Autisme en werk, kansen en bedreigingen. Jan Casper van Beek, bedrijfsarts Charles Eijkelenburg, arbeidsdeskundige NVAB, kring West Brabant, 29-11-2012
Introductie Jan Casper van Beek • Organisatie Medicum Consult, manier van werken • Positie binnen het bedrijf • Samenwerkingsverbanden • intern • extern • Kenmerken belasting van het werken bij ASML (in bedrijfsgeneeskundige zin) • druk, spanning • ploegendiensten • werken in cleanrooms
Aandachtsgebieden ASML • • • • • • • •
Psychische gezondheid (spanning, work-life balance, werkdruk) Locomotore problemen Werken in ploegen Gezondheidsimplicaties van werken met statische magneten Werken met chemische stoffen (oplosmiddelen, H2, HF) Zwangerschap en werk Verwijzing, behandeling, overleg curatieve sector Autisme Spectrum Stoornissen
p3
Enkele kenmerken ASML • Aantal medewerkers in Nederland: 5800, met groot aantal flex-werkers • Over 2011/2012: voortschr. gem. • Verzuimpercentage 2.89 2,69 • Kort: 1,05 • Middel 0,55 • Lang 1,23 • Verzuimfrequentie 1.39 1,35 • Gem. verzuimduur 8,93 9,22
Aantallen AOS-spreekuren 2008-2011
aos 700 600
500 400 aos
300 200 100 0 2007
2008
2009
2010
2011
Niet verzuimende medewerkers
p6
ASML bedrijfssituatie (1)
•
Ontwikkelt zeer complexe machines voor de fabricage van chips • •
•
Marktleider met meer dan 75% marktaandeel Grootste afzetmarkt is verschoven naar Azië
10.000 werknemers, waarvan 6.000 werkzaam in de hoofdvestiging in Veldhoven • •
Overwegend hoog opgeleide technici, veel HBO en Universitair niveau Meer dan 95% daarvan is man
ASML bedrijfssituatie (2) •
Kenmerkende cultuurelementen: •
• •
•
•
Hoge dynamiek, hoge mate van innovatie, voortdurend bezig op de rand van wat technisch mogelijk is Matrix-organisatie met grote projecten “Time to Market” staat centraal in het business model. Dit genereert een zeer sterke focus en daarmee druk Grote mate van interactie omdat gedurende het ontwikkelproces de eisen regelmatig bijgesteld worden en her en der nog uitvindingen gedaan moeten worden Zwerm model
ASML bedrijfssituatie (3) • De financiele risico’s worden steeds groter, daarmee de druk op efficientie, voorspelbaarheid en ‘the first time right’
• Dat leidt ertoe dat de individuele werknemer een steeds hogere druk ervaart hetgeen het uitvalsrisico doet toenemen
• De ASML bedrijfssituatie is belastend voor mensen die: • • •
Veel structuur en sturing nodig hebben Communicatief minder sterk zijn Minder netwerkgericht zijn
p10
autisme • Psychologische benadering: (observeerbaar) gedrag basis voor diagnose autisme • Neurowetenschappelijke benadering: ontwikkelingsstoornis met een neurologische oorzaak (‘hersenen functioneren anders’) met erfelijke aanleg • Diagnose ‘vergaarbak’, vaak worden alle autismespectrumstoornissen (ASS) bedoeld: • • • •
Autistische stoornis/kernautisme Syndroom van Asperger PDD-NOS, McDD en Atypisch autisme Autistiform gedrag
Autsime – pervasieve ontwikkelingsstoornis • Alle stoornissen binnen het autisme spectrum zijn pervasief (dringt door op alle levensgebieden) • Ontwikkelingsstoornis: de ontwikkeling verloopt ‘verstoord’ • Stoornis: ‘ eigenaardigheid’, ‘ anders’. • Wat betreft functioneren zijn er uitschieters, zowel naar boven (techniek, getallen) als naar beneden (sociaal inzicht).
p12
p13
Kenmerkende eigenschappen (‘triade’ bij klassiek autisme)
Afwijkingen in • Communicatie • Verbeelding (vlg. Lorna Wing; vroeger: stereotyp gedrag) • Sociale interacties
problemen met communicatie (‘betekenisverlening’) • Onderscheid: • Expressieve communicatie (het uiten) • Receptieve communicatie (het begrijpen) • Techniek van de taal is begrijpelijk, maar de sociale aspecten van communicatie niet • Problemen met samenhang aanbrengen binnen de taal en beperkt inlevings- en verplaatsingsvermogen
problemen met verbeelding • Achtergrond: drukte, onregelmatigheid en veranderingen zijn voor autisten een zware belasting door de chaos in hun hoofd (kantoortuinen!) • Stereotyp gedrag komt veel voor (vooral kinderen) • Dwangmatig vasthouden aan gewoontes • Autisten denken fragmentarisch
problemen met sociale interacties • Stoornis in sociale interactie, probleem met empathie • Kan zich divers manifesteren: • Afzijdig of in-alert • Passief • Actief, maar bizar (onaangepast en eenzijdig) • Stijl-formalistisch of hoogdravend (regels uit het hoofd geleerd op basis van aangeleerde of verworven scripts, zonder intuïtie en sociaal naïef)
bijkomende problematiek, met mogelijk effect op het werk
• Relatieproblemen (onmacht relatie aan te gaan dan wel te onderhouden) • Gezinsproblemen • Aanwezigheid autistisch kind • Spanning met niet autistische gezinsleden • Somberheid, depressiviteit, negatief zelfbeeld
p19
syndroom van Asperger
• Wetenschappelijke discussie: Asperger = hoogfunctionerend autisme (geen mentale retardatie)? • Asperger wordt tot autismespectrum gerekend. • Normale taalontwikkeling (met ongewoon taalgebruik) • Normale tot hoge intelligentie • Normale neiging tot contacten leggen (met wisselend succes..)
de Volkskrant, 27-11-2012 “Vervuilde lucht mogelijk oorzaak van autisme”
p21
aspecten, mogelijke symptomen Onhandige motoriek Moeite met inschatten van sociale situaties Gebrek aan inlevingsvermogen Voorkeur voor bezigheden met herhalende of systematische elementen • Makkelijk opgaan in fantasiewereld (SF e.d.) • • • •
andere ‘klassieke’kenmerken • Komt meer bij mannen dan bij vrouwen voor • Sterk gericht op technische details en resultaten (systematiseren), weinig op contact en samenwerking (empathiseren) • Compensatie van eigen tekortkomingen mogelijk door imiteren van andermans gedrag en bewegingen • IQ hoog, EQ laag
Niet alleen maar negatief… Mensen met syndr. v. Asperger: • kunnen zich goed afsluiten en zich intensief en langdurig bezighouden met eigen interesses • zijn erg precies en perfectionistisch • kunnen in staat zijn tot bijzondere prestaties • hebben een andere ‘cognitieve stijl’ of ‘manier van zijn’ (een gave?)
Van belang in het werk: • Vaak wederzijds onbegrip: men verstaat elkaar over en weer niet • Beperkte sociale contacten en activiteiten zijn geen gevolg van angst, maar van onvermogen; drukke sociale gebeurtenissen zijn onaangenaam • Vaak intense preoccupaties, verzamelwoede, maar ook encyclopedische kennis, bijvoorbeeld over computers ..
.. • Vaak voorkeur voor technische, wetenschappelijke, systematische, emotie-arme en bètavak gerelateerde interesses (ASML, Nat Lab..) • Interesses bieden een kunstmatig geordende wereld, ‘regie in eigen hand’ • Dwangmatig handelen mogelijk, soms moeite realistische eisen aan zichzelf te stellen (met gevaar surmenage en ‘burnout’) • Gedrevenheid, geduld, fixatie en concentratie kan tot bijzondere resultaten en prestaties leiden • Lange-termijn herinnering in precieze beelden
Stelling: “Autisme lijkt vaker voor te komen in een regio met een sterke ICT-sector, zoals Eindhoven” • Recent onderzoek Universiteit van Cambridge bevestigt stelling (en in lijn met eerder Nederlands onderzoek) • Onderzoek in 3 regio’s: Eindhoven, Haarlem en Utrecht-stad • Verwachting: ASS zou vaker voorkomen in een regio waar veel ‘systemizers’ wonen • Aanwijzing: familiaal verband tussen talent voor ‘systemizing’ en autisme
Design onderzoek • Regio Haarlem en Utrecht referentie: vergelijkbaar inwonersaantal en socio-economische status, maar minder banen in techniek en ICT • Basis en middelbare scholen aangeschreven: totaal aantal kinderen en aantal met klinische ASS-diagnose in kaart gebracht • Uitkomst: prevalentie ASS in regio Ehv significant hoger dan in Haarlem en Utrecht
Autisme bij ASML (1) • Volgens de laatste statistieken leidt ca 1% van de bevolking aan autismespectrumstoornissen (ASS) • De verwachting bij ASML is daarom ca 60 ASS gevallen • Het hoge ‘techneutengehalte’ kan dat opdrijven • Daar staat tegenover dat kandidaten met ASS er bij aannameselektie eerder uitgefilterd worden • Het daadwerkelijke aantal medewerkers met gediagnostiseerde ASS is ongeveer 10 • Het merendeel leidt aan Asperger, er is één geval gediagnostiseerd als Klassiek autisme • Er is wel een aanzienlijk grotere groep met autistiform gedrag
Autisme bij ASML (2) • Het merendeel van de gevallen kunnen gekarakteriseerd worden als afzijdige/inalerte of passieve types • Eén geval neigt naar het actief-maar-bizarre type en één ander geval past binnen het stijf-formalistische type • Binnen het autistiform gedrag springt het actief-maar-bizarre gedrag het meest in het oog • Binnen deze groep komt afzijdig/inalert of passief gedrag wellicht ook veel voor, maar dat springt minder in het oog • Diagnoses werden meestal op latere leeftijd, na reeds jaren bij ASML gewerkt te hebben, vastgesteld • Dit wijst op een mogelijk fors verborgen ASS probleem
Autisme bij ASML (3) • De meeste betrokkenen geven aan dat de diagnose van ASS de weg bereidde voor inpassing van hun afwijking • Het heeft een naam gekregen, het is bespreekbaar en je kunt gericht acties nemen • Over het algemeen leidt men niet onder het label autisme • Meer dan de helft van de gediagnostiseerden geeft aan dat het diagnosetraject lang duurt en weinig ruimte laat voor individuele verschillen • De betrokkenen geven aan dat ASML meer zou kunnen doen aan beleid en faciliteiten specifiek gericht op ASS • Een minderheid heeft een zorg mbt de werkdruk
Autisme bij ASML (4) • De ASML bedrijfssituatie sluit niet bepaald aan bij de beperkingen van medewerkers met ASS • Desondanks wordt de acceptatie en inpassing van medewerkers met ASS in de directe werkomgeving ervaren als redelijk tot goed • Dit wordt niet bewerkstelligd door richtlijnen of beleid vanuit ASML, maar komt van lokale managers en teamleiders • Opgemerkt dient echter te worden dat de meeste medewerkers met ASS iets in hun houding hebben dat weerstand tegen hun beperkingen normaal is
Vuistregels succesvolle inzet wn. met ASS • • • •
Heldere duidelijke opdrachten Werkplek met niet te veel prikkels Niet te hoge eisen op sociaal gebied Etc.
p33
p34
