Auteur: Dirk Van Mechelen François Hermans Datum: november 2011 Locatie: VIK Wommelgem

Auteur: Dirk Van Mechelen François Hermans Datum: november 2011 Locatie: VIK Wommelgem

Wat doet Prosave? Ingenieursbureau voor technische veiligheid en preventie. Begeleiding, opleiding en expertise.

Dirk Van Mechelen

François Hermans

Zaakvoerder Prosave Functional Safety Professional [email protected]

Senior Consultant FOD WASO, adviseur generaal [email protected]

Agenda • Basisprincipes van de wetgeving • Samenbouw • Wijzigingen • Case • Vragen

Fabrikant vs Gebruiker Economische richtlijnen

Sociale wetgeving

wijziging tijd

Fabrikant

Gebruiker Indienststelling Verplichtingen

Verplichtingen fabrikant

Hiërarchische lijn / preventiedienst

Verplichtingen gebruiker

• Conform richtlijn bouwen

• Controle EG-verklaring aanwezig (HL/P)

• Adequaat onderhoud

•TD opstellen (handleiding)

• Instructies voor gebruiker (HL/P)

• procedure voor wijzigingen

• EG-verklaring van

• Opleiding gebruiker (HL/P)

overeenstemming

• Nakijken opvallende tekorten (P)

• CE-markering aanbrengen

• Keuring EDTC indien vereist (HL/P) • Verslag voor onderzoek indienststelling opstellen (P) (HL= Hiërarchische lijn, P= Preventiedienst

Artikel 2: Definities

Machine: • • • •

Samenstel, voorzien van een aandrijfsysteem, niet op basis van rechtstreekse menselijke spierkracht, van onderling verbonden onderdelen of componenten waarvan ten minste één kan bewegen, • samengevoegd voor een bepaalde toepassing. Eveneens een machine: -> bestemd om te worden voorzien van een aandrijfsysteem -> componenten voor montage en aansluiting op kracht of aandrijfbronnen -> montage op een vervoermiddel of in een gebouw -> samenstellen bedoeld om als één geheel te functioneren -> heffen van lasten door menselijke spierkracht

5

Artikel 2: Definities

Niet voltooide machine: een samenstel dat bijna een machine vormt maar dat niet zelfstandig een bepaalde toepassing kan realiseren. Een niet voltooide machine is slechts bedoeld om te worden ingebouwd in of te worden samengebouwd met een of meer andere machines of andere niet voltooide machine(s) of uitrusting, tot een machine waarop deze richtlijn van toepassing is;

Veiligheidscomponent: Component • die een veiligheidsfunctie vervult, • die afzonderlijk in de handel wordt gebracht, • waarvan het niet en/of verkeerd functioneren de veiligheid van personen in gevaar brengt, en • die niet nodig is voor de werking van de machine of die door gewone componenten kan worden vervangen om de machine te doen werken. 6

Artikel 2: Definities Fabrikant: De persoon die een machine ontwerpt, bouwt en in de handel brengt of voor zichzelf gebruikt, is verantwoordelijk voor de overeenstemming van deze machine. Bij gebreke van een fabrikant wordt elke persoon een machine in de handel brengt of in bedrijf stelt, als fabrikant beschouwd. De fabrikant is verantwoordelijk voor de certificering van de machine. Voor een aantal types van - als gevaarlijk beschouwde - machines wordt tussenkomst van een aangemelde instantie (notified body) opgelegd. Voor alle andere machines geldt het principe van auto-certificatie.

7

Certificeringsprocedures

Fabrikant

NEEN

Machine

JA

Bijl. IV ?

Technisch dossier + tussenkomst aangemelde instantie of volledige

Technisch dossier

kwaliteitsborging EN EG-verklaring van overeenstemming 8

CE Markering

Voorwaarden voor in de handel brengen en in bedrijf stellen 1) Machine in overeenstemming is met de essentiële gezondheids- en veiligheidseisen uit bijlage I; 2) Technisch dossier volgens bijlage VII; 3) Gebruiksaanwijzing opstellen; 4) EG-verklaring van overeenstemming volgens bijlage IIa of IIb; 5) CE-markering aanbrengen.

9

Bijlage I : Essentiële veiligheids- en gezondheidseisen 1. Essentiële veilighieds- en gezondheidseisen (EVGE) zijn opgelegde doelstellingen voor de

veiligheid van machines die verplicht moeten worden nageleefd. 2. De eisen worden uitgedrukt in algemene termen zoals bedoeld door de "nieuwe aanpak" van de Europese Unie.

Vermoeden van overeenstemming en geharmoniseerde normen 3. Om aan de opgelegde eisen te voldoen, wordt aanbevolen om gebruik te maken van

Geharmoniseerde Europese normen. 4. Toepassing van Geharmoniseerde normen is dus niet verplicht, maar bevestigt wel het

vermoeden van overeenstemming met de eisen. 5. Het aantonen van de overeenstemming met de EVGE gebeurt in het Technisch Dossier. Geharmoniseerde norm: norm opgesteld voor toepassing van een welbepaalde EU richtlijn.

10

Toelichting: Essentiële V en G eis 1.5.1 1.5.1. Risico ten gevolge van de elektriciteitsvoorziening Wanneer de machine een stroomvoorziening heeft, moet zij zodanig zijn ontworpen, gebouwd en uitgerust dat alle gevaren in verband met elektriciteit worden of kunnen worden voorkomen.

De eigenlijke esentiële eis zegt: “heeft de machine een elektrische stroomvoorziening, dan moet deze veilig zijn.” Mogelijke invulling door toepassing van de Geharmoniseerde norm EN 602041:2005 Veiligheid van machines - Elektrische uitrusting van machines - deel 1: algemene eisen. Versie 2005: ongeveer 100 bladzijden en verwijzing naar 48 andere normen!

11

Structuur van bijlage I Algemene beginselen 1. Essentiële veiligheids- en gezondheidseisen 1.1. Algemeen 1.2. Besturingssystemen 1.3. Beveiliging tegen mechanische gevaren 1.4. Vereiste kenmerken van de afschermingen en beveiligingsinrichtingen 1.5. Risico’s ingevolge andere gevaren 1.6. Onderhoud 1.7. Informatie 2. Aanvullende veiligheidseisen voor bepaalde categorieën machines 2.1. Machines voor voedingsnijverheid en cosmetica, pharmacie 2.2. Met de hand vastgehouden en/of geleide draagbare machines 2.3. Machines voor de bewerking van hout en vergelijkbare materialen 3. Aanvullende eisen ivm de risico's te wijten aan de mobiliteit van machines 4. Aanvullende eisen ivm risico's te wijten aan hijs- en hefverrichtingen 5. Machines uitsluitend bestemd voor ondergrondse werkzaamheden 6. Aanvullende eisen ivm gevaren verbonden aan het heffen van personen

Dokumenten

13

Het technisch dossier voor machines a)

Constructiedossier

Kan gezien worden als de verdediging van de conformiteit van het model met de richtlijn. De fabrikant moet de relevante gedeelten kunnen voorleggen aan de bevoegde overheid, bij gemotiveerde vraag van deze overheid, ook binnen 10 jaar ! De verdediging van de overeenstemming moet geloofwaardig zijn. Hiertoe zal men : ernstige argumenteringen gebruiken en deze waar nodig onderbouwen met bv. : • testverslagen, • berekeningsnota's, • verwijzing naar normen, • ervaringsgegevens, • logische redeneringen, • ... b) Waarborgen voor de serieproductie

Geldt voor MRL 2006/42/EG 14

Constructie dossier

• Een algemene beschrijving van de machine; • Het overzichtsplan van de machine, tekeningen van de besturingsschakelingen, beschrijvingen en toelichtingen om de werking van de machine te kunnen begrijpen; • Gedetailleerde en volledige tekeningen, eventueel aangevuld met berekeningen, testresultaten, verklaringen… • De risicobeoordeling, met inbegrip van de volgende gegevens: • een lijst van de essentiële gezondheids- en veiligheidseisen die op de betrokken machine van toepassing zijn, • de beschrijving van de beschermende maatregelen die zijn toegepast om vastgestelde gevaren weg te nemen of onderkende risico's te verminderen, • informatie over de restrisico's in verband met de machine; • Normen en andere technische specificaties, met opgave van de EVGE die daaronder vallen; • Technische verslagen van proeven; • Een exemplaar van de gebruiksaanwijzing van de machine; • Een afschrift van de EG-verklaring van overeenstemming;

15

Bijlage II: Verklaringen Type IIA: Verklaring van overeenstemming • • • • • •

Identificatie van fabrikant en machine Gemachtigde om Technisch Dossier samen te stellen Voldoet aan bepalingen MRL en alle andere gevolgde richtlijnen Voor bijlage IV- machines: gegevens van de aangemelde instantie (+ nr. typeonderzoek) Facultatieve verwijzing naar (geharmoniseerde) normen Identiteit ondertekenaar met plaats en datum

Type IIB: Inbouwverklaring • • • • • • •

16

Identificatie van fabrikant en machine Gemachtigde om technische documenten samen te stellen Essentiële eisen toegepast en vervuld, verklaring van overeenstemming voor andere RL Eventueel verbod tot in gebruikname gebruikname,, tot machine waarin ingebouwd zelf gecertificeerd is Identiteit ondertekenaar en plaats en datum ….

Bijlage III: CE-markering

• Verhoudingen respecteren bij vergroting of verkleining. • De onderdelen van de CE-markering moeten ongeveer dezelfde hoogte hebben, namelijk minimaal 5 mm. • De CE-markering moet worden aangebracht in de onmiddellijke nabijheid van de naam van de fabrikant of diens gemachtigde, met gebruikmaking van dezelfde techniek. 17

Europese richtlijn 2006/42/EG: Structuur Artikel 1 Artikel 2 Artikel 5 Artikel 7 Artikel 12 Artikel 13 Artikel 16

Toepassingsgebied Definities In de handel brengen en in bedrijf stellen Vermoeden van overeenstemming en geharmoniseerde normen Procedures voor de overeenstemmingsbeoordeling van machines Procedure voor niet voltooide machines CE-markering

Bijlage I

Essentiële veiligheids- en gezondheidseisen betreffende het ontwerp en de bouw van machines

Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Bijlage V Bijlage VI Bijlage VII Bijlage IX Bijlage X

Verklaringen van overeenstemming CE-markering Potentiëel gevaarlijke machines Lijst van veiligheidscomponenten Montagehandleiding voor niet voltooide machines Technisch dossier & technische documenten voor niet voltooide machines EG type onderzoek Volledige kwaliteitsborging

Artikel 1: Toepassingsgebied De richtlijn machines is van toepassing op: • • • • • •

Machines; Verwisselbare uitrustingsstukken; Veiligheidscomponenten; Hijs- en hefgereedschappen; Kettingen, kabels en banden; Verwijderbare mechanische overbrengingssystemen

• Niet voltooide machines

Bijlage IV ("gevaarlijke machines") 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Diverse types van cirkelzagen voor hout- en vleesbewerking (en analoge materialen) Vlakschaafmachines met handvoeding voor houtbewerking Eénzijdige vandikte schaafmachines met manuele toe- en afvoer voor hout Lintzagen met vaste of mobiele tafel voor hout- en vleesbewerking Gecombineerde machines van de onder 1 t/m 4 en 7 bedoelde machines Pennenbanken met verschillende spillen voor hout, met handvoeding Freesmachines met vertikale as en handvoeding, voor houtbewerking Draagbare kettingzaagmachines voor hout 9. Persen, incl. buigmachines, met manuele toe- en/of afvoer, met slaglengte van meer dan 6 mm en een snelheid van meer dan 30 mm/s 10. Machines voor spuitgieten / vormpersen van kunstoffen en met manuele voeding 11. Machines voor spuitgieten / vormpersen van rubber en met manuele voeding 12. Machines voor ondergrondse werkzaamheden : locomotieven van remwagens, hydraulische ondersteuningen, verbrandingsmotoren

Bijlage IV ("gevaarlijke machines")

13. Met de hand geladen wagens met perssysteem voor ophalen van huisvuil 14. Verwijderbare mechanische overbrengingssystemen, inclusief hun afschermingen. 15. Afschermingen voor verwijderbare mechanische overbrengingssystemen. 16. Garagehefbruggen voor het onderhoud van voertuigen 17. Machines voor het heffen van personen en met valhoogte > 3 m 18. Draagbare bevestigingswerktuigen met explosieve lading en andere slagwerktuigen. 19. Detectoren voor de aanwezigheid van personen. 20. Aangedreven beweegbare afschermingen met vergrendeling voor de machines, bedoeld in de punten 9, 10 en 11. 21. Logische eenheden voor veiligheidsfuncties. 22. Kantelbeveiligingsinrichtingen (ROPS). 23. Constructies ter bescherming tegen vallende voorwerpen (FOPS).

Samenbouw

Samenbouw van machines -Samenstellen zijn zodanig opgesteld en worden bestuurd dat zij als één geheel functioneren om hetzelfde doel te dienen. Criteria: • de samenstellende eenheden worden samengevoegd om een gemeenschappelijke functie te vervullen, bijvoorbeeld de totstandbrenging van een bepaald product; • de samenstellende eenheden zijn functioneel zodanig verbonden dat de werking van elke eenheid rechtstreeks van invloed is op de werking van andere eenheden of van het samenstel als geheel, zodat een risicobeoordeling nodig is voor het hele samenstel; • de samenstellende eenheden hebben een gemeenschappelijk besturingssysteem

Een groep machines die op elkaar zijn aangesloten, maar onafhankelijk van elkaar werken, wordt niet beschouwd als een samenstel van machines !

Samenbouw van machines: bottelarij Flessen spoelen, vullen, capsule plaatsen en etiket kleven

Samenbouw van machines: DVD productie DVD machine: Twee extruders (IIA) voeden één assemblage machine (IIA)

Persenlijn automotive (Werkstuk wordt automatisch van één pers naar de andere getransporteerd)

Samenbouw van machines: Tandwielen reinigen en markeren

Laser graveermachine wasmachine

Transport systeem met werkstukhouder

Wijzigingen

Dirk Van Mechelen – B/SW

28

Project op maat: Inbouw in bestaand geheel Nieuwe machine 1 met

Nieuwe machine 2 met IIA

IIAconformiteitsverklaring

conformiteitsverklaring

Er dient een IIA verklaring voor het geheel te worden afgeleverd. Conformiteit van beide machines is gewaarborgd, enkel de samenbouw dient te worden onderzocht (Vb. Inloopbeveiliging, noodstopdrukkers)
DEA meetbank en Fördertechnik

Mogelijkheden: 1) Eén van beide fabrikanten treedt op als fabrikant van het geheel 2) Gebruiker treedt op als fabrikant

Dirk Van Mechelen – B/SW

29

Project op maat: Inbouw in bestaand geheel

Bestaande productielijn met IIA certificaat Nieuwe machine met IIA erbij

Er dient een IIA verklaring voor het geheel te worden afgeleverd. Conformiteit van beide machines is gewaarborgd, enkel de inbouw dient te worden onderzocht (Vb. Doorschakelen van noodstopdrukkers) Mogelijkheden: 1) Zelfde fabrikant voor beide installaties  treedt op als fabrikant van het geheel 2) Fabrikant van nieuwe machine treedt op als fabrikant van de samenbouw (~impact op geheel) 3) Fabrikant van bestaande installatie treedt op als fabrikant (weinig waarschijnlijk) 4) Gebruiker treedt op als fabrikant

Dirk Van Mechelen – B/SW

30

Project op maat: Inbouw in bestaand geheel

Bestaande productielijn met IIA certificaat Nieuwe machine met IIB erbij

Er dient een IIA verklaring voor het geheel te worden afgeleverd. Conformiteit van de “Nieuwe machine” en van de inbouw dient te worden aangetoond (Vb. Plaatsen van afscherming, starten en stoppen van de nieuwe machine) Mogelijkheden: 1) Zelfde fabrikant voor beide installaties  treedt op als fabrikant van het geheel 2) Fabrikant van nieuwe machine treedt op als fabrikant van de samenbouw (weinig waarschijnlijk) 3) Gebruiker treedt op als fabrikant

Dirk Van Mechelen – B/SW

31

Project op maat: Inbouw in bestaand geheel

Bestaande productielijn met IIA certificaat

Vervanging

IIA

De IIA verklaring voor het geheel dient te worden aangepast of een nieuwe dient te worden afgeleverd. Conformiteit van de van de inbouw dient te worden aangetoond

en

(Vb. Plaatsen van afscherming, blokkeerinrichtingen opnemen in het geheel van de nieuwe machine) Mogelijkheden: 1) Zelfde fabrikant voor beide installaties  treedt op als fabrikant van het geheel 2) Fabrikant van nieuwe machine treedt op als fabrikant van de samenbouw (weinig waarschijnlijk) 3) Gebruiker treedt op als fabrikant

Dirk Van Mechelen – B/SW

32

Project op maat: Inbouw in bestaand geheel

Bestaande productielijn met IIA certificaat

Vervanging

IIB

De IIA verklaring voor het geheel dient te worden aangepast of een nieuwe dient te worden afgeleverd. Conformiteit van de van de inbouw

dient te worden aangetoond.

Mogelijkheden: 1) Zelfde fabrikant voor beide installaties  treedt op als fabrikant van het geheel 2) Gebruiker treedt op als fabrikant.

Dirk Van Mechelen – B/SW

33

Overwegingen

Dirk Van Mechelen – B/SW

34

ARBEIDSMIDDELEN EEN VERANDERING AAN HET BESTURINGS SYSTEEM IS EEN FUNDAMENTELE WIJZIGING INDIEN :



De werking, de mogelijkheden van de machine wijzigen



Er nieuwe gevaren ontstaan

Vb. Implementatie van motorsturingen i.p.v. vast toerental? Start/stop, noodstop, toerental?

Dirk Van Mechelen – B/SW

35

Project op maat: Wie is op de maat: “fabrikant” machine van de machine Project Wie isvan de de “fabrikant” Opdrachtgevergebruiker

Ontwerper (studiebureau)

Opdrachtgevergebruiker

Bouwer

Bouwer

Logischerwijze: best degene die de oplossingen bepaald heeft en dus hun verantwoording moet kennen "Wettelijk": degene die de verantwoordelijkheid aanvaardt voor opvatting en bouw (maar opdrachtgever moet een oplossing vinden!)

Dirk Van Mechelen – B/SW

36

Functionele veiligheid

Functionele veiligheid

•Nieuw

geïntroduceerde veiligheidsfuncties die door het besturingssysteem vervuld worden dienen te voldoen aan geldende normen: •EN

ISO 13849-1 of EN IEC 62061

•Voorbeeld:

hekbewaking, noodstop, enz…

EN ISO 13849-1

EN ISO 13849-1: 2006 Safety of machinery — Safety-related parts of control systems Part 1: General principles for design Part 2: Validation

Part 1 geeft vermoeden van overeenstemming met EVGE 1.2.1

EN ISO 13849-1: definities

Safety-related parts of control systems (SRP/CS) : •Delen van de machine automatisering (control system) die bestemd zijn om veiligheidsfuncties uit te voeren.

Performance levels (PL): • Duidt de mogelijkheid om de veiligheidsfunctie onder voorzienbare omstandigheden te vervullen aan. •Is verdeeld in vijf niveaus, welke gekenmerkt worden door een kans op gevaarlijk falen per uur. (probability of dangerous failure per hour, PFHD).

Nota: het gebruik van programmatuur bij de implementatie van veiligheidsfuncties wordt niet toegelicht in deze korte presentatie.

Welke “betrouwbaarheid” of PL is nodig?

• Basis: risicograaf in bijlage van EN ISO 13849-1 bepaalt PLr • C-normen Vb. EN ISO 10218-2: Robots for the industrial environments – Safety requirements – Part 2: Robot system and integration

Bepalen van het benodigde PLr Bijlage A:

Ernst •S1 schaafwonden, snijwonden, brandwonden •S2 amputatie, niet reversibele verwonding

Frequentie •F1 “slechts” van tijd tot tijd •F2 continue of regelmatig blootstelling

Mogelijkheid tot ontwijken •P1 slechs bij een realistische kans op ontwijken •P2 indien niet zeker is dat risico kan worden ontweken

Praktijk voorbeelden

Samenbouw 1

Samenbouw 2

Dank voor uw aandacht PROSAVE Churchilllaan 54 bus 3 2900 Schoten www.prosave.be

46