Beetje natuur, grote invloed

Mei 2014

Beetje natuur, grote invloed

“ By limiting their contact with nature, people fail to maximize the advantages it offers for cognition and well-being.” Elizabeth K. Nisbet and John M. Zelenski in Psychological Science.

LITERATUURSTUDIE | FACTSHEET

FACTSHEET

Beetje natuur, grote invloed Bomen, tuinen en parken zijn onmisbaar in

opgroeiden kampen 50 procent vaker met schizo-

een verstedelijkte omgeving. Een huis met uit-

frenie. Ook als je rekening houdt met economische

zicht in het groen is veel geliefder dan zonder.

en sociale verschillen tussen de stad en platteland

Waarom? Wat is de invloed van groen op de

blijft er een flink verhoogde kans op psychiatrische

menselijke hersenen? IVN vroeg wetenschaps-

problemen bestaan.1 2 Dat doet de stedelijke leef-

journalist Mark Mieras om het onderzoek op

omgeving kennelijk met mensen. Veelzeggend is

een rijtje te zetten. Een klein beetje groen blijkt

dat kinderen die pas na hun vijftiende naar de stad

al verrassend veel invloed te hebben. Natuur

verhuizen geen verhoogde kans op schizofrenie

werkt als een vluchtheuvel voor de geest.

hebben; schizofrenie is een ontwikkelingsstoornis.

Met een bevolkingsdichtheid van 490 inwoners

Burgers betalen dus voor verstedelijking een prijs.

(2010) per vierkante kilometer is Nederland een

Opgroeien en leven in een ‘versteende’ omgeving

van de dichtstbevolkte landen ter wereld. Alleen

trekt een wissel op de vitaliteit van mensen. Hoe

Bangladesh, Taiwan en Zuid-Korea laten we voor

komt dat? Wat is het effect van stad en natuur op

ons. Tweederde van de Nederlanders woont in

onze hersenen? In deze literatuurstudie krijgt u het

verstedelijkt gebied. Ze hebben zich samengepakt

antwoord op die vragen.

op 14 procent van het Nederlandse grondoppervlak. Die concentratie betekent dat er per inwoner minder asfalt nodig is, dat er veel minder autokilometers worden gereden, meer gebruik gemaakt kan worden van openbaar vervoer. Verstedelijking is een zegen voor milieu en natuur. Er is ook een keerzijde. Mensen in de stad kampen 21 procent vaker met angststoornissen en 39 procent vaker met depressie. Mensen die in de stad


|

Factsheet

|

Pagina 2

FACTSHEET

Stadskind ontwikkelt andere hersenen Kinderhersenen worden in belangrijke mate ge-

dorp. Geboren dorpelingen zijn weer gevoeliger

vormd door activiteiten en omstandigheden. Een

dan zij die op het platteland hun kindertijd hadden.7 8

muziekinstrument bespelen heeft bijvoorbeeld

Bij de geboren stedeling was bij kritiek de sterkste

grote invloed op de manier waarop de hersenstam

activiteit te meten in het voorste deel van de cin-

geluid verwerkt.

3 4

Ook de leefomgeving is een

gularis. Hier zit het ‘oeps-centrum’ dat waarschuwt

vormende factor, zo is bij mensen en dieren vastge-

wanneer er iets fout gaat, zoals iemand op de tenen

steld. Door het klankrijke achtergrondgeluid in de

staan of vergeten voorrang te geven. Dit deel van

stad zingen stadse merels bijvoorbeeld hoger dan

de hersenen speelt ook een rol bij het verwerken

merels in het bos.5 Hun auditieve en vocale centra

van emoties rondom beloning en straf. Bij de men-

ontwikkelen zich anders. Mensen die opgroeien

sen die nu in de stad leven zagen de onderzoekers

en leven in verstedelijkte culturen zoals Japanners

ook een verhoogde activiteit in de amandelkern

en Britten vertrouwen meer op hun ogen dan die

(amygdala) bij kritiek. Dit emotionele centrum

in rurale culturen als de Himba, in het nauwelijks

is onder andere betrokken bij angstreacties, bij

verstedelijkte Noord Namibië. Britten en Japanners

dreiging en bij de verwerking van emotionele ge-

hebben een ‘globale blik’, gevoelig voor context.

zichtsuitdrukkingen, en speelt een belangrijke rol

De Himba zijn beter in het beoordelen van details. 6

bij angststoornissen en depressie.

Ook het emotioneel systeem werkt anders bij de

De verstedelijking maakt ons dus tot stadsmensen

stedeling. Zij gaan anders om met sociale stress dan

die heel goed op een kluitje kunnen leven. De keer-

mensen van het platteland. Duitse onderzoekers

zijde is dat stedelingen meer last hebben van sociale

lieten proefpersonen een lastige taak uitvoeren.

stress. Krijgt dit een chronisch karakter dan heeft dat

Daarop kregen ze kritiek. Gemeten werd hoe hun

ingrijpende gevolgen voor de gezondheid: stress

hersenen op die sociale druk reageerden. Je zou

verandert het eetpatroon waardoor gemakkelijk

veronderstellen dat de stedelingen, gewend als ze

overgewicht ontstaat, het afweersysteem gaat op

zijn om elkaar voor de voeten te lopen, de kritiek

een lager pitje waardoor ziekte een kans krijgt, hart

het gemakkelijkst langs zich af kunnen laten glijden.

en vaatziekten liggen op de loer en ook de herse-

Het is anders. Wie als kind aan de sociale druk van

nen zelf hebben te lijden. Sociale stress speelt een

de stad was blootgesteld lijkt er later extra gevoelig

rol bij het ontstaan van burnout, angst, depressie

voor te zijn. Gevoeliger dan wie opgroeide in het

en schizofrenie.

Mensen die opgroeien in de stad vertonen onder sociale druk, een duidelijk

verhoogde

activiteit

voorin de cingularis, in vergelijking met mensen uit het dorp of van het platteland. Dit deel van de hersenen detecteert fouten en verwerkt emoties rondom beloning en straf.7


|

Factsheet

|

Pagina 3

FACTSHEET

Lage drempel voor het natuureffect Natuur in de stad helpt gezond te blijven leert de

Zelfs in een inpandig laboratorium is een duidelijk

statistiek. Onderzoekers van de universiteit van

verschil te meten wanneer proefpersonen, gele-

Glasgow analyseerde gegevens over de volksge-

gen in de nauwe en lawaaierige buis van een MRI-

zondheid in 268 stadsgebieden in Engeland en

scanner, naar foto’s kijken van bos, berg of weide.

vonden een directe relatie met de aanwezigheid

De natuurfoto’s veroorzaakten een verhoogde ac-

van parken en boszones. Meer groen kwam overeen

tiviteit in auditieve schors (luisteren), het pallidum

met een langere levensduur en minder zelfmoor-

(vrije beweging), caudatus (gevoel van waarde)

den. Hoe groter een nabijgelegen groenzone hoe

en precunius (zelfbewustzijn en reflectie), activiteit

9

groter ook het effect. In een Japans onderzoek

die je zou kunnen samenvatten onder ‘innerlijke

bleken ouderen langer te leven als ze in de nabij-

beleving’. Foto’s van gebouwen die als contrast

heid van een park woorden.10 Deense en Canadese

werden gebruikt activeren juist extern gerichte

onderzoekers vonden een negatieve relatie tussen

activiteit met sterke pieken in de visuele schors

de aanwezigheid van parken in de woonomgeving

(kijken) en de temporale pool (rekening houden

en overgewicht.11 12

met anderen).14

De drempel voor het ‘natuureffect’ blijkt verrassend

Een natuurfoto of het uitzicht op een enkele boom-

laag: reeds een klein beetje natuur helpt. Tijdens

kruin biedt dus al een duidelijk meetbaar verschil.

een studie aan de Cornell University werd in kaart

Het grootste effect wordt gemeten wanneer proef-

gebracht hoeveel groen zij konden zien vanuit hun

personen ‘in de natuur’ zijn, zonder dat ze nog een

raam. Ook na correctie voor sociale en economische

gebouw of weg kunnen zien.15

verschillen bleef een opvallende relatie bestaan: hoe meer groen in het uitzicht hoe beter de kinderen konden omgaan met stressvolle levenservaringen.13

temporale pool

visuele cortex

pallidum

caudatus

precuneus

Als mensen naar foto’s kijken van de stad zijn hun visuele centra heel actief evenals de temporale pool (rekening houden met anderen). Bij foto’s van een natuurlijke omgeving is er opvallend veel activiteit in centra voor zelfbewustzijn, vrije beweging en waardebeleving.14


|

Factsheet

|

Pagina 4

FACTSHEET

Een vluchtheuvel voor aandacht Bomen en planten zetten de hersenen van de ste-

voor de gerichte aandacht nog harder werken, het

deling in een andere ‘mindset’: van waakzaam en

werkgeheugen loopt terug, zelfbeheersing wordt

gericht op de visuele en sociale buitenwereld naar

lastiger. De verleiding om te snoepen is moeilijker

op jezelf georiënteerd, en reflectief. Hoe komt dat?

te weerstaan. Het effect is vergelijkbaar met dat van

Wetenschappers lijken het er over eens dat het aan-

een licht slaapgebrek waarvan we weten dat het

dachtssysteem een sleutelrol speelt.16 Mensen kun-

overgewicht in de hand kan werken.18

nen zich beter concentreren - hebben meer macht over hun aandacht - na een wandeling door het park of een kopje thee in de tuin, doordat hun hersenen eventjes niet zijn blootgesteld aan het bombardement van aandachtsprikkels van de stedelijke omgeving. Deze Attention Restoration Theory is de laatste jaren uitgebreid getest en bevestigd. De aandacht is een poort waar alle ervaringen doorheen moeten voor we er betekenis aan kunnen geven. Daarvoor moet informatie vanuit het hele brein worden samengebracht. Het is een ingewikkeld proces dat een zwaar beroep doet op de capaciteit van de hersenen. Daarom is aandachtspoort nauw en dus is het er dringen. Er zijn twee aandachtssystemen die elkaar belemmeren: het ene laat zich sturen door de prikkels van buiten, door geluiden, kleuren en bewegingen. Deze ‘onvrijwillige aandacht’ rent als een jonge hond aan achter wat we om ons heen horen en zien. Daar tegenover staat de ‘gerichte aandacht’ (of executieve aandacht) die gestalte geeft aan onze innerlijke plannen en doelen. Die ge-

De onvrijwillige aandacht brengt ook de reflectie in

richte aandacht speelt een belangrijke rol bij leren.

het gedrang. Nadenken over jezelf en over anderen,

Stad en natuur doen een verschillend beroep op

nieuwe kennis met bestaande kennis integreren, dat

de twee vormen van aandacht. Proefpersonen die

zijn activiteiten van het default mode netwerk (‘te-

naar stedelijke beelden kijken bewegen hun ogen

rugval netwerk’). Dit netwerk ontleent zijn naam aan

sneller heen en weer en fixeren vaker op details dan

de eigenschap dat het bijna uitsluitend actief is wan-

wanneer zij naar natuurfoto’s kijken. Die fixaties laten

neer in de hersenen geen andere activiteiten om

zien dat in de stedelijke omgeving de onvrijwillige

voorrang vragen. Zolang de onvrijwillige aandacht

aandacht sterker wordt aangesproken.17 De gerichte

de hersenen bezet houdt staat het reflectie-netwerk

aandacht moet hard werken om de aandacht telkens

daarom op een laag pitje.19

weer terug te halen, wat een zwaar beroep doet op onder andere de reserves voor de neurotransmitter dopamine. Raakt de accu leeg dan wordt het


|

Factsheet

|

Pagina 5

FACTSHEET

Onze ogen bewegen anders wanneer we naar een stedelijke omgeving kijken dan wanneer we naar natuur kijken. De ogen maken in dezelfde tijd meer fixaties. Dit wijst erop dat ze meer inzoomen op details. De aandacht lijkt sterk te worden gestuurd door externe prikkels.17

Reflectie speelt een sleutelrol om sociale stress op

Tijdens een experiment in de Amerikaanse stad Ann

te lossen.20 Daarom waarschijnlijk kunnen mensen

Arbor werd de gerichte aandacht van 38 proefperso-

die uitkijken op kale straten en gebouwen minder

nen zwaar op de proef gesteld. Daarna mochten de

goed met hun sociale stress omgaan dan mensen

deelnemers vijftig minuten wandelen. De ene helft

die een boom of bloemenperk in hun uitzicht

van de groep moest dat downtown doen, het andere

hebben: hun geest heeft minder ruimte om de

in het Arbor Arboretum, een park naast de universi-

ervaringen te verwerken.

teit van Michigan. Toen beide groepen opgefrist de aandachtstaak hervatten scoorden de parkwande-

Een natuurlijke omgeving vormt een vluchtheuvel

laars aanzienlijk beter.23 In hetzelfde onderzoeken

voor de overbelaste geest. Bomen en planten

bleek ook tien minuten naar natuurfoto’s of stads-

zijn niet alleen prikkelarm, ze roepen ook een

foto’s kijken al een significant verschil te maken

milde fascinatie op.

21

Fascinatie dimt de onvrij-

voor de gerichte aandacht. Ook voor tien minuten

willige aandacht. Zo ontstaat er rust en kunnen ge-

(zwartwit) natuurfilm is dit effect vastgesteld.24 Bij

richte aandacht, werkgeheugen en zelfbeheersing

een experiment met een hoogwaardig tv-scherm die

zich herstellen.

een camerabeeld toont van het uitzicht op een park bleek het effect meetbaar maar was veel minder dan

Veel studies bevestigen het vluchtheuvel-effect. In

hetzelfde uitzicht vanuit het raam.25

een onderzoek naar 169 stadskinderen in Chicago werd een relatie gevonden tussen uitzicht op bomen en eigenschappen als zelfbeheersing, zelfdiscipline en uitgestelde behoeftebevrediging.22


|

Factsheet

|

Pagina 6

FACTSHEET

Prikkelzoekende strategie Kinderen met ADHD zijn extra gevoelig voor het

De symptomen van ADHD lijken een uitvergrote

zintuigelijke bombardement van de stedelijke

vorm van de prikkelzoekende strategie die de

omgeving. En hebben daarom extra veel baat

hersenen van alle stedelingen ontwikkelen. On-

bij bomen en planten. Na een wandeling van

derzoek aan Himba die van de natuur naar verste-

twintig minuten door een park werd bij hen een

delijkt gebied trokken, laten dit scherp zien.29 Om

aanmerkelijk hogere gerichte aandacht gemeten

te overleven in hun nieuwe onoverzichtelijke, frag-

dan na een wandeling van twintig minuten door

mentarische woonomgeving wennen hun hersenen

een woonbuurt of een stadscentrum. 26 Onderzoe-

zich in korte tijd aan om de aandacht sterker te laten

kers bepleiten ‘een dagelijkse dosis natuur’ als

leiden door de omgeving. Dit gaat ten koste van

vast onderdeel in de begeleiding van deze

actieve controle over de aandacht, zo blijkt uit cog-

groep kinderen.27

nitieve testen. De geürbaniseerde Himba is minder aandachtig en sneller afgeleid dan zijn familie op het

Wie ADHD heeft wordt geleefd door zijn omge-

veld, ook onder gelijke meetomstandigheden. De

ving. De aandacht springt onvrijwillig van prikkel

verandering was onafhankelijk van leeftijd.

naar prikkel, als een jong hondje. Vrijwel iedereen herkent iets van dit gedrag in activiteiten als tele-

Zo zwemmen de hersenen van de stedeling een

visiekijken, internetten en e-mailchecken - gedrag

fuik in waarvan hij geneigd is de consequenties te

dat veel mensen voor zichzelf als slecht beheers-

onderschatten. Bij een experiment aan de Universi-

baar aanmerken.28

teit van Otowa kregen volwassenen proefpersonen de opdracht om een wandeling te maken door de buitenlucht langs het Rideau Canal, een groene strook in de stad. Een controlegroep moest een wandeling maken langs ondergrondse tunnels. Met vragenlijsten werd vooraf gemeten welke verwachtingen ze hadden van het effect van de wandeling op hun ontspanning en plezier. Dit werd door de tunnelwandelaars flink overschat en door de natuurwandelaars flink onderschat.30 Stedelingen leggen een voorkeur aan de dag om hun aandachtssysteem te belasten en dat is niet vreemd. Immers wie de gewoonte heeft ontwikkeld om zich door omgevingsimpulsen te laten leiden, wordt vanzelf eerder aangetrokken door een prikkelrijke omgeving dan door een prikkelarme omgeving zoals een park. Hetzelfde verschijnsel is onderzocht bij het switchen tussen media. Mensen die moeite hebben hun aandacht flexibel te richten gebruiken vaker meerdere media tegelijk. Juist dat ze hun aandacht minder goed kunnen richten zorgt ervoor dat ze alles tegelijk proberen te doen en hun overbelaste aandacht zo nog meer belasten.31 Ook hier bijt de slang in zijn eigen staart: we keren de natuur de rug toe omdat we ervan vervreemd zijn.


|

Factsheet

|

Pagina 7

FACTSHEET

Natuur nodigt uit tot buitenspelen Vervreemding van natuur heeft voor kinderen nog

men oplossen, begrijpen ze daarna beter.37 Kinderen

verderstrekkende gevolgen. Nederlandse kinderen

die handelingen fysiek inbeelden leggen die beter

die opgroeien in een woonomgeving zonder natuur

vast.38 Het draait hier dus niet om de inspanning van

spelen minder buiten, ook als je de data corrigeert

het lichaam maar om de aandacht bij het lichaam.

voor sociale en economische verschillen.

32

Kennelijk

nodigen stoeptegels minder uit tot spelen buitenshuis.

Tenslotte beidt ook het onderzoek naar spelgedrag aanknopingspunten voor het cognitieve belang van

Minder buitenspelen is een trend die al decennia voortkruipt.

33 34

wat er op het schoolplein gebeurt. Kinderen die

De opkomst van de iPad en game

veel spelen ontwikkelen zich tot betere divergente

consoles lijkt dit proces te versnellen. De discussie

denkers.39 Spelen draagt ook bij aan goed gedrag

hierover richt zich doorgaans op de de fysieke con-

in de klas.40 Spel fascineert en helpt zo extra om de

sequenties. Kinderen moeten spelen om hun energie

gerichte aandacht weer op te laden, om terug in de

kwijt te raken, anders worden ze te dik en zijn ze te

klas weer te kunnen richten op de volgende les.41

druk. Maar buitenspelen is ook belangrijk voor de emotionele en cognitieve ontwikkeling, er is een

Alles bij elkaar levert buitenspelen een waardevolle

groot aantal studies dat dit onderschrijft.

bijdrage aan de ontwikkeling van een kind. Aan fysieke en sociale vaardigheden, maar ook van lezen en

Een deel van dit onderzoek richt de focus op de cog-

rekenen.42 Psychologen waarschuwen dat ongestruc-

nitieve effecten van fysieke inspanning. Kinderen die

tureerd en vrij spel iets anders is dan gestructureerde

lekker in beweging zijn kunnen daarna beter leren.

sportieve activiteit. Beide zijn waardevol maar ze zijn

Daarvoor hoef je niet naar buiten. Ook op een wan-

niet uitwisselbaar.43 Verschillende studies laten zien

delbaan bereik je resultaat. Aan de universiteit van

dat een open, ongestructureerde speelomgeving uit-

Illinois werden twintig 9 jaar oude kinderen twintig

nodigt tot verkennend spel, tot onderzoekend ontdek-

minuten op zo’n lopende band gezet. Vooraf en

ken.44 Dergelijk spel vraagt om een speelomgeving

direct na afloop moesten ze een cognitieve taak doen.

die veiligheid biedt en stress helpt verminderen, een

De tweede meting gaf aanzienlijk meer activiteit

omgeving die fascineert en uitnodigt tot onderzoeken,

te zien.35

reflecteren en dagdromen. Een gevarieerde natuurlijke omgeving met planten en bomen biedt hiervoor

Leestesten werden in deze toestand beter uitgevoerd.

betere voorwaarden dan een vlakte met tegels.

Bij de rekenopgaven, die daarna op het programma stonden, was het effect niet opvallend, volgens de onderzoekers omdat de hersenactiviteit al weer was ingezakt. Je zou kinderen eigenlijk elk uur even moeten laten rennen. Hier geldt hoe groter de fysieke beweging hoe beter. Daarbij voldoet een schoolplein van tegels, doelpalen en basketbalborden en liefst ook een sportleraar die zorgt dat ieder kind meedoet. Hier en daar is dit in de Verenigde Staten al de trend: het speelkwartier wordt georganiseerd als een gymles. Het groeiend onderzoeksterrein embodied cognition legt een breder verband tussen cognitie en fysieke activiteit. Kinderen die hun lichaam beter voelen

Twintig minuten lopen verhoogt de hersenacti-

(‘beter in hun lichaam zitten’) presteren beter tijdens

viteit bij 9 jaar oude kinderen. Links het EEG-

de les.36 Kinderen die gebaren maken als ze som-

patroon voor de wandeling, rechts erna.35


|

Factsheet

|

Pagina 8

FACTSHEET

Conclusie Natuurgebieden, parken, bomen en tuinen

kels ontwikkelen hun hersenen een prikkelzoekende

vormen een vluchtheuvel voor de geest. Er is

strategie, ten kosten van een actieve controle over de

robuuste wetenschappelijke steun voor deze

aandacht en zelfbeheersing. Door die verminderde

veronderstelling. Ook kleine beetjes natuur

zelfcontrole laat de stedeling zich gemakkelijk mee-

dragen bij aan overprikkeling van ons aan-

slepen in een levenspatroon vol drukte en stress.

dachtssysteem en helpen om sociale stress het hoofd te bieden. Een korte wandeling of een

De voortschrijdende teruggang van het buitenspelen

uitzicht op een groen bladerdak helpt reeds

versterkt deze vicieuze cirkel. Kinderen dreigen zich-

om cognitieve functies te herstellen en sociaal

zelf af te snijden van drie copingstrategiën: natuur-

te functioneren.

ervaring, fysieke beweging en onderzoekend spelen. Er is daarom goede reden om aan te nemen dat

De relatie van de stadsmens met de natuur is echter

natuureducatie en natuurlijke speelgelegenheden en

complex. Mensen die opgroeien in een verstedelijkte

schoolpleinen een wezenlijke bijdrage leveren aan ge-

omgeving zijn het gevoeligst voor omgevingsprik-

zondheid en leerklimaat. Kinderen vertrouwd maken

kels en stress, hebben dus de grootste behoefte aan

met en geïnteresseerd maken in natuur is waardevol.

natuur en zijn desondanks juist minder geneigd die

Het vormt een basisgereedschap om gezond en suc-

natuur op te zoeken. Onder invloed van alle prik-

cesvol te zijn in een stedelijke omgeving.

Mark Mieras is natuurkundige en wetenschapsjournalist en boekauteur gespecialiseerd in hersenontwikkeling. Hij schreef onder andere ‘Ben ik dat?’ en ‘Liefde’. Een verkorte versie van deze studie

Design: bartterhaar.nl

naar het natuureffect is te vinden op de www.ivn.nl

IVN Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid Dhr. Daan Bleichrodt | Senior Projectleider Telefoon: 020 622 81 15 E-mail:

[email protected]


|

Factsheet

|

Pagina 9

FACTSHEET

Literatuur 1 J Peen, R. A. S. The current status of urban-rural differences in psychiatric disorders. Acta psychiatrica Scandinavica 121, 84–93 (2009). 2 Florian Lederbogen, L. H. Urban social stress - Risk factor for mental disorders. The case of schizophrenia. Environmental pollution (Barking, Essex : 1987) (2013). doi:10.1016/j.envpol.2013.05.046 3 Moreno, S. et al. Musical training influences linguistic abilities in 8-year-old children: more evidence for brain plasticity. Cerebral Cortex 19, 712–23 (2009). 4 Musicians Enhanced Neural Differentiation of Speech Sounds Arises Early in Life: Developmental Evidence from Ages 3 to 30. 5 Ripmeester, E. Song and the city: a comparison between urban and forest blackbirds. (2009). 6 Caparos, S. et al. Exposure to an urban environment alters the local bias of a remote culture. Cognition 122, 80–85 (2012). 7 Lederbogen, F. et al. City living and urban upbringing affect neural social stress processing in humans. Nature 474, 498–501 (2011). 8 Meyer-Lindenberg, A. et al. Neural mechanisms of genetic risk for impulsivity and violence in humans. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 103, 6269–6274 (2006). 9 Mitchell, R, Astell-Burt, T and Richardson, E.A (2011). A comparison of green space indicators for epidemiological research. J Epidemiol Community Health, 65 (10), 853-858. 10 T Takano, K. N. Urban residential environments and senior citizens' longevity in megacity areas: the importance of walkable green spaces. Journal of epidemiology and community health 56, 913–8 (2002). 11 Nielsen, T. A. S., Hansen, K. B., Nielsen, T. A. S. & Hansen, K. B. Do green areas affect health? Health & Place 13, 839– (2007). 12 Potwarka, L. R., Kaczynski, A. T. & Flack, A. L. Places to Play: Association of Park Space and Facilities with Healthy Weight Status among Children. Journal of Community Health 33, 344–350 (2008). 13 Wells, N. & Evans, G. Nearby Nature: a buffer of life stress among rural children. Environment and behavior vol 35, 311–330 (2003). 14 Kim, G.-W. et al. Functional Neuroanatomy Associated with Natural and Urban Scenic Views in the Human Brain: 3.0T Functional MR Imaging. Korean Journal of Radiology 11, 507 (2010). 15 Hauru, K., Lehvävirta, S., Korpela, K. & Kotze, D. J. Closure of view to the urban matrix has positive effects on perceived restorativeness in urban forests in Helsinki, Finland. Landscape and Urban Planning 107, 361–369 (2012). 16 Kaplan, S. The restorative benefits of nature: Toward an integrative framework. Journal of Environmental Psychology 15, 169–182 (1995). 17 Rita Berto, S. M. Do eye movements measured across high and low fascination photographs differ? Addressing Kaplan's fascination hypothesis. Journal of Environmental Psychology J ENVIRON PSYCHOL 28, 185–191 (2008). 18 Greer, S. M., Goldstein, A. N. & Walker, M. P. The impact of sleep deprivation on food desire in the human brain. Nature Communications 4, (2013). 19 Buckner, R. L. The serendipitous discovery of the brain’s default network. NeuroImage 62, 1137–1145 (2012). 20 Creswell, J. D., Dutcher, J. M., Klein, W. M. P., Harris, P. R. & Levine, J. M. Self-Affirmation Improves Problem-Solving under Stress. PLoS ONE 8, e62593 (2013). 21 Joye, Y., Pals, R., Steg, L. & Evans, B. L. New Methods for Assessing the Fascinating Nature of Nature Experiences. PLoS ONE 8, e65332 (2013). 22 Taylor, A. F. Kuo, F.E. & Sullivan, W. C. Views of nature and selfdiscipline: evidence from inner city children. Journal of Environmental Psychology 22, 49–63 (2002).

23 Berman, M. G., Jonides, J. & Kaplan, S. The Cognitive Benefits of Interacting With Nature. Psychological Science 19, 1207–1212 (2008). 24 Ulrich, R. S. et al. Stress recovery during exposure to natural and urban environments. Journal of Environmental Psychology 11, 201–230 (1991). 25 Kahn, P. H. et al. A plasma display window?—The shifting baseline problem in a technologically mediated natural world. Journal of Environmental Psychology 28, 192–199 (2008). 26 Taylor, A. F. & Kuo, F. E. Children With Attention Deficits Concentrate Better After Walk in the Park. Journal of Attention Disorders 12, 402–409 (2009). 27 Faber Taylor, A. & Kuo, F. E. (Ming). Could Exposure to Everyday Green Spaces Help Treat ADHD? Evidence from Children’s Play Settings. Applied Psychology: Health and Well-Being 3, 281–303 (2011). 28 Kaplan, S. & Berman, M. G. Directed Attention as a Common Resource for Executive Functioning and Self-Regulation. Perspectives on Psychological Science 5, 43–57 (2010). 29 Linnell, K. J., Caparos, S., de Fockert, J. W. & Davidoff, J. Urbanization decreases attentional engagement. J Exp Psychol Hum Percept Perform 39, 1232–1247 (2013). 30 Elizabeth K Nisbet, J. M. Z. Underestimating nearby nature: affective forecasting errors obscure the happy path to sustainability. Psychological science 22, 1101–6 (2011). 31 Ophir, E., Nass, C. & Wagner, A. D. Cognitive control in media multitaskers. Proceedings of the National Academy of Sciences 106, 15583–15587 (2009). 32 Vries, S. de, Winsum-Westra, M., Vreke, J. & Langers, F. Jeugd, overgewicht en groen. (Alterra, 2008). 33 Hofferth, S. Changes in American Children’s Time, 1997-2003. International Journal of Time Use Research 6, 26–47 (2009). 34 Gray, P. The decline of play and the rise of psychopathology in children and adolescents. American Journal of Play V3, 443 (2011). 35 Hillman, C. H. et al. The effect of acute treadmill walking on cognitive control and academic achievement in preadolescent children. Neuroscience 159, 1044–1054 (2009). 36 Claxton, G. Turning thinking on its head: How bodies make up their minds. Thinking Skills and Creativity 7, 78–84 (2012). 37 Novack, M. A., Congdon, E. L., Hemani-Lopez, N. & Goldin-Meadow, S. From Action to Abstraction: Using the Hands to Learn Math. Psychol Sci (2014). doi:10.1177/0956797613518351 38 Jamieson, R. K. & Spear, J. The offline production effect. Canadian Journal of Experimental Psychology/ Revue canadienne de psychologie expérimentale 68, 20–28 (2014). 39 Russ, S. W., Robins, A. L. & Christiano, B. A. Pretend Play: Longitudinal Prediction of Creativity and Affect in Fantasy in Children. Creativity Research Journal 12, 129–139 (1999). 40 Barros, R. M., Silver, E. J. & Stein, R. E. K. School Recess and Group Classroom Behavior. Pediatrics 123, 431–436 (2009). 41 Barros, R. M., Silver, E. J. & Stein, R. E. K. School Recess and Group Classroom Behavior. Pediatrics 123, 431–436 (2009). 42 Roskos, K. A., Christie, J. F., Widman, S. & Holding, A. Three decades in: Priming for meta-analysis in play-literacy research. Journal of Early Childhood Literacy 10, 55–96 (2010). 43 Ramstetter, C. L., Murray, R. & Garner, A. S. The crucial role of recess in schools. J Sch Health 80, 517– 526 (2010). 44 Pellegrini, A. D. Recess: Its Role in Education and Development. (L. Erlbaum Associates, 2005).


|

Factsheet

|

Pagina 10

Beetje natuur, grote invloed

Recommend Documents