augustus 2008
foto’s: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
28
g i r a f f e n v e r b l i j f b l i j d o r p r ot t e r d a m
hoog en droog
augustus 2008 het houtblad
29
Wie voor giraffen bouwt, moet de hoogte in. LAM a r c h i t e c t s bna te Wageningen deed dat voor Diergaarde Blijdorp in Rotterdam, liefst 17,3 m voor een houten kraal met allure.
Als je in Afrika een dier wilt houden of vangen, dan heb je
bewuste dier met hulp van dorpsgenoten daarin te drijven.
niet de luxe van een gemetseld of stalen verblijf. Ook een
Deze ‘kraal’ is gemakkelijk te bouwen met lokaal voor-
verdovingspistool is voor de lokale bevolking niet beschik-
handen middelen, effectief en zeer passend in het Afri-
baar, en achter een zebra, antilope of giraffe aanrennen
kaanse landschap.
met een touw is geen optie. De beste methode, zo leert de
Toen architect Menno Lam, vlak voor de voltooiing van
ervaring, is in cirkelvorm een aantal stevige stokken in de
het nieuwe ijsberenverblijf waarbij hij betrokken was, de
grond te steken, eventueel met elkaar te verbinden en het
vraag kreeg ook eens mee te denken over een nieuw
De vorm van de Afrikaanse kraal waarbij stokken in de grond worden gestoken, is
augustus 2008
goed aan het verblijf af te zien.
30
Aan de ontwerpuitgangspunten voor de energiehuisrijk deel de zonnestand in zomer en winter ten grondslag.
tekeningen: lam a r c h i t e c t s wageningen
het houtblad
houding ligt voor een belang-
kunststof afdekprofiel tot einde bamboe sdp plaat door laten lopen ubiflex EPDM dichting (uv bestendig) 5x verzinkte buis zetwerk rond 70mm als spuwer lat 46x46 steun tbv spuwer EPDM multiplex op regelwerk maximaal waterniveau t maa dem o tb o go t snijlijn = maa spant EPDM underlayment ventilatie isolatie dampremmende laag voorbeschilderd multiplex
Detail 2. Principedetail dakaansluiting.
Detail 3. Geveldetail.
guariuba spantbeen geprepatineerd zink hsb regel riet gecontramalde hout lat tbv aansluiting zink en spantbeen bamboe delen multiplex isolatie en dampremmer (benedendaks) pvc/dpc folie rondom element
giraffenverblijf in een savanneachtige omgeving, was dit
onmogelijk.’ Ook wilde hij een beschuttend gebouw dat
het uitgangspunt dat hij voorlegde aan de diergaarde.
in een savanneachtige omgeving zou passen waar natuur-
150 jaar. Naast een uitgebreid feestelijk programma wordt
kreeg het idee eigenlijk direct al vorm.’
het jubileum ook aangegrepen om de verdere vertaalslag te maken van een dierentuin naar een biotopentuin. In
Ornamenten Basis van het nieuwe verblijf zijn 28
1856 in het stadscentrum ontstaan uit de verzameling
repeterend geplaatste stokken in de grond, zij het dat ze
tropische vogels van twee spoorwegbeambten, groeide
de vorm hebben van gebogen gelamineerde spanten op
de diergaarde met zijn later toegevoegde apenhuis,
stalen schoenen, verankerd aan beton. De lange ‘stokken’
roofdierengebouw, vogel- en reptielenhuis uit tot een
meten alle 17,3 m. De spanten zijn in een ovale vorm naast
geliefde plek in hartje Rotterdam. In 1937 moest de
elkaar gezet, zes afbuigend om ruimte te maken voor een
dierenverzameling op last van het gemeentebestuur
overdekt bezoekersplatform waar de bezoekers niet
uitwijken naar een locatie noordelijk van het centrum in
gescheiden door glas of tralies op ooghoogte kennis
de polder Blijdorp, waar een geheel nieuw verblijf werd
kunnen maken met de giraffen. Het transparante dak is op
getekend door architect Sijbold van Ravesteyn
stalen liggers schuin geplaatst. Dat de spanten van het
(1889-1983). De gefaseerde verhuizing was nog in volle
verblijf boven dat dak als ornamenten doorlopen, is een
gang tijdens het bombardement van het stadscentrum op
opzettelijke verwijzing naar het werk van Van Ravensteyn
14 mei 1940, die ook veel dieren het leven kostte. De
die vrijwel al zijn projecten (ook de Rivièrahal in Blijdorp
overlevers werden zoveel mogelijk overgebracht naar de
of het inmiddels verdwenen Rotterdam CS) rijkelijk van
nieuwe locatie. Op 7 december 1940 vond de officiële
ornamenten voorzag.
opening plaats.
Archetype De ruimte tussen de spanten is opgevuld Modernisering Met veranderende inzichten over
met houtskeletbouwelementen die met een kern van
dierenwelzijn en nieuwe bezoekerswensen kent de
minerale wol en triplex en OSB aan de buitenkant zijn
diergaarde een uitgebreid renovatie- en moderniserings-
afgewerkt met riet en aan de binnenkant met bamboepar-
plan, waarvan nu ook de giraffen profiteren. Hun huidig
ket. ‘Deze keuze is gedaan omdat beide vernieuwbare
rechthoekig, gemetseld binnenverblijf is nog door Van Ravesteyn getekend en gedacht voor olifanten. Het kent een langsloop voor de bezoekers op grondniveau achter
‘ m e t d e p r a g m at i e k va n h e t a r c h e t y p e van de afrik a anse kr a al kreeg het idee
hoge hekken. Aan de achterzijde hebben de dieren de mogelijkheid uit te lopen op een weide, waar ze voor de
eigenlijk direct al vorm’
bezoeker alleen op enige afstand zijn waar te nemen. ‘Erg traditioneel allemaal en eigenlijk niet meer van deze tijd,’
grondstoffen zijn, en beide grassen.’ De bamboedelen zijn
aldus Menno Lam.
geproduceerd voor de Japanse markt en kennen een zeer lage emisie van lijminhoudstoffen. De bolling van de
Zonder hoeken Wie voor dieren ontwerpt, praat met
spanten geeft de giraffen in het binnenverblijf meer
een groot aantal dierendeskundigen. Zo zijn er de verte-
ruimte. Het plaatsen van de sapupira ramen op verschil-
genwoordigers van dierenwelzijn, botanische afdeling,
lende niveaus is willekeurig gekozen. Lam: ‘Giraffen zijn
hoofd educatieve dienst en niet te vergeten directie en
erg nieuwsgierig. Op die manier kunnen zowel de klein-
projectleider. Menno Lam haalde mede uit die groep zijn
tjes als de volwassenen de omgeving een beetje in de
programma van eisen. ‘Zo kan de mannelijke giraffe
gaten houden en kunnen ook de bezoekers een glimp
bijvoorbeeld dominant zijn naar de wijfjes. Hij heeft de
opvangen van de dieren.’ Hoewel vanuit een geheel ander
neiging ze in een hoek te drijven en te intimideren.
vertrekpunt gemaakt zal het architectuurminnaars doen
Uitgangspunt voor dit verblijf was dan ook een ronde
denken aan Renzo Piano’s uit iroko opgetrokken cultureel
vorm te kiezen, zonder hoeken. Klemzetten is hierin
centrum Tjibaou op Nieuw-Caledonië. Lam hierover:
31
het houtblad
de pragmatiek van het archetype van de Afrikaanse kraal
augustus 2008
lijk daglicht en zonnewarmte vanzelfsprekend zijn. ‘Met
Stadscentrum Diergaarde Blijdorp bestond vorig jaar
De verspringende ramen bevredigen de nieuwsgierigheid
augustus 2008
van zowel giraffe als bezoekers.
het houtblad
32
Windverbanden en staalconstructie zijn zoveel mogelijk in de hsb-elementen weggewerkt.
De bolle spanten geven de dieren veel binnenruimte. De wanden zijn afgewerkt met bamboeparket. Stalen platen met daartussen conventionele convectoren zorgen voor afscheiding en eventueel verwarming.
Locatie: Blijdorplaan 8, Rotterdam Opdrachtgever: St. Kon. Rotter-
gedetailleerd dan dit giraffenhuis.’ De vorm van de houten
damse Diergaarde Blijdorp Ontwerp: LAM a r c h i t e c t s bna
vaas van het giraffenverblijf is een som van de kraalge-
Wageningen (lam-architects.nl); Menno Lam Constructeur: CAE
dachte, de analyse van het dierengedrag, de situatie en de
Nederland (caenederland.nl) Aannemer: Dura Vermeer Bouw
zonstudies; de hoogte van het verblijf is mede bepaald
Heyma Rotterdam (duravermeerbouwheyma.nl) Spanten: Heko
door de eisen van fokprogramma’s.’
Spanten (hekospanten.nl) Leverancier guariuba, tatajuba, sapupira: Precious Woods Europe/A van den Berg Nieuwerbrug a/d Rijn
FSC De spanten werden vanwege de kostprijs door de
Massaranduba loopdek op cloeziana palen: Van der Sijde Houthandel
opdrachtgever in eerste instantie in Siberisch lariks
Strijen Bouwtijd: Oktober 2007 - September 2008 Bouwkosten:
gedacht, maar vanwege het onderhoudsschema van vijf
€ 900.000,-
vrijere hardhoutsoort. ‘We zijn toen een zoektocht gestart naar FSC-gecertificeerd hardhout. In samenspraak met Heko Spanten zijn we op guariuba en tatajuba uitgeko-
worden waarvan dan weer een nieuwe dakplaat gemaakt
men. Dat bleek goed te werken.’ De kopse kanten van de
kan worden met dezelfde eigenschappen. Als additionele
spanten zijn keurig afgewerkt met een metalen deksel.
voorziening hangen er als separeerinrichting stalen platen
Dat raffinement is ook te zien in het verblijf, er is veel
met daartussen een convectorverwarming waartegen een
moeite gedaan de dwarsverbanden tussen de spanten weg
kouwelijke giraffe zich kan warmen. ‘Zo verwarmen we
te werken tussen de hsb-elementen, zodat er een schoon
de giraffen en niet het verblijf.’
beeld over zou blijven.
Ooghoogte De giraffen kunnen het verblijf verlaten Zonne-energie Omdat het verblijf meer is opgevat als
door drie 7,5 m hoge deuren. Die zullen het grootste deel
schuilplaats dan als gebouw, is goed nagedacht over de
van het jaar openstaan, zodat de dieren de keus tussen
verwarming. LAM a r c h i t e c t s werkt volgens een
binnen en buiten zelf kunnen maken. Omdat hout hier
hechte duurzaamheidsfilosofie. ‘Cradle to cradle probeer
voor te veel gewicht zou zorgen, is gekozen voor alumi-
ik uitgangspunt te laten zijn van al mijn projecten.’ Het
nium deuren.
betekent voor het giraffenverblijf een ontwerp dat erg op
Het dan inmiddels door giraffen en Mhorrgazellen
gebruikmaking van zonne-energie en een uitgebalan-
bewoonde savannegebied is na de zomer te doorkruisen
ceerde natuurlijke ventilatie steunt. ‘Vloerverwarming is
via een circa 200 m lang bangkirai loopdek dat op palen als
vanwege de urineafscheiding geen optie. Toch moeten de
een shawl om de nek van het giraffenverblijf is geslagen.
dieren ook in het 4.000 m3 grote verblijf een aangename
Dit brengt de bezoekers naar boven tot op circa 3 m
temperatuur kunnen ervaren. Om dat te bereiken, is de
hoogte om hen oogcontact te laten maken met de dieren,
stand van het gebouw en de hoogte van de gevelvlakken
en niet zoals in het oude verblijf vanaf maaiveldniveau met
zo gekozen, dat het licht ‘s winters bij een lage zonnestand
het hoofd in de nek. Het betekent echter ook dat de
direct in het verblijf kan komen en door de deuren heen
beleving van deze grote majestueuze dieren - in het oude
aan de rondzijde van het gebouw zon geeft. In de zomer
gebouw imposant - in het nieuwe verblijf heel anders
bij een hoge zonnestand wordt er ruim voldoende afge-
voelbaar is. Het zal de giraffen worst zijn, zij hebben een
schermd. De dieren kunnen zelf kiezen of ze in zon of
prachtig huis, voor hen op maat ontworpen. •
schaduw gaan staan. Het verblijf heeft een hellend
Zo is er optimaal van de zonnewarmte gebruik te maken.’
Kouwelijke giraffe Tevens hebben de bezoekers vanaf het bezoekersplatform een uitstekend ruimtelijk beeld het verblijf in. Bovendien kan het PMMA kunststof dak aan het eind van de levensduur tot korrels vermalen
kees de vries
het houtblad
33
jaar werd uiteindelijk toch besloten voor een onderhouds-
transparant dak gekregen dat in stalen profielen is geklikt.
augustus 2008
‘Piano maakt mooi werk, maar het is veel subtieler
