INHOUD AUGUSTUS Informatiekrant van het Bisdom Rotterdam s s jrg. 40 s nr. 3

AUGUSTUS 2013 Informatiekrant van het Bisdom Rotterdam  s www.bisdomrotterdam.nl s  jrg. 40  s  nr. 3

WJD in het Jaar van het Geloof Rio de Janeiro, daar gebeurde het afgelopen maand voor veel (katholieke) jongeren. Of ze nu zelf in Brazilië waren, of het programma van de Wereldjongerendagen (WJD) in Nederland meevolgden.

Jaar van het Geloof

Jezus Christus en zijn evangelie staan centraal in ons geloof. Dat is reeds het geloofsinzicht van de apostel Paulus: “Wee mij, als ik het evangelie niet verkondig” (1 Kor. 9, 16b). Paulus kwam tot geloof in een persoonlijke ontmoeting met Jezus, de verrezen Heer. Paulus nam christenen gevan­ gen om hen te laten doden. Het was al na Pasen. Vlakbij Damascus verscheen Christus aan Paulus met de vraag: “Waarom vervolg je mij?” (Hand. 9, 4). In de ontmoeting met Jezus, gestorven en verrezen, komt Paulus tot geloof. Paulus werd gedoopt en een werktuig in Gods hand om het evangelie uit te dragen.

Evangelisatie Jezus gaf de apostelen en ook Paulus de opdracht om het evangelie uit te dragen. Na Pinksteren hebben de apostelen en later ook Paulus de mensen verteld over Jezus Christus en zijn blijde boodschap. Dat deden zij met alle kracht die in hen was. De Kerk staat in die traditie en heeft de eeuwen door het geloof in Jezus en zijn evangelie doorgegeven. Evangelisatie betekent dat de Kerk het geloof verspreidt en doorgeeft

Ramon Mangold

‘Op 11 oktober 2012 begon het jaar van het geloof. Op 24 november vieren we de afsluiting. Er waren op diocesaan en parochieel niveau activi­ teiten en bijeenkomsten om de inhoud van ons katholiek geloof te verdiepen, te bespreken en te vieren. Ons geloof is alleen vitaal als we de inhoud steeds opnieuw aannemen en doordenken, ons blijven bekeren en de bereidheid hebben om te getuigen van het geloof in woorden en daden. Paus Franciscus sprak tot de jongeren in Rio de Janeiro bij de Wereldjongerendagen (WJD): “Wees niet bang en vertel overal over Christus”.

Jezus Christus en zijn evangelie

In dit nummer van Tussenbeide wordt op pagina 4 en 5 verslag gedaan van de reis Binding.

Ramon Mangold

Vanuit de bisdommen Rotterdam en Breda werd naar de WJD de reis “Binding” georganiseerd: naar Rio met een tussenstop in Suriname. Beide bisdommen hebben langere, bijzondere contacten met het bisdom Paramaribo, reden om gezamenlijk een voorprogramma te organiseren: “Missionary Week”. Bisschop Van den Hende ging met de jongeren mee op reis: eerst naar Paramaribo en daarna, naar Delft, naar WJD@home. Ook daar wilde hij de volgende boodschap meegeven.

Mis met de paus op Copacabana aan mensen die nog niet van Jezus hebben gehoord: in verkondiging, geloofsopvoeding en onderwijs, in concrete daden van naastenliefde. Dat is evangelisatie. Niet alle mensen die gedoopt zijn, houden het geloof in Jezus en het evangelie vast. Er zijn mensen die afstand nemen op basis van een bewuste keuze, anderen verwijderen zich van het geloof door onverschil­ ligheid. Soms gaat het geleidelijk of onopgemerkt. In onze huidige cultuur is geloof bovendien bij een groot deel van de samenleving niet populair. Nieuwe evangelisatie betekent dat gedoopte mensen opnieuw in aan­ raking komen met Christus en zijn evangelie. De Kerk heeft niet alleen de opdracht om nieuwe mensen het geloof aan te reiken. De Kerk heeft ook de taak om de gedoopten in haar eigen geledingen, die afstand namen van het geloof, opnieuw in contact te brengen met de levende Heer en zijn blijde boodschap. Dat is nieuwe evangelisatie.

WJD-gangers

Indrukken uit Rio ‘De bisdomreis Binding kent tenminste drie hoogtepunten: het bezoek aan Batavia (in Suriname), de tocht naar het Christusbeeld in Rio de Janeiro en de avondwake/eucharistieviering op het Copacabana-strand. Diaconie, spiritualiteit en wereldkerk in optima forma!’ Diaken Walther Burgering nam deel aan de WJD in Rio de Janeiro. Hij vertelt hier over de ervaringen van hemzelf en van de mensen die hij onderweg op reis ontmoette. Jongeren op weg naar de WJD zijn in het voorprogramma in een ander werelddeel geland. Veel zaken lijken hetzelfde, maar wat in Parimaribo opvalt is dat “onze” jongeren eerst roepen om de wifi-code: om hun ervaringen te posten op Facebook. Sommigen onttrekken zich hieraan, om te onderstrepen dat zij op bedevaart zijn.

Lees verder pagina 2

Lees verder pagina 2

INHOUD Licht op ons pad

6

Twee mannen worden diakens

7

In Vredesnaam

12

Omdat zorg verder reikt

14

Lourdesgrot Zevenhoven

14 Gewaardeerde kerkennacht 6

Brielse martelaren blijven actueel 8

Armoede centraal op Laurentiusdag 11

Processie Heilig Hout

nummer 3 • 2013

13

1

Vervolg van pagina 1: Indrukken uit Rio

Vervolg van pagina 1: WJD in het Jaar van het Geloof

Missionaris zijn Het thema van de Wereld­ jongerendagen 2013 was: “Ga en maak alle volkeren tot mijn leerlingen”. Het zijn woorden van Jezus uit het Matteüsevangelie. Paus Franciscus zei de jongeren dat ook zij geroepen zijn om missionaris te zijn, voor mensen in hun omgeving, in het bijzonder voor leeftijdgenoten. In het licht van Jezus’ zendingsopdracht hebben alle genera­ ties in de kerk de taak om hun geloof met elkaar en anderen te delen: nieuwe evangelisatie en evangelisatie. We kunnen echter pas met vrucht getuigen van ons geloof als we ook werkelijk bij Christus beginnen. Zoals voor de eerste apostelen en Paulus, is het ook voor ons nodig om allereerst zelf Jezus Christus te ontmoeten. Dat gebeurt wanneer wij bidden, ons toeleggen op het lezen van de heilige Schrift, trouw zijn aan de sacramenten, actief blijven in daden van naastenliefde. De Heer heeft de gemeenschap van de kerk gegeven om dit samen te kunnen volbrengen, in Jezus’ Naam.

Laatste etappe In ons bisdom en in de kerk wereld­ wijd beginnen wij aan de laatste maanden van het Jaar van het Geloof. Op uitnodiging van paus Benedictus zijn we dit jaar gestart met de bedoe­ ling om concrete vruchten voort te brengen waar het gaat om de vitaliteit van ons geloof. De jongeren bij de

´Het is goed om even af te zien van deze luxe’, zegt Ann, een van de deelnemers aan de reis Binding. ‘Het geeft rust en ik ben even helemaal van de wereld.’ Het tweede dat jongeren direct ervaren is de enorme gastvrijheid. ‘Ik voel me zo welkom hier’, zegt Ivo, als we vragen hoe de eerste indrukken zijn. ‘Mensen zijn zo aardig. Ik voel me helemaal thuis’, vult Martijn aan. Niemand praat over armoede, maar als je goed kijkt zie je veel bouwval in de stad. Weinig onderhoud aan de huizen en altijd zwervers op en rond de terrassen waar toeristen zoals wij ons biertje drinken. Er is vrolijkheid alom. De Surinamer lacht de invloed van de omstandigheden weg en… is erg gelovig. Wat God wil, geschiedt. Sommige liedjes in de liedbundel die we gebruiken op weg naar onze excursies getuigen ervan. God is bij ons (armen) en ontfermt zich over ons. Alleluia!

WJD hebben zichzelf middels bezin­ ning en catechese kritische vragen gesteld met betrekking tot de vitaliteit van hun geloof. Echter, niet alleen jongeren maar alle generaties in de kerk zijn geroepen om het geloof met elkaar te delen en door te geven. In het kader van de laatste etappe van het jaar van het geloof, nodig ik alle generaties in ons bisdom uit om samen ons leven als gelovige kritisch te bezien in het licht van Christus en zijn evangelie: aan de hand van een aantal vragen, in lijn met de wereldjongerendagen. 1. Geloof ik dat Jezus leeft? Wat betekent dat voor mij persoonlijk? 2. Maak ik persoonlijk werk van mijn relatie met de levende Heer? 3. Besef ik dat de Kerk gave is van de Heer om het geloof samen te kunnen beleven? 4. Wat wil ik met name van Jezus en zijn evangelie leren? 5. Wat vind ik belangrijk om over Jezus aan anderen door te geven? 6. Hoe laat ik in concrete daden van naastenliefde zien dat ik geloof?

Naastenliefde in Batavia We vieren de eucharistie op de plaats waar vroeger melaatsen werden “gedumpt” zoals pater Cross het ons vertelt. Maar eerst lopen we de kruisweg met staties van het lijdensverhaal van Jezus Christus, geflankeerd door vergelijkbare situaties uit de wereld van melaatsheid. De heilige Peerke Donders kwam vanuit Holland werken tussen deze allerarmsten in Suriname: mensen die afgeschreven zijn en niet meer als mens worden gezien. Jonge WJD-pelgrims raken onder de indruk van de plaats en de heilige. ‘Ik vind het bijzonder om zo’n grote heilige te hebben leren kennen’, zegt een van de deelnemers. ‘Diaconie wordt hiermee als hart van de kerk getoond. Peerke Donders liet zien waar wij als christenen toe in staat zijn: naastenliefde in al zijn eenvoud en in al zijn consequenties. Liefde voor mensen, die over grenzen heengaat. Zo zouden we altijd kerk moeten zijn voor mensen die weggezet zijn.’

+ Johannes van den Hende Bisschop van Rotterdam

Walther Burgering

Gelijkgestemden

Hoogtepunt in Rio: het beeld van Christus Verlosser

Zo’n dertig jongeren uit het bisdom Rotterdam zijn mee. In de eerste week brengt de ontmoeting met Surinaamse jongeren het geloof op een heel directe wijze binnen. In Suriname zeggen jongeren van Parimaribo ronduit: Ik geloof. Ze weten zich door elkaar en door God gedragen. Hun leven ligt in Gods hand. Of je nu wel of niet begrijpt wat er in je leven plaatsheeft, God heeft een plan met je. ‘Heb vertrouwen en het komt goed.’ Nederlandse jongeren worden hierin meegenomen en gaan opener communiceren over wat zij geloven. De tocht naar het grote Christus Redemtor-beeld is er een van het onvergetelijke soort. We zijn ondertussen in Rio; door omstandigheden is deze treinreis naar de top van een berg, die over de stad heen reikt, verschoven naar de late avond. In het donker en met veel regen rijden we naar boven. Daar torent Christus boven alles en iedereen uit. In het licht van schijnwerpers en tegen de achtergrond van de duisternis van de nacht, lijkt Zijn gestalte nog groter dan Hij in werkelijkheid is. ‘We zijn geen moment toerist geweest toen wij daar aan Zijn voeten stonden’, vertelt een jonge reisgenoot. ‘Ons gevoel was: Christus is heel dicht bij ons. In Zijn grootsheid tilde hij ons –als kleine mensen- omhoog. Een moment van gelovige ontmoeting. Overweldigend.’

Levenservaring Hier in Delft beleven we de WJD met jullie mee. Op dit moment kijken wij naar de slotviering. Wat een enthousiaste mensen! We hopen dat jullie het thema van deze WJD kunnen vasthouden en mee kunnen nemen naar Nederland. Wij helpen jullie graag om het vuur brandend te houden en apostelen van Christus te zijn. Wij wensen jullie nog een prachtige en bijzondere tijd toe en zijn in gebed verbonden. Namens WJD@home, Marina, Jenny en Linda

2

nummer 3 • 2013

Binding betekende voor de een meer tijd om over zichzelf na te denken en intensief met het geloof bezig te zijn. Een ander is geraakt door het enthousiasme van de Surinaamse en Braziliaanse liederen tijdens de vieringen. Vriendschappen zijn gesmeed, harten hebben zich voor elkaar geopend. En nieuwe inzichten verworven over “de omgang met andere, gelovige

mensen die het allemaal heel zeker weten”. De vreugde is het meest gehoorde. Laten we dat vasthouden en in onze samenleving verspreiden. Om verder gestalte te geven aan het motto van deze Wereldjongerendagen: ‘Ga, en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen.’ De Wereldjongerendagen bereiken hun hoogtepunt: de avondwake op zaterdag en de slotviering op zondag. Zaterdagmorgen moeten er keuzes worden gemaakt: wel of niet meelopen naar het strand van de Copacabana. Dertien kilometer is voor sommige jongeren teveel. Ik wil het niet missen en loop dus mee. Vanuit alle windstreken sluiten groepen jongeren zich aan bij de grote stroom mensen, op weg naar het strand. Zingend, dansend, leuzen scanderend in grote saamhorigheid. Met ons groepje lopen wij in deze pelgrimsmars -de rozenkrans biddendlangzaam maar zeker in de trechter van meer dan twee miljoen jonge mensen. De slaapzak en het matje op de rug, de geest in de groep. De avondwake is op het langgerekte strand. Bij binnenkomst van de paus zindert het op de boulevard. Er wordt geroepen, gefotografeerd, gefilmd, gehuild en de vreugde straalt ervan af. Hier spreekt de wereldkerk. Er zijn heel erg veel Brazilianen. Je ziet vlaggen, vaantjes, haarbanden, t-shirts. Meer dan vijftig procent is in het groen-geel-blauw van Brazilië.

Altijd Dan heeft iedereen een plekje op het Copacabana-strand gevonden en schaart zich voor een van de grote videoschermen om alles goed te kunnen volgen. In een mooi avondgebed waarin de dag wordt afgesloten met muziek en gebed steekt de paus de jongeren nog eens een hart onder de riem: zonder jullie geen toekomst voor de kerk. Daarna is de nacht rustig; we slapen buiten. Dicht op elkaar, veilig en warm. Om 7 uur knallen de speakers open met het Wereldjongerendagen-lied. Een beetje te hard voor het tijdstip van de dag, maar alla, je wordt er wakker van. De eucharistieviering is veelal in het Spaans en Portugees en de radiootjes met sumultaanvertaling werken niet bij iedereen. Maar de muziek en de bisschoppen zijn swingend en roepen een vreugde op die zijn weerga niet kent. Als er na de preek (“jullie jongeren zijn het beste instrument om te evangeliseren”) en communie stilte wordt gevraagd zijn meer dan drie miljoen mensen écht stil. Een waar kippenvelmoment. Diepte, verdieping, rust en religie komen hier bij elkaar. Kon het maar altijd zo zijn…

Barrières ‘In deze dagen hebben jullie de vreugde van het geloof gevoeld’, zegt de paus. ‘Maar de ervaring van deze ontmoeting mag niet beperkt blijven tot jullie eigen leven of tot de kleine groep van de parochie, beweging of gemeenschap. Het geloof is een vlam die steeds sterker wordt naarmate men deze met anderen deelt en doorgeeft, waardoor iedereen Jezus Christus kan leren kennen.’ Franciscus roept op om te dienen. ‘Lieve jonge vrienden, wanneer jullie naar huis terugkeren, weest niet bang om met Christus ruimhartig te zijn en om van zijn evangelie te getuigen. Wie evangeliseert brengt Gods kracht onder de mensen, zodat het kwaad en het geweld uitgebannen wordt en barrières van egoïsme, intolerantie en haat worden vernield. Jezus Christus rekent op jullie! De kerk rekent op jullie! De Paus rekent op jullie! Maria, de Moeder van Jezus en onze Moeder, moge jullie steeds met haar tedere liefde begeleiden: Ga, en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen.’ Amen.

In het Jaar van het Geloof spreekt Henk Schoot, hoofddocent Systematische Theologie aan de Faculteit Katholieke Theologie (Utrecht/Tilburg), zijn liefde uit voor de geloofsbelijdenis van de Kerk.

God de Heilige Geest In de apostolische geloofsbelijdenis bidden we kortweg: “Ik geloof in de Heilige Geest.” Wat betekent dat eigen­ lijk? De meesten van ons zullen zeggen: dat de Heilige Geest bestaat. Maar van de kerkvader Augustinus weten we, dat dat niet de enige betekenisinhoud van geloven is. Ik geloof in de H. Geest bete­ kent ook dat je je vertrouwen stelt op Hem, dat je je op Hem verlaat. En ook dat je in en met de H. Geest wilt leven, de weg van de H. Geest wil gaan. De uit­ spraak van deze geloofsbelijdenis vat dus het verstand, de wil, en het leven samen.

Baas De andere geloofsbelijdenis die we soms bidden, voegt hier het een en ander aan toe. Aan de Geest worden twee namen gegeven: Dominus, dat wil zeggen Heer, en Vivificans, dat wil zeggen “Die leven geeft”. De naam “Heer” deelt de Geest in deze geloofsbelijdenis met Jezus Christus. Nee, dat betekent niet op de eerste plaats dat zij de baas zijn. “Heer” duidt hier degene aan naar wie wij mensen opzien, op wie wij onze

hoop stellen, met wie wij ons verbonden voelen. Heer is degene van wie wij het goede, het heil verwachten. Zo zien wij naar Christus, en zo zien wij ook naar de Geest. Want de Geest is degene die leven geeft, de levensadem, de zuurstof in onze longen, de lucht die we nodig hebben om te spreken en te zingen. Wie geboren wordt, huilt en schreeuwt op kracht van de eerste adem. Het is niks, en toch is het alles. Het is alles, en je hebt er geen macht over. Als je er goed over nadenkt, weet je dat je leeft door de adem die je geschonken hebt gekregen. In sommige situaties kunnen we kunstmatig ademen, maar dat is alleen van korte duur, en niet de adem van het echte leven. Daarvoor moeten we bij de Geest zijn, die zo ongrijpbaar en kostbaar is, dat we Hem heilig noemen.

Liefde De geloofsbelijdenis zegt dan ook dat die Geest “voortkomt uit de Vader en de Zoon”. En zelfs dat Hij “met de Vader en de Zoon tezamen wordt aanbeden

en verheerlijkt”. Die Geest is goddelijk, zoals Vader en Zoon goddelijk zijn. Die Geest komt voort uit beiden, en wordt daarom in onze traditie “Liefde” genoemd. De Geest is de eeuwige liefde die Vader en Zoon verbindt. Jezus van Nazareth dankt zijn bestaan aan de Geest. Daarom heet Hij de “Christus”, dat betekent: de met de Geest gezalfde. De geloofsbelijdenis zegt nog iets over de Geest: ‘Hij heeft gesproken door de profeten.’ Zo wordt de Geest ook beleden als de Geest van Gods open­ baring. Door de Geest heeft God zich bij monde van de profeten aan Israël bekendgemaakt. Het is de Geest die spreekt in de woorden van de Heilige Schrift. Door de Geest geeft God zich­ zelf in de profeet bij uitstek, Jezus van Nazareth. Goed beschouwd is er niets wat Jezus doet en zegt, waar de Geest niet bij betrokken is. De verzoeking in de woestijn, doop, verkondiging, gebed, lijden en sterven, verrijzenis; Jezus doet het allemaal op kracht van de Heilige Geest. En het is die Geest die hij aan zijn leerlingen heeft beloofd, waardoor mensen kinderen van God worden, en zich in geloof, hoop en liefde met elkaar verbinden.

Schrift niet meer weg te denken ‘De kerk is in al haar geledingen gegrondvest op Dei Verbum’. Dit betoogde Norbert Schnell, rector van de Priester- en Diakenopleiding Bovendonk, voor ongeveer twintig pastorale beroepskrachten tijdens een studiemiddag in Vronesteyn. In zijn inleiding stond hij onder meer stil bij de theologische kwesties in deze constitutie (één van de vier die werden uitgevaardigd door het Tweede Vaticaans Concilie), het ontstaan ervan en de ontvangst. In Dei Verbum (“Woord van God”) komen diverse vraagstukken aan de orde: de verhouding van de kerk en het leerambt tot het Woord van God, de verhouding van de traditie en de Heilige Schrift in relatie tot de Openbaring en ten slotte de historiciteit van de Heilige Schrift. De doorwerking van Dei Verbum is niet te onderschatten, aldus Schnell. Zo bevat artikel 12 criteria voor de uitleg van de Schrift. Het was de wens van de concilievaders dat deze constitutie in het centrum van het geloofsleven zou komen te staan. Hierin is men geslaagd wat de plaats van de Schrift in de eucharistieviering betreft.

Bijbelgroepen In de gezamenlijke discussie na de lezing kwam onder meer aan de orde dat er veel bijbelgroepen zijn ontstaan na publicatie van Dei Verbum. Dit betekende voor de deelnemers een verrijking van hun geloofsleven. Continuïteit van deze bijbelgroepen is veelal afhankelijk van de inzet van pastorale beroepskrachten.

Jaar van het Geloof 2013 19 september: Actie en Contemplatie Ontmoeting met religieuzen in het kader van het Jaar van het Geloof. 10 oktober: Vaticanum II Markant Reeks van studiebijeenkomsten voor pastorale beroepskrachten over ijkpunten van het Tweede Vaticaans Concilie. De vierde bijeenkomst staat in het teken van de constitutie over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes. Plaats van samenkomst: Priester- en diakenopleiding Vronesteyn. 7 november: In geloof verbonden Gesprek en bezinning over kerk en geloof met oecumenische partners. 16 november: Brood en Rozen Bijeenkomst over de spirituele dimensie van de diaconie met uitreiking van de Diaconieprijs 2013.

Ook kwam de onderlinge relatie tussen leer, leven en eredienst ter sprake. Naast de schriftlezing in de geloofsgemeenschap, is het van belang om te overwegen wat deze teksten betekenen voor ons persoonlijk leven. De kracht van Dei Verbum ligt in het uitgangspunt dat de Schrift er is voor ons allemaal. Ten slotte gaven de aanwezigen aan wat de doorwerking van Dei Verbum in de parochies is. Dit varieerde van kinderen vertrouwd maken met de Schrift, het invoeren van de tweede lezing, tot een gesprek van leden van een pastoresteam over hun favoriete bijbelboek of passage. De volledige tekst is te vinden op www.bisdomrotterdam.nl.

24 november: Slotviering Sluiting van het Jaar van het Geloof in het bisdom Rotterdam met een pontificale eucharistieviering in de kerk van de Engelstalige parochie Church of Our Saviour in Den Haag; aanvang 10.00 uur. Aansluitend geloofsfeest met als thema: gemeenschap van geroepenen.

GEKNIPT uit de parochiebladen Lector In het blad van de H. Boni­fatiusparochie in Rijswijk vertelt Magalie Hooi over haar betrokkenheid bij de gemeenschap. ‘Mij was een keer gevraagd of ik lectrice wilde worden. Dat was in eerste instantie niet mijn ambitie, dus moest ik er even over naden­ ken. Langzamerhand begon het idee om lectrice te worden te kriebelen en na het volgen van een cursus “Spreken in het Openbaar” en na een stemcursus, kreeg ik meer zelfvertrou­ wen om deze uitdaging aan te gaan. In maart 2011 mocht ik voor het eerst voorlezen. Ik was best gespannen maar legde de focus op mijn buikademha­ ling, om op deze manier zo helder mogelijk de bijbelteksten voor te lezen.

Ik kreeg toen veel positieve reacties. Nog steeds krijg ik positieve feedback op mijn stemgeluid.’

Singer-Songwriter In het Parochiemagazine van de Pax Christiparochie in het Groene Hart doet John Brohm een boekje open over het verlies van “mensen van wie ik gehou­ den heb en die ik achter heb moeten laten”. ‘Ik denk aan personen die in mijn herinnering door blijven leven, met daarbij het gevoel van gemis.’ Hij moet aan deze mensen denken naar aanleiding van het tv-pro­ gramma De Beste Singer-Songwriter, waarin Maaike Ouboter een ontroerend mooi liedje over het verlies van haar ouders ten gehore bracht. ‘Laat me los. Ik kan het alleen. Maar houd me vast als het nodig is. In gedachten. Ik vind je in alles om me heen.”

Gezinsdag Op zaterdag 5 oktober organiseert de catechese­ werkgroep van de Alblasserwaard voor alle kinderen en hun ouders van de H. Theresia van Avilaparochie een gezinsdag in het teken van de H. Franciscus van Assisië. De drie locaties van de parochie in de Alblasserwaard organiseren al enige tijd één keer per jaar een dag voor gezinnen met kinderen tot en met 12 jaar. ‘We hoorden in het verleden vaak de klacht dat er weinig gedaan werd voor kinderen en gezin­ nen. Zo werd het idee van de gezinsdag geboren. Dit jaar willen we de gezinsdag niet alleen meer voor de gezinnen uit de Alblasserwaard organiseren, maar worden alle gezinnen uit onze parochie uitgeno­ digd.’ Plaats van samenkomst is de OLV. Fatima in Alblasserdam.

nummer 3 • 2013

3

WJD in Rio om nooit te vergeten De Wereldjongerendagen in Rio de Janeiro waren uniek - zoals alle WJD’s. De relatief kleine groep Nederlandse deelnemers, die in Suriname hun vrienden ophaalde om samen de reis te maken, beleefde een indrukwekkende twee weken, waarin het leek alsof iedere ontmoeting en iedere activiteit opbouwde tot een ervaring om nooit te vergeten. Veel deelnemers lieten Tussenbeide hun reiservaringen weten. Hieronder proberen we die totale ervaring te schetsen aan de hand van de indrukken van velen. Boete en verzoening

Reiszegen op Schi

phol van Mgr. De

Jong bij vertrek op

13 juli Ramon Mangold

‘Ooit riep Jezus mensen om Hem te volgen en ze deden het zonder te weten waar Hij heen ging en wat er onderweg zou gebeuren. Ze kwamen op plaatsen en bij mensen waar ze anders nooit zouden zijn geweest. Ze hebben gaandeweg God gezien en zijn ook elkaar anders gaan zien, als broeders en zusters van een hemelse Vader. Sinds dat eerste begin van het evangelie gaan mensen op allerlei manieren op weg om hun band met God en elkaar te verdiepen. Ik hoop van harte dat deze reis voor jullie een goede en mooie ervaring is waarin je opnieuw leert kijken naar God en naar elkaar. Heb een open oor, een open oog en een open hart voor wat je op deze reis mag ervaren. Weest niet bang om deze ervarin­ gen te laten zijn als zaadjes in de parabel van de zaaier, waarover Jezus sprak met de mensen die met hem meetrokken. Graag wens ik jullie en je tochtgenoten een goede reis naar Rio de Janeiro en een geweldige tijd met onze paus en gelovige jongeren uit de hele wereld. Hier kijken we uit naar jullie thuiskomst en ervaringen. Alle goeds, vaya con Dios!’ Bisschop Liesen van Breda bij vertrek aan alle deelnemers van Breda, Rotterdam en Paramaribo

‘Op de dag dat we aandacht zouden besteden aan het thema: boete en verzoe­ ning, zijn wij naar de Alphonuskerk in Paramaribo gelopen om de eucharistie te vieren. Het was de derde houten kerk die we hier in Suriname bezochten en weer werden we door de mooie zang, de kleurige inrichting en de toewijding aan de drieene God getroffen. Voor de viering hield rector Norbert Schnell een uitstekende inleiding over boete en verzoening, uitgaande van het verhaal van de Verloren zoon oftewel de Barmhartige Vader. Dat verhaal laat zien hoe God is, die niet onze zonden nadraagt of ondervraagt, maar ons vol liefde omarmt. Vanuit dit verhaal maakte hij de overstap naar het sacrament van boete en verzoening zoals de katholieke kerk dit aanbiedt. In het groepsgesprek dat daarop volgde, hadden wij een erg interessante uitwis­ seling van ervaringen met de biecht. Na een welbestede middag zijn wij ’s avonds naar de kathedraal vertrokken. De combinatie van aanbidding van het sacrament en gewetensonderzoek was voor een heel aantal van onze groep een goede opstap tot een persoonlijke biecht, die de nodige emoties losmaakte.’ Peter Dullaert, directeur uitgeverij Adveniat

Alles is nieuw saerts

et Mgr. Mut

Catechese m

Ramon Mangold

n Hende ker en Van de

pen De Bek

Met bisschop

bij het graf

van Peerke

Ramon Mangold

Peerke

‘Vroeg in de ochtend van maandag 15 juli vertrokken drie bussen met Nederlandse jongeren vanuit Paramaribo voor een bedevaart naar Batavia. Dat was in de 19e eeuw een oord waar melaatsen werden ondergebracht, vaak onder erbarmelijke omstandigheden. Het was de Nederlandse priester Petrus Donders uit Tilburg, die zich het lot van deze mensen aantrok. 27 Jaar woonde hij te midden van de melaatsen om ze te verzorgen, te bemoedigen en te begelei­ den. Uiteindelijk overlijdt Petrus (Peerke) Donders in 1887 in Batavia tussen de mensen die hij verzorgde. Voor veel van de Nederlandse bedevaartgangers was het een eerste kennismaking met deze bijzondere priester. Zijn werk en inzet voor de zieken kwam tot uiting in een viering van de kruisweg, die overging in een eucharistievering die eindigde bij het vroegere graf van Donders, waar we kaarsen plaatsten. Velen van ons waren erg onder de indruk van wat ze gehoord en gezien hadden. Het is zo bijzonder dat iemand naar de andere kant van de wereld gaat om zich volledig in te zetten voor zieken die nergens meer welkom zijn, zei een ons deelnemer na afloop in een gesprek. Voor veel bedevaartgangers is Petrus Donders een inspiratiebron geworden in het navolgen van Jezus die ook zijn leven heeft gegeven voor de ander, voor ons.’ Michael Machielse, WJD-er uit bisdom Breda 4

nummer 3 • 2013

‘De Wereldjongerendagen zijn begonnen. De eerste dag werd het festival geopend op Copacabana Beach! Een dag waar ik lang naar uitgekeken heb. Het is voor mij de eerste WJD, dus alles is nieuw. Het weer is nog niet wat we hadden verwacht van de stad Rio, het is hier ongeveer 20 graden en het regent zelfs. Maar regen of niet, we gaan er een mooie tijd van maken! Een paraplu of een regenjas is een belangrijk item! Bij een van de vele bushaltes langs de Copacabana zijn we uitgestapt. Waar je ook kijkt overal kom je WJD-gangers tegen. Hele groepen met vlaggen en bijzondere shirts, waaraan je vaak wel kunt zien uit welk land ze komen. Soms spreek je iemand aan en ga je op de foto of ruil je iets van jouw land. Ondanks dat ik geen mens ben die graag in een grote massa van mensen sta, voelt het gemeenschappelijk gevoel goed. Vanaf vier uur was op het strand het festival begonnen met optredens en sprekers. Tegen zeven uur zijn we het strand opgelopen voor de H. Mis. In een kleiner clubje ben ik naar voren gelopen. Uiteindelijk stonden wij op een mooie plek om de mis te kunnen volgen. Het was koud, het waaide, het regende, soms regende het ook hard. Het maakte niet zoveel uit, want het gevoel om tussen zoveel mensen te staan is overweldigend! De eerste catechese van Mgr. Mutsaerts op de volgende dag had het thema ‘Hoop’, het verlangen naar hoop en ook verlangens naar God. Vooraf werd er gezongen en Rolanda Correia legde een getuigenis af over haar ervaring met God en de hoop, steun en vertrouwen die ze heeft gekregen. Wauw! Daarna begon de bisschop met zijn catechese. Hij gaf hierin veel praktische voorbeelden, zoals de film Les Miserable en het verhaal van de verloren Zoon. De dag eindigde met een belangrijk onderdeel: het bezoek aan het grote Christus beeld op de Corcovadoberg. Het bezoek voor onze groep stond gepland om mid­ dernacht. Het beeld is groot, onwijs groot. Jezus met zijn armen gespreid waakt over ons, en wil ons ontvangen, in de armen sluiten… Niet alleen ons, maar vanaf deze berg de stad en de hele wereld!’ Margrit Stijger, WJD-er

Dopen “Vrijdag 19 juli begon met catechese van bisschop Van den Hende die handelde over de doop. Daarna vond de viering plaats waar we ook onze doopbelofte opnieuw uitspraken. Een vrij bijzondere laatste viering in de houten kathedraal van Paramaribo. Overigens hebben we ook geleerd dat de hoeveelheid dopen in de kerk de wijwaterstanden zijn. Na het avondeten vertrokken we naar de musical van pater Estevan. Een verhaal over Franciscus. Leuk uitgevoerd en het nummer “Laudate si” krijgen we voorlopig niet meer uit ons hoofd. Rosalinde Heidweiller

opshuis

t bissch

a

ng Surin

Ontmoeti

geren amse jon

van he in de tuin

‘De slotviering begint over drie kwartier. We verwachten dat hier wederom het echte WJD-gevoel ontstaat: vlaggen van vele landen, miljoenen jongeren en eigen­ lijk het gevoel dat je met de hele wereldkerk samen bent. De Brazilianen uit Rio gaan vandaag ook niet naar de eigen kerk, ze komen allemaal naar Copacobana Beach.’ Jasper Zandvliet

WJD-gevoel

Ramon Mangold

Kruisweg

‘Bij de slotviering op Copacabana waren er meer mensen dan tijdens de openings­ viering. Wij zaten met een Nederlandse groep bijna bij het laatste videoscherm. Omdat we zelf geen radiootjes hadden, konden we de tekst niet letterlijk volgen. Anderen die naast ons zaten gaven de boodschap van de paus aan ons door en we konden ons vasthouden aan de vaste volgorde van de viering. Wat opviel was dat de Braziliaanse muziek stevig en pittig aanwezig was. Deze viering gaf het echte WJD-gevoel, zoals ook bij de Wereldjongerendagen in Madrid. Iedereen deed mee: klappen, zingen en elkaar omhelzen tijdens de vredeswens. De drukte was immens bij de communie, maar iedereen kwam uiteindelijk aan de beurt. Diverse keren werd om stilte gevraagd en zo’n grote mensenmassa stil horen worden is een ervaring. We hoorden al vanmorgen dat Krakau de stad zou worden voor de volgende WJD. Maar het gejuich was er niet minder om toen de paus de plaats van handeling van de volgende WJD bekendmaakte. Zeker niet bij de Polen achter ons, die hun blijd­ schap toonden door te zwaaien met hun vlaggen.’ Martijn de Waal, WJD-er

Ramon Mangold

Verrijzenis ‘De kruisweg op vrijdag was prachtig. We zagen voorafgaand al de opbouw van de staties. Het strand van Copacabana Beach is daar een uitstekende plek voor. Om de tientallen meters, of misschien zelfs honderd meter, was er een statie. Tijdens de kruisweg hield het WJD-kruis bij elke statie stil en werd er verteld of uitgebeeld over de statie. De ene stop was nog indrukwekkender dan de andere. Als slot, bij het overlijden van Jezus, was er de oorverdovende stilte. Nadat de paus had gesproken, was er opnieuw een moment van intense beleving: de verrijzenis.’ Jasper Zandvliet, mede-organisator reis Binding

Verwondering @home ‘Ik ben verwonderd over het feit dat we hier op WJD@home in twee, drie dagen, echt de WJD hebben kunnen opbouwen zoals in Rio. Door de onderlinge open­ heid, de diverse activiteiten en de mogelijkheid die er voor ieder was om over het geloof te praten zonder ons te hoeven verantwoorden. Geweldig, om tegenover tegensprekers de eigen overtuigingen niet te hoeven verdedigen, maar ook om niet voorzichtig te hoeven zijn, want stel dat je niet als een serieuze gelovige wordt gezien door bijvoorbeeld twijfel uit te spreken.’ Tjeerd Visser, pastoor in Dordrecht

Avondwake en Slotviering ‘De avondwake zelf was een belevenis van verbondenheid met miljoenen jon­ geren daar aanwezig. Mooie muziek - “Jesus Christ you are my life! - op het scherm het beeld, maar vooral het samenzijn met de groep waarmee je de Wereldjongerendagen hebt beleefd, maakte dat je de kracht van de wake tot op het bot voelde.’

WJD@home, m

inder mensen,

Peter

van

net zo intens

scus komt Paus Franci

aan voor de

viering Ramon Mangold

Een nieuw lied ‘De paus haalt in zijn preek tijdens de afsluitende eucharistie voor de Wereldjongerendagen psalm 95 aan: een nieuw lied voor de Heer. Dit nieuwe lied kent geen woorden en geen melodie, maar is het leven zelf van de jongeren. Hij roept hen op om van hun leven een lied te maken. Dit lied komt wanneer jonge­ ren in beweging komen en niet alleen met zichzelf en hun eigen leven bezig zijn, maar met elkaar onderweg gaan. Dat hebben we de afgelopen dagen ook ervaren met de gemêleerde groep jonge pelgrims van Binding, die met elkaar op weg zijn geweest gedurende twee weken, eerst in Suriname en daarna in Rio. Ieders leven is voor een langere tijd verbonden geraakt met dat van de ander en dit omwille van Christus die ons allen heeft uitgenodigd om op pad te gaan. Bovendien zegt de paus dat de jongere geen angst moet hebben, geen angst voor hun jeugdige leeftijd, voor hun gebrek aan zelfvertrouwen, voor het feit dat ze er alleen voor staan. Jezus zendt ons én hij vergezelt ons. We gaan immers samen onderweg, met de gemeenschap van de kerk en de gemeenschap van de heiligen en daardoor ontdekken we de krachtbronnen die we anders denken te ontberen. Tot slot zegt de paus dat het lied van het leven van de jongeren, het leven van Jezus kan weerspiegelen en dat betekent dienstbaar zijn aan anderen. Jezus heeft niet zomaar iets goeds gegeven aan anderen maar Hij heeft zichzelf gegeven. Door de dienstbaarheid kan de mens het egoïsme overwinnen. Dit lied van de katholieke jongeren kan een belangrijke toon zetten voor de kerk van Nederland. Als de jongeren thuiskomen begint de derde etappe, zoals Mgr. Van den Hende zei. De jongeren zijn er ongetwijfeld klaar voor na deze enerverende ervaringen van Suriname en Rio de Janeiro, we wensen de kerk van Nederland toe dat zij er open voor staat en zich mee laat nemen door de vreugde die de paus ons heeft gegeven door onze ontmoeting met Christus.’ De volgende Wereldjongerendagen vinden plaats in Krakow. Kijk op de nieuwe website www.krakow2016.com. Ad van der Helm, vicaris bisdom Rotterdam

de r wil lezen over en en nog mee lden.nl. ijg he kr le n ie ka ob n m va w. noeg .nl en op ww m da er Wie er geen ge tt ro om Rio: www.bisd er varingen in

Mulken

nummer 3 • 2013

5

Kerkennacht voldoet aan verwachtingen Naar schatting 150.000 mensen gingen op 22 juni in heel Nederland op pad voor Kerkennacht 2013. In Rotterdam zetten 46 kerken hun deuren open en trokken in “de nacht” enkele duizenden mensen. Honderden vrijwilligers verzetten in de Maasstad een berg werk, en hadden daar een hoop plezier van.

Peter

van

Mulken

The Inspirational Community Gospel Choir in de Hildegardis

Mulken van

Peter

Bijbelse geuren snuiven in de Hillegondakerk

Nieuw deel “Licht op ons pad” Een alomvattende methode voor catechese aan jonge mensen van alle leeftijden. Dat is het project “Het Licht op ons pad”. Deel 2 van deze methode is nu beschikbaar.

van

Mulken

Er bestond al tientallen jaren dringend behoefte aan een brede katholieke catechesecursus, zo stelt kardinaal Eijk in het voorwoord van “Het Licht op ons pad”. Deze methode voorziet volgens de kardinaal in deze behoefte. ‘Het probeert jonge mensen te brengen tot een persoonlijk gebeds­ leven en een levenshouding gevoed door geloof, hoop en liefde.’

Peter

De “Nacht der Kerken” of kortweg Kerkennacht is een van oorsprong Rotterdams initiatief. In 2007 werd de kerkopenstelling voor het eerst in de stad georganiseerd. Nadat ook de tweede Kerkennacht in 2009 veel interesse teweegbracht, volgden in 2011 voor het eerst andere steden in het land. De landelijke toeloop was naar schatting drie keer zo groot als twee jaar geleden. Dit jaar waren in het bisdom Rotterdam ook in Den Haag, Rijswijk, Gouda, Leiden, Oegstgeest, Voorschoten, Rhoon, Gorinchem en Dordrecht kerken open voor bezoek. In Rotterdam was de belangstelling verge­ lijkbaar met de vorige editie. Hanny de Kruijf, directeur van de organiserende stichting KSA/GSW, concludeert dat de kerko­ penstelling breed is gewaardeerd. ‘Mensen zijn positief over de gang van zaken.’ Zelf was De Kruijf in Rotterdam bij een Taizéviering in de Paradijskerk (‘heerlijk, dat zingen’) en in ‘t Steiger, waar banieren met gedichten van Machteld Teekens een plek vonden in de koorgang, nadat ze in de Laurenskerk waren voorgelezen. In die laatste kerk hoorde De Kruijf burgemeester Aboutaleb spreken over vertrouwen. ‘Indrukwekkend. Hij zei dat politici vaak werkten op basis van feiten en realiteiten, maar dat hij zijn

grote pluspunten van de Kerkennacht. ‘Het elkaar leren kennen en met elkaar samenwerken heeft zijn doorwerking later.’ Dat kan zijn tussen kerken van een bepaalde denominatie in verschillende wijken of steden, of tussen kerken in een regio van verschillende denominatie. Professor Henk de Roest gaat onderzoek verrichten naar de locale doorwerking van de Kerkennacht. De Kruijf ziet de Kerkennacht als een nog steeds groeiend fenomeen en gaat aan het werk voor een nieuwe editie van de Kerkennacht in 2015.

Kerkennacht werk niet zou kunnen doen zonder intuïtie en vertrouwen.’ Een paar honderd mensen hoorden de Rotterdamse burgemeester aan. Later op de avond klonk in de grootste kerk van de stad de Bolero van Ravel in een vierhandige uitvoering op het kerkorgel. Dit keer was er geen gezamenlijke manifestatie in de stad als afsluiting van de nacht. ‘De erva­ ring leert dat veel vrijwilligers te druk zijn met opruimen en afsluiten om naar het centrum te komen.’ Ook constateert De Kruijf dat er steeds nadrukkelijker door kerken wordt samengewerkt in estafettes en clusters, zodat er ‘in de laatste kerk die een programma-onderdeel verzorgt, al een soort natuurlijke afsluiting is’. Die samenwerking is volgens haar ook een van de

Op 18 juni werd in Dijnselburg deel 2 van Het Licht op ons pad (Loop) gepresenteerd. Vorig jaar is deel 1 verschenen; volgend jaar is het project compleet na verschijnen van deel 3. Loop bestaat uit methodes voor vijf leeftijdsgroepen (lopend van 4 tot 18 jaar), met zowel een werk­ boek als een begeleidersboek en dat in cycli van drie jaar per leeftijdsgroep. Dat betekent dat Loop goed is voor vijftien jaar catechese, waarbij de jongeren op elk moment in kunnen stappen en uit kunnen stromen. Verhalen uit de bijbel zijn het uitgangspunt, een ritueel aan het begin van elke bijeenkomst wordt voorgesteld en er zijn per bijeenkomst verwer­ kingsvormen. Tesamen maakt dat het project voor kind en leerkrachten, pastorale beroepskrachten en toegeruste vrijwilligers een complete, werkbare methode om bijbel en geloof stap voor stap te leren kennen.

Ver-bij-sterend Messenverzamelaars kunnen hun hart ophalen in het Franse Thiers, waar ze een messenmuseum kunnen bezoeken. Een bezoek waard voor wie graag in Zuid-Frankrijk komt. Messenverzamelaars hebben in hun collectie zeker ook een mes uit het Franse La Quiole, waar op de messen van allerlei soort een bij is te zien. De bij als symbool van ijver. De bij die doet denken aan bloemen. De bij als een eeuwenoude transporteur die zorgt voor bevruchting en aan wie we de honing te danken hebben. De bij is zo vanzelfsprekend dat een toekomst zonder bijen niet denkbaar lijkt. Een toekomst zonder bijen is een aanslag op een belangrijke keten in de voedselproductie. Sinds enkele weken verschijnen er verontrustende berichten over het uitsterven van de bij. Er worden nu vragen over gesteld in het Europees Parlement. Nooit meer zal ik op dezelfde manier kijken naar een flesje honing in een pannenkoekenrestaurant. Mijn argwaan is gewekt door de prachtige

6

nummer 3 • 2013

film “More than honey”. Wereldwijd heeft de mens ingegrepen, omwille van een hogere productie, maar nog meer omwille van het geld. Een van de kenmerken van het kapitalisme is de idee dat alles maakbaar en alles koopbaar is. Het kapitalistische denken ziet zich als de nieuwe Godheid en vervormt de mens van behoeder van de schepper tot voortdurende manipulator die alles naar eigen hand zet. De bij op die prachtige Franse messen, waarmee een heerlijk stukje vlees kan worden aangesneden of groente wanneer men meer vegetarisch is ingesteld, wordt in de hand van de kapitalist een wesp die men te vrezen heeft. In China heeft Mao de mussen laten doden, omdat zij het graan van het volk stalen. In China zijn ook geen bijen meer te vinden. In de film komen ook de nieuwe bijenrassen in beeld. Ze zijn ontstaan tegen de wil van de mens in, ontsnappend uit een Braziliaans laboratorium. Je zou ze grensoverschrijdende bijen kunnen noemen, die soms hun toevlucht zoeken op plaatsen waar geen

mens en geen beer kan komen. De film liet een nieuwe vraag na: wie zijn we in de natuur, in de schepping? Zijn we bijen die verbinden, die voor vruchtbaar leven zorgen of zijn we te vrezen wespen die denkend alles te beheersen, de toekomst ondermijnen? We hebben grensoverschrijdend denken en grensoverschrijdend doen nodig. Mensen die we illegalen noemen en zich willen vestigen in onze regio, brengen misschien meer toekomst dan het angstige gesloten denken kan vermoeden. Het land van melk en honing, beeld van de toekomst in de bijbel, vraagt om de wijsheid die bij en wesp van elkaar weet te onderscheiden. Valse profeten die zich als de enige echte ware voordoen. Tot slot een mooi gezegde uit het boek Spreuken: “Zie wijsheid als honing voor je leven. Als je wijsheid vindt, heb je een toekomst, je hoop gaat niet verloren” (Spreuken 24,14). Marinus van den Berg

Getuigen met de kracht van de Heilige Geest

Mulken van

Diaken Franck Baggen is met ingang van 1 augustus benoemd tot lid van het pastoraal team van de parochie H. Theresia van Avila in Hendrik-IdoAmbacht, Zwijndrecht, Dordrecht, Alblasserdam, Papendrecht en Sliedrecht.

Momenten uit de diakenwijding van Franck Baggen (met bril) en Bertijn Prins verbondenheid met de Heer en Zijn Rijk, gestalte geven.’

van de eucharistie (Hij is het levende Brood) en wij mogen de Heer her­ kennen in de naaste (Mt. 25). Als diaken zul je de liefde van de Heer die je ontvangt in de eucharistie, uit­ dragen en delen met anderen. Diaken zijn betekent dat je in de kracht van de heilige Geest met beide benen in de wereld mag staan, om te getui­ gen van Jezus Christus, Dienaar van allen. Ik vertrouw er op dat jullie als diakens van de kerk van Rotterdam, deze dienstbaarheid met een open hart en een luisterend oor, in grote

Klein

Mulken van

Franck Baggen: ‘Wat mij vooral bijstaat van de wijding zijn de vele handen. Tijdens de litanie van de heiligen - toen ik op de grond lag - werd ik mij bewust van de vele bid­ dende handen die in gebed op mijn schouders rustten. Door gebed en handoplegging van de bisschop werd ik diaken gewijd.’ Maar er was meer. ‘Tijdens de eucha­ ristie stonden wij achter de bisschop en ik zag de priesters die hun handen uitstrekten naar het brood en de wijn

In de viering werd gecollecteerd voor het Fonds Diaconie en Caritas waarmee het bisdom Rotterdam zich wil inzetten voor mensen in nood.

Peter

van

Peter

Dies Vronesteyn

Diaken Bertijn Prins is met ingang van 1 september benoemd tot lid van het pastoraal team van de paro­ chie Sint Maarten in Noordwijk, Noordwijkerhout, Voorhout, Sassenheim en Warmond.

Bertijn Prins werd door deze woorden getroffen. ‘Als diaken dienstbaar zijn aan allen, betekent voor mij dat ik vanuit de tafel van de eucharis­ tie getuige ben in de wereld van de Man uit Nazareth. Getuige zijn, is dan vooral missionair bedoeld in de zin dat ik verkondig door present te zijn voor allen. Bijvoorbeeld bij mensen die hongeren naar een beetje aandacht, een luisterend oor, of jon­ geren met zingevingsvragen. Of door een profetisch geluid af te geven in onze samenleving ten aanzien van minderheden.’ ‘Vanuit de eucharistie leg ik als diaken nadruk op de tafel van de armen. De eucharistie waarin de Heer zich klein maakt als Dienaar van allen is nauw verbonden met mijn dienst aan de tafel van de armen.’

Mulken

Bisschop Van den Hende ging in zijn homilie in op de dienstbaarheid van de diaken. ‘In het wijdingsgebed wordt gesproken over het dienstwerk van de tafels: de tafel van de eucha­ ristie en de tafel van de armen, van mensen in concrete noden. Waar het gaat om de eucharistie staat de diaken in dienst van het Woord en de verkondiging ervan, assisteert de diaken aan het altaar en deelt hij de eucharistische gaven uit. Het dienst­ werk van het diakenambt is verbonden met Christus zelf. Christus is aanwezig in het woord van de schrift (Hij is het levende Woord), in het sacrament

op het altaar. Tijdens de receptie heb ik vele handen geschud en felicitaties in ontvangst genomen van mensen die mij hebben gesteund en mij blijven steunen op de weg die ik ga. Allemaal handen, maar in feite vormen zij tezamen één hand, namelijk die van Christus. Het is zoals de psalmist het zegt. “Achter mij zijt Gij, vóór mij, rondom mij: Gij hebt uw hand op mij gelegd.” (Ps. 139, 5). Zijn hand geeft kracht en vertrouwen. Nu ga ik aan het werk met mijn eigen handen, om te getuigen, om op schouders te leggen, om te bidden en vooral om te helpen.’

Peter

Op 15 juni ontvingen Franck Baggen en Bertijn Prins hun diakenwijding. Dit gebeurde in aanwezigheid van ruim zeshonderd belangstellenden in de kathedraal HH. Laurentius en Elisabeth in Rotterdam. Bisschop Van den Hende was hoofdcelebrant in concelebratie met onder meer N. Schnell, rector van Bovendonk, Wim Bakker, rector van Vronesteyn en meerdere priesters van het bisdom Rotterdam. Ook waren vijftien diakens aanwezig. Diaken Paul Schuurmans, bisschoppelijk gedelegeerde voor de permanent diakens, presenteerde de wijdelingen.

Franck en Bertijn zijn beiden gedurende hun opleiding tot diaken verbonden geweest aan het Centrum voor Priester- en Diakenopleiding Vronesteyn. Dat wordt geleid door rector Wim Bakker; voor de opleiding tot permanent diaken is bisschoppelijk gedelegeerde Paul Schuurmans verantwoordelijk. Op 1 oktober zal Mgr. Van den Hende samen met Wim Bakker, Paul Schuurmans, (oud)studenten en velen die verantwoordelijkheid dragen voor de studie en vorming op de opleiding, stilstaan bij het 25-jarig bestaan van Vronesteyn. Mgr. Van den Hende zal de diesrede houden. Meer informatie via: Wim Bakker, E: [email protected] Paul Schuurmans, E: [email protected] I: www.vronesteyn.nl Wilt u de studie en vorming van de diaken- en priesterstudenten in ons bisdom financieel ondersteunen, dan kan dat op banknummer 365673 t.n.v. Centrum voor priesteropleiding Vronesteyn.

nummer 3 • 2013

7

Encycliek Begin juli verscheen ook de encycliek Lumen Fidei van paus Franciscus. Hij gaat daarin op hetzelfde thema in: het geloof in God dat een gave is en rijkdom, juist ook in lijden en sterven. Mgr. Van den Hende haalde tijdens de eucharistieviering in Brielle de woorden van Franciscus aan: ‘Het geloof maakt niet dat alle duisternis weg is. Maar

van

‘We weten ons geroepen door de Heer, we mogen antwoorden in geloof en we hebben de bereidheid om ons te laten zenden door Christus’, zei mgr. Van den Hende over het thema in zijn preek tijdens de eucharistieviering. ‘Om van de Heer te getuigen in gebed, verkon­ diging en in daden van geloof en liefde jegens onze naaste.’ De bisschop trok een parallel tussen de martelaren en de pelgrims die hen na bijna viereneenhalve eeuw nakwa­ men naar Brielle. ‘De apostelen rond de Heer, de Martelaren van Gorcum hier in Brielle, hebben in kracht van het geloof de liefde en trouw van de Heer ondervonden. Juist ook in tijden van lijden en vervolging. Lijden en dood zijn geen reden om God los te laten. Ellende is geen bewijs dat God niet bestaat.’ De bisschop nodigde de bezoekers uit om deze zekerheid in hun leven ook te ervaren, beleven en uit te dragen.

Mulken

Geroepen, geloven, gezonden. Onder dat thema vond op 6 juli in Brielle de jaarlijkse bedevaart naar de Martelaren van Gorcum plaats.

Peter

BRIELLE

Martelaren van Gorcum blijven actueel

De bisschop preekt tijdens de eucharistieviering op 6 juli het geloof leidt ons in het donker, het geloof verlicht ons pad.’ Net zoals het de Martelaren van Gorcum verlichtte op de weg die zij moesten gaan. ‘Paus Franciscus stelt in zijn encycliek dat het geloof weliswaar niet alle vragen rond lijden en onrecht wegneemt. Het geloof maakt wel duidelijk dat de Heer naast ons staat wanneer wij te lijden hebben. De gekruisigde en verrezen Heer is onze tochtgenoot, waar wij in geloof ook gaan, bij alles wat wij te verduren hebben.’ Zodoende zijn we als christe­ nen allen pelgrims.

Het bedevaartsoord in Brielle bewijst zijn bezoekers keer op keer de actualiteit van de ervaring van de martelaren. Het is daarom dat de afgelopen jaren geld nog moeite is gespaard om Bedevaartskerk en ommegang te herstellen en te conserveren voor de komende tientallen jaren. Op deze pagina’s treft u een scala van betrokkenen en specialisten aan, die over hun liefde en zorg voor het complex vertellen, ieder vanuit een eigen discipline.

Martelaren: trouw aan keuzes te groeien. Het is Zijn kerk. En ook al komt die kerk af en toe in een vrije val terecht, het is nooit voorbij.’ Onder de negentien mannen bevond zich Claes Pieck, overste van de elf Franciscaanse monniken onder de martelaren. Hij zei tegen zijn lotgeno­ ten, terwijl hij de trap opklom, de strop tegemoet: “Wees niet bang voor deze dood. Het is maar tijdelijk.” Niet voor niets is “De Tijdelijke Dood” de titel van het stripboek over de Martelaren, aldus Bergs.

Licht Het bedevaartscomplex is een inspire­ rende plaats, vindt Bergs. ‘De plek waar de martelaren zijn gedood, is omgeven

Mulken

niet in zo’n extreme situatie als de martelaren, maar ook wij gaan als kerk op dit moment door een dal. De kerk maakt een neerwaartse beweging, er is een tekort aan priesters, de kerken worden leger, er is geen geld voor onderhoud van de gebouwen. De ontmoediging die daar vanuit gaat, hebben de martelaren ook gevoeld. De bodem was onder hun voeten weggesla­ gen. Toch bleven ze pal staan.’ Nooit zullen de negentien gedacht hebben dat honderden jaren later pelgrims naar de plek zouden komen waar zij de dood vonden. Om juist daar de eucharistie te vieren. ‘Het laat zien dat Gods hand er bij is’, aldus Bergs. ‘Als God het wil, op zijn tijd, begint het

van

BRIELLE

‘De essentie van wat gebeurd is in Brielle, is dat in een politiek en kerkelijk insta­ biele periode en onder grote druk, negentien mannen trouw zijn gebleven aan waar ze voor stonden.’ Dat is de kernachtige samen­ vatting van pastoor Chris Bergs, lid van de Bisschoppelijke Brielse Commissie (BBC), van wat er een kleine 450 jaar geleden gebeurde in Den Briel. ‘Je moet je voorstellen’, schetst Bergs het tijdsge­ wricht, ‘het land verkeerde in grote onrust. Het was de tijd van de overheer­ sing door Spanje; van het opkomen van de reformatie. De Beeldenstorm hadden we al achter de rug. Er werden kloosters met de grond gelijkgemaakt. Gebouwen en gedachtegoed; alles moest weg. En wat doe je dan? Als je je klooster in brand hebt zien steken. Als alles waar je je leven aan gewijd hebt, in verval komt. Waar kies je voor als alle zekerheden, vanzelfsprekendheden om je heen in duigen vallen? Deze mannen bleven trouw aan hun keuzes voor de katho­ lieke kerk en aan hun geloof in de eucharistie. Ze zeiden: “Daar sta ik voor!” En dat terwijl ze gemakkelijk anders hadden kunnen kiezen.’ Ieder mens komt voor keuzes te staan, moeilijke keuzes soms. ‘Waarschijnlijk

8

nummer 3 • 2013

Peter

Keuzes Chris Bergs zingend tijdens de Nationale Bedevaart (midden)

door een kloostergang. Deze herinnert aan het toenmalige zusterklooster. De contouren van de fundamenten van de turfschuur, zijn in het martelveld met stenen zichtbaar gemaakt. De bedevaartskerk, die inmiddels prachtig gerestaureerd is, kent de trekken van de schuur.’ De kerk is hoog en als je binnenkomt moeten je ogen wennen aan het donker. ‘Maar onmiddellijk wordt je blik getrokken naar het altaar, het priesterkoor en het tabernakel. Het is daar zo licht dat je, als je op een rustig moment de lege kerk binnen­ komt, je denkt dat ze vergeten zijn het licht uit te doen. De architect heeft die plek voorzien van hoge ramen. De eucharistie is immers waar de mar­ telaren in geloofden. En juist omdat ze daar trouw aan bleven, werden zij gevangen genomen, gemarteld en ver­ moord.’ De kloostergang heeft, zoals vaak in bedevaartplaatsen, kruiswegstaties. Bergs, ook plebaan van de Rotterdamse kathedraal: ‘Hier is de kruisweg bij­ zonder op zijn plek. Menselijkerwijs betekende de kruisiging van Christus ook het einde. Verlaten door Zijn vrien­ den, gevangen genomen, gemarteld en gedood. Alleen Johannes en Zijn moeder stonden nog bij het kruis. Dat ziet er uit als een doodlopende weg. Maar dat is niet! Gods hand is er bij.’ Jolanda de Wolf

Erfgoed moet Niets zonder vrijwilligers je bewaren

Vormelingen onder de indruk Colette, Kiki, Fiona en Martijn gingen met hun vorm­ selgroep vanuit de parochie Antonius Abt in Den Haag naar Brielle. ‘Ik vond het indrukwekkend om in Brielle te zijn’, vertelt Fiona. ‘Hoe het allemaal gebeurd is. En vooral de keuzes van de Martelaren, dat maakte indruk.’ Colette heeft eenzelfde indruk. ‘Bedevaartplaatsen raken me, omdat zij de verhalen vertellen van heiligen. Mensen die een voorbeeld voor ons kunnen zijn. Wij komen waarschijnlijk nooit in een situatie terecht als de Martelaren van Gorcum, maar God vraagt ons om in de dagelijkse dingen een keuze te maken, om daarin de uitdaging aan te gaan. De Martelaren zijn voor mij een inspiratie, vanwege hun radicale keuze voor God.’ Kiki vond de rondleiding over het complex heel inte­ ressant. ‘Ik vind het vooral knap dat de Martelaren

Francis Wout

van

Gewoon: een bedevaart organiseren Mevrouw Corry Brocke-Zurlohe bereidde dit jaar met een klein team voor het eerst een bedevaart naar Brielle voor en kreeg 75 mensen mee. ‘Op 3 mei togen we met twee bussen naar Brielle’, vertelt zij. ‘We hebben met elkaar een prachtige dag gehad.’ De eucharistieviering, de rondleiding. ‘Het was een bij­ zondere ervaring.’ Behalve een rondgang langs martelveld, ommegang en kerk, kende de dag - na een gezamenlijke lunch – een bezoek aan de stad Brielle onder leiding van een gids. Voor de wat minder vlot ter been zijnde reizigers werd een videopresentatie op het bede­ vaartscomplex georganiseerd. De dag werd afgesloten met een vesperviering. En er is al besloten om volgend jaar opnieuw te gaan. ‘Door de verhalen van de Brielle-gangers zijn anderen aangestoken om ook mee te gaan.’ Brocke: ‘Het is indruk­ wekkend om op het terrein van Brielle te zijn en te besef­ fen dat daar mensen hun leven hebben moeten geven voor hun overtuiging. Het is natuurlijk van alle tijden dat mensen geen vrijheid van godsdienst genieten, maar als je op de plek staat, raakt het verhaal je.’

van

Jolanda de Wolf

Peter

Directievoorzitter Alphons van der Voorn heeft zelf de Bedevaartskerk mee kunnen inspecteren zoals Donatus alle kerken en bijgebouwen en ook belangrijke inventaris om de zo veel jaar inspec­ teert. ‘Ik kwam er vlak voordat de ommegang na de ingrijpende restauratie weer kon worden opengesteld. Het verzekeringspakket is op de nieuwe situatie aangepast.’ Naast het doornemen van technische veiligheid en brandveiligheid, gaf Van der Voorn ook preventie-advies, in het kader van veiligheid en openstelling. ‘Het gaat om tech­ nische apparatuur, maar bijvoorbeeld ook om de positieve betekenis van aanwezige vrijwilligers die mensen rondleidingen geven.’ Donatus gaat het om meer dan verzekeren, aldus de twee. ‘De belangenbehartiging staat centraal. Samen met onze verzekerden dragen we zorg voor het religieuze en niet-religieuze erfgoed. Verzekeren is daarbij een hulpmiddel. Eigenlijk wil je alleen maar risico’s vermijden en beper­ ken en voor het deel dat je die risico’s niet in de hand hebt, kun je je verzekeren aldus Kadijk. Van der Voorn: ‘Wij willen het erfgoed doorgeven aan volgende generaties, zodat de monumentale waarde behouden blijft en de geloofstraditie kan worden doorgegeven.’ Zie ook: www.donatus.nl.

niet opgaven. Dat ze zelfs de dood overhadden voor hun geloof. Zij zijn daarom een soort voorbeeld voor ons, dat we staan voor wat wij belangrijk vinden.’ Bij Martijn drong tijdens het bezoek goed door wat er gebeurd is, in die tijd, op die plek. ‘Eigenlijk heel extreem, zo’n situ­ Henny Kester atie. Het is niet iets waar je snel bij stilstaat in deze tijd met deze vrijheid. Je kunt het je eigenlijk niet eens voorstellen. Het is dus iets wat je gehoord moet hebben, vind ik. In die zin was het een leerzame dag. Het is mooi dat de Martelaren zo’n groot ideaal hadden.’

Mulken

Inspectie

Peter

BRIELLE

Donatus heeft al jarenlang een band met het heiligdom in Brielle. Twee directeuren van deze verzeke­ ringsmaatschappij vertellen over de bedrijfsmatige kanten van hun betrok­ kenheid, maar ook over de overtuigingen die een rol spelen. ‘Kerkgebouwen tonen een permanente geloof­ straditie’, aldus directeur Simon Kadijk. ‘Ze zijn gewijd en toegewijd en dat moet je bewaren. Natuurlijk kun je in een tent of in Ahoy samenko­ men, maar zodra zo’n bijeenkomst is afgelopen, is het weer gewoon Ahoy. Kerkgebouwen hebben een bijzondere symboolfunctie.’ Ze verwijzen naar een hogere macht. ‘In hun presentie zie je al van verre die verwijzing er in. Het is waardevol dat mensen zulke ijkpunten hebben die hen samen kunnen brengen.’ De Donatus-directeur zegt dat er niet voor niets sprake is van erfgoed. ‘Wat je erft, herinnert je aan het feit dat je niet alleen op de wereld bent, dat je verbonden bent met voorgaande gene­ raties en tradities. Je moet dit op jouw manier, een die past bij onze generaties, doorgeven aan volgende geslachten.’ Kadijk roept het afbranden van de Sint Clemenskerk op Ameland in herin­ nering. ‘Een Cuyperskerk, rijk versierd. Samen hebben we de middelen bijeengebracht om die kerk weer op te bouwen. Dat doet veel met zo’n eilandgemeenschap.’

Mulken

BRIELLE

Aan het bedevaartsoord Brielle verlenen vele vrijwilligers door het jaar heen hun medewerking. Mevrouw Henny Kester is sinds 1998 als vrijwilliger aan het oord ver­ bonden. Zij zet zich met name in om de ontvangst van bedevaartgangers goed te laten verlo­ pen. Zo regelt zij de inzet van de vrijwilligers. ‘Per seizoen bezoeken zeker dertig groepen de bede­ vaartsplaats. Ieder jaar komen er vaste groepen uit bijvoorbeeld Weelde (België), uit Weert en uit het dorpje Elshout.’ ‘s-Zomers is het vanzelfsprekend het drukst. ‘Er zijn dan regelmatige rondleidingen en het hoogtepunt is in juli en augustus.’ ‘Het doet me veel om vrijwilliger te zijn op deze plek. Het meeste doet het me wanneer er scholen komen en we jongeren over de vloer hebben. Het is belang­ rijk om de jongere generatie door te geven wat er op deze plaats gebeurd is; wat mensen overhadden voor hun geloof. Want het is natuurlijk nogal wat, dat de Martelaren hier, voor hun geloof, hun leven gaven.’

Jongeren assisteren tijdens de processie op 6 juli

Word vriend van Bedevaartsoord Den Briel

Wilt u de Bedevaartskerk in Brielle ook ondersteunen? Word dan lid van de “Vrienden Bedevaarts­oord Den Briel”.

Tweemaal per jaar ontvangt u informatie met nieuws over: ❖❖ activiteiten in het heiligdom, over bedevaarten van groepen, over de jaarlijkse Nationale Bedevaart, over speciale projecten. ❖❖ de restauratie van de kerk, van de ommegang, de schilderijen en de heiligenbeelden. ❖❖ de publicaties van boeken, artikelen of liederen over de Martelaren van Gorcum.

Meld u aan! Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorletter(s): . . . . . . . . . . . . M/V Adres met huisnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Woonplaats: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-mailadres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Svp. opsturen naar: Bisschoppelijke Brielse Commissie, Postbus 268, 3230 AG Brielle. Of doneer rechtstreeks via Rabobank rek. nr. 34 48 53 721 t.n.v. Bisschoppelijke Brielse Commissie, te Brielle, o.v.v. Vrienden Bedevaartsoord Den Briel.

nummer 3 • 2013

9

Restauratie op schema BRIELLE

Het bedevaartsoord Brielle wordt gerestaureerd. Omgang en kerk zijn de afgelopen jaren grondig hersteld en er moet nog het nodige gebeuren. Een van de betrokken partijen hierbij is het Bouwkundig Adviesbureau Bouwzaken (het bouwbureau van het bisdom). Dat bureau adviseert de Brielse Bisschoppelijke Commissie (BBC) en de bisschop, verzorgt subsidieaanvragen en pleegt overleg met aannemers, architecten en overheden over onderhoud, restauratie en aanpassingen aan het bedevaartoord. Hiertoe behoort tevens het adviseren over zaken als brandveiligheid, onderhoud aan schilderijen, beelden, orgels, verwarming, verlichting en beveiliging. ‘Wie dit complex binnentreedt zal zien dat er het nodige is gerestaureerd, maar ook dat de restauratie nog niet voltooid is’, zegt bouwkundig adviseur Henk van Boxtel. ‘Aan bijna elk deel van dit complex moest nog wel iets gebeuren.’ Restauraties zijn kostbaar. ‘De investeringen drukken echter meer uit dan geld alleen’, aldus Van Boxtel. ‘Met deze renovatie blijft de Bedevaartskerk niet alleen voor de huidige generatie, maar ook voor volgende generaties een nationale pelgrimageplaats.’

De monstrans die u op deze pagina’s ziet afgebeeld, is gebruikt in de Martelaren van Gorcumkerk in Den Haag. De monstrans, gemaakt in 1920 door de gebroeders van Roosmalen in Utrecht, toont de negentien martelaren. Twee van hen, Antonius en Hieronymus van Weert, komen aan bod in een tentoonstelling in het gemeentemuseum van Weert, tot 1 september.

2000-2005: 2000-2003: 2000-2010: 2001: 1995-heden: 2009-2012: 2011-2012: 2012: 2013:

proefrestauratie betonnen ommegang ontwerpen en inrichten expositieruimten restauratie beelden van de martelaren aanschaf en plaatsing marmeren hoofdaltaar groot onderhoud aan de monumentale kastanjebomen restauratie betonnen ommegang groot onderhoud aan de heilige put (vijver) aanleg van een goede parkeergelegenheid voor de bedevaartgangers restauratie van het Maarschalkerweerdorgel 1876

Momenteel is het orgel aan de beurt voor restauratie. ‘Het orgel in deze kerk is een monumentaal, goed balustrade-orgel. Het is in restauratie bij Elbertse Orgelmakers in Soest, onder leiding van orgeladviseur Ton van Eck. De verwach­ ting is dat het orgel met Kerstmis achter op het orgelbalkon teruggeplaatst zal kunnen worden.’ Binnenkort staan aanpassingen van de sanitaire ruimten op het programma.

‘Gelet op de toenemende stroom van pelgrims naar dit bede­ vaartsoord, is het verder een wens om over een aangenamere gemeenschapsruimte met koffie-uitschenk te beschikken’, aldus Van Boxtel.

Bart Maltha

Orgel

BRIELLE

Hoofdbrekers redden kerk Betrokken bij de restauratie was bouwkundige en bestuurslid van de Stichting Behoud Kerkelijke Gebouwen in Zuid-Holland, Sander Bakker. ‘De restauratie van de kerk kostte ons heel wat hoofdbrekens.’ Een voorbeeld van zo’n zorgenkindje zijn de muren, van massief metselwerk. ‘Dat geeft een probleem, want hierdoor zijn de muren niet te isoleren, zonder de uitstraling van de wanden aan te tasten.’ De muren zijn zodoende onge­ moeid gelaten.

Vernuft

De Martelaren en de bedevaartplaats Het jaar 1572 Het waren roerige tijden, in grote delen van de zestiende eeuw. West-Europa werd beheerst door de reformatie en het gedachtegoed van Luther en Calvijn. De Nederlanden kwamen in 1568 in opstand tegen hun Spaanse overheerser. Rooms-katholieken werden als aanhangers van het katholieke Spanje beschouwd en moesten in het defensief. De stad Gorinchem had de zijde van Willem van Oranje gekozen. Eind juni 1572 namen de opstande­ lingen daar onder leiding van Lumey, negentien katholieke religieuzen en wereldheren gevangen. Lumey gaf bevel de groep naar Brielle te ver­ schepen. Om hen te dwingen hun katholieke geloof af te zweren, werden ze gefolterd. Vier van hen gaven toe en werden gespaard. De standvastigen werden met vier anderen in de vroege ochtend van 9 juli opgehangen in een turfschuur bij een voormalig, reeds ver­ woest klooster, net buiten Brielle.

Verering Al snel werd de tragedie opgetekend en in het katholiek gebleven deel van

10

nummer 3 • 2013

Europa verspreid. Eind zestiende, begin zeventiende eeuw bezochten pel­ grims het martelveld en zochten naar de precieze plaats van de turfschuur. De overblijfselen van de Martelaren werden opgegraven, om die vervolgens te verspreiden en te vereren als relie­ ken. In 1675 werden de Martelaren zalig verklaard, echter de verering ter plaatste raakte in de vergetelheid. De bloei van de katholieke kerk in de negentiende eeuw bracht hernieuwde aandacht voor de Martelaren. Op basis van zeventiende-eeuwse bronnen werd de locatie “herontdekt” en aangekocht door het bisdom Haarlem. In 1867 ver­ klaarde paus Pius IX de Martelaren van Gorcum heilig. Direct kwam een pel­ grimsstroom op gang. In 1879 werd met de bouw van een bedevaartscomplex aangevangen: er kwam een eenvou­ dige bedevaartskapel aan een hof met processieomgang. De omgang heeft bij­ zondere kruiswegstaties, vervaardigd in 1892 volgens een speciaal glasprocedé. De contouren van de schuur werden in hardstenen banden in de grond aangegeven. En de oorspronkelijke begraafplaats werd gemarkeerd door

een altaarvoet, later met een neoklas­ siek koepelvormig monument. In 1911 werd de houten omgang vervangen door een omgang in beton. Spoedig maakte de grote hoeveelheid pelgrims een nieuwe kerk noodzakelijk. Een rode, bakstenen, torenloze kerk met 650 zitplaatsen werd ingezegend op 27 april 1932. Dat jaar kwamen zestien­ duizend pelgrims naar Brielle. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal pelgrims af; de houten kerk werd afge­ broken. De prachtige negentien houten beelden van de Martelaren werden herplaatst tegen de spitsbogen van de nieuwe kerk. Deze beelden werden recent gerestaureerd. In 2010 begonnen ingrijpende res­ tauratiewerkzaamheden. Op 27 april 2012 werd met een plechtige eucha­ ristieviering het gereedkomen van de restauratie gevierd. Jaarlijks maken nu ruim tweeduizend pelgrims een tocht naar Brielle om de standvastigheid van de Martelaren te gedenken. Evelyne Verheggen (met dank aan Roy Tepe)

Een ander punt van zorg was het dak. ‘Dat is met een flink staaltje vernuft aangepakt. De wens was om het dak te isoleren en er zo voor te zorgen dat er minder warmteverlies via het dak en minder condensvorming op het plafond zou optreden.’ Op de houten plafondplaten is een sterrenhemel geschilderd. De platen waren verlijmd met beenderlijm, een goedje dat erg aantrekkelijk is voor houtworm. ‘Die houtworm had zich dan ook gehuisvest in het plafond. Om het hout te herstellen en te isoleren met behoud van de schildering, heeft men de beschilderde platen van het plafond genomen, zeer dun gezaagd - je zou kunnen zeggen geschild - waardoor een dunne, beschilderde laag overbleef.’ Deze dunne platen met schil­ dering zijn vervolgens verlijmd met dikke platen; isolatie is aangebracht. ‘Het spreekt voor zich dat hierbij moderne kunst­ stoflijm is gebruikt.’ Vanuit de kerk gezien is het plafond met sterrenhemel onveranderd gebleven, aldus Bakker. ‘Maar niets is dus minder waar.’

Laurentiusdag 2013 in teken van armoede Op 5 oktober is het zo ver: dan staat Rotterdam in het teken van de Laurentiusdag. De gezamenlijke kerken willen met deze dag aandacht vragen voor de armoede in de Maasstad. De organisatie van deze derde Laurentiusdag, voor het eerst gehouden in 2001 en op herhaling in 2008, had de nodige voeten in de aarde; eerder stond het evenement voor het voorjaar geprogrammeerd, maar ontbraken de financiële middelen. De nodige spon­ sors brachten nu uitkomst. De dag is vernoemd naar Sint-Laurentius, de eerste diaken in de kerk (“icoon voor het helpen van

mensen die geen helpers hebben”) en patroon van de stad Rotterdam. Hoogtepunt van de dag moet het “Stijlvol diner” worden in de Laurenskerk. Met dat diner willen de organisatoren een brug slaan tussen klanten van de Voedselbank en mensen die verwachten dat nooit te worden. Maar liefst achthonderd Voedselbankgebruikers zijn te gast. Zij worden bediend door vrijwilligers die zich mogen aanmelden tegen betaling van 25 euro. Burgemeester Aboutaleb opent het diner, Voedselbankoprichtster Clara Sies treedt op als gastvrouw. Met de Laurentiusdag wordt het jubileumjaar “Tien jaar Voedselbank” afgesloten.

Voedselbank onmogelijk zonder vrijwilligers

“Het minste wat ik kan doen” ‘Als ik met twee volle boodschappentassen voor de Pax Christi sta, ja, dan kijk ik soms omhoog’, vertelt de Rotterdamse René - 010 op zijn knokkels getatoeerd - als hij met zijn drie-jarige zoontje de parochiekerk aan de Mathenesserdijk verlaat. ‘Ik ben niet gelovig, maar dan bedank ik mijn moeder, en denk ik aan de zegening die ik eens kreeg in de kerk.’ René is een van de bijna zeventigduizend Nederlanders die hun magen vullen met eten van de Voedselbank. In heel Nederland zijn inmiddels honderdveertig uitgeef­ punten, die samen jaarlijks achtduizend ton voedsel verdelen. Het zijn oprichters Sjaak en Clara Sies en de leveranciers die dit mogelijk maken, maar niet zonder de inbreng van duizenden vrijwilligers ‘Ik leef in stress en onzekerheid’, vertelt René. ‘Mijn zoontje gaat straks naar school, hij zal het heel goed doen. Ik wil het beste voor hem, maar met twintig euro per week is dit heel moeilijk. Zonder de Voedselbank red ik het niet.’ René was leidingge­ vende bij reinigingsbedrijf Roteb, maar net als vele anderen is hij zijn baan kwijtgeraakt. Van accountants tot betonleveranciers, het kan iedereen overkomen.

Lopende band Keilestraat 7, de eerste Voedselbankloods. Iedere donderdag stroomt de loods tegen negen uur 's ochtends vol met vrijwilligers die samen in drie uur tijd zo’n 3200 kratten met voedsel vullen. Voedsel dat eerder gratis is binnengekomen, dat anders zou zijn vernietigd. In de loods staat de besnorde Hans aan de kop van de 25 meter lange lopende band. Met grote hand­ schoenen tilt hij lege blauwe kratten op de band. Aan het einde staan Arthur en Eduard. Zij tillen de volle

kratten eraf. Tussen Hans en de twee jongere mannen staan zo’n zestig mannen en vrouwen. Allemaal hebben ze voornamen, aan achternamen wordt hier niet gedaan. Ze vullen de kratten met halfbevroren broden van gisteren. Met Mona-toetjes, chocoladekoeken en potten Molukse sambal. Er gaan kroppen ijsbergsla en andijvie in, en wasabikrackers die blijkbaar niet in de smaak vallen bij het supermarktpubliek. Maar ook mooie gele meloenen, eetrijpe avocado’s en felroze blikken Dora-knakworstjes.

Terug bij God De Voedselbank bestaat op de kop af elf jaar. De Rotterdamse oprichters Clara en Sjaak Sies hebben iets ongelooflijks opgebouwd: een bank die niet valt, maar groeit. Het begon in Rotterdam en omgeving met dertig gezinnen die een kratje aan huis kregen. Nu is het voor zo’n 3.200 gezinnen de enige manier om zowel te kunnen eten, als achterstallige huur en hoge schulden te betalen. In 1986 ging de bloemenzaak van Sjaak Sies failliet. Zijn vrouw Clara had gezondheidsproblemen. Al snel zaten ze thuis met hoge schulden, geen inkomsten en veel schaamte. Wilden ze overleven, dan moesten ze aankloppen bij sociale instanties. Uiteindelijk kregen ze een uitkering. Als alles voorbij was en ze weer zelf voor hun vier dochters konden zorgen, zouden ze andere mensen gaan helpen. Clara wist zeker: je kunt als je ervoor knokt weer op eigen benen staan, en ik kan dat laten zien. Het geloof in God heeft Clara en Sjaak gesterkt, ze willen er zijn voor iedereen. En dat lukt ze. Wekelijks leven zo’n 27.000 Nederlandse gezinnen van de kratten. Het is voor Clara zeker niet het belangrijkste doel, maar als ze hoort dat de klanten God terugvin­ den wordt ze daar erg blij van: ‘Het zijn de gesprekken

Honderdduizend tassen De benodigde middelen voor het diner worden onder meer bij elkaar gelopen door de deelnemers aan een sponsorloop. Voormalig wereldkampioen hardlopen Nelli Cooman geeft het startschot, rond 12 uur ‘s-middags. Ook gebruikers van scootmo­ biels komen in actie; zij gaan “rondjes om de kerk” maken, om geld bij elkaar te brengen. Opvallend is ook de Tassenactie: in de week voorafgaand aan de Laurentiusdag worden honderdduizend tassen ver­ spreid in de stad. De bedoeling is dat mensen deze tassen gaan vullen met levensmiddelen, voor gebruik door de Voedselbank. Verder staat er een symposium op het programma met als titel: “Wat doet armoede met mensen?” Meer informatie is te vinden op www.laurentiusdag.nl.

Voorwaarden Niet iedereen kan zich aanmelden bij de Voedselbank. Een gezin komt in aanmerking als het minder te besteden heeft dan: 180,- voor één volwassene 60,- voor elke extra volwassene (personen van 18 jaar of ouder) 50,- per kind (onder de 18 jaar)

bij de uitgeefpunten, het gevoel dat je niet alleen bent en dat het goed zal komen.’

Overtuiging De Voedselbank heeft het de laatste maanden wat zwaarder. Leveranciers denken beter na over hun voorraad en hoeven minder weg te gooien. Het aantal klanten van de Voedselbank blijft stijgen. Het aantal vrijwilligers gelukkig ook. In de loods werken voornamelijk vrijwilligers die gestuurd zijn door de sociale dienst. Velen van hen gaan nooit weg zonder een goedgevulde tas met eten. Maar allemaal vinden ze het fijn om te doen, ze werken voor hun eten en ontmoeten gelijken. Er zijn in de loods ook vaste vrijwilligers zoals Amy, Tecla en Ted die genoeg geld hebben. ‘We zijn gepensio­ neerd’, vertelt Amy, ‘we helpen graag een ander, maar komen ook voor de gezelligheid.’ Enkele uren na de hektiek in de loods, vullen de eerste “klanten” van de bank hun boodschappentassen bij een van de vele uitgeefpunten, zoals de Pax Christikerk aan de Mathenesserdijk. Pax Christi was het eerste uitgeefpunt van Rotterdam. Net als bij andere uitgeef­ punten, vaak kerken, werken hier flink wat vrijwilligers. Een deel uit pure overtuiging, zoals Richard van de Surinamer kerk die bij Pax Christi klanten helpt met het vullen van hun boodschappentas: ‘Dit is wel het minste wat ik kan doen voor mijn medemens.’ Maar lector Lenie gelooft hierin: ‘Overtuiging of niet, het moet wel in je zitten. Het zit in Richard, het zit in mij. We willen een ander helpen, dat geeft ons voldoening.’ Nina Blanken

foto’s:

Peter

van

Mulken

Links: De vrijwilligers in de Pax Christi. Rechts: Iedere donderdag worden 3200 kratten gevuld

nummer 3 • 2013

11

In Vredesnaam De MOV-groep Leiden en Ommelanden houdt in de Vredesweek een wake voor de vrede in Syrië. Zij doet dit in samenwerking met de groep Zending, Werelddiaconaat en Ontwikkeling (ZWO) van de PKN en diaconaal centrum De Bakkerij. Met deze actie wil de groep vredeswerkers in Syrië laten weten dat zij achter hen staan. drie en vier uur op zaterdagmiddag. Daar fungeert een grote tent van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR als aandachtstrekker en zal zich een een­ voudig programma met sprekers, stilte, muziek en gebed voltrekken. Mogelijk zal ook de burgerlijke overheid in de persoon van de wethouder een bij­ drage leveren.

Ton Snepvangers

De vredeswake in Leiden groeit langzamerhand uit tot een kleine traditie. Voor de eerste keer gehouden in 2007, flink gegroeid in herkenbaarheid en deel­ name sinds de samenwerking met andere kerkelijke organisaties, werd vorig jaar aandacht gevraagd voor de problematiek van de schaarse grondstoffen in de wereld onder het thema “Wat mag jouw mobieltje kosten?”. Dit jaar is het thema: “In Vredesnaam”. ‘We willen de aandacht vestigen op de complexe problemen in Syrië’, vertelt Regina Krowinkel, secretaris van MOV Leiden eo., onderdeel van de parochie Petrus en Paulus. ‘Dat doen we door zelf aan vrede te werken op de plek waar we zijn, in eigen kring, in de verwach­ ting dat dat werkt als een olievlek.’ Een uitwerking die zo ver moet gaan, dat ook de mensen in Syrië die zich in de waanzin en wanhoop van de burgeroorlog inzetten voor vrede, zich gesteund weten. ‘We moeten vredestichters een hart onder de riem steken.’ Een Syrische vrouw die fungeert als contactpersoon tussen Leiden en Aleppo en Damascus, zal daarin proberen bij te dragen. Ze zal tijdens de wake vertellen over haar ervaringen. De wake vindt niet in een kerk plaats, en ook niet in de avond of nacht. ‘We willen voor wat reuring zorgen’, aldus Krowinkel. ‘Mensen informeren en laten weten waar we voor staan.’ Dus vindt de wake plaats in hartje Leiden, op het Stadhuisplein, tussen

De Leidse vredeswake in 2012

Onbekende wereld

Peter

van

Mulken

Diaken Ronald van Berkel wijst de deelnemers aan de Projectentocht op een aantal gevolgen van de stadsvernieuwing in de Schilderswijk. Zo’n 35 bestuurders van Parochiële Caritasinstellingen en diaconale vrijwilligers waren op 1 juni naar Den Haag gekomen om daar kennis te maken met enkele projecten die mede door de Diocesane Caritas Instelling (DCI) worden ondersteund. In de Vincentius’ Hof aan het Westeinde, maakten zij kennis met het straatpastoraat. Straatpastor Christiaan Donner leidde hen vervolgens naar het MOC-H. Hart, langs plekken die van belang zijn in het leven van dak- en thuislozen. In de voormalige kerk vinden veel diaconale activiteiten plaats, waaraan mensen van 49 verschillende nationaliteiten meedoen. Diaken Van Berkel bracht de deelnemers vervolgens langs een andere route weer “veilig” terug bij de Vincentius’ Hof. Voor veel deelnemers betekende deze projectentocht een kennismaking met een voor hen onbekende wereld.

De Vredesweek wordt in het hele land gehouden van 21 tot en met 29 september en staat in het teken van vredesactivisme. Een uitgebreid overzicht met activiteiten en nieuws is te vinden op www.ministerievanvrede.nl.

Wereldmissiemaand: Gods Woord Oktober is Wereldmissiemaand. Dit jaar is het thema: Gods Woord. In de kleine christelijke gemeenschappen in Tanzania leest men wekelijks het Woord van God en bespreekt men met elkaar hoe dit betrekking heeft op het dagelijkse leven. De opbrengst van de verschillende inzamelingen die in het kader van de Wereldmissiemaand in de Nederlandse kerken worden gehouden, gaat dit jaar naar Tanzania.

Het Oost-Afrikaanse land met zijn vele natuurschoon (Serengeti, Kilimanjaro, Ngorongoro) heeft ruim 43 miljoen inwoners. Ruim veertig procent van de Tanzanianen is jonger dan 14 jaar. De situatie met betrekking tot de gezondheidszorg is niet rooskleurig. Meer dan 1,4 miljoen mensen leven met hiv/aids. Jaarlijks worden zeventigduizend kinderen met dit virus besmet. De grootste doodsoorzaak is echter malaria. In Tanzania wordt het behoren tot een godsdienst niet officieel geregi­ streerd. Men gaat uit van ongeveer een derde deel christenen, een derde deel moslims en een derde deel aanhangers van traditionele religies. De eilanden (waaronder Zanzibar) en de kustregio’s zijn overwegend islami­ tisch; in het binnenland overheerst het christelijke geloof. Er zijn een kleine acht miljoen katholieken in het land, verdeeld over 34 bisdommen. De kern van het kerkelijke leven in Tanzania vormen de twintigduizend zogenaamde kleine christelijke gemeenschappen. Daarin komen zo’n tien tot vijftien gezinnen bij elkaar om te bidden, Gods Woord te delen en te praten over hun zorgen. Als het nodig is, legt de groep een beetje geld bij elkaar, zodat een zieke de juiste behandeling krijgt of er voor een kind schoolspullen kunnen worden gekocht. De groepsleden kiezen uit hun midden iemand die leiding geeft. De pastor van de paro­ chie bezoekt de groepen regelmatig. Zo houdt hij contact met de mensen en komt hij op de plaatsen waar ze wonen, leven en werken. Pastoor JeanNoël woont en werkt in Dar Es Salaam. ‘De kerk is Gods familie. Deze familie van God moet in kleine groepen geleefd worden.’ Voor meer informatie: www.missio.nl.

12

nummer 3 • 2013

Dordtse traditie in ere hersteld

Processie Heilig Hout trekt bekijks Het Heilig Hout van Dordrecht werd op 30 juni door de straten van de Merwestad gevoerd. Zodoende werd een traditie na 441 jaar hersteld. In het jaar van de Beeldenstorm waren voor het laatst, op de eerste zondag na het feest van Petrus en Paulus, de relieken door de stad gevoerd. Het Dordtse Heilig Hout is naar verluidt een stukje uit het kruishout van Jezus. De stukje hout komt aan het begin van de 15de eeuw via een koopman naar Dordrecht. Het wordt beproefd en blijkt bijvoorbeeld niet te verbranden in het vuur. Zo groeit de faam van de reliek en ontstaat er een cultus.

Bij de Beeldenstorm in 1572 verdwijnt het Heilig Hout. De dienstdoende kapelaan blijkt met de reliek gevlucht naar België. Daar wordt deze pas in 1952 teruggevonden. Het jaar daarop komt de reliek terug naar Dordrecht. Sindsdien leeft er in de stad de wens om de processie met het Heilig Hout in ere te herstellen. Op 30 juni van dit jaar is dat gelukt. Een stoet van een honderdtal mensen trok op die zondag van de Grote of Onze Lieve Vrouwenkerk (PKN) naar de Antoniuskerk (rk). Daar werd afsluitend een kort lof gehouden. Deelneemster Martha Hoffenkamp: ‘Het was een indrukwekkende

gebeurtenis, zo middenin Dordt. Een prachtig herstel van een zeer oude tra­ ditie. Bijzonder om mee te maken!’ De regionale media toonden veel belangstelling voor de processie. Deelnemer Ed van der Vaart, die de tocht als “waar en waardevol” ervaarde, concludeert dat “met die publiciteit weer duidelijk wordt dat de wereld over het algemeen pas wat van de kerk merkt als die naar buiten trekt”. ‘Ja, de Kerk mag, zo je wilt moet meer naar buiten treden: daar maakt ze haar betekenis ten nutte! Al is daarbij voor onszelf natuurlijk ook het gebed binnen van groot belang.’

foto’s:

Peter

van

Mulken

Aktie Kerkbalans leeft van voortdurende inzet De Aktie Kerkbalans kent haar zwaartepunt in de meeste parochies in januari/februari. Maar wil de geldwervingsactie echt succesvol zijn, dan volstaat het niet om twee maanden de aandacht te krijgen van werkgroep en parochiebestuur; Aktie Kerkbalans is een werk dat floreert bij voortdurende aandacht. Liefst van mensen die een beetje brutaal zijn, maar ook grondig. Zo iemand is Ted van Luijk. Hij geeft ons een inkijkje in de vele zaken die hij voor Aktie Kerkbalans aanpakt. Mijn naam is Ted van Luijk en ik woon in Wateringen. In 2010 ben ik gevraagd om penningmeester te worden van de St. Josephparochie. Daarvoor was ik al actief in de werk­ groep Gemeenschapsvorming. Dat ben ik overigens nog steeds. Het penning­ meesterschap van een parochie was voor mij een nieuwe uitdaging. Het brengt nieuwe aandachtspunten met zich mee. Een daarvan is de Aktie Kerkbalans. In de St. Joseph in Wateringen wordt deze jaarlijkse actie vooral aangepakt door de secretariaatsmedewerkster en enkele vrijwilligers, die het hele voor­ traject verzorgen. De werkwijze gaat als volgt: in de leden­administratie heeft ieder lid een code voor de Aktie Kerkbalans. De code bepaalt of een parochiaan

wordt aangeschreven of niet. Als parochianen in het verleden hebben aangegeven niet - meer - mee te willen doen, dan worden zij dus niet meer aangeschreven. Dit werkt anders alleen maar frustrerend voor zowel de paro­ chiaan als de loper.

Ouders Wel worden ouders van kinderen die in een bewust jaar voor het eerst com­ munie hebben gedaan, net als ouders van vormelingen, (opnieuw) aange­ schreven. Dit vanwege hun mogelijk hernieuwde kennismaking met de parochie. Er wordt dus een selectie gemaakt van alle parochianen die meedoen; vanuit een Excelbestandje komen lijsten en stickers. Hierna wordt een brief opgesteld om de parochianen te vragen om mee te doen en het daarbij ingesloten inschrijfformulier in te vullen. In deze brief vermelden wij ook dat de giften via de Anbi-regeling voor goede doelen, aftrekbaar zijn van de belastingen en dat giften aan de kerk in de vorm van een vijfjaarlijkse lijfrente via een notariële akte, in het geheel aftrekbaar zijn zonder mininum geefbedrag.’

Incasso Op het inschrijfformulier kunnen de parochianen aangeven zelf een bedrag over te maken, contant geld in te sluiten in de envelop of een

machtiging in te vullen voor een automatische incasso. Op de envelop kan door de lopers worden opgeschre­ ven door wie de envelop is gebracht en wanneer zij hem weer komen ophalen. Ook noteren zij hun telefoon­ nummer en hun adres op de envelop. Het werkt zeker beter dat de envelop­ pen worden opgehaald, dan dat men passief afwacht wat men binnenkrijgt. Maar dan moet je wel de nodige vrijwilligers hebben om deze klus te klaren. Gelukkig lukt dit nog steeds in onze parochie. De lopers krijgen een lijst die zij kunnen invullen, met eventuele op- en aanmerkingen van de adressen die zij bezoeken. De lopers brengen de door hun opgehaalde enveloppen weer naar het secretariaat, samen met de inge­ vulde lijst.

Vriendelijk

en draagt zorg voor de verwerking. Ze heeft een Excelbestand waarop ze kan bijhouden wie wel of niet bijdragen en hoe groot die toezeggingen zijn. Ook de ingevulde incasso’s kunnen dan worden verwerkt. Communicatie over de gang van zaken is en blijft belangrijk. Enkele keren per jaar schrijf ik een stukje in ons paro­ chieblad, over het verloop van de Aktie Kerkbalans. Zo’n stukje dient tevens als herinnering voor de mensen die hun bijdrage vergeten zijn over te maken. Indien in de loop van oktober-novem­ ber de toezeggingen nog niet binnen zijn, sturen we een heel vriendelijk getoonzet herinneringsbriefje.

Inspiratiekrant, juli 2013: dubbelinterview met PKNpreses Karin van den Broeke en bisschop Van den Hende. Zij spreken over “Reisgeld voor de pelgrimerende gemeenschap”. Opvragen via T: 030 -2391969 of E: [email protected].

Dan is het aan de werkgroep Kerkbalans. Die opent de enveloppen

nummer 3 • 2013

13

Omdat zorg verder reikt Zorg in het ziekenhuis of verpleeghuis gaat verder dan puur medisch handelen. Uiteraard. Om zich hier in te verdiepen, nam geestelijk verzorger Wim Hoefman deel aan een cursus “Palliatieve zorg en pastoraat”. De tweedaagse cursus in Vronesteyn in Voorburg was voor hem een verrijking. ‘Het is goed om collega’s te ontmoeten die elke dag in de weer zijn om zorg, begeleiding en ondersteuning te bieden aan mensen in kwetsbare situaties. Ik vond het een verrijking om te horen vanuit welke persoonlijke “geloofsdrive” ze dit doen.’ Het doel van de bijeenkomst was om met elkaar van gedachten te wisselen over palliatieve zorg, welke binnen de kerkelijke context een vaste plaats heeft en inherent is verbonden met zorg en omzien naar elkaar. Ook in het categoriale pastoraat (in zieken- en verpleeghuizen) is palliatieve zorg aan­ wezig en wint het steeds meer terrein. Palliatieve zorg, is zorg welke is gericht op palliatie, dat wil zeggen: verzach­ ting of verlichting. Het wordt meestal gebruikt als impliciet contrast met curatieve zorg, medisch en verzor­ gend handelen, met als doel genezing te bereiken. Pallitatieve zorg is dus meestal van toepassing als genezing niet (meer) mogelijk is. Palliatief komt van het Latijnse woord pallium (mantel). In de palliatieve zorg wil

men zorg die als een mantel de zieke omgeeft. Het herinnert ons aan de daad van Martinus van Tours (SintMaarten), die zijn mantel deelde met een naakte bedelaar.

Verandering Zoals al opgemerkt: palliatieve zorg staat de laatste tijd volop in de belang­ stelling. Vanuit de politiek, alsmede vanuit de zorginstellingen, krijgt deze vorm van zorg volop aandacht en ruimte. Deels gevoed vanuit financi­ eel oogpunt (minder duur) en deels gevoed vanuit medische wetenschap, waarin de grens van het medisch

handelen opschuift en de (meer) waarde van pallitatieve zorg meer en meer terrein wint. Dit kan een beeld oproepen dat palliatieve zorg binnen de zorginstellingen in de volle breedte wordt omarmt. Echter, dit is, mijns inziens, (nog) betrekkelijk. Vorm en inhoud geven aan pallitatieve zorg, vraagt van de zorginstellingen een verandering in denken over zorg. Een recente Amerikaanse studie heeft aangetoond dat 88 procent van de ernstig zieke patiënten, aandacht voor religiositeit en spiritualiteit van enig tot groot belang vindt. Daar staat tegenover dat 72 procent vindt dat er

Aandacht voor de kwaliteit van leven

Lourdesgrot Zevenhoven honderd jaar Honderd jaar geleden werd in Zevenhoven een kopie van de grot van Lourdes gebouwd. Op 2 juli liep het Zuid-Hollandse dorp uit om dit te herdenken.

Peter

van

Mulken

14

Mulken van

De bisschop onthult het vaandel viering was in goede handen bij het koor Revival. Een parochiaan schonk vanwege het jubileum een nieuw gemaakt vaandel, dat tijdens de feestelijkheden werd onthuld. Bisschop Van den Hende vertelde over het openstaan voor God, zoals Maria met geopende handen en hart ontvangen en het weer doorgeven van Gods liefde. De ruim vierhonderd aanwezigen luisterden aandachtig en genoten van deze sfeervolle viering. Ook voor wie niet in wonderen gelooft: op deze plek gebeurt iets. Het samen bidden en zingen raakt mensen, het gevoel van saamhorigheid verbindt, het enthousiasme waarmee deze kleine parochie zoveel mensen aan zich weet te binden, is hartverwarmend. In de hele maand augustus zal de kerk elke middag nog geopend zijn. Bezoekers kunnen dan met behulp van een audio-tour een kijkje nemen in de kerk en in de naastge­ legen Stiltetuin en bij de Lourdesgrot. Adrie Stokman - Koeleman

Zevenhoven liep uit voor het eeuwfeest

nummer 3 • 2013

Lastig Van de vier dimensies van de pallia­ tieve zorg die de WHO benoemt, is spiritualiteit de lastigste. De andere dimensies: de lichamelijke, de psychi­ sche en sociale kant van de zorg, zijn veel praktischer en concreter. Het tijdens het weekend besproken Ars Moriendi-model van professor Leget is een instrument om de spiri­ tuele situatie van een patiënt in kaart te brengen. Het model van Leget grijpt terug op de middeleeuwse ster­ venskunst. Kernbegrip van dit model is de term: “innerlijke ruimte”. En in deze ruimte komen geloofs- en levensvragen omhoog, omdat mensen op zichzelf worden teruggeworpen. Hierdoor krijgt kwaliteit van leven en het waardig kunnen loslaten van het leven, ruimte en aandacht in de bege­ leiding en ondersteuning. De rode draad van genoemde twee dagen richtte zich op de vraag: hoe geef ik vanuit mijn geloven en pro­ fessie vorm aan palliatieve zorg? En wat is de speelruimte in het pastorale veld, vanuit en binnen de kerkelijke context met haar leer/waarden, ritue­ len, symbolen en sacramenten? Anders gezegd: waar sta ik, als geestelijk verzorger, verbonden met de rk-kerk, in het pastorale werkveld en in de ethiek rond de waardigheid en het levenseinde van mensen? Naast een diversiteit van meningen en gedachte­ gangen is tijdens de cursus een aantal hoofdpijlers, vanuit de kerkelijke en humane context, zichtbaar in beeld gekomen betreffende pastorale zorg en pastorale nabijheid aan mensen die palliatieve zorg behoeven en aan hun naasten.

Zinvol

Peter

De toenmalige pastoor van het dorp gaf opdracht tot de bouw om ook mensen die niet in de gelegenheid waren om naar Frankrijk af te reizen, de mogelijkheid tot pel­ grimeren te bieden. In de zestiger jaren van de vorige eeuw echter nam de belangstelling voor deze plek af en raakte hij in verval. In 1976 werd de grot gerestaureerd door een enthousiaste groep vrijwilligers, die gehoor gaf aan de oproep van de pastoor om de grot niet verloren te laten gaan. Sinds die tijd blijft de Lourdesgrot naast de kerk van de H. Johannes’ Geboorte een trekpleister voor bezoekers uit de wijde omgeving. Het honderdjarig bestaan werd gevierd in een feeste­ lijke eucharistieviering, waarin Mgr. Van den Hende voorging, geassisteerd door de pastores W. Broeders, J. Glas en diaken G. Brink, allen werkzaam in de Clara en Franciscusfederatie. De muzikale omlijsting van deze

te weinig aandacht is voor hun behoef­ ten op dit terrein. Dit geeft te denken. Een ander onder­ zoek heeft aangetoond dat patiënten het waarderen als er ruimte wordt gegeven om stil te staan bij de vraag wat een levensbedreigende ziekte met hen doet en voor hen betekent.

Ik vond het zinvol en leerzaam om met elkaar van gedachten te wisselen over palliatieve zorg en ervaringen uit het werkveld met elkaar te delen. Zinvol, niet alleen bezien vanuit de leermomenten, maar zeker ook vanuit de ontmoeting met collega’s. Verder kan de rijke schakering van rituelen, symbolen en sacramenten zien hoe waardevol ze kunnen zijn in de bege­ leiding en ondersteuning in palliatieve zorg aan mensen en hun naasten. Ik merk dikwijls in gesprekken, dat het mensen houvast geeft en innerlijke rust. We zouden kunnen zeggen: omdat zorg verder reikt. drs. H.W. Hoefman is werkzaam als geestelijk verzorger en is tevens lid van de Medisch Ethische Toetsingscommissie Zuidwest-Holland

PERSONALIA Op zaterdag 15 juni is vrij onverwachts overleden, de eerwaarde heer diaken Hendrik Theodorus Peters geboren op 31 augustus 1936 in Kedichem en diaken gewijd op 26 april 1987. Hennie Peters was na zijn wijding achtereenvolgens diaken in de parochies H. Bonifatius te Alphen aan den Rijn (1987), H. Geest in dezelfde stad (1989), St. Petrus te Leiden (1990) en H. Laurentius te Stompwijk (1994). Tevens was hij sinds 1990 lid van de Adviescommissie Permanente Diakens van het bisdom Rotterdam. Op 15 januari 2002 werd hem op zijn verzoek eervol ontslag verleend uit de gewone ambtsbediening van het bisdom Rotterdam. Hennie Peters was van hervormde huize en werd in december 1957 opgenomen in de katholieke kerk. Zijn betrokkenheid bij de kerk verdiepte zich in de jaren door deelname aan diverse activiteiten en werkgroepen en door studie. Zijn verlangen tot verdere uitbouw van het dienstbaar zijn aan de kerkgemeenschap vond vervulling in de wijding tot permanent diaken. Als diaken was hij sociaal bewogen en had hij oog voor de noden van de samenleving. Hij heeft veel mensen in moeilijke situaties geholpen om hun weg door het leven te vinden, door gesprekken, medeleven en nabijheid. Moge God diaken Hennie Peters, nu hij zijn leven teruggegeven heeft aan zijn Schepper, opnemen in Zijn huis van eeuwig leven. De uitvaartdienst is gehouden op 21 juni in de Salvatorikerk in Alphen aan den Rijn. Diaken Peters is daarna begraven in een familiegraf op de Oosterbegraafplaats in dezelfde stad.

Op zondag 23 juni is voorzien van het H. Sacrament der zieken, overleden de zeereerwaarde heer Hubertus Petrus Radbodus Antonius van der Plas geboren op 25 mei 1932 te Wassenaar en priester gewijd op 23 mei 1959. Bert van der Plas was na zijn wijding achtereenvolgens kapelaan in Reeuwijk (1959), in Rotterdam (1962) en in Zoeterwoude (1967). In 1968 werd hij kapelaan van de parochie St. Adrianus te Naaldwijk en nog in datzelfde jaar voor het dekenaat Westland benoemd voor de catechese in het lager onderwijs en tot assistent in de parochie St. Adrianus te Naaldwijk. Op 1 oktober 1982 volgde zijn pastoorsbenoeming in de parochie St. Jozef, Noordwijkerhout. Een benoeming die in 1986 in solidum (voor het geheel-red.) werd uitgebreid met de parochies St. Victor in Noordwijkerhout en H. Hart van Jezus in De Zilk. In 1992 volgde zijn benoeming tot pastoor van de parochie

JUBILEUM

AGENDA St. Jans’ Onthoofding in Zoeterwoude, in 1994 tevens tot pastoor van de parochie St. Laurentius in Stompwijk. Met ingang van 15 juli 2007 werd hem als pastoor eervol ontslag verleend en tevens ontslag uit de gewone ambtsbediening van het bisdom Rotterdam. Pastoor Van der Plas werd verder op 17 februari 1995 door de bisschop van Rotterdam benoemd tot deken ad interim van de dekenaten Alkemade en Zoeterwoude. Uit die functie kreeg hij eervol ontslag op 1 september 1998. Bert van der Plas was een blijmoedig mens, die vol hartstocht en op een aansprekende wijze het geloof wist te verkondigen. Hij vond het belangrijk anderen te motiveren zich in te zetten voor anderen. De kerk heeft hij met grote trouw en inzet gediend. Hij zorgde er goed voor dat hij als priester in zijn parochie op alle belangrijke momenten aanwezig was; open voor een gesprek, een bemoedigend of corrigerend woord. Tot kort voor zijn overlijden bleef hij betrokken bij de pastoraal en als priester dienstbaar aan het geloof van mensen. De eucharistieviering bij gelegenheid van de uitvaart is gehouden op 29 juni in de kerk St. Jans’ Onthoofding in Zoeterwoude. Aansluitend is pastoor Van der Plas begraven in het nabij gelegen priestergraf.

Vroeg in de morgen van dinsdag 23 juli overleed in het Berchmanianum in Nijmegen, in de vrede van de Heer, Frits Wobbe, priester in de Sociëteit van Jezus geboren op 1 juni 1936 in Heerlen. Frits Wobbe trad op 7 september 1956 in de jezuïetenorde en werd op 16 mei 1970 priester gewijd. Hij werkte van 1974 tot 2003 als catecheet en schoolpastor aan het Stanislascollege in Delft en assisteerde regelmatig in de parochies van Delft, Schipluiden en Maasland. Ook daarna tot 2010 kwam hij eens in de maand naar Delft om te assisteren. Van 2003 tot 2009 was hij overste van het kloosterbejaardenoord Berchmanianum in Nijmegen. De eucharistie ten afscheid van Frits Wobbe is gevierd op zaterdag 27 juli, waarna pater Wobbe is begraven op het kerkhof Jonkerbos in Nijmegen. Begin september zal er in de Stanislaskapel in Delft een herdenkingplechtigheid voor hem worden gehouden.

Vanaf 12 juli tot en met 1 september Hemelse Klanken in het Prinsenhof Vanaf 12 juli komen er Hemelse klanken uit Museum Het Prinsenhof. In samenwerking met de Stichting Kerkelijk Erfgoed Delft en het Delft Chamber Music Festival organiseert het de tentoonstelling “Hemelse Klanken. Muziek en erediensten in de Delftse kerken”. De tentoonstelling sluit aan op het thema van het Delft Chamber Music Festival 2013, “I believe”. De tentoonstelling toont unieke voorwerpen van katholieke en protestantse Delftse kerken en uit de collectie van Museum Het Prinsenhof. Geniet van de hemelse klanken en ontdek tegelijkertijd de verschillen tussen de protestantse en katholieke erediensten en muziekstukken, zoals het katholieke “Ave Maria” en het Lutherse “Een vaste burcht is onze God”. Muziek en religie zijn nauw met elkaar verbonden. Historisch gezien hebben invloeden vanuit de kerk en het hof de ontwikkelingen in de muziek grotendeels bepaald. Een mooie aansluiting met het Delft Chamber Music Festival. Dat ook dit jaar weer plaatsvindt in en om Museum Het Prinsenhof. Topmusici uit alle hoeken van de wereld komen in de zomer op uitnodiging van artistiek leider Liza Ferschtman tien dagen lang naar Delft om met elkaar bijzondere en unieke programma’s uit te voeren. Ferschtman wil voor dit festival religie vertalen in muzikale vorm en het die boodschap meegeven waar het allemaal vooral om draait: geloven! Informatie: www.prinsenhof-delft.nl Dinsdag 17 september Startavond Alpha -cursus Komend najaar organiseert de Lambertusparochie in Rotterdam-Kralingen een Alpha-cursus. Dat is een basiscursus om kennis te maken met het christelijk geloof. In de Lambertusparochie gebeurt dit in een rooms katholieke context. In tien avonden en een hele zaterdag worden thema’s behandeld als “Wie is Jezus?” en “Wat is bidden?”. De avonden beginnen met een warme maaltijd. Verder vertelt een gastspreker over het thema en wordt daarover in kleine groepjes nagedacht. De cursus staat open voor ieder die geïnteresseerd is in het christelijk geloof, die er nog niet veel van weet of bij wie de kennis wat is weggezakt en deze weer wil opfrissen. Tijd: 19.00 uur Aanmelden: 010 - 4123690 of via een formulier op www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Eeuwige professie Op zaterdag 14 september zal zuster Maria Nadiya Beznadiynych Rozak SSVM haar eeuwige professie afleggen. Dit zal gebeuren in de basiliek H. Liduina-OLV. Rozenkrans in Schiedam. Hoofdcelebrant van de plechtigheid is Mgr. Van den Hende. Aanvang 10.30 uur. Zuster Maria behoort tot de orde van de Dienaressen van de Heer en de Maagd van Matará (SSVM), ook bekendstaand als ΅de Blauwe zusters”, met huizen in Den Haag, Valkenburg, Heiloo en Brunssum.

Pater Bouman Eerder dit jaar meldde Tussenbeide u de paters die werkzaam zijn of zijn geweest in de pastoraal in het bisdom, en die dit jaar een jubileum vieren. In dat rijtje ontbrak het feest dat pater J.H.G. Bouman o.p. hoopt te vierien op 18 september, als hij herdenkt dat hij zestig jaar geleden zijn professie deed. Voor wie een felicitatie wil sturen: pater Bouman woont in Voorschoten, Veurseweg 3, 2251 AA.

Liduinabasiliek elke zaterdag open De Liduinabasiliek in Schiedam is tot eind oktober iedere zaterdag­ middag opengesteld. Tussen één en drie kunnen bezoekers in de kerk terecht om het interieur te bewonderen. Tijdens de openstelling wordt regelmatig het orgel bespeeld, is een verkoopstand met allerlei devotiona­ lia en geschenkartikelen te zoeken en zijn er desgevraagd rondleidingen.

Woensdag 9 oktober Impulsdag Jodendom De Katholieke Raad voor Kerk en Jodendom organiseert ter voorbereiding op de “Dag van het Jodendom 2014” een impulsdag in de synagoge van Zwolle. Het thema: “Uitweg uit de crisis – joodse en christelijke perspectieven”. Het programma bestaat uit inleidingen over de economische crisis, spiritualiteit en pastoraat; in workshops zullen deze thema’s worden verdiept. Tijd: 13.00 tot 17.00 uur Waar: Samuel Hirschstraat 8, Zwolle Kosten: € 32,50 Aanmelden: [email protected]

Schrijfwedstrijd over vertrouwen ‘Als we zo somber blijven, gaat het niet lukken. We moeten een beetje risico nemen en vertrouwen hebben’, sprak premier Mark Rutte eerder dit jaar bij de afsluiting van het sociaal akkoord. Hoon viel de premier ten deel. Wat nou vertrouwen? Toch niet in de politici, de banken, de euro!? De reactie op Rutte bewees het weer eens: er bestaat een diepe vertrouwenscrisis tussen burger en politiek. Dat beweren de opiniemakers in de media, tenminste. Maar hebben ze wel gelijk? Misschien ziet u het helemaal anders. En breekt u, tegen de waan van de dag in, een lans voor alles wat er in ons democratische bestel welbeschouwd wél goed gaat - maar veel te weinig aandacht krijgt. Het blad Volzin organiseert over dit thema een schrijfwedstrijd: ‘Heb vertrouwen!’ Meer info via www.volzin.nu.

Colofon Tussenbeide is de nieuws- en informatiekrant van het Bisdom Rotterdam. Het blad verschijnt onder verantwoordelijkheid van de afdeling Pers en Communicatie. Hoofdredactie: Francis Wout Redactie: Frits Vermeulen, Monique Meeussen, Willien van Wieringen, Ted Konings Jongerenredactie: Sander van Aarle, Emy Jansons-van Steekelenburg, Thom Oosterveer Aan dit nummer werkten verder mee: Marinus van den Berg (column), Nina Blanken, Walther Burgering, Henri Dingjan, Peter Dullaert, Ad van der Helm, Wim Hoefman, Ted van Luijk, Jan Maasen, Michael Machielse, Henk Schoot, Margrit Stijger, Adrie Stokman - Koeleman, Evelyne Verheggen, Martijn de Waal, Jolanda de Wolf, Jasper Zandvliet Redactie en abonnementenadministratie: Koningin Emmaplein 3, 3016 AA Rotterdam, Tel: 010 - 281 51 71, Fax: 010 - 436 71 90 E: [email protected] I: www.bisdomrotterdam.nl Postgiro: 464304 Vormgeving: Halewijn NV, Halewijnlaan 92, B-2050 Antwerpen Fotografie: Ramon Mangold, Bart Maltha, Peter van Mulken, Thom Oosterveer, Ton Snepvangers, Jasper Zandvliet Drukkerij: Halewijn NV, Halewijnlaan 92, B-2050 Antwerpen Abonnementen: € 1,50 per jaar (voor parochies) € 10 per jaar (individueel abonnement incl. porto) Abonnementen kunnen elk gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij minimaal vier weken voor het verstrijken van de abonnementstermijn schriftelijk wordt opgezegd. Advertenties: Borgerpark Media Marion Polmans - Paus, Postbus 8027, 6060 AA Posterholt T: 0475 - 711 362 E: [email protected] I: www.borgerparkmedia.nl Overnemen: Artikelen uit Tussenbeide mogen met bronvermelding, vrij worden overgenomen in parochiebladen. Illustraties en foto’s mogen alleen worden gebruikt als vooraf toestemming is verleend door de redactie.

nummer 3 • 2013

15

jong!

De pagina Jong! wordt samengesteld door een jonge redactie, met Shirleni Blanken, Emy Jansons - van Steekelenburg, Thom Oosterveer, Sander van Aarle en Ted Konings.

M25 Rotterdam breidt uit Het gaat nu toch gebeuren: M25 Rotterdam wordt oecumenisch! Dat bete­ kent dat het een samenwerking wordt met andere kerken. De eerste vier jaar was M25 voornamelijk een katholiek project. Na de zomervakantie zullen jongeren uit de protestantse kerken mee gaan doen. Stichting Mara, dat M25 Rotterdam sinds 2009 ondersteunt, is hier­ voor gaan samenwerken met de protestants-christelijke stichting KSA/GCW. Erik Maan, consulent bij KSA/GCW, is druk bezig om kerken warm te krijgen om mee te gaan doen. Erik is zelf heilssoldaat en heeft ook een scoutingachtergrond. Ook neemt hij tijdens elke schoolvakantie kansarme kinderen mee op dagjes uit. Het was voor hem dus niet zo moeilijk om zich in te passen bij M25. Wie tips heeft voor hem, of wie jongeren kent die met hem in contact willen komen, kan zich melden via: [email protected]. We hopen uiteindelijk ook een instroom van jongeren te krijgen uit migranten­ kerken en samen te gaan werken met islamitische jongeren via Spior. Al met al wordt het weer een vernieuwend jaar voor M25 Rotterdam.

Vreugde en geluk in Rio - via Suriname De reis van de bisdommen Rotterdam en Breda naar de Wereldjongerendagen in Rio, toepas­ selijk getiteld Binding, had zijn start in Paramaribo. Toepasselijk, omdat sinds 2005 het bisdom Rotterdam samen met jongeren uit Suriname op weg is gegaan naar de Wereldjongerendagen. Dit jaar ontmoetten we dus de Surinaamse jongeren in hun eigen land. Ik heb ook prachtige dingen gezien in de natuur, bijzondere groepsgesprekken gehad en leerzame catecheses mee­ gemaakt. Mgr. Van den Hende sprak bijvoorbeeld uitvoerig over het doopsel. Hoe dat een geschenk is, waarbij je een nieuwe schepping wordt, verbonden met de Heer. Ik heb in Suriname geweldige dagen beleefd en heb bijna al mijn vrienden uit Suriname van 2005 en 2011 weer ontmoet, in een zelf georganiseerde reünie bij het slotfeest voor het vertrek naar Rio. Ondanks het feit dat er normaal gesproken een oceaan tussen ons ligt, was de binding nog sterk. De hereniging met mijn Surinaamse vrien­ den vond ik een hoogtepunt van het voorprogramma.

Plezier Dan, op 20 juli: op weg naar Rio. De plek waar ik de afgelopen twee jaar naartoe heb geleefd. Vanuit Suriname is dat toch wel een dag reizen, met vele keren overstappen, maar Rio was het dubbel en dwars waard. Zoals te verwachten werd het een enorm geloofsfeest. Vooral merkbaar in de grote getale jongeren om mij heen, maar ook in de warmte en vriendelijk­ heid van de Braziliaanse vrijwilligers en bij het parochiefeest op 22 juli. De parochianen van de buurt waar we ver­ bleven, hadden een feest georganiseerd om ons en de andere pelgrims in de buurt te verwelkomen. Dat feest was een ander hoogtepunt, niet in het minst vanwege de vrolijke christelijke muziek die werd gespeeld, op het ritme van de samba. Het deed me denken aan thuis. Aan de Antilliaanse vieringen waar ik

16

nummer 3 • 2013

aan deelneem. Zoveel vreugde, zo’n eenheid, gewoon lekker jezelf zijn en genieten van ons geloof en de mensen om je heen. De energie die ik daar voelde bewaar ik voor altijd in mijn hart en ik gebruik het om het plezier van ons geloof uit te stralen naar anderen. Hierna volgde het hoofdprogramma van de WJD. De catecheses, ook weer heel bijzonder. Alle sprekers waren zo inspirerend. Of het nou jongeren waren die een getuigenis gaven, of de bisschoppen of de paus zelf. Ieder die aan het woord was, gaf mij een goede bemoediging. Er waren soms momenten dat ik zelfs tranen voelde opkomen, zo geraakt werd ik. Een paus die zo hartelijk en vriendelijk is, alsof hij persoonlijk met je aan het praten is. Wij jongeren zijn helden in zijn ogen. Bisschoppen die je willen helpen om jou richting te geven in jouw geloof en opdracht (het thema van de WJD: maak leerlingen van alle volkeren). Een getuigenis van een vriendin, die in haar parochiegemeenschap na het overlijden van haar moeder, vele moeders erbij heeft gekregen. Ja, als je het zo bekijkt is het waar wat bisschop Mutsaerts zei. ‘Christenen zijn niet beter dan andere mensen, maar wel beter af.’

Gouwe handjes gezocht Gezocht: Rotterdamse jongeren die hun handen uit de mouwen willen steken. Deze gouwe handjes zijn onmisbaar op de bedevaart naar Lourdes die de parochies van Rotterdam organiseren. Naar verwachting zo’n driehonderd pelgrims arriveren op 28 september met vliegtuig, bus en speciaal ziekenvervoer in het Zuid-Franse stadje. Maar zonder mensen die rolstoelen duwen, kerkbanken rechtzetten, kleine verzorgende werkzaamheden doen en willen luisteren naar anderen, komt er van de bedevaart weinig terecht. Studenten, jonge verpleegkundigen, scholieren op maatschappelijke stage, zij zijn allemaal van harte uitgenodigd om een bijdrage te zijn. De organisatoren noemen de reis dan ook een bedevaart voor Rotterdammers, zieken en gezonden, een reis waar generaties en culturen elkaar begroeten en ontmoeten.

Meer informatie over de bedevaart naar Lourdes, of over die naar Banneux: 010 4116085. Naar het Belgische Banneux wordt in het weekend van 28 en 29 september een speciale jubileumbedevaart voor jongeren gehouden.

Jongeren in Banneux

Missie Na zo’n ervaring als de Wereldjongerendagen in Rio voel ik dat zeker. Het is niet altijd makkelijk om christen te zijn. Het is ook niet altijd makkelijk om jouw missie in het leven uit te voeren zoals Jezus dat van ons vraagt. Maar leven met de hoop in Christus, met God waar je altijd op terug kan vallen. Dat brengt ware vreugde en geluk. Dat zorgt ervoor dat ik met blijd­ schap Gods liefde kan verspreiden en als missionair aan de slag kan. Shirleni Blanken Meer over de WJD is te lezen op pagina 4 en 5. Voor wie alles nog eens terug wil beleven: www.mobielehelder.nl

Studentenleven De ontvangstweek, El-Cid, introductiedagen; het jaarlijkse fenomeen waarin jongeren kennismaken met hun nieuwe studentenstad kent vele namen. Een nieuwe periode in het leven van de jonge mensen breekt aan, een periode die vormend is voor een leven. Studiekeuze, op je zelf wonen, nieuwe vriendschappen, borrels en sport. Maar jongeren willen meer: ze zijn ook op zoek naar hun plek in de maatschappij en op zoek in hun relatie met God. In verschillende studentensteden zoeken katholieke jongeren elkaar op om deze weg met God te gaan. www.rkstudent.nl verbindt deze groepen met elkaar. Ga je nu studeren en wil je naast het algemene studentenleven ook uitzoeken wat geloven in je studententijd inhoudt? Kom dan op 19 augustus naar de seizoensopening van de RKJ Delft of kijk op www.jpleiden.nl of een van de andere website die via rkstudent.nl te vinden zijn.