ATELIER NIEUWS. november 2013

ATELIER NIEUWS

Blad van en voor De zondagsschilders november 2013

Redactie: Hennie Hooijer Frans Kramer Johanna de Wilde, eindredacteur

Telefoon ateliers 1e etage 020 - 6128928 3e etage 020 - 6128920

Lay out/pre-press: Zelies - Liesbet van der Zel Drukwerk Mediagigant Anderen: Jacques de By Joost van der Krogt Hans van Onna Joop Rooijers Foto’s Hennie Hooijer Marian van Bakel Nel Huurman Afbeelding omslag: Karina van Breemen Deadline februari nummer: 6 januari 2014

Bestuur Jim van Dijk, voorzitter 06 - 18 66 70 45 Henk Busscher, penningmeester 020 - 63 25 162 (rekeningnummer 4418083) Peter van Rossum, secretaris 020 - 68 31 174 Christa Kuilman, bestuurslid cursussen 0299 - 65 76 40 Vacature, bestuurslid evenementen Vacature, bestuurslid communicatie Ledenadministratie Rekeningnummer 6065271 t.n.v. Amsterdamse Vereniging De Zondagsschilders 1441 EA Purmerend Redactieadres Johanna de Wilde Redactie Ateliernieuws Geldersekade 101 1011 EM Amsterdam [email protected]

DE ZONDAGSSCHILDERS CENTRUM VOOR BEELDENDE KUNST

Geldersekade 101 1011 EM Amsterdam Tel. 020 - 6243933 [email protected] www.dezondagsschilders.nl Van de redactie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Van het bestuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Mijn schildergeschiedenis: Karina van Breemen. . . . . . . . . . . . . . . . 7 Gedeeltelijk afscheid Jacques de By . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 “De Zondagsschilders, een geweldig goede vereniging!”, Joop Rooijers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 “Wat heb ik veel van jullie geleerd”, Joost van der Krogt . . . . . . . . . 11 Zomerstop Activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

78e jaargang nr. 4 november 2013

Colofon

INHOUD

Aan dit nummer werkten mee:

Het Zomeratelier - tekenen en schilderen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Kunst aan ’t IJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Workshop tuinbeeld maken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 Dam tot dam loop: sport en kunst verbroederd . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Gezien: Kokoschka in Boijmans Van Beuningen. . . . . . . . . . . . . . . 24 Gezien: Kindertekeningen Jeroen Krabbé in de Fundatie in Zwolle .27 “Het portret”: Aukje Stokkink. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

ATELIERNIEUWS is nu ook in PDF-bestand te downloaden van de vernieuwde WEBSITE www.dezondagsschilders.nl 2

Allerhande. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Winterstop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Schoonmaakdag vrijdag 3 januari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Lezingen, Portretsessies en Inloopateliers op zondag. . . . . . . . . . 30 Kunst & Koffie; 8 december De Hermitage; Gauguin, Bonnard, Denis. 30 Portretsessie bekende Amsterdammer (vooraf aanmelden). . . . 31 Inloopatelier Beeldhouwen, Schilderen en Grafiek . . . . . . . . . . . 31 Prikbord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Agenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Nieuwe cursussen voorjaar 2014. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 3

Van de

Van het

redactie

bestuur

Het Ateliernieuws heeft een aanmaaktijd van een maand. Als alle kopij binnen is, heb ik een aantal dagen nodig voor de eindredactie. Ik vlooi de teksten door op helderheid en correctheid –taalfouten moeten eruit evenals spellingsfouten- orden de foto’s, die bij de onderwerpen horen en stuur het hele pakket naar onze lay-out vrouw, Liesbet van der Zel. Ook zij heeft enige dagen nodig om het geheel op de gewenste manier in het blad te krijgen. Als ze daarmee klaar is, bekijken we het resultaat samen nog een keer en soms moet er dan iets gewijzigd of zelfs verwijderd, als de ruimte beperkter blijkt dan gedacht. Maar als alles er naar behoren en tevredenheid in staat, gaat het pakket naar de drukker. Niet als postpakket natuurlijk, dat begrijpt u, maar als pdf-bestand per e-mail. De drukker heeft daarna twee weken nodig (tien werkdagen) om het blad te drukken en naar de Gelderse kade te sturen. Daar verzorgt Ria Klop met een aantal vrijwilligers tenslotte de verzending van het blad naar alle leden. Dat het hele proces zo lang neemt is wel eens lastig en jammer. Activiteiten die eigenlijk verslagen zouden moeten worden meteen nadat ze hebben plaatsgevonden, kunnen slechts verschillende maanden later aan de orde komen, als er lang weer andere dingen spelen. Het wil dan wel voorkomen, dat je iets vergeet te vermelden (dat gebeurde met de schilderdag in Enkhuizen) of te laat bent met een of andere aankondiging. Gelukkig is er nu de Nieuwsbrief voor dringende en acute aangelegenheden, maar niet iedereen kan die ontvangen. Je moet daarvoor op internet zitten. Voor dit nummer betekent het bovenstaande dat we aandacht besteden aan verschillende activiteiten die plaatsvonden gedurende de zomerstop. Dit omdat er in het vorige nummer, dat eind augustus uitkwam geen ruimte voor was of omdat die activiteiten nog bezig waren bij het in elkaar zetten. Daarnaast zijn er de gebruikelijke rubrieken. In ‘Mijn schildergeschiedenis’ is Karina van Breemen aan het woord en in ‘Gezien’ schrijft Frans Kramer over zijn bewondering voor Kokoschka.

Er zijn en komen verschillende vacatures binnen het bestuur. De voorzitter, Jim van Dijk, heeft te kennen gegeven dat hij in maart 2014, na de Algemene Vergadering, niet meer herkiesbaar zal zijn. Datzelfde geldt voor de penningmeester, Henk Busscher. Beiden hebben dit vroegtijdig gemeld, zodat er voldoende tijd zal zijn om een nieuwe voorzitter en een nieuwe penningmeester te zoeken en deze in te werken. Verder heeft recent het bestuurslid communicatie, Anna Stunova, om persoonlijke redenen haar bestuurstaak neergelegd. Een aantal goede initiatieven de publiciteit en communicatie betreffende, die door haar werden genomen, zullen nu weer op verdere uitwerking moeten wachten. Het bestuur doet een dringend beroep op u, als lid van onze vereniging om, zo mogelijk binnen ons ledenbestand, op zoek te gaan naar kandidaten voor deze drie vacatures. Kandidaten kunnen worden doorgegeven aan de secretaris Peter van Rossum ([email protected]). Het bestuur heeft Thea de Haan-Tetteroo bereid gevonden om voorzitter te worden van de jubileumcommissie voor het 80-jarig bestaan van onze vereniging. De commissie heeft de vrije hand gekregen om ideeën te ontwikkelen en uit te werken. Het bestuur heeft een beperkt budget beschikbaar gesteld, maar gaat er van uit dat de commissie zelf ook voor inkomsten zorgt via het vragen van entree, boekverkoop en het verwerven van subsidies uit fondsen. Jim van Dijk

Johanna de Wilde

4

5

Van der Linde: voor kunstenaars van elk formaat. Vele kunstschilders genieten dagelijks bij van der Linde. Zij vinden daar wat ze zoeken of worden verrast door wat ze nog niet zochten.

Onder professionals en amateurs is van der Linde’s assortiment en kleurenrijkdom inmiddels legendarisch. In de winkel van meer dan 300 m2, het inlijstatelier en de showroom in Weesp vindt u vrijwel alle materialen voor de beeldende kunst. Op vertoon van uw pas ontvangen de Zondagsschilders 20% korting op alle materialen. (aanbiedingen uitgezonderd). Bovendien heeft van der Linde dankzij een scherp inkoopbeleid regelmatig interessante aanbiedingen. En vanaf z125,– wordt uw aankoop gratis bezorgd in Amsterdam. Door deskundig advies aan amateur en professional heeft van der Linde door de jaren een vaste klantenkring opgebouwd. Ook nu staan gekwalificeerde medewerkers zes dagen per week voor u klaar met advies en ondersteuning.

van der linde Materialen voor de beeldend kunstenaar Rozengracht 36-38, 1016 NC Amsterdam | T 020-62 42 791 [email protected] | www.vanderlindewebshop.com

6

Een gewone Zondagsschilder die eigenlijk niets bijzonders te vertellen heeft, zo stelt Karina van Breemen zichzelf voor. En dat komt goed uit, daar is deze rubriek tenslotte voor bedoeld: om te laten zien wie de Zondagsschilders nou eigenlijk zijn. Aan een opgebroken plantsoen in Diemen woont deze struise, van oorsprong Brabantse vrouw in een flat met een koperen naamplaatje. Haar stem valt op, hoog en laag tegelijk, heesheid en haast hoor ik er ook in. Als je binnen bent in haar huis dan zie je aan de voorkant een schoolplein en bomen, en aan de achterkant water en bomen, met in het midden een mooie treurwilg. Hier houdt zij van: school, groen en water. Maar daarover later. Eerst maar eens horen wat zij doet bij de Zondagsschilders. Leren tekenen en schilderen Karina heeft altijd een druk leven gehad, maar in 1989 of iets later ging zij ‘met de VUT’ en had opeens heel veel tijd over. Een vriendin zei: ga mee naar Artis, daar kun je leren tekenen. Zo kwam ze bij de groep van Marcella Sieger. Daar leerde zij eerst hoe ze een potlood moest vasthouden om te schetsen. En een penseel om te aquarelleren. Maar wat ze hier vooral geleerd heeft is kijken, “want die beesten zitten nooit stil”. Tien jaar was zij bij Marcella, toen besloot zij om naar Jan Frenken te gaan. Daar tekent zij nog steeds, maar ze schildert nu ook met acryl, vooral stillevens. Thuis tekent zij weinig, maakt alleen haar kerstkaarten zelf. Maar op vakantie neemt zij altijd haar schetsboekje mee en een paar fineliners, of een potlood en wat viltstiften Zij tekent klein en vrij snel, sommige schetsen zijn heel fijn uitgewerkt, andere zijn grover, maar in een kwartier is zo’n tekening wel klaar. Verschillende boekjes heeft zij al vol getekend. “Als je iets getekend hebt”, zegt ze, “dan heb je het precies gezien. We zijn dit jaar op een plek teruggeweest met bomen die wat verder waren uitgelopen dan destijds, maar ik herkende precies de boom die ik jaren terug had getekend. Zo kwam ik ook eens terug op een plek en ik zei: er is hier iets veranderd. Daar bleek iets te zijn bijgebouwd.” 7

Leren abstraheren Karina heeft ondertussen al zoveel realistische pentekeningen gemaakt, dat zij nu vaak denkt: alweer zo’n huisje, weer zo’n boom. Ze wil iets anders. “Ik probeer nu te abstraheren en dat is veel moeilijker dan gewoon iets natekenen. Het moeilijkst is om dingen weg te laten. Het moet iets zijn, een sfeer of een landschap, en dan ben ik geneigd om er toch weer een huisje in te zetten. Dat moet eigenlijk niet, maar zo werkt dat. Het is spannend om weer iets nieuws te leren.” Haar voorbeeld is Kees van Aalst. In Amstelveen heeft zij een paar jaar les gehad van hem. “Dat waren goede lessen, hij deed voor hoe je lucht of water kon schilderen, en zo kreeg je ideeën hoe je het moest aanpakken. Stap voor stap hielp hij je ontwikkelen. Zijn boekje ‘Abstraheren kun je leren’ is een soort studieboek voor abstract schilderen”. Ze laat me een aquarel zien in verschillende blauwtinten, met inkt bewerkt. “Kijk, zulke dingen vind ik prachtig, die schitterende kleuren, en dat het nergens op hoeft te lijken.” Maar niet alles is mooi, het is moeilijk te omschrijven waar het in zit dat het ene werk wel aanspreekt en het andere niet. Op les probeert zij wel eens te abstraheren, maar soms komt er niks van terecht. “Op die manier heb je nog wat om naar te streven.” Inspiratie doet zij ook op in musea. Zij kijkt nu anders naar schilderijen, let meer op techniek en vlakverdeling. “Bij Van Gogh bijvoorbeeld klopt er vaak niks van, maar het is toch mooi om te zien.” Aquarellen zie je weinig in de grote musea, vindt ze. En dat is volgens haar niet omdat ze verbleken. Want met gedestilleerd water blijven de kleuren goed. School Karina kan zich niet herinneren dat zij als kind veel heeft getekend. Op de lagere school moest je voorbeelden natekenen, vrije expressie was er niet bij. In de oorlog zat zij op de middelbare school. Toen was er bijna geen papier te krijgen, dus getekend werd er niet. Maar ook toen zij zelf voor de klas stond gebeurde dat bijna nooit. “Ik was helemaal geen tekenaar, we gaven wel handvaardigheid, maar dat was meer plakken en knippen en kleien. Tekenen liet ik vaak doen door een assistente. Nu vind ik het heerlijk om te doen”. Karina gaf les in het Speciaal Onderwijs, aan slechthorende en dove kinderen. De kinderen woonden thuis en kwamen met busjes uit de hele provincie. 8

“Je moet zorgen dat er rust in de klas is,”zegt ze, “ dan is het heel fijn werk. Ik heb verschillende combinatieklassen gehad, met kinderen van klein tot groot. Het waren kleine groepen en je zorgde dat ze een beetje bij elkaar pasten. Het werd steeds zwaarder toen de lichte slechthorenden een gehoorapparaat kregen en naar het gewone onderwijs gingen. Je had ook kinderen die debiel waren of motorisch gestoord of die andere handicaps erbij hadden. Maar ik heb het lesgeven altijd heerlijk gevonden.” Verliefd op een bootje Er is nog iets waar zij veel plezier aan heeft beleefd. “Mijn ouders waren gestorven en ik kreeg een erfenis. Toen zei mijn dochter: je houdt zo van varen, waarom koop je niet zelf een boot? Het was dus niet eens mijn eigen idee. Wij gingen kijken op de Hiswa en daar lag een mooie houten sloep. Ik was er helemaal verliefd op. Die kon je na laten bouwen en aanpassen aan je eigen wensen. De hele erfenis is er aan opgegaan. Ik heb ook vaarlessen genomen, dat hoeft tegenwoordig niet meer, nu moet je alleen een boekje bij je hebben waar alles instaat”. Zo’n 30 jaar heeft zij met haar eigen bootje gevaren, soms alleen, maar vaak nam zij iemand mee voor de gezelligheid. Haar motorbootje had ook een mast voor een steunzeil, voor als je op groot water ging varen, maar dat deed zij de laatste jaren niet meer. Lange tochten maakte ze in de vakanties, meestal in Nederland. Groningen vond zij de mooiste provincie om door te varen. Friesland was ook mooi, vertelt ze, maar daar stond het water hoger. In Groningen lag je dieper, waardoor je meer beschutting had. Eén keer is zij de Maas op gevaren tot aan de Franse grens. Dat kon omdat er veel sluizen in de rivier zaten, anders was het te moeilijk geweest om tegen de stroom op te varen. Het bootje lag vroeger in Loosdrecht, maar de laatste jaren in Blokzijl, bij de Weerribben, een prachtig natuurgebied. Groningen was van daaruit dichterbij. Onderweg hield Karina altijd logboeken bij met foto’s. De laatste jaren maakte ze veel tekeningen onderweg. Maar haar eigen bootje heeft zij nooit getekend. 9

Twee hobby’s komen samen Bij de Zondagsschilders heeft Karina het erg naar haar zin. “Niet alleen het schilderen, maar het zijn ook de mensen die je er ontmoet. Vóór de les gaan we elke week lunchen bij Stevens, Adri, Paula en ik. ‘s Zomers zijn we verschillende keren met Jan Frenken mee geweest, een week buiten schilderen, elke dag op een ander plekje. Eén keer naar Frankrijk, daarna een paar keer naar een hotel/boerderij in België. Daar gaan we nog steeds met een klein groepje naar toe. Het is zo’n mooie omgeving.”. Met de Salonboot wilde Karina ook altijd graag mee. Maar haar hond meenemen ging niet. Dus moest ze wachten tot hij dood was. Vanaf 2000 kon zij mee. Toen zij enkele jaren geleden haar heup brak, was het varen met haar eigen bootje afgelopen. Maar op de Salonboot zit zij elk jaar weer te genieten en te tekenen op haar vaste plekje, haar vaarkaarten altijd binnen handbereik. Het is steeds weer boeiend om iemands verhaal te horen. Ook ‘gewone’ zondagsschilders hebben hun speciale geschiedenis, waardoor ze een eigen gezicht krijgen. Hennie Hooijer

Gedeeltelijk afscheid Jacques de By In verband met gezondheidsredenen ziet Jacques de By geen kans meer lessen te volgen. Hij schreef het volgende ten afscheid: Beste schildersvrienden, Hartelijk dank nog voor jullie lieve ansichtkaart vanaf de boot. Helaas moet ik tot mijn spijt concluderen dat ik door een lastige oogaandoening niet meer in staat ben om te schilderen en dus deel te nemen aan de lessen en schildersweken. Ik heb bijzonder genoten van alle deelnemers en de werkweken. Met als hoogtepunt de ontmoeting met Anna Dijkstra, waardoor wij nog 4 heel gelukkige jaren hebben mogen meemaken. Vooral door de boottochten heb ik gezien hoe mooi Nederland is. Ik hoop toch nog wel af en toe mijn gezicht te kunnen laten zien, daar ik wel gewoon lid blijf en het leuk vind jullie te ontmoeten. Met vriendelijke groet, Jacques de By 10

“De Zondagsschilders, een geweldig goede vereniging!” Na de viering van zijn 40-jarig jubileum als docent schreef Joop Rooijers een mailtje om te bedanken. Helaas raakte het zoek temidden van allerlei andere mails, maar bij het opruimen van de bestanden dook het weer op. We plaatsen het alsnog, met excuses! De Zondagsschilders, wat een geweldig goede vereniging, zo ervaar ik dit als docent! En ik denk ook dat ieder lid en deelnemer dit zo ervaart! Voor mij in het bijzonder geldt dit voor de dinsdagavond en de vrijdagochtend, die vrijwilligers, waar kom je dat nog tegen op zo’n manier? Veertig jaar maak ik dit mee, een beetje vervreemdend is dat wel, tijd is dan zo betrekkelijk. Ook nu nog ben ik met veel plezier aan de gang en zie het enthousiasme waarmee de mensen bezig zijn. Dat is voor mij een fantastische ervaring, een gevoel en motivatie om dit te kunnen doen. Dank jullie wel voor dit bijzondere, unieke jubileum van mijn 40-jarig docentschap! Wat was het een reuze gezellig en bijzonder feest wat ik van deze aardige, prettige en lieve mensen, inclusief het bestuur, heb gekregen! Dank jullie wel! Joop Rooijers, docent dinsdagavond en vrijdagochtend (portret/model).

“Wat heb ik veel van jullie geleerd” Op donderdag 4 september, de eerste les na de zomerstop, nam Joost van der Krogt afscheid als docente van de Zondagsschilders. Acht jaar lang verzorgde ze met plezier en enthousiasme de lessen aan de groep, maar die middag gaf ze het docentenstokje officieel over aan collega kunstenaar Nora Hooijer. Het afscheid werd gevierd na afloop van de les met hapjes en drankjes, die de groepsleden verzorgd hadden. Het bestuur kwam daar met bloemen en voorzitter Jim van Dijk sprak een zeer welgemeend dankwoord en overhandigde een cadeaubon. In een persoonlijke brief verwoordt Joost de gedachten en wensen, die zij haar groep en de Zondagsschilders ten afscheid wil meegeven. “En daar stond ik met een mooie bos bloemen, cadeaubonnen, allemaal lieve mensen om me heen, een afscheidswoordje van Jim en ik kon geen woorden meer vinden. Ze waren gewoon op, de woorden. Zelfs geen gestamel. Waar ik in de lessen nooit met mijn mond vol tanden stond, viel het nu stil. Op de laatste donderdagmiddag voor de zomervakantie, wist ik wél wat ik wilde zeggen. Het belangrijkste voor mij in het afscheidswoordje dat ik toen hield, geldt nog steeds: “Lieve cursisten, wat heb ik veel van jullie geleerd. Het enthousiasme waarmee jullie elke les met het stilleven aan de slag gingen, was voor mij steeds weer een verrassing. 11

Of dit nou “een mooi stilleven” was, “lekker om te tekenen” of “ wat heb je nou toch neergezet!” Niet zeuren maar doen. “We proberen er gewoon iets van te maken” was het motto. Het opzetten van het stilleven werd op een gegeven moment een gezamenlijk werk. Sommigen van jullie namen dingen van thuis mee of bemoeiden zich met de ordening van de voorwerpen, de lichtval, of met de achtergrond. Zo raakten jullie steeds meer betrokken bij de les en werd die “jullie ding”. Dat ik knopen doorhakte en de uiteindelijke beslissingen nam, werd als vanzelfsprekend geaccepteerd. Als het maar met plezier gebeurde. En zo was het ook. Dat heeft mijn lesgeven zo prettig gemaakt: er was altijd een positieve stemming. Maar tegelijk was iedereen ook bloedserieus! Een doodstille werksfeer. Wat ik heel prettig en opvallend vond is de afwezigheid van jaloezie. Jullie gunnen elkaar een mooi werkstuk, vooruitgang. Dat wordt ook geuit. Complimenten en bewondering. Er is nieuwsgierigheid naar elkaars werk. In de pauze en na de les. Kenmerkend voor de sfeer in de lessen waren de groepswerkstukken. ‘Tulpen uit Amsterdam’, ‘Taart voor 75 jaar Zondagsschilders’, ‘Waaggebouw’ ( helaas spoorloos verdwenen!) en tenslotte ‘Stilleven met flessen’. Wat hebben we met elkaar daar veel plezier aan beleefd! En wat stond het laatste werk mooi op het altaar in de M&A kerk! We waren trots als een pauw! Ik heb gekozen voor meer ruimte in mijn atelier. Het was een moeilijk besluit. Maar de vooruitgang in het tekenen en schilderen van het stilleven, die ik bij ieder van jullie heb gezien, maakt het voor mij wat gemakkelijker om los te laten. Ook het feit dat Nora Hooijer het stokje heeft overgenomen, geeft mij een gerust gevoel. Ik blijf lid van de Zondagsschilders, dus het afscheid is niet definitief. We zullen elkaar zeker bij gelegenheid weer ontmoeten! Lieve allemaal. Ik dank jullie nogmaals. Het zijn mooie donderdagmiddagen geweest! En op z’n Zaans zeg ik: ik wens jullie mét Nora nog heel veel van ‘zuks’ toe! Tenslotte wil ik hierbij het bestuur en ook het grote leger van vrijwilligers hartelijk bedanken! Ik voelde me als docente erg gewaardeerd en gerespecteerd! Altijd stond men klaar als ik hulp vroeg. De schone keuken, de steeds weer opnieuw opgeruimde ‘lappenkast’, de versgevulde administratiemappen, de goed georganiseerde exposities en andere activiteiten. Ik kreeg soms het idee dat er honderd kleine kaboutertjes stiekem aan het werk waren geweest. Ik ben tien jaar voorzitter geweest van De Onafhankelijken. Ik weet hoe omvangrijk en complex een dergelijke organisatie kan zijn. Hierbij een diepe buiging!” Joost van der Krogt

12

13

Zomerstop Activiteiten Gedurende de zomerstop, die voor velen alweer bijna uit het geheugen zal zijn, vonden er een aantal activiteiten plaats die alsnog de moeite van het vermelden waard zijn. Ze konden in het vorige Ateliernieuws niet geplaatst worden omdat ze nog bezig waren terwijl de deadline voor het inleveren van kopij verstreken was of omdat er geen ruimte meer voor was. Dat laatste overkwam het artikeltje van Hans van Onna, dat hij geschreven had over de woensdagen, waarop er op de 3e etage in het atelier geschilderd werd. Hij was een van de regelmatige deelnemers, mét zijn kleinzoon, die hij af en toe mee nam. Ook was er de buitenschilderdag in Enkhuizen, waarover ons een kort verslag bereikte, maar waar helaas deze keer geen ruimte meer voor was om te plaatsen. Behalve de gebruikelijke werkweken op boot en in het hotel vond er de afgelopen zomer ook een ander soort werkweek plaats: schilderen in het havengebied, bij de NDSM in de buurt. Deze werkweek was zo overtekend, dat nu al besloten is tot een herhaling volgend jaar. Redactielid Frans Kramer was er dit jaar bij en schrijft over zijn ervaringen. Docente Anneke de Witte gaf in augustus net als het jaar daarvoor een workshop ‘tuinbeeld maken’. Die workshop vond plaats in haar eigen atelier aan de van Diemenkade. Johanna de Wilde deed mee en schrijft erover.

Het Zomeratelier - tekenen en schilderen Gedurende de zomerstop was het atelier elke woensdag open van 10-00 tot 17.00 uur. Er vormde zich een leuk groepje van zo’n 20 mensen, dat vrijwel elke woensdag kwam.

Als je binnen komt moet je eerst langs Ria Klop om je 4 euro te betalen. Daarna kan je meteen aan de koffie. Ja, er wordt heel wat afgebabbeld, het is immers ook vakantietijd. Maar na een half uur is toch iedereen aan het werk. Er is geen docent aanwezig, wat niet betekent dat er minder serieus gewerkt wordt. Zo heb ik op een van de woensdagen eens langs al die ezels gelopen. Ik kan u zeggen dat hier de crème de la crème van de Zondagsschilders aanwezig is. Prachtig werk van Truus, is het nu een bungalow van Centre Parcs of een oude Romeinse villa? Echt heel mooi. En daar is Willem met zijn improvisatie van moderne kunst. Als hij aan het werk is, gaat hij steeds 10 meter verderop staan om het resultaat te bestuderen. Artiesten zijn het, stuk voor stuk, ja, alle 20! 14

Pauzekoekjes Regelmatig is er een pauze. Het leuke daarvan is dat je op de hoogte blijft van alle soorten koekjes die er te koop zijn. Men vertelt er ook bij hoeveel calorieën er in zitten. Je kunt dan zien dat sommige dames daar gewoon niet naar luisteren. Regelmatig gaat op zo’n woensdag de deurbel. Vaak zijn het leden die zich bedacht hebben en alsnog naar het atelier komen om te schilderen. Maar er zijn ook leden die gewoon een bezoekje brengen. Immers de koffie staat klaar en zij willen even weten of ze misschien niet iets missen... Om 3 uur in de middag wordt het onrustig. Schilderijen moeten nog afgemaakt worden en dan moeten de spullen weer opgeruimd. Dat laatste is een taak van ons allemaal. Tot slot controleert Ria Klop of de financiën kloppen en daarna gaat iedereen tevreden naar huis. Bent u nog nooit op een woensdag in de vakantie op het atelier geweest, doe het dan zeker volgend jaar!. Hans van Onna

Kunst aan ’t IJ

Teken- en schilderweek Begin september hingen in de vitrine tekeningen en schilderijen van havengezichten, scheepswerven, loodsen en industriële objecten. Deze waren het resultaat van een teken- en schilderweek op het NDSM-terrein in AmsterdamNoord eind juli en begin augustus. ’s Ochtends om kwart voor tien stapten de meeste van de ongeveer vijftien deelnemers op de pont achter het Centraal Station naar het oude industrieterrein aan de overkant van ’t IJ. Werden daar vroeger grote zeeschepen gebouwd, nu is het een bijzonder recreatiegebied geworden waar wonen, werken en cultuur een creatieve verbinding zijn aangegaan. In de oude loodsen van de NDSM-werf zijn allerlei kleine bedrijven gevestigd. Er liggen aan het water met prachtige uitzichten op de stad horecagelegenheden en ook de HEMA heeft daar haar hoofdkantoor. Oude gebouwen en scheepshellingen hebben er een monumentale status. Kortom, het is een terrein van gestructureerde rommeligheid, bij uitstek geschikt en inspirerend voor een teken- en schilderweek. Het is zeer de moeite waard om daar heen te gaan met een tekenplankje, een schetsboek, houtskool, conté, inkt, verf en penselen. En vergeet dan een krukje niet. De docent De cursus werd gegeven door Gerda van Bockxmeer. Gerda is kunstenares en docente. Haar opleiding heeft ze genoten aan de Rietveld Academie. De schilderdag begon met een inleiding in restaurant de IJ-kantine. Natuurlijk, je begint altijd met koffie en een praatje. We doen het immers voor ons plezier. 15

En het was een heel aardige groep. Ik zal in dit verslag hier verder niet op ingaan. Mijn doel is om de inhoud van de cursus te beschrijven en dat zal ik per dag doen. Dag één Het aardige was dat Gerda elke dag begon met een korte inleiding over een kunstenaar. Ze nam dan ook telkens een paar monografieën of andere kunstboeken mee. De eerste keer was dat een boek over de Rotterdamse kunstenaar Johan Mastenbroek (1875 – 1945), een logische keuze voor een eerste dag. Mastenbroek was een schilder van haven- en riviergezichten. Hij schilderde in een laat-impressionistische stijl. Met zijn luchten paste hij in de Hollandse traditie. Behalve Rotterdam heeft hij in zijn werk ook de Zuiderzeewerken en het werken aan de Afsluitdijk vastgelegd. Prachtige afbeeldingen stonden in het boek “De Dijk”. Het voorstel van Gerda was om die eerste dag kleine schetsjes te maken op één blad, bijvoorbeeld vier schetsjes. Het thema was de compositie. En als tip gaf ze mee dat het handig is om een oud diaraampje daarvoor te gebruiken. Belangrijke aanwijzingen waren het onderwerp nooit precies in het midden te plaatsen en te kijken naar afsnijdingen, die zeer interessant kunnen zijn. “En gebruik vooral conté krijt of potloden”, zei ze. Ze liet een mooi doosje art-set van Gioconda zien met krijtjes van Koh-i-noor Hardmuth. Per dag waren er twee evaluaties in de loods, die gewoon toegankelijk bleek. De eerste was voor de middagpauze en de tweede aan het eind. We schoven wat tafeltjes, die daar stonden, bij elkaar en we bekeken elkaars werk. Gerda was zeer positief in haar opmerkingen, maar gaf ook interessante tips. Het was aardig om te zien hoe verschillend ieder met lijnen en vlakken omging.

10 16

Dag twee De behandelde kunstenaar was dit keer de in januari 2013 overleden Belgische kunstenaar Roger Raveel (1921 – 2013), die net als Morandi zijn huis in het Vlaamse Machelen nabij Gent niet uitkwam. Waarom deze schilder? Het gaat om zijn experimenten met lijnen en vlakken. Of het spelen met perspectief en vlakken. Eigenlijk is Raveel een minimalist. Door harde en zachte lijnen in zijn werk te laten contrasteren, roept hij een bepaald gevoel op. Ook gebruikt hij weinig kleur in zijn werk. Vaak alleen in de achtergrond van de tekening in combinatie met lijnen en vlakken. Het is een spel en het thema vandaag is het beeldaspect ‘ritme’. Voor mij was dit verhaal aanleiding om maar onmiddellijk, al tijdens het praatje, de Russische onderzeeboot, die tegenover de IJ-kantine ligt, in minimalistische lijnen en één kleur in mijn schetsboekje, een dummy, vast te leggen. De tekening heet “lesje Raveel”. 17

Dag drie Dag drie begon met een verhaaltje over de oude werf van de NDSM. Er werd een fotoboek getoond met zwart-wit foto’s van de loodsen en de arbeiders. Het thema was vandaag ‘stofuitdrukking’. Gerda wees op de wanden van de loodsen, de roestige vlekken en de graffiti op de muren. Je kunt met een uitsnede ook een stukje als één wand zien. En bekijk dit als studieobject. Bestudeer door een kadertje een stukje van een wand en zie hoe prachtig het huidoppervlak is. Dag vier Ik had beloofd een boek over Willem Witsen (1860 – 1923) mee te nemen. Gerda had haar exemplaar van het Kunstschrift van Openbaar Kunstbezit uit 2003, dat geheel gewijd was aan deze Amsterdamse impressionist, uitgeleend. Deze kunstenaar was in zijn stadsgezichten een meester in het structureren van muren en wanden. En Gerda wees op de bruinige aardkleuren van kades in zijn werk. Zo kwamen we nog even terug op het thema ‘stofuitdrukking’. Maar vandaag ging het vooral om het werken met ritmes en de nadruk lag op het abstraheren in de te maken composities. Als voorbeeld werd de Nederlandse kunstenaar Toon Verhoef, geboren in 1946, genoemd. Deze kunstenaar past geheel bij de mogelijke onderwerpen in dit rommelige havengebied. Door zijn visie te bestuderen kun je wellicht tot meer composities komen die door hun abstractie heel spannend worden. De slotdag Vrijdag 2 augustus beloofde een zeer warme dag te worden. We hadden daarom besloten om een uurtje eerder te beginnen. Nu, dat bleek heel verstandig. Binnen blijven, d.w.z. in de loods, of een plek zoeken onder een afdak of zonnescherm was het devies. Geen kunstenaar dit keer, maar Joke Stoel had fotboeken meegenomen van haar vader die indertijd op de NDSM-werf werkte. De opdracht was om i.v.m. de hitte vele kleine schetsen te maken. In de schaduw van het HEMA-gebouw werden rond drie uur de werken bekeken, bewonderd en geëvalueerd. Daarna hebben we deze fantastische week afgesloten met koude dranken, vooral witte wijn en bier. Genoten en veel geleerd. Volgend jaar weer, zou ik zeggen. Frans Kramer 18

Workshop tuinbeeld maken Van Manke Krelis tot Toos Als ik op maandag 4 augustus aanbel bij het Veemgebouw, waar Anneke’s atelier is, ben ik min of meer gespannen én benieuwd. We gaan een tuinbeeld maken van mergelsteen, maar ik weet niet wat mergelsteen is en ook een idee voor een beeld heb ik niet. In het atelier zijn de drie andere deelnemers al gekomen: Hetty, Marion en Denise. Met Hetty heb ik een eerdere cursus van Anneke gevolgd, op het atelier meer dan een jaar geleden. Marion blijkt op de zaterdagmiddag bij Anneke lessen te volgen, voor Denise is alles nieuw. Anneke legt, terwijl we genieten van de door haar bereide lunch, uit wat de bedoeling is. Ze zal ons eerst een aantal beelden laten zien – in boeken en van foto’s op haar ipad – om er in te komen. Die beelden helpen misschien om een idee te krijgen wat we zelf willen maken en kunnen ook als voorbeeld dienen. Vervolgens gaan we een tekening maken van wat we willen en een model van klei. Pas als dat laatste goed is, kunnen we met de steen beginnen. Ze heeft een 5-tal brokken mergelsteen staan, waaruit we kunnen kiezen om ons beeld te maken. Het lijkt me erg ingewikkeld en bladerend door de boeken zie ik niet iets waarvan ik denk: dit ga ik maken. Marion heeft wel al een idee. Ze heeft een foto meegenomen van een bijna abstracte vrouwenfiguur, de heupen en borsten diagonaal aangebracht. Het is een sierlijk, fijnzinnig beeld. Denise en Hetty hebben meer moeite een keuze te maken uit wat ze zien, maar Hetty besluit tenslotte tot een vrouwenfiguur als een kariatide, (oorspronkelijk een pilaar in de vorm van een vrouw, waarop het dak van de tempel steunde). Denise wil een soort reliëf maken, maar ziet het nog niet echt voor zich. Pas als ik de kubusachtige steen zie, waarmee ik ga werken, denk ik aan het beeld achter het Centraal Station, vlak bij de pont, de hond die daar voor een huisje staat. Dat vind ik een kostelijk beeld en zoiets wil ik wel maken. Als ik dat opper, vertelt Denise tot mijn verbazing daar foto’s van gemaakt te hebben. Ze heeft ze op haar i-phone staan, een geweldige bof! De foto’s blijken van alle kanten genomen, zodat de contouren goed te zien zijn. Ik maak er schetsen van, die ik op een pilaar plak en ga dan aan de slag met klei om het model te maken. Het is het begin van 5 middagen keihard en uiterst geconcentreerd werken. 19

Kleihond De schetsen die ik in een vloek en een zucht gemaakt heb, helpen wel degelijk om het kleibeeld te formeren. Ik kan steeds even kijken en vergelijken voor verhoudingen en de richting van poten en kop en hoe het hondenbeest zit. Af en toe gluur ik ook naar mijn eigen hond, Lopje, die ik iedere dag meeneem. Ze is gelukkig welkom bij alle vier de dames, ze gedraagt zich braaf en stil. Ze zit precies zoals het beeld bij het station, constateer ik als ik daar weer een keer langs rijd. En haar oren zijn net zo lang. Iets van haar zit dus in mijn beeld. Mijn kleihondje komt die eerste middag af. Het heeft iets ontroerends, jongs. Denise zei: “Het is net zo’n puppy, dat op straat gaat zitten en niet verder wil.” Mergelsteen Mergelsteen is uiterst zachte steen. Hakken moet je liever niet doen, je slaat dan al gauw veel te veel weg. Je benadert zo’n steen met een rasp, groffe en fijne, waarmee je precies kunt sturen. Mijn brok mergel was een enorme kubus, even hoog als breed en diep. Er moest dus heel veel af- en weg geraspt, wilde er enig model in komen. Het raspen gaat gepaard met een enorme stofontwikkeling, die je neus, keel en ogen binnendringt. In een gesloten ruimte is dat behoorlijk benauwend. Het was dan ook een uitkomst dat het de dagen van de workshop prachtig weer was en we buiten konden werken. Iedere dag reden we onze spullen naar buiten. Er waren verrijdbare bokken, waarop de kleimodellen en onze stenen stonden, er ging een kist mee met instrumentarium en een met proviand. Dat alles zetten we achter het Veemgebouw aan de havenkant. Het was daar rustig, en we hadden een prachtig gezicht op het water en de bedrijvigheid van het IJ. Een enkele keer kwamen er toeristen langs of mensen die op de schepen die er lagen werkten of woonden. Vaak stonden ze even stil en keken naar ons werk en hoe we bezig waren. Sommigen maakten foto’s en gaven complimenten. Eén dag regende het. Toen verbouwden we de enorme hal beneden voor ons gebruik, zodat we toch tamelijk onbekommerd door stof konden werken.

Neem een abonnement voor slechts € 27,50 per jaar. Alleen voor De Zondagsschilders Aanmelden bij de ledenadministratie 020-6243933 Kijk ook op de website www.paletmagazine.nl

20

Manke Krelis Er was een nacht dat ik wakker lag van mijn beeld. Het was bedorven, van een van de voorpoten had ik veel te veel weggehaald, het kon niet meer goed komen. “Welnee,”zei Anneke de dag daarop, “dat komt wel goed. Ik denk eigenlijk dat juist die andere poot te dik is. De vorm moet anders.” Ze pakte een potlood en tekende de lijnen waarlangs ik de poten kon vormgeven. “Kijk, zo moet je doen! Van beneden naar boven werken met de ronding naar binnen.” Ze deed het voor met een smal raspje, dat de vorm van een zeer smal kammetje had en gaf toen het instrument aan mij. Na een poosje ging ik op een afstand staan en zag het effect: het beeld zag er een stuk beter uit, al vond ik het nog steeds een beetje ‘Manke Krelis’. Iedere dag, bij het opnieuw zien van het beeld, zag ik nieuwe mankementen, dingen die nodig anders moesten. De rug was te breed, hij leek wel een olifant; de oren waren te dik en bovendien zo ongelijk; de achterpoten zaten zo mal in elkaar gedrukt. Iedere dag hielp Anneke oplossingen aan te dragen en wees ze hoe ik verder kon. Lijnen werden getekend: dit kan nog weg en daar moet je iets wegraspen 21

Dam tot dam loop: sport en kunst verbroederd zondag 22 september

en van de rug kan een gedeelte weggezaagd. Dan voegde ze de daad bij het woord en begon te zagen. Aan het eind van de dag zag ik met voldoening: Manke Krelis was weer minder mank geworden. Laatste dag De laatste dag brak aan. De beelden zouden klaar moeten zijn. Anneke bracht waterglas mee om ze mee in te kwasten. Waterglas zou ze sterker maken en resistent tegen weer en wind. Marion en Denise waren zo ver. Hoe hun proces was verlopen is mij grotendeels ontgaan, ik was te zeer in mijn eigen beeld verdiept. Af en toe had ik alleen vaag opgevangen hoe Anneke ook hen aanwijzingen gaf en aan het eind van de dag, als we al ons werk naast elkaar zetten en nog eens bekeken, had ik gezien hoe ver ze al waren en hoe mooi hun beelden werden. Vrijdagmiddag waren zij dus klaar en konden het met waterglas bewerken. Hetty en ik waren enigszins jaloers, ons beeld was niet klaar, we zouden eigenlijk nog een middag nodig hebben. Hetty was teleurgesteld, dat het niet gelukt was. Ze had gehoopt het mee te kunnen nemen. Dat dit niet ging, weet ze aan het moeilijke onderwerp dat ze gekozen had – “al die rondingen” – en dat ze “gewoon niet zo lekker gewerkt had deze keer”. Anneke bood ons aan nog een middag te komen om het beeld af te maken. Dat was een opluchting, ik wilde dat dolgraag en ook Hetty vond dat fijn. Zo stonden we drie weken later weer aan de waterkant achter het Veemgebouw met ons werk en die middag konden we het voltooien. Terwijl ik Manke Krelis met waterglas bewerkte, bedacht ik me dat die naam niet meer klopte. Mijn hond was niet meer mank en bovendien meer een meisje. En tegen Anneke zei ik: “Toos, zo heet ze!” Johanna de Wilde 22

Henk Veen, wel bekend van het Henk Veen Kunstenplein, organisator van de jaarlijkse schilderevenementen op het Rembrandtplein en in de Keukenhof, organiseerde dit jaar voor het eerst een schilderevenement tijdens de Dam tot Dam loop. Kunstenaars, professionals en amateurs, werden uitgenodigd de renners te vereeuwigen op het doek. Wie zich opgaf diende zich te melden in de Molenwijk in Amsterdam Noord op zondagochtend 22 september om 11.00u. Hij of zij kreeg daar dan een schilderdoek van 60 bij 80 cm. en kon vervolgens een plek langs de route uitzoeken vanwaar je een goed zicht had. Men had dan tot 16.00u. de tijd om een prachtig werk te maken. Een jury, bestaande uit Simone Richardson, directeur le Champignon en Rob Post, stadsdeelvoorzitter Noord en last but not least Henk Veen zelf, zou de werken beoordelen en de winnaars kiezen. Prijzen werden beschikbaar gesteld door le Champignon, hoofdsponsor van het evenement. Alle werken hingen gedurende twee weken in het stadsdeelcentrum en waren daar te bezichtigen. Bezoekers konden hun een stem uitbrengen op de schilderijen die zij verkozen. Dat telde mee bij de uiteindelijke keus van de prijswinnaars. Veel mensen brachten hun stem uit, zodat je dit evenement, waarbij sport gekoppeld werd aan kunst en cultuur, bepaald geslaagd kunt noemen. Een en ander werd opgezet met het oog op 2014, het jaar waarin de Dam tot Dam loop voor de 30-ste maal plaatsvindt. Ter gelegenheid van dat jubileum wordt een kalender uitgegeven met de mooiste beelden van de loop. Binnen onze vereniging werd dit evenement vrij laat bekend, maar toch waren er Zondagsschilders die meededen. Daaronder Nel Huurman, die notabene een van de zes winnaars was! Ze komt dus in genoemde kalender, althans haar schilderij. “Het was een leuk evenement,” vertelt ze desgevraagd voor de telefoon.“We hadden een heel mooie plek, daar in de Molenwijk, konden alles en iedereen goed zien.” Hoeveel mensen meededen, weet ze niet. Veel zondagsschilders in ieder geval niet. De prijzen werden op 11 oktober bekend gemaakt in het Stadsdeelhuis in Amsterdam Noord. Nel had de 5e prijs. Van harte gefeliciteerd, Nel! Johanna de Wilde 23

Gezien Kokoschka in Boijmans Van Beuningen De “Mandril” van Oskar Kokoschka in het museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam vind ik een van de mooiste expressionistische schilderijen in Nederlandse verzamelingen, een meesterwerk. Het is aangeschaft in 1960 door de toenmalige directeur van dit museum, Ebbinge Wubben. Het is een olieverfschilderij van 127 bij 102 cm, geschilderd in 1926 in de Londense Zoo. Het is een fascinerend bruut monster, deze mandril. Het verhaal gaat dat Kokoschka ’s ochtends vroeg al naar de dierentuin ging om te schilderen, voordat het publiek werd toegelaten. Kokoschka schilderde dieren zoals hij ook mensen portretteerde. Het innerlijk, daar gaat het hem om. In het Boijmans hangt nog een schilderij van Kokoschka, een dubbelportret van een typograaf en een uitgever uit 1919. Het bezit van deze twee schilderijen is de aanleiding geweest om een overzichtstentoonstelling te houden, die nog tot en met 19 januari 2014 te bezichtigen valt. Ga die zien, want hij is de moeite waard. Ik had nog slechts één mogelijkheid om mijn vrije reis bij het spoor op te maken. Dus belde ik een vriend om naar Rotterdam te gaan. Kokoschka stond nummer één op mijn lijstje van te bezoeken exposities. Kokoschka is een schilder van mensen en dieren. Hij is één van de belangrijkste portrettisten van de 20e eeuw. Dat is dan ook het thema van de tentoonstelling, de nadruk ligt op het portret. Op dat gebied is het inderdaad een overzichtstentoonstelling, maar de vibrerende landschappen en stadsgezichten, waarom Kokoschka ook bekend was, ontbreken. Kokoschka was bijvoorbeeld in 1925 in Amsterdam en hij heeft daar vanuit zijn hotel enkele prachtige gezichten op de Kloveniersburgwal geschilderd. Wie was Kokoschka Kokoschka werd in 1886 geboren in een plaatsje bij Wenen en hij bleek een tekentalent. Zo werd hij leerling van de ‘Kunstgewerbeschule’ in Wenen. In 1907 sloot hij zich aan bij de ‘Wiener Werkstätten’, een coöperatieve werkgemeenschap voor kunst en kunstnijverheid. Hij kwam in aanraking met de avant-garde uit de smeltkroes van het fin-de-siècle in Wenen. Het is de tijd van archi24

tect Adolf Loos, de schilder Gustav Klimt en de psychoanalyticus Sigmund Freud. De eerste tekeningen en ontwerpen van Kokoschka pasten nog in de decoratieve stijl van Klimt en van de ‘art nouveau’. Hij raakte bevriend met de architect Adolf Loos, de man die versieringen aan gebouwen ‘misdadig’ vond, en hij maakte een prachtig portret van hem. Kokoschka ging later naar Berlijn en maakte daar kennis met het expressionisme van Die Brücke. Hij werd daar zeer door beïnvloed en hoort dan ook bij de grote expressionisten van de 20e eeuw. Kokoschka inspireerde op zijn beurt Egon Schiele. Portretten In de inleiding schreef ik al dat het bij Kokoschka gaat om het innerlijk. Hij wilde door de oppervlakte heenkijken. Zijn portretten zijn dan ook psychologisch. In een artikel in De Volkskrant over hem kwam ik de volgende zinsnede tegen: “Maar het belangrijkste vignet was de onthullende kracht die Kokoschka zijn doeken toekende. Die zouden ‘den waanzin van ’t innerlijk dier’ om met Nijhoff te spreken, openbaren”. Soms waren de portretten zo weinig flatteus dat de opdrachtgever het niet accepteerde. Zijn vriend Adolf Loos kocht vele van deze geweigerde portretten, hij betoonde zich aldus een mecenas. In de portretten zie je veel half-figuren, de achtergrond is vaak donker, de handen zijn zeer expressief en groter dan normaal en ook met de punt van het penseel wordt in de verf gekrast. Vooral de vroege portretten zijn prachtig. ‘Schule des Sehens’ In de nazitijd werden Kokoschka’s schilderijen ‘entartet’ verklaard. Hij leeft dan een aantal jaren in exil. Korte tijd woont hij in Praag, maar tijdens de oorlog verblijft hij in Londen. Na de oorlog gaat hij terug naar zijn land en richt in Salzburg ‘Die Schule des Sehens’ op. Hiermee verwezenlijkte hij een ideaal: via de kunst bij te dragen aan de beschaving door zijn methodes over te dragen aan een jongere generatie. Over die periode van 1938 tot 1980 heb ik in Wenen ooit een prachtig boek gekocht: “Exil und neue Heimat” geheten. Daarin staan reproducties van de vele tekeningen uit de schetsboeken van Kokoschka. Op de tentoonstelling in het Boijmans zijn verschillende van die tekeningen te zien, in het bijzonder die van dieren. Wat zou ik ook graag zijn prachtige stadsgezichten willen zien, uit Londen, Berlijn, Praag, Wenen, noem maar op! Het stadsgezicht van Dresden hangt in het van Abbemuseum in Eindhoven (als het tenminste niet ergens in het depot opgeslagen ligt...). Kokoschka verhuisde in 1953 naar Villeneuve aan het meer van Genève en stierf in 1980 in Zwitserland. Frans Kramer 25

te Maqruieatlen mate

Pres maepntatie pen

gs n i kkialen a p r er Vemat stic Plakpla

Boekbin materiaders len

by Hob Teken e n schild e r materia s len

ier p a P

VLIEGER

amstel 34 1017 AM amsterdam 020 6235834 www.vliegerpapier.nl 10% korting voor de zondagsschilders

Gezien Kindertekeningen Jeroen Krabbé In de Fundatie in Zwolle, die recent na verbouwing weer geopend is, was een tentoonstelling te zien van Jeroen Krabbé. Het zou gaan om kindertekeningen, in het nu hernomen en aangevuld met (droom-)beelden van zijn volwassen zelf. De aankondiging was intrigerend en ik ging vol verwachting heen. Het gebouw zelf was de moeite van de tocht waard. Het heeft een soort koepel gekregen, die het midden houdt tussen een enorme koksmuts en een koningskroon. Gouden duiven versieren de rand. Het materiaal bestaat uit zilverige schijfjes, die over elkaar heen liggen en afhankelijk van zon en wolken voortdurend wisselen van licht en kleurschakering. Binnen bleek onder die koepel een fantastische ruimte te zijn, rond en open en geschikt voor de grote foto’s en video’s van Pieter Henket, die er op dat moment te zien waren. En door de ramen had je een schitterend uitzicht op de stad. Het werk van Jeroen Krabbé hing lager. Het waren een twaalftal schilderijen in lichte, weinig uitgesproken kleuren, waarop kindertekening en hedendaagse aanvulling nauwelijks te onderscheiden waren. Ik heb er met verbazing en bevreemding naar staan kijken. De schilderijen hadden iets kinderlijks en zelfs onbeholpens in de manier van tekenen, maar wat wilden ze nu eigenlijk? De titels eronder gaven geen aanwijzing, de beelden riepen niet op tot ontroering, vertedering of vreugde. Ze bleven vlak en ouderwets. Teleurgesteld verliet ik de zaal, om in de gang terecht te komen, waar de oorspronkelijke kindertekeningen hingen. En daar werd ik weer vrolijk, die tekeningen bezaten kracht en getuigden van talent en plezier, een plezier dat ze ook de kijker gaven. Vader Maarten Krabbé bleek ze bewaard te hebben. Hij had bepaalde ideeën over tekenen en schilderen en lesgeven (aan kinderen) en schreef daarover een aantal boekjes. Ik zag die liggen in vitrines in de Fundatie, maar kon ze niet doorbladeren. Maarten Krabbé was ooit docent bij de Zondagsschilders. Ik ben benieuwd of er nog iemand is die zich zijn lessen herinnert en er iets over zou kunnen vertellen. Of misschien heeft iemand nog zo’n boekje? Daar ben ik benieuwd naar, neemt u in dat geval contact met me op via het redactieadres. Johanna de Wilde

26

27

“Het portret” Expositie Aukje Stokkink van donderdag 3 oktober tot en met woensdag 6 november. Donderdag 3 oktober opende de tentoonstelling van Aukje Stokkink in het gebouw de SOOP, een ouderensociëteit aan de Nieuwe Kerkstraat. Het was een druk bezochte opening, buurtgenoten, familie, vrienden en Zondagsschilders liepen vrolijk rond en bewonderden Aukje’s werk. Voor velen was het nieuw, Aukje stelde haar werk niet eerder tentoon. Daar had ze gewoon geen behoefte aan, vertelt ze, als we later over de opening na praten. “Ik houd er niet zo van in het middelpunt van de belangstelling te staan, dat voelt onprettig.” Maar Janny Lok van de SOOP heeft me nu overgehaald. Ze had me al eerder gevraagd, maar toen wilde ik niet. Toen ze me dit jaar weer vroeg, dacht ik: laat ik nou niet flauw zijn en het gewoon doen.” Hoe ze het dan gevonden had? “Op het moment zelf was het onwezenlijk,” zegt ze, “ik voelde me raar, het was voortdurend alsof ik op een afstandje naar mezelf stond te kijken.” Maar achteraf is ze tevreden. “Het was toch erg leuk, die opening, alleen was ik na afloop dagenlang mijn stem kwijt, er waren zoveel mensen die met me wilden praten.” Eerste opdracht Aukje is al vele jaren lid van de Zondagsschilders, maar, waarschuwt ze bijna, deze tentoonstelling heeft daar niets mee te maken. Het is zo begonnen, legt ze uit. Op haar 18e ging ze naar het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs (later de Rietveld Academie) en deed daar in de avonduren een opleiding grafische vormgeving, overdag had ze een drukke baan. Ze slaagde daar glansrijk voor, leerde haar man –eveneens grafisch ontwerper- kennen, trouwde en kreeg kinderen. Na haar 40ste, toen de kinderen groter waren, begon ze te schilderen. Ze volgde twee jaar lang part time lessen op de Rietveld en later ook op de academie in Kampen. Ze schilderde met aquarel en olieverf. En toen gebeurde het dat iemand, het was een opdrachtgever van haar man, vroeg of ze een portret wilde maken van zijn echtgenote. Die vrouw was overleden, het moest dus van een foto. Na enige aarzeling besloot ze het te doen. Hij bleek erg tevreden en betaalde haar ongevraagd en tot haar verbazing rijkelijk. Hierna probeerde ze meer opdrachten te krijgen, ze zette een advertentie. Daarop meldde zich een kinderarts, die zijn vriendin en haar drie kinderen geportretteerd wilde zien. Het jongste kindje was geestelijk gehandicapt. “Je zag dat ook wel aan het gezichtje, maar nog niet zo uitgesproken. Ik heb hen ook van foto’s geschilderd, de man vond het schilderij, in olieverf, mooi geworden. Hij gaf me er ook veel geld voor.” 28

Pico bello De portretten die op de tentoonstelling hangen heeft ze ook grotendeels in opdracht gemaakt. Ze zijn op een enkele na geschilderd naar foto’s. Ze maakte in het begin soms twee schilderijen, vertelt ze. “Dat was uit onzekerheid. De opdrachtgever mocht kiezen welke hij het mooiste vond en ik hield het andere.” Zo kreeg ze een aardige verzameling, blijkens wat er hangt! Er zijn een zevental kinderportretten, verschillende vrouwenportretten en een paar portretten van mannen. De meeste vrij traditioneel geschilderd, mooi van kleur en voor wie de mensen kende, zeker goed gelijkend. Zelf zegt ze ervan: “Als ik ze nu bekijk, denk ik: ik wil toch anders gaan werken, wat losser, vrijer. Deze schilderijen zijn zo pico bello, een beetje te perfect. Ik ben ook wel een pietje precies, maar het komt ook omdat ik naar aanleiding van foto’s geschilderd heb. Dat werkt anders dan naar model, ze worden dan toch minder levendig. Maar naar model is gewoon te duur. Mensen willen en kunnen dat niet opbrengen.” Een paar schilderijen vormen een uitzondering in het werk dat er hangt. Zo het portret van een man, dat bijna karikaturaal is en opvalt door de losse manier van schilderen en sterke uitdrukking. “Dat portret,” zegt Aukje, “ is ook niet in opdracht gemaakt, maar gewoon op les, naar een model. Je moet dan snel werken en een aantal schetsen achter elkaar maken. Het wordt dan vanzelf wel losser.” Een ander opvallend schilderij was dat van een jonge vrouw op een divan gezeten. Het hing zo hoog dat je het niet van dichtbij kon bekijken, maar de vorm en kleur ervan hadden iets warm expressionistisch. “Ik was vergeten dat ik het gemaakt had, maar toen ik mijn werk nog eens ging bekijken om dingen voor de tentoonstelling uit te zoeken, vond ik het weer en dacht dat het toch wel apart was. Ik heb er glas voor gezet, het ziet er nu mooi uit,” vertelt Aukje. Zelf vindt ze een van haar mooiste werken een olieverf schilderijtje van een naakt meisje. Zij zat model op het atelier, jaren geleden, tijdens een les van Jan Sierhuis.. “Jan gaf heel fijn les,” herinnert ze zich, “ ik kwam dan helemaal los.” Ze heeft, vertelt ze stralend, tot nu toe vijf schilderijen verkocht, waaronder dat van het naakte meisje met het fijne gezichtje. Johanna de Wilde 29

Allerhande Winterstop De winterstop begint op zondag 22 december 2013 en eindigt op zondag 5 januari 2014. Tijdens de winterstop is het secretariaat gesloten. Schoonmaakdag vrijdag 3 januari Tweemaal per jaar wordt er een schoonmaakdag georganiseerd. Op die dagen geven wij de leden van de Ateliercommissie die de ateliers iedere week schoonmaken, wat extra ondersteuning. Om op een goede opkomst te kunnen rekenen, vragen wij om vooraf te bespreken wie in januari de groep zal vertegenwoordigen en de corveelijst in te vullen. Corveedienst voor de grote schoonmaak van de ateliers 3 januari Wie

tenminste één afgevaardigde per groep (mogen er natuurlijk meer zijn)

Wat

ongeveer 3 uur helpen schoonmaken

Wanneer

op woensdag 28 augustus voordat de lessen weer starten na de vakantie

Hoe laat

om 10:00 uur verzamelen op de 3e etage voor koffie/thee en taakverdeling

Lunch

Om ongeveer 13:00 uur is er een lekkere lunch

De corveelijst hangt samen met de klussenlijst op de ateliers. Namens de ateliercommissie alvast hartelijk dank.

Lezingen, Portretsessies en Inloopateliers op zondag Kunst & Koffie (vooraf aanmelden) Bij Kunst en Koffie wordt een serie zondagmiddagen besteed aan verschillende onderwerpen uit de kunsthistorie. Na afloop is er een discussietafel waar men bij een hapje en een drankje nog met elkaar kan napraten over de lezing. 8 december De Hermitage; Gauguin, Bonnard, Denis Gauguin zou in Pont Aven een groep schilders om zich heen verzamelen die zich steeds meer gingen concentreren op kleur en platte vlakken. Deze manier van schilderen zou zeer inspirerend werken op tijdgenoten. Maurice Denis en Pierre Bonnard komen elkaar tegen op de academie Julian in Parijs. Zij gaan hun eigen weg, Denis met de groep “Les Nabis” en Bonnard individueel. Een feest in kleur en vaak vloeiende vormen. Expositie Gauguin, Bonnard, Denis van 14/9 2013 t/m 28/2 2014 in de Hermitage. 30

Kunsthistorica: Wanneer 8 december 14:15 uur

Anneke Krijgsman Kosten

Waar

€ 15,00

3e etage Geldersekade

Aanmelden en/of informatie over bovenstaande activiteiten: Secretariaat Zondagsschilders: telefoon 020 6243933 of per e-mail [email protected] De lezingen in het voorjaar van 2014 hebben VENETIË als onderwerp. Portretsessie bekende Amsterdammer (vooraf aanmelden) In de afgelopen jaren heeft de vereniging bestuurders, politici, acteurs en presentatoren, bekend van radio en TV, op bezoek gehad op de Geldersekade. Na de sessie is er nog gelegenheid om gezellig na te praten met een drankje en een hapje. Ook mensen die niet aan het portrettekenen hebben meegedaan, zijn dan van harte welkom. In verband met het maximum aantal deelnemers vooraf aanmelden bij: Thea de Haan 020-6970877 of per e-mail [email protected] Wanneer 1 december 13:00 uur

Portret van

Waar

Joyce Rootnat

3e etage Geldersekade

Inloopatelier Beeldhouwen, Schilderen en Grafiek Eenmaal per maand kan men op zondag vrij werken in al deze technieken. Wanneer

Contactpersonen

Waar

24 november en 22 december Debby Marchena (020 6223870) en 3e etage Geldersekade vanaf 11:00 uur Anne de Hiep (020 6838853)

Prikbord Wie heeft interesse in een paar korte workshops, d.w.z. om 3 à 4 keer in het jaar één dag bezig te zijn met vrije expressie en experiment? Met steeds een andere opdracht, gebruikmakend van allerlei materiaal (natuurmateriaal, lijm, zand, schors, textiel, aluminiumfolie, enz..) en verschillende werkwijzen. In het boekje “Ga Abstract” van Rolina van Vliet staan leuke ideeën die ons kunnen helpen om op zoek te gaan naar een eigen intuïtieve weg. Trudy Mol [email protected]

31

AGENDA 2013 3 november

Portret op Zondag

10 november

Open Dag

24 november

Inloopatelier Beeldhouwen – Schilderen – Grafiek

28 november

Bestuursvergadering

1 december

Portret op Zondag

8 december

Kunst & Koffie

15 december

Medewerkersdag

22 december

Inloopatelier Beeldhouwen – Schilderen – Grafiek

22 december

Start Winterstop (tot 6-1-2014)

2014 3 januari

Schoonmaakdag

5 januari

Vergadering contactpersonen

5 januari

Nieuwjaarsinstuif, einde Winterstop

26 januari

Inloopatelier Beeldhouwen, Schilderen en Grafiek

2 februari

Portret op Zondag

23 februari

Inloopatelier Beeldhouwen, Schilderen en Grafiek

23 maart

Algemene Ledenvergadering

Nieuwe cursussen voorjaar 2014 Er wordt opnieuw een korte cursus ‘Kennismaking Beeldende Kunst’ op gezet. Daarnaast is er een cursus ‘Tekenen op je Tablet’ in ontwikkeling. En wellicht is er een vervolg op de ‘Stoomcursus Schilderen‘ die dit najaar van start ging. Alle informatie over bovenstaande cursussen en de inloopateliers op zondag wordt vanaf 10 november (Open Dag) bekendgemaakt. Kijk voor meer informatie over cursussen en evenementen op onze website www.dezondagsschilders.nl