Arteveldehogeschool Opleiding Communicatiemanagement Bijlokehof Gent

Arteveldehogeschool Opleiding Communicatiemanagement Bijlokehof 4 9000 Gent

Televisie en internet: Spelen kinderen in een virtuele wereld van convergentie? Ketnet, Ketnet.be en KetnetKick in beeld

Begeleider: Esther Van Tilburg

Eindproject voorgedragen door Sofie De Clercq Tot het behalen van het diploma Bachelor in het Communicatiemanagement

Academiejaar 2008-2009

0 Afbeelding 1: Television (Talkinstuff.wordpress.com) Afbeelding 4: Ketnet logo’s (Vrtnieuws.be) Afbeelding 5: Ketnet + en Ketnet HD (Digitale TV Weblog)

Afbeelding 2: Purple girl on computer (Tinyeinsteins.com) Afbeelding 6: Ketnet.be (Ketnet.be)

Afbeelding 3: Zwinky (Blog.Shapingyouth.com) Afbeelding 7: KetnetKick 1 en 2 (VRT.be en Larian.com)

1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ................................................................................................................................................................................... Woord vooraf ...................................................................................................................................................................................... 1.

Inleiding .................................................................................................................................................................................... 1

2.

Televisie .................................................................................................................................................................................... 3 2.1.

Het kijkgedrag van kinderen ....................................................................................................................................................... 4

2.2.

Ketnet .................................................................................................................................................................................................... 6

2.2.1.

Het Vlaamse televisielandschap voor kinderen ...................................................................................................................................... 6

2.2.2.

Ketnet en Kaatje ..................................................................................................................................................................................................... 7

2.2.3.

Ketnet + ...................................................................................................................................................................................................................... 8

2.2.4.

Ketnet HD .................................................................................................................................................................................................................. 9

2.3.

3.

4.

Visie ........................................................................................................................................................................................................ 9

2.3.1.

Experts: Olivier Van Zeebroeck en Kenneth Roelandt......................................................................................................................... 9

2.3.2.

Eigen visie............................................................................................................................................................................................................... 11

Internet ................................................................................................................................................................................... 12 3.1.

Het surfgedrag van kinderen ................................................................................................................................................... 13

3.2.

Websites met spellen ................................................................................................................................................................... 14

3.3.

Opkomst sociale media ............................................................................................................................................................... 15

3.4.

Ketnet online ................................................................................................................................................................................... 15

3.5.

Visie ..................................................................................................................................................................................................... 17

3.5.1.

Experts: Tom Grymonprez en Koen Cornil ............................................................................................................................................ 17

3.5.2.

Eigen visie............................................................................................................................................................................................................... 18

Virtuele wereld .................................................................................................................................................................... 19 4.1.

Definitie ............................................................................................................................................................................................. 20

4.2.

Virtuele werelden voor kinderen ........................................................................................................................................... 20

4.3.

Belangrijke waarden en normen ............................................................................................................................................ 22

4.4.

KetnetKick ........................................................................................................................................................................................ 23

4.4.1.

Intro ........................................................................................................................................................................................................................... 23

4.4.2.

KetnetKick 1: Red Ketnet en word een Ketnet Ster ........................................................................................................................... 24

2

3

4.4.3.

4.5.

5.

KetnetKick2: Het mysterieuze eiland........................................................................................................................................................ 25

Visie ..................................................................................................................................................................................................... 30

4.5.1.

Experts: Ward van Duffel en Tom Grymonprez ................................................................................................................................... 30

4.5.2.

Eigen visie............................................................................................................................................................................................................... 31

Besluit ...................................................................................................................................................................................... 33

Tot slot… .......................................................................................................................................................................................... 33 Bijlagen ............................................................................................................................................................................................ 35 1. Drijfveren tv-kijken met de ouders ................................................................................................................................................... 36 2. Favorite TV content.................................................................................................................................................................................. 36 3. iDTV penetration & succes .................................................................................................................................................................... 37 4. Hoeveel ouders vinden sociale netwerksites en internet onveilig voor hun kinderen? ........................................... 37 5. Motivations online play ......................................................................................................................................................................... 38 7. Belangrijke eigenschappen van een virtuele wereld voor kinderen .................................................................................. 39 8. Vragenlijst eigen onderzoek ................................................................................................................................................................. 39 9. Onderzoeksresultaten eigen onderzoek ......................................................................................................................................... 41 9.1 Grafieken............................................................................................................................................................................................................................. 41 9.2 Frequentietabellen......................................................................................................................................................................................................... 43

Begrippenlijst ................................................................................................................................................................................ 46 Bronnenlijst ................................................................................................................................................................................... 47 1. Boeken, onderzoeken, jaarverslagen en encyclopedieën of losbladige werken ........................................................... 47 2. Tijdschrift- en krantenartikels, nieuwsbrieven ........................................................................................................................... 48 3. Multimedia (zonder internet) ............................................................................................................................................................ 48 4. Interviews ................................................................................................................................................................................................... 48 5. Elektronische communicatie .............................................................................................................................................................. 49 6. Symposiums en presentaties .............................................................................................................................................................. 49 7. Internetbronnen (incl. blogs en nieuwssites) ............................................................................................................................. 49 8. Illustraties ................................................................................................................................................................................................... 51

4

5

Woord vooraf Beste lezer, Vooraleer de deur te openen van de wereld waarin offline en online media naar elkaar toegroeien, wil ik eerst een paar mensen bedanken die mijn reis door het televisie- en internetlandschap mogelijk maakten. Dat deden ze door mij steeds bij te staan op het moment dat ik vragen had over dát vak waarin zij heel bekwaam zijn: de media in al zijn vormen en aspecten. Ik wil in het bijzonder Kenneth Roelandt, Experience Consultant bij ONE Agency, bedanken voor de tijd die hij voor mij en voor mijn vragen heeft vrijgemaakt. Een aantal media-experts was bereid mij te ontvangen voor een interview. Koen Cornil (VRT), Tom Grymonprez (Studio 100), Ward Van Duffel (LEGO), Olivier Van Zeebroeck (VTM), Martijn Bal (VTM) en Jo Caudron (ONE Agency) gaven mij met veel enthousiasme en geduld een antwoord op mijn vragen. Naast hen wil ik ook Joeri Van den Bergh (Insites Consulting) bedanken voor de resultaten van het uiterst interessante onderzoek, dat hij achteraf per mail nog heeft toegelicht wanneer er iets niet duidelijk was voor mij. Ik ben ook de Gemeentelijke Basisschool Klaverdries heel dankbaar voor de openlijke ontvangst door directie en leerkrachten, onder wie mij een aantal nog leren lezen en schrijven hebben. Zij hielpen me één voor één bij het afnemen van de 130 vragenlijsten in hun klas. Tenslotte een dankuwel aan hen die ik, zonder het te willen, vergeten ben.

Sofie

6

7

1. Inleiding “Internet en televisie zijn geen twee gescheiden platformen meer. We kunnen spreken van een toenemende convergentie tussen het wereldwijde web en de beeldbuis in onze woonkamer.” Dat is een zelfgeformuleerde stelling die ik in mijn eindwerk tracht te bewijzen, met de focus op het mediagedrag van kinderen. Het medialandschap is zo grondig aan het veranderen dat ik voor mezelf eens in kaart wou brengen wat er precies gaande is tussen de mediakanalen televisie en het wereldwijde web. In virtuele werelden die ontworpen zijn door een televisiezender, kunnen we spreken van een convergentie tussen TV en internet, omdat je online moet gaan om een dergelijk spel te spelen. Daarom is dit eindwerk opgebouwd uit drie grote hoofdstukken: televisie, internet en virtuele wereld. Mocht ik deze thema’s in het algemeen behandeld hebben, zou de inhoud voor mezelf en de lezer nogal abstract overgekomen zijn. De drie thema’s worden telkens geïllustreerd aan de hand van de drie mediakanalen van het kindermerk Ketnet: Ketnet (televisie), Ketnet.be (internet) en KetnetKick (virtuele wereld). De tv-zender Ketnet biedt naast zijn programma’s op het internet nog heel wat anders aan voor kinderen: op Ketnet.be kunnen ze naar hartenlust spelen, video’s bekijken,… En er is nog meer: Ketnet heeft sinds 2004 een virtuele wereld (pc-game) dat de look & feel en de waarden van het tv-merk ondersteunt. Eerst eens kort schetsen wat een virtuele wereld juist inhoudt. Een heleboel kinderen speelt niet alleen spellen op spelconsoles, maar ook via het internet. Daarvan is een groot deel actief in een virtuele wereld, een online ruimte waar je met je eigen spelpersonage kan spelen tegen andere kinderen die online zijn in die wereld. Bij KetnetKick 1 (2004) en KetnetKick 2 (2008) kunnen kinderen in een virtuele 3D-wereld heel wat ontdekken, creëren en spelen. In creatieve studio’s 6- tot 12-jarigen tekeningen, filmpjes, fotocollages, muziek,… maken. Twee van de zes creatieve studio’s zijn ontwikkeld door ONE Agency, in samenwerking met VRT. Daarnaast heeft ONE Agency ook meegewerkt aan het design van de website van KetnetKick. ONE Agency is het interactieve communicatiebureau waar ik in de lente van 2009 drie maanden stage liep. De realisaties voor VRT en KetnetKick is één van de redenen waarom ik ervoor gekozen heb om KetnetKick te bespreken, maar zeker niet de belangrijkste. Ik heb dit eindwerk vooral geschreven op basis van de zeven interviews die ik afgenomen heb bij mensen uit de mediasector. Ik heb hun informatie verwerk doorheen dit schrijven. Experts van ONE Agency (communicatiebureau), VRT en VTM (televisiezenders), Studio 100 (productiehuis) en Lego (speelgoed- en game merk) gaven elk hun mening over één van mijn drie thema’s. Na elk hoofdstuk geef ik ook nog eens mijn visie weer over televisie, internet en virtuele werelden, toegepast op het merk Ketnet. Op die manier wordt mijn onderwerp vanuit vijf standpunten bekeken. Mijn belangrijkste bron van mijn deskresearch zijn de vele symposiums over onderzoeken die betrekking hebben tot het televisie-, internet-, en spelgebruik van kinderen. Ik ben zelf naar de Kids Insights Day van Nickelodeon in Antwerpen geweest, waar o.a. een heel relevant onderzoek over “Kids & Screens” van Insites Consulting gepresenteerd werd door Joeri Van den Bergh. Van andere symposiums heb ik de verslagen of presentaties gevonden op het internet of toegestuurd gekregen via contacten in de media. Zo was verslag van het Cinekid Festival “Virtual Worlds: Cultivating Opportunities” in Amsterdam (oktober 2008) heel interessant. De jaarverslagen van VRT en een onderzoek van CAMRI in opdracht van BBC over Adventure Rock, waren ook twee belangrijke informatiebronnen. Adventure Rock is een virtuele wereld gebaseerd op KetnetKick, waarvoor BBC de licentie van VRT heeft gekocht.

1

De reden waarom ik mijn eindwerk heb toegespitst op de mediabeleving van kinderen, is omdat ik al tijdje turnles geef en zomerkampen begeleid bij kinderen van zes tot zestien jaar. Omdat 6- tot 12-jarigen de doelgroep zijn van Ketnet, vond ik het meer dan logisch om ook hun mening te vragen over deze mediakanalen, en over hun kijk-, surf- en spelgedrag. Daarom nam ik enquêtes af bij 65 jongens en 65 meisjes van het eerste tot het zesde leerjaar in de Gemeentelijke Basisschool Klaverdries in Drongen. 130 respondenten volstaan net om van een kwantitatief onderzoek te kunnen spreken, maar dan met een lage betrouwbaarheid. Het was echter niet mijn bedoeling om de onderzoeksresultaten te veralgemenen, maar eerder om te kunnen rapporteren welke digitale zenders, spellenwebsites en virtuele werelden kinderen mogelijks kennen. Nadat ik mondeling aan het vijfde leerjaar (zij konden de meeste titels van deze mediakanalen opsommen) gevraagd had naar titels van digitale zenders, spellenwebsites en virtuele werelden voor kinderen, stelde ik een lijst van mediumtitels in tabelvorm op. Deze tabel, die de kinderen nog zelf mochten aanvullen, gaf ik uiteindelijk aan alle 130 kinderen, zodat ze een streepje konden zetten bij elke mediumtitel die ze vaak bekijken of bezoeken. Daarnaast nam ik een gestructureerde vragenlijst af met tien vragen, zowel met vaste antwoordcategorieën als met open vragen, die peilden naar de kinderen hun kijk-, surf- en spelgedrag en naar hun mening over Ketnet en KetnetKick. Dit alles heb ik verwerk doorheen mijn onderzoek, op de plaatsen waar de mening of het mediumgedrag van kinderen ontbrak. De vragenlijst, grafieken en frequentietabellen kunt u vinden in bijlage 9: Onderzoeksresultaten eigen onderzoek. U zult merken dat in mijn eindwerk de convergentie niet enkel aanwezig is omdat ik drie door elkaar lopende mediumkanalen bespreek. Ook in de tekst zelf verwijs ik dikwijls naar gegevens die ergens anders in de tekst ook voorkomen. Voor een beter begrip van wat ik vertel over websites, online games e.d., raad ik u aan om naar de websites te surfen die ik vermeld doorheen mijn eindwerk. De links u kunt vinden op mijn STEP-website (CDrom in de bijlage) en op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+tekst . Op deze laatst vernoemde website (…/virtualworlds) kunt u al mijn internetbronnen vinden. Als u het trefwoord (tag) “updates” aanklikt, ziet u de laatste trends over virtuele werelden en het kijk- en surfgedrag van kinderen, in de vorm van links die u zullen leiden naar de blogs die ik volg betreffende deze materie. Het eindwerk kunt u downloaden in pdf op www.issuu.com/sofiedeclercq. Moge dit eindwerk een verrijking zijn voor uw eigen virtuele wereld van convergentie tussen televisie en internet!

2

3

2. Televisie 2.1. Het kijkgedrag van kinderen Er is de voorbije decennia heel wat veranderd in het medialandschap: er zijn meer televisiezenders, andere en betere programma-inhouden, een betere beeld- en klankkwaliteit,  Maar er zijn ook veel mediadragers bijgekomen die televisie, of laten we zeggen, video in het algemeen, aanbieden: de DVD-speler, digitale televisie en de short format video’s op het internet, die nu razend populair zijn. Korte filmpjes worden ook meer en meer bekeken op de iPhone en andere smartphones. Deze trends hebben er o.a. voor gezorgd dat over de jaren heen het kijkpatroon bij kinderen naargelang hun leeftijd heel wat gewijzigd is. Dit blijkt uit een studie van BARB (Broadcasters’ Audience Research Board) in het Verenigd Koninkrijk. Ze onderzochten de evolutie in het televisiegebruik tijdens de kinderjaren van zij die geboren zijn tussen 1960-1970, in 1985 en in 1989, en tussen 1995 en 2006. (BARB, Digital Home Project Analysis 2007, p.7 in verslag van Lode Nachtergaele, Kortrijk, 23/05/2008)

Afbeelding 9: TV consumptie volgens de leeftijd van de kijker (BARB, Digital Home Project Analysis, 2007)

Op deze grafiek ziet u dat bij kinderen die geboren zijn tussen 1960 en 1970 (de veertigers van vandaag), het televisiegebruik tussen hun tiende en achttiende daalde. Vanaf de leeftijd van 19 jaar keek men opnieuw meer tv. Zij die in 1985 geboren zijn (de 24-jarigen van vandaag), kende het dalend televisiegebruik een wisselvallig verloop tot de leeftijd van 20 jaar, met een piek op hun 13 jaar. De televisieconsumptie steeg opnieuw vanaf de leeftijd van 20 jaar. De twintigers van vandaag (geboren in 1989) zaten steeds minder vaak voor de buis tot en met hun zeventien jaar, met een dal dat zich situeert rond hun twaalfde levensjaar, gevolgd door een kleine heropleving en vervolgens een sterke daling tot de leeftijd van 17 jaar. (BARB, 2007, p.7 in verslag van Lode Nachtergaele, Kortrijk, 23/05/2008) Op de Kids Insights Day van Nickelodeon (Antwerpen, 6/5/2009) presenteerde Maria RodriguezCaraballo, Senior Director van MTV Networks, “International Strategic Insights & Research for MTV Networks International”. Het betreft een internationaal onderzoek over hoe kinderen omgaan met televisie, in opdracht van MTV Networks. Het kwalitatieve luik werd gevoerd in Duitsland, UK, Nederland, India, Mexico. Daarnaast werden er online vragenlijsten afgenomen (kwantitatief) in USA, Duitsland, UK, Nederland, India en Mexico. De onderzoeksresultaten van dit onderzoek zal ik verwerken doorheen het onderzoek dat Joeri Van den Bergh presenteerde op de Kids Insights Day. (Maria Rodriguez-Caraballo, Antwerpen, 6/5/2009) 4

Joeri van den Bergh is Managing Partner bij Insites Consulting, een toonaangevend Belgisch marktonderzoeksbureau op het gebied van online marktonderzoek met een sterke internationale positie. (Febelmar.be, 2009). Daarnaast is hij vader van twee “schatten van dochters” van 20 maanden en 5 jaar oud (e-mail van Joeri Van den Bergh, 27/5/2009) . Hij presenteerde op 6 mei 2009 op de Kids Insights Day in Antwerpen de kersverse resultaten van de “On Screen Study Kids 6-11”, een onderzoek naar multimediagebruik bij Belgische kinderen tussen 6 en 11 jaar. Na alle presentaties vroeg ik hem tijdens het netwerken of hij mij zijn presentatie kon doormailen, zodat ik de resultaten foutloos kon verwerken in mijn eindwerk. “Ik zal zien wat ik voor jou kon doen”, zei hij. Een week later had ik alle onderzoeksresultaten, waarvan ik in dit eindwerk de meest relevante zal weergeven.

Afbeelding 10: Joeri Van den Bergh met zijn twee dochters, Vita en Jina (Van den Bergh, Antwerpen, 2009)

Hoe en waar kijken kinderen naar televisie? Dat kijkgedrag verschilt heel wat met volwassenen, omdat kinderen hierin nog begeleid worden door de ouders. Bij drie vierde van de Belgische kinderen is voor de buis zitten een familieaangelegenheid, terwijl naar de radio luisteren en een boek lezen maar bij de helft van kinderen samen met de ouders gebeurt. (Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009) Uit het internationale onderzoek voor MTV Networks bleek dat televisiekijken de nummer één activiteit is om samen met het hele gezin te doen (US, NL, IN, MX, UK) Een derde van de ouders kijkt minstens één keer per dag met kun kind(eren) naar televisie. Vier op tien kinderen zeggen dat het de ideale manier is om tijd door te brengen met hun ouders en om terwijl te kletsen. De helft van de kinderen vindt het leuk om met hun ouders voor de buis te zitten. “Het is een manier om het gezin dichter bij elkaar te brengen”, zegt zeven op tien ouders. (US, NL, IN, MX, UK) (Maria Rodriguez-Caraballo, Antwerpen, 6/5/2009) Als men voor de buis zit, doet de helft van de kinderen dat meestal in de woonkamer (49%). 23% kijkt gezellig tussen mama en papa in hun bed naar televisie, eerder dan in hun eigen slaapkamer (21%). (Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009). Media en technologie maken meer en meer deel uit van het gezin. (US, NL, IN, MX, UK) Ouders kijken samen met hun kind(eren) naar televisie omdat ze dan controle hebben over naar wat ze kijken (44%) en omdat ze het gewoon leuk vinden (42%). Het is ook een manier om hun interesses te leren kennen en om (via reclame) te weten te komen welke producten ze graag zouden hebben (41%). De andere drijfveren kunt u vinden in de bijlage (1. Drijfveren tv-kijken met ouders) (Maria Rodriguez-Caraballo, Antwerpen, 6/5/2009) Wat doen kinderen nu het liefst in hun vrije tijd? Twee derden (66%) van de kinderen verkiest televisiekijken boven andere activiteiten. Toen men in het Belgische onderzoek van Insites Consulting aan de kinderen vroeg welke multimedia-activiteit ze verkiezen als ze er slechts één mogen houden, verkoos het merendeel (27%) van de 6- tot 8-jarigen voor televisiekijken. “Gaming” en op de computer zitten volgden met respectievelijk 26% en 19 %. Bij 9- tot 11-jarigen was de ranking het tegenovergestelde: de computer is voor hen het medium bij uitstek (31%), gevolgd door “gaming”(26%) en televisiekijken (slechts 16%). Op welke mediadragers kinderen het liefst gamen, kunt u lezen in hoofdstuk 3. Virtuele werelden, op pagina 22 (Afbeelding 28: “Tech lovers”). In één grafiek worden daar alle onderzoekresultaten geïllustreerd die in deze alinea besproken worden. Je zou denken dat televisiekijken altijd op nummer één komt, maar toen gevraagd werd welke vorm van multimedia door het kind gebruikt werd in het huishouden, kwam de televisie pas op de vierde plaats. Gaming, een draagbare MP3-speler en een GSM gaan aan de buis vooraf. (Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009).

5

Naar wat kijken kinderen nu het liefst? Zoals ik wel had verwacht: de meeste kinderen (7 op 10) verkiezen tekenfilms, en dan vooral de jongens. De helft van de kinderen kijkt ook graag naar films (vooral meisjes en 9-12-jarigen). Daarna volgen humoristische programma’s (30%), spelprogramma’s (19%) en muziekprogramma’s (17%). Een schema dat deze voorkeuren duidelijk in kaart brengt, vindt u in de bijlage. (2. Favorite TV content)(Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009). Wat me verbaasde waren de onderzoeksresultaten over digitale televisie. Zowel het onderzoek van Insites Consulting bij kinderen van 6 tot 11 jaar als die van mijn eigen gevoerd onderzoek bij 6- tot 12-jarigen leverde opvallende resultaten op. Maar laten we eerst eens kijken naar de penetratie van digitale televisie bij de Vlaamse en Belgische gezinnen. In België waren er in maart 2009 1 271 000 abonnees (die van Belgacom, Telenet en Voo1 tezamen geteld)(s.n., Internet, 11/03/2009). Dit betekent een penetratie van 28,1 %. (percentage van de gezinnen, met 2,37 personen per gezin (Kevers, 2009, p.2 ). In Vlaanderen heeft 38,1 % van de families digitale televisie (Bal, Drongen, 30/04/2009). Bij de kinderen ligt dit percentage hoger: bijna de helft (46%) kijkt digitaal, en men gebruikt digitale televisie vooral om te kijken naar kinderzenders die men niet kan ontvangen via analoge televisie. Tvgidsopties, waarbij de Elektronische Programma Gids (EPG, zie begrippenlijst p. 41 , 1.) hoort, staan op nummer twee van meest gebruikte applicaties van digitale televisie bij kinderen. (e-mail van Joeri Van den Bergh, 2/6/2009) HD-kanalen2 zoals Ketnet HD (Waumans, VRT persbericht, 15/1/2009) worden door een vierde van de kinderen bekeken. Slechts 11% van de kinderen maakt gebruik van Video on Demandmogelijkheden (VOD) (zie begrippenlijst p. 41, 3.) Een grafiek die deze cijfers illustreert, vindt u in de bijlage. (3. iDTV penetration and success) (Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009). Dit lage percentage is waarschijnlijk te verklaren door het feit dat weinig kinderzenders een on demandaanbod hebben. Zo biedt Ketnet+ enkel programma’s aan die al uitgezonden zijn (zie p. 7. Ketnet+).

Weinig kinderen maken op een interactieve manier gebruik van de rode knop (bv. door te stemmen, meedoen aan quizzen,… ), aangezien het interactieve aanbod –ook voor kinderen- nog beperkt is. U kunt hierover meer lezen op pagina 13 in het interview met Experience Consultant Kenneth Roelandt van ONE Agency (Roelandt, Vilvoorde, 12/5/2009)

2.2. Ketnet 2.2.1. Het Vlaamse televisielandschap voor kinderen Mijn kwantitatief onderzoek bij 130 kinderen (65 jongens en 65 meisjes) heeft eigenlijk bevestigd wat u en ik al lang wisten: De twee populairste televisiezenders voor kinderen in Vlaanderen zijn Nickelodeon(53/130) en Ketnet (49/130). Er waren ook 5 kinderen die graag naar tekenfilms op Cartoon Network kijken. Slechts 1 kind van de 130 kinderen aan wie ik vroeg wat hun favoriete zender was, antwoordde CBBC. Dit wil echter niet zeggen dat er geen enkele respondent naar CBBC kijkt. CBBC is het kinderblok van de BBC in het Verenigd Koninkrijk voor kinderen van boven de zes jaar. De naam is een samentrekking van de vorige benaming "Children's BBC". (Wikipedia, Internet, 2009) Ik spits mij verder in dit eindwerk toe op Ketnet en Kaatje, Ketnet + en Ketnet HD, de twee digitale kanalen van Ketnet (televisie), Ketnet.be en Kaatje.be (internet) en het computerspel KetnetKick (virtuele wereld).

1

De aanbieder van digitale televisie in Wallonië, zoals Belgacom en Telenet in Vlaanderen (Van Zeebroeck, Vilvoorde, 08/04/2009)

High Definition-kanalen: op deze digitale zenders kan je programma’s in een betere beeldkwaliteit bekijken dan op analoge televisie (Roelandt, Drongen, 30/04/2009) 2

6

2.2.2. Ketnet en Kaatje Op basis van de VRT-jaarverslagen van 2005 tot en met 2008 probeer ik te schetsen waarvoor Ketnet staat, wat de waarden en de visie van de zender zijn, hoe Ketnet zich richt op de verschillende leeftijdscategorieën, wat het kijkerprofiel is en wat hun marktpositie is.

VRT Ketnet/Canvas Ketnet/Canvas is naast Eén de tweede publieke nationale zender in Vlaanderen, onderverdeeld in Ketnet en Canvas, die elk eigen uitzendtijden hebben op de gedeelde zender. (Kabelraden.nl, Internet, 2008) Dit publieke tv-station werd gelanceerd op 1 december 1997 (Wikipedia.org, Internet, 25/5/2009) en wordt bij wet verplicht doorgegeven op elk kabelnet (zogeheten 'must carry'). Canvas wordt omschreven als “informatief, leerrijk en deskundig” en is er voor volwassen. (Kabelraden.nl, Internet, 2008) Ketnet richt zich naar peuters, kleuters en kinderen tot twaalf jaar. (VRT, 2007, p.37) Visie en waarden Ketnet is een “optimistisch, speels, sociaal, tolerant, gevarieerd en actief net dat een veilig, kwaliteitsvol en verantwoord kinderaanbod brengt”. (VRT, 2008, p.26). Ketnet brengt een ruim aanbod van kinderprogramma’s in verschillende genres, met nadruk op eigen Vlaamse producties.(VRT, 2008, p.34) Het jongeste jaarverslag (2008) vermeldt volgende netwaarden van Ketnet: - Rol voor de mediagebruiker: informeren, pedagogisch verantwoord, eigentijds, kwaliteit, ontspannen - Karaktertrekken: verhalend, optimistisch, toekomstgericht, creatief - Centrale waarden: veilig, speels, echt, onder vrienden, fantastisch, avontuurlijk (VRT, 2009, p.70) Ketnet heeft bijzondere aandacht voor de gevoelens en emoties van kinderen. Commerciële, seksuele en gewelddadige contacten zijn bij Ketnet uitgesloten. (VRT, 2009, p.73) Het kindermerk van de openbare omroep wil er altijd en overal zijn voor kinderen tot 12 jaar. Vlaamse kinderen prefereren Ketnet als tv-merk. Het is voor hen een hulpmiddel op hun weg naar zelfstandigheid. (VRT, 2007, p.37)

Twee zones voor twee doelgroepen: Kaatje en Ketnet Ketnet rondde zijn innovatietraject af op 1 april 2006: het net werd gerestyled op tv en internet en kreeg verschillende nieuwe programma’s bij. Ketnet werd opgesplitst in drie zones, waarvan er nu nog twee overblijven. Elke zone heeft zijn eigen programmering en een aangepaste stijl:

Afbeelding 4: Ketnet logo’s (Vrtnieuws.be)

•

In september 2008 werd Kaatje van Ketnet gelanceerd. De personages Kaatje & Kamiel dienen als herkenning voor de peuters en de kleuters en leiden hen door alle programma’s van Kaatje van Ketnet. De focus lag daarbij op muziek, taal, fantasie en het stimuleren van actie en reactie.(VRT, 2009, p.31). De programma’s van Kaatje zijn elke weekdag (behalve woensdag) in de ochtend, van 15.30 uur tot 16.00 uur en op Ketnet+ te bekijken (zie p. 7) (Kaatje.be, Internet, 26/5/2009)

Afbeelding 11: Kaatje van Ketnet (Kaatje.be)

•

De grote middengroep (de 6- tot 9-jarigen) wordt na 16.00 uur bediend onder de vlag van Ketnet. In de kinderzone staan fantasie en avontuur centraal. De Ketnetwrappers (zie begrippenlijst p. 41, 2.) praten de programma’s aan elkaar (VRT, 2007, p.37 en Wikipedia.org, Internet, 3/6/2009).

7

•

Voor wie als preadolescent kan worden beschouwd (de 10- tot 12-jarigen), werd in september 2006 NT van Ketnet gecreëerd. (VRT, TV-visie, 21/8/2006). Dit project werd echter stopgezet na ongeveer een jaar, omdat volgens netmanager Catherine Castille de kijkers het warme en veilige gevoel van hun moedermerk Ketnet misten. (Bartholomees, TV-Visie, 29/8/2007)

Afbeelding 4: Ketnet logo’s (Vrtnieuws.be)

Kijkpatroon en profiel van de Ketnet-kijker De Vlaamse kijker kijkt gemiddeld 2 uur en 49 minuten per dag naar televisie (2008). De gemiddelde kijkduur voor Eén en Canvas/Ketnet per dag was in 2008 samen 1 uur en 3 minuten. (VRT, 2009, p.50) Het aandeel jongens/meisjes dat naar Ketnet kijkt is ongeveer gelijk: 53 % zijn mannelijke kijkers en 47 % zijn vrouwelijke kijkers. (VRT, 2009, p.64) De helft van de Ketnetters is tussen vier en zestien jaar. Vooral kinderen tussen vier en negen jaar kijken naar Ketnet (38%). 13% heeft een leeftijd tussen tien en zestien jaar. (VRT, 2009, p.65)

Marktpositie van Ketnet

Afbeelding 12: Profiel van de VRT-netten volgens leeftijd in 2008 (VRT, Jaarverlsag 2008, 2009)

Afbeelding 13: Marktaandelen over 24 uur (in %) (2007-2008) (VRT, Jaarverlsag 2008,

Het marktaandeel van Ketnet is in de Ketnet-uitzendperiodes 35,9% in 2008. Dat is 1,1 % meer dan het jaar voordien. (VRT, 2009, p.52)

2.2.3. Ketnet + Sinds begin september 2008 biedt Ketnet met Ketnet+ een extra digitale stroom. Ketnet+ zendt elke avond tussen 18 en 20 uur en op weekend- en vakantiedagen tussen 8 en 10 uur de peuter- en kleuterprogramma’s opnieuw uit. Op die manier kunnen kinderen tussen 0 en 6 jaar het aanbod van Kaatje van Ketnet herbekijken op het moment dat Ketnet de 6 tot 12-jarigen bedient.(Roelandt, Vilvoorde, 12/5/2009)

Afbeelding 5: Ketnet + (Digitale TV Weblog)

Het aanbod van Ketnet+ is te vinden via de rode knop. Door de rode knop hebben de kijkers ook de mogelijkheid om het Net Gemist/Ooit Gemist –aanbod op te vragen. (VRT, 2009, p.45)

8

De rode knop maakt het mogelijk om naar de beschikbare stromen over te schakelen, de interactieve toepassingen te gebruiken of te kijken naar het Net Gemist en Ooit Gemist-aanbod. (VRT, 2009, p.55) In het interview met Kenneth Roelandt op pagina 13 kunt u lezen dat die interactiviteit heel beperkt blijft. (Roelandt, Drongen, 29/5/2009) Op Eén, Canvas en Ketnet verschijnt een rode bol in beeld wanneer er extra aanbod beschikbaar is. Op die manier weet de digitale kijker de weg naar het extra aanbod te vinden. (VRT, 2009, p.55) Het digitale televisiesignaal levert een hogere beeldkwaliteit en biedt ruimte aan extra video-aanbod en (interactieve) toepassingen zoals een elektronische programmagids. De kijkers kunnen hun eigen tvaanbod op maat samenstellen met het aanbod-op-aanvraag (Video on demand d.m.v. EPG), door te timeshiften, (betekenis van deze drie begrippen zie begrippenlijst p. 41 ) en door opgenomen programma’s (op de harde schijf) te herbekijken (VRT, 2009, p.57).

2.2.4. Ketnet HD Sinds januari 2009 is ook Ketnet HD beschikbaar als digitale zender. Hierop kan je een aantal programma’s in High Definition (beter beeldkwaliteit) bekijken. (Waumans, VRT persbericht, 15/1/2009) Het betreft Tv-programma’s die de kijker via zijn digitale ontvanger opvraagt en Afbeelding 5: Ketnet HD bekijkt op het moment dat hij het zelf wenst. Ook het pauzeren van een lineaire (Digitale TV Weblog) uitzending om later verder te kunnen kijken, is mogelijk. De VRT biedt via digitale televisie ook programma’s rond bepaalde thema’s in de openbare omroepdomeinen aan. (e-mail van Koen Cornil, 1/6/2009)

2.3. Visie 2.3.1. Experts: Olivier Van Zeebroeck en Kenneth Roelandt

Olivier Van Zeebroeck is Account Manager Digital Media bij de Vlaamse Media Maatschappij. Ik interviewde hem begin april 2009 over het heden en de toekomst van digitale televisie. Drie uur lang heeft hij me de vele mogelijkheden die digitale TV biedt, uit de doeken gedaan, maar ik geef hier enkel weer wat betrekking had tot kinderen en digitale televisie. Met de komst van digitale televisie is er een nóg groter aanbod van televisie-inhoud voor kinderen gekomen. Zo heb je Studio 100 TV, aangeboden door Telenet, waarop kinderen naar musicals en videoclips kunnen kijken. Voor de kleinsten is er Afbeelding 14: Olivier Van o.a. Baby TV, dat eigenlijk meer een bewegend kleurboek is. Baby TV Zeebroeck (Netlog.com) illustreert dat digitale zenders meestal gericht zijn op een specifieke doelgroep, en dat is in het voordeel van de kijker, zeker voor kinderen. Als je twee jaar bent, zijn de programma’s die Ketnet aanbiedt, te moeilijk om naar te kijken, en dan is digitale televisie dé oplossing. (Van Zeebroeck, Vilvoorde, 08/04/2009)

9

Kenneth Roelandt heeft een heel uitgesproken mening over digitale televisie, die gegroeid is door zijn jarenlange ervaring. Als vader van twee kinderen (1 en 4 jaar) weet hij heel wat over het tv-, internet- en spelaanbod voor kinderen. Hij heeft eind jaren negentig in opdracht van de VRT het iDTV proefproject (IOproject) begeleid als Interface Consultant en Usability Engineer. Hij was toen Creative Director bij Streamcase, een bedrijf die zich in 2000 reeds bezig hield met Afbeelding 15: Kenneth Roelandt (LinkedIn.com) video over internet. Kenneth was dus als eerste betrokken bij het iDTV-verhaal van de VRT. Hij is Experience Consultant bij ONE Agency, het interactieve marketingbureau dat gespecialiseerd is in sociale media. Daar was contactpersoon van VRT toen ONE Agency voor KetnetKick een aantal zaken heeft gerealiseerd (zie p…) Kenneth: “Je kunt zeggen van Ketnet+ dat het digitale televisie is, maar daarom is het nog niet interactief. De rode knop gebruikt men enkel om naar programma’s te kijken die al eerder zijn uitgezonden. Kinderen kunnen bijvoorbeeld niet stemmen op hun favoriete personage, of meedoen aan een quiz met de rode knop. Eigenlijk kan je stemmen met de rode knop ook niet echt revolutionair noemen. Dat is al lang mogelijk via sms. Mensen gebruiken vooral digitale televisie om programma’s op te nemen, om de EPG (elektronische programmagids) te raadplegen en om programma’s “on demand” of “in delay” te bekijken. “De rode knop is dood”, aldus Kenneth Roelandt. (Roelandt, Drongen, 29/5/2009) Dat wil niet zeggen dat kinderen niet op een andere manier interactief naar televisie kunnen kijken, zonder de rode knop of digitale televisie te gebruiken. Er bestaan analoge televisie-formats waarbij aan het kind dingen worden gevraagd. Kinderen denken dan dat er aan de andere kant van het scherm effectief iemand luistert naar hun antwoord. Een voorbeeld van een dergelijk programma is Dora. Dora is een interactief en leerzaam programma voor kinderen van twee tot zes jaar. Ze worden uitgedaagd om de heldin van het verhaal, Dora, tijdens haar avonturen te helpen. (UPC Tv-gids, Internet, 2009). Zo kan Dora vragen om haar mee te helpen zoeken naar haar bal, vervolgens wacht ze even tot wanneer het kind de bal op het scherm ontdekt heeft en geroepen heeft dat die achter de boom verstopt is. Dora kan dan bijvoorbeeld antwoorden: ‘Goed zo! Wat kan jij goed zoeken, zeg!’ ” (Roelandt, Vilvoorde, 12/5/2009).

Afbeelding 16: Dora (Sound Off Column.com)

Kinderen zullen echter nooit kunnen meedoen aan een quiz via de rode knop, laat staan dat je Dora met de rode knop kan antwoorden waar haar bal verstopt zit. Volgens Kenneth ligt de verantwoordelijkheid niet bij de providers Telenet en Belgacom. Zij hebben de technische capaciteit in huis om televisie interactief te maken door middel van de rode knop. “Het is aan de productiehuizen, die de tvprogramma’s maken, om interactiviteit mee te nemen in hun strategie.” De productiekosten zijn dikwijls een te grote investering, hoewel het technisch wel mogelijk is. Daarnaast vormt zich een probleem wanneer kijkers het programma op een later tijdstip bekijken (video on demand): kunnen zij dan nog interactief meedoen (bv. met een quiz)? Wat het digitale aanbod van VRT betreft, duikt er nog een ander probleem op. Ketnet + zou graag 24 op 24 uur extra digitale themakanalen aanbieden, waardoor het uitzendaanbod van VRT vergroot wordt. Dit mag niet omwille van de beheersovereenkomst: meer dan 3 digitale kanalen zouden een vorm van concurrentievervalsing zijn. Een+, Canvas+ en Ketnet+ zijn en zullen de enige digitale zenders van de VRT blijven. Dit verhaal werd ook bevestigd bij het interview met Tom Grymonprez (Commercieel Directeur van Studio 100, meer uitleg zie p. 15). (Roelandt, Drongen, 29/5/2009) (Tom Grymonprez, Londerzeel, 25/5/2009)

10

2.3.2. Eigen visie Ikzelf heb aan de lijve kunnen ondervinden hoe het televisielandschap zo sterk is veranderd. Enerzijds door soms nog eens stiekem naar televisiezenders voor kinderen te kijken. Het aanbod van nu tegenover toen ik klein was, is enorm vergroot, en het type programma’s ook. Het is onvoorstelbaar welke nieuwe en soms vergezochte formats elk jaar weer worden aangeboden. Anderzijds stond ik tijdens het afnemen van mijn vragenlijsten versteld van de variëteit van zenders waar kinderen van 6 tot 12 jaar naar kijken: er werden maar liefst 16 digitale kanalen vernoemd, waarvan ik er veel niet kende. Bij mij beperkte zich dat tot TV1 (nu Een) met TikTak en Samson en later Ketnet. Ook digitale televisie wordt door een groot deel van de kinderen geconsumeerd, en dat verbaasde me het meest. Misschien ook omdat ik zelf nog geen digitale televisie in huis heb. Nu ik Ketnet +, Ketnet HD en Studio 100 TV besproken heb, is het interessant om te weten wat de populairste digitale zender van de drie is. Het grootste deel (52) van de 130 kinderen aan wie ik vroeg naar welke digitale zenders ze keken, antwoordde: “Studio 100 TV” (vooral meisjes), gevolgd door Ketnet +. Ketnet HD kwam pas op de vijfde plaats, na Nickelodeon Digitaal en het hele digitale aanbod van Prime (Prime Kids, Stars, Family, Sport, …). Men mocht meerdere digitale zenders aanduiden in een opgestelde lijst van zenders. De overige tien vernoemde tv-kanalen kunt u zien op de grafiek in bijlage 9.1. De frequentietabel vindt u in bijlage 9.2.

11

12

3. Internet 3.1. Het surfgedrag van kinderen Niet alleen het kijkgedrag van de kinderen is gewijzigd, dit is ook het geval bij het internetgebruik, dat de laatste vijf jaar sterk gestegen is. Dit wordt geïllustreerd door onderstaande grafiek:

Bron: VRT Studiedienst

Bron: Insites Consulting

Afbeelding 17: Percentage van kinderen online in België (VRT Studiedienst, Youth Online, 2008 & Van den Bergh, Kids Insights Day, 6/5/2009)

In 2004 gebruikten 45% van de Belgische kinderen minstens één keer per maand het internet. In 2007 was dat cijfer opgelopen tot 62%: van de 716.000 Belgische kinderen (6-11 jaar) waren er 445.000 regelmatige internetgebruikers. (Youth Online, VRT Studiedienst, in verslag van Lode Nachtergaele, Kortrijk, 23/05/2008, p. 8) In het voorjaar van 2009 was het percentage van 2007 van de kinderen die online zijn met 5% gestegen: twee op drie van de Belgische kinderen surft nu op het internet. In Vlaanderen is de internetpenetratie bij kinderen veel hoger: 73% van de 6- tot 8-jarigen en 84% van de 9- tot 11-jarigen zit online. In Wallonië is dat respectievelijk maar 50 % en 61%. (Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009) Surfen op het net: hoe vaak, waar, en wat vinden de ouders hiervan? Bijna één op vier surft meer dan vijf dagen per week op het internet. 37 % van de kinderen doet dat samen met hun ouders en meestal zitten ze niet in hun eigen kamer op het net (slechts 11%). (Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009) 68% van de ouders vindt het goed dat hun kind op jonge leeftijd met de pc en internet leert werken, 48% zegt dat ze liever hebben dat hun kinderen andere activiteiten doen dan voor de pc zitten. Daarnaast leggen ouders regels op wat betreft het computer- en televisiegebruik. Dat gaat dan vooral om hoe lang ze voor “een” scherm mogen zitten, en wanneer ze dat mogen. 4 op 10 ouders blokkeert de toegang tot bepaalde websites d.m.v. een programma. (e-mail van Joeri Van den Bergh, 27/5/2009) Media en technologie maken meer en meer deel uit van het gezin. 16% van de respondenten (ouders en kinderen) gaat samen met het gezin op het internet surfen. Toch vindt gemiddeld 40 % van de ouders het wereldwijde web niet zo veilig voor hun kroost (NL: 38%) Het percentage van de andere landen vindt u in de bijlage (4. Hoeveel ouders vinden sociale netwerksites en internet onveilig voor hun kinderen?) (Maria Rodriguez-Caraballo, Antwerpen, 6/5/2009) In het onderzoek van Insites Consulting werd gevraagd om de media op te sommen met welke kinderen in contact komen met hun favoriete tv-personages zoals de Ketnet-presentatoren, Kaatje van Ketnet, Samson, maar ook Mega Mindy (Studio 100) of de acteurs van het Huis Anubis (Nickelodeon). Blijkt dat bijna acht op tien kinderen graag weten waarmee die TV-figuren aan het doen zijn en wat er in de toekomst nog zal mee gebeuren. Acht op tien zijn meer gewillig om TV te kijken wanneer ze online games spelen waarin hun 13

favoriete televisiepersonages in voorkomen. Meer dan de helft komt in contact met personages door ze te zien op de buis. Drie op tien kinderen ziet hun beeldbuiskarakter online op video-clips, zoals de Ketnetters die kunnen bekijken op Youtube, maar eveneens op Ketnet.be. Een vierde bezoekt de website van de televisiezender (bijvoorbeeld www.ketnet.be) of van het programma zelf (bijvoorbeeld www.megamindy.be of de website van Het Huis Anubis3). Bijna hetzelfde aandeel (24%) loopt TV-figuren tegen het lijf in spellen zoals KetnetKick, Het Huis Anubis4 of Mega Mindy Mind Game5.(Voorbeelden: Tom Grymonprez, Londerzeel, 25/5/2009) (Resultaten: Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009) Wat spoken kinderen dan vooral uit op dat wereldwijde web? De meesten (bijna acht op tien) speelt online games (single player, zie begrippenlijst, 5.). De tweede en derde grootste bezigheid van kinderen op het net is naar video’s kijken en e-mailen (62% en 61%). Slechts vier op tien kinderen antwoordden dat ze vaak chatten. Multiplayer games (zie begrippenlijst, 6.) zoals KetnetKick staan maar op nummer vijf van de frequente online activiteiten van kinderen. (Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009)

Afbeelding 18: What are kids doing online? (Van den Bergh, Kids Insights Day, 6/5/2009)

Wat reclame op internet betreft, stoort slechts 14 % van de ouders zich aan e-commerce. Van zij die zich niet ergeren aan online advertising, vindt 80% kindergerelateerde reclame ook niet hinderlijk. Bijna 7 op 10 ouders koopt online producten voor hun kinderen. (e-mail van Joeri Van den Bergh, 27/5/2009) In de bijlage (5. Motivations online play) vindt u een heleboel redenen waarom kinderen online spelen, onderverdeeld in de 3 aspecten: prestatie, het sociale aspect, en verdieping (‘Immersion’). (Yee, 2007, in verslag van Lode Nachtergaele, Kortrijk, 23/05/2008, p. 33)

3.2. Websites met spellen In mijn eigen onderzoek vroeg ik aan het tweede tot het zesde leerjaar (106 kinderen) op welke websites zij spelletjes spelen. Nadat ik het vijfde leerjaar mondeling (open vraag) deze vraag had gesteld, maakte ik een lijst waarin ik ieder kind een streepje liet zetten bij de websites waarop hij/zij vaak (min 1x/2weken) speelt. In het eerste leerjaar waren de kinderen nog te klein om de lijst in te vullen. Het resultaat kunt u aflezen op de grafiek die hiernaast wordt afgebeeld: Spele.nl kwam eruit als populairste site. (frequentietabel zie bijlage 9.2 )

3

www.nickelodeon.nl/microsites/hethuisanubis

4

http://cas.nickelodeon.nl/anubis/tombesvanapep/index.php

5

www.studio100info.be/megamindy/megamindygame_04/

14

3.3. Opkomst sociale media “De behoefte van kinderen om online met elkaar in contact te staan is (nog) niet zo groot. Toch zeker niet tot de leeftijd van negen jaar. Dat doen ze liever op de speelplaats, ‘in real life’ ”. (Tom Grymonprez, Londerzeel, 25/5/2009). Deze uitspraak van Tom Grymonprez (Studio 100) wordt bevestigd door de resultaten van Insites Consulting: slechts iets meer dan een vijfde van de 6- tot 11-jarigen heeft een profiel op een sociale netwerksite zoals Facebook of Netlog, en dat waren vooral 9-plussers. De meeste kinderen (vooral in Wallonië) zitten op Facebook (14%), de Vlaamse kinderen hebben meestal een profiel op Netlog aangemaakt (11%). Andere sociale netwerksites waar kinderen op aanwezig zijn, zijn: Kidscity, Myspace, Barbiegirls en Habo.(e-mail van Joeri Van den Bergh, 27/5/2009)

Afbeelding 19: Aantal kinderen op sociale netwerksites (Van den Bergh, Kids Insights Day, 6/5/2009)

In Europa (Nederland, Duitsland, Verenigd Koninkrijk) vindt gemiddeld bijna één op vier ouders het onveilig als hun kind(eren) lid zijn van een sociaal netwerk (berekening gemiddelde bijlage (4. Hoeveel ouders vinden sociale netwerksites en internet onveilig voor hun kinderen?) (Maria Rodriguez-Caraballo, Antwerpen, 6/5/2009)

3.4. Ketnet online “Kinderen doen steeds vaker een beroep op de nieuwe media (en steeds minder op tv) om te voldoen aan hun mediabehoeften. Daarom heeft Ketnet zijn aanbod in 2007 verruimd met meer aanbod op internet (Ketnet.be, Toyinima.be en de webradio). Televisie blijft belangrijk, onder andere om de kinderen te gidsen naar deze nieuwe media. Ketnet is zo geëvolueerd van een televisiemerk naar een sterk crossmediaal merk.” (VRT, 2008, p. 34) Ketnet.be legt de nadruk op “beleving”.Kinderen kunnen op Ketnet.be video’s bekijken, spelletjes spelen, meedoen met de wrappers, luisteren naar Ketnetradio, enzovoort. (VRT, 2009, p.30) Ketnet.be geeft kinderen informatie en brengt ze met elkaar in contact. Op de website zijn achtergrondinformatie, beeldfragmenten en bloopers van de Ketnet-programma’s te vinden, kunnen spelletjes gespeeld worden, en worden creatieve tips gegeven. Voor KetnetKick.be verwijs ik naar p. 21.

Afbeelding 20: Ketnet.be, prinstcreen (Ketnet.be, 3/6/2009)

Karrewiet.be brengt er dagelijks het nieuws van de dag. De site bevat ook de journaals van de afgelopen week, achtergrondinformatie en een actuaquiz. Daarnaast worden er polls en enquêtes gehouden. Door Ketnet werden in 2007 ruim 8.000 elektronische nieuwsbrieven (Karrewiet vandaag en Wazzzup?!) verspreid. (VRT, 2008, p.35) Eind december 2008 waren er ongeveer 165.000 mensen geabonneerd op een VRT-nieuwsbrief, drie keer zoveel als het jaar voordien. (VRT, 2009, p. 53) 15

Afbeelding 21: Karrewiet.be, prinstcreen (Karrewiet.be, 3/6/2009)

Vanaf het najaar van 2007 kunnen kinderen ook naar Ketnet luisteren via webradio. Dat radioaanbod bestond in 2007 uit een programma met muziek, een quiz, interviews en “nieuwtjes”. Het programma van drie uur wordt de hele week herhaald. (VRT, 2008, p.35)

Afbeelding 22: Ketnet Radio (Kindermuziek.tv)

Door met dezelfde programma’s aanwezig te zijn op verschillende platformen, worden de beleving en de band met het programma én Ketnet versterkt.(VRT, 2009, p. 30)

Sinds september 2008 is ook Kaatje van Ketnet online aanwezig. Op Kaatje.be leren Kaatje & Kamiel kinderen basisvaardigheden aan. Dat doen ze met scènes en spelletjes. Kaatje.be wil hen een positief zelfbeeld geven en hun fantasie stimuleren. Ketnet moedigt ouders aan om hun kinderen te begeleiden bij het ontdekken van de digitale media. (VRT, 2009, p. 31) Kaatje.be is een hele mooie site met veel beweging en kleuren, maar het duurt naar mijn mening te lang voordat de website en de spelletjes geladen zijn. Kinderen hebben volgens het geduld niet om een paar minuten te wachten wanneer ze een spel proberen te spelen.

Afbeelding 23: Kaatje.be (Kaatje.be)

Voor Ketnet.be waren er in 2008 gemiddeld ongeveer 11.000 unieke bezoekers per dag, 18% meer dan in 2007. De site trok de meeste bezoekers met de start van de nieuwe website (in de herfstvakantie van 2008) en de vernieuwing van de subsite Kaatje.be (begin september 2008). (VRT, 2009, p.52) In 2008 werd Ketnet.be genomineerd voor Site van het jaar van Clickx in de categorie Televisie (VRT, 2009, p. 68)

Afbeelding 24: Gemiddeld dagbereik voor de tv- en nieuws(gerelateerde) sites (2007-2008) (CIM-Metriweb/VRT Studiedienst, 2009, p. 53)

16

3.5. Visie 3.5.1. Experts: Tom Grymonprez en Koen Cornil Tom Grymonprez is Commercieel Directeur bij Studio 100 en vader van twee kinderen van 9 maanden en 4,5 jaar oud. Studio 100 is een Belgisch bedrijf dat populaire kinderprogramma’s maakt die verkocht worden aan televisiezenders zoals Ketnet, Nickelodeon, VTM, Club RTL (Wallonië), en in het buitenland aan Z@ppelin (TROS, Nederland), Nick, Super RTL (beiden Duitsland), BBC (Verenigd Koninkrijk). Daarnaast hebben ze een eigen digitale zender, Studio 100 TV, waarop van 6 tot 22 uur muziekclips te zien zijn voor kinderen. Studio 100 heeft ook drie pretparken en vier muziekgroepen.(Wikipedia, Internet, 28/5/2009) (Tom Grymonprez, Londerzeel, 25/5/2009). Afbeelding 25: Tom Grymonprez (Facebook.com)

Studio100.be is de populairste website voor kinderen in Vlaanderen. Het haalt meer bezoekers dan Ketnet.be, Nickelodeon.be, maar de site overtreft ook Kidscity.be en Spellen.be. (Tom Grymonprez, telefonisch, 1/6/2009) Je kunt er heel veel spelletjes spelen, videoclips bekijken van K3, Plop… , studio100-producten kopen, ringtones downloaden voor op je gsm, tickets voor shows bestellen,… Ook op het vlak van sociale netwerken loopt Studio 100 niet achter: op Facebook kan je fan worden van Studio 100 TV, Samson, K3, Mega Mindy,… en je kunt ook laten weten of deelneemt aan evenementen zoals “de Samson en Gert-Zomershow” in Plopsaland. De vraag is natuurlijk of dit sociaal initiatief uitgaat van Studio 100 zelf: “Soms doen we dat wel eens”, zegt Tom Grymonprez, “maar het behoort niet tot onze strategie. Meestal zijn het Studio 100-fans die dit aanmaken.” (Tom Grymonprez, telefonisch, 1/6/2009)

Afbeelding 26: Samson & Gert Zomershow (Facebook.com)

Als je sociale netwerken implementeert in je strategie, moet je je altijd afvragen wat het bijbrengt tot je merk, en dat is hier te meten aan de hand van de kijkcijfers van de Studio 100-tv-programma’s. Op Facebook en Netlog een evenement plaatsen kost niet veel voor de merkbekendheid die je ervoor in de plaats krijgt, maar als je zelf een sociaal netwerk opstart, stelt de Commercieel Directeur van Studio 100 zich vragen bij de return on investment (ROI). (Grymonprez, Londerzeel, 25/5/2009)

17

Koen Cornil is Digitaal Producent bij VRT Jong. Hij is van bij het begin betrokken bij het concept, de strategie en de productie van KetnetKick. Ik interviewde hem begin mei in de VRT-gebouwen in Brussel over het spel KetnetKick, dat verder in dit eindwerk besproken wordt. Een van mijn vragen was ook of KetnetKick, of Ketnet in het algemeen, bewust gebruik maakt van sociale netwerksites, of van plan is dit in de toekomst te doen. “Ketnet is een veilig merk: ouders en kinderen die naar onze zender kijken, op onze site surfen of KetnetKick spelen, weten dat. Bij Ketnet staat veiligheid voorop. Implementatie van toepassingen van Sociale Netwerksites kan enkel als dit niet in strijd is met die veiligheid.” Een link vanuit Netlog of Facebook naar KetnetKick vindt Koen Cornil dus geen goed idee, hoewel er al veel op Facebook te vinden is over Ketnet. Ik vermoed dat dit, net zoals bij Studio 100, opnieuw is aangemaakt door fans. (Koen Cornil, Brussel, 05/05/2009 en e-mail op 2/6/2009)

Afbeelding 27: Koen Cornil (Plaxo.com)

3.5.2. Eigen visie Ik herinner me nog mijn eerste keer dat ik op het internet ging: toen moest ik een wachtwoord ingeven en wachten totdat de verbinding via de telefoon tot stand kwam. Veel was er nog niet te beleven. Ik speelde ook al op een spelletjessite, Kidcity.be, maar toen was het aanbod van de spellen hel beperkt, laat staan dat er een community (sociaal netwerk) aan verbonden was (www.kidcity.be, Internet, 3/6/2009). Toen ik klein was, zocht ik altijd de programmagids op via Teletekst. Ik denk dat kinderen dat nu veel meer doen via de website van de Tv-zender, bijvoorbeeld die van Ketnet. Naast de informatie en de spellen die Ketnet.be aanbiedt, vind ik het goed dat Ketnet veel videocontent beschikbaar stelt op hun website. Enerzijds omdat de populariteit van online video de laatste jaren enorm gestegen is: in november 2007 overtrof het aantal, dat video’s online bekeek, het aantal gebruikers van e-mail (Nielsen Net View, Internet, 2009) Dit jaar (2009) telde Youtube al 75 milliards videotransfers door bijna 375 miljoen bezoekers (Schroeder (S.), Internet, 2009). Meer informatie hieromtrent vindt u in mijn toelatingsdossier om volgend jaar naar Frankrijk te gaan studeren, op www.issuu.com/sofiedeclercq: “La télévision et l'Internet: convergence sur le média vidéo?” Anderzijds is het verstandig van een televisiezender om zelf hun video-inhoud te publiceren op hun website. Op die manier zullen er minder geïnteresseerden in Ketnet-filmpjes surfen naar Youtube, waarop iedereen video’s kan uploaden die hij zelf gemaakt heeft. Dit leidt tot video’s van slechte kwaliteit en dikwijls met inhoud die niet ondersteund wordt door de zender. Deze laatste reden waarom video beter op de eigen website wordt aangeboden, is ook de mening van Tom Grymonprez (Grymonprez, Londerzeel, 25/5/2009). Door video en andere multimedia-applicaties te gebruiken op hun website, is Ketnet mee met haar tijd en speelt de zender in op de nieuwe mediabehoeften van kinderen.

18

19

4. Virtuele wereld Als inleiding op het spel KetnetKick, dat een virtuele 3D-wereld voor kinderen is, zal ik eerst uitleggen wat “een virtuele wereld” juist inhoudt. Het grote aanbod dat ik vervolgens schets, toont aan dat virtuele werelden wereldwijd een enorm succes kennen. Tenslotte zijn er een aantal eigenschappen en voorwaarden waaraan een virtuele wereld moet voldoen volgens kinderen en ouders. Op het einde van dit hoofdstuk zal ik KetnetKick toetsen aan deze voorwaarden.

4.1. Definitie Volgens het Communication and Media Research Institute (CAMRI, University of Westminster) is een virtuele wereld een online ruimte waar je kan rondlopen en waar je een invloed kan hebben op wat er rondom jou gebeurt. Dankzij het sociale netwerk-aspect kunnen andere gebruikers die op dat moment online zijn, een meerwaarde bieden aan de spelervaring. Het spel kan niet gespeeld worden zonder connectie met het internet te hebben. Een CD-rom alleen volstaat dus niet. (David Gauntlett & Lizzie Jackson, Londen, 22/5/2008)

4.2. Virtuele werelden voor kinderen Vandaag worden kinderen digitaal opgevoed: ze worden geboren in een wereld waarin mensen met elkaar verbonden zijn op oneindig veel manieren. Hun digitale levensstijl gaat verder dan alleen maar coole gadgets. Kinderen zijn “engaged”, betrokken, geëngageerd met digitale media, en leren er zelf hoe het allemaal werkt. Ze nemen zelf het lot in eigen handen en gaan er heel creatief mee om. (The Digital Generation Project, Edutopia, Internet, 25/5/2009) Media en technologie maken meer en meer deel uit van het gezin. 32 % van de ondervraagden speelt samen met andere gezinsleden videospellen (US, NL, IN, MX, UK) (Maria Rodiguez-Caraballo, Antwerpen, 6/5/2009). Bij het onderzoek “On Screen Study Kids 611” van Insites Consulting werd gevraagd welke vorm van multimedia enkel door de respondent zelf (kinderen van 6-8 jaar en 9-11 jaar)gebruikt wordt in het huishouden. Opvallend was dat “Gaming” op de eerste plaats staat met een gemiddelde van 37 %. De 9- tot 12- jarigen hebben meer speltoestellen in huis (43%) dan de 6- tot 8-jarigen (31%) De MP3speler is de tweede meest voorkomende multimediatoepassing (29%). Jongens antwoorden vooral “Gaming”, terwijl meisjes liever naar muziek luisteren op hun MP3-speler. (e-mail van Joeri Van den Bergh, 27/5/2009)

Toen men vroeg aan kinderen wat ze het vaakst online doen, antwoordde het merendeel “single player games (online)” (zie begrippenlijst, 5.). Multiplayer games of virtuele werelden (zie begrippenlijst, 6.) staan maar op nummer vijf van de frequente online activiteiten van kinderen. ( Joeri Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009)

Afbeelding 28: Tech lovers (Van den Bergh, Antwerpen, 6/5/2009)

20

Het aantal virtuele werelden groeit razend snel: hoeveel kinderen spelen vandaag met of in een virtuele wereld? Volgens een schatting speelden in 2004 een miljoen kinderen in virtuele werelden. Vandaag is dat ongeveer 35 miljoen, alleen al in de westerse landen. “En de trend vertoont nog geen enkele verzadiging op dit moment”, zegt Jessica Mulligan, een online game professional met meer dan 20 jaar ervaring in de gameindustrie. (Mulligan, Amsterdam, 24/10/2008) Een onderzoek van Virtual Worlds Management in januari 2009 toonde aan dat er toen wereldwijd meer dan 200 virtuele werelden operationeel of in ontwikkeling waren. De lijst kunt u zien op www.virtualworldsmanagement.com/2009/youth-01-26-2009.html. Er is jammer genoeg nog een andere zijde van het verhaal. “Net zoals bij sociale netwerken, heeft de adverteerdersmarkt de snelheid waarmee virtuele werelden verschenen en gebruikt werden, niet kunnen volgen ,” zegt eMarketer Senior Analist Debra Aho Williamson op de nieuwssite Virtualworldsnews.com. “De hype en het uitsterven van Second Life, gecombineerd met de slechte economie, hebben enkele marketeers sceptisch gemaakt voor virtuele werelden in het algemeen.” (s.n., Virtualworldnews.com, Internet, 21/5/2009) Niettegenstaande de sceptische marketeers, schat Emarketer6 dat 37% van de kinderen tussen 3 en 11 die online bezig zijn, tenminste één keer per maand een virtuele wereld bezoeken. Emarketer schat dat tegen 2013 dit aantal zal gegroeid zijn tot 54%. (s.n., Virtualworldnews.com, Internet, 21/5/2009) In de bijlage (6. Wereldwijde evolutie virtuele werelden voor kinderen) vindt u een lijst met een greep uit de meeste bekende virtuele werelden voor kinderen. De opsomming schetst de grote groei vanaf 1993 tot vandaag. KetnetKick staat er ook bij in 2004. (CAMRI, 2008, p. 9) Omdat deze lijsten enkel het wereldwijd gebruik weergeven, heb ik in mijn eigen onderzoek ook gevraagd in welke virtuele werelden (Vlaamse) kinderen van het 2de tot het 6de leerjaar (106 kinderen) spelen. In het eerste leerjaar waren de kinderen nog te klein om de vooraf opgestelde lijst in te vullen. Dit betreft niet enkel computergames waarmee kinderen op het internet in konden spelen tegen hun vrienden, ook virtuele werelden van Nintento DS en Playstation waren toegelaten. In het totaal (jongens en meisjes samen) spelen de kinderen het meest met SIMS, gevolgd door de community website Panfu.nl. GTA (misdaadgame voor de computer) Tribalwars.com en Armorgame.com zijn de populairste spellen/websites bij de jongens. De community website Gosupermodel.nl is de populairste virtuele wereld bij de meisjes. De populairste antwoorden zijn hieronder in een grafiek geplaatst. De andere veertien vernoemde virtuele werelden kunt u vinden in bijlage 9.1. De frequentietabel vindt u in bijlage 9.2.

6

Emarketer is een Amerikaans marktonderzoeksbureau van digitale marketing en media (www.emarketer.com)

21

4.3. Belangrijke waarden en normen In 2008 werd een onderzoek genaamd “Virtual worlds: an overview and study of BBC Children’s Adventure Rock” gevoerd in opdracht van BBC voor Adventure Rock. Dat spel is een format dat gebaseerd is op KetnetKick, waarvoor BBC de licentie heeft gekocht van VRT. Het onderzoek werd uitgevoerd dooor het “Communication and Media Research Institute” (CAMRI), een departement van de universiteit van Westminster. Professor David Gauntlett en researcher Lizzie Jackson werkten hieraan mee en presenteerden de resultaten op 22 mei 2008 op de “Children in Virtual Worlds Conference” in Londen. (CAMRI, 2008, pp. 1-2) Uit het onderzoek bleek dat er dertien basisprincipes zijn voor een succesvolle virtuele wereld: 1. De virtuele wereld moet een sociaal aspect bevatten: kinderen willen er vriendjes ontmoeten en chatten 2. Creativiteit is heel belangrijk: men wil een nieuw leven maken, dingen maken 3. Kinderen willen controle hebben over de omgeving waarin ze spelen en ze willen die kunnen veranderen 4. Die buitenwereld moet bovendien groot zijn om te ontdekken. 5. Via een zichtbare status moeten andere kinderen kunnen zien wat ze aan het doen zijn of hoe ze zich voelen 6. Kinderen willen steeds weten waar ze zijn in die wereld en hoe ze zich kunnen verplaatsen. Een kaart kan helpen om zich goed te kunnen oriënteren. 7. Er moet een missie aanwezig zijn zodanig dat men weet wat het doel is en zodanig dat men gemotiveerd is. 8. Een beetje humor is altijd leuk. 9. Er moet hulp beschikbaar zijn wanneer je het nodig hebt. 10. Kinderen vinden het leuk om een professionele video te zien, óf hun eigen werk, óf dat van andere kinderen. 11. Een plaats om te leven is onmisbaar in een virtuele wereld: een thuis, hotel of een stad. 12. Winkels waar ze kledij, eten,… kunnen kopen, vinden kinderen tof. 13. Een virtuele wereld is een plaats ver weg van de regels die opgelegd worden door de ouders. (David Gauntlett & Lizzie Jackson, Londen, 9/5/2009)

In het onderzoek van Adventure Rock hebben kinderen opgesomd wat voor hen belangrijk is in het spel dat veel gelijkenissen toont met KetnetKick. Dat kwam ongeveer overeen met de vorige lijst, maar ze voegden er toch nog aan toe dat ze in een virtuele wereld graag een eigen identiteit hebben. Dit kan door bijvoorbeeld je eigen spelpersonage (of “avatar”, zie begrippenlijst p. 41 , 7.) samen te stellen. (CAMRI, 2008, pp. 21-24) De eigenschappen die kinderen opsomden waaraan een virtuele wereld in het algemeen moet voldoen, vindt u in de bijlage (7. Belangrijke eigenschappen van een virtuele wereld voor kinderen) . In mijn eigen visie over virtuele werelden en KetnetKick, toets ik KetnetKick aan deze eigenschappen. (David Gauntlett & Lizzie Jackson, Londen, 9/5/2009) Laten we de virtuele werelden nu eens vanuit een ander perspectief bekijken: vanuit het standpunt van de ouders. Wat verwachten zij van een virtuele wereld die uitgaat van een televisiezender, zoals Adventure Rock (de virtuele wereld van BBC) en KetnetKick (de virtuele wereld van Ketnet)? 1.

Een virtuele wereld moet een plaats zijn die uiteenlopende “inhouden” doet samensmelten, bijvoorbeeld verleden en toekomst, werkelijkheid en fantasie,… 2. Daarnaast moet men in een spel iets kunnen leren of zich kunnen onderscheiden van de rest. 3. Er moet een goede interactieve relatie zijn tussen het publiek en de televisiemakers. 4. Het moet aan kinderen de mogelijkheid en de tools geven om zelf dingen te creëren 5. Een virtuele wereld geeft aan een TV-merk een rijkere ervaring 6. Het moet een goede manier zijn om zich te ontspannen 7. …. (David Gauntlett & Lizzie Jackson, Londen, 9/5/2009)

22

4.4. KetnetKick 4.4.1. Intro Concept KetnetKick is een multimedia-game voor de computer, waarmee kinderen van 6 tot 12 jaar in een virtuele 3D-wereld het KetnetKickeiland kunnen ontdekken. “KetnetKick staat voor Ketnet Interactive Community voor Kinderen. Precies dát wil Ketnet bieden: een virtueel platform om op termijn een zo groot mogelijke interactieve kindercommunity op te bouwen rond vier centrale elementen: spelen (video, audio en spel), creëren, communiceren en informeren.” (VRT, Internet, 2009) Op het eiland kunnen kinderen rondlopen met hun “avatar” Ket, een spelpersonage dat je zelf kan vormgeven. (zie begrippenlijst p. 41 , 7.) Hiervoor moeten ze eerst een eigen Ketprofiel aanmaken. In KetnetKick kunnen kinderen spellen spelen en werkjes maken in de creatieve studio’s (bv. Muziekstudio, Tekengaljoen, …). (Cornil, Brussel, 5/5/2009) In de lijn van de visie van Ketnet is KetnetKick de “toolbox naar Afbeelding 29: zelfstandigheid”, waar ontdekken, spelen en creëren centraal staan. In KetnetKick 2 KetnetKick kunnen kinderen spellen spelen en werkjes maken in de (Movies-games.be) creatieve studio’s (muziekstudio, tekengaljoen, …). Die kunnen ze opsturen naar Ketnet zodat ze worden gepubliceerd op de website. de beste werkjes komen op televisie. (Cornil, Brussel, 5/5/2009) “KetnetKick is 100% Ketnet, met dezelfde kleuren, dezelfde identiteit (de vertrouwde identiteitsfilmpjes en -muziekjes) en ook dezelfde wrappers (zie begrippenlijst p. 41, 2.) .”(Persdienst VRT-tv, 2004, p. 4) Voor een beter beeld van het spel raad ik u aan om de video’s van KetnetKick 1 en 2 te bekijken, die u kunt u vinden op mijn STEP-website (CD-rom in de bijlage) of op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+tekst . Technologie en ontwikkeling: de samenwerking met ONE Agency “KetnetKick is een gezamenlijk project van verschillende diensten binnen de VRT (o.a. het Ketnet-team en de ICT-afdeling) in samenwerking met diverse externe partners, zoals Larian Studios. Larian Studios is de grootste spelontwikkelaar van België en ontwierp ook al internationaal succesvolle games (zie www.larian.com). (Persdienst VRT-tv, 2004, p. 6) KetnetKick is een virtuele wereld gebaseerd op CGI. (Nachtergaele, Kortrijk, 23/05/2008, p.41). CGI staat voor Computer Generated Images: een 3D-wereld die door de computer gegenereerd wordt. Het is eveneens een voorbeeld van een Massive Online Multiplayer Roll Playing Game (MOMRPG)(zie begrippenlijst p. 41 , 6.): kinderen kunnen het o.a. samen opnemen tegen de Wraptors, de krokodillen die het Ketnet-eiland in gevaar brengen (andere voorbeelden: zie p. 24) .(Roelandt, Drongen, 26/05/2009) De registratie van KetnetKick-gebruikers is enkel mogelijk na installatie van KetnetKick aan de hand van de CD-ROM. Eén creatieve studio, nl. Toyinima (zie p. 20) kan ook op www.ketnetkick.be gedownload worden. (Cornil, Brussel, 5/5/2009)

23

De website KetnetKick.be was een samenwerking van de VRT met ONE Agency, het interactieve marketingbureau gespecialiseerd in sociale media, waar ik drie maanden stage liep. ONE Agency zorgde voor het concept en een algemeen basisontwerp waarop VRT verder heeft gewerkt. (e-mail van Bert Van Wassenhove, 6/5/2009) Afbeelding 30: Printscreen van KetnetKick.be (VRT)

Dit was echter niet de enige realisatie van ONE: voor het spel hebben ze in samenwerking met VRT twee creatieve studio’s conceptueel uitgewerkt, nadat VRT de richting had aangegeven. Ook zorgden ze voor het design, op basis van een styleguide. Het betreft de Make Over Studio en de Plakboekmachine, die op pagin 29 worden toegelicht. (e-mail van Bert Van Wassenhove, 6/5/2009).

Een groot succes De lancering van de eerste versie (KetnetKick1) vond plaats in november 2004. (Cornil, Brussel, 5/5/2009) Naar schatting plande men om 50.000 exemplaren van KetnetKick1 te verkopen. Er zijn er uiteindelijk meer dan 70.000 van verkocht, enkel en alleen al in Vlaanderen (s.n., Internet, 2008). Het spel werd 102.000 keer geïnstalleerd en er werden 183.551 spelers mee bereikt (cumulatief). (Cornil, Brussel, 5/5/2009) In december 2007 telde de VRT meer dan 2000 actieve KetnetKick1-spelers per dag. (VRT, 2007, p. 35) In maart 2008 waren er nog 97.480 spelers actief. KetnetKick 1 kende een levensduur van ongeveer 3 jaar. In november 2008 lag KetnetKick 2, Het mysterieuze eiland in de winkelrekken. (Cornil, Brussel, 5/5/2009) In dit spel kunnen de spelertjes het eiland ontdekken dat ze in KetnetKick nog niet konden bereiken (Wikipedia.org, Internet, 25/5/2009). Op 31 december 2008 waren er bijna 25.000 geregistreerde beheerders van KetnetKick 2, goed voor ongeveer 4.500 actieve spelers op topdagen. (VRT, 2008, p.30) Dat Ketnet de licentie van KetnetKick heeft doorverkocht aan de BBC, toont nog maar eens hoe succesvol het spel is. In maart 2008 werd in het Verenigd Koninkrijk Adventure Rock gelanceerd, dat volledig gebaseerd is op KetnetKick. (Cornil, Brussel, 5/5/2009) VRT heeft met KetnetKick tweemaal de Kids Award gewonnen in de categorie “Game van het jaar”. (e-mail van Koen Cornil, 1/6/2009)

4.4.2. KetnetKick 1: Red Ketnet en word een Ketnet Ster KetnetKick 1 was in 2004 een van de eerste virtuele werelden voor kinderen over de hele wereld. Op een kon je met je avator (eigen personage) in een kleurrijke 3D-wereld rondlopen en in de creatieve studio’s kon je terecht om leuke werkjes te maken. Daarnaast was er ook plaats voor veel fun met de minigames. (Cornil, Brussel, 5/5/2009). Een filmpje van KetnetKick 1 kunt u bekijken op mijn STEP-website (op CD-rom in de bijlage) of op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+tekst . U zult meteen merken dat het er helemaal anders uitziet dan KetnetKick2. PC2TV KetnetKick 1 is een spel dat de convergentie van tv naar internet en omgekeerd uitspeelt. De openbare omroep heeft die wisselwerking de nieuwe naam PC2TV (computer naar televisie) gegeven (Internet, 2009). Dit betekent een feedbackloop van creatieve werkjes die door KetnetKickers werden gemaakt,

Afbeelding 31: KetnetKick 1 (Media.giantbomb.com)

24

naar TV. Daarnaast was er een dagelijkse redactionele publicatie van werkjes van elk type naar de KetnetKick website en de 3D wereld. Elk werkje dat door een speler werd bewaard (in zijn ‘rugzak’), kwam terecht in een database. Na bewaring kan worden gekozen om de creatie naar Ketnet te verzenden. Deze werkjes werden als ‘verzonden’ bewaard in de backend en worden automatisch naar de KetnetKick redactie gedownload op dagelijkse basis. Voorafgaand aan publicatie, werden zij geselecteerd door de KetnetKick redactie. (Cornil, Brussel, 5/5/2009) Toyinima KetnetKickers konden (en kunnen nu nog) op Toyinima.be hun eigen fotofilmpjes publiceren, het werk van anderen bekijken en beoordelen. Met Toyinima bevestigde de VRT zijn voortrekkersrol in de wereld van de nieuwe media. Verschillende creaties werden getoond in het Ketnet-Plakboek op tv, op Ketnet.be of in de bioscoop van KetnetKick. Honderden kinderen bezochten elke dag Toyinima.be. In totaal waren er eind 2007 ongeveer 6.500 geregistreerde gebruikers. In 2007 werden er 5.000 videofilmpjes op de site gepost. (VRT, 2008, p.35). In 2008 werd Toyinima genomineerd voor Prix Italia (VRT, 2009, p. 68) Uitbreidingen KetnetKick is een spel dat niet stilstaat. Elk jaar komen er nieuwe applicaties bij, die gratis te downloaden zijn van de Ketnet-site of in de vorm van een uitbreidingspakket worden toegestuurd via het internet. (VRT, 2007, p. 39) Een greep uit de uitbreidingen van 2005 tot 2007: 2005: het Wraptordoolhof, een Samoeraispel, een stripmaker (VRT, 2006, p. 36) 2006: de creatieve studio’s Operatie sneeuwbal en Zeepkistenrace. Er kon met de Zeepkistenrace online geracet worden met meerdere spelers tegelijk. Nieuwe kleding werd toegevoegd in de Kiosk (kledingwinkel). De muziekclips van Eurosong for Kids konden via KetnetKick bekeken worden. In totaal werden in 2006 binnen KetnetKick ruim 2 miljoen on-demand-videoclips opgestart. (VRT, 2007, p. 39) 2007: de stripverhaalstudio, waarmee kinderen strips konden maken met de figuren uit W817, En daarmee Basta! en FC De Kampioenen. De zeepkistenrace kreeg een multiplayer-applicatie (zie begrippenlijst p. 41, 6.) zodat kinderen veilig met vrienden online kunnen spelen. (VRT, 2008, p. 35)

4.4.3. KetnetKick2: Het mysterieuze eiland a. Externe drijfveren KetnetKick 2 De laatste tien jaar is er heel wat veranderd wat betreft het multimediagebruik bij kinderen. Naast offline computergames brengen kinderen ook veel tijd door met online games, spelconsoles zoals Nintendo DS, Playstation, Wii,… Men kijkt niet meer enkel naar programma’s op televisie en op dvd, nu surfen kinderen ook naar Youtube om korte filmpjes te bekijken. Er komen dus veel nieuwe platformen bij die kinderen door elkaar weten te gebruiken. Dit werd ook al eerder vermeld bij het hoofdstuk over virtuele werelden, waar ik aan de hand van mijn onderzoek de devices opnoemde waarop kinderen aanwezig zijn. (zie p.17) Ook het medialandschap in het algemeen is al een tijdje grondig aan het wijzigen. Enerzijds kunnen we spreken van de convergentie van media. Verschillende media zoals televisie, internet, radio, dagbladen,… zijn naar elkaar aan het toegroeien (Lombaerts, interview met Bart Becks, MediaMarketing, 13/2007, p.7) Volgens een onderzoek van Microsft zal Internet televisie inhalen in 2010. (Microsoft , 2009, p. 3) Het internetgebruik blijft jaar na jaar stijgen (omdat het aantal ontspanningsmogelijkheden van dit medium blijft toenemen. Vooral het online videogebruik kent een enorm succes dankzij Youtube, Hulu, Joost, Dailymotion, Megavideo, Vimeo,… (Wolfgang, European Audiovisual Observatory, 2007, p. 130) Vanaf de zomer van 2009 is het dankzij Philips Net tv ook mogelijk om te surfen van op je televisie. Dit principe heet “Connected TV” (Roelandt, Drongen, 29/5/2009). Kranten worden ook meer en meer online gelezen, waardoor de markt van papieren 25

dagbladen enorm achteruit gaat (K.H., De Standaard Online, 14/3/2009). Ook radio wordt vaak online geconsumeerd via de vele podcasts. (Maquoi, Milo, 11/2007, p.6-7) Anderzijds is er ook een opgang van de divergentie van media. Dit begrip wordt uitvoerig uitgelegd en becommentarieerd op Crossmedialog.nl, een Nederlandse blog over crossmedia-gebruik. Via het forum hebben talrijke bloggers uit de mediawereld hun definitie van “divergentie van media” gegeven: “het samensmelten van diverse media in één applicatie” (Van De Velde, Internet, 2006). “Een mediakanaal (bv. een krant) verstuurt vanuit één bepaald concept of doel dezelfde doel-content naar meerdere mediakanalen (bv. papieren krant, internet, ....)” (Luit, Internet, 2006). “Techniek zorgt ervoor dat meerdere soorten content (o.a. nieuws, informatie, entertainment) in diverse types (bijvoorbeeld tekst, video, foto, audio) en formaten (mp3, xml, etc.) verstuurd kunnen worden naar tal van apparaten (= convergentie) en dat sommige apparaten op hun beurt verschillende types en formaten kunnen ontvangen (= divergentie)”. (Meereboer, Internet, 2006). Door de opkomst van nieuwe en sociale media (zie p. 13) hebben consumenten, en dus ook kinderen, meer en meer nood aan sociale interactie via het internet. Dit kan zich enerzijds vertalen in het chatten via MSN, Facebook of een andere chatbox, of door zich te registreren op een sociale netwerksite zoals Netlog of Facebook. Anderzijds willen kinderen ook aan elkaar laten zien wat ze kunnen: tekenen, foto’s maken en bewerken, korte filmpjes en muziek maken, … Dit kan o.a. via de reeds vernoemde sociale netwerksites. Meer redenen waarom kinderen online zitten, vindt u in de bijlage (5. Motivations online play) Maar wat als er nu eens een applicatie of website bestond waarop kinderen aan iederéén kunnen laten zien wat voor creatief talent ze in huis hebben? En dat anderen kunnen zeggen wat ze hiervan vinden of die werkjes zelfs doormailen naar andere vriendjes? Misschien kunnen de beste werkjes zelfs op televisie komen… In het laatste geval kunnen we spreken over User Generated Content: “UGC is elke vorm van content (tekst, audio, video, etc.) die de inbreng van mensen bevat.” (Blacquière, Internet, 2007) Deze zelf geproduceerde inhoud wordt vervolgens gepubliceerd via een mediakanaal (internet, televisie,…). U voelt me al aankomen: ja, er bestaat een applicatie of meerbepaald een spel dat inspeelt op de zojuist vermelde evoluties: KetnetKick2. Deze trends inzake media zijn de externe redenen voor VRT waarom dit spel ontwikkeld werd. (e-mail van Koen Cornil, 1/6/2009)

b. Interne drijfveren KetnetKick 2 We mogen echter niet vergeten dat er ook een interne stimulans was om KetnetKick te upgraden. Ketnet ziet er sinds het voorjaar van 2006 helemaal anders uit: een nieuwe styling, een nieuw logo en nieuwe Ketnet-gezichten. De zender heeft zich ook opgesplitst in verschillende doelgroepen (zie p. 6: Ketnet en Kaatje). Vandaag is de visie van Ketnet een 360°-visie, dat goed geïllustreerd wordt door de media vortal hiernaast. Ketnet is meer dan TV alleen. KetnetKick staat centraal te midden van diverse mediatoepassingen.

Afbeelding 32: Ketnet: 360° visie (Cornil, Brussel, 5/5/2009)

(Cornil, Brussel, 5/5/2009)

26

c. Het verschil met KetnetKick1 Voor een beter beeld van KetnetKick2, kan je op mijn STEP-website of via www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+tekst een Youtube-filmpje bekijken. (Anthestudios, Internet, 23/5/2009) In KetnetKick2, Het mysterieuze eiland werden de krachtlijnen van KetnetKick 1 behouden. Dit houdt in: de creatieve studio’s (tekenpaleis, muziekstudio, Toyinima fotofilmpjes...) en korte games (woordkraker, dammen, schuifpuzzels, …) die kinderen kunnen ontdekken in een virtuele 3D-wereld. (s.n., Internet, 2009)

Afbeelding 33: Printscreen uit KetnetKick 2 (Spelenenzoveelmeer.websitemaker.nl)

Nieuw aan KetnetKick2 is ten eerste de restyling volgens nieuwe Ketnet huisstijl en logo. Er is ook meer interactie met de televisieredactie van Ketnet. Een derde nieuwigheid is de interactie met avatars: naast de avatars die je zelf aanmaakt, zitten er nu ook personages waarmee je zelf mee moet interageren. (zie begrippenlijst p. 41 , 7.) KetnetKick 2 is een voorbeeld van een Massive Online Multiplayer Roll Playing Game (MORPG): dankzij de multiplayer mode kan je online met max vier vriendjes spelen en de Wraptors (zie p. 24: De eilandbewoners) verslaan. (Roelandt, 28/5/2009). Terwijl je aan het spelen bent, kan je via KetnetKick chatten met andere KetnetKick-vriendjes die ook online zijn. Wat ik leuk vind is dat je zelf je Ket (avatar) kan maken: huids- en haarkleur, kledij,… Naarmate je in het spel vordert en muntjes verzamelt, heb je geld om kledij uit de nieuwste mode te kopen. Dat kledingaanbod wordt ook vaak vernieuwd. In KetnetKick2 is met meer creatieve studio’s de mogelijkheid tot user generated content, vergelijkbaar met Toyinima uit KetnetKick1. Dit betekent dat ook de feedbackloop van Toyinima gebruikt wordt. Er is rekening gehouden met grote files (bestanden) die massaal beschikbaar gesteld kunnen worden. De ingezonden creaties bestaan uit mediafiles (foto, geluid,…) in combinatie met een xml-bestand. (e-mail van Koen Cornil, 1/6/2009) KetnetKick2 is een volwaardig community platform op het web (cf. Facebook), dat in het verlengde van de nieuwe 3D-toepassing ligt. Gebruikers kunnen in het spel en op KetnetKick.be hun persoonlijke profielpagina aanmaken, die verbonden is met die van hun vrienden (“favorieten”). Er is een sterke link met de 3D wereld, zo kunnen de avatar (jij, je personage in het spel) en vooruitgang in de wereld bekeken worden. Kinderen kunnen een account aanmaken van op dit portaal, dat tevens geldt als login voor KetnetKick. (Roelandt, 12/5/2009). De online ruimte is ook zinvol voor Ketnetters die KetnetKick niet geïnstalleerd hebben. Er zijn niet alleen standalone studio’s beschikbaar, een aantal van de KetnetKick games is ook speelbaar op het online platform. Het bewaren van highscores en dergelijke verloopt identiek in beide omgevingen. d. De eilandbewoners Als je in KetnetKick2 als Ket op het mysterieuze eiland rondloopt, loop je heel wat vreemde wezens tegen het lijf. Ook ik heb er kennis mee gemaakt… De werkers helpen de kinderen met creaties maken in de studio’s. Als ze hun werk niet naar behoren kunnen uitvoeren, riskeert Ketnet ten onder te gaan. Kinderen kunnen het opnemen tegen de wraptors (krokodilachtige monsters) die het op Ketnet en de werkers hebben gemunt. Wrobots laten 27

de KetnetKickers lachen met de leukste moppen en helpen in de winkel waar ze nieuwe kledij kunnen kopen.(KetnetKick2 handleiding, p. 12) De wrappers zijn presentatoren van Ketnet die tips geven over hoe je KetnetKick moet spelen. Het spreekt voor zich dat de wrappers de eerste dagen nog

heel veel extra tips geven over wat er allemaal te beleven valt in de wereld van KetnetKick. (Persdienst VRT-tv, 2004, p. 6) e. Creatieve studio’s : de samenwerking met ONE Agency

Naarmate je vordert in het spel, vind je leuke creatieve studio’s waar je zelf tekeningen, muziek, filmpjes,… kan maken. ONE Agency heeft twee studio’s conceptueel uitgewerkt. Het betreft de eerste twee studio’s die hieronder beschreven worden, aan de hand van mijn eigen spelervaring: Makeover-studio (i.s.m. ONE Agency) In deze studio kan je je gezicht een nieuwe look geven. Kinderen kunnen foto’s van op hun harde schijf of van de webcam in het spel uploaden en bijwerken met allerhande objecten. Een kinderversie van Photoshop, zeg maar. (e-mail van Bert Van Wassenhove, 6/5/2009) Plakboekmachine (i.s.m. ONE Agency) Hierbij kunnen kinderen een foto van zichzelf, een leuke gebeurtenis, hun huisdier,… uploaden van hun computer of via de webcam, in een leuk kader plaatsen en opsturen naar Ketnet. De leukste creaties komen op televisie. (e-mail van Bert Van Wassenhove, 6/5/2009) Tekengaljoen Met tools zoals het potlood, een spuitbus, vaste vormen en sjablonen maak je de mooiste tekeningen. De leukste inzendingen komen op TV. Je zou deze studio een beetje kunnen vergelijken met Paint van Microsoft Office. Muziekstudio Aan de hand van een aantal standaardritmes en –muziekjes, kan je de leukste liedjes zelf componeren. Je kunt ook zelf het refrein zingen. Stripmaker Nadat je een toffe achtergrond en je favoriete personage (van bv. FC De Kampioenen) gekozen hebt, plaats je er tekstballonnen bij en laat je jouw strip tot leven komen. Toyinima De meeste spectaculaire creatieve studio van KetnetKick is Toyinima. Toyinima is een studio waarbij kinderen eigen foto’s kunnen uploaden en achter elkaar kunnen plaatsen. Daarnaast is er ook de mogelijkheid om geluidjes toe te voegen. Als je veel foto’s neemt van een beweging en die vervolgens achter elkaar plaatst, ontstaat een soort “stopmotion”-filmpje. (Roelandt, Drongen, 26/05/2009) Videoclipmaker Hierbij kies je een leuk muziekje, een achtergrond, figuurtjes of personages van Ketnet. Zoals bij Toyinima ga je hier beeld per beeld tewerk. Na veel plakwerk heb je uiteindelijk een coole videoclip. Niet zo eenvoudig! (KetnetKick.be, 23/5/2009) Voor een beter beeld van de studio’s, kunt u op www.ketnetkick.be per studio in een korte video zien hoe alles in zijn werk gaat. De creatieve werkjes die ik gemaakt heb, kunt u bekijken op mijn Ket-profiel: www.ketnet.be/users/sdeclercq.

28

f. KetnetKick.be: een sociaal UGC-portaal Als werkjes in een creatieve studio van KetnetKick (of een standalone studio) gemaakt worden, worden ze in eerste instantie lokaal bewaard. Eens de speler vindt dat ze goed genoeg zijn, kunnen ze worden geüpload naar de Ketprofielpagina op ketnetkick.be. Op dat moment zijn de creaties zichtbaar voor iedereen die surft naar de website. (Cornil, Brussel, 5/5/2009) Het profiel dat bij registratie wordt aangemaakt, is het equivalent van de rugzak zoals die in KetnetKick1 bestond. Nu kan je op www.ketnetkick.be alle persoonlijke informatie van het Ket-profiel, die de buitenwereld over de speler mag kennen, opvragen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de verschillende types inzendingen. De eindgebruiker moet de mogelijkheid hebben zelf trefwoorden (tags) vast te hangen aan zijn ingestuurde werkjes. Als je nog andere werkjes met hetzelfde trefwoord (bv “Feest”) wilt bekijken, klik je gewoon op het trefwoord en krijg je alle werkjes in verband met “Feest” te zien. De KetnetKick-website heeft veel weg van een sociale netwerksite zoals Facebook, Netlog. Als KetnetKickers hun werkje van op de Ketprofiel pagina naar het portaal (per creatieve studio) hebben gezonden, is het beschikbaar voor de hele wereld. Bij het versturen van een werkje kan ook worden gekozen om de creatie met een tekstje naar het e-mailadres (los van het Ketprofiel) van een vriend te sturen (bijvoorbeeld een verjaardagstekening). Die vriend krijgt dan dat tekstje te zien in zijn mailbox en een link naar het werkje op het portaal van de creatieve studio (bv. Plakboek). Op elke inzending kan feedback (“reageer”) en een rating (“stom” of “leuk”) worden gegeven door andere gebruikers van het webplatform. De content is voor iedereen beschikbaar, maar om feedback te kunnen geven, moet de gebruiker zijn ingelogd. Het vriendennetwerk (Favorieten) is essentieel aan het profiel. Het is een vriendenlijst die je opbouwt door namen van andere spelers in te voeren.. Op de Ketprofielpagina is te zien wie je vrienden zijn en je kunt er ook nieuwe vrienden toevoegen en/of verwijderen. Op de Ketprofielpagina’s van je vrienden, kan je op hun prikbord een reactie posten op hun werkjes. Als je een creatie geupload hebt op de KetnetKick-website, komt hiervan een melding met link op het prikbord van al jouw favorieten (vrienden). Daarop krijg je ook van de Ketnet-redactie een welkomstbericht als je net een account hebt aangemaakt. (e-mail van Koen Cornil, 1/6/2009) g. Game portal: “Speel” Op het game gedeelte van het webplatform is het mogelijk een aantal flash games en puzzels die ook in KetnetKick (en Ketnet.be) aanwezig zijn te spelen. Highscores uit de 3D omgeving en uit de game portal komen in dezelfde database terecht en leveren dus éénzelfde lijst op. In KetnetKick kunnen knikkers/voorwerpen worden verzameld met het spelen van games. Dit is net zo op de game portal. Items kunnen dus op beide manieren worden bekomen. Er moet natuurlijk zijn ingelogd om items te kunnen toevoegen aan je account.

29

4.5. Visie 4.5.1. Experts: Ward van Duffel en Tom Grymonprez Ward Van Duffel, Country Manager van LEGO Belgium, liep ik tegen het lijf op de Kids Insights Day (Antwerpen, 06/05/2009). Omdat Koen Cornil (VRT, Brussel, 05/05/2009) me had verteld dat LEGO ook een virtuele wereld heeft, namelijk LEGO Universe (universe.lego.com), stapte ik op meneer Van Duffel af en stelde hem enkele vragen. Hij vindt het belangrijk dat LEGO zijn basiscompetentie behoudt: LEGO zijn blokjes waarmee kinderen creaties vanuit hun fantasie kunnen bouwen. Dat was niet het geval bij het futuristische Starwars-spel (starwars.lego.com), een video game van LEGO dat in 2003 gelanceerd werd (Wikipedia, Internet, 2009). LEGO Universe, waarvan de release datum uitgesteld is van midden 2008 tot 2010 (Wikipedia, Internet, 2009), is een multi player game. Als speler in deze revolutionaire virtuele wereld kan je de fun, de creativiteit en de kwaliteit van een LEGO product ervaren. (Universe.lego.com, Internet, 2009). Van Duffel zegt ook dat een dergelijk spel er moet toe bijdragen dat een kind zo veel mogelijk tijd spendeert aan LEGO en er zo een fan van wordt. Daarom moeten de LEGO-blokjes en – mannetjes herkenbaar blijven in het spel. (Van Duffel, Antwerpen, 6/5/2009)

Afbeelding 34: Lego Star Wars Video Game (Kmastin.wordpress.com)

Afbeelding 35 : Lego Universe: Pirates! (Lego.com)

30

Ook Tom Grymonprez had heel wat te vertellen over online games en KetnetKick. “Studio100 heeft net als Ketnet een website waarop kinderen vele spelletjes kunnen spelen van MegaMindy, Plop,… Deze spelletjes kan je in zekere zin ‘interactief’ noemen.” Maar hij is er zich van bewust dat UGC (User Generated Content) niet aan de orde is bij de kerndoelgroep van Studio 100, de 3- tot 8-jarigen. Zij kunnen amper lezen en schrijven. Studio 100 heeft een programma voor kinderen tot 14 jaar: Het Huis Anubis. Daar is interactiviteit d.m.v. een sociale netwerk site of UGC relevanter, om het communitygevoel te vergroten. Studio 100 vertelt immers het verhaal, maar kinderen willen hiermee interageren. Het internet is daar het ideale medium voor. Op www.nickelodeon.nl/microsites/hethuisanubis heeft Studio 100 in samenwerking met Nickelodeon een online spel ontwikkeld. Kinderen kunnen er ook hun eigen creaties maken, maar niet laten publiceren op televisie of internet. Ik vroeg Tom Grymonprez ook zijn mening over KetnetKick. Hij stond er heel positief tegenover, omdat Ketnet d.m.v. een breed platform het merk “Ketnet” weggetrokken heeft van televisie. Ze doen dit ook met events. Hierdoor wordt de merkbeleving veel groter, en het is ook een pluspunt voor de naambekendheid. Dit alles gebeurt toch nog in een gecontroleerde omgeving, o.a. door te communiceren met de ouders. Immers, als je kinderen zelf de mogelijkheid geeft om creaties of berichten te laten posten op een platform of forum, is het heel belangrijk dat alles veilig gebeurt. Dit geeft ook een gevoel van vertrouwen aan de ouders. Tom Grymonprez is wel van mening dat de wereld die kinderen te zien krijgen in het spel, altijd gedateerd is. Zo is het programma “Bol en Smik” in februari 2009 gelanceerd op Ketnet, maar je komt die figuren nooit tegen op het eiland van KetnetKick2. “Het is technisch en financieel niet mogelijk om ook de spelomgeving up-to-date te houden, en dat is jammer.”, vindt hij. Hij vraagt zich af wat het businessmodel achter KetnetKick is: is het spel, wat een grote investering was voor de VRT, wel rendabel genoeg? En daar komt de Commercieel Directeur in hem terug naar boven. Studio 100 creëert altijd een virtuele wereld rond een programma of tv-figuur, al kan je het eerder een mentale virtuele wereld noemen. Dit doen ze met hun merchandising, neem nu K3: er bestaat een K3tandenborstel, K3-sieraden, K3-poppen, handzeep, … Op die manier wordt elk merk een leefwereld voor het kind. En dat is een doel dat je als programmamaker met verschillende middelen, bijvoorbeeld met KetnetKick, kan bereiken. (Tom Grymonprez, Londerzeel, 25/5/2009)

4.5.2. Eigen visie

Toen ik 10-12 jaar was, speelde ik op het pc-game Roller Coaster Tycoon, waarbij ik mijn eigen pretpark kon bouwen en de bezoekers op de attracties zag zitten. Van virtuele werelden was ik nog niet op de hoogte, maar dat wil niet zeggen dat het mij niet zou aangesproken hebben. Ik vond het jammer dat je in Roller Coaster Tycoon niet zelf kon rondlopen en praten tegen de mensen om te vragen wat ze vonden van mijn nieuwste achtbaan die ik gebouwd hebt. Mocht er toen een spel bestaan hebben als KetnetKick, dan zou ik er zeker fan van geweest zijn. Tien jaar later heb ik KetnetKick toch nog geïnstalleerd, grotendeels als informatiebron voor mijn eindwerk, maar stiekem vond ik het toch ook nog wel leuk. Omdat het spel niet op 21-jarigen gericht is en omdat mijn mening over KetnetKick verschillend zal zijn met die van de werkelijke doelgroep, heb ik een beroep gedaan op mijn eigen onderzoek. Daarbij vroeg ik de kinderen die KetnetKick spelen, wat ze “goed” en “stom” vinden aan KetnetKick (Vraag 8 en 9, vragenlijst zie bijlage 9.1). Omdat slechts 1 op 5 kinderen van het eerste tot het derde leerjaar (26 van de 130 respondenten) KetnetKick 1 en/of 2 thuis hebben en spelen, zijn hun antwoorden niet representatief. Ze dienden wel als inspiratiebron ter evaluatie van KetnetKick. Ik turfde op een blad papier de antwoorden op de open vragen 8 en 9 en toetste die aan mijn eigen spelaanvaring. Ook de “Belangrijke eigenschappen van een virtuele wereld voor kinderen” (zie bijlage 7.), heb ik in volgende korte analyse van KetnetKick verwerkt.

31

Er was een groot verschil tussen wat het eerste en tweede leerjaar antwoordde, tegenover de oudere kinderen. Op de vraag “Wat vind je goed aan KetnetKick 1 en 2?” (Vraag 8), antwoordden de jongste vooral dat ze het “cool” vinden om salto’s te maken en dat je je eigen mannetje (identiteit) kan creëren. Zoals in bijlage 7 te zien is, biedt KetnetKick de mogelijkheid tot zelfexpressie (value 7: A tool for selfexpression). De salto’s slaan op de eerst vernoemde waarde (value 1): een wereld waarin men kan spelen en interactief kan zijn. De oudere kinderen vonden het dan weer leuk dat er opdrachten zijn die ze moeten volbrengen, wat overeenkomst met de vierde waarde: kinderen willen in een virtuele wereld verantwoordelijkheden hebben en achter dingen zoeken. Dit laatste is ook aanwezig in KetnetKick, kinderen moeten namelijk zo veel mogelijk muntjes en schatten verzamelen. De oudere kinderen vonden het ook leuk om met die munten dingen te kopen en vordering in het spel te maken. Kinderen vinden het leuk om in de kledingwinkel hun eigen outfit te kopen (cf. value 3: playing with identity, dressing up). De spelletjes zijn bij alle leeftijden ook vrij populair (cf. value 1). Wat me vooral interesseerde, is wat kinderen minder leuk (“stom”) vinden aan KetnetKick (Vraag 9). Hier lagen de antwoorden meer uit elkaar. Het meest vernoemde bij alle leeftijden was dat men het stom vindt dat je zo snel valt in een ravijn, in het water,… Dit komt doordat de bomen,… te ver van elkaar staan. Een tweede negatief puntje is dat ze eigenlijk nóg meer willen ontdekken dan het eiland. Naar een andere wereld gaan die op de kaart staat, lukt niet. Dit laatste komt overeen met de behoefte die kinderen hebben om nieuwe dingen te ontdekken en zelf een landkaart van de virtuele wereld in hun hoofd te maken (value 3). Omdat ik zelf nog geen vriendjes heb die ook KetnetKick spelen en online zitten wanneer ik ermee speel, heb ik de chatmogelijkheden in KetnetKick nog niet uitgeprobeerd. Daarom vroeg ik aan de kinderen of ze chatten tijdens dat ze KetnetKick spelen. Bijna de helft van de kinderen doet dat (12 op 26), maar slechts 5 via het spel zelf. De anderen (vooral 5de en 6de leerjaar) doen dat via MSN (5), Netlog(2) en Facebook(1) (meerdere antwoorden waren toegestaan). Het is misschien toch niet een dergelijk slecht idee voor VRT om sociale netwerksites te implementeren in hun strategie, om kinderen van die websites te lokken naar het KetnetKickspel… Maar veiligheid gaat natuurlijk boven alles. (cf. interview met Koen Cornil). 7 van de 26 kinderen chatten niet tijdens KetnetKick (dat is saai of mag niet van de ouders) en twee willen wel chatten, maar er zitten nooit vriendjes online met wie ze dat kunnen doen. U hebt doorheen de drie hoofdstukken de resultaten gezien van hoeveel kinderen op het internet surfen, op hoeveel verschillende spellensites ze wel niet spelen en in welke virtuele werelden ze actief zijn. U zou haast denken dat het merendeel het internet verkiest om spellen op te spelen. Dat bleek echter niet uit mijn onderzoek: bij de vraag op welke drager/toestel ze het liefst een spelletje spelen antwoordde drie op vijf (77 van de 129) kinderen dat ze het liefst op een spelconsole zoals Nintendo DS, Playstation (Pocket), Wii,… spelen. Die voorkeur ligt het hoogst bij de jongens. Op de tweede plaats komt het internet (online games op websites), maar dit scoort bij de jongens meer dan de helft minder dan spelconsoles. Op de derde plaats komen computerspelletjes waarvoor je geen internet, en dus enkel een CD-rom, nodig hebt. Hiervoor zijn meisjes (7) meer te vinden dan jongens (4). Ik heb geen significant verband gevonden tussen de leeftijd van de kinderen (leerjaar) en hun spelvoorkeur. Die grafiek vindt u in bijlage 9.1. De frequentietabellen kunt u raadplegen in bijlage 9.2.

32

5. Besluit Nadat ik mijn visie afzonderlijk weergegeven heb over elk thema (televisie, internet en virtuele wereld), denk ik dat een algemeen besluit mooi zou zijn als slot van mijn eindproject. Als we kijken naar de huidige positie van de audiovisuele media tegenover het wereldwijde web, is er op internationaal vlak sprake van convergentie. De twee media groeien meer en meer naar elkaar toe en hiervan zijn verschillende bewijzen. In mijn eindwerk behandelde ik de convergentie die zich kan voordoen in een virtuele wereld voor kinderen, als een televisiezender zoals Ketnet zijn inhoud met bijbehorende look & feel zowel op de buis als online als in een spel (virtuele wereld) aanbiedt. Dat illustreert dat convergentie ook een fenomeen is bij kinderen, al kunnen we bij volwassenen wel een grotere integratie van offline en online media waarnemen. Kijk maar naar video’s die via alle mogelijke devices en mediumtypes kunnen geconsumeerd worden: op televisie (live, on demand, on delay, DVD, …), op internet (downloads, Youtube, Hulu, …) op smartphones zoals de iPhone, mp4, … Omdat kinderen nog niet zo’n groot media-aanbod benutten of er nog niet toe in staat zijn, ervaren zij nog niet de convergentie in die mate dat volwassenen dat doen. Toch worden kinderen meer en meer geconfronteerd met boodschappen die afkomstig zijn van verschillende online en offline media. Televisie is geleidelijk aan bezig het net te omarmen. Tv-kanalen hebben praktisch allemaal hun eigen website, en de één integreert zijn offline aanbod al beter dan de ander. Volgens mij kan die integratie bij allen nog een stuk vergroten, en dan vooral op het vlak van sociale media. De interactiviteit die momenteel nog niet in grote schaal aanwezig is met digitale televisie, kan gecompenseerd worden door de consument online interactief te laten zijn met een televisiemerk, bv. via sociale netwerksites . Dat kan in grote mate bijdragen tot meer betrokkenheid en merkbekendheid. Voor- en nadelen van deze integratie moeten natuurlijk worden afgewogen en de return on investment moet groot genoeg zijn, maar naar mijn mening kunnen consumenten maar niet genoeg praten over een (tv-)merk, of dat nu online of offline is. Ketnet zet met zijn 360°-strategie een stap in de goede richting van de integratie tussen internet en televisie. In de virtuele wereld KetnetKick worden kinderen online en offline geconfronteerd met het Ketnet-aanbod, en ze worden er gestimuleerd om ook hun eigen bijdrage te leveren aan dat aanbod (UGC). Het merk Ketnet blijft bij elke ontmoeting herkenbaar: op televisie, op internet, in KetnetKick, en daarnaast nog op hun evenementen. Omdat kinderen op zo veel manieren in contact kunnen komen met Ketnet, worden ze echte fans van het merk, wat het doel is van elke marketeer. Ook mijn doel als laatstejaarsstudente Communicatiemanagement is bereikt; Ik heb getracht aan te tonen dat een virtuele wereld een voorbeeld kan zijn van de convergentie tussen televisie en internet, toegespitst op kinderen. Mijn onderzoek heeft nationale en internationale deskresearch aangevuld, maar natuurlijk kan de representativiteit nog vergoot worden door bijkomend onderzoek te voeren. Aan het thema zal nooit een eind komen, ook al noemt dit stapeltje papier “een eindproject”. Het was niet eenvoudig om op dertig pagina’s grondig in te gaan op de integratie tussen televisie, internet en virtuele werelden, de drie hoofdstukken die elkaar in evenwicht hielden en waarin heel veel naar elkaar verwezen werd. Eigenlijk groeiden de drie thema’s in mijn eindwerk ook een beetje symbolisch naar elkaar toe: hoe meer je naar het einde ging, hoe meer internet en televisie gecombineerd werden. Hopelijk blijft door mijn eindproject de deur naar de virtuele wereld van convergentie voor u op een kier staan. Die deur zal nooit helemaal gesloten worden, want het is een wereld die blijft veranderen en waarin steeds nieuwe dingen te ontdekken vallen. Een beetje zoals in KetnetKick…

33

Tot slot… Mocht u geïnteresseerd zijn in wat de toekomst brengt wat betreft de convergentie op vlak van het medium video, kunt u mijn toelatingsdossier voor Nancy altijd raadplegen op www.issuu.com/sofiedeclercq. Rond dit thema volg ik ook enkele blogs, waarvan u de interessantste linken kunt vinden op www.delicous.com/convergentie/video. Op deze sociale netwerksite staat ook dit eindwerk, dat u daar in pdf-formaat kunt downloaden. Wilt u op de hoogte blijven van de nieuwste trends op het vlak van het internet- en televisielandschap voor kinderen of het laatste nieuws volgen over virtuele werelden? Hiervoor kunt u terecht op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds. Op deze website vindt u eveneens alle internetbronnen die ik in mijn eindproject heb gebruikt.

34

35

Bijlagen 1. Drijfveren tv-kijken met de ouders Bijlage bij 2.1. Kijkgedrag van kinderen

Bron: RODRIGUEZ-CARABALLO (M.), presentatie van het onderzoek “International Strategic Insights & Research for MTV Networks International”, Nickelodeon Kids Insights Day, Antwerpen, Nickelodeon (MTV Networks), 6/5/2009

2. Favorite TV content Bijlage bij 2.1 Kijkgedrag van kinderen

Bron: VAN DEN BERGH (J.), Presentatie van het onderzoek van Insites Consulting “On Screens Kids 6-11”, Nickelodeon Kids Insights Day, Antwerpen, Nickelodeon (MTV Networks), 6/5/2009 36

3. iDTV penetration & succes Bijlage bij 2.1 Kijkgedrag van kinderen

Bron: VAN DEN BERGH (J.), Presentatie van het onderzoek van Insites Consulting “On Screens Kids 6-11”, Nickelodeon Kids Insights Day, Antwerpen, Nickelodeon (MTV Networks), 6/5/2009

4. Hoeveel ouders vinden sociale netwerksites en internet onveilig voor hun kinderen? Bijlage bij 3.1 Surfgedrag van kinderen en bij 4.3 Opkomst sociale media % Sociale netwerksites onveilig: gemiddelde Europa (UK, DE en NL): (46% + 26% + 35%)/3 = 35,7 %

Bron: RODRIGUEZ-CARABALLO (M.), presentatie van het onderzoek “International Strategic Insights & Research for MTV Networks International”, Nickelodeon Kids Insights Day, Antwerpen, Nickelodeon (MTV Networks), 6/5/2009 37

5. Motivations online play Bijlage bij 3.1: Het surfgedrag van kinderen

Bron: YEE (N.), Motivations of Play in Online Games. Journal of CyberPsychology and Behavior, 2007, 9, p. 772-775, gepresenteerd door NACHTERGAELE (L.), VRT and 3D, Multi-mania, Kortrijk, PIH school, 23/05/2008 (Presentatie online op: http://castfortwo.blogspot.com/2008_05_01_archive.html , 24/5/2008)

6. Wereldwijde evolutie virtuele werelden voor kinderen Bijlage bij 4.1: Virtuele werelden voor kinderen The growth of virtual worlds for children (+production campany) 1993 CitySpace (Zane Vella) 1999 Neopets (Viacom) 2000 Habbo Hotel (Sulake) 2004 Ketnet Kick (Larian) 2005 Virtual Magic Kingdom (Disney) 2005 WebKinz (Ganz) 2007 Club Penguin (Disney) 2007 Nicktropolis (Nickelodeon) 2008 Moshi Monsters (Mindcandy) 2008 Adventure Rock (BBC) 2008 My Tiny Planets (Peppers Ghost) 2009 Lego Universe (Lego) Bron: GAUNTLETT (D.) & JACKSON (L.), Virtual worlds – Users and producers Case study: Adventure Rock , Children in Virtual Worlds Conference, Londen, 22/5/2008 (Verslag online op: http://www.childreninvirtualworlds.org.uk/pdfs/Gauntlett_and_Jackson_May_2008.pdf, 24/5/2009)

38

7. Belangrijke eigenschappen van een virtuele wereld voor kinderen Bijlage bij 4.3 Belangrijke waarden en normen en bij 5. Besluit The value of virtual worlds for children 1. A playful, engaging, interactive alternative to more passive media 2. Becoming a creator and having control over elements of a world 3. Creating mental maps, exploring, and understanding a new world and its systems (e.g. transport, money) 4. Rehearsing having responsibilities, looking after things 5. Learning social skills 6. Playing with identity, e.g. dressing up 7. A tool for self-expression 8. Computer literacy …and of course many of these values would translate to 3D or immersive virtual places for adults too. Bron: GAUNTLETT (D.) & JACKSON (L.), Virtual worlds – Users and producers Case study: Adventure Rock , Children in Virtual Worlds Conference, Londen, 22/5/2008 (Verslag online op: http://www.childreninvirtualworlds.org.uk/pdfs/Gauntlett_and_Jackson_May_2008.pdf, 24/5/2009)

8. Vragenlijst eigen onderzoek Vragenlijst Voor kinderen van het 1ste tot 6de leerjaar Televisie en internet: spelen kinderen in een virtuele wereld van convergentie*? Ketnet, Ketnet.be en KetnetKick in beeld (*televisie en internet worden meer en meer door elkaar gebruikt en groeien naar elkaar toe)

Hallo, Ik ben Sofie De Clercq en 20 jaar. Ik zit in mijn laatste jaar Communicatiemanagement aan de Arteveldehogeschool in Gent. Ik maak een eindwerk over hoe kinderen spelletjes spelen op televisie en op internet. Daarnaast leg ik ook uit hoe KetnetKick (een computerspel van Ketnet) werkt. Ik zou je graag een paar vraagjes stellen over hoe jij speelt op internet en televisie, en ben ook benieuwd naar wat je mening is over KetnetKick. Je hoeft je naam niet op die papier te schrijven. Als je een vraag niet begrijpt, vraag dan maar aan mij of je juf of meester wat je moet doen. Als je een vraag niet kan beantwoorden, sla je die vraag gewoon over. Als er een sterretje (*) bij de vraag staat, betekent dat dat je het antwoord mag schrappen dat niet juist is. Op de stippellijn (…….) mag je heel mooi je antwoord schrijven of de zin aanvullen. Heel wel bedankt om volgende vragen in te vullen! 1. Ik ben …… jaar en een o jongen o meisje

39

2. Ik zit in het ……….. leerjaar

3. Als ik naar een tv-programma kijk, doe ik dat het liefst op Ketnet / Nickelodeon / CBBC/ Andere: ……………………………… * omdat ..……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Kleur 1 van de volgende bolletjes in en vul aan o Ik vind het goed dat er op Ketnet geen reclame is want ………………………………………………………. o Ik vind het jammer dat er op Ketnet geen reclame is want ………………………………………………….

5. Als ik een spelletje speel, dan doe ik dat het liefst op (1 bolletje inkleuren) o Een spelconsole (Playstation, xBox, Wii, Gameboy,…) o Internet (op de volgende websites: ……………………………………………………………………………………....) o Op de computer (PC game op CD-rom, bijvoorbeeld KetnetKick) o Andere: ………………………………………………………………… 6. Ik speel thuis o KetnetKick 1 (CD-rom) o KetnetKick 2 (CD-rom) o geen KetnetKick (dan mag je nu al de vragenlijst afgeven aan mij, je juf / meester)

7. Hoe vaak speel jij KetnetKick -

Per dag? Ongeveer ….. uur per dag

-

Per week? Ongeveer …… dagen per week, vooral na school / in het weekend *

8. Wat vind je leuk aan -

KetnetKick 1? ………………………………………………………………………………………………………………….

-

KetnetKick 2? ………………………………………………………………………………………………………………….

9. Wat vind je stom aan -

KetnetKick 1? ………………………………………………………………………………………………………………….

-

KetnetKick 2?………………………………………………………………………………………………………….……….

10. Kleur 1 van de volgende bolletjes in en vul aan o Als ik KetnetKick speel, chat (praat) ik met andere kinderen via het KetnetKickspel / via MSN/ via een andere chatbox: …………………………………… * o Ik chat niet terwijl ik speel op KetnetKick, omdat ………………………………………………………… o Ik zou wel willen chatten, maar er zijn nooit vriendjes op internet wanneer ik aan het spelen ben. o Geen van vorige antwoorden

Bedankt om deze vragenlijst in te vullen. Je mag nu het blad terug afgeven aan mij, je juf of meester. 40

9. Onderzoeksresultaten eigen onderzoek 9.1 Grafieken

41

42

9.2 Frequentietabellen Gerapporteerde resultaten

Jongens Meisjes 12 12 9 13 9 10 7 15 17 4 11 11 65 65

1 ste leerjaar 2 de leerjaar 3de leerjaar 4de leerjaar 5de leerjaar 6de leerjaar N= Totaal = 130 Vraag 3: Favoriete TV-zender Ketnet Nickelodeon Cartoon Network Andere

49 53 5 23

Vraag 5: Ik speel een spelletje het liefst op… Een spelconsole Internet Computer Andere Non resp jongens 46 17 4 0 1 meisjes 31 19 7 3 SOM 77 36 11 3 Totaal 0,596899

Vraag 5: Ik speel een spelletje het liefst op… Een spelconsole Internet Computer Andere Non resp 1 ste leerjaar 12 9 2 0 1 2 de leerjaar 16 4 2 0 3de leerjaar 10 5 4 0 4de leerjaar 11 9 1 1 5de leerjaar 17 2 1 1 6de leerjaar 11 9 1 1 SOM 77 38 11 3

43

Alle frequentietabellen Digitale zenders 1ste Geslacht j m Boomerang Canvas+ Cmore Discovery Channel Discovery Science Jetix Ketnet+ 5 2 Ketnet HD 3 2 Prime (alles) Prime Kids Studio 100 7 8 Vitaya + VT4 HD Een + Ooit gemist Nickelodeon Digitaal 5 3 Aantal antwoorden N

2de j m 1 1 1 2 1

1

3 1 1 1 2

1 4 1 1 1 8

6

1 1 2 4

1 4 5 1 1 4 2 3 2 1 4

5

1 5 1

4de j m 2 1 1 2

5de j m

2 1 2 2

5 1 3 1 1 1 7 4 1 1 2 1 2 1 4 2

4 1 1

1

1

1

3

3 8 4 1 2 8 2 1 4 1

6de TOTAAL j m 5 3 11 1 8 2 10 3 38 1 4 22 5 4 24 1 1 13 2 5 52 5 6 4 17 5 3 16 3 5 16 3 1 37 0

2

20 15 16 28 29 14 20 37 35 4 29 30 24

22

Spellen 1ste 2de websites Geslacht j m j m Spele.nl 3 leukespelen.be 2 1001spelletje.be 4 4 speeleiland.nl 3 1 online soccermanagement funnygames.be miniclip.com spelletjes.nl 5 7 Aantal antwoorden N

3de j m

0

19

22

21

5de

3de

4de

6de

j m 6 8 3 1 4 1 6 2 2 4 2 2 4 2

j m j m j m 8 13 13 5 11 11 5 8 1 2 2 7 8 9 6 5 8 7 5 1 7 4 10 2 3 10 2 4 4 6 1 7 11 5 5 4 8

1ste Virtuele werelden Geslacht j m Age of methology Assassins GTA (alles) H.A.W.X. Last resort Medal of honour rising sun Panfu.nl Resistance fall of man Runscape Travian.nl Tribalwars.com Armorgame.com Gosupermodel.nl SIMS (1-3) World of War Craft Habbo.nl Aragon DigiDier.nl Save an Alien.com Nespets (Nintendo DS) Aantal antwoorden N

19

22

2de j m 1

3de j m 2

1 1 1

1 1 1

1

21

4de j m 1 1 1 2 1 1

1

2 1

3

1 4

1 1 1 1 2 2 3 1 2 3 2

1 4 5 4

1

1

4 3 5 1 11

3

4 5

5

1

149 128

M 38 11 30 29 12 17 13 25 0

40 13 18 15 2 4 4 33 0

304

175

129

106

6de TOTAAL J M j m 1 9 8 1 2 5 4 1 7 2 20 17 3 5 4 1 4 3 1

3

6

5 1 3 4 3 5 6 2 2

3

1 3 3

2 4 1 0 0 4 23 11 6 5 35 1 7 6 11 12 0

78 24 48 44 14 21 17 58 0

1 1

9 2

1 5

5 2

3 7 0 8 2 6 15 11 18 8 17 4 10 10 5 25 0

TOTAAL J

22

5de j m 4 1 7 2

M

130

22

0 12 17 31 16 39 51 42 13 51 32 22

277

J

2

3 9 5 3 2 2 1 6

0 0 2 3 26 7 29 22 54 10 46 42 24 22 19 22 21 22

6 23

5 1 10 13

3 15 11 20 18 19 27 14 10 2 4 4 22

3 0 10 5 11 0 14 6 17 1 3 16 15 12 11 3 5 5 2 0 1 3 3 1 11 11

241 130

157 84

44

1ste leerjaar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Antw = 1 Antw = 2 Antw = 3 Antw = 4 Antw = 5 non resp

1. Geslacht 1 1 1 1 1 2. Leerjaar 1 1 1 1 1 3.a Favoriete zender 2 2 4 2 2 3.b omdat… 1 1 3 1 4.a Geen reclame=goed/jammer1 2 1 4.b want… 5. Spelletje liefst op 6. Ik speel thuis… 7a. uren KK/dag 7b. dagen KK/week 7c. Vooral… 10. Chat tijdens KK?

3.a Favoriete zender 3.b omdat… 4.a Geen reclame=goed/jammer 4.b want… 5. Spelletje liefst op 6. Ik speel thuis… 7a. uren KK/dag 7b. dagen KK/week 7c. Vooral… 10. Chat tijdens KK?

2 1 1

2 1 1

2 1 1

2 1 1

2 1 1

2 1 1

2 1 1

2 4 3 3

3

3

3

3

3

3

2

2

3

3

3

4

3

1

3

1 1 1

2

1

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

4

1

2

1

1

1

1

1

2

2

2

2

4

2

1

1

2

3

2

1

1

1

3

1

2

3

3

2

3 3

2

1

4

1

1

12 24 11 4 17 9 12 2

1

12 8 3 4 5 9 2

0 14

5 2

4 2 8

4

0 1 3 2 1 12

0 0 0

4

17

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Antw = 1 Antw = 2 Antw = 3 Antw = 4 Antw = 5 non resp 1 1 1 1 2 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 1 2 2 2 2 1

1 2 1

2 2 1

2 2 1

2 2 1

2 2 1

2 2 1

2 2 1

2 2 1

2 2 2

2 2 1

2 2 2

2 2 1

2 2 1

4 2 2 3 2 2 2 2 2

2

2

2

2

4

2

2

2

1

2

2

2

2

1 1 1 2 1 1 2 1 1

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1 1 4 5 3 3 5 1 3

3

2

1

3

1

1

1

1

3

3

3

1

3

2 1 1 1 1 1 1 1 1

1

2

1

1

3

2

2

1

1

3

1

1

1

1 3 3 3 3 3 3 3 3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

1

3

3

9 0 13 1 19 9 16 2

3:00 2 1

1

2

3 4

5

6 7 8

9

1 1 1 3 3 3 1 4 2

1 1 1 1 3 3 3 3 4 1 4 1

1 3 2

2 3 1

2 3 2

2 3 1

2 3 2

2 3 2

2 3 2

2 3 2

2 3 5

2 3 2

2 3 2

2

1 2 2

2 2 2 1

2

1

2

2

2

1

3

1

1

2

1

1

1 2 1

1 1 1 1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

1

3 3 3

2 3 3 1

3

1

1

3

1

1

1

3

3

1

5

1

2

3

3

2 1 3

1 1 1 1

1

2

3

2

1 3 2

1 3 3 3

2

1

1

1:00 1:00 1 1

1:00 1 2

0:30 1

4

3

2

3

1

2

2

1

3

3

3

3

1 3

1

2

4

2 4 1

2 4

2 4 1

2 4 1

2 4 1

2 4 2

2 4 2

2 4 1

2 4 2

2 4 2

2 4 1

2 4 1

1

3 1 2 2 2 2 1

2

2

1

2

1

2

2

1

2

2

3

1

2

2

1 1 1 1 1 1 1

1

1

2

1

1

1

1

1

1

4

1

1

1

3 4

3 3 3 2

3 2

1

1

1

1

1

3

3

1

1

1

1

1 2

1 2 2 1 2 3 1

1

1

1

2

2

1

1

4

1

1

2

2

2

1 3 3 3 3 3 3

3

3

3

3

3

1

3

3

1

3

3

1

1 2 3 4

5

1 1 1 1 5 5 5 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

2 5

2 5

2 5

2 5

2 2 2 5 1

5

5

1

4

5

5

2

5

1

2

2

2

2 2 1 2 2

2

1

2

2

1

2

2

2

2

2

2

2

1 1 1 1 1

1

1

1

1

1

2

1

2

1

1

1

1

3 1 3 1 3

3

3

2

3

3

3

3

5

1

1

3

3

1 4 1 1 1

1

1

1

2

3

1

1

1

1

1

1

2

3

3

3

3

3

3

3

3 1 1 3 3

3

2

5: VTM 0

9 4 9

15 0 9 13 2 2 9 0 0 1

0 0

1 3 14 13 19 11

3

4

0 2

0

7 1 17

1 1

0

21 21 22 21

1

3

17 0

4 0

4 6 19 6 17 4

9 15 2 2 2 1 0 0

1 0 0

2

5: Jetix, Discovery Channel, 2BE, TMF

0 0

0

12 1 13

0 1

1 3 21 20 21 16

3

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Antw = 1 Antw = 2 Antw = 3 Antw = 4 Antw = 5 non resp 1 1 1 1 1 1 6 6 6 6 6 6

1 6

5 1 2

2 1 2 2 2 5 2 1 3 2 2 2

1 1 1

1 1 1 1 1 1

1

1

3 3 1

3 1 3 3

3

1

1 2 1

1 2 1 2 2 1

2

2

2 1 3 3 3 3

3

2:00 1 1 1 1

2

1 6

2 1 2

1 4 1

2

1:00

2

3

1

0 1

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Antw = 1 Antw = 2 Antw = 3 Antw = 4 Antw = 5 non resp 1 1 1 1 1 5 5 5 5 5

1

1:00 2

4

0 0 0

2

2 2 2 6 6 6

0

7 0 12 7 19 9 11 4

1:00 2

2 3

2

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Antw = 1 Antw = 2 Antw = 3 Antw = 4 Antw = 5 non resp 2 4 2

2 4

1 0

21 21 22 21

10 0 10 11 2 1 5 3

4

1 1 1 1 1 2 2 4 4 4 4 4 4 4 2 1 2 2 2 1 1

1

2

9 2 20

9 0 5 7 17 8 10 4

3:00 3 1

1 4 1

3 3

1 1

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Antw = 1 Antw = 2 Antw = 3 Antw = 4 Antw = 5 non resp

1 3 2

1 2

13 22 8 18 3 1 4 0 0 1

0 0 1

3.a Favoriete zender 5 2 2 1 3.b omdat… 1 1 1 2 4.a Geen reclame=goed/jammer1 1 1 1 4.b want… 1 3 1 2 5. Spelletje liefst op 1 1 1 1 6. Ik speel thuis… 2 1 3 1 7a. uren KK/dag

1. Geslacht 2. Leerjaar

2 1 2

4 1 3

7b. dagen KK/week 7c. Vooral… 10. Chat tijdens KK?

6de leerjaar

2 1 2

3

1. Geslacht 1 2. Leerjaar 4 3.a Favoriete zender 1 3.b omdat… 2 4.a Geen reclame=goed/jammer1

7b. dagen KK/week 7c. Vooral… 10. Chat tijdens KK?

2 1 4

Niet ingevuld (te moeilijk)

3de leerjaar

5de leerjaar

2 1 1

1 1 2 3 3 3

1. Geslacht 2. Leerjaar 3.a Favoriete zender 3.b omdat… 4.a Geen reclame=goed/jammer

1. Geslacht 2. Leerjaar

2 1 1

1

7b. dagen KK/week 7c. Vooral… 10. Chat tijdens KK?

4.b want… 5. Spelletje liefst op 6. Ik speel thuis… 7a. uren KK/dag

1 1 4

3

4.b want… 5. Spelletje liefst op 6. Ik speel thuis… 7a. uren KK/dag

4de leerjaar

1 1 4

1 1 2 2 2 1 2 1 1

2de leerjaar

7b. dagen KK/week 7c. Vooral… 10. Chat tijdens KK?

1 1 4

4 1 3 3 3 4 1 1

1. Geslacht 2. Leerjaar 3.a Favoriete zender 3.b omdat… 4.a Geen reclame=goed/jammer

4.b want… 5. Spelletje liefst op 6. Ik speel thuis… 7a. uren KK/dag

1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2

2

1 6

5

1 6

1 6

2 6

2 6

2 6

2 6

2 6

2 6

2 6

2 6

5

5

2

5

5

1

5

5

2

1

2

2

2

2

2

1

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

3

1

3

1

2

3

3

3

3

2

3

2

1

1

3

1

1

1

4

2

2

2

2

1

3

3

3

3

2

3

3

3

3

3

3

3

1

1:00 1 2

11 0

4 5 22 5 11 1 3 0 4

11 0

9 14 0 3 9 3 0 1 1

0 1 13 1 17

5: Vooral VTM en 2 BE (2x3), Prime

0 0 1

0

19 18 22 16

45

Begrippenlijst 1. EPG: Elektronische Programmagids. Met een EPG kan je kiezen wanneer je televisieprogramma’s (her)bekijkt en kan je ook het tv-aanbod raadplegen. (Van Zeebroeck, Vilvoorde, 08/04/2009) 2. De Ketnetwrappers zorgen er voor de presentatie van de programma’s in de Ketnet-studio. Peter Pype, Karolien Debecker, Melvin Klooster, Kobe Van Herwegen en Kristien Maes praten de programma's aan elkaar. Zij worden de Ketnetwrappers genoemd. (Wikipedia.org, Internet, 3/6/2009) 3. Video on Demand (VOD) of aanbod-op-aanvraag: Tv-programma’s die de kijker via zijn digitale ontvanger opvraagt en bekijkt op het moment dat hij het zelf wenst (VRT, 2009, p.57). Met digitale televisie kan je tegen betaling “on demand” kijken naar programma’s die nog niet op de analoge televisie zijn uitgezonden (bv. Cmore van VT4 en iWatch van VTM). Met de EPG (zie begrip 1.), kan je programma’s “in delay” opvragen, die vroeger al uitgezonden werden. Hiervoor volstaat een digitale videorecorder en hoef je dus geen settopbox (digitale televisie) van Belgacom of Telenet te hebben. Met digitale televisie kan je echter ook programma’s “on delay” bekijken (bv. Ooit gemist op Eén) (Roelandt, Drongen, 30/04/2009) 4. Timeshiften laat de kijker toe om te kiezen wanneer hij een bepaald programma bekijkt: vóór de uitzendig of achteraf. Met de Elektronische Programma Gids (EPG, zie begrip 1.) en de digitale videorecorder kan je programma’s “on demand” of “in delay” opvragen (zie begrip 3.) (Caudron, Drongen, 02/04/2009) 5. Single player game: een spel waarbij je alleen speelt, niet met of tegen andere spelers die ook online zijn. Meer uitleg: zie begrippenlijst p. 41 (Kenneth Roelandt, Drongen, 26/05/2009) 6. Multiplayer game: meestal MO(RP)MG: Massive Online (Roll Playing) Multiplayer Game: een spel waarbij je het opneemt tegen of samen speelt met andere spelers die online zijn (=Massive Online Multiplayer Game). Als je daarbij ook nog het uitzicht van je eigen avatar kan bepalen of een andere gedaante (bv. een dier) kan aannemen, kan je spreken van een Roll Playing Game.(Kenneth Roelandt, Drongen, 26/05/2009) 7. Avatar: verwijst naar de digitale verpersoonlijking van een gebruiker in een virtuele wereld, computerspel of een online community (Glossary, Internet, 30/5/2009). In KetnetKick kan je jouw eigen avatar (Ket) creëren (kledij, haar, kleur van ogen, huidskleur,…), waarmee je rondloopt op het eiland.

46

Bronnenlijst Alle internetbronnen van de bronnenlijst kunt u raadplegen op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds

1. Boeken, onderzoeken, jaarverslagen en encyclopedieën of losbladige werken COMMUNICATION AND MEDIA RESEARCH INSTITUTE, University of Westminster, Overview and Study for BBC Children’s Adventure Rock, april 2008 , 37 p., online op: http://www.bbc.co.uk/blogs/knowledgeexchange/westminstertwo.pdf, 22/5/2009 DE CLERCQ (S.), La télévision et l'Internet: convergence sur le média vidéo? Etude de cas: la situation en Flandre, Belgique, online op : www.issuu.com/sofiedeclercq MICROSOFT, Europe Logs on: European Internet trends of today and tomorrow, april 2009, 21 pp. NIELSEN, Net View April 2009: Online Video Continues to Gain Momentum, online op: LARDINOIS (F.), Persdienst VRT-tv, KetnetKick - persdossier oktober 2004, 2004, 10 p., online op: www.readwriteweb.com/archives/nielsen.php, 23/04/2009 SCHROEDER (S.), The Web in Numbers: The Rise of Social Media, In: Mashable.com, The Social Media Guide,17/04/2009, online op: http://mashable.com/2009/04/17/web-in-numbers-social-media/, 17/4/2009 SIGNORELLI (N.) & MORGAN (M.), Cultivation Analysys, London 1990 (geciteerd op het symposium: “Towards convergence: is there a life after television?”, Alberto Sigismondi, Mediaset, Barcelona, 08/11/2007) VRT, Jaarverslag 2005, 1ste druk Brussel, Hilde Debackere, 2006, 116 p., online op www.vrt.be/extra/VRT_jaarverslag2005.pdf , 22/5/2009 VRT, Jaarverslag 2006, 1ste druk Brussel, Diane Waumans, 2007, 136 p. , online op www.vrt.be/extra/jaarverslag_2006.pdf , 22/5/2009 VRT, Jaarverslag 2007, 1ste druk, Brussel, Diane Waumans, 2008, 120 p. , online op www.vrt.be/extra/JV07.pdf, 22/5/2009 VRT, Jaarverslag 2008, 1ste druk, Brussel, Diane Waumans, 2009, 120 p., online op: www.vrt.be/extra/JV8T.pdf, 22/5/2009 VRT, KetnetKick2 Handleiding, 1ste druk, 2008, www.vrt.be/extra/ketnetkick.pdf, 23/5/2009 WOLFGANG C., European Audiovisual Observatory : yearbook 2007 : Volume 1 : television in 36 European states, 1ère édition, Strasbourg, Observatoire Européen de l'Audiovisuel, 2007, 288 pp.

47

2. Tijdschrift- en krantenartikels, nieuwsbrieven De volgende internetbron kunt u raadplegen op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+krant K.H., Heeft de krant nog toekomst? in: De Standaard Online, 14/3/2009, online op: http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=6127MSP1 LOMBAERTS (B.), Hoe tv, internet en gsm naar elkaar toegroeien, in: Special Interactive Communication: Video in al zijn vormen, bijlage bij MediaMarketing (13/2007) 123, pp. 7-9 MAQUOI (E.), Kijken & luisteren New Style, Check Point: Dossier Mutimedia, Milo, November 2007, 10 pp.

3. Multimedia (zonder internet) ANTHESTUDIOS, KetnetKick2, video, 8/11/2008, online op: www.youtube.com/watch?v=MQ_5VYkbLpE , 23/5/2009 LARIAN STUDIOS & VRT, KetnetKick 2: Het mysterieuze eiland, PC-game, 2008 MARREMANS, KetnetKick Spectaculair, video, 1/12/2007, online op: www.youtube.com/watch?v=rrTh39JezE&NR=1, 3/6/2009

4. Interviews De LinkedIn-profielen kunt u raadplegen op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+linkedin BAL (MARTIJN), Head of content digital media bij VMMA, geïnterviewd te Drongen, 30/04/2009 (www.linkedin.com/pub/2/200/413) CAUDRON (JO), CEO van ONE Agency, geïnterviewd te Drongen, 02/04/2009, (www.linkedin.com/in/jocaudron) CORNIL (KOEN), Digitaal Producent bij VRT Jong, geïnterviewd te Brussel, 5/5/2009 (www.linkedin.com/in/koencornil) GRYMONPREZ (TOM), Commercieel Directeur bij Studio 100, geïnterviewd te Londerzeel, 25/5/2009 (www.linkedin.com/pub/tom-grymonprez/1/628/59) ROELANDT (KENNETH), Experience Consultant bij ONE Agency, geïnterviewd te Drongen, 30/04/2009, te Vilvoorde, 12/5/2009 en opnieuw te Drongen op 26/5/2009, 28/5/2009 en 29/5/2009 (www.linkedin.com/in/macnax) VAN DUFFEL (WARD), Country Manager van LEGO Belgium, geïnterviewd te Antwerpen op de Kids Insights Day 06/05/2009 (www.naymz.com/search/ward/van/duffel/1738801) VAN ZEEBROECK (OLIVIER), Account Manager Digital Media bij VMMA, geïnterviewd te Vilvoorde, 08/04/2009 (www.linkedin.com/in/oliviervanzeebroeck)

48

5. Elektronische communicatie Bert Van Wassenhove, [email protected], 6/5/2009, e-mail naar Sofie De Clercq, [email protected] Joeri Van den Bergh, [email protected], 27/5/2009 en 2/6/2009, e-mail naar Sofie De Clercq, [email protected] Koen Cornil, [email protected], 1/6/2009 en 2/6/2009, e-mail naar Sofie De Clercq, [email protected] Tom Grymonprez, GSM, telefoongesprek met laatste vragen, 1/6/2009, 16.45 uur, Sofie De Clercq belde na afspraak naar Tom Grymonprez

6. Symposiums en presentaties De volgende internetbronnen kunt u raadplegen op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+symposiumofpresentatie GAUNTLETT (D.) & JACKSON (L.), Virtual worlds – Users and producers Case study: Adventure Rock , Children in Virtual Worlds Conference, Londen, 22/5/2008 (Verslag online op: http://www.childreninvirtualworlds.org.uk/pdfs/Gauntlett_and_Jackson_May_2008.pdf, 24/5/2009) MULLIGAN (J.), Virtual Worlds: Cultivating Opportunities, Amsterdam, Cinekid Festival, 24/10/2008 (Verslag online op: http://www3.cinekid.nl/images/upload2/professionalssite/ Report%20Virtual%20Worlds%20-%20Cultivating%20Opportunities.pdf, 22/5/2009) NACHTERGAELE (L.), VRT and 3D, Multi-mania, Kortrijk, PIH school, 23/05/2008 (Presentatie online op: http://castfortwo.blogspot.com/2008_05_01_archive.html , 24/5/2008) RODRIGUEZ-CARABALLO (M.), presentatie van het onderzoek “International Strategic Insights & Research for MTV Networks International”, Nickelodeon Kids Insights Day, Antwerpen, Nickelodeon (MTV Networks), 6/5/2009 SIGISMONDI (A.), Mediaset, « Towards convergence: is there a life after television? », Barcelona, 08/11/2008, (Presentatie per mail ontvangen van Sven Lardon, Research Adviseur VRT-studiedienst, 26/03/2009) VAN DEN BERGH (J.), Presentatie van het onderzoek van Insites Consulting “On Screens Kids 6-11”, Nickelodeon Kids Insights Day, Antwerpen, Nickelodeon (MTV Networks), 6/5/2009

7. Internetbronnen (incl. blogs en nieuwssites) Links in de tekst (ook te zien op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+tekst) VIRTUAL WORLDS MANAGEMENT, Virtual worlds managements Youth worlds analysis - april 2008, 11/4/2008, online op: http://www.virtualworldsmanagement.com/2008/youthworlds.html, 30/5/2009 DE CLERCQ SOFIE, Sdeclercq, Mijn Ket-profiel van KetnetKick, online op: www.ketnet.be/users/sdeclercq, 21/5/2009 MARREMANS, KetnetKick Spectaculair, video, 1/12/2007, online op: www.youtube.com/watch?v=rrTh39JezE&NR=1, 3/6/2009

49

ANTHESTUDIOS, KetnetKick2, video, 8/11/2008, online op: www.youtube.com/watch?v=MQ_5VYkbLpE , 23/5/2009 LARIAN, www.larian.com, 26/4/2009 VRT, Ketnet.be, www.ketnet.be, april-mei-juni 2009 VRT, Kaatje.be, www.kaatje.be, april-mei-juni 2009 VRT, KetnetKick.be, www.ketnetkick.be, april-mei-juni 2009 KIDCITY.BE, online op www.kidcity.be, 3/6/2009 LEGO UNIVERSE, online op: http://us.universe.lego.com, 24/5/2009 STUDIO 100, www.studio100.be, 30/6/2009 Internetbronnen (ook te zien op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+internetbronnen)

BARTHOLOMEES (B.), VRT gooit Ketnet-NT overboord, TV-Visie, 29/8/2007, online op: http://www.tvvisie.be/inhoud/nederland/vrt-gooit-ketnet-nt-overboord_17603/, 25/5/2009 BLACQUIERE (E.), Wat is een business model voor User Generated Content?, In: EdWords.nl Zoekmachinemarketing Blog, 2/4/2007, online op: http://www.edwords.nl/2007/04/02/business-modeluser-generated-content/ (22/5/2009) COSMOX, PC-games: Avontuur: KetnetKick2, online op: http://www.cosmox.nl/bestel/ketnetkick-25400646054187, (22/5/2009) INSITES CONSULTING, http://www.febelmar.be/nl/insites-consulting/memberdetail-28.aspx, 24/5/2009 KABELRADEN.NL, Zenders: VRT Ketnet/Canvas, 24/11/2008, online op: www.kabelraden.nl/zenders/zi/112/vrt-ketnet_canvas, 23/5/2009 LEGO UNIVERSE MASTER, LEGO Universe launch update, 19/2/2009, online op: http://us.universe.lego.com/en-us/newsnetwork/Story.aspx?id=101699, 24/5/2009 LEGO UNIVERSE: Game info, http://universe.lego.com/en-us/gameinfo/Default.aspx , 24/5/2009 Programmering van Kaatje, http://kaatjeouders.ketnet.be/tv-gids/programmering/ , 25/5/2009 s.n., Teen, Pre-teen Migration to Virtual Worlds On the Rise, 21/4/2009, online op: http://www.virtualworldsnews.com/2009/05/teen-preeteen-migration-to-virtual-worlds-on-therise.html#more, 30/5/2009 s.n., About the Digital Generation Project, Edutopia, The George Lucas Educational Foundation, online op: http://www.edutopia.org/digital-generation, 25/5/2009 s.n., Eén gezin op drie kijkt digitaal, Het Laatste Nieuws, 11/03/2009, online op: www.smartbusiness.be/news.cfm?id=99582, 25/5/2009 UPC, TV-gids, Dora, online op: http://tvgids.upc.nl/TV/?country=nl&genre=All×cope=NextSevenDays&channels=All&search=dora, 23/5/2009 VAN DE VELDE (M.), LUIT (P.) en MEEREBOER (T.), Reacties op “Convergentie en divergentie”, In: Crossmedialog.nl, Het Kruispunt van Media, 17/1/2006, Reacties op resp. 20/1/2006, 17/1/2006 en 18/1/2006, online op: http://crossmediaforum.web-log.nl/crossmediaforum/2006/01/welkom_in_de_kl.html, (22/5/2009) 50

VRT (persbericht), Najaar Ketnet: NT van Ketnet, TV-Visie , 21/8/2006, online op: http://www.tvvisie.be/nieuws/belgie/najaar-ketnet-nt-van-ketnet_10402/ , 25/5/2009 VRT KetnetKick , online op: http://www.vrt.be/vrt_master/over/vrt_overvrt_innovatie_ontwikkeling_knk/index.shtml, 23/5/2009 WAUMANS (D.), Finale stap voor HD-aanbod VRT, 15/1/2009, In: persbericht VRT, online op http://www.vrt.be/extra/HDa.pdf, 25/5/2009 WIKIPEDIA, CBBC, online op http://nl.wikipedia.org/wiki/CBBC, 23/5/2009 WIKIPEDIA, Ketnet, online op http://nl.wikipedia.org/wiki/Ketnet, 25/5/2009 WIKIPEDIA, Lego Star Wars: The video game, http://nl.wikipedia.org/wiki/Lego_Star_Wars:_The_Video_Game, 24/5/2009 WIKIPEDIA, Lego Universe, http://en.wikipedia.org/wiki/Lego_Universe, 24/5/2009 WIKIPEDIA, Studio 100 TV, online op http://nl.wikipedia.org/wiki/Studio_100_TV , 28/05/2009 WIKIPEDIA, Studio 100, online op http://nl.wikipedia.org/wiki/Studio_100, 28/05/2009

8. Illustraties De volgende internetbronnen kunt u raadplegen op www.delicious.com/convergentie/virtualworlds+illustraties 1: s.n., Television, online op: http://talkinstuff.wordpress.com/2009/05/16/, 4/6/2009 2: logo purple girl on computer, Tiny Einsteins, online op: http://www.tinyeinsteins.com/childrens_educational_software.html, 17/6/2009 3: Zwinky, Blog.Shapingyouth.com , online op: http://blog.shapingyouth.org/wpcontent/uploads/2007/05/zwinky.png, 17/6/2009 4: VRT, Ketnet logo’s, online op: www.vrtnieuws.be/nieuwsnet_master/versie2/nieuws/details/060331KetnetdrieK/index.shtml, 31/3/2006 5: Ketnet + en Ketnet HD, In: Digitale TV Weblog, “Bij welke provider zitten de tv-zenders?”, online op: http://digitaletv.wordpress.com/category/bij-welke-provider-zitten-de-tv-zenders/, 25/7/2008 6. Ketnet.be, prinstcreen, online op: http://www.ketnet.be, 3/6/2009 7: VRT, KetnetKick 1 en 2, online op: http://www.vrt.be/vrt_master/over/A_innovatie_ontwikkeling/index.shtml (KetnetKick 1) en op http://www.larian.com/games.php (KetnetKick 2), 3/6/2009 8: BARB, TV consumption as viewers age, In: Digital Home Project Analysis, 2007, origineel, in verslag van NACHTERGAELE (L.), VRT and 3D, Multi-mania, Kortrijk, PIH school, 23/05/2008, p.7 (Presentatie online op: http://castfortwo.blogspot.com/2008_05_01_archive.html , 24/5/2008) 9: VAN DEN BERGH, Joeri Van den Bergh met zijn twee dochters, Vita en Jina, presentatie Kids Insights Day, Antwerpen, 6/5/2009, origineel 51

10: Kaatje van Ketnet, online op: http://kaatje.ketnet.be/images/download_flashplayer.jpg, 3/6/2009, origineel 12: VRT, Profiel van de VRT-netten volgens leeftijd in 2008, In: VRT Jaarverlsag 2008, 2009, p. 65 13: VRT, Marktaandelen over 24 uur (in %) (2007-2008), In: VRT Jaarverlsag 2008, 2009, p. 52 14: Olivier Van Zeebroeck, online op: http://nl.netlog.com/oliviervanzeebroeck 15: Kenneth Roelandt, online op: www.linkedin.com/in/macnax 16: SOUND OFF COLUMN, Dora, online op: http://www.soundoffcolumn.com/images/dora.jpg, 3/6/2009 17: VRT STUDIEDIENST, Percentage van kinderen online in België, Youth Online, 2008 (zie Syposiums: NACHERGAELE) & VAN DEN BERGH, Kids Insights Day, Antwerpen, 6/5/2009 18: VAN DEN BERGH, What are kids doing online?, In: presentatie Kids Insights Day, Antwerpen, 6/5/2009 19: VAN DEN BERGH, Aantal kinderen op sociale netwerksites, In: presentatie Kids Insights Day, Antwerpen, 6/5/2009 20: Ketnet.be, printscreen, online op: http://www.ketnet.be, 3/6/2009 21: Karrewiet.be, printscreen, online op: http://karrewiet.ketnet.be/ketnet/subsites/karrewiet/index.html 22: Ketnet Radio, online op: www.kindermuziek.tv, 3/6/2009 23: Kaatje.be, online op: http://kaatje.ketnet.be/#/startscene, 3/6/2009 24: CIM-METRIWEB/VRT STUDIEDIENST, Gemiddeld dagbereik voor de tv- en nieuws(gerelateerde) sites (2007-2008), In: VRT Jaarverslag 2008, p. 53, 1ste druk, Brussel, Diane Waumans, 2009, 120 pp., online op: www.vrt.be/extra/JV8T.pdf, 22/5/2009 25: Tom Grymonprez, online op: www.facebook.com/people/Tom-Grymonprez/1032148625, 3/6/2009 26: Samson & Gert Zomershow, online op: www.facebook.com/profile.php?id=1436903917&ref=name#/s.php?ref=search&init=q&q=zomershow&sid =ba634c984e626be70c3911d0ea93caab, 3/6/2009 27: Koen Cornil, online op: www.plaxo.com/directory/profile/8590027203/ebc6f009/Koen/Cornil, 3/6/09 28: VAN DEN BERGH, Tech lovers, In: presentatie Kids Insights Day, Antwerpen, 6/5/2009 29: KetnetKick 2, http://www.movies-games.be/uploads/images/1934.jpg, 28/5/2009 30: VRT, Printscreen van KetnetKick.be, www.ketnetkick.be, 3/6/2009 31: KetnetKick 1, http://media.giantbomb.com/uploads/1/14368/357281-ketnetkick_large.jpg , 28/5/2009 32: CORNIL (KOEN), Ketnet 360° visie, In: Presentatie over KetnetKick, interview te Brussel, 5/5/2009 33: VRT, Printscreen uit KetnetKick 2, online op: http://spelenenzoveelmeer.websitemaker.nl/ketnetkick2, 3/6/2009 34: Lego Star Wars the Video Game, 04/01/2005, online op: http://kmastin.files.wordpress.com/2008/10/lego-star-wars-the-video-game-20050401035243963.jpg, 24/5/2009 35: Lego Universe: Pirates!, LEGO Universe Master, LEGO Universe launch update, 19/2/2009, online op: http://us.universe.lego.com/en-us/newsnetwork/Story.aspx?id=101699, 24/5/2009

52