Artikelenreeks: “Aurelis-visie”
Stress, een wereld van betekenis “Mevrouw, we hebben alle mogelijke onderzoeken gedaan. Het spijt ons, maar we hebben niets gevonden. U mankeert helemaal niets. Het is waarschijnlijk alleen maar de stress. Gaat u nu rustig naar huis en ontspan u.” Menig lezer heeft waarschijnlijk al iemand met iets dergelijks zien thuiskomen, rechtstreeks of onrechtstreeks. Dit is een tamelijk typische benadering van ‘stress als vuilnisbak’. Ah zo? Laten we niet hypocriet zijn. Het wordt niet in deze bewoordingen gezegd natuurlijk, maar spijtig genoeg dikwijls wel zo aangevoeld door arts én patiënt. Hierbij wordt stress bekeken als een amorf verschijnsel. (*) Dit past mooi in een materialistisch mensbeeld waarbij stress gereduceerd wordt tot zoiets als temperatuur. Is het warm of is het koud? Is er veel stress of weinig? Vertoont het lichaam veel stressreacties of weinig? Is het stressgehalte te hoog, dan fluit de ketel - het enige dat je dan moet doen, is de stress opnieuw verlagen en… klaar is kees? [Ik spreek hier over stress, maar eigenlijk gebeurt op medisch vlak hetzelfde met eender welk psychisch fenomeen: chronische woede, frustratie, motivatie, aanvaarding, … noem maar op.] Men kan zich uiteraard terecht deze vragen stellen. Het is een goed begin. Als einde echter deugt het niet. Stress is géén amorf iets. Een amorf iets past daadwerkelijk in het beeld van vuilnisbak. Het begrip ‘stress’ herbergt echter een wereld van betekenis, even divers en dynamisch en betekenisvol als het psychisch landschap zelf. Uiteraard. Je mag deze dingen niet los zien van elkaar. Toch doet men dat in het medische denken dikwijls wél, alsof alles waar onze beste schrijvers en dichters vele bibliotheken over hebben vol geschreven, niet meer reëel is als het over ziekte en gezondheid gaat. Misschien komt dit omdat artsen verondersteld worden geen tijd te hebben voor romans en poëzie, noch voor iets anders dat hoort bij Cultuur? Kunst? Filosofie? Dieptepsychologie? Het is in elk geval heel eigenaardig dat artsen in opleiding geen enkele aansporing krijgen om zich hier serieus mee bezig te houden. Al deze domeinen worden gezien als ver buiten het geneeskundige bed. Alle gekheid op een stokje. Ze horen er middenin thuis! Tenzij… je geneeskunde effectief ziet als een technische aangelegenheid, als een vakdomein dat zich bezighoudt met het lichaam als louter materieel fenomeen (en met de psyche hoogstens als een lichaam-achtig iets), als iets waarbij ‘stress’ een soort amorfe grote doos is die men niet binnengaat omdat men hierbinnen niet… bevoegd is. Intussen is de patiënt niet gebaat bij het negeren van alles wat zich binnen die stressdoos afspeelt. Voor de patiënt zelf is er natuurlijk ook geen doos en er is geen afbakening tussen binnen en buiten die doos. Voor de patiënt zelf is alles één geheel. De afbakening is artificieel en heeft alleen te
maken met de behandelaar, niet met de behandelde. Zelfs als mensen zich hiervan niet bewust zijn, voelen ze het toch wel aan. Vandaar de aantrekkingskracht van veel zogenaamde ‘holistische’ geneeswijzen die in de praktijk meestal evenmin doos-overstijgend zijn maar er alleen andere termen voor gebruiken + er een goedkoop air van mysterie rond ophangen. Op één of andere manier dient de geest buiten het lichaam gehouden te worden. Er is blijkbaar een diepmenselijk verlangen hiernaar. Komt het omdat dit de belofte inhoudt van een eeuwig geestelijk leven? In elk geval, vroeger zocht men verwoed naar hoe deze buiten-lichamelijke geest toch het lichaam kon controleren. Nu ziet men de geest als biljartbal die alleen kan botsen. De enige communicatie tussen binnen en buiten de biljartbal verloopt via diens ondoordringbare oppervlak. Neem een boek. Welnu, als je van elke 10de pagina de bovenste lijn neemt, heb je dan iets dat bestaat in realiteit, een ‘van-elke-10de-pagina-de-bovenste-lijn ding’? Jazeker, maar dit ‘ding’ bestaat alleen vanwege jouw beslissing. Je hebt dit ‘ding’ niet ontdekt. Je hebt het ook niet gemaakt. Je hebt zelf beslist dat het bestaat. Nu kan je deze beslissing voor elk boek opnieuw maken. Goed zo. Je hebt nu niet alleen één ‘ding’ tot bestaan beslist, maar zowaar ook een concept. En hoera, je kan hier een hele statistische batterij op loslaten! Wat is het gemiddelde voorkomen van de letter ‘a’? Wat is de gemiddelde grootte van de druk? Je kan trends nagaan volgens datum van uitgave. Je kan schalen opstellen om er verschillende kenmerken van jouw ‘ding’ aan af te meten (wat de ‘realiteit’ van jouw ‘ding’ naar anderen toe trouwens sterk kan bevestigen). Fantastisch… En nu, wat is de impact van het lezen van jouw ‘ding’ op de lezer? Niets natuurlijk, buiten verveling. Als je allerhande menselijks bij elkaar gooit dat in het beste geval weinig met elkaar te maken heeft, dan is de impact van het resultaat: weinig tot niets. En dan krijg je in stress-research nog steeds vragen die algemeen gericht zijn naar de invloed van de amorfe ‘stress’ op allerhande specifieke aandoeningen… [12][13][14][15][16][18][19]. Dat is natuurlijk zoiets als zeggen dat alle kleuren grijs zijn. Want: in een experiment giet je eerst alle verfpotjes bij elkaar, je mengt het goedje goed en gaat dan (kern van het experiment) aan een aantal mensen vragen welke kleur ze hierin zien. Euh… grijs? Als je een pagina van een boek (zwarte letters op wit) van ver bekijkt, dan zie je alleen ‘iets grijs amorf’. Als je het van dichtbij bekijkt, dan zie je misschien een heel mooi gedicht dat jou diep kan raken met effect op geest en lichaam. Giet allerhande stress bij elkaar en je krijgt grijze stress. Toch weten jij en ik dat niet alle kleuren grijs zijn… Waartoe doet men dan in research alsof, om dan te ‘bewijzen’ dat ‘stress’ (of de psyche in het algemeen) weinig of geen invloed heeft op dit-en-dat? Pas op: dit betekent nog niet dat dit bewuste beslissingen zijn van deze of gene persoon of groep. Het resultaat is echter wel hetzelfde.
In de mens zelf (dus ook: patiënt) is dit amorfe niet aanwezig. Wat is dus de invloed van stress op allerhande? We weten er – voorlopig – bitter weinig over. We weten het niet, maar daarom is het niet niet, natuurlijk. We weten misschien 1 ‰. Als we tot 1 % zouden geraken, zou de geneeskunde
OSIRIS
www.aurelis.org
Maken schilders alleen amorfe, grijze kunst?
2
er heel anders uitzien. Voorlopig vindt zelfs van de 1 ‰ die we nu wél weten, slechts een klein deel zijn weg naar de praktijk. Voor alle duidelijkheid: ik stel het hier weinig genuanceerd voor. Een aantal auteurs gaan wel dieper dan de buitenste oppervlakte [1][2]. Maar ook bij hen zie je weinig of geen dieper ingaan op daadwerkelijke betekenissen. Het blijft bij kenmerken van de stress zelf… Verder ziet men mettertijd wel degelijk meer en meer invloeden van stress op allerhande lichamelijke condities en aandoeningen [3][18], zoals periodontale aandoeningen [5], sportperformantie en -letsels [7] oorsuizen [8], heelkunde [10], algemene ontsteking [4][9][11], hart- en vaataandoeningen [6][12], genetische schade [14], atopische dermatitis [15][16], ziekte van Ménière [19] etc. Dit domein gaat echter véél te langzaam vooruit. Het is redelijk duidelijk dat stress, zelfs als men het niet erg diepgaand onderzoekt, kan leiden tot bvb ernstige verstoringen van het immuunsysteem. Het is ook duidelijk dat verstoringen van het immuunsysteem kunnen leiden tot ernstige aandoeningen, genre reumatische artritis of multiple sclerose. Ik zeg uiteraard ‘kan’ en ‘kunnen’ maar dat is al meer dan voldoende voor bvb de volgende toch wel absoluut belangrijke mogelijkheid: stress -> verstoring van het immuunsysteem -> MS (multiple sclerose) Men gaat in research echter steevast van rechts naar links en men stopt vóór het binnentreden van de amorfe doos. Conclusie: “De oorzaak van MS is een autoimmuunstoornis.” Welnu, het is in deze zin het punt op het einde ervan dat me mateloos stoort, zie je? Het staat er als een uiteindelijke grens, als een ‘hier zuldet gij niet voorbijgaan!’. Ha! Christoffel Columbus kreeg ook zo’n punt op zijn dak en is er toch voorbijgegaan. Hij heeft daarvoor weliswaar een ei moeten breken. OK dan. Zelfs al moeten we er 1000 eieren voor breken. Voor dergelijke eieren is zachtheid niet gepast. Voorbij het punt staat de vraag naar de oorzaak van de oorzaak en die vraag zal altijd belangrijk blijven. Belangrijk misschien niet zo meteen voor Big Money, maar wel voor elke patiënt die vanwege dit punt in een zee van ellende wordt gegooid, terwijl aan de overkant een Nieuwe Wereld gewoon aan het wachten is.
(*) amorf: ik heb het hier over de psychische kant zelf van de zaak. Omtrent allerhande neuronen, hormonen, opioiden en toestanden wordt wel veel onderzoek gedaan. Op dit vlak, het lichamelijke dus, vindt men dan ook een enorme complexiteit [13][17]. Dit wijst er op dat het psychische overeenstemmende hiermee ook enorm complex is. We zitten nu eenmaal niet simpel in elkaar, gelukkig maar.
BIBLIOGRAFIE
OSIRIS
www.aurelis.org
Dr. J.L.Mommaerts
3
[1] Houle T, Nash JM. Stress and headache chronification. Headache. 2008 Jan;48(1):40-4 [2] Nash JM, Thebarge RW. Understanding psychological stress, its biological processes, and impact on primary headache. Headache. 2006 Oct;46(9):1377-86. [3] Neil Schneiderman, Gail Ironson, and Scott D. Siegel STRESS AND HEALTH: Psychological, Behavioral, and Biological Determinants Annu Rev Clin Psychol. 2005; 1: 607–628. [4] Steptoe A, Hamer M, Chida Y. The effects of acute psychological stress on circulating inflammatory factors in humans: a review and meta-analysis. Brain Behav Immun. 2007 Oct;21(7):901-12. Epub 2007 May 1. [5] Peruzzo DC, Benatti BB, Ambrosano GM, Nogueira-Filho GR, Sallum EA, Casati MZ, Nociti FH Jr. A systematic review of stress and psychological factors as possible risk factors for periodontal disease. J Periodontol. 2007 Aug;78(8):1491-504. Review. [6] Giallauria F, Battimiello V, Veneziano M, De Luca P, Cipollaro I, Buonincontro M, Vigorito C, Del Forno D. [Psychosocial risk factors in cardiac practice] Monaldi Arch Chest Dis. 2007 Jun;68(2):74-80. [7] Nippert AH, Smith AM. Psychologic stress related to injury and impact on sport performance. Phys Med Rehabil Clin N Am. 2008 May;19(2):399-418, [8] Seydel C, Reisshauer A, Haupt H, Klapp BF, Mazurek B. [The role of stress in the pathogenesis of tinnitus and in the ability to cope with it] HNO. 2006 Sep;54(9):709-14. [9] Bierhaus A, Humpert PM, Nawroth PP. Linking stress to inflammation. Anesthesiol Clin. 2006 Jun;24(2):325-40. [10] Rosenberger PH, Jokl P, Ickovics J. Psychosocial factors and surgical outcomes: an evidencebased literature review. J Am Acad Orthop Surg. 2006 Jul;14(7):397-405. [11] Black PH. Stress and the inflammatory response: a review of neurogenic inflammation. Brain Behav Immun. 2002 Dec;16(6):622-53. [12] Stress, inflammation and cardiovascular disease. J Psychosom Res. 2002 Jan;52(1):1-23. [13] Drolet G, Dumont EC, Gosselin I, Kinkead R, Laforest S, Trottier JF. Role of endogenous opioid system in the regulation of the stress response. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2001 May;25(4):729-41. [14] Fischman HK, Kelly DD. Chromosomes and stress. Int J Neurosci. 1999 Aug;99(1-4):201-19.
[16] Buske-Kirschbaum A, Geiben A, Hellhammer D. Psychobiological aspects of atopic dermatitis: an overview. Psychother Psychosom. 2001 Jan-Feb;70(1):6-16. [17] Lightman SL. The neuroendocrinology of stress: a never ending story. J Neuroendocrinol. 2008 Jun;20(6):880-4.
OSIRIS
www.aurelis.org
[15] Arndt J, Smith N, Tausk F. Stress and atopic dermatitis. Curr Allergy Asthma Rep. 2008 Jul;8(4):312-7.
4
[18] Littrell J. The mind-body connection: not just a theory anymore. Soc Work Health Care. 2008;46(4):17-37.
www.aurelis.org
[19] Horner KC, Cazals Y. Stress hormones in Ménière's disease and acoustic neuroma. Brain Res Bull. 2005 Jul 15;66(1):1-8. Epub 2005 Apr 25.
OSIRIS
5
