Tekst: Karin de Mik / Foto’s: Henriette Guest, Freddy Schinkel
‘LEER BEDRIJF
EN ROC
LEREN
VAN ELKAAR’
Op het mbo staat leren in de praktijk centraal. De stage bij een leerbedrijf is de ruggengraat van de
opleiding. Landelijk is er kritiek op de Beroepspraktijkvorming (BPV), omdat die onvoldoende zou
aansluiten op de praktijk. Hoewel de stage op sommige punten verbeterd kan worden, is er ook veel goeds
te melden. Zo geven medewerkers van bedrijven les op scholen, gaan docenten op stage of werken beiden
samen bij het ontwikkelen van curricula. Praktijk en theorie sluiten daardoor steeds beter op elkaar aan.
>
MBO MAGAZINE : april 2008
7
Brochure ‘Zinvolle stages’ De MBO Raad noemt in de brochure ‘Zinvolle stages’ voorwaarden waaraan een stage of beroepspraktijkvorming (bpv) moet voldoen. De publicatie kwam tot stand onder leiding van de regiegroep onderwijskwaliteit, waarin bestuurders van mbo-instellingen op bestuurlijk-strategisch niveau aan kwaliteitsverbetering van het onderwijs werken. De vier voorwaarden voor een goede stage zijn: 1
De communicatie tussen een roc en een leerbedrijf moet goed verlopen en er moeten over en weer duidelijke aanspreekpunten zijn.
2
De student moet van het begin tot het eind van de stage goed begeleid worden.
3
De school zorgt voor een goede aansluiting van de theorie op de praktijk.
4
De school moet duidelijke afspraken maken over de stage, die moeten worden vastgelegd in een praktijkovereenkomst.
Heldere communicatie en een duidelijk aanspreekpunt Tijdens het intakegesprek zitten jongens nog wel eens onderuitgezakt. Het petje andersom
leerlingen van de beroepsopleidende leerweg (bol) en de
als de productie bij Van Lent stillag.” Door het lesgeven in het
voor ‘beste leerbedrijf 2007’, vindt de communicatie vanuit de
beroepsbegeleidende leerweg (bbl). Bij de bol gaat de leerling
bedrijf stond Van Kalkeren in nauw contact met de leermees-
school over de stages duidelijk. “De te halen competenties van
vier dagen in de week naar school en loopt hij een aantal
ters en leidinggevenden van Van Lent. “Je hebt elke dag
een leerling staan in zijn logboek en aan dit boek werken we
op de kruin. “Maar na een paar dagen stage zie
maanden één a twee dagen per week stage. Bij de bbl werkt
overleg. Zo leer je van elkaar.” Het leuke was, aldus Van
zelf mee.” Binnen zijn bedrijf zijn stagiaires geen productie-
je de oogjes schitteren”, vertelt Marion
de leerling vier dagen per week bij een bedrijf en gaat
Kalkeren, dat de leidinggevenden van Van Lent merkten dat
medewerkers. “Ze gaan eerst naar de afdeling om proefstukjes
wekelijks één dag naar school. Bij Van Lent geven docenten
de kwaliteit van werken toenam. “Medewerkers riepen minder
te maken. Pas als ze na drie maanden bij voorbeeld goed
van roc’s les binnen het bedrijf. Een goede afstemming is zo
snel hun chef als ze bezig waren, omdat ze oplossingsgericht
kunnen stikken, gaan ze meedraaien en volgen ze de interne
De bouwer van luxejachten werd onlangs
verzekerd, weet Vestering. Docent Jan van Kalkeren van ROC
leerden werken.” Ook leerlingen wisten wat er van hen
opleiding. Vanuit school is er een vaste begeleider.” Ron Ides
uitgeroepen tot beste leerbedrijf van 2007.
van Amsterdam beaamt dit. Hij gaf bijna acht jaar les bij Royal
verwacht werd. “Leermeesters voeren een gesprek over hun
is unitmanager opleidingen van kennis- en opleidingen-
van Lent Shipyard. “We begonnen daar in 2000 en ik durf te
opleidingsplannen.”
centrum SVGB dat zeventien veelal ambachtelijke beroeps-
Vestering van Royal van Lent Shipyard uit Kaag.
beweren dat wij de voorlopers waren van het competentie-
8
groepen ondersteunt, waaronder de meer dan 100 leerlingen
In een leerbedrijf maken leerlingen kennis met hun
gericht onderwijs. Eerst theorie en daarna de werkplaats in om
Ook Henny Duyvestein van Huykman & Duyvestein
die worden opgeleid tot orthopedische schoentechnici. SVGB
toekomstige beroep. Een erkend leerbedrijf biedt stages aan
het geleerde in praktijk te brengen. Dat gebeurde na vieren,
Orthopedische schoentechniek in Den Haag, genomineerd
voert de opleiding uit in opdracht van het Koning Willem I
MBO MAGAZINE : april 2008
>
MBO MAGAZINE : april 2008
9
vorming (bpv) Arie de Kreij bepaalt de vraag van de arbeidsmarkt de lesstof. “Elk vak heeft vakdocenten die de stages begeleiden. Twee keer per jaar zijn er werkveldbijeenkomsten. Wij hebben op hun verzoek wel eens de volgorde van lesstof veranderd, opdat die beter aansloot bij de stages.” Studenten weten wat er van hen verwacht wordt tijdens hun stage. “Voor elk vak is er een aparte bpv-map, waarin de opdrachten en de te halen eindtermen staan.”
Goede begeleiding van begin tot eind In de meeste genomineerde leerbedrijven is de begeleiding van leerlingen goed geregeld. Leerlingen en praktijkopleider voeren maandelijks gesprekken over de voortgang van het leerproces. Henny Duyvestein van Hykman & Duyvestein steekt daar veel tijd in. Zo laat hij leerlingen instructies schrijven voor medewerkers over materiaalgebruik. Zijn collega’s koppelen dit weer terug naar de leerlingen. “Het leuke is dat leerlingen worden opgeleid met een hoog kwaliteitsbesef”, aldus Ron Ides. Er zijn ook leerbedrijven, weet Ides, waar leerlingen ’s avonds extra praktijkopdrachten maken om niet achterop te raken tijdens hun stage.
Bij Royal van Lent Shipyard hebben de vijf vakdisciplines (werktuigbouw, scheepsinterieurbouw, pijpmontage, metaal-
10
College. “We nodigen nieuwe praktijkopleiders bij de start van
leerlingen niet altijd weten wat een stage inhoudt. Hij oppert
of initiatief leren nemen. Hun leerproces houden ze op die
bewerking en schilderen) elk een eigen leermeester. Zij zijn
een nieuw leerjaar uit om kennis te maken met hun contact-
om hen in het eerste jaar werkbezoeken te laten afleggen aan
manier duidelijk voor ogen.” Stagiaires hebben werkbegelei-
het eerste aanspreekpunt van de leerlingen in de werkplaats.
personen op school.”
zorginstellingen. “De school is een laboratoriumsituatie. In de
ders, die ondersteund worden door regieverpleegkundigen.
Verder letten ze erop dat leerlingen hun stage-taken goed
praktijk gaat het vak pas leven.”
Vanuit het instituut zelf hebben bbl’ers een praktijkdocent als
uitvoeren en tekenen ze de werkboeken af. Bol-stagiaires
Bij leerbedrijf Saffier in Den Haag (een van de drie genomineer-
Jan Boonstra, coördinator initiële opleidingen bij het Wencke-
mentor.
krijgen een ‘maat” mee, die hen één op één begeleidt bij het
de leerbedrijven) heeft elke leerling een praktijkbegeleider.
bach Institituut in Groningen, onderdeel van het UMCG, werkt
De afdeling Mens en Maatschappij van ROC Mondriaan in
werk. Leerlingen vinden het een voordeel dat het theoriedeel
Vanuit het roc kan hij terecht bij de studieloopbaanbegeleider.
samen met het Noorderpoortcollege, het Alfa-college en ROC
Den Haag steekt veel tijd in contacten met het werkveld.
binnen het bedrijf in de praktijk kan worden toegepast. Aan
Overigens zou het contact tussen beide begeleiders intensie-
Menso Alting. In het UMCG, beste leerbedrijf van 2006, lopen
Studenten van de nieuwe keuzeopleiding Sport en Bewegen
het eind van de stage is er een gesprek, waarin leerlingen
ver kunnen, vindt opleidingsfunctionaris John Nieboer van
zowel bol-studenten als bbl-studenten stage. Zij moeten voor
(4-jarige opleiding tot bewegingsagoog) lopen het eerste jaar
wordt gevraagd wat er beter kan aan de stage. Over het
Saffier. “Het komt voor dat docenten te weinig tijd hebben en
het begin daarvan een goedgekeurd werkplan laten zien.
al een paar uur per week stage bij een voetbalclub, zwembad
algemeen zijn ze erg te spreken over de begeleiding en de
soms kun je ze niet snel bereiken.” Nieboer merkt dat
Boonstra: “Daarin staan hun leerdoelen, zoals klantgerichtheid
of op een skipiste. Volgens coördinator beroepspraktijk-
werksfeer, aldus Marion Vestering van Royal van Lent Shipyard.
MBO MAGAZINE : april 2008
>
MBO MAGAZINE : april 2008
11
Jan Berkhout, directeur techniek van ROC Leiden, wil de link
leerling aan wil werken, daar nemen we de tijd voor.
tussen school en praktijk samen met een leerbedrijf vorm-
Afdelingen hebben inwerkmodules. Stagiaires moeten eerst
geven, vertelt hij. “Een deel van de theorie van de opleiding
basiszorg kunnen geven voor ze medisch-technische
scheepsmetaal- en pijpenbewerker wordt twee jaar bij
handelingen kunnen uitvoeren”, zegt Boonstra.
Royal van Lent Shipyard zelf gegeven. De opleiding moet 1 op 1 aansluiten op de praktijk.” Hij beschouwt het bedrijfsleven
Bij Royal van Lent Shipyard lopen bol-leerlingen tien weken
als partner om voldoende arbeidskrachten in de techniek te
stage, vier dagen per week. “Wij kijken hoe we de opdrachten
genereren. Over de stages was de communicatie helder, stelt
van school kunnen inpassen”, vertelt Marion Vestering. Als
hij. Leerlingen wisten wat er van hen werd verwacht en tot wie
een leerling het lassen onvoldoende onder de knie heeft,
ze zich konden wenden als er iets mis ging. “De leermeester
wordt hij daarin door een oudere werknemer 1 op 1 begeleid.
binnen het bedrijf kan de betreffende docent direct bellen.”
“Iemand die tegen zijn vut aanzit, vindt het prachtig om zo’n
Op het Noorderpoortcollege in Groningen worden leerlingen
jongen dat bij te brengen.”
van de secretariële opleidingen in fases voorbereid op hun stage. Er wordt informatie gegeven over de stages, maar leerlingen nemen zelf contact op met een bedrijf. “Soms voeren ze verscheidene sollicitatiegesprekken”, licht teammanager Eddie Olsder toe. De bpv-docent bezoekt de stagiaires minimaal twee keer per jaar. “Indien nodig drie keer”, onderstreept Olsder. “We laten de leerling niet los.”
Samenwerking bedrijfsleven
School en bedrijf hebben elkaar nodig. “Leerlingen moeten uit de schoolse sfeer komen. In de praktijk merken ze dat een taalfout in een brief meer gevolgen heeft dan wanneer dat op
De vierdejaars elektrotechniek van ROC Leiden
school gebeurt.” Ook werken stagiaires met logboeken,
die een ‘dommeltje” ontwierp (een
waarin staat omschreven welke taken en opdrachten ze
computerstick) voor een laptop, had meteen
hebben uitgevoerd. “Dit geeft een beeld van de ontwikkeling
een baan. De bol-leerling ontwikkelde als
die er in hun werkzaamheden zit.”
proeve van bekwaamheid een apparaatje Bij Saffier worden elke week begeleidingsgesprekken gevoerd
waarmee via spraakherkenning de radio kon
met de stagiaires. “Dan kijken we wat gelukt is, geven leer-
worden aangezet. Directeur techniek Jan
lingen complimenten, zodat hun zelfvertrouwen toeneemt”, vertelt opleidingsfunctionaris John Nieboer. De praktijk-
Berkhout van ROC Leiden: “Hij maakte soft- en
opdrachten worden door roc en Saffier gezamenlijk
hardware en bedacht een schrijfprogramma op
vastgesteld.
grond van gesproken tekst. Hij kon direct na
Van Lent heeft een vast contactpersoon voor de opleiding. “De voorbereidingen van de stage gaat daardoor haast
zijn opleiding aan de slag bij een
vanzelf”, zegt Jan van Kalkeren van ROC van Amsterdam.
automatiseringsbedrijf.” Het is een sprekend
“Twee keer per jaar nemen we de leerlingen door met de leidinggevenden, personeelszaken en de leermeesters. We vullen dan een evaluatieformulier in waarin we onder meer
voorbeeld hoe school en werkvloer op elkaar kunnen aansluiten.
inzet en motivatie beoordelen. De leerling zelf kan dan ook zijn mening geven. Die formulieren tellen mee voor de
Het kan een voordeel zijn als een docent van een roc zelf
eindevaluatie.”
lesgeeft binnen een leerbedrijf, zoals Henny Duyvestein dit
Binnen het UMCG moeten stagiaires zelf hun leerproces in de
doet bij de SVGB. Hij heeft wel enige kritiek op de aansluiting
gaten houden. Er zijn werkbegeleiders, maar in hun van
theorie-praktijk. Zo gebruikt zijn bedrijf een computer
tevoren goedgekeurde werkplan moeten leerlingen zelf
waarmee een mal en leest worden ontworpen, terwijl hiervoor
omschrijven welke leerdoelen ze op een dag of gedurende
op de meeste roc’s weinig tot geen aandacht voor is. “Daar
een periode willen halen. In de praktijk werkt dit goed, stelt
gebruikt men nog een conservatieve maakwijze.” De oplos-
Jan Boonstra. Hoewel hij twee praktijkbezoeken van de
sing zou kunnen zijn om leerkrachten vaker stage te laten
stagedocent bij bol-leerlingen in de praktijk te weinig vindt.
lopen in het bedrijfsleven, stelt hij. “Dan kunnen ze zelf zien
Dat is een kwestie van tijd. Er is een tussenevaluatie en een
dat de praktijk snel verandert.” Niettemin is hij enthousiast
eindevaluatie door docenten en werkbegeleiders. “Waar een
over het opleidingencentrum SVGB. “Het heeft oor voor wat
>
MBO MAGAZINE : april 2008
13
licht Van Denderen toe. Een gevolg was veel uitval. Er wordt
aansluit op de eisen die er in de praktijk aan medewerkers
een andere constructie gezocht. “We hebben samen gebrain-
worden gesteld. “Elke groepsleider moet tegenwoordig ook
stormd en leerlingen gaan nu eerder op stagebasis aan het
iets van bewegen afweten.” Met penitentiaire inrichtingen is
werk op een afdeling. Maar dan wel als boventallige. Daardoor
afgesproken dat bewegingsagogen moeten beschikken over
verwachten we minder uitval.” Om de stage op een hoger
meer improvisatievermogen. De Kreij: “In gevangenissen weet
plan te brengen ontwikkelt het Alfa-college met het Martini-
je nooit hoe veel mensen er naar de sportzaal komen.
ziekenhuis en de thuiszorg in Groningen een eigen leer-
Bovendien willen gedetineerden snel kunnen kiezen. In je
afdeling binnen de instelling. Studenten van de niveaus 2, 3
opdrachten op school moet je daar aandacht aan geven,
en 4 van zorg en welzijn worden in het tweede jaar in groepjes
zodat leerlingen sneller kunnen inspelen op een situatie.”
geplaatst op een afdeling. Na een aantal weken nemen ze de
Loes van Denderen, opleidingsmanager unit zorg en welzijn
zorg geheel over van de vaste medewerkers. Van Denderen:
van het Alfa-college in Groningen, is te spreken over de
“Dit is een heel krachtige vorm van leren.” Dat docenten van
samenwerking met het UMCG. “We zitten samen sinds vijf jaar
het Alfa-college lesgeven binnen de instelling zelf is volgens
in een denktankje om de opleiding tot verpleegkundige
haar “gigantisch stimulerend’. “Het bij elkaar in de keuken
samen vorm te geven.” Soms leidt dit tot aanpassingen. “De
kijken werkt heel positief. Soms geeft iemand van de instelling
combinatie leren en werken bleek in de praktijk te zwaar”,
wel eens een gastles’.
bedrijven willen. Zo is de opleiding aangepast op het
het UMCG, signaleert af en toe lacunes in de kennis van
onderdeel leestenmaken.” Binnenkort is er op initiatief van
stagiaires over bijvoorbeeld anatomie en fysiologie. “Soms
Duyvestein een gesprek tussen de directie van het centrum en
moeten we leerlingen uitleggen hoe een hart werkt.” Hij wijt
zijn bedrijf.
dit aan een te snelle invulling van het zelfstandige leren. “Je
Leerlingen van ROC Mondriaan die bij zorginstellingen van de
moet leerlingen eerst goed sturen en ze pas daarna zelf op
stichting Saffier stage liepen voor de opleiding tot helpende,
zoek laten gaan. Je mag zelfstandigheid verwachten, maar je
verzorgende of verpleegkundige waren goed toegerust om de
moet ze wel goed coachen.” Een pluspunt is, aldus Boonstra,
vereiste basiszorg te geven, zegt opleidingsfunctionaris
dat opleidingen “heel erg bereid” zijn zaken aan te passen.
In de praktijkovereenkomst worden de
vast te leggen”, stelt Ron Ides van opleidingscentrum SVGB.
John Nieboer. Sinds roc’s zijn gestart met competentiegericht
Bij andere hiaten, zoals op gebied van rekenen, heeft het
afspraken over de inhoud van de BPV, de
Vooral kleinere leerbedrijven, vaak ZZP’ers, kunnen nauwelijks
onderwijs is de afstemming met de praktijk verbeterd, zegt hij.
UMCG zelf modules ontwikkeld. “Misschien een beetje
Duidelijke afspraken in begrijpelijke taal voldoen aan de gestelde eisen als er in de overeenkomst te
“De meeste leerlingen zijn nu in staat contacten met bewo-
eigenwijs van ons, maar het is in het belang van de stagiaire
begeleiding en de beoordeling tussen school,
ners te leggen. Vroeger waren stagiaires afwachtender. Ze
zelf.” Het initiatief is door de scholen goed ontvangen, voegt
leerbedrijf en leerling vastgelegd. Bij sommige
al heel veel. Ze geven gastcolleges, participeren in het maken
durven nu meer initiatieven te nemen. Je merkt dat het onder-
hij eraan toe. “De modules worden nu ook gebruikt op de
van lesmateriaal en worden betrokken bij het examineren.”
wijs beter is afgestemd op de stage.” De bewoners vinden de
opleidingen.”
scholen is dit contract vrij compact en bevat het
nieuwe gezichten op de afdelingen leuk, weet Nieboer. “Het
14
kinderopvang op ROC Mondriaan aangepast, zodat die beter
veel wordt dichtgetimmerd. Ides: “De praktijkopleiders doen
Op het Noorderpoortcollege in Groningen is onlangs juist een
alleen het broodnodige, stelt directeur Jan
nieuw begeleidingsinstrument voor de BPV opgesteld. Het
zijn jonge, frisse mensen die levendigheid meebrengen en de
De kritiek op het mbo doet stage-coördinator Arie de Kreij van
Berkhout van ROC Leiden. Zo is een stagiaire in
betreft een onderdeel van het werkboek, waarin precies staat
bewoners extra aandacht geven. De kwaliteit van de zorg
ROC Mondriaan pijn. Hij vindt dat dit onderwijs ondergewaar-
omschreven wat er van leerling, praktijkopleider en stage
neemt hierdoor toe.”
deerd wordt. Onlangs sprak hij hierover met staatssecretaris
sommige gevallen werknemer en moeten er
-docent verwacht wordt. Standaardisering van de instructie is
Van Bijsterveldt van Onderwijs. “Bij ons gaat het wel goed,
goede afspraken in staan over bij voorbeeld de
volgens Eddie Olsder, stagecoördinator van de secretariële
Nieboer vindt dat klagen over een slechte aansluiting theorie-
maar we krijgen nauwelijks de kans dit te vertellen. Gelukkig
verzekering en wie waarvoor aansprakelijk is.
opleidingen van het Noorderpoortcollege, belangrijk. In het
praktijk niet productief is. “Je kunt beter input leveren, zodat
wil Van Bijsterveldt verder met ons praten.” Bij ROC Mondriaan
scholen hun leerprogramma’s kunnen bijstellen. En dat
wordt veel geld gestoken in stages. Docenten gaan naar
gebeurt meestal ook.”
buiten en onderhouden contacten met het werkveld. Juist bij
Henny Duyvestein vindt de praktijkovereenkomsten goed, al
dat een leerling zelf na vier weken een tussenevaluatie-
Jan van Kalkeren, docent schilderen en industrieel lakverwer-
de keuzeopleiding Sport & Bewegen is de wisselwerking
moeten ze wel tijdig geëvalueerd worden. “Soms komen
formulier naar zijn stagedocent stuurt. Olsder: “Zo’n overeen-
ken van ROC van Amsterdam, zoekt samen met zijn leerlingen
tussen school en het werkveld intensief. De Kreij: “De arbeids-
opdrachten niet meer overeen met de praktijk op de
komst biedt houvast.”
naar oplossingen. “Dat maakt het leuk”, vertelt hij. Met het
markt bepaalt de inhoud van de stof. Bij het onderdeel life
werkvloer.” John Nieboer van Stichting Saffier vindt de
In 2006 heeft de MBO Raad samen met COLO (de vereniging
beste leerbedrijf van 2007 is een perfecte samenwerking,
guard is de volgorde van lessen veranderd op verzoek van de
praktijkovereenkomst vrij summier. “Je zou afspraken kunnen
kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven), JOB (Jongeren-
vertelt hij. “Toen er voor niveau vier (chef lakkerij) geen lesstof
zwembaden, waar leerlingen stage liepen. De lessen moesten
maken over de inbreng van docenten, welke begeleiding de
organisatie Beroepsonderwijs), de werkgeversvereniging
was, hebben we daarvoor bij Van Lent een werkboek
meer parallel lopen met de stages, vonden de leerbedrijven.
instellingen zelf willen geven.” Het UMCG hanteert behalve
AWVN en de Stichting van de Arbeid een servicedocument
geschreven met zeven jongens. Ik verzon de opdrachten en zij
Dat hebben we toen aangepast.” Net zoals de te ruime
praktijkovereenkomsten ook stageovereenkomsten. Die zijn
‘Stages in het mbo” gepubliceerd. Daarin staan onder meer
voerden die uit. Nu gebruiken andere opleidingen hem ook.
aandacht voor drijfmiddelen, op verzoek van het werkveld
gekoppeld aan de cao voor werkenden in de gezondheids-
model praktijk- en vergoedingenovereenkomsten. Ook
Een mooier compliment is er niet. Een schoolvoorbeeld van
werden afgeschaft. De Kreij: “Kinderen moeten leren vertrou-
zorg. Stagiaires krijgen namelijk een stagevergoeding.
worden aan de BPV gerelateerde onderwerpen zoals
competentiegericht leren!”
wen op hun eigen lijf.” Ook bij andere onderdelen wordt er
De praktijkovereenkomst is een raamovereenkomst. “We
verzekeringen voor stagiaires toegelicht. Het document is te
Jan Boonstra van het Wenckebach Instituut, onderdeel van
goed geluisterd naar de werkvloer. Zo wordt de opleiding
hebben niet zo’n behoefte om alle zaken tot achter de komma
downloaden van www.mboraad.nl/stage.
MBO MAGAZINE : april 2008
nieuwe document staat dat een praktijkopleider eens in de twee weken een evaluatiegesprek met de stagiaire voert. Of
MBO MAGAZINE : april 2008
15
