15-9-2010
bekken(bodem) problematiek
bekken(bodem) problematiek
tijdens en na de zwangerschap
tijdens en na
• bekken(bodem) problematiek
zwangerschap NVFB-ZwangerFit®
– bekkenpijn – bekkenbodem disfuncties
• casus
Bekken(bodem)Fit
– oorzaak en gevolg – risicofactoren
• meetinstrumenten • preventie en vermindering
helga hentzepeter- van ravensberg bekkenfysiotherapeut, mspt
– oefenen peripartum / NVFB-ZwangerFit® – multidisciplinaire samenwerking
praktijk voor bekkenfysiotherapie, zaltbommel somt master opleiding bekkenfysiotherapie, amersfoort
bekken(bodem) problematiek
kenmerken
bekkenpijn peripartum
bekkenpijn peripartum
pijnklachten rondom het bekken, inclusief bekkenbodempijn • • • • • • • •
pelvic girdle pain (PGP) pregnancy related pelvic girdle pain (PPGP) zwangerschapsgerelateerde lage rug en bekkenpijn (ZLBP) bekkeninstabiliteit peripartum pelvic pain (PPPP) peripartum bekkenpijn syndroom symfysiolyse zwangerschapshernia, zwangerschapsisschias
• pijnlijk, moe, beurs gevoel – symfyse, LWK, SIG, verloop lig.sacroiliacalis dors.long. – bekkenbodem
• (soms) uitstraling – billen, benen, liezen
• kenmerken – ‘napijn’ – karakteristieke bewegingen
bastianen
bastianen, mens, vleeming, ronchetti
bekkenpijn peripartum
bekken(bodem) problematiek
prevalentie
bekken(bodem) disfuncties
afhankelijk van definitie • prepartum: 45-89% wel versus geen bekkenpijn in de voorgeschiedenis: – 66% vs 39% – 88% vs 67%
in de 14e week in de 30e week
peripartum • • • •
stress urine verlies verzakking klachten fecaal verlies seksuele problematiek
sui:
stress urinary incontinence
pop:
pelvic organ prolaps
fi:
fecal incontinence
(zoals:
dyspareunie, vaginisme)
pgp:
pelvic girdle pain
• postpartum: – 67% – 37%
in de eerste 12 weken na 1 jaar
• bekkenpijn
bastiaanssen, bastiaenen, pol vd, mens, wu
1
15-9-2010
bekken(bodem) prolematiek
bekken(bodem) prolematiek
prevalentie klachten /
urine verlies
verzakking klacht
prevalentie
fecaal verlies
stress urinary incontinence (sui)
pelvic organ prolaps (pop)
in zwangerschap
40-59%
?
?
(prepartum)
abrams
o’boyle, sze
Analf
% van vrouwen
na de bevalling (postpartum)
bekkenpijn
fecal incontinence (fi)
15-30%
50%
8%
arya, abrams
chaliha, hagen, mant
haslam, hay-smith
pelvic girdle pain (pgp)
45 – 89% bastiaenen, pol vd, bastiaanssen, mens
67% bastiaenen, pol vd, bastiaanssen, mens
klachten / % van vrouwen
in zwangerschap (prepartum)
(postpartum)
ouderen
stress urinary incontinence (sui)
40-59% abrams
na de bevalling middelbaar
urine verlies
verzakking klacht pelvic organ prolaps (pop)
fecaal verlies
?
?
o’boyle, sze
Analf
15-30%
50%
8%
arya, abrams
chaliha, hagen, mant
haslam, hay-smith
5-15%
4-12%
2-24%
albers-heitner
slieker, rortveit
teunissen, macmillan, thomas
30-60%
25-40%
6-24%
albers-heitner, rohr
bradley, nygaard, hendrix
teunissen
casus
casus
lydia jansen, 26 jaar, verpleegkundige
susan de groot, 35jaar, horeca
• g1p0, 30 weken • lage rugpijn en bekkenpijn – na het werk
pop
fi
x
x
x
x
menopauze
?
x
x
x
familiaire relatie
?
x
x
x
zware werkzaamheden, tillen
x
x
x
x
chronisch persen, obstipatie
?
x
x
x
gezondheid, gewicht
x
x
x
x
klachten lage rug en bekken
x
x
x
?
bekkenbodem klachten
x
x
x
x
copd, roken
x
x
x
x
-
?
x
x
x
x
x
x
hysterectomy
pgp sui
(aantal bevallingen)
(obesitas)
(baarmoeder verwijderd)
combinatie risicofactoren
45 – 89%
67% bastiaenen, pol vd, bastiaanssen, mens
-
• g1p0, 30 weken • lage rugpijn en bekkenpijn
casus lydia jansen, 26 jaar, verpleegkundige
x = bij vrouwen / ? = geen hard bewijs
(multi)pariteit
pelvic girdle pain (pgp)
bastiaenen, pol vd, bastiaanssen, mens
– na het werk
risicofactoren lage rug en bekkenpijn vrouwen / klachten
bekkenpijn
fecal incontinence (fi)
• g1p0, 30 weken • lage rugpijn en bekkenpijn – na het werk
• sui in gravida • historie: - zus: sui na g2p2 - moeder: g3p2, pop
ths*
* transabdominal hysterectomy
2
15-9-2010
risicofactoren bekken(bodem)disfuncties casus
lydia
susan de groot, 35 jaar, horeca
• g1p0, 30 weken • lage rugpijn en bekkenpijn – na het werk
• roken • obstipatie • dyspareunie
fi = fecaal verlies pgp = bekkenpijn
sui
pop
fi
pgp
sui
pop
fi
pgp
(multi)pariteit
(aantal bevallingen)
x
x
x
x
x
x
x
x
menopauze
x
x
x
?
x
x
x
?
familiaire relatie
x
x
x
?
x
x
x
?
zware werkzaamheden, tillen
x
x
x
x
x
x
x
x
chronisch persen, obstipatie
x
x
x
?
x
x
x
?
gezondheid, gewicht
x
x
x
x
x
x
x
x
klachten lage rug en bekken
x
x
?
x
x
x
?
x
bekkenbodem klachten
x
x
x
x
x
x
x
x
copd, roken
x
x
x
x
x
x
x
x
?
x
x
-
?
x
x
-
x
x
x
x
x
x
x
x
hysterectomy
(obesitas)
(baarmoeder verwijderd)
combinatie risicofactoren
casus
casus
lydia jansen, moeder van josje
lydia jansen, moeder van josje
• g1p1, 8 weken postpartum – enige bekkenpijn na activiteit
• g1p1, 8 weken postpartum – enige bekkenpijn na activiteit • partus: - persduur >1 hour - kunstverlossing - gewicht baby >4kilos • postpartum: - licht urineverlies bij hoesten - soms flatulentie (windjes laten)
risicofactoren
oorzaak of gevolg?
zwangerschap en vaginaal baren x = in vrouwen / ? = geen hard bewijs *commitee1 4th ICI
primipara
(1e x zwanger)
multiparity
(≥ 2e x zwanger)
sui*
pop*
fi*
pgp
urineverlies
verzakking
fecaal
bekkenpijn
x
?
x
-
x
x
?
x
bekkenpijn – bekkenbodem disfunctie
x
x
x
?
relatie lage rug - bekken
familiair verband (genetisch)
x
x
x
?
musculo-arthrogene functies
obesitas (bmi >30)
x
x
x
x
stuge, bastiaenen, mens, hodges, mørkved, garshasbi, pool
kunstverlossing (vacuüm, tang)
x
x
x
x
prepartum: sui / pop / fi / pgp
x
x
x
x
persfase >1 uur
?
x
x
?
geboorte gewicht baby >4 kg
?
x
x
?
maternale leeftijd
-
sui: pop: fi: pgp:
susan
sui = urine verlies pop = verzakking
(leeftijd moeder)
bø, abrams, shamliyan, altman, vikstrup, nygaard, lagro-janssen, mørkved slieker, serati, dietz, tegerstedt, lukacz, brummen, chaliha, hagen, uustal, swift erekson, lawrence, hay-smit, sultan, haslam, wheeler, hatem, barbier, benavides bastiaenen, pol vd, bastiaanssen, pool, wurff vd, vleeming, mens
86% pt bb* disfuncties 52% pt lage rugpijn 78% pt lage rugpijn
had eerst lage rugpijn* had eerst bb disfuncties* heeft tevens urine verlies
*bb = bekkenbodem
*pool / **eliasson
**
3
15-9-2010
casus
(dis)functie bekkenbodem •
functie bekkenbodem: -
•
lydia jansen, 26 jaar, verpleegkundige
steunfunctie sluitfunctie loslaatfunctie stabiliteit lage rug en bekken seksualiteit buikademhaling bloedcirculatie algemeen welbevinden
• g1p0, 30 weken • lage rugpijn en bekkenpijn – na het werk
• sui in gravida • historie: - zus: sui na g2p2 - moeder: g3p2, pop
disfunctie bekkenbodem: - overactief - onderactief - discoördinatief
ths*
bekkenfysiotherapeut: ‘onderactieve bekkenbodem’
(‘hypertonie’) (’hypotonie’)
* transabdominal hysterectomy
meetinstrumenten
casus
doel
susan de groot, 35 jaar, horeca • g1p0, 30 weken • lage rugpijn en bekkenpijn – na het werk
• roken • obstipatie • dyspareunie bekkenfysiotherapeut: ‘overactieve bekkenbodem’
- objectiveren pijn en beperkingen in ADL - algemeen functieonderzoek - overdracht romp - benen
- aantonen / uitsluiten van - functiestoornissen in mobiliteit LWK / SIG - veranderde motorcontrol LWK – bekken - bekkenbodem disfunctie
- spierfunctie onderzoek stabilisatoren LWK – bekken - direct: m. transversus abdominus (TA), mm. multifidus, - indirect: bekkenbodem e.a.
meetinstrumenten
meetinstrumenten
vragenlijsten -
vas-schaal: pijn quebec: ADL oswestry disability index: functionele beperking tampa: bewegingsangst
- borg-schaal: gevoelsinspanning - psk op vas-schaal: belangrijkste klachten bij fysieke activiteiten
specifieke vragenlijsten - prafab scorelijst: urineverlies (mate en beleving)
navragen - buikdruk verhoging (adem vastzetten: buikpers) - buikademhaling
specifiek navragen: - bekkenbodemdisfuncties - urologie: - colorectaal: - seksueel:
stress urineverlies, veelvuldige urineweg infecties obstipatie, anisme (anuskramp) dyspareunie, erectiele disfunctie
pool
4
15-9-2010
meetinstrumenten
trainen: lage rug en bekken
testen
wat zijn de effecten
- regionaal, segmentaal functie onderzoek LWK – bekken - spierfunctie onderzoek - palpatie - symfyse, os pubis, triggerpoints, lig.sacroiliacalis dors.long.
• verbeteren algehele conditie en fitheid • stabilisatie en coördinatie – voorspanning TA, uitlokken motor control – voorkomen compensatie (bekkenbodem, adductoren, gluteaal)
specifieke testen:
• spierversterken stabilisatoren
-
• bewust worden van:
posterior pelvic pain provocation (pppp) active straight leg raise (aslr) SIG testen: van der wurff SIG testen: laslett
samengestelde testen (vd wurff, laslett) / of: combinatie testen
– TA, mm. obliquus, mm. multifidus, beenspieren, rompspieren
(mens, vleeming)
– – – –
bekkenbodem: ademhaling: buikdruk regulatie: belasting – belastbaarheid:
trainen: bekkenbodem
trainen: bekkenbodem
wat zijn de effecten 1.
contractie - relaxatie spanning – ontspanning buikpers, adem vast zetten eigen grenzen
specifieke bekkenbodem oefeningen
relatie lage rug - bekken musculo-arthrogene functies stuge, bastiaenen, mens, hodges, mørkved, garshasbi, pool
2. bekkenbodem functie bø, ghroubi, hagen, devrees, mørkved
3. relatie tot buikdruk slieker, gandevia
4. algemene fitheid, mobiliteit, balans
• pgp
(bekkenpijn)
mørkved, pool, wurff vd
• sui
(urineverlies)
mørkved, shamliyan, bø
• pop
(verzakkingen)
hagen
• fi
(fecaal verlies)
solomo, bø
• seksueel
bø
gandevia, kramer, wolfe, teitz, koltyn
5. kennis, risico, kwaliteit van leven slieker, pool vaart, jelovsek, mouritsen, lagro-janssen
effect op kwaliteit van leven bø, jarvis, hagen, slieker, solomon
bekken(bodem) training
NVFB-ZwangerFit®
wanneer beginnen in de zwangerschap (prepartum) • preventie na analyse risicofactoren • geen schade (p1g0) • geen bekkenbodem disfuncties
voorkomen is beter dan genezen pool, slieke, bø, delancy, jelovsek
na de bevalling (postpartum) • en blijven doorgaan…!
begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie bij Bekkenproblematiek en pre- en postpartum gezondheidszorg - risico - sui - pop - fi - pgp - seksueel
intake, voorgeschiedenis, familiair, adl effectiviteit bbt* preventie sui ≥ postpartum effectiviteit bbt* met matige pop effectiviteit eas** training na ruptuur graad 2-4 stabilisatie, coördinatie, functie herstel preventie sui en pop: effect op kwaliteit van leven *bbt = bekkenbodem training / ** eas= externe anale sfincter
5
15-9-2010
NVFB-ZwangerFit® • gehele pre- en postpartum periode - 16 - 40 wk zwangerschap / 4 - 6 wk tot 9 mnd na bevalling
• pre en postpartum samen - oefenen op basis van belastbaarheid
• actieve lessen (training) - lage rug en bekken, bekkenbodem • theorie lessen (coaching) - veranderingen peripartum - kennis overdracht risicofactoren
actieve les : theorie les = 3:1
multi-disciplinaire samenwerking • algemene fysiotherapie - fysiotherapeut / NVFB-ZwangerFit® docent
• gespecialiseerde fysiotherapie - bekkenfysiotherapie - manueel therapie - sportfysiotherapie
• huisarts en verloskundigen • specialist – gynaecoloog, uroloog, colorectaal chirurg, seksuoloog – reumatoloog, revalidatie arts
• sportschool – fitness, aerobics, pilates e.d.
geregistreerd
multi-disciplinaire samenwerking
bekkenfysiotherapie
afstemmen
Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie
in de zwangerschap
Bekkenproblematiek
• competentie bekkenbodem(dis)functies
na de zwangerschap verloskundige, kraamzorg, docent postpartumzorg, fysiotherapeut
- urologie, gynaecologie, proctologie, seksuologie, psychologie
• competentie bekkenpijn
• beleid • adviezen
wat wel-niet, wie is waar verantwoordelijk voor bekken(bodem), tillen, toiletgedrag, kraamtijd, adl: werkzaamheden, afwisseling, balans
• oefeningen
stabilisatie, coördinatie, spierversterken, relaxatie, bekkenbodem, buikdruk, ademhaling
- al dan niet gerelateerd aan peripartum periode
• bevoegd invasief onderzoek en behandelen - palpatie, myofeedback, elektrostimulatie, ballontraining • begeleiding peripartum bij mannen – vrouwen – (kinderen) ! - NVFB-ZwangerFit®
houd je bekken(bodem) fit!
bekkenfysiotherapie bij mannen – vrouwen – (kinderen) 2008
fecale incontinentie (fi), obstipatie verzakking klachten (pop) pijn klachten onderbuik, anus, geslachtsdelen seksuele problematiek gerelateerd aan bekkenbodem disfunctie cpps: chronic pelvic pain syndrome (bv prostaat irritatie)
• pre – post OK (gynaecologisch, urologisch, colorectaal) • lage rug- en bekkenpijn al dan niet gerelateerd aan peripartum periode www.kngf.nl
www.nvfb.nl
ZwangerFit begeleiding voor de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap volgens NVFB-ZwangerFit®
• urine incontinentie (stress- aandrang-) • veelvuldige aandrang (urge), urineweg infecties (blaasontsteking) • • • • •
bij
en pre- en postpartum gezondheidszorg
verloskundige/gyn., huisarts, zwangerschapsdocent, fysiotherapeut
2009
Plassen en poepen boekje en kwartetspel voor kinderen (4-12 jr)
2010
Bekken(bodem)Fit voorkómen en verminderen van bekken(bodem)klachten (m/v)
uitgever: Bohn, Stafleu van Loghum praktijk Helga Hentzepeter Bekkenfysiotherapie:
www.bsl.nl www.bekkeninfo.nl
[email protected]
6
