Automatisering van het lezen op woordniveau

Protocol Leesproblemen en Dyslexie toetskalender voor groep 3

expertisecentrum nederlands

3

protocol leesproblemen en dyslexi e toetskalen der voor groep 3

algemene toelichting Momenteel werkt het Expertisecentrum Nederlands aan een herziening van de Protocollen Leesproblemen en Dyslexie. Bij het opstellen van deze herziene protocollen – die worden uitgegeven in praktische jaargroepkaternen – wordt de toetsplanning aangepast op basis van recent verschenen toetsen en de veranderingen in het leerlingen onderwijsvolgsysteem van Cito. De katernen voor de verschillende groepen zullen de komende jaren gefaseerd worden uitgebracht. Hierbij presenteren we u alvast de toetskalender voor groep 3. Zo kunt u meteen vanaf het begin van het schooljaar de lees- en spellingontwikkeling van de leerlingen in uw klas in kaart brengen en de doorgaande lijn binnen uw onderwijs waarborgen.

Leeswijzer toetskalenders 1

De toetskalender voor groep 3 bestaat uit drie meetmomenten en een tussenmeting. De drie meetmomenten (oktober/november, januari/februari en mei/juni) hebben tot doel om de vooruitgang van alle leerlingen – waaronder de zwakke lezers en spellers – in kaart te brengen. Bij de leerlingen die interventie krijgen wordt daarnaast middels een tussenmeting (april) het effect van de gegeven hulp vastgesteld. Op basis van de resultaten kan worden vastgesteld of de lopende interventie effectief en op maat is. Zo nodig wordt het handelingsplan bijgesteld en de interventie aangepast.

1

Elk meetmoment in de toetskalender is tweeledig. Allereerst wordt een serie lees- en spellingtoetsen afgenomen bij alle leerlingen (A). Bij leerlingen die uitvallen op één of meerdere van deze toetsen worden aanvullende toetsen afgenomen (B).

1

In de toetskalender worden per vaardigheid verschillende valide toetsinstrumenten aangegeven waaruit een keuze gemaakt dient te worden. Het is de bedoeling dat u en uw collega’s een consistente keuze maken voor een reeks toetsen, zowel per leerjaar als over leerjaren heen. Zo kan er in een doorgaande lijn getoetst worden en geven de toetsresultaten optimaal inzicht in de lees- en schrijfontwikkeling van de leerlingen op uw school. In het algemeen is het belangrijk om steeds de vraag te stellen waarom er getoetst wordt en welke informatie de testresultaten zouden moeten opleveren. ‘Toetsen om te toetsen’ is uiteraard nooit zinvol.

1

In de toetskalenders zijn de vernieuwde toetsen uit het Cito LOVS opgenomen. Wanneer uw school nog gebruik maakt van de oude toetsen, is het raadzaam de toetskalenders uit het Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor groep 1-4 (Wentink & Verhoeven, 2001; 2003) en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor groep 5-8 (Wentink & Verhoeven, 2004) te hanteren.

Automatisering van het lezen op woordniveau Bereiken van automatisering op woordniveau is een belangrijke basisstap in de leesontwikkeling. Het is om twee redenen essentieel om deze ontwikkeling op woordniveau zo goed mogelijk te volgen: (1) automatisering op woordniveau vormt de basis voor het goed en vlot lezen van teksten; (2) leerlingen met leesproblemen/dyslexie vallen juist uit bij het lezen van geïsoleerde woorden. Wij raden daarom sterk aan om in groep 3, 4 en 5 bij alle leerlingen in januari/februari en mei/juni een landelijk genormeerde woordleestoets (bijvoorbeeld DMT) af te nemen. Ook in groep 6, 7 en 8 kan het een meerwaarde hebben om het lezen van woorden te toetsen. Leessnelheid op woordniveau blijft een belangrijk aspect van het technisch lezen waarop leerlingen specifiek kunnen uitvallen. Door de toetsscores op woordniveau bij alle leerlingen tweemaal per jaar te monitoren houdt u een vinger aan de pols en kunt u meteen ingrijpen bij (onverwachte) stagnatie.

2


Voor de gebruikers van Veilig Leren Lezen (2e maanversie) Veilig Leren Lezen (2e maanversie) heeft in de methode zelf signaleringsmomenten weergegeven: de herfstsignalering (na kern 3), de wintersignalering (na kern 6), de lentesignalering (na kern 8) en de eindsignalering (na kern 11). Deze meetmomenten sluiten goed aan bij het protocol. Scholen die werken met de methode Veilig Leren Lezen kunnen de toetsmomenten uit het protocol dan ook deels vervangen door de meetmomenten uit de methode. Hierbij zijn de volgende punten van belang: 1. Bij het eerste meetmoment (herfstsignalering) van Veilig Leren Lezen worden de fonologische vaardigheden niet in kaart gebracht. Wij raden u aan om het niveau van auditieve analyse en synthese aanvullend op de toetskalender van Veilig Leren Lezen te bepalen, zodat u weet bij welke leerlingen u het ‘hakken’ en ‘plakken’ extra moet stimuleren. 2. Om een objectief en betrouwbaar beeld te krijgen van de leerling-prestaties raden we aan om in januari/februari en mei/juni bij alle leerlingen een landelijk genormeerde woordleestoets én een landelijk genormeerde spellingtoets af te nemen. Suggesties voor genormeerde toetsen zijn terug te vinden in de toetskalender van het protocol. 3. Technisch lezen vormt geen doel op zich, het gaat uiteindelijk om het begrijpen van gelezen teksten. Om na te gaan of een leerling hierin slaagt, adviseren we u om al bij de eindsignalering in groep 3 bij alle leerlingen een toets begrijpend lezen af te nemen. 4. Als u de DMT gebruikt om het niveau van woordlezen in kaart te brengen, gebruik dan het toetspakket ‘DMT en AVI’ (2009) van Cito en neem deze toets bij alle leerlingen af in januari/februari en mei/juni. 5. Om de leesvaardigheid op woordniveau regelmatig te toetsen, kunt u ook gebruik maken van de toets Technisch lezen 3, die aansluit bij de methode Veilig Leren Lezen. Deze toets kan worden afgenomen in november, januari, maart en mei. 6. Bij leerlingen met zwakke lees- en/of spellingvaardigheden kunt u op de verschillende meetmomenten nog enkele aanvullende toetsen inzetten om de leesontwikkeling zo goed mogelijk in kaart te brengen en handelingsgerichte informatie te verkrijgen. Deze aanvullende toetsen worden in de toetskalender van het protocol beschreven.

3


toetskalender groep 3

Stap

Moment in leerjaar

Stap 1 aanvang groep 3

Stap 2 oktober/november (na ongeveer 8 - 10 weken onderwijs) Stap 3 oktober/november januari/februari Stap 4 januari/februari (nadat alle letters in de methode zijn aangeboden) Stap 5 januari/februari april Stap 6 april

Stap 7 april - mei/juni Stap 8 mei/juni

Actie door de leerkracht (en leesspecialist)

Beginsituatie vastleggen van alle leerlingen Aanvang leesonderwijs Verlengde instructie, begeleide inoefening en pre-teaching bij zwakke leerlingen Meetmoment 1: Herfstsignalering Lees- en schrijfvaardigheden toetsen van alle leerlingen Handelingsplan opstellen voor zwakke leerlingen Interventieperiode 1: Elementaire lees- en schrijfhandeling Meetmoment 2: Letterkennis en elementaire lees-/spelhandeling Lees- en spellingvaardigheden toetsen van alle leerlingen Effect interventie van zwakke leerlingen vaststellen en handelingsplan bijstellen Interventieperiode 2a: Optimaliseren letterkennis en vergroten (de)codeervaardigheid Tussenmeting: Letterkennis en (de)codeervaardigheid Evaluatie van de lees- en spellingvaardigheid bij de zwakke lezers en spellers Effect interventie bij zwakke leerlingen vaststellen en eventueel handelingsplan bijstellen Interventieperiode 2b: Automatisering van het leesproces en uitbouwen spellingvaardigheid Meetmoment 3 en Eindevaluatie Lees- en spellingvaardigheden toetsen van alle leerlingen Eindsituatie en effecten van de interventies vastleggen in leerlingrapport Advies begeleiding in groep 4 formuleren en bespreken met de leerkracht van groep 4

4


meetmoment 1: herfstsignalering (oktober/november) Bij de herfstsignalering worden de fonologische vaardigheden, de letterkennis en leesvaardigheid getoetst. Voor het toetsen van de fonologische vaardigheden kan een keuze gemaakt worden uit de onderstaande toetsen. De toetsen voor letterkennis en leesvaardigheid, die bij alle leerlingen worden afgenomen, zijn methodegebonden. Dat wil zeggen, apart ontwikkeld bij de gangbare methodes voor aanvankelijk lezen.

Vaardigheid

Toets

Bron

Streefdoel

Screeningsinstrument Beginnende geletterdheid Fonologisch bewustzijn

Cito

min. C/IV-niveau

of Beginnende geletterdheid Toetspakket voor groep 3 Synthesetoets 3

CPS

min. C/IV-niveau

of Audant: toets voor auditieve analyse Audisynt: toets voor auditieve synthese

DTLAS DTLAS

min. 50% goed min. 80% goed

Koppeling grafeem foneem

Herfstsignalering Grafementoets

website

Koppeling foneem grafeem

Herfstsignalering Fonemendictee

website

Woorden lezen

Herfstsignalering Woorden lezen

website

Tekst lezen

Herfstsignalering Tekst lezen

website

A. Bij alle leerlingen Fonologische vaardigheden

a

a

a

a

zie toets

zie toets

zie toets zie toets

B. Bij kinderen met zwakke technische leesvaardigheden Bij onvoldoende letterkennis Koppeling foneem Screeningsinstrument grafeem (receptief) Beginnende geletterdheid Receptieve letterkennis Bij vermoeden van dyslexie b Benoemsnelheid

a

b

Beginnende geletterdheid Toetspakket voor groep 3 Benoemsnelheid Cijfers en Letters

Cito

min. C/IV-niveau

CPS

min. C/IV-niveau

Maakt onderdeel uit van de herfstsignalering bij het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. De toetsen zijn te vinden op www.taalonderwijs.nl/dyslexie onder ‘Dossier’. De toetsresultaten leveren geen handelingsgerichte informatie op, maar benoemsnelheid is een goede voorspeller voor ernstige leesproblemen en op die manier een aanvulling voor het leerlingdossier. Na 8 weken leesonderwijs is het opnoemen van letters nog geen goede maat voor benoemsnelheid. Wij adviseren de snelheid van benoemen op dit moment slechts te bepalen met de toetskaart ‘Cijfers’.

5


meetmoment 2: letterkennis en elementaire lees-/spelhandeling ( januari/februari)

Vaardigheid

Toets

Bron

Streefdoel

Screeningsinstrument Beginnende geletterdheid Productieve letterkennis

Cito

min. C/IV-niveau

of Grafementoets

Cito

100% goed

of Letters benoemen

DTLAS

100% goed

Fonemendictee

Cito

min. 80% goed

of Letterdictee

DTLAS

min. 80% goed

LOVS DMT kaart 1 en 2 én LOVS Technisch lezen Groep 3 Leestechniek

Cito Cito

min. C/IV-niveau min. C/IV-niveau

of LOVS DMT kaart 1 en 2 Doorstreepleestoets (DLT)

Cito PITS

min. C/IV-niveau min. C-niveau

LOVS Spelling Groep 3

Cito

min. C/IV-niveau

of PI-Dictee

Pearson

min. C-niveau

of Spellingtests voor de basisschool

Pearson

min. deciel 4

A. Bij alle leerlingen Koppeling grafeem foneem


Woorden lezen

Woorden schrijven

B. Bij leerlingen met zwakke technische lees- en/of spellingvaardigheden Fonologische vaardigheden


Cito

min. C/IV-niveau

of Toets voor Auditieve Analyse Toets voor Auditieve Synthese

Cito Cito

min. 70% goed min. 80% goed


DTLAS DTLAS

min. 80% goed 100% goed

Cito

AVI-M3

Bij onvoldoende leesvaardigheid Tekst lezen LOVS AVI via analyse toetsresultaten en observaties

M

Leesproces

6


Woordenschat (optioneel)

LOVS Woordenschat Groep 3

Cito

min. C/IV-niveau

Begrijpend luisteren (optioneel)

Luisteren 1

Cito

min. C-niveau

Bij onvoldoende spellingvaardigheid Spellingproces via analyse toetsresultaten en observaties

7


tussenmeting: letterkennis en (de)codeervaardigheid (april) Dit ijkpunt heeft als hoofddoel om bij de leerlingen die extra lees- en/of spellingbegeleiding krijgen, een korte tussentijdse effectmeting van de lopende interventie te doen. In het toetsoverzicht hieronder vindt u ook enkele toetsen waarvan op dit meetmoment geen normering bestaat. Dat is bij deze meting geen probleem; door een vergelijking te maken met de eigen score van de leerling op het vorige meetmoment krijgt u voldoende zicht op de individuele vooruitgang. Op basis van deze gegevens kunt u – indien nodig – het handelingsplan van de leerling bijstellen.

Vaardigheid

Bron

Toets

Streefdoel

A. Bij alle leerlingen B. Bij leerlingen met zwakke technische lees- en/of spellingvaardigheden

Bij onvoldoende letterkennis op meetmoment 2 Koppeling grafeem Grafementoets foneem

Cito

vooruitgang t.o.v. vorig meetmoment

of Letters benoemen

DTLAS


Fonemendictee

Cito


of Letterdictee

DTLAS


Bij onvoldoende leesvaardigheid op meetmoment 2 Woorden lezen LOVS DMT kaart 1 en 2

Cito


Tekst lezen (optioneel)

Schoolvaardigheidstoets Technisch lezen (SVT)

Boom test uitgevers

min. C. niveau

Leesproces

via analyse toetsresultaten en observaties

Cito


of PI-Dictee

Pearson


of Spellingtests voor de basisschool

Pearson

min. deciel 4


Bij onvoldoende spellingvaardigheid op meetmoment 2 Woorden schrijven LOVS Spelling Groep 3 (M3)

Spellingproces


8


meetmoment 3: eindevaluatie groep 3 (mei/juni)

Vaardigheid

Toets

Bron

Streefdoel

LOVS DMT kaart 1, 2 en 3 én LOVS Technisch lezen Groep 3 Leestechniek of Leestempo

Cito

min. C/IV-niveau

Cito

min. C/IV-niveau

of LOVS DMT kaart 1, 2 en 3 én Doorstreepleestoets

Cito PITS

min. C/IV-niveau min. C-niveau

LOVS Spelling Groep 3

Cito

min. C/IV-niveau

of PI-Dictee

Pearson

min. C-niveau

LOVS Begrijpend lezen Groep 3

Cito

min. C/IV-niveau

of TAK Tekstbegrip

Cito

min. C-niveau

of Begrijpend lezen 345678

678 Onderwijs Advisering

min. C-niveau

A. Bij alle leerlingen Woorden lezen

Woorden schrijven

Begrijpend lezen

B. Bij leerlingen met zwakke technische lees- en/of spellingvaardigheden Fonologische vaardigheden


Cito

min. C/IV-niveau

of Toets voor Auditieve Analyse Toets voor Auditieve Synthese

Cito Cito

100% goed 100% goed


DTLAS DTLAS

100% goed 100% goed

Cito

min. C/IV-niveau

of Grafementoets

Cito

100% goed en vlot

of Letters benoemen

DTLAS

100% goed en vlot

Tekst lezen

LOVS AVI

Cito

AVI-E3

Leesproces


Bij onvoldoende leesvaardigheid Koppeling grafeem Screeningsinstrument foneem Beginnende geletterdheid

9

M

Productieve letterkennis


Woordenschat (optioneel)

Begrijpend luisteren (optioneel)

LOVS Woordenschat Groep 3

Cito

min. C/IV-niveau

of TAK Woordomschrijving

Cito

min. C-niveau

Luisteren 1

Cito

min. C-niveau

Cito

100% goed

DTLAS

100% goed

Bij onvoldoende spellingvaardigheid Koppeling foneem Fonemendictee grafeem of Letterdictee Spellingproces


10


referenties Aarnoutse, C. (2005). Spellingtests voor de basisschool. Amsterdam: Pearson. Aarnoutse, C., Beernink, J. & Verhagen, W. (2009). Beginnende geletterdheid: Toetspakket voor groep 3. Amersfoort: CPS. Aarnoutse, C. & Kapinga, T. (2006). Begrijpend lezen 345678. Ridderkerk: 678 Onderwijs Advisering. Aarnoutse, C. & Kapinga, T. (2007). Technisch lezen 3. Ridderkerk: 678 Onderwijs Advisering. Berkel, S. van & Alberts, N. (2009). Woordenschat Groep 3: Handleiding. Arnhem: Cito. Bon, W. van (2006). Doorstreepleestoets. Leiden: PITS. Geelhoed, J. & Reitsma, P. (2004). PI-Dictee. Amsterdam: Pearson. Jongen, I. & Krom, R. (2009). AVI: Handleiding. Arnhem: Cito. Jongen, I. & Krom, R. (2009). Drie-Minuten-Toets (DMT): Handleiding. Arnhem: Cito. Jongen, I., Krom, R. & Roumans, P. (2009). Technisch lezen Groep 3: Handleiding. Arnhem: Cito. Krom, R. (1996). Luisteren 1: Handleiding. Arnhem: Cito. Krom, R., Berkel, S. van & Jongen, I. (2006). Begrijpend lezen Groep 3: Handleiding. Arnhem: Cito. Struiksma, A., Leij, A. van der, Vieijra, J. (2009). Diagnostiek van technisch lezen en aanvankelijk spellen (DTLAS) [achtste, herziene druk]. Amsterdam: VU Uitgeverij. Verhoeven, L. & Wijs, A. de (2007). Spelling Groep 3: Toets voor Auditieve Analyse en Fonemendictee. Arnhem: Cito. Verhoeven, L. & Vermeer, A. (2001). Taaltoets alle Kinderen. Arnhem: Cito. Vloedgraven, J., Keuning, J. & Verhoeven, L. (2009). Screeningsinstrument Beginnende geletterdheid. Arnhem: Cito. Vos, T. de (2007). Schoolvaardigheidstoets Technisch Lezen. Amsterdam: Boom test uitgevers. Wijs, A. de, Krom, R. & Berkel, S. van (2006). Spelling Groep 3: Handleiding. Arnhem: Cito.

11

Automatisering van het lezen op woordniveau

Recommend Documents