Bedsharing en aansluiten bij ouders Centraal Multidisciplinair overleg –versie 14/10/2015
Bij elk thema, maar zeker bij standpunten die niet door alle ouders in dezelfde mate gedeeld worden is het in het belang van het kind de situatie te verkennen en de veranderingsmogelijkheden en –bereidheid van de ouders te onderzoeken zodat ze daarna kunnen handelen naar de keuzes die ze gemaakt hebben. UITGANGSPUNTEN: 1. We nemen als hulpverlener een luisterende houding aan, hebben respect voor de mening van de ouder en vertrekken vanuit de beleving van de ouder. Vanuit deze houding en dialoog willen we aansluiting vinden bij elke ouder met het uitgangspunt dat ouders het goed willen doen en het beste voorhebben met hun kind. 2. Bedsharing1 is af te raden in het kader van ‘Veilig Slapen’ omwille van: verhoogd risico op verstikking, risico op vallen uit het ouderlijk bed, verhoogd risico op wiegendood door warmtestuwing/rebreathing.
STAP 1: VERKENNEN 1. Ga in gesprek met de ouder. Verken samen de slaapsituatie met aandacht voor de beleving van de ouder en benoem wat de ouder al goed doet. Hieronder vind je een aantal mogelijke handvaten voor dit gesprek: Bevraag de ouder of deze op de hoogte is van de adviezen rond ‘Veilig Slapen’. Pols of de ouder de risico’s van bedsharing kent. Wat heeft de ouder al geprobeerd rond ‘Veilig Slapen’? Wat heeft er toe geleid dat de ouder het kind anders te slapen legt? Is dit een bewuste keuze? Hoe ervaart de ouder het samenslapen met het kind? Welke oplossing ziet de ouder zelf? Waar wil de ouder zelf naar toe? Zouden de ouders de slaapsituatie van hun kind graag anders zien? Indien ja, hoe komt het dat deze situatie is ontstaan en wat maakt dat ze de slaapsituatie (nog) niet konden veranderen? Indien ouders aangeven dat ze de situatie graag anders zien en ze daarbij wat tips of ondersteuning kunnen gebruiken, ga je verder met de verkenning: -
1
Bevraag de slaapsituatie: o Hoe vaak bedsharing (elke nacht, sporadisch ‘in nood’, …)? o Waar letten de ouders al op zodat de bedsharing zo veilig mogelijk verloopt? Doorvragen: Waar letten jullie nog op? Is er nog iets? Bevestigen van positieve keuzes en aanvullen met aandachtspunten en informatie waarom we dit aan/afraden. o Welk beddengoed (deken, dekbed, kussen(s), banaankussen, handdoek, slaapzak, …)? o Waar ligt het kind in het ouderlijk bed (aan de zijkant, tussen de ouders in, samen onder het deken van de ouder, onder een aparte deken, …)?
We kiezen in deze tekst bewust voor de term ‘bedsharing’, die wijst op samenslapen in eenzelfde bed. De term ‘co-sleeping’ die vaak gebruikt wordt in dit kader, duidt op samenslapen in eenzelfde kamer’ en is dus minder specifiek.
Welk soort bed is het ouderlijk bed (waterbed, twee matrassen met scheiding, één grote matras, matras op de grond, matrassen in de hoogte regelbaar, …)? Wordt soms ook samen geslapen op de sofa? Kent de ouder de mogelijkheid tot gebruik van een side-bed? o
-
2. Bevraag en/of wees alert voor ouderlijke risicofactoren. Benoem ook de krachten van de ouder. Vraag naar gebruik: nicotine, alcohol, medicatie, drugs Wees alert voor signalen van oververmoeidheid en van post-partumdepressie (zie Kenniscentrum/P/Post-partumdepressie) Luister empathisch naar de ouder en veroordeel niet. Toon begrip voor de huidige situatie (en hoe die tot stand is gekomen) en/of de keuze van de ouder.
STAP 2: SAMEN MET DE OUDER OP ZOEK NAAR BEINVLOEDENDE FACTOREN, VERANDERINGSMOGELIJKHEDEN EN -BEREIDHEID Ouder -
-
-
Als uit de verkenning blijkt dat de ouder de richtlijnen rond veilig slapen en de risico’s van bedsharing onvoldoende kent of niet begrepen heeft, bespreek dan op welke manier de ouder geïnformeerd wil worden: samen richtlijnen overlopen, verwijzen naar info op website, samen concreet bekijken of slaapsituatie veilig is, …. Als de ouder de richtlijnen kent, maar ze niet kan of wil toepassen, ga dan dieper in op de achterliggende factoren. Wat vindt de ouder belangrijk in de omgang met zijn kind en met betrekking tot het slapen van zijn kind? Bv. ik heb mijn kind liefst dicht bij mij, ik zou graag hebben dat mijn kind zo snel mogelijk doorslaapt, ik geniet ervan als mijn kind mee in bed komt, … Zoek samen naar een manier om de ouder te ondersteunen en zoek samen ondersteuning waar de ouder zich goed bij voelt. Hecht zeker voldoende belang aan signalen van oververmoeidheid en post-partumdepressie.
Kind -
-
Medisch: mogelijk is het samenslapen ontstaan door een onderliggende medische aandoening bv. minder goede groei, ontwikkelingsvertraging, braken, diarree, voedselweigering, pijn, koorts, … Mogelijk verklaart de normale ontwikkeling(sfase) de slaapsituatie bv. een baby van 4 maanden die ‘s nachts wakker wordt, een baby van 9 maanden met scheidingsangst, … Eigenheid van het kind bv. een grote behoefte aan nabijheid Gewoontevorming
Omgeving/context: -
-
Mogelijk leiden factoren in de omgeving of in de context tot een onveilige slaapsituatie en heeft de ouder extra ondersteuning nodig om de situatie te veranderen. Bespreek de veranderingsmogelijkheden en –bereidheid en peil naar de ondersteuningsbehoefte. Vindt de ouder voldoende steun en aandacht in de omgeving en kan de ouder bij iemand terecht, zitten beide ouders bijvoorbeeld op dezelfde golflengte? Help de ouder nadenken bij wie hij in zijn omgeving hulp kan vinden en stimuleer de ouder om hulp te durven vragen en te aanvaarden indien gewenst. Voorbeelden zijn: o Een vriendin komt op de baby letten, zodat moeder slaaptekort kan inhalen. o De oma komt bij een alleenstaande moeder slapen, zodat zij de huilende baby kan troosten en de moeder enkel gewekt moet worden voor borstvoeding. o Tante neemt strijkgoed mee. o Buurvrouw neemt ouder broertje of zusje mee naar school ‘s ochtends.
-
-
-
Lukt het voor de ouder om grenzen aan te geven of is daarbij nog ondersteuning nodig? Bv. Nachtvoedingen zijn normaal, zeker bij baby’s jonger dan zes maanden, maar zeer frequente nachtvoedingen na de leeftijd van zes maanden kunnen wijzen op een probleem bij de baby om terug in te slapen zonder voeding. Bespreek met de ouder dat dit kan veranderd worden door te oefenen met structuur en ritme (verwijzen naar website). Zijn er specifieke omstandigheden die meespelen? Bv. Papa moet gaan werken en wil doorslapen ’s nachts. Er is nog een kleuter in het gezin en ouders hebben schrik dat deze wakker wordt van het gehuil van de baby. Heeft de woonsituatie een impact? Bv. De ouders wonen op appartement of wonen bij de grootouders.
Samenvatten en bevragen van veranderingsbereidheid: Bijvoorbeeld: -
-
-
‘Kind en Gezin adviseert een apart slaapoppervlak voor het kind zoals een veilig kinderbed tegen het ouderlijk bed of eventueel een veilig sidebed vastgemaakt aan het ouderlijk bed, maar ik zie dat jullie het anders doen. Als jullie het goed vinden, kan ik samen met jullie zoeken naar hoe jullie het kind zo veilig mogelijk kunnen te slapen leggen wanneer het kind toch in jullie bed ligt.’ ‘Ik voel dat je er bewust voor koos om je kind op deze manier te slapen te leggen, maar dat je je er tegelijkertijd niet helemaal gemakkelijk bij voelt. Vind je het oké om hier dieper op in te gaan en samen te bekijken hoe jullie kind toch zo veilig mogelijk kan slapen?’ ‘Ik merk dat het in deze omstandigheden moeilijk is voor jullie om de richtlijnen ‘Veilig Slapen’ toe te passen. Vinden jullie het oké om hier dieper op in te gaan en samen te bekijken hoe jullie kind toch zo veilig mogelijk kan slapen?’ AANDACHTSPUNT: Om een optimaal resultaat te bereiken, is het belangrijk om de medewerking van de ouders te hebben.
STAP 3: HANDELEN MET BETREKKING TOT HET VEILIGER MAKEN VAN DE SLAAPSITUATIE Samen met de ouder haalbare doelstellingen met betrekking tot de slaapsituatie formuleren en toepasbare oplossingen zoeken: -
-
Als de ouder behoefte heeft om geïnformeerd te worden: overloop dan de richtlijnen en verwijs naar de informatiedragers (Kindboekje/website/ nieuwsbrief/…). Mogelijk geeft de ouder de behoefte aan om samen de slaapsituatie concreet te bekijken. Aanpak uitwerken en zoeken naar steunmogelijkheden, bv. spreekuur opvoedingsondersteuning, kraamzorg, … Doorverwijzing voor problematieken die de slaapsituatie beïnvloeden. Voorbeelden: doorverwijzen naar behandelend arts, CAW, CGG, OCMW, CAD, … Veranderingen in de context uitwerken, bijvoorbeeld: o Buren inlichten dat ze mogelijk de komende nachten wat geluidhinder kunnen ervaren omdat ze baby willen leren om langer door te slapen. o Papa slaapt tijdelijk op een andere verdieping. o Slaapprobleem wordt aangepakt tijdens schoolvakantie, zodat ouder broertje of zusje kan uitslapen als het wakker geworden is ‘s nachts.
Risicoreducerende tips Veilig kinderbed Een apart slaapoppervlak in de vorm van een veilig kinderbed is de veiligste slaapplaats voor een kind. Dit betekent niet dat de ouder geen contact kan hebben met het kind. Ook doorheen de spijlen kan een ouder het kind aanraken als het kinderbed tegen het ouderlijk bed geplaatst wordt. Sommige kinderbedjes hebben een verschuifbare wand, waardoor de ouder direct contact kan maken met de baby en de baby toch een eigen slaapoppervlak heeft.
Tweede keuze: het sidebed (aansluitbed) Dit is een wieg die aan één zijde open is of geopend kan worden en die aan het ouderlijk bed stevig moet bevestigd worden, zodat ze niet kan wegglijden (zie Figuur 1en 2: Sidebed). Door een sidebed is het kind slechts op armlengte verwijderd van de moeder. Dit maakt nachtvoedingen en troosten ‘s nachts veel comfortabeler, maar verhindert niet dat het kind veilig op een eigen matras slaapt. Ook bij het gebruik van een sidebed horen enkele veiligheidsvoorschriften. Ouders moeten alert blijven: dat het kind niet uit het bed kan vallen door verschuiven van het side-bed, dat het kind niet tussen de twee matrassen kan komen te liggen dat het kind niet gekneld kan geraken tussen het sidebed en het ouderlijk bed. Daarom moet het sidebed makkelijk in de hoogte aanpasbaar zijn aan de hoogte van het ouderlijk bed, goed bevestigd kunnen worden aan het ouderlijk bed zonder dat er spleten of open ruimtes ontstaan en kan een T-stuk gelegd worden op de spleet tussen de matras van het sidebed en de ouderlijke matras ( Figuur 3: T-stuk). Een sidebed vraagt echter een flinke investering en is niet voor elke ouder haalbaar of wenselijk. Belangrijk: Het wegnemen van 1 zijde van een klassiek kinderbed om het zo te gebruiken als een side-bed, geeft geen garantie op de veiligheid ervan en wordt niet aangeraden (= niet correct gebruiken van veilig materiaal).
Reorganiseer het ouderlijk bed -
-
Matras: Leg indien mogelijk de ouderlijke matras op de lattenbodem op de grond om het risico op vallen te verminderen. Voorkom dat het kind tussen twee matrassen in gekneld kan raken door een T-stuk te plaatsen over de scheiding (zie afbeelding 3). Een waterbed geeft steeds een verhoogd risico omdat het slaapoppervlak onvoldoende stevigheid biedt en is dus geen alternatief. Bedbedekking: Vervang het dekbed door een dunne deken. Draag zelf een dikkere pyjama. Voorkom dat een laken of deken het gezicht van het kind kan bedekken. Voor het kind gaat de voorkeur uit naar een
-
aan lichaamsbouw én aan omgevingstemperatuur aangepaste slaapzak.
Kussens: Verwijder alle kussens uit de buurt van de baby. Voldoende ruimte: Zorg dat het kind voldoende ruimte heeft en dat het niet gekneld kan raken tussen de matras, de muur of de bedplank. Zorg ook of dat het niet verstikt door kussens, dekens of andere voorwerpen. Zorg dat het kind niet uit het bed kan vallen. Let wel: een bedhek aan het ouderlijk bed kan het risico op verstikking verhogen! Misschien is het mogelijk dat één ouder, in geval van borstvoeding zal dat papa zijn, tijdelijk apart slaapt, zodat het risico om tegen of op het kind te rollen verkleint en de andere ouder en het kind veiliger samenslapen.
-
Positie van het kind in bed: Positioneer het kind met het hoofd aan het hoofduiteinde van het ouderlijk bed en leg het altijd in rugligging om te slapen ( Figuur 4: Positie van het kind in het bed bij bedsharing).
De andere preventietips (zorg dat het kind niet te warm krijgt, rugligging, geen knuffels, …) blijven noodzakelijk. Let er ook op dat er geen linten van nachtkledij of koorden van rolgordijnen e.a. in de buurt van het kind komen om verstikking door wurging te voorkomen. Gebruik geen materiaal om het kind te fixeren in bed (bv. banaankussen, handdoek, back-to-sleep, slaapwikkel …). Maak afspraken in verband met ondersteuning, opvolging en vervolggesprekken/evaluatie Maak tenslotte ouders attent op het extra verhoogd risico van bedsharing in volgende situaties: -
Kinderen waarvan 1 van de ouders rookt en/of waarvan de moeder tijdens de zwangerschap rookte. Na inname van drugs, alcohol of medicatie, waardoor alertheid en beoordelingsvermogen beïnvloed wordt. Samenslapen op sofa of waterbed verhoogt het risico aanzienlijk Samenslapen met meerdere personen (of kinderen) Als de samenslapende ouder obees is De eerste drie levensmaanden bij een premature of dysmature baby
Bijlage 1: figuren
Figuur 1en 2: Sidebed
Figuur 3: T-stuk
Figuur 4: Positie van het kind in het bed bij bedsharing
