  openbaarheid, iemand die iets doet.    ‘Ik verwachtte er niets van, dus ik verwachtte ook niet meer dan dit. Het is gewoon wat ik  wilde, openbaarheid, laat de wereld het weten, en er is iemand die wat voor me doet in dit  streven. Maar wat moet je meer doen?’159  Nabestaande (partner), vrouw 

  Erkenning, het lijkt hier in de zin dat de zaak serieus wordt genomen, dat er aandacht aan  geschonken wordt.     ‘Dat je erkend werd. (..) en dat ook het probleem erkend werd. Dat je het hele zaakje daar  neerlegt, en dat het helemaal erkend wordt. Is. Door jullie bedrijf. En dat doet je dan toch wel  155

Interview 8, p. 7. Interview 7, p. 8. 157 Interview 3, p. 8. 158 Interview 7, p. 8. 159 Interview 6, p. 9. 156

75

goed, als aan de andere kant iemand je voor leugenaar uit staat te maken. En dan nog meer  dat jullie je daar zo voor hebben ingespannen. (…) Of er wat uitgekomen was of niet. Ik had  nergens op gerekend. En eigenlijk, als ik nou heel eerlijk ben, zat ik daar zo mee? Nee. Nee.  Daar zat ik niet zo geweldig mee. (…)van jullie bureau heb ik een hele positieve indruk.. ook  als het niks was geworden. Maar kijk.. iemand kan z’n eigen inspannen voor iets, maar niet  alles lukt. Maar om die inspanning die jullie gedaan hebben, dat was geweldig.’160  Nabestaande (partner), man 

  Weer erkenning, meer in de vorm van een soort verklaring voor recht:    ‘Het is maar een heel klein stukje. Dat een bedrijf zegt: wij waren fout.. ja dat wist ik zelf ook  al hè. Eh… dat maakt niet zo heel veel uit. Wel dat er recht gedaan is in de zin van het is  erkend, dus formeel is het ook zo gegaan, maar voor de emotie daarna, en het verwerken..  nou ja, als het nou niet gelukt was… dat had ik het gevoel gehad van dit kan niet. Dan is het  denk ik moeilijker. Als het wel lukt, dat is heel wrang misschien, maar dan draagt het ook  maar een klein beetje bij. (..) het geeft inderdaad een stukje rust en dan is het klaar. Emotioneel  begint het dan natuurlijk pas, maar het is dan wel afgehandeld.’161  Nabestaande, zoon 

  De vraag naar wat de schadevergoeding (heeft) betekend maakt veel los. Een soort  gerechtigheid, na een leven lang werken en nu deze ziekte:    ‘Als we nu in onze camper rijden, dan denk ik wel eens: bedankt! (…) en dan heb je het geld,  en zo’n camper, en dan kan je samen nog even lekker weg, en genieten… ja, ik was een maand  in de VUT en dan krijg je zoiets te horen! Heb je je leven lang gewerkt! Toen zei die arts: een  half jaar geef ik je. En nu is het al twee jaar. Dus we zijn dankbaar.’162  Asbestslachtoffer, man 

  Terecht dat het geld is ontvangen, maar veel zegt het verder niet, en het maakt zeker niet  goed wat er gebeurd is:  ‘Dat geld heb ik nog niks van gebruikt. Maar al mijn spaargeld is wel op. [….] En ja.. recht is  recht. (..) Maar ja, maar goed, ik krijg hem er niet mee terug. (..) anders was het ook wel raar  geweest. Je erkent een fout, maar niet de gevolgen op willen lossen…(..) Maar ach… je blijft  daar toch mee aan de gang. Het leven is niet meer zo leuk. Het had gewoon niet mogen  gebeuren.’163  Nabestaande (partner), vrouw 

  Geld levert wel een soort satisfactie op, maar er is ook behoefte aan een vaststelling van wat  er gebeurd is, een soort erkenning:    ‘Nou ja, het is op een gegeven moment wel een voldoening natuurlijk, als je je gelijk haalt.  Kijk, en dat is nog geeneens schuld bekennen, want indertijd wisten zij het ook niet. (..) Maar,  zeg dan op een gegeven moment:ja, goed, dat is gebeurd. Maar ik heb nog nooit wat  gehoord!’164  Asbestslachtoffer, man  160

Interview 3, p. 12. Interview 8, p. 9. 162 Interview 2, p. 9. 163 Interview 7, p. 9. 164 Interview 1, p. 3. 161

76

   

Geld lost praktische problemen op:  ‘Maar goed, we hebben er wel dingen mee gedaan… de voortuin hebben we zo laten doen dat  hij die nu zelf nog bij kan houden. En de oprit moest opnieuw gelegd, en die hebben we  breder gemaakt, zodat hij.. hij heeft inmiddels zo’n klein scootmobieltje.. dat kan achterin de  auto, dat kunnen we inklappen, gaat ook mee op vakantie.. dat is super. Dus dat is wel fijn,  van dat geld. (..) je hebt dat geld gekregen, doe er iets mee waar je wat aan hebt!’165  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer 

  ‘Maar om te zorgen dat partners bij elkaar blijven, ja, als het dat net haalt, dan is het .. dan  vind ik het een mooi bedrag. (..) zeker als bijvoorbeeld kinderen in het buitenland wonen, of  als mensen geen kinderen hebben, en ze financiële moeilijk zitten, met een klein pensioentje,  en dit gebeurt dan, ja die hebben echt een materieel groot probleem. Dan is dit wel handig  hoor.’166  Nabestaande, zoon 

  Niet meer dan billijk dat er een vergoeding staat tegenover de kosten die de ziekte met zich  brengt:    ‘En kijk, indirect, in zoverre, het geld, als ie dit [de ziekte] niet had gekregen, dan was ie er  gewoon nog geweest. Denk ik. (…).. ja misschien had ie wel wat anders gekregen, maar even  normaal gesproken, heeft ie dikke pech gehad dat ie met die rotzooi gewerkt heeft. Nou en  dan is het natuurlijk wel zo, het kost allemaal zat…(..)  dat vind ik wel zo billijk, dat daar dan  een vergoeding tegenover staat.’167  Nabestaande, zoon 

  ‘Maar ja, je hebt het, en je hebt de ellende ervan, je hebt er niet voor gekozen, nou kies je er  nooit voor natuurlijk, maar uiteindelijk, ja.. je hebt er niet voor gekozen, het is  werkgerelateerd… ja, dan heb je uiteindelijk als werkgever een verantwoordelijkheid.’168  Nabestaande, zoon 

  Maar leed valt niet in geld uit te drukken.    ‘Als die normbedragen rond de vijftig, zestigduizend zijn en iemand is net met pensioen en  leeft nog een paar jaar maar heeft veel last van de ziekte en daarna eindigt het.. ja, geld kan  dat nooit vergoeden. Dus in die zin, ja, dat vind ik. Als iemand nou ehm… heel weinig  financiële middelen heeft hè, een partner van iemand die deze kanker heeft, en die zou  daardoor wel zijn of haar partner in huis kunnen houden en verzorgen, dat het nog doenlijk  is, en niet dat het niet meer gaat en ze moeten uit elkaar, dan vind ik het wel belangrijk dat dat  bedrag toereikend is. Dus als het dat is, dan is het wel een groot goed. Maar voor de emotie  kan het nooit genoeg zijn.’169  Nabestaande, zoon 

  ‘Dat smartengeld, ach weet je, daar heb ik mijn vader niet voor terug (…) ja, zo van:  fantastisch, wat gaan we ermee doen, gaan we er een auto van kopen, of een vakantie van  165

Interview 4, p. 8. Interview 8, p. 7. 167 Interview 5, p. 7. 168 Interview 5, p. 4. 169 Interview 8, p. 6. 166

77

nemen. Nee, daar zit het voor mij niet in. Maar ik denk, je hebt al zo veel ellende, je gaat  iemand verliezen door de asbest, en dan zou je ook nog eens ellende kunnen krijgen doordat  je financieel in de problemen komt, daardoor. (…) . dat je er budgetneutraal uitkomt. Even  simpel gezegd.’170  Nabestaande, zoon 

  ‘Nou dat het een goedmakertje is wil ik niet zeggen. Maar ja, het maakt wel eh.. wel wat goed.  Omdat we er niet voor gekozen hebben. (…) Meer het erkennen. Het geld heb je er in  principe.. in eerste instantie.. bij dan. Ik kan niet voor een ander praten natuurlijk. Maar ja, dat  is het kromme ervan. Want in Nederland zijn de regels nu eenmaal zo. En wij hebben altijd  gewerkt, we hebben geen kinderen gehad. Dus dan heb je een hele andere manier van leven  hè. Ik heb hier niet voor gekozen!. Ze mogen verder alles van me hebben, al dat geld mag je  ook hebben. Zoals gisteren ook, dan zie ik mijn buurman ook, met die camper weer.. en dan  denk ik van.. wat gemeen eigenlijk… [ze schiet even vol]. En dan denk ik van godverdorie.. (..)  Dat is gewoon afgenomen ja.’171  Nabestaande (partner), vrouw 

  Schadevergoeding als vergelding.    ‘Nou, ik had ze nog best anderhalve ton meer af willen pakken hoor! [maar gaat het dan om het  geld, of om het afpakken? Na enig nadenken:] ..om het afpakken.’172  Asbestslachtoffer, man 

  ‘Het is een soort wraakactie hè. (…) ik denk gewoon door hoe ze je in de loop der jaren  behandeld hebben. (…) Dat is eigenlijk waar het om gaat.’173  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer 

  En het moet ook een keer klaar zijn:     ‘Maar ik denk ook: het heeft natuurlijk dik een jaar geduurd, en dat je dan ook een bepaalde  berusting in de situatie hebt. En dat je dan denkt: nu is het in ieder geval financieel beter te  behappen.’174  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer 

  Schuldgevoel ten opzichte van anderen in een vergelijkbare situatie, die geen  schadevergoeding hebben ontvangen:    ‘Ik denk dat ik er soms juist moeite mee had, ten opzichte van andere weduwen. Dat heb ik  ook gezegd toen ik het kreeg. En ik denk het nog wel eens. (…) Maar nu vraag ik mensen.. [om  klussen te doen die haar man vroeger deed] en daarom ben ik nu blij dat dat geld er is, want ik  betaal gewoon. (…) en als het er niet was geweest hadden we ook wel rondgekomen, op een  andere manier. Dan had ik het anders opgelost. Maar daarom vind ik het dus naar andere  weduwen toe.. (..) schuld! (..) . dat ik dat geld had (..) ja, nou dat mag ik toch voelen?’175  Nabestaande (partner), vrouw  170

Interview 5, p. 7. Interview 7, p. 7. 172 Interview 1, p. 7. 173 Interview 1, p. 7. 174 Interview 1, p. 7. 175 Interview 5, p 9. 171

78

Het geld niet willen hebben:    ‘Want eerlijk gezegd… dat geld dat heb ik verdeeld onder mijn kinderen… ik denk ik hoef dat  niet.’176  Nabestaande (partner), vrouw 

  Het geld niet in verhouding vinden staan tot het gebeuren:     ‘Dat geld….. toen ik het kreeg dacht ik nou ja, goed, het is meegenomen en het is leuk voor  mijn kinderen, maar achteraf denk ik: het is een peulenschilletje. Het is een peulenschilletje.’177  Nabestaande (partner), vrouw 

  ‘Daar moet je het dan mee doen, dan heb je … dan ga je dood. Ik vind dat een bedrag van niks  eigenlijk [normbedragen voor materiële schade, zonder smartengeld]. Maar goed, in dat akkoord [het  Convenant] is dat wat eruit komt, da’s de andere kant dan weer.’178  Nabestaande, zoon 

  ‘Het zou beide iets hebben betekend. De erkenning, het nemen van verantwoordelijkheid is  heel belangrijk, maar als ze zeggen ja, sorry, het is onze schuld, hier heb je tien euro, dan telt  dat emotioneel niet. Dan telt het niet als erkenning. (..) er zit wel een relatie tussen. Tussen het  bedrag en het geven van de erkenning, maar niet meer dan dat. (..) Als het dus zeer veel tekort  zou schieten ten opzichte van wat de kosten van de verzorging feitelijk zijn, dan zou ik zeggen  in zijn algemeenheid van ja, dan past het niet. Dan is het wel belangrijk dat het bedrag in ieder  geval op dat niveau zit.’179  Nabestaande, zoon.  

  Erkenning door de overheid:    ‘Dat is wel een soort erkenning door de overheid. [Over de tegemoetkoming van de SVB]180  Asbestslachtoffer, man 

  Herstel van geschonden rechtsgevoel:    ‘  ik vond dit zó een nette oplossing.. de verzekering die weigerde, en zij zijn daar toch in  gesprongen, nou dat vond ik een herenoplossing. (…) Ik heb het heel, heel erg gewaardeerd.  (…) ik dacht van.. er zijn toch ook nog nette mensen.’181  Nabestaande (partner), man 

  Woede die er juist door werd aangewakkerd:    ‘Ja, stond er zo’n heel verhaal, dat ik zo’n goeie collega was geweest, en dat ze daarom uit  coulanceoverwegingen bereid waren om… nou… daar werd ik ook helemaal.. nou.. daar  word je echt boos over. (…) nou, die [woede] is een beetje toegenomen! [door de coulancehalve 

176

Interview 6, p 6. Interview 6, p. 9. 178 Interview 8, p 5. 179 Interview 8, p. 6. 180 Interview 1, p. 9. 181 Interview 3, p. 10. 177

79

regeling die werkgever bereid was te betalen zonder aansprakelijkheid te erkennen] Zo van eh.. fft  [maakt een wegwuifgebaar] die draai die ze eraan gaven.’182  Asbestslachtoffer, man 

  Geld als genoegdoening (satisfactie), maar ondergeschikt aan andere behoeften: erkenning,  voorkomen dat het weer gebeurt, dat er geen lering uit wordt getrokken.     [En als nu de volledige normbedragen waren betaald, zonder dat aansprakelijkheid was erkend, had dat  uitgemaakt? ‘Nou, eh… enerzijds misschien een klein beetje als genoegdoening, maar  anderzijds… ik had veel liever gehad dat of ergens op het bureau, dat kan me niet schelen, of  ergens desnoods hier een gesprek was geweest, en dat ze hadden gezegd: jongen, we hebben  ons echt niet gerealiseerd, we hebben een misrekening gemaakt…(..) We zijn er aansprakelijk  voor, we hebben gewoon daar niet bij nagedacht, je hebt groot gelijk, en in een interne mailing  krijgt iedereen van ons eh.. de boodschap mee van jongens, denk eraan, dit is een collega  overkomen, door onvoorziene omstandigheden, kijk uit, ook nog eens een keer naar de  meldkamer, dat die ook waarschuwen van jongens denk eraan, er is een mailing geweest met  betrekking tot eventueel asbest, hou het in de gaten, blijf bovenwinds….(..) Daar hadden wij  meer vrede mee gehad. (..) En dat gebeurt gewoon nog. Ze nemen gewoon geen  verantwoording. Het gaat om erkenning…’183  Asbestslachtoffer, man 

  Verbeterpunten    De asbestkaart zou geactualiseerd moeten worden.    ‘Het zou al heel wat zijn als het op de asbestkaart komt. [het beroep politieman] Want nu zeggen  ze gewoon van het staat er niet op, klaar. (..) En dat ging puur om het feit van kijk dan of je het  op de asbestkaart kunt krijgen. Want daar houden ze zich toch aan vast.’184  Asbestslachtofffer, man 

  Het gevoel dat het IAS niet ‘sterk’ genoeg is:     ‘… het is bemiddelen. Natuurlijk staan jullie wel iets naar het slachtoffer toe. Nou heb jij  rechten gestudeerd, of daar ben je bijna mee klaar, maar dat heeft niet iedereen bij het IAS. En  die werkgever neemt meestal een advocaat in de arm De werknemer doet dat niet, want dat  kost geld. Dat is in wezen scheef. Maar ik vind het wel goed als het IAS of BSA juridische  kennis heeft, want dan kom je beter uit.’185  Asbestslachtoffer, man 

  Meer bekendheid geven aan het IAS:    ‘Waar misschien nog wat zou zitten is helemaal aan de voorkant. Nu heeft die longarts het  tegen mij gezegd. En anders was ik er misschien wel een keer achter gekomen, via via of zo.  Maar het is niet zo heel bekend.’186  Nabestaande, zoon  182

Interview 4, p. 13. Interview 4, p. 14. 184 Interview 4, p. 3. 185 Interview 1, p. 10. 186 Interview 5, p. 10. 183

80

en in het algemeen:    ‘Het zou inderdaad eens goed zijn dat er iets verteld wordt, dat je eens iets kunt lezen  daarover, want je kunt niets vinden eigenlijk. Op Internet ook niet, dat is heel weinig. Niet  veel informatie erover..(..) ..over de ziekte, en de patiënten zelf (..).. hun beleving ervan.’187  Asbestslachtoffer, man   

Het IAS als bemiddelaar  Het was niet iedereen duidelijk wat de rol van het IAS is. Soms werd het mensen in de loop  van de procedure duidelijk. Anderen gaven aan dat zij zich van het begin af aan bewust  waren van de rol van het IAS, maar gaven toch aan het jammer te vinden dat het IAS niet  kan procederen, geen vuist kan maken.     ‘Ja, misschien zit daar nog wel een keer..  dat je denkt van hee, ik vraag me af of dat mij  helemaal helder was. Ik denk het niet. En bij ons ging het allemaal goed, dus het kwam niet  aan de orde. Ik kan me voorstellen dat mensen de beleving hebben dat jullie uiteindelijk een  procedure gaan voeren. (…) Het managen van de verwachting is heel belangrijk. Het is goed  als het duidelijk is waar het IAS voor staat.’188  Nabestaande, zoon 

  ‘Het is wel jammer dat je geen dwang kunt uitoefenen. (..) Voor ons is het prima afgehandeld.  Kijk, het is jammer dat je geen druk kunt uitoefenen, maar dat is gewoon zo.’189  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer, 

 

 

‘.. dat jullie daar niet zo snel uitkwamen, dat vond ik wel een gemis.’190 [Over getouwtrek met  werkgever over de hoogte van een afkoopsom voor bovennormatieve schade.]  Asbestslachtoffer, man 

  ‘Kunnen jullie niet een aparte afdeling maken? Waarmee je wel mensen nog verder kunt  helpen na de bemiddeling?’191  Asbestslachtoffer, man 

  Als het duidelijk was, was het vaak nog een keer uitgelegd bij het huisbezoek waarbij het  arbeidsverleden wordt uitgevraagd.     ‘Ja, dat werd inderdaad goed aangegeven, wat de mogelijkheden zijn, wat er wel en wat er  niet kan, noem maar op, en wij hebben dat als heel prettig ervaren.’192  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer, 

  ‘Jawel, dat heeft ze goed uitgelegd, zij die hier toen was’193 [degene die het intakegesprek over het  arbeidsverleden met het asbestslachtoffer destijds heeft gevoerd].  Asbestslachtoffer, man 

  187

Interview 2, p. 1. Interview 5, p. 10. 189 Interview 4, p. 14. 190 Interview 1, p. 7. 191 Interview 1, p. 10. 192 Interview 4, p. 15. 193 Interview 1, p. 2. 188

81

Houding ten opzichte van een eventuele civiele procedure    De vraag of mensen op enig moment zouden zijn gaan procederen leverde verschillende  antwoorden op. Opvallend was dat bij echtparen (dubbelinterview) partners hierover vaak  van mening verschilden.     ‘Die energie kunnen wij beter voor andere dingen gebruiken.’194  Partner (vrouw) van asbestslachtoffer 

  ‘Ik kan dat haar niet aandoen… stel bij wijze van spreken over een half jaar is het over en uit,  en dat er dan nog acht of tien jaar lang iemand hier aan de bel trekt en hoe zat dit, hoe zat dat,  en je moet daar een bezwaar indienen, en je moet dat en dat.’195  Asbestslachtoffer, man 

  Ja, ja, inderdaad ja. Ik dacht toen: als we hier niet uitkomen, dan eh…(..) . dan was ik gewoon  van plan om eh, toch wel eh..om een advocaat op te zoeken. (…)… vooral… vooral toen  [werkgever] ook een advocaat inschakelde. Tenminste, een jurist. (…) Toen dacht ik: o, gaan we  die kant op!‘196  Asbestslachtoffer, man 

  Alleen over de materiële schade procederen:     ‘Ja, die kans was wel aanwezig geweest. (..)… stel dat het ooit tot een procedure was  gekomen, dan was het daarover gegaan [over de materiële schade]. En niet zo zeer over die  immateriële compensatie.’197  Nabestaande, zoon  

  Om het pad te effenen voor anderen:    ‘… dat had ik wel gedaan (..) een beetje verbittering toch..(..).. . maar ook voor een ander weer.  (..) meer om te zorgen voor een ander. En een beetje principe ook hè.’198  Nabestaande (partner), vrouw 

  Uit principe:    ‘Ik heb daar het antwoord niet op, want .. in principe ja, want als het daar is opgelopen dan  moet de werkgever ook zijn verantwoordelijkheid nemen. Vanuit dat gevoel zou ik dan tegen  mezelf zeggen ‘zet dan door’. Hoewel ik me afvraag of je daar dan toe in staat bent op dat  moment. Ja… maar dat is moeilijk als die situatie niet aan de orde is. Maar ik denk het  eigenlijk wel. (..).. ach, het waren de bedragen niet hè. Maar het principe van men wist het  destijds, men is veel later gestopt met asbest verwerken dan had gekund, dus dan moet men  ook zijn verantwoordelijkheid nemen.’199  Nabestaande, zoon 

  194

Interview 4, p. 16. Interview 4, p. 16. 196 Interview 1, p. 1. 197 Interview 5, p. 6. 198 Interview 7, p. 7. 199 Interview 8, p. 4. 195

82

Iets willen meegeven    Sommigen hadden een boodschap. Menselijkheid belangrijker dan geld:    ‘Waar het om gaat is eigenlijk.. het zijn maar een paar aardige woorden. Iemand die er even bij  stilstaat, en zegt: gecondoleerd mevrouw, hoe gaat het met u? En dan kun je weer gewoon ter  zake zijn. En als we dat nou met z’n allen doen, ook in dit soort zaken, dat zou heel goed zijn.  Dus je ziet hoe het begrip geld steeds meer op de achtergrond gaat, tijdens ons gesprek, dat  het gaat om de menselijkheid. Dan kom je al een heel eind.’200  Nabestaande (partner), vrouw 

    Persoonlijk contact, naast de mensen staan, mensen in hun waarde laten:  ‘ 

En dat is eigenlijk mijn advies.. om ook te checken bij mensen van eh.. ik ben zelf heel mondig,  ze zeggen nou ook nog altijd: je bent heel sterk, maar dat voelt niet altijd zo. (…) .. als jullie met  mensen in gesprek gaan.. ga zo gauw mogelijk naar de mensen toe. Nou ben ik wel iemand  die makkelijk aan de telefoon praat, maar je hebt denk ik met heel veel mensen te maken, van..  en dat is de kunst met dit, ga naast de mensen staan. Ook al ben je een vak‐iemand. Maar dat  vind ik dus wel heel belangrijk. (…) Ja, dat is het hè, je doet dat werk met plezier of niet. Je  moet naast de mensen staan. Dat vind ik gewoon heel belangrijk. (…) Het is niet het een of het  ander, dat kan nooit, dan moet je een andere baan gaan zoeken. Dan moet je achter een  computer gaan zitten.’201  Nabestaande (partner), vrouw   

En simpele fatsoensnormen in acht nemen:    ‘… ik heb u in het begin verteld van die dokter A. die wij hadden in het A. [ziekenhuis], na die  onderzoeken zei die dokter: ik bel u terug, vanmiddag tussen twee en drie. Mijn man zat daar,  in de hoek. Te wachten op het telefoontje. Het werd drie uur, het werd vier uur, het was half  vijf: mevrouw belde niet terug. Het werd weekend, dus toen kon ze niet meer bellen. En dat  heeft zo’n impact op hem gehad, dat een dokter belooft te bellen en dat niet doet. Zo even zo’n  telefoontje… je kunt ook zeggen: ik ben nu even druk maar ik zal u in de loop van de avond  bellen. Maar dan heb je aan hem gedacht. Omdat je het beloofd hebt. Hij zat echt te wachten…  dat ding gaat zo rinkelen.. en dan komt dat niet. Het zou heel goed zijn, als je jonge mensen  hebt, of als ze stage komen lopen, dat je dat zo doorgeeft. Dat het zich verbreidt, dat je zo  moet omgaan met mensen.’202  Nabestaande (partner), vrouw 

200

Interview 6, p. 9. Interview 7, p. 4. 202 Interview 6, p. 10. 201

83

                                           

84