BEHOUDEN EN HERSTELLEN. Vereniging ROP Nederland Jaarverslag 2014

BEHOUDEN EN HERSTELLEN

1

Vereniging ROP Nederland Jaarverslag 2014

BEHOUDEN EN HERSTELLEN Vereniging ROP Nederland, Jaarverslag 2014 ROP wordt financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed van het Ministerie van OCW, het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de Bouwnijverheid en de provincies Overijssel, Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg.


Inhoud Voorwoord 4 Onze visie op het behoud van vakmanschap Monumenten vereisen restauratie Antwoord op uitstroom van vaklieden Aanbod van ROP Het restauratievak in gevaar Leren met je handen

5 5 5 6 6 7

Activiteiten 15 De toekomst van ROP 15 Opleiding voor professionals in de restauratie 15 Studiedag met ROC docenten 15 Platform Restauratie 16 Resultaten 2014 in cijfers 17 Toelichting 18 bijlage 20

Organisatie 9 Vereniging ROP Nederland 9 ROP in de regio 9 Algemene Ledenvergadering (ALV) van de Vereniging ROP Nederland 11 Bestuur Vereniging ROP Nederland 11 ROP Coördinatoren Overleg (RCO) 12 Vertegenwoordigingen 12


Voorwoord Het jaar 2014 heeft vooral in het teken gestaan van het behoud van de restauratieopleiding en de oprichting van het Platform Erfgoedopleidingen. Al in 2013 ontvingen wij de signalen dat de opleidingen restauratie timmeren en metselen mogelijk zouden verdwijnen. De herziening van de kwalificatiestructuur in het MBO heeft tot doel leerlingen breder op te leiden en de wildgroei aan kleine opleidingen aan te pakken. Aan de kenniscentra de schone taak om de minister te adviseren over welke opleidingen samengevoegd kunnen worden en welke kunnen verdwijnen. Als kenniscentrum in de bouw adviseerde Fundeon om de restauratieopleidingen op te laten gaan in de brede bouwopleiding. Dat betekende in onze ogen het einde van de restauratieopleiding en het mogelijk verdwijnen van het ambacht. Samen met SOS Vakmanschap en de Vakgroep Restauratie zijn we opgetrokken om de restauratieopleiding te kunnen behouden. Dit heeft geresulteerd in het Platform Erfgoedopleidingen, dat als doel heeft een kwalificatiedossier voor de restauratieopleiding te ontwikkelen en een hernieuwde opleiding op te zetten, waarbij behoud van het vakmanschap en kwaliteit hoog in het vaandel staan. Op deze wijze leveren wij een belangrijke bijdrage aan het behouden en herstellen van ons cultureel erfgoed. Wij danken de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het O&O Fonds voor de Bouwnijverheid, 7 provincies en diverse noordelijke fondsen voor hun bijdrage aan onze inspanningen om het bijzondere erfgoed dat ons land rijk is te behouden en hopen nog vele jaren te kunnen rekenen op hun steun. Jan Kristen Voorzitter bestuur ROP Nederland 4


1

ONZE VISIE OP HET BEHOUD VAN VAKMANSCHAP Monumenten vereisen restauratie Monumenten bepalen de sfeer en het karakter van een stad of dorp. Ze zeggen iets over onze geschiedenis en over onze cultuur. Monumenten vertellen verhalen over het leven van vroeger en laten zien hoe vorige generaties Nederland hebben vormgegeven. Monumenten zijn onderdeel van ons cultureel erfgoed en worden daarom bewaard en gerestaureerd. Goede restauratie vereist gespecialiseerd vakmanschap. Het voortbestaan van onze monumenten hangt af van goed opgeleide en enthousiaste restauratievaklieden. Specifieke restauratievaardigheden en -kennis zijn noodzakelijk voor timmerlieden, metselaars, stukadoors, riet- en leidekkers, schilders, smeden, glazeniers en natuursteenbewerkers. Voor deze beroepen bestaan nu nog gespecialiseerde restauratieopleidingen. Over het algemeen is ook de restauratiewereld zich te weinig bewust van de gevolgen van het verdwijnen van het restauratievakmanschap. Als er geen nieuwe vakmensen meer

bij komen, zal dit tot vaak onherstelbare schade aan monumenten leiden. Als ROP Nederland zijn we actief betrokken bij het Platform Erfgoedopleidingen dat in 2014 is opgericht en als doel heeft een nieuwe restauratieopleiding vorm te geven en zo bij te dragen aan het behoud van de vele monumenten die ons land rijk is. Antwoord op uitstroom van vaklieden Restauratie Opleidingsprojecten (ROP) zijn een antwoord op de toenemende uitstroom van ervaren vakmensen die met pensioen gaan, of de restauratiesector eerder verlaten. Met deze vaklieden verdwijnt veel kennis, ervaring en kwaliteit. Door ROP kan het vakmanschap van ervaren vaklieden worden overgedragen aan jongeren en blijft ook in de toekomst de kennis, ervaring en kwaliteit aanwezig om onze monumenten te kúnnen restaureren. ROP inventariseert voortdurend welke restauratie projecten als leer-werkplaats in aanmerking komen. Daarnaast informeert ROP jongeren over het restauratievak. En stimuleert hen te kiezen voor de restauratieopleiding. Een keuze voor het restauratievak maakt jongeren breder inzetbaar. Restauratieleerlingen zijn de excellente leerlingen in de bouw. Door middel van Restauratie Opleidingsprojecten wil ROP de continuïteit van het aantal restauratievaklie-

den en daarmee het behoud van restauratiekennis, vaardigheden en vakmanschap borgen. ROP Nederland heeft vier kerntaken: • het creëren van leer-werkplaatsen voor leerlingen in de restauratie; • het interesseren van leerlingen voor een opleiding in de restauratie; • het koppelen van leerlingen aan de leer-werkplaatsen; • het volgen van leerlingen op de werkplek en het wegnemen van belemmeringen tijdens de opleiding. Binnen ROP is het afgelopen jaar veel gesproken over de meerwaarde van ROP binnen de sector en wat de waarde is van onze bijdrage aan het behoud van het erfgoed. Met elkaar zijn wij tot de conclusie gekomen dat wij een essentiële bijdrage hieraan leveren. Niet in de laatste plaats omdat wij zorgen voor nieuwe instroom in de opleidingen.

5


Aanbod van ROP ROP biedt timmerlieden en metselaars een oriëntatieperiode aan op een restauratiewerk. Dat gaat om timmerlieden en metselaars die meestal aan hun basisopleiding bezig zijn (niveau 2). In deze oriëntatieperiode, variërend van enkele weken tot enkele maanden, kan een leerling een overwogen keuze maken of het restauratievak iets voor hem, of haar, is. Vervolgens kan een leerling deelnemen aan de vakopleiding Timmeren of Metselen met de uitstroom Restauratie op niveau 3. De opleidingen op niveau 3 met de uitstroom restauratie zijn in de regel tweejarig. Daarnaast kennen we voor timmerlieden nog het Kopjaar Restauratie. Deze opleiding is bedoeld voor timmerlieden die eerder het diploma Allround timmerman hebben behaald en, al dan niet aansluitend, in één extra jaar de Uitstroom Restauratie doen. Leerlingen die een diploma hebben behaald op niveau drie kunnen vervolgens doorstromen naar de Middenkaderopleiding Restauratie (niveau 4). Deze opleiding leidt op voor diverse functies, zoals leidinggevende bij een restauratiebedrijf, monumentenambtenaar bij een gemeente, een functie bij een restauratiearchitect of bij de Monumentenwacht.

Alle opleidingen vinden plaats via de beroepsbegeleidende leerweg (BBL). Leerlingen hebben een arbeidscontract en verdienen conform de CAO. Ze werken 4 of 5 dagen en gaan gemiddeld één dag in de week naar een ROC (dit kunnen ook twee avonden zijn). Dat kan een hele dag zijn, maar ook twee avonden of een combinatie van dagen avondonderwijs. Als gevolg van de crisis in de bouw zagen we het aantal leerlingen in de BBL afnemen. Samenwerkingsverbanden en aannemers konden leerlingen geen werkplek meer bieden, waardoor deze leerlingen niet toegelaten konden worden tot de opleiding. Ook in 2014 boden steeds meer ROC’s de restauratieopleiding via de beroepsopleidende leerweg (BOL) aan. BOL-leerlingen volgen 1 a 2 dagen theorie en praktijkinstructie via het ROC. Daarnaast gaan ze gemiddeld 3 dagen op stage. Bij ROP Oost is een mooie samenwerking ontstaan met RIBO en het ROC van Twente. Dit heeft geleid tot een nieuwe opleiding waarbij de leerlingen 1 dag theorie en 1 dag praktijkinstructie in het Praktijkcentrum van het RIBO volgen en 3 dagen stage lopen bij bedrijven en/of restauratieprojecten. Tijdens de praktijkinstructie wordt met name aandacht besteed aan het werken met nieuwe machines en oude materialen, iets waar in de BBL-opleiding te weinig aandacht aan wordt geschonken.

Uiteraard volgen we deze ontwikkeling op de voet. Het zou goed zijn als een dergelijk initiatief navolging krijgt. Een inspirerende omgeving waar jongeren opgeleid worden in de praktijk zal tot een verdieping van de opleiding leiden en wellicht ook meer instroom. Met name in de randstad zien we de instroom in de restauratieopleiding steeds verder afnemen. Een zorgwekkende ontwikkeling, helemaal als we ons realiseren dat Noord-Holland de provincie is met de meeste monumenten. Het restauratievak in gevaar De afgelopen jaren is veel discussie ontstaan over het voortbestaan van de restauratieopleidingen timmeren en metselen niveau 3 (BBL). Als gevolg van de discussie over het kwalificatiedossier op het MBO en de verbreding van het onderwijs was Fundeon voornemens de minister te adviseren de restauratieopleiding te schrappen en op te nemen in de 15% vrije ruimte van de brede bouwopleidingen. Dit zou het einde van de restauratieopleiding betekenen. Dit strookt ook niet met de brede steun, met name ook van minister Bussemaker, voor het behoud van het vakmanschap. Op initiatief van SOS Vakmanschap en ROP zijn samen met de Vakgroep Restauratie gesprekken gevoerd, wat heeft geleid tot het op6


schorten van het besluit om de restauratieopleiding te schrappen door Fundeon. Het jaar 2014 moest gebruikt worden om met nieuwe plannen te komen voor het voortbestaan van de restauratieopleiding. Door SOS Vakmanschap, Vakgroep Restauratie en ROP Nederland is al in 2013 het Platform Erfgoedopleidingen opgericht dat met financiële ondersteuning van het Regionaal Investeringsfonds een antwoord probeert te vinden op de vraag op welke wijze de restauratieopleiding vormgegeven moet worden. Hierbij is verbreding en verdieping essentieel. Vele partijen, zoals RCE, kenniscentra, het ministerie van OCW en brancheverenigingen in de restauratie, zijn hierbij betrokken. Het jaar 2014 is vooral gebruikt om zoveel mogelijk informatie te vergaren en zo veel mogelijk partijen aan ons te binden, zodat we niet alleen staan in onze roep om behoud van de restauratieopleiding. Wij lijken hierin succesvol. Ook het ministerie van OC&W kijkt met veel interesse uit naar de ontwikkelingen binnen het Platform.

Leren met je handen Leren met je handen, is het motto van ROP. Want het restauratievak leer je niet uit boekjes, maar in de praktijk: oefenen, oefenen, oefenen. Natuurlijk is de aanvullende theorie op een ROC noodzakelijk om in de praktijk een beter vakman te worden. Alle voornoemde opleidingen zijn officieel erkende opleidingen, waarvoor het kenniscentrum Fundeon de criteria heeft vastgesteld en diploma-eisen heeft geformuleerd. Naast restauratietimmerlieden en -metselaars is ROP ook bezig een verbredingslag te maken naar andere beroepen in de restauratie, zoals restauratieschilders, siersmeden, natuursteenbewerkers, glazeniers, etc. Deze partijen zijn alle betrokken bij het Platform Erfgoedopleidingen.

In 2014 heeft op verzoek van het ministerie van OC&W een gesprek plaatsgevonden met Sint Lucas, waar de opleidingen decoratief schilderen en glas-in-lood wordt gegeven. Sint Lucas is op zoek naar geschikte stageplekken en leer-werkplekken en ROP heeft de contacten om de geschikte plekken te kunnen inventariseren en aan te kunnen bieden. Naar aanleiding van dit gesprek is het Ministerie van OC&W gevraagd om een aanvullende bijdrage om projecten voor deze opleidingen te vinden en voor zover nodig deze leerlingen te begeleiden. Vooralsnog is geen reactie ontvangen op ons verzoek, anders dan dat men zoekt naar mogelijkheden om deze kosten te kunnen dekken, zowel financieel (is er geld voor) als inhoudelijk (is er voldoende aanleiding om deze extra taak bij ROP neer te leggen).

In toenemende mate verricht ROP ook werkzaamheden voor deze andere beroepsgroepen. Met name in Zuid worden veel leidekkers begeleid op hun werkervaringsplaats door de ROP-coördinator.

7


PROJECTEN

VMBO Carrousel Twente Breed Vmbo Carrousel Twente biedt de 3e jaars leerlingen de mogelijkheid om kennis te maken met beroepen en beroepenvelden. TL-leerlingen blijken vaak moeite te hebben om zich een goede voorstelling te maken van een beroep. De Vmbo Carrousel Twente Breed laat hen daarom kennismaken met diverse beroepen in de sectoren techniek, groen, handel en economie en zorg en welzijn. Het doel is de leerlingen bewust te maken van hun mogelijkheden en interesses en de leerlingen te helpen een goede keuze te maken voor een vervolgopleiding. ROP Oost heeft in het verslagjaar aan deze Vmbo Carrousel deelgenomen om leerlingen kennis te laten maken met bouw en in het bijzonder de restauratie. Verschillende groepen met 3e jaars leerlingen hebben een bezoek gebracht aan het Praktijkcentrum Restauratie en Ambacht van RIBO in Hengelo gebracht. Na een korte film over de werkzaamheden van RIBO en een korte toelichting over de opleidingsmogelijkheden in de restauratie volgde een rondleiding door het depot met historische bouwmaterialen. Vervolgens gingen de leerlingen in groepjes aan de slag en werden een 6-tal praktijkopdrachten

uitgevoerd. De leerlingen konden op deze wijze ruiken en proeven aan restauratie. De opdrachten bestonden uit onder meer: het vlechten met wilgentenen in vakwerk; het aanbrengen van leem; metselen; voegen; het in elkaar zetten van een houtconstructie en het maken van gaten in eiken hout tbv de pen- en gatverbinding. De praktijk-opdrachten werden als zeer positief ervaren en kunnen leerlingen helpen in het maken van een beroepskeuze.


2

ORGANISATIE Vereniging ROP Nederland ROP Nederland is een vereniging. Leden van de Vereniging zijn de regionale ROP’s: ROP Noord-Nederland: Groningen Fryslân, Drenthe ROP Oost: Overijssel ROP Midden West: Utrecht en Noord-Holland ROP Zuid West: Zuid-Holland en Zeeland ROP Zuid: Noord-Brabant en Limburg. Met het Gelders Restauratiecentrum worden goede contacten onderhouden. ROP in de regio De regionale ROP’s zijn op verschillende wijze georganiseerd. Soms is er sprake van een stichting op regionaal niveau, soms een stuurgroep. De stuurgroepen zijn dan meestal weer ingebed in bestaande structuren. ROP Oost valt onder RIBO en ROP Zuid onder Stichting Behoud Monumenten Brabant. ROP Noord-Nederland, ROP Midden West en ROP Zuid West zijn stichtingen. De regionale ROP’s verantwoorden zich jaarlijks met hun eigen jaarverslag en jaarrekening.

ROP-Zuid Door de positieve opstelling van de provincies NoordBrabant en Limburg, die in subsidiebeschikkingen de voorwaarde hebben opgenomen dat gesubsidieerde restauratieprojecten als leerlingbouwplaats uitgevoerd dienen te worden, kon het ROP in 2014 een flinke groei doormaken. Er was een forse toename van het aantal ROP-restauratieprojecten en het aantal opleidingsweken. Probleem is de instroom en doorstroming van restauratieleerlingen, waardoor het soms erg moeilijk is om leerlingen te vinden. Met name het tekort aan leerlingen op niveau 3 laat zich gelden. Het afgelopen jaar hebben de coördinatoren van ROP-Zuid veel werk gestoken in de verbreding van het ROP. Behalve met de grote restauratiebedrijven die zijn aangesloten bij de Vakgroep Restauratie, is ook contact gelegd met andere, vaak wat kleinere bouwondernemingen. Daarnaast is speciale aandacht besteed aan de gespecialiseerde aannemerij, zoals dakdekkers en molenbouwers. Dit is succesvol gebleken, zoals blijkt uit de resultaten van ROP-Zuid.

ROP Noord-Nederland In Noord worden veel inspanningen geleverd om leerlingen te laten kiezen voor de restauratieopleiding. Deze inspanning werpen nu hun vruchten af. Veel leerlingen kiezen voor de opleiding BBL3 voor Restauratie Timmeren in Drachten. Opvallend is dat bijna de helft van de leerlingen bij de aannemer in dienst is. Daarnaast wordt actief de opleiding Professional Restauratie BBL4 op ROC Twente onder aandacht van geïnteresseerden gebracht. Daarnaast is in samenwerking met Fundeon en de bedrijfstak begonnen met een beperkt aantal EVC-trajecten bestemd voor oudere werknemers. ROP NN blijft aandringen op het stellen van de voorwaarde aan ontvangers van restauratiesubsidies om bij de toekenning van middelen de verplichting op te nemen om opleidingsplaatsen te creëren. In de provincie Fryslân zijn hierover reeds goede afspraken gemaakt die zichtbaar tot resultaat hebben geleid. Ook met de beide andere provincies zal dit in 2015 tot concrete afspraken moeten leiden. In 2014 is vanuit Noord veel aandacht besteed aan het bevingsdossier. Dat de aardbevingen in de provincie Groningen ook gevolgen hebben voor het cultureel Erfgoed in deze provincie zal duidelijk zijn. De coördinator maakt namens het ROP deel uit van 9


een werkgroep van het EPI Kenniscentrum voor Vakmanschap en Opleiden. Vanuit deze samenwerking wordt met het Alfa-college vergaand gesproken om samen met een aantal andere ketenpartners de opleiding Restauratie Metselen op niveau 3 in Groningen te starten. De opleiding zal worden verbreed met stukadoren, voegen en speciale modulen gericht op genoemde bevingsproblematiek. In Noord-Nederland is begin 2014 gestart met de certificering van de restauratiebedrijven op basis van de Kwaliteitsregeling De Gelderse Voet. Met het Centrum voor Veilig Wonen is afgesproken dat deze regeling onderdeel gaat uitmaken van de brede Erkenningsregel voor het Aardbevingsdossier. ROP Oost In 2014 is door ROP-Oost veel tijd en energie gestoken in de ontwikkeling van het Praktijkcentrum Restauratie en Ambacht . Hiermee heeft RIBO/ROP Oost een belangrijke stap voor de toekomst gezet. De combinatie van verschillende restauratieoplei dingen, trainingen en historische bouwmaterialen, op een inspirerende locatie is een unieke combinatie met veel potenties. Het PRA is inmiddels uitgegroeid tot een ontmoetingsplek voor de restauratie in Oost Nederland.

Het Praktijkcentrum kent 5 pijlers: - Restauratieopleidingen - Restauratietrainingen - Historisch (bouw)materiaal - Erfgoed platform - Duurzaam erfgoed. Een heroriëntatie op het vakmanschap met een andere kijk op opleiden past daarin uitstekend. De afnemende instroom in de restauratieopleiding is een belangrijk punt van zorg. Om die reden wordt in Oost veel aandacht geschonken aan het enthousiasmeren van jongeren voor het restauratieambacht en opleiding. In dat kader heeft Oost de zogenaamde VMBO-carrousel ontwikkeld, waarmee jongeren al in een vroeg stadium enthousiast gemaakt worden voor het ambacht in het algemeen en de restauratieopleiding in het bijzonder. Daarnaast werkt RIBO/ROP Oost nauw samen met ROP Noord betreffende de opzet van een certificeringstraject voor restauratiebedrijven.

ROP ZuidWest In ZuidWest zijn veel veranderingen geweest in 2014. In zowel Zeeland als Zuid-Holland is een nieuwe coördinator aan de slag gegaan. Met het ruime aanbod aan interessante opleidingsplekken konden leerlingen op goede plekken geplaatst worden. Desondanks bleef de instroom ook hier wat achter. Met de provincie Zuid-Holland zijn wel vergaande afspraken gemaakt over de inzet van leerlingen op de restauratieprojecten. De provincie verstrekt meer subsidie naar gelang er meer leerlingen op een project werken. Dit biedt ROP ZuidWest de mogelijkheid opdrachtgevers en –nemers direct aan te spreken op hun verantwoordelijkheid om leerlingen een plek te bieden. Ook is veel ingezet op het stimuleren van de opleiding Restauratie Kaderfunctionaris niveau 4, een opleiding die in een samenwerking tussen het ROC van Leiden en restauratieaannemer Burgy is opgezet. De samenwerking tussen het onderwijs en het bedrijfsleven is van essentieel belang voor een goede opleiding voor nieuwe ambachtslieden.

10


ROP MiddenWest De afnemende instroom van nieuwe restauratieleerlingen blijft een punt van zorg voor MiddenWest. Inmiddels zijn ook met de provincie Noord-Holland afspraken gemaakt over het verplicht aannemen van leerlingen op restauratieprojecten waarvoor de provincie een subsidie verstrekt. Dit zal hopelijk tot meer plekken voor nieuwe ambachtslieden leiden. Ook de Provincie Utrecht heeft voor de subsidie op Erfgoedparels de inzet van leerlingen verplicht gesteld. In 2014 is door MiddenWest vooral veel ingezet op het aanbieden van EVC-trajecten voor vakmensen in de restauratie zonder restauratiediploma. Vaak meer dan uitstekende restauratieambachtslieden beschikken niet over het diploma van de restauratieopleiding. In een samenwerking met het opleidingsbedrijf in Amersfoort is actief ingezet op het aanbieden van een EVC-trajact aan deze vaklieden, zodat zij alsnog hun diploma kunnen behalen. Velen hebben aangegeven hiervan gebruik te willen maken, niet in de laatste plaats de werkgevers. Op deze manier kunnen vele vaklieden toch over de juiste diploma’s beschikken.

Algemene Ledenvergadering (ALV) van de Vereniging ROP Nederland Op 14 mei vond de vijfde Algemene Ledenvergadering plaats. De locatie was deze keer Erve Wolhuis te Hengelo waar RIBO en ROP Oost gehuisvest zijn. De Ledenvergadering heeft ingestemd met de jaarstukken over 2013. De bestuursleden Kristen, Maas en Hoogendorp werden herbenoemd in het bestuur voor de periode van twee jaar. Bij de ALV waren de bestuursleden van ROP Nederland, de regio coördinatoren en dhr. Visse, lid van de stuurgroep Zuid-Holland van ROP ZuidWest. Bestuur Vereniging ROP Nederland Het bestuur kwam zeven maal bijeen: op 17 februari, 20 maart, 14 mei, 11 juni, 15 augustus, 10 oktober en 4 december. De bestuursvergaderingen hebben in het teken gestaan van de discussie over het verdwijnen van de restauratieopleiding en de rol die ROP daarin kan spelen, de financiële verantwoording en de financiële positie van ROP Nederland, de toekomst van het ROP en de wijze waarop we hierover communiceren en andere lopende zaken. In de samenstelling van het bestuur kwam geen verandering. Het bestuur wordt gevormd door vertegenwoordigers van de aangesloten leden:

Jan Kristen vanuit ROP Oost, voorzitter Harrie Maas vanuit ROP Zuid, secretaris Barend Hoogendorp vanuit ROP Midden West, penningmeester Swanette Jukema vanuit ROP Zuid West, lid Sjoerd Kremer vanuit ROP Noord-Nederland, lid. Directeur van ROP Nederland is sinds 2013 Sascha Baggerman. Zij is ook ambtelijk secretaris van het bestuur. In het jaar 2014 hebben veel van de werkzaamheden van de directeur in het teken gestaan van landelijke belangenbehartiging. ROP wordt steeds meer gezien als belangrijke partner binnen de erfgoedsector en met name de restauratieopleidingen. De directeur neemt deel aan het Platform Erfgoedopleidingen en de stuurgroep die vanuit SVGB wordt aangestuurd, aan de stuurgroep Professional Restauratie niveau 4 en de daaruit voortgekomen stichting i.o BLEO (Beheer Leermiddelen Erfgoedopleidingen) en andere overleggen met landelijke partijen, zoals OCW, MBOraad, RCE, etc. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met verschillende partijen om aanvullende financiële middelen te vinden om de extra taken van ROP uit te kunnen voeren. In november heeft de directeur een actieve bijdrage geleverd aan het nationale Monumentencongres, 11


waarbij in een korte pitch aandacht is gevraagd voor de positie van ZZP-ers als leermeester voor restauratieleerlingen. In 2014 is opdracht gegeven aan een communicatie adviseur om mee te denken over de wijze waarop ROP zich zou moeten positioneren en wat hiervoor nodig is. In 2015 zal dit verder uitgewerkt worden. In de zomer van 2014 is ROPNL verhuisd naar Haarlem, als gevolg van het faillissement van Monumentenwacht Nederland en het door ons opgezegde huurcontract met het pand in Amersfoort. Het post- en werkadres is nu bij Zaamen, een monumentaal pand aan de Nieuwe Gracht. De directeur is van half augustus tot half oktober afwezig geweest in verband met zwangerschapsverlof.

ROP Coördinatoren Overleg (RCO) De ROP-coördinatoren kwamen in 2014 vier keer bijeen en wel op 10 maart, 19 mei, 9 juli en 1 november. De vergadering vonden respectievelijk plaats in Bunnik, Amersfoort, Middelburg en Haarlem. De vergadering van 9 juli in Middelburg stond in het teken van het afscheid van Jan van Zon, coordinator ROP Zuid-West. Hij is opgevolgd door John Akkermans. Tijdens de vergaderingen gaan we in op zaken waar de coördinatoren in hun dagelijkse activiteiten tegenaan lopen en worden landelijke ontwikkelingen besproken. Het afgelopen jaar hebben we elke vergadering ook kort met elkaar gesproken over de gevolgen van de economische crisis, de afname van het aantal leerlingen en de moeilijkheden om leerlingen nog in dienst te krijgen bij aannemers of opleidingsbedrijven.

We zijn het jaar begonnen met een tweedaagse bij Abdij Rolduc in Kerkrade, waar we met elkaar gesproken hebben over de toekomst van ROP en de wijze waarop we daar invulling aan moeten geven. Deze bijeenkomst heeft de input geleverd voor het position paper en het daaruit volgend communicatieplan. Vertegenwoordigingen FIM: ROP is lid van FIM, de Federatie Instandhouding Monumenten. SOS Vakmanschap: ROP is partner van SOS Vakmanschap. Met SOS Vakmanschap zijn intensieve contacten over de toekomst van de opleidingen in de restauratie.

In specifieke zin kwamen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: - het sociaal en financieel jaarverslag; - de ontwikkelingen in de restauratieopleiding; - de positionering van ROP en hoe we deze kunnen verbeteren; - het werven van leerlingen en de werkzaamheden die daarmee samenhangen; - het werkplan 2015 en het opstellen van prognoses. 12


PROJECTEN

Skills restauratie Op 10 en 11 december werd voor het eerst een pilot beroepenwedstrijd voor restauratie medewerkers gehouden. Deze landelijke finale werd georganiseerd door Skills Netherlands, ROC van Twente en RIBO in samenwerking met ROP Nederland. De primeur vond plaats in het Praktijkcentrum Restauratie en Ambacht bij RIBO te Hengelo. Het is een vakwedstrijd waarbij studenten dé kans kregen om hun restauratietalenten te laten zien en het beste uit hun zelf te halen.

Aan de wedstrijd namen in totaal 8 bevlogen restauratieleerlingen deel. Vrijwel alle ROP-regio’s konden een deelnemer afvaardigen. Ook een student van het Hout- en Meubileringscollege te Amsterdam en van “Les Compagnons du Devoir” uit Frankrijk (een opleidingsinstituut specifiek gericht op ambachten) namen deel. Frankrijk kent een gedegen opleidingsstructuur gericht op ambacht en vakmanschap. Door de Franse deelname kon een internationale verbinding worden gemaakt met het oog op eventuele volgende Skills wedstrijden waarin duurzaamheid een belangrijke rol gaat spelen.


De burgemeester van Hengelo, drs. Schelberg, gaf op 10 december het startsein voor de wedstrijd. In de restauratie kun je vooraf niet altijd goed inschatten welke werkzaamheden uitgevoerd meten worden. De deelnemers kregen dan ook verschillende opdrachten die bij loting werden verdeeld. Omdat het bij restauratie grotendeels om herstel van bestaand werk bestonden de opdrachten bestond de opdrachten uit het herstellen en gedeeltelijk vervangen van onder andere delen van een historische pui, deuren, roeden en een schuifvenster. Deze materialen kwa-

men uit het depot met historisch bouwmateriaal van RIBO. In twee dagen tijd werden deze opdrachten uitgevoerd. De deelnemers werkten allemaal aan verschillende opdrachten, maar moesten ook samenwerken om tot een goed eindresultaat te kunnen komen. Dat elke deelnemer een verschillende opdracht kreeg tijdens een beroepenwedstrijd bouw, is een primeur. Ook voor het publiek was dit een mooie manier om te laten zien hoe het in werkelijkheid er aan toe gaat bij het restauratievak; restauratie is immers improviseren en samenwerken.

Bakker, gedeputeerde van de Provincie Overijssel. Alle deelnemers waren bijzonder enthousiast over de wedstrijd en de gekozen opzet. Eigenlijk kende de wedstrijd alleen maar winnaars! Acht bevlogen deelnemers met passie voor restaura-

Het doel van deze wedstrijd was om industriële technieken toe te voegen aan het ambachtelijke werk van de restauratievakman. Daarmee werd het restauratievak ook van een andere kant belicht. Bij het uitvoeren van de wedstrijdopdracht mocht dan ook gebruik worden gemaakt van zowel de ambachtelijke als moderne machines. Dit vergde de nodige precisie en improvisatie van de deelnemers. Na ca 15 uur werken werden de opdrachten beoordeeld door een vakkundige jury en kon de winnaar bekend worden gemaakt. Mathieu Rossye uit Frankrijk eindigde als eerste, gevolgd door Samuel Hendriks en Thom Aafjes. Zij kregen de prijzen uitgereikt door mevrouw Ineke


tie! Ze zijn met recht uit het goede hout gesneden! RIBO gaat in het voorjaar 2015 deze pilot evalueren en samen met Skills Netherlands, ROP Nederland en ROC van Twente in december 2015 deze beroepenwedstrijd opnieuw organiseren.

3

ACTIVITEITEN De toekomst van ROP De economische situatie, de afname van het aantal restauratieleerlingen, maar met name de discussie over het behoud van de restauratieopleiding heeft bij ROP de vraag aangewakkerd wat de toekomst van het ROP is. Zowel binnen het bestuur als het coördinatorenoverleg is gesproken over de vraag welke rol ROP zou moeten en kunnen spelen in het restauratieveld. Wat is onze meerwaarde en waarin zijn we uniek? Met onze specifieke kennis zorgen wij voor een goede match tussen leerlingen en leerwerkplaatsen. We zorgen voor nieuwe aanwas bij bedrijven en enthousiasmeren jongeren om te kiezen voor het restauratievak. Hiermee leveren wij een belangrijke bijdrage aan het in stand houden van het restauratievak. De directeur van ROP heeft het initiatief genomen om zowel intern als extern de discussie over de toekomst aan te gaan. In 2014 is begonnen met een interne discussie met de coördinatoren tijdens een tweedaagse. Daarnaast zijn door de directeur gesprekken gevoerd met stakeholders, zoals OCW, O&O, RCE, SOS Vakmanschap. Aan de hand hiervan is een position paper geschreven, dat heeft gediend

als basis voor het communicatieplan. In 2015 zal verdere invulling gegeven worden aan de positie van ROP. Hierbij zal in ieder geval worden meegenomen dat ROP steeds meer wordt gezien als partij die zich inzet voor de brede restauratieopleiding, waarbij we ons op meer dan alleen de opleidingen restauratietimmeren en –metselen richten. Daarnaast wordt ROP gewaardeerd vanwege de kennis uit de praktijk en de ervaringen op het snijvlak van onderwijs en de erfgoedarbeidsmarkt. Opleiding voor professionals in de restauratie In 2013 zijn vele stappen gezet in het project om te komen tot een nieuwe opleiding “Professional in de Restauratie” (niveau 4). Projectleider Klaas Boeder spant zich in om het project tot een goed einde te brengen en de lesstof te actualiseren en aan te passen. De stuurgroep wordt gevormd door personen vanuit de Vakgroep Restauratie, ROP, Federatie van Grote Monumentengemeenten, Monumentenwacht en de beide ROC ’s waar de opleiding wordt gegeven: ROC van Twente en Koning Willem I te Den Bosch. Vanuit ROP maakt Sascha Baggerman deel uit van de stuurgroep. De stuurgroep komt circa tweemaandelijks bijeen. In 2014 is het project zo goed als afgerond. Er is een website www.professionalrestauratie.nl en een

digitale leeromgeving en in 2014 is reeds een beperkt aantal leerlingen gestart met de opleiding. ROP begeleidt een aantal van deze leerlingen op de stageen/of leerwerkplekken. Er is besloten de leermiddelen van deze opleiding onder te brengen in een stichting. Het bestuur van de stichting BLEO (Beheer Leermiddelen ErfgoedOpleidingen) bestaat qq uit Flip van de Burgt, voorzitter van de Vakgroep Restauratie en Sascha Baggerman, directeur van ROP Nederland. Er wordt nog gezocht naar een derde bestuurslid. In 2014 was de stichting nog in oprichting en het project in de afrondende fase. Studiedag met ROC docenten Jaarlijks organiseert ROP een studiedag voor de docenten van ROC ‘s waar restauratieopleidingen plaatsvinden. In 2014 werd deze dag gehouden op 12 juni in Veghel. De ochtend werd gebruikt om elkaar te informeren. ROP vertelde over de laatste ontwikkelingen, onder andere over het mogelijk verdwijnen van de restauratieopleiding en de herstructurering van het MBO. De docenten gingen vooral in op de zaken waar zij dagelijks tegenaan lopen en de afnemende belangstelling voor de restauratieopleiding. Na de lunch is een bezoek gebracht aan het voormalig CHV-complex in Veghel, een indrukwekkend herbestemmingsproject, waar 15


met veel betrokkenheid en bevlogenheid van alle partijen een bijzondere plek is gecreëerd. We hebben een rondleiding gehad van de directeur van het bouwbedrijf dat de restauratie heeft gedaan. Platform Restauratie Als gevolg van de inspanningen van met name SOS Vakmanschap en ROP heeft de Vakgroep Restauratie het initiatief genomen tot het oprichten van het Platform Erfgoedopleidingen. Namens het ROP is Sascha Baggerman hier actief bij betrokken. Het Platform is breed samengesteld en heeft zichzelf ten doel gesteld de minister te adviseren over de toekomstige restauratieopleiding. De minister heeft aangegeven hier positief tegenover te staan en vindt betrokkenheid vanuit de branche hierbij van groot belang. De restauratieopleiding is inmiddels een van de pilots van SOS Vakmanschap, die door de minister financieel worden ondersteund. Er wordt onderzoek gedaan naar de vraag hoe het vakmanschap behouden kan blijven. Het voortbestaan van de restauratieopleiding is hier een essentieel onderdeel van. SOS Vakmanschap maakt bij deze pilot veel gebruik van de kennis en kunde van het ROP en de coördinatoren, die als geen ander kennis hebben van de leerlingen, de opleiding en het bedrijfsleven.

Het jaar 2014 is vooral gebruikt voor het verzamelen van informatie, het bijeen brengen van partijen en het opzetten van de structuur om invulling te kunnen geven aan de opdracht om een nieuwe opleiding op te zetten.

van het vakmanschap benadrukken en de kwaliteiten van de restauratieleerlingen in een positief daglicht stellen.

Beroepenwedstrijd Op 9 en 10 december vond bij RIBO/ROP Oost de eerste beroepenwedstrijd voor leerlingen in de restauratie plaats. Uit verschillende regio’s hebben jongens deelgenomen aan de wedstrijd, die een samenwerking is tussen RIBO/ROP Oost, ROC van Twente en Skills Netherlands. De wedstrijd werd gewonnen door de Fransman Mathieu Rosey. Beste Nederlander was Samuel Hendriks uit Westzaan, die al enige jaren als leerling werkt bij de zelfstandige restauratieaannemer Bart Nieuwenhuis. Als derde eindigde Thom Aafjes, eveneens werkzaam bij Bart Nieuwenhuis. De leerlingen hadden de opdracht een kozijn of deur te maken, waarbij oude en nieuwe technieken gecombineerd moesten worden. De winnaar van de beroepenwedstrijd wordt mogelijk uitgezonden naar de World Skills in Sao Paulo, Brazilië. De Beroepenwedstrijd wordt een jaarlijks terug kerend evenement. Hiervoor zijn afspraken gemaakt tussen RIBO/ROP Oost, ROC van Twente en Skills Netherlands. Op deze manier willen we het belang 16


4

RESULTATEN 2014 IN CIJFERS Diploma behaald waarvan: -timmerlieden -metselaars -leidekkers Diploma behaald Opleiding Professional Restauratie niveau 4 Leerlingen in opleiding Waarvan: - restauratietimmerlieden - restauratiemetselaars - schilders - dak-/leidekkers - rietdekkers - professional restauratie niv 4 Leerlingen Oriëntatie ROP-Projecten Bedrijven betrokken ROP Educatie Gastlessen, excursies en workshops

ROP ROP Noord-Nederland Oost 9 6

Leerlingen, diploma’s, projecten en bedrijven (tussen haakjes cijfers 2013) ROP Midden West 5

ROP Zuid 18

Totaal 47

6 3

6 12

32 15

4 34 292

10 1191

(--) (103)

114 171 114 23

(84) (132) (93) (26)

9

6

2

4 28

8

11

15 2

6 1

11

27

5

ROP Zuid West 9

(42) (26) (16)-l-

16 5

1 2 9 15 47 29 6

17 33 25 6

9 12 7 0

11 22 16 3

62 57 37 5

17


Toelichting: In 2014 is een licht herstel waarneembaar. We hebben meer gediplomeerden en meer leerlingen in de opleiding. Ook het aantal projecten en betrokken bedrijven is verder toegenomen. Zorgelijk is wel dat het aantal restauratiemetselaars schrikbarend afneemt, niet alleen onder de gediplomeerden, maar ook de nieuwe instroom. Verder is duidelijk dat ROP zich niet alleen meer richt op restauratietimmeren en –metselen, maar ook op andere restauratieoplei dingen, zoals leidekkers, rietdekkers en schilders. Uit het toegenomen aantal projecten wordt wederom duidelijk dat ROP meer tijd en energie moet stoppen in het vinden van ROP-projecten. De tijd van grote restauraties is voorbij, waardoor er meer kortdurende restauratieprojecten zijn, vooral ook gericht op onderhoud. De projecten duren korter en hebben minder leerlingen.

In het totaal zijn alle restauratieleerlingen, zowel niveau 3 als 4, meegerekend, met uitzondering van de schilders. De schilders vallen niet onder Fundeon en tellen daarmee na het behalen van het diploma ook niet mee in de berekening voor de zogenaamde “bonusregeling”. 2 Dit betreft het totaal van de leerlingen restauratie timmeren en metselen. 1

18


Interview

Interview Samm Hendriks Op 11 december 2014 werd Samm Hendriks (19) 2e op de beroepenwedstrijd voor restauratiemedewerkers georganiseerd door RIBO in samenwerking met Skills Heroes. Aangezien de nummer 1 uit Frankrijk kwam, mag Samm zich nu de beste restauratie timmerman van Nederland noemen.

bouwd en dat staat er nog steeds hoor! Dus het was voor mij vanzelfsprekend dat ik voor een opleiding in de bouw zou gaan kiezen.

De wedstrijd ligt nu een aantal maanden achter ons. Hoe voelt dat nu om de beste restauratietimmerman van Nederland te zijn? Nou eigenlijk voelt het niet anders dan normaal. Wat ik wel heel leuk vond, is dat ik enorm veel reacties heb gekregen naar het winnen van de wedstrijd. Van familie en vrienden had ik dat natuurlijk ook wel een beetje verwacht, maar wat ik vooral leuk vond, is dat er ook heel veel reacties kwamen van klanten waar wij voor werken.

En waarom heb je dan specifiek voor de restauratie gekozen? Toen ik met mijn opleiding begon als primair timmerman werd ik geplaatst bij Bart Nieuwenhuijs. Dit bedrijf is gespecialiseerd in de Zaanse houtbouw en doet eigelijk alleen maar restauraties. Vanaf de eerste dag wist ik eigenlijk al dat ik nooit meer iets anders wilde dan restauratie. Ik ben ook altijd voor Bart Nieuwenhuijs blijven werken, ik heb het daar super naar mijn zin. Leuke is dat Thom Aafjes, de nummer 3 tijdens de kampioenschappen ook al zijn hele opleiding bij Bart Nieuwenhuijs werkt. Onlangs is ook Remco Kramer bij ons gestart als leerling, dus dat betekent dat we nu de nummer 2, 3 en 4 van de wedstrijd onder één dak hebben. Dan vind ik toch echt wel dat we een topbedrijf hebben.

Waarom heb je ooit gekozen voor de opleiding in de bouw? Ik heb de bouw altijd een mooi vak gevonden. Dat begon toen ik heel klein was al met blokken en later met Lego en tussen de lagere en de middelbare school heb ik zelf in de achtertuin een schuurtje ge-

Wat is het mooiste project waar je aan gewerkt hebt? Jeetje dat vind ik een lastige vraag, daar heb ik nooit zo over nagedacht. Elk werk is mooi en brengt Maar als ik moet kiezen dan denk de 17e-eeuwse bakkerij in Zaandijk. Die zou gesloopt gaan worden


en Bart Nieuwenhuijsen heeft dit pand toen ontmanteld en opgeslagen. We hebben het nu opnieuw opgebouwd als woonhuis in Zaandijk. Ik heb dit project vanaf het begin tot het einde meegemaakt en dus werkelijk alles kunnen zien wat bij zo’n project komt kijken. Daarnaast heb ik ook enorm veel vrijheid gekregen om te kunnen timmeren. Het resultaat mag er zijn en daar ben ik heel erg trots op. Wat wil je na je restauratieopleiding gaan doen? Ik moet nog ongeveer 1 jaar voordat ik mijn diploma restauratie heb. Daarna wil ik verder met de opleiding voor uitvoerder. Niet dat ik ooit uitvoerder zou willen worden, maar het lijkt me wel nuttig en interessant om ook meer over planning, calculatie en dat soort zaken te weten. Ik hoop dat ik ook tijdens die opleiding bij Bart Nieuwenhuijs kan blijven werken. En wat wil je in de toekomst gaan doen? Ik wil heel graag in de restauratie blijven werken en het liefste vanuit mijn eigen bedrijf en dan hoop ik dat ik in de toekomst jongens zoals ik zelf een opleidingsplek te kunnen bieden.

bijlage

Bijlage 1 Restauratieprojecten in 20143 Regio Zuid/Limburg: • Odeon Hoenderstraat 10-12, Venray • Martinuskerk ,Weert • Kloostercomplex Hoogcruts, Noorbeek • Sint Nicolaaskerk ,Broekhuizen • Missiemuseum,Steijl • Kasteel Schaesberg, Landgraaf • Kasteelruïne Blijenbeek, Afferden • Smal Spoortunnels, Tegelen • Syperhof, Asselt • Thomashuis, St. Joost • O.L.V>.Onbevlekt Ontvangen, Terwinselen • Kasteel De Keverberg, Kessel • H.H. Petrus &Pauluskerk,Schaesberg • Basisschool Budschop, Nederweert • Basisschool Tweesprong,Nederweert • Hoeve Terlinden, Nuth • Restauratie Walmuren, Sittard • Proodijschuur, Meersen • Clemenskerkje, Merkelbeek • Kasteel, Well • Andreaskapel, Sittard • Stadswallen, Sittard

Bouwbedrijf Raedts Bouwbedrijf Van Heur Bouwbedrijf Coppes WECOBA Lei &Dakdekkersbedrijf L. Schatorie dakbedekkingen Bouwmensen Limburg Zuid Bouwbedrijf Eijsen Bouwbedrijf Janssen Bouwbedrijf Kessels Wijnen Bouw Horst WECOBA Lei & Dakdekkersbedrijf van Wijnen Sittard WECOBA Lei & Dakdekkersbedrijf Koppen Bouw Bouwbedrijf van Bussel Verkoelen Dakspecialisten Weert Laudy Bouw Bouwbedrijf Coppes Bouwbedrijf Peters Verkoelen Dakspecialisten Weert Bouwbedrijf Coppes Schakel & Schrale Maastricht

• Bierbrouwerij de Leeuw, Valkenburg • Molen de Grauwe Beer, Beesel • De Kompenie,Susteren • Kloosterkapel, Hoogcruts • Boerderijhoeve Nuth • Molen Zeldenrust Budel • Rijksmonument de Luif Venlo • RK kerk H.Naam Jezus, Broekhuizenvorst • RK kerk H.Naam Jezus, Broekhuizenvorst • Minderbroederskerk, Roermond • Kapel Museum de Locht, Melderslo • Molen de Welvaart, Horn • Wilhelmus Hubertusmolen, Weert Regio Zuid/Brabant: • • Klooster Mariënbosch, Nijmegen • ‘t Jachthuis, Hoenderloo • Kasteel Ruurlo, Ruurlo • Eusebiustoren, Arnhem • Kamp Vught • R.K. Maria Magdalenkerk, Geffen • Seldensate, Berlicum • Lambertuskerk, Veghel

Bouwbedrijf Lemmens Bouwbedrijf in’t Zandt Jack Ruytersgroep Bouwbedrijf Coppes Bouwbedrijf Kicken Adriaens Molenbouw Bouwbedrijf J.van Horck Aannemersbedrijf Math Hofman Aannemersbedrijf Thijssen Bouwbedrijf Kessels Aannemersbedrijf Thijssen Adriaens Molenbouw Weert bv Adriaens Molenbouw Weert

Nico de Bont Nico de Bont Nico de Bont Nico de Bont Nico de Bont Van de Ven Van de Ven/C.J. Smit & Zn Van de Ven 20


bijlage

• Stevenstoren, Nijmegen • Stevenskerk, Nijmegen • Bolwerk Sint-Jan, Den Bosch • Huize de Beek, Halsteren • Botermarkt, Tholen • Brugstraat, Tholen • Onder de Toren, Oud Gastel • Molen de Nijverheid, Ravenstein • Boerderij, de korn 26, Dussen • Toren, Uitwijk • Withof, Etten-Leur • Kademuren Ravelijn, Bergen op Zoom • Wamberg, Berlicum • Molen, Hoeven • H. Martinuskerk, Rucphen Regio Oost/Overijssel: • erve Middelkamp • Pakhuis ten Hove • Klooster Dolphia fase 2 Interieur • Schoorsteen Janninkcomplex • Woonhuis, Kapelstraat 14 • De Rechter • Casco boerderij Goejanwelle 33 • Joodse Begraafplaats • vm. Koffiebranderij • Jachthuis boerderij Markslag

Van Dinther Van Dinther Laudy Bouw Cauwenborgh Cauwenborgh Cauwenborgh Bartelen Van Hout’s Oome Oome Van Agtmaal Heijmans Civiel Reniers Reniers Bouwgroep Peters

Hulshof, Tubbergen Combi Bouw, Deventer Ten Haken bouw, Winterswijk Harm Meijer, Ten Boer Boudrie, Oldenzaal Heldoorn, Zwolle Hanzebouw, Zwolle ROC van Twente, Almelo Beverwijk, Balkbrug Huiskamp Winterswijk

• Jachthuis van Heek • Hotel Carlshaven • Muur en poort kerkhof • Huis, Landgoed Schoonheten • Hervormde kerk • Toren NH kerk • Boerderij de Mediaan • Vakwerkschuur De Roosker • Boerderij Tolhekke • Stadsgehoorzaal • Landhuis De Eese • Toren RK kerk • Willibrord kerk en toren • Ruïne De Toutenburg • Rentmeestershuis • boerderij Olieschlager • Erve De Meijer • Ridderstraat 22, Hasselt • Stadhuiskwartier • Bovenkerk • Oude Vismarkt • Erve Nijhuis • Erve Kokkelink

Wesselink, Weerselo Markslag, Hengelo Hanzebouw, Zwolle Bouwbedr. Wesepe, Wesepe Hoffman, Beltrum Arthur Dec, Borne Veldwachter, Deventer Steggink, Reutum Hulshof, Aarlanderveen G. van Werven, Kampen Dijkhof, Klarenbeek Wesselink, Weerselo Salbam, Vilsteren Jansen, staphorst Timmerman, Nijverdal St. Twickel, Delden Steggink, Reutum Hanzebouw, Zwolle PHB, Deventer Hanzebouw, Zwolle Hanzebouw, Zwolle Scholte op Reimer, Vasse Scholte op Reimer, Vasse

Regio MiddenWest/Noord-Holland en Utrecht: • Bavo kerk Haarlem • Urbanus kerk Amstelveen

Schakel en Schrale Schakel en Schrale 21


bijlage

• Johannes de Deo Haarlem • Artis • Nieuwe Prinsengracht 43/53 Amsterdam • Langoed Zuylestein Leersum • Zuidpoldermolen Edam • Cereol fabriek Utrecht • 17e eeuws woonhuis Zaandam • Herstel Molenschuur Nauerna • St Michielsker Westerblokker • Prinsengracht Amsterdam

Schakel en Schrale Schakel en Schrale VIOS Woudenberg Kistemaker van de Burgt en Strooij Bart Nieuwenhuis Bart Nieuwenhuis Pronk Nieuwenhuizen

Regio Noord-Nederland/Groningen, Friesland en Drenthe • • Boerderij Helomaweg Havelte, Poortman • Boerderij Hoofdstraat Wedde, Dijkstra Draisma • Boerderij Kamps Rolde, Hofstra Hulshof • Boerderij Lunshof Anreep, Robuust Eiken • Boerderij Zuidvelde, Boelens • Brugwachterswoning Eexterveenschekanaal, Jurriëns Noord • Fryske Akademy Leeuwarden, Dijkstra Draisma • Kerk Eenrum, Dijkstra De Graaf • Kerk Farnsum, Blokzijl • Kerk Ferwerd, Dijkstra De Graaf • Kerk Gaast, S.D. van der Vegt • Kerk Itens, S.D. van der Vegt • Kerk Kleinwetsinge, Notebomers Bouwgroep • Kerk Kootstertille, Swart • Kerk Loppersum, Blokzijl

• Kerk • Kerk • Kerk • Kerk • Kerk • Kerklaan 56 • Kerktoren • Kerktoren • Kerktoren • Klokkenstoel Kerk • Koepelkerk • Lindenoord • Lyndensteyn • Molen Windlust • Nieuwe Kerk • N.H. Kerk • N.H. Kerk • N.H. Kerk • N.H. Kerk • N.H. Kerk • Nijengaerde • Pand Haddingestraat • Raadhuis • Stichting Welgelegen • De Tuinen • Tweebaksmarkt • Voormalig Mastmakerij

Midsland, Dijkstra De Graaf Ryptsjerk, Swart Spannum, Ambachtelijk Timmerwerk Tjamsweer, Blokzijl Ureterp, Swart Veenhuizen, Poortman Dieve, Moes Gieten, Blokzijl Harich, Jurriëns Noord Ypecolsga, S.D. van der Vegt Smilde, Poortman Wolvega, Houwer Jansen Beetsterzwaag, Van der Werff Dokkum Burum, Kolthof Groningen, Dijkstra Draisma Huns, Ambachtelijk Timmerwerk Coevorden, Elpenhof Oosterhesselen, Elpenhof Ruinerwold, Van Dijk Westerbork, Elpenhof Dwingeloo, Moes Groningen, Notebomers Bouwgroep Harlingen, Dijkstra De Graaf Akkrum, Friso Bouw Leeuwarden, Toussaint Leeuwarden, Sebas Lemmer, Kolthof 22


• Voormalig Stationsgebouw • Voorstreek 36 • De Vijversburg • Watertoren • Woningcomplex

Zuidbroek, Blokzijl Leeuwarden, PA Wiersma Tytsjerk, Jurriëns Noord Groningen, Jurriëns Noord Heerenveen, Dijkstra Draisma

• Hortus Botanicus Leiden • Herengracht 395 Amsterdam • Paradijskerk Rotterdam • Waalse kerk Leiden

Burgy Burgy Burgy Burgy

Regio ZuidWest / Zeeland • Historische woning Singelstraat Middelburg Bouwgroep Peters • Kademuren Middelburg Fase Vier Bouwgroep Peters • Zuidpoort in Sluis Aannemersbedrijf Leenhouts • `s-Landshuis in Huls. Bouwbedrijf Van de Kerckhoven • Vestingmuren in Veere Bouwgroep Peters • Nederlands Hervormde kerk IJzendijke Van de Linde • Stadhuis Veere Bouwgroep Peters • Meestoof Kapelle Van de Linde • Protestantse Gem. kerk Nieuwerkerk. Bouwgroep Peters • Hervormde Gem. kerk Oud-Vossemeer. Van de Linde • Muziek Kapel Kattendijke. Bouwbedrijf Jurriens • Korenmolen de Graanhalm Gapinge. Aannemersbedrijf Sturm Regio ZuidWest / Zuid-Holland • Nieuwe kerk Delft • Tuinmuren begraafplaats Hoornaar • Mauritshuis Den Haag • Hof van Dordrecht • Hof van Moerkerken Mijnsheerenland • Hof Souburg Alblasserdam

Den Hoed bv Bergambacht Jurriëns Koninklijke Woudenberg Ameide bv Schakel & Schrale Bouwbedrijf Den Dunnen Koninklijke Woudenberg Ameide bv 23


Contact met ROP? Neem contact op met de ROP coördinator in uw regio Kijk voor mailadressen op: www.rop-nederland.nl Adres Vereniging ROP Nederland Nieuwe Gracht 3 2011 NB Haarlem Colofon Tekst: Sascha Baggerman Foto’s: Martin Bellers Vormgeving: Fonts+Files visuele communicatie, Haarlem

24


BEHOUDEN EN HERSTELLEN. Vereniging ROP Nederland Jaarverslag 2014

Recommend Documents