Het wezen en de functies van verliefdheid Ad Vingerhoets Departement Psychologie & Gezondheid Universiteit van Tilburg
Verliefdheid en wetenschap Vroeger vooral gevalsbeschrijvingen vanuit de psychiatrische praktijk Pas begin jaren ’70 eerste serieuzere onderzoeken Onderwerp niet serieus genoeg Leent zich niet voor wetenschappelijk onderzoek Soms grote maatschappelijke weerstand Amerikaanse senator Proxmire: “I believe that 200 million Americans want to leave some things in life a mystery”
Waarom toch onderzoek naar liefde? Mensen vinden liefde erg belangrijk: nog belangrijker dan gezondheid etc. Het is in onze cultuur van doorslaggevend belang bij partnerkeuze Liefde zou essentieel zijn voor ons welbevinden en onze gezondheid Relatieproblemen zijn zowel in kwantitatieve zin als in hevigheid een belangrijk onderwerp in de (geestelijke) gezondheidszorg
Peter
(Sweet Sixteen; 1959)
…dat ik niets meer lust …verstoort mijn rust …doe ik alles fout …ben ik warm of koud …totaal van streek …dat ik ziek ben van verdriet
Verliefdheid – definitie en kenmerken Een sterk affectief geladen tendens tot toenadering naar een welbepaalde persoon Sterke affectieve geladenheid (positief bij succes en zeer negatief bij frustratie) Onvervangbaarheid, absolute nietverwisselbaarheid
Hersenen en verliefdheid Stimulatie: Visueel & olfactorisch (reuk), toedienen neurohormonen Kijken naar: hersenactiviteit, neurotransmitters & neurohormonen, gedrag
Hersenen en verliefdheid – 1 Bartels & Zeki, 2000, 2004; Aron et al, 2005
Hersenen en verliefdheid - 1 Activatie van het beloningscentrum en structuren verbonden met positieve emoties (ventraal tegmentaal gebied, nucleus caudatus) Gebied dat oplicht bij het zien van een leuk gezicht Remming van activiteit in gebieden die betrokken zijn bij morele oordelen, kritische evaluatie van anderen Activatie van gebieden die dopamine/ noradrenaline en/of vasopressine/ oxytocine produceren Gebieden betrokken bij productie van serotonine minder actief
Hersenen en verliefdheid - 2 Aanzienlijke verschillen tussen gebieden die geactiveerd worden door seks en door verliefdheid Er werd een sterke samenhang gevonden tussen activatie van de specifieke hersengebieden en scores op de Passionate Love Scale Tijdens hersenchirurgie werd gevonden dat stimulatie van de nucleus caudatus een intens gevoel van verliefdheid opwekt
Hersenen & Romantische & Moeder Liefde Bartels & Zeki, 2004
Overeenkomsten en verschillen in hersenactivatie bij zien van kind en geliefde Activatie van de beloningssystemen (motivatie: dopamine) Deactivatie van structuren betrokken bij kritische evaluatie van anderen In geval van liefde ook activiteit in gebieden die seksuele opwinding medieren Meer activiteit bij moeders in de hersenstructuren betrokken bij gelaatsherkenning Bij romantische liefde meer activiteit in gebieden die mogelijk van belang zijn voor “theory of mind”
Hersenen: liefde, orgasme, fake-orgasme Holstege et al, 2003
Hersenen & Lust
hoe groter de amygdala, hoe groter de lust
Hersenen& orgasme Mannen: Orgasme: activatie van gebieden die te maken hebben met fysieke aanraking
Vrouwen: Orgasme: deactivatie van hersengebieden, vooral die welke te maken hebben met angst Fake-orgasme: activatie van vooral de motorische cortex
Biochemie van de liefde Vroege fase (verliefdheid; tot 2 à 3 jaar) Fenylethylamine (??) Dopamine Noradrenaline Effect: euforie, uitgelatenheid
Late fase (liefde) Endorfines Oxytocine/ vasopressine Effect: rust, kalmte, verbondenheid, seksuele bevrediging, onderdrukking sociale angst
Diermodel voor paarvorming Een bepaald soort woelmuis (“Prairie vole”) is een monogame soort, terwijl verwante soorten niet monogaam zijn. Bij deze monogame soort zijn de effecten van toedienen van oxytocine en vasopressine of antagonisten zeer opmerkelijk. Paren leidt tot een blijvende band tussen de betreffende partners
De effecten van vasopressine, oxytocine en cortisol Oxytocine toedienen aan vrouwtjes -> hechting aan mannetje Vasopressine toedienen aan mannetje -> hechting aan vrouwtje Toedienen van antagonisten -> paarvorming (na paren) vindt niet plaats Corticosteron: in vrouwtjes >aversie tegen partner; in mannetjes -> versterking van de band
Het model van Fisher: de trias van de liefde Verliefdheid: dopamine, noradrenaline, misschien serotonine Lust:testosteron Gehechtheid: oxytocine , vasopressine
Verliefdheid, gehechtheid en lust
“Geuren” en liefde: Apocriene klieren
“Geuren” en liefde - 1 Feromonen: vooral in de dierenwereld bekend als lokstoffen. Krachtige invloed op gedrag van soortgenoten van het andere geslacht (vlinder, zeug). In humaan onderzoek zijn er ook beperkte effecten gevonden. Maar: let wel, het gaat hier om stoffen die bij elk individu hetzelfde zijn!!
“Geuren” en liefde - 2 Specifieke lichaamseigen geuren, die lijken samen te hangen met het MHC complex. Dit immunologische systeem is van belang voor onze vatbaarheid of resistentie tegen bepaalde ziektes. Geur van een man met een afwijkend MHC-complex is voor een vrouw aantrekkelijker, dan de geur van een man met een MHC-complex gelijk aan dat van de vrouw Pilgebruik verstoort dit natuurlijk selectiemechanisme – vrouwen geven dan de voorkeur aan een partner met een gelijk MHC-complex
Liefde en “geuren” Feromonen (bijv. androstenone, androstenol, copulines): stimuleren mogelijk seksuele interesse Mannelijke okselgeur -> stimuleert vrijkomen van LH (van belang voor eisprong) en werkt rustgevend Geuren van belang voor partnerkeuze -> samenhang met MHC (inteeltvermijding, betere afweer, betere vruchtbaarheid)
Hersenreacties op feromonen
Hersenen en geuren Discussie over de rol van geuren bij mensen Is er een verbinding tussen VNO en de hersenen? Gen voor waarnemen van feromonen weg, toen onze voorouders kleuren konden gaan waarnemen?
Feromonen & aandacht van mannen (uit een advertentie)
De aard van verliefdheid…… Een emotie? Een motivationele toestand? Een soort ziekte? Een soort verslaving?
Verliefdheid: de “symptomen” Lichamelijk: vlinders in buik/ niet kunnen eten/ slapen Emotioneel: euforie, uitgelatenheid, optimisme, maar ook onzekerheid, angst Cognitief: obsessieve gedachten/ niet kunnen concentreren/ idealiseren/ niet kritisch zijn Gedrag: sterke drang naar samenzijn met de betreffende persoon/ interferentie met andere bezigheden, bloemen kopen, gedichten schrijven
Liefde en hoest kan men niet verborgen houden Erasmus
Emotie?
Emotie? Problemen: Tijdsduur (normaal weken tot maanden; +35 % langer dan een jaar) Rationele aspect ontbreekt (want……, omdat…) Specificiteit (die ene persoon) Emotie -> primair aanpassing van individu aan de acute situatie; verliefdheid ->behoud van de soort
Expressions Autonomic changes Self-reported emotions
Moods
Emotional disorders Personality traits
Seconds Minutes
Hours
Days
Weeks
Months
Years
A spectrum of affective phenomena in terms of the time course of each
Lifetime
Het belang van ervaren opwinding Voorbeeld: bruggen-onderzoek (Dutton & Aron, 1974)
Valse feedback van hartslag bij mannen tijdens tonen van plaatjes van blote dames Wordt ook gevonden bij fysieke inspanning
Conclusie? Misattributie? “Love at first fright”, maw angst faciliteert gehechtheid en paarvorming? Versterking van specifieke reeds bestaande responseneiging?
Verliefdheid als een motivationele toestand Meer vergelijkbaar met honger, dorst en lust
Verliefdheid als een ziekte…..
Hippocrates/ Galenus vier sappenleer Evenwicht tussen bloed, slijm, zwarte gal, gele gal is essentieel voor de gezondheid Verstoring van dit evenwicht -> ziekte In geval van verliefdheid: eveneens verstoring van dit evenwicht: door de hitte van de verliefdheid verbrandt het bloed -> afvalstoffen veroorzaken slecht functioneren van de rede; sperma = verbrand bloed, “therapeutische coïtus” om verlost te worden van het verbrande bloed Verliefdheid = ziekte (“love sickness”)
Liefdes-ziekte
(Erasistratus, + 250 BC; Galenus, + 180; Avicenna, + 1025; Jacques Ferrand +1604)
Werd vroeger erkend als een officiële ziekte Kon worden gediagnosticeerd door zorgvuldig vragen en door te pols te controleren en de urine te bestuderen Belangrijkste kenmerken: apathie, lusteloosheid, neerslachtigheid, diep zuchten, holle, droge ogen, onregelmatige hartslag en gedesorganiseerd gedrag Het kan allemaal nog erger worden als het een geheime liefde is
Verliefdheid en gekte Amantes amentes (Verliefden zijn dwazen) - Latijns gezegde. Voor bepaalde zaken, zoals verliefdheid, is een flinke portie zotheid nodig Erasmus Love: a temporary insanity, curable by marriage - Ambrose Bierce
Gevolgen van verliefdheid voor waarneming en denkvermogen Love is a gross exaggeration of the difference between one person and everybody else George Bernard Shaw Love is the delusion that one person differs from an other - H.L. Frencken A guy knows he is in love when he loses his interest in his car or footbal team for a couple of days - Tim Allen A man in love mistakes a pimple for a dimple Japans spreekwoord Love is like an hourglass, with the heart filling as the brain empties - Jules Renard
God gave the man a penis and brains, but not enough blood to
“
let them simultaneously function in a proper way”
Mannen die in een experiment de keuze hadden om onmiddellijk een relatief klein geldbedrag te krijgen of later een wat groter, kozen, wanneer ze net een aantrekkelijke vrouw hadden gezien, vaker voor het kleine geldbedrag. Bij vrouwen werd dit effect niet aangetoond.
Overeenkomsten verliefdheid en OCS/ manie Geen controle over eigen denken – obsessieve gedachten Besteden veel tijd aan uitgebreide was- en reinigingsactiviteiten Magisch denken/ bijgelovig gedrag Lage niveaus van serotonine Activatie van dezelfde hersengebieden Positief effect op creativiteit Tallis, 2004
Overeenkomsten (onmogelijke) verliefdheid en heimwee Lichamelijk: niet kunnen eten/ slapen Cognitief: obsessieve gedachten/ niet kunnen concentreren/ idealiseren Gedrag: sterke drang naar betreffende plaats/ interferentie met andere activiteiten/ passief/ huilen Affectief: depressie
Overeenkomsten tussen verliefdheid en verslaving In beide gevallen betrokkenheid van dopamine (beloningsysteem) Gevoel van niet compleet zijn Snakken naar je drugs/ geliefde Geen controle over zichzelf Extreme stemmingswisselingen Psychische afhankelijkheid en ontwenningsverschijnselen Persisteren in irrationeel gedrag Ontwikkelingsverloop: aanvankelijk vooral gestuurd door positieve gevoelens, later vrijwel uitsluitend door het vermijden van pijn en negatieve gevoelens Tallis, 2004
De functies van verliefdheid in evolutionair perspectief
Love is only the dirty trick played on us to achieve continuation of the species W. Somerset Maugham
Verliefdheid in evolutionair perspectief Verlaagt de drempel om met vreemden (van buiten eigen familie/ stam) te paren Zorgt voor een band tussen de ouders -> kind krijgt betere bescherming -> meer kans op overleven Zorgt ervoor dat er minder infanticide voorkomt binnen de soort Tijdelijk “stop-mechanisme” dat ervoor zorgt dat we ophouden met het zoeken naar de “ideale” partner; we stellen ons tevreden met minder dan het ideaal, en zijn daar toch gelukkig mee
Een stelletje Zij: Zullen we gaan trouwen? Hij: Wij? Wie wil ons nou?
Verliefdheid en partnerkeuze Het huwelijk is zowel historisch als cross-cultureel gezien vooral een sociaal-economisch en/of politiek-strategisch fenomeen Het ging er vooral om, om met het hele gezin zoveel mogelijk te profiteren Zelfs in de jaren ’30 van de vorige eeuw (grote crisis) kwam liefde bij de partnerkeuze na Betrouwbaar, Emotioneel stabiel en Ambitie Indiaas gezegde: We huwen niet de vrouw die we beminnen, maar we beminnen de vrouw die we trouwen. Raar dat men je bij de partnerkeuze baseert op verliefdheid, waarvan men weet dat het overgaat. Verliefdheid werd beschouwd als een mogelijke bedreiging voor het huwelijk Conclusie? Het feit dat wij ons bij de partnerkeuze laten leiden door verliefdheid is een gevolg van onze welvaart en luxe.
Maar het grote raadsel dat blijft……….. Waarom nou net die ene???
Wie vinden wij aantrekkelijk? Algemeen: Uiterlijk speelt een rol: symmetrisch, gemiddeld gezicht. Specifieke kenmerken van mannen en vrouwen – die duiden op gezondheid en vruchtbaarheid Specifiek: Liefdes-mal: sociale achtergrond – beetje gelijkwaardig aan eigen afkomst, maar wel weer net anders; “exotic becomes erotic” Geur (niet feromoon?): MHC-complex, moet afwijkend zijn
Nuttige tips! Nodig iemand op wie je een oogje hebt uit om mee te gaan sporten, naar een enge film te gaan, of in de python of zoiets. Dames die op zoek zijn naar een vaste partner kunnen dat beter niet doen als ze aan de pil zijn. Dat verstoort de mogelijk belangrijke invloed van geur.
Bezint eer ge bemint!!!
Bedankt voor uw aandacht!!
