Arteveldehogeschool Katholiek Hoger Onderwijs Gent Opleiding bachelor in het sociaal werk Campus Sint-Annaplein Sint-Annaplein 31, BE-9000 Gent

Arteveldehogeschool Katholiek Hoger Onderwijs Gent Opleiding bachelor in het sociaal werk Campus Sint-Annaplein Sint-Annaplein 31, BE-9000 Gent

“Power to the people” Versterken van het ondersteuningsprogramma voor ouders, dat gericht is op het stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen in Franschhoek, Zuid-Afrika

Academiejaar: 2011 – 2012

Bachelorproef voorgedragen door: Leni VANHAUWAERT tot het behalen van het diploma Sociaal werk, Maatschappelijk werk; waarvoor de graad van bachelor in het sociaal werk wordt verleend.

Voorwoord Dit project kon ik niet waar maken zonder de steun van een groot aantal mensen. Als eerste wil ik het team van het Youth Empowerment Action bedanken voor de levenservaring die ik heb kunnen opdoen in de afgelopen stage. Voor hun bereidwillige medewerking en hun voltallige inzet om dit project te doen slagen. Ook wil ik mijn promoter, Sien Van Boven, in de bloemetjes zetten voor haar onvoorwaardelijke steun tijdens de stage en voor haar bereidwilligheid om de inhoud en de vormgeving van mijn project op te volgen. Mijn ouders voor hun onvoorwaardelijke steun en de kans gegeven die ze mij gegeven hebben om dit buitenlands avontuur te kunnen doen. Mijn vader en mijn zus wil ik extra bedanken voor het nalezen van inhoudelijke stukken. Als laatste wil ik mijn collega-student, Ella Engels, vermelden voor onze prachtige tijd samen in onze stageplaatsen in Franschhoek en voor haar aanmoediging en steun tijdens het maken van dit eindwerk.

Inhoudsopgave Voorwoord ..................................................................................................................................... 2 Inleiding ......................................................................................................................................... 5 1

Early child development in Zuid-Afrika ................................................................................... 7

1.1.

Het hoe en waarom van Early Child Development?.............................................................. 7

1.1.1.

Wat is ECD? ..................................................................................................................... 7

1.1.1

Enkele cijfers ................................................................................................................... 8

1.1.2

Waarom ECD? ................................................................................................................. 8

1.2.

Home-based programma’s voor ECD ................................................................................... 9

1.2.1.

Doelen ............................................................................................................................10

1.2.2.

De basiscompetenties en rollen van de huisbezoeker .....................................................10

1.2.3.

Voor- en nadelen ............................................................................................................11

1.3. 2

Conclusie............................................................................................................................12 Situering ECD-organisaties ....................................................................................................13

2.1.

Foundation for community work (FCW) ..............................................................................13

2.1.1.

Doelen ............................................................................................................................13

2.1.2.

Family in Focus ...............................................................................................................13

2.2.

Youth Empowerment Action (YEA) .....................................................................................15

2.2.1.

Ontstaan.........................................................................................................................15

2.2.2.

Missie en visie ................................................................................................................16

2.2.3.

Programma’s ..................................................................................................................17

3

FIF-programma in het YEA .....................................................................................................18

3.1.

Vaststellingen .....................................................................................................................18

3.1.1.

Nood aan een assessmenttool ........................................................................................18

3.1.2.

Nood aan beter functioneren van oudergroepen ............................................................19

3.1.3.

Voorwaarde tot een mogelijke oplossing: Participatief werken .......................................19

3.2. 4

Naar een geïntegreerde aanpak..........................................................................................20 Observeren en assessment ....................................................................................................21

4.1.

Wat is het? .........................................................................................................................21

4.2.

Observatieplan ...................................................................................................................21

4.3.

Play based assessment .......................................................................................................23

4.3.1.

Wat ................................................................................................................................23

4.3.2.

Waarom is spelen belangrijk? .........................................................................................24

4.3.3.

Voor- en nadelen van play based assessment .................................................................24

4.4.

Link andere organisaties .....................................................................................................25

4.4.1.

Kusasa ECD-centre ..........................................................................................................25

4.4.2.

Kabouterland ..................................................................................................................25

4.5.

Aan de slag!........................................................................................................................26

4.5.1.

Stap 1: Eigen observatie..................................................................................................26

4.5.2.

Stap 2: Visie medewerkers via vragenlijst........................................................................26

4.5.3.

Stap 3: Feedback en brainstorm soort tool ......................................................................27

4.5.4.

Stap 4: Bekijken vragenlijsten crèches aanwezig in Groendal ..........................................28

4.5.5.

Stap 5: maken van het assessment tool ..........................................................................28

4.5.6.

Stap 6: Evaluatie van het assessment tool in de praktijk ..................................................29

4.6. 5

Conclusie............................................................................................................................30 Oudergroepen .......................................................................................................................31

5.1.

Wat? ..................................................................................................................................31

5.2.

Opvoedingsondersteuning..................................................................................................31

5.2.1.

Wat is opvoedingsondersteuning ....................................................................................31

5.2.2.

Waarom nood aan opvoedingsondersteuning? ...............................................................32

5.2.3.

Uitgangspunten ..............................................................................................................33

5.2.4.

Valkuil ............................................................................................................................33

5.3.

Empowerment ...................................................................................................................33

5.3.1.

Wat ................................................................................................................................33

5.3.2.

Richtlijnen voor empowerment ......................................................................................34

5.3.3.

Empowerment binnen armoedesituaties ........................................................................34

5.4.

Aan de slag!........................................................................................................................35

5.4.1.

Stap 1: Eigen observatie..................................................................................................36

5.4.2.

Stap 2: visie medewerkers via vragenlijst ........................................................................36

5.4.3.

Stap 3: visie van de ouders..............................................................................................37

5.4.4.

Stap 4: feedback en brainstorm hoe verbeteren .............................................................37

5.4.5.

Stap 5: De tea mornings aanpakken ................................................................................38

5.4.6.

Stap 6: Een voorbeeld van een uitgewerkte vernieuwde tea morning .............................40

5.4.7.

Stap 7: Evaluatie .............................................................................................................41

5.5. 6

Conclusie............................................................................................................................41 Besluit....................................................................................................................................43

Bronnenlijst ...................................................................................................................................45 Bijlagen .........................................................................................................................................47 Bijlage 1: Vragenlijst huisbezoekers van het FIF-programma ..........................................................47 Bijlage 2: Resultaten vragenlijst huisbezoekers ..............................................................................49 Bijlage 3: Assessment tool FIF-programma.....................................................................................52 Bijlage 4: Maandthema’s FIF-programma.......................................................................................56 Bijlage 5: Illustraties tea mornings .................................................................................................57 Bijlage 6: Toestemming gebruiken van de naam van de organisatie in de bachelorproef ................58

Inleiding Alle kinderen van over de hele wereld hebben rechten. Een basisrecht is dat men moet kunnen opgroeien in een veilige en gezonde omgeving. Kinderen in Zuid-Afrika kunnen vaak dit recht niet uitoefenen omdat er verschillende factoren aanwezig zijn die hiertoe een hindernis vormen. In een poging om deze hindernissen te ondervangen, besliste de Zuid-afrikaanse overheid na de Apartheid om Early Child Development (ECD)-diensten op te richten om ook deze kinderen een kans te geven tot een goede ontwikkeling. Dit zijn diensten die aan de slag gaan met de ouders en kinderen tussen 0 en 9 jaar om hen te ondersteunen in de vroege ontwikkeling. Één van deze diensten is het Foundation of Community Work (FCW). Een onderdeel in hun werking is Family in Focus (FIF). Dit programma werd opgericht om ouders in armere gemeenschappen ook een basisondersteuning te geven bij de ontwikkeling van hun kind tussen 0 en 6 jaar. Het Youth Empowerment Action (YEA), waar ik de kans kreeg om stage te lopen, heeft dit FIFprogramma geïmplementeerd. Het YEA is een NGO, een niet-gouvernementele organisatie, in Groendal-Franschhoek in Zuid-Afrika. Hun missie is om alle kinderen van Franschhoek te laten opgroeien in een veilige en gezonde omgeving. Het FIF-programma in het YEA bevindt zich nog in een ontwikkelingsfase, waardoor het team een nood zag om dit programma te versterken. We gingen samen op zoek naar elementen waar het programma, tijdens de huisbezoeken, nog ondersteund kon worden. We hebben er de twee belangrijkste vaststellingen uitgehaald. Een eerste vaststelling is dat tijdens de huisbezoeken er geen gebruik gemaakt wordt van gerichte observatie. Dit is nochtans heel belangrijk om te kunnen zien of het kind zich goed ontwikkelt en of de ouder het kind helpt in de groei van zijn ontwikkeling. De ouder moet het kind ‘leren leren’ onder andere door middel van spelen. Naast deze eerder individuele ondersteuning van de ouders, zou het ook nuttig kunnen zijn om via oudergroepen een aantal elementaire zaken in groep bij te brengen. In het YEA wordt er gebruik gemaakt van dergelijke oudergroepen, de tea mornings. Bij het volgen van een tea morning stelde ik vast dat bepaalde zaken konden groeien. De koppeling tussen beiden is niet zo sterk aanwezig, wat word aangebracht via oudergroepen kan teruggekoppeld worden aan wat de huisbezoeker vaststelt en omgekeerd. Ik formuleerde aan de hand van deze vaststellingen, volgende probleemstelling: “Hoe kan het FIFprogamma in het Youth Empowerment Action versterkt worden, met de focus enerzijds op het integreren van een assessment tool voor de huisbezoekers en anderzijds op het empoweren van de ouders om hun kind te ‘leren leren’” Aan de hand van deze probleemstelling werd gekozen om de focus te leggen om te werken vanuit het microniveau. Om bottom-up te werken, van onderuit naar boven. Er is heel wat info vanuit de overkoepelende ECD-diensten, maar deze theorieën en visies sijpelen niet altijd door tot in het microniveau en het is merkbaar dat dit niet altijd gemakkelijk is om om te zetten in praktijk. In hoofdstuk één wordt geschetst wat Early child Development is. Hierin worden ook enkele cijfers weergegeven, om de situatie in Zuid-Afrika beter te begrijpen. Hierna volgt een uitleg waarom ECD belangrijk is voor het kind. Daarnaast zoom ik in op home-based programma’s, aangezien het FIFprogramma in de huizen van de ouders plaatsvindt. Hier worden de kenmerken, de doelen en de basiscompenties en rollen van een huisbezoeker beschreven. Tenslotte worden de voor- en nadelen van deze home-based progamma’s besproken.

In het tweede hoofdstuk zoom ik in op de ECD-organisaties die in mijn eindwerk een belangrijke rol spelen. Deze zijn het Foundation for Community Work (FCW) met het Family in Focus (FIF)programma. Ik beschrijf kort wie deze organisaties zijn en welke doelen ze hebben. Hierna leg ik de focus op mijn eigen stageplaats, het Youth Empowerment Action. In hoofdstuk drie kader ik wat mijn vaststellingen zijn van het FIF-programma in het YEA. Hier focus ik me op twee concrete vaststellingen. Enerzijds de nood aan een assessment tool en anderzijds een nood aan een beter functioneren van de oudergroepen. Maar deze twee vaststellingen zie ik niet los van mekaar. In het volgende hoofdstuk ga ik dieper in op de eerste vaststelling, namelijk de nood aan een assessment tool. Ik verdiep me in de theorie rond observeren en assessment en dit via een observatieplan. Hierna beschrijf ik play-based assessment, aangezien er in het FIF-programma wordt geobserveerd en gemeten vanuit een speelsituatie. Ik sluit het hoofdstuk af met het praktische werk dat ik hier rond heb geleverd en schrijf dit uit in zes stappen die ik heb doorlopen. In hoofdstuk vijf, zoom ik in op hoe de oudergroepen beter kunnen functioneren. Ik zal het hebben over opvoedingsondersteuning en het belang hiervan maar eveneens over de mogelijke valkuilen. Daarna leg ik de link met het concept empowerment wat een oplossing op deze valkuilen kan zijn en het centrale concept is in oudergroepen. Na dit omschreven te hebben vertel ik meer hoe ik het in de praktijk heb aangepakt aan de hand van zeven stappen. Op basis van al de vergaarde informatie, formuleer ik in hoofdstuk zes mijn eigen besluit en aanbevelingen. In dit eindwerk staat empowerment centraal. Deze keuze is gemaakt omdat er gekeken moet worden naar de krachten van de mensen. Dit verklaart ook de slogan in de titel van dit eindwerk: “Power to the people”. We zijn er van overtuigd dat ‘opgelegde’ zaken geen duurzame oplossing betekent. Vanuit deze gedachte willen we mensen enkele handvaten meegeven om hun eigen situatie zelf aan te pakken. De klemtoon ligt dus op empowerment en op het vermijden van het creëren van afhankelijkheidsrelaties.

1 Early child development in Zuid-Afrika Dit stuk zoomt in op Early Child Development (ECD) in Zuid-Afrika. Dit om eerst een volledig begrip te hebben van dit onderwerp, vooraleer dieper ingegaan wordt op de ECD-organisatie waar mijn stage plaatsvond.

1.1. Het hoe en waarom van Early Child Development? 1.1.1. Wat is ECD? Alle kinderen van Zuid-Afrika hebben rechten, net zoals in ieder ander land. Kinderen hebben het basisrecht om te kunnen leven in een veilige en gezonde omgeving, maar dat is niet voor iedereen zo gemakkelijk. Sommige kinderen leven in armoede, andere hebben ziektes als HIV/AIDS. Het departement van sociale ontwikkeling heeft als doel om te verzekeren dat ieder kind zijn rechten niet wordt ontnomen. Dit departement heeft samen met NGO’s1 ‘the guidelines of Early Child Development Services’ vastgelegd. Deze zijn er om alle ouders te helpen in de vroege ontwikkeling van het kind.2 Het beleid van Zuid-Afrika rond Early Childhood Development accepteerde in 1994 de volgende definitie van ECD: “An umbrella term which applies to the processes by which children from birth to at least 9 years grow and thrive, physically, mentally, emotionally, spiritually, morally and socially.”3 ECD bevat alle zorg- en opvoedingsprogramma’s voor kinderen van 0 tot 7 jaar oud, en dus ook Grade-R,4 het aanloopjaar op de lagere school. De kinderen zijn de hoofdrolspelers in de relatie met ECD. Het is in deze jongste levensfases dat kinderen het meeste leren, hier worden de fundamenten gelegd voor de verdere ontwikkeling. De Bernard van Leer Foundation is een Nederlandse organisatie dat fondsen geeft aan projecten die instaan voor ECD in armere gemeenschappen. Men zegt dat de ontwikkeling van het jonge kind een holistische ontwikkeling moet zijn. Deze holistische ontwikkeling gebeurt op twee niveaus. Het eerste niveau is gezondheid, voeding, motorische vaardigheden, socialisatie, emotionele en cognitieve ontwikkeling. Het tweede niveau is het kind helpen zien dat hij deel is van een gemeenschap en een bredere samenleving.5 Het is in deze jaren belangrijk om het kind klaar te maken om naar school te gaan. Kinderen die klaar zijn voor school zullen over meer sociale vaardigheden en vertrouwen in anderen beschikken. Ze zullen betere relaties met leeftijdsgenoten kunnen aangaan, betere taal- en communicatie vaardigheden hebben en zullen minder snel een jaar moeten overzitten. In Zuid-Afrika is Early Child Development een prioriteit die wordt aangemoedigd door de wet en de nationale politiek.6

1

NGO= Niet gouvernementele organisatie Vrij naar: UNICEF, Guidelines for Early Childhood Development Services. Department of Social Development, republic of South Africa, 2006, blz.11, pdf, internet. 3 KNAAP, M., Sustainability of Early Childhood Development sites in selectel rural areas, thesis University of Stellenbosch, 2000, blz. 61. 4 Grade-R: Reception Year: In Zuid-Afrika is dit de kleuterklas zoals wij het in België kennen, maar enkel voor één jaar voor men naar de lagere school gaat. Al de andere voorschoolse educatie gebeurt in crèches. 5 Vrij naar: Ibidem, blz. 65-66. 6 Vrij naar: ECD, Early Childhood Development for the all-round development of young children. Internet, (16 april 2012) 2

7

Tot de ECD- interventies behoren het informeren en ondersteunen van de ouders, dienstverlening voor de kinderen, ontwikkelen van de capaciteiten van de ouders en het gebruiken van massacommunicatie om de ouders kennis en praktijk bij te leren. Programma’s kunnen ofwel plaatsvinden in een centrum, bijvoorbeeld in een crèche ofwel in het eigen huis. Dit gebeurt zowel formeel als informeel en kan aspecten van ouderopvoeding bevatten.7

1.1.1 Enkele cijfers In Zuid-Afrika leven er ongeveer 16.3 miljoen kinderen, waarvan 6.5 miljoen kinderen onder de leeftijd van 6 jaar. De meeste van deze kinderen leven in een arme gemeenschap.8 In 1994 had 10% van de zwarte kinderen toegang tot formele ECD-projecten, terwijl 1 op 3 blanke kinderen hiertoe toegang hadden. In januari 2012 zijn volgende cijfers van het afgelopen jaar vastgelegd rond ECD in Zuid-Afrika.9 De meerderheid van de Zuid-Afrikaanse kinderen (85 %) hebben geen toegang tot kwaliteitsvolle ECD-diensten. De grootste oorzaak hiervan is armoede, immers vele ouders kunnen een crèche niet betalen. Daarom is het belangrijk dat de departementen samenwerken om kwaliteitsvolle ECDdiensten te ontwikkelen die betaalbaar zijn voor iedereen.10 Het FIF-programma is hier een voorbeeld van. Er zijn 23 482 ECD-diensten in heel Zuid-Afrika, waarvan slechts 11 420 toegang hebben tot elektriciteit, water en toiletten. Tot deze diensten hebben 1 030 473 kinderen toegang. Dit is slechts 21 % van alle kinderen tussen 5 en 6 jaar en 15 % van de kinderen van 3 tot 5 jaar. Onder de drie jaar zijn er 5 % van de kinderen die toegang hebben. Van de 54 503 werkers in deze diensten, is slechts 12 % opgeleid en 23 % had helemaal geen training gevolgd. Het is duidelijk dat deze cijfers schetsen hoe weinig kinderen toegang hebben tot crèches of andere diensten buitenshuis. Het doel van ECD is om tegen 2017 er voor te zorgen dat 80% van de kinderen toegang kan hebben tot deze diensten. Ook zie je duidelijk dat de werkers vaak geen opleiding hebben gehad, waardoor de kwaliteit van bepaalde diensten kan dalen.

1.1.2 Waarom ECD? De vroege ontwikkelingsjaren van het kind zijn cruciaal voor de verdere ontwikkeling. Men leert vaardigheden en attitudes die de basis leggen voor levenslang leren. De periode van geboorte tot en met negen jaar is voor elk kind de periode waar men het snelst groeit op fysisch, psychisch, emotioneel, sociaal en moreel niveau en zich ontwikkelt. Ook worden in deze eerste levensjaren de normen en waarden die belangrijk zijn voor de samenleving, meegegeven. Enkele voorbeelden van deze waarden zijn: mensenrechten, diversiteit, tolerantie, gerechtigheid,…11

7

Vrij naar: WORLDBANK, What is Early Child Development?. Internet, 24 april 2012 Vrij naar: RIEDEWHAAN, A., the current ECD database. Interne nota, Cape Town, FCW, 31 januari 2012,blz.2. 9 Vrij naar: Ibidem, blz. 3. 10 Vrij naar: UNICEF, Guidelines for Early Childhood Development Services. Department of Social Development, republic of South Africa, 2006, blz. 13, pdf, internet. 11 Vrij naar: Ibidem, blz. 13. 8

8

Naast deze gegevens, is het belangrijk om kinderen ‘at risk’ in een vroeg stadium op te sporen en een programma met hen te ontwikkelen. Dit kan er voor zorgen dat de eventuele ontwikkelingsachterstand ingeperkt kan worden. Verschillende studies tonen aan dat de kwaliteit van voorschoolse ervaringen een impact heeft op de latere ontwikkeling in het schoolmilieu. Myers (1992) deed een studie waar hij kinderen volgde van de pre-school tot en met de beginjaren van de lagere school. Hij concludeerde dat voorschoolse programma’s een positief effect hebben op de latere schoolcarrière van het kind. Dit effect kan groot zijn. Dus een goede ervaring in de vroege ontwikkeling maakt het mogelijk voor het kind om zich te ontwikkelen tot een volwaardige persoon die succesvol kan leren. 12 Door aan interventie te doen in de jongste levensjaren van de kinderen kan de status van de moeders in het huis en in de gemeenschap stijgen. Het zorgt er voor dat zij kunnen participeren in de ontwikkeling van hun kind. Medisch onderzoek toont aan dat de mentale groei het rapst ontwikkelt bij mensen gedurende de vroegste jaren. Bij de leeftijd van 4 jaar is de helft van al de intellectuele potentiële ontwikkeling van de mens vastgelegd.13 Een goede ECD-dienst leert het kind meer over zijn eigen rechten en plichten en is een belangrijk ondersteuningssysteem in de gemeenschap. Er is een gedeelde verantwoordelijkheid bij ouders, families en gemeenschappen om kinderen te laten aansluiten bij een crèche of een andere vorm van ECD. Natuurlijk spelen factoren als armoede, immobiliteit, ontbreken van toegang tot informatie,… hierbij een belangrijke, al dan niet ‘verhinderende’, rol. 14

1.2. Home-based programma’s voor ECD Dit onderdeel gaat dieper in op home-based family centered services. Deze keuze is ontstaan vanuit het dagelijks werken met het FIF-programma bij de gezinnen thuis, in het kader van mijn stage die plaats vindt binnen een ECD-dienst. Men stelt dat het belangrijk is dat ECD-interventies plaatsvinden in de natuurlijke omgeving, waaronder het eigen huis en de gemeenschap, waarin het kind deel van is of later zal moeten in participeren. De ECD- diensten in de thuisbasis zijn de laatste jaren sterk gegroeid. De grootste taak van deze diensten is om de rol en de verantwoordelijkheid van de ouders samen met de ouders te versterken. Home based programma’s staan in contrast met programma’s in een centrum zoals bijvoorbeeld in een crèche. Het werken in de thuisbasis focust zich meer op de individuele zorg binnen het huis en wil de ontwikkeling en de groei van het kind versterken door ondersteuning te bieden aan de ouders en familieleden.15

12

Vrij naar: PADAYACHIE, R., Report of the south african study on Early childhood development: recommendations for action in support young children, Braamfontein, Centre for Education Policy development, 1994, blz. 14. 13 Vrij naar: YOUNG, M., Early child development: investing in the future, Washington D.C., World bank, 1996, blz. 4-5. 14 Vrij naar: Standard operating procedures. Brochure, Cape town, FCW, Departement of Social Development, blz. 6. 15 Vrij naar: MYERS, R., home-based programmes for early childhood care and development. The consultative group on Early Childhood Care and development, 1987, blz 1-2, pdf, internet.

9

Huisbezoeken zijn een onderdeel van deze home-based programma’s. Dit is geen nieuwe term want de regering ondersteunt nu al dergelijke programma’s die vooral te maken hebben met sociaal werk, gezondheid of economie. Huisbezoeken die zich enkel focussen op Early Child Development zijn relatief nieuw. Vroeger waren huisbezoeken eerder een ‘missionarisdaad’ door het uitdelen van kleren en voedsel. De aandacht ging vooral of een kind uit een barre leefomgeving moest worden weg gehaald. Nu is er meer een model ontwikkeld dat functioneert op gemeenschapswerkers, semi-professionelen en vrijwilligers. Hun rol is om de families te helpen en vertrouwen te doen scheppen in hun eigen mogelijkheden. Hun taak is dus meer dan enkel info over brengen. Het doel is om de ouders te laten participeren in plaats van hun taken over te nemen. Het is niet omdat sommige ouders in ernstige armoede leven dat er geen goede opvoeding plaatsvindt. Het feit dat er gewerkt wordt met semi-professionelen, vrijwilligers en gemeenschapswerkers, wil niet zeggen dat er geen goede job wordt geleverd.16

1.2.1. Doelen In de laatste jaren is de focus verlegd van de individuele cliënt, het kind, naar het familiesysteem. Een effectief programma kan bereikt worden indien de huisbezoeker, de familie doet herkennen dat ze sterktes hebben, dat ze beslissingen kunnen maken die goed zijn voor heel het gezin en voorzien van een optimale omgeving voor het kind. Het doel van deze verschuiving is het geloof in de krachten van de familie, dat ze zelf kunnen werken naar hun doelen en dat ze op een effectieve manier kunnen omgaan met hun zorgen en noden. De focus komt echter niet alleen te liggen op het gezin, maar ook op de omgeving. Volgens Bronfenbrenner (1979) moet er naar de familie gekeken worden in hun bredere context, zoals de buurt en de gemeenschap waarin ze leven. Tegelijkertijd hebben veranderingen in een ruimer systeem (zowel op macro- als mesoniveau) hun impact op de familie zelf (het microniveau).17

1.2.2. De basiscompetenties en rollen van de huisbezoeker Volgens McWilliam en Bailey (1993) zijn er drie belangrijke attitudes die een huisbezoeker voorop moet stellen in home-based family centered services. Een eerste is dat de huisbezoeker moet proberen te erkennen dat iedere familie anders is. Vandaag de dag bestaan er verschillende gezinsvormen, ieder gezin heeft zijn eigen waarden en normen. Een tweede attitude is dat men moet geloven dat ieder gezin sterktes en kwaliteiten heeft, ook al verschillen die van de samenleving of van ons eigen waarden- en normenpatroon. Het is uiterst belangrijk dat er niet enkel gefocust wordt op de mogelijke tekorten. Wanneer er toch tekortkomingen zouden worden vastgesteld, worden deze gezien binnen de context, vanuit zaken in de samenleving (werkloosheid, tekort aan sociale factoren,…) Ook is het aangeraden dat de huisbezoeker stilstaat bij zijn eigen waarden en normen. Een laatste basiscompetentie is dat men de familie in hun autonomie respecteert. Samen met hen wordt gekeken wat hun prioriteiten zijn.18 Naast deze basiscompetenties heeft de huisbezoeker ook verschillende rollen die hij kan opnemen wanneer hij een huisbezoek aflegt. Één van deze rollen is een empathisch luisteraar zijn, waarbij men actief luistert naar de ouders. Een andere rol is een consultant zijn.

16

Vrij naar: Ibidem, blz. 2. Vrij naar: MULHEARN, P., Early intervention services for infants, todlers and their families, Masachuttes, Allyn and Bacon, 2001, blz. 160. 18 Vrij naar: Ibidem, blz. 158. 17

10

De huisbezoeker moet informatie delen met de ouders omtrent hun noden en moet hierover een mening kunnen formuleren. Wanneer hij deze rollen goed tot uitvoering wil brengen, is het eerst en vooral belangrijk om aan open communicatie te doen. Er moet een vertrouwelijke relatie opgebouwd worden met de betreffende familie. Een open visie van de huisbezoeker is een hulpmiddel bij de huisbezoeken. Vaak stelt de ouder de grootste hulpvraag. De huisbezoeker zal moeten openstaan voor die noden en tergelijkertijd een goede leeromgeving scheppen voor het kind. Er moet een tweerichtingsverkeer zijn, het moet duidelijk zijn voor de cliënt wat de huisbezoeker kan betekenen voor hen en wat ze kunnen verwachten. Tegelijkertijd is het ook heel belangrijk dat de huisbezoeker zicht krijgt op wat de verwachtingen zijn van de familie.19

1.2.3. Voor- en nadelen Voordelen Een eerste voordeel van interventies in het thuisfront is dat door de massamedia het gemakkelijker is om ouders te bereiken voor een huisbezoek. Er kan gebruik gemaakt worden van een telefoon om een bezoek aan te kondigen of om te vragen of met thuis is. Een tweede voordeel is dat er een één op één relatie wordt ontwikkeld, wat betekenisvolle communicatie met zich meebrengt. Zo kan er ingegrepen worden in concrete problemen. Door het feit dat het in de context plaatst vind kunnen de familieleden ook vaardigheden bij leren door te luisteren en te observeren. Dit is een derde voordeel. Tijdens de samenwerking van de familieleden en de huisbezoeker is het belangrijk dat er aan directe terugkoppeling wordt gedaan. Op die manier is er ruimte voor open communicatie. Een laatste voordeel is dat een huisbezoek vaak beter past in het dagschema van de ouders dan een groepsessie. 20 Nadelen Het positieve gegeven dat huisbezoeken plaatsvinden in de natuurlijke omgeving, brengt ook een keerzijde met zich mee. Het huisbezoek kan een vast onderdeel worden van de dagelijkse routine, waardoor het gevaar bestaat dat deze specifieke taken enkel plaatsvinden wanneer de huisbezoeker langskomt. Op die manier ontstaat er een soort van afhankelijkheidsrelatie, waarin het al dan niet plaatsvinden van ontwikkelingsgerichte activiteiten kan samenvallen met de aanwezigheid van de huisbezoeker. Tegerlijkertijd ontstaat het gevaar dat ‘het mandaat tot spel’ van de ouder(s) ondermijnd wordt, doordat deze spelpraktijken altijd samenvallen met de aanwezigheid van de huisbezoeker. Het is zeer belangrijk dat deze laatste geen taken gaat overnemen, maar ouders vooral de zaken laat uitvoeren, zodat er geen ‘bevoogding’ ontstaat. Maar deze nadelen hangen af van de persoonlijke kwaliteiten, gevoeligheden en training van de huisbezoeker. Een laatste nadeel is dat het kosten voor de organisatie of voor de persoon zelf kan meebrengen, zoals vervoerskosten, materiaalaankopen,…21

19

Vrij naar: Ibidem, blz. 160-162. Vrij naar: MYERS, R., home-based programmes for early childhood care and development. The consultative group on Early Childhood Care and development, 1987, blz 5, pdf, internet. 21 Vrij naar: Ibidem, blz 5-8. 20

11

1.3. Conclusie Uit dit hoofdstuk kan ik concluderen dat Early Child Development een bewogen thema is in ZuidAfrika. Het is geen evidentie om alle kinderen toegang te verlenen tot een ECD-dienst. Er zijn vele hindernissen, maar het Departement of Sociale ontwikkeling wil het toegangscijfer verhogen door ECD-diensten te creëren voor kinderen die geen toegang hebben tot een crèche . Dit cijfer wil men verhogen omdat Early Child Development heel belangrijk is om een kind bij te staan in zijn vroege ontwikkeling, aangezien dit de basis legt voor het verdere leven. Dit wil men doen via huisbezoeken (home-based interventies). De huisbezoeker moet oog hebben voor enkele basiscompetenties en rollen. Het empoweren van de ouders staat hier naast de ontwikkeling van het kind, centraal. Ouders moeten worden aangespoord om hun kind te ‘leren leren’. De huisbezoeker moet geloven in de krachten en capaciteiten van het gezin en iedere familie zien als een unieke groep. Maar deze home-based interventies zijn niet allemaal rozengeur en maneschijn, er zijn zowel voor- als nadelen aan deze specifieke programma’s. Positief aan dergelijke programma’s is dat er een één op één relatie kan opgebouwd worden en andere familieleden kunnen mee volgen. Maar de huisbezoeker moet ook alert zijn voor een aantal valkuilen, zoals het niet ondermijnen van de ouders hun positie. Hij of zij moet niet optreden als een alwetende hulpverlener.

12

2

Situering ECD-organisaties

In het bovenstaande deel werd Early Child Development in het algemeen besproken. In hetgeen hier volgt wordt er dieper ingegaan op de ECD-organisatie waar ik heel specifiek mee heb samengwerkt. Na het algemeen te hebben over Early Childhood Development, wil ik in dit hoofdstuk de ECD-organisaties schetsen waarmee ik heb samen gewerkt. De hoofdorganisatie is de organisatie Foundation of Community Work (FCW) van de Western Cape in Zuid-Afrika. Deze organisatie heeft een specifiek programma, de Family in Focus (FIF) en is geïmplementeerd in mijn stageplaats, het Youth Empowerment Action (YEA). Dit programma wil ik nu verder beschrijven, evalueren en eventueel versterken. Ik vind het belangrijk dat deze organisaties hier worden geschetst.

2.1. Foundation for community work (FCW) FCW is een Early Child Development (ECD)-organisatie die werkt rond de integrale ontwikkeling van het kind in zijn context (familie, gemeenschap). Dit doen ze door vernieuwende, integratieve interventies en programma’s. 22

2.1.1. Doelen FCW heeft verschillende doelen:23      

Informatieoverdracht over de integrale ontwikkeling van jonge kinderen tussen nul en negen jaar. Het werken rond deze ontwikkeling is een belangrijke taak. De kinderen proberen te bereiken die geen toegang hebben tot de ECD- diensten. Ofwel hebben ouders geen weet van bestaande ECD-diensten ofwel hebben ze het geld niet om hun kinderen naar zo een dienst te sturen. De ouders of voogden betrekken in de opvoeding en ontwikkeling van hun kinderen. Ouderparticipatie is een belangrijke term binnen FCW. Ouders moeten empowered worden om het leven en toekomst van hun kinderen in handen te nemen. De capaciteiten in de gemeenschap helpen verstevigen om te werken met het Family in focus programma. Dit wil zeggen dat men gemeenschapswerkers wil aanstellen en trainen om het FIF-programma te implementeren in die bepaalde gemeenschap. Het bekendmaken van de empowerment van vrouwen door leiderschapstraining. FCW vind het belangrijk dat vrouwen niet enkel huismoeder zijn, maar dat ze ook empowered worden om een job aan te nemen en het leiderschap op te nemen. Het pleiten voor kinderrechten. Kinderrechten zijn het centrale uitgangspunt van FCW en van elk andere ECD-dienst. Kinderen hebben bepaalde rechten die moeten worden nageleefd. Het recht op een goede ontwikkeling in het begin van hun levensjaren is er één van.

2.1.2. Family in Focus Het FCW heeft een programma rond ECD ontwikkeld, namelijk het Family in Focus (FIF)programma. Deze Family in Focus is dus een specifiek programma van de organisatie FCW.

22 23

Vrij naar: Foundation for Community Work. Folder, Lansdowne, FCW, blz. 1. Vrij naar: Ibidem, blz. 3.

13

In dit programma traint en ondersteunt men de huisbezoeker om kinderen en diens ouders te bereiken. Deze huisbezoekers moeten de ouders stimuleren om hun kind te helpen ontwikkelen en hun omgeving tot een leerrijke omgeving maken. 24 Werking FIF is gebaseerd op een samenwerking met lokale gemeenschappen. Door consultaties kan de gemeenschap mogelijke en bekwame huisbezoekers identificeren. Deze huisbezoeker werkt met ongeveer 35 kinderen en hun ouders in hun huizen. Elke huisbezoeker bezoekt 5 tot 8 gezinnen per dag en spendeert 1 uur en half per gezin. Van de ouders wordt er gevraagd dat ze twee keer per maand participeren aan de ouderworkshops, dit zijn de teamornings in het Youth Empowerment Action.25 In het onderstaande schema zie je drie grote onderdelen van het FIF-programma. Deze drie onderdelen zorgen er samen voor dat er kwalitatieve ECD-diensten aangeboden worden in de lokale gemeenschappen. Een éérste groot onderdeel zijn de huisbezoeken zoals in hoofdstuk 126 werd uitgediept. Een tweede onderdeel is het ouderprogramma, de tea mornings in het Youth Empowerment Action. Hier worden ouders samen gebracht om te praten over verschillende zaken rond de opvoeding van het kind, maar ook rond bepaalde vragen die ze hebben. Dit beschrijf ik uitgebreid in hoofdstuk 5. Een derde en laatste onderdeel is management en de overheid. In het geheel probeert het FIF-programma preventief te werk te gaan om misdaad, drugs-en alcoholmisbruik, armoede, HIV/aids en kindermishandeling tegen te gaan.

27

Figuur 1: schema FIF-model

24

Vrij naar: Ibidem, blz. 1. Vrij naar: ibidem, blz. 2. 26 Zie: hoofdstuk 1, 1.2. Home-based programma’s voor ECD, blz. 9-11. 27 Figuur1: Vrij naar: Ibidem, blz. 3. 25

14

Doelstellingen Het FIF-programma onderscheidt zich van andere ‘klassieke’ ECD-programma’s door een zevental specifieke doelstellingen.28   

   

Een gelijkaardig ECD-programma leveren in armere gemeenschappen. Dit zijn meestal aan ouders die zich geen crèche kunnen veroorloven. Het begeleiden van ouders en voogden, en voornamelijk vrouwen, om groepen te vormen zodat men elkaar kan ondersteunen. Dit gebeurt door middel van oudergroepen, voor het YEA zijn dit de tea mornings. Een kader creëren van bekwame huisbezoekers die assistentie leveren aan de ouders van de kinderen en andere familieleden. Het is geen prioriteit dat er huisbezoekers worden aangesteld die een opleiding hebben gehad, maar men moet wel een training volgen en met ‘het hart’ willen werken. Het versterken van de sterktes van de ouders en voogden om zo hun kinderen te kunnen stimuleren. Het is belangrijk om zich te focussen op de sterktes van het gezin . Het stimuleren van buurtwerkingen en het beroep doen op elkaar als basis voor het ontwikkelen van een goede gemeenschap. De gemeenschappen assisteren in het ontwikkelen van strategieën om met kinderopvang, geweld en HIV/AIDS om te gaan. De gemeenschap bewust te maken van de noden die jonge kinderen hebben en dat deze noden moeten vervuld worden.

Taken van de huisbezoeker in het FIF-programma De huisbezoeker van het FIF-programma heeft verschillende taken. 29    

Een ondersteuner zijn door het brengen van onderzoek en diensten voor de kinderen. Het ontwikkelen van relaties tussen de verschillende ouders door hen te bezoeken in hun huizen. Door huis aan huis te gaan en tijd te spenderen met het kind en zijn ouders zorgt er voor dat er een één op één relatie wordt opgebouwd. Informatie delen met de ouders gerelateerd aan hun specifieke noden. De huisbezoeker moet luisteren naar wat de ouders te vertellen hebben en hierrond werken. Indien nodig de gepaste verwijzingen naar andere diensten te doen.

2.2. Youth Empowerment Action (YEA) Het Youth Empowerment Action is de organisatie waar ik stage gelopen heb. Deze organisatie is gesitueerd in Groendal, een township in Franschhoek. Ik zal het ontstaan van de organisatie schetsen, hierna hun visie en missie en de programma’s die geïmplementeerd zijn met de focus op het FIF-programma, wat ik hierboven nader heb uitgelegd.

2.2.1. Ontstaan In 2002 startte de politie van Franschhoek met het uitdelen van gratis brood aan de kinderen. Dit gebeurde tweemaal per dag, namelijk ’s ochtends en om 16u. Hiervoor moesten de kinderen naar het centrum komen. Na hun ochtendboterham bleven deze kinderen ter plaatse om te wachten op hun volgende boterham. Tijdens dat wachten, startten ze met bedelen. Deze kinderen waren oorspronkelijk afkomstig van de boerderijen aan de rand van Franschhoek. Men stopte het 28 29

Ibidem, blz. 3. Ibidem, blz. 5.

15

uitdelen van het gratis brood, maar niettemin bleef het bedelen doorgaan. Vandaag zijn het niet langer de kinderen van de boerderijen, maar jongeren van Groendal die bedelen. Dit komt grotendeels door het feit dat de scholen in Groendal hun oudere kinderen naar de stad stuurden om geld in te zamelen voor de schoolwerking bij de lokale winkels en bij toeristen. Sommige kinderen maakten kopies van de officiële documenten die ze hierbij meekregen en zamelden geld in voor zichzelf. Minnie Petersen, een mevrouw die zich inzette voor de straatkinderen in Groendal en programma’s opgezet als vakantieprogramma’s en het assisteren bij de traumakamer van de politie, zag dit bedelen als problematisch. Ze zag een nood om deze straatkinderen terug te integreren in de gemeenschap, hun gezin en de school. Hierdoor startte diezelfde mevrouw in 2002 activiteiten op voor de jeugd van Franschhoek iedere zaterdagnamiddag. In 2003 gaf ze haar organisatie de naam: Youth Empowerment Action, die geregistreerd werd als een Niet-gouvernementele organisatie (NGO). Deze organisatie startte met enkel Minnie als werker. Ze kreeg privé-fondsen van twee mensen die leefden in Franschhoek. Minnie was en een straathoekwerker die controle hield in de straten én trad ook op als een moeder voor deze straatkinderen. Ze merkte een tekort aan naschoolse activiteiten, waardoor ze het Potential Development Programme (PDP) opstartte. Hiernaast werden eerdere bestaande activiteiten geïmplementeerd in de organisatie nl. het vakantieprogramma en de traumakamer. Na twee jaren, in 2005, startte het Youth Empowerment Action met het YES-programma voor kinderen en jeugd die doorverwezen werden door de rechtbank. In 2009 werd dit overgedragen aan het ACVV, Afrikaanse Christelike Vrouevereniging, een organisatie die gespecialiseerd is in het opvolgen van kinderen die gestuurd zijn door de rechtbank. Niettemin wordt het YES-programme nog gebruikt in andere activiteiten. Tot 2006 werd Minnie gesponsord door dezelfde 2 mensen totdat er een subsidie was van de regering, het Departement van Sociale Zaken. Door deze fondsen kon het YEA een nieuwe werkster aannemen. In die periode was er ook slecht nieuws. Alle organisaties die fondsen kregen van de gemeente werden uit de kantoren gezet. Tot nu toe heeft het YEA nog steeds geen kantoor. Het kantoor is Minnie’s huis. 30 In 2008 kon het YEA een derde straatwerker aannemen. Ook in dit jaar nam het YEA deel aan ‘the presidents Awards’, een internationaal programma in Zuid-Afrika. Een jaar later kwam het YEA in contact met Streetsmart, een organisatie die fondsen geeft aan organisaties zoals het YEA. Een reden waarom het YEA in zee ging met deze organisatie was om een sociaal werker te kunnen aanwerven. In oktober 2010 implementeerde het YEA het FIF-programma. Dit is het programma waar dit eindwerk over gaat. Sinds februari 2011 is er een extra werkster aangenomen, waardoor het werk wat verlicht wordt. Maar nog steeds zijn er handen tekort om de organisatie op een goede manier te doen draaien.31

2.2.2. Missie en visie Het YEA wil duidelijk maken dat bedelende kinderen vaak in gevaar zijn. Deze kinderen lopen misschien iets sneller het risico om in contact te komen met drugs en andere illegale praktijken, doordat zij op de straat leven en er geen enkele controle is op het geld dat de kinderen bezitten.

30 31

Vrij naar: PETERSON, M., Mondelinge mededeling, via informeel gesprek, d.d. 6 april 2012. Vrij naar: PETERSON, M., Mondelinge mededeling, via informeel gesprek, d.d. 6 april 2012.

16

Met de slogan ‘Don’t make beggars of our people’ 32wil het YEA duidelijk maken aan toeristen dat ze de kinderen geen gunst leveren als ze hen geld geven. Dit kan bovenvermelde gevolgen met zich meebrengen. Volgens hun visie is educatie de oplossing van alles. Het YEA wil een veilige en een gezonde omgeving voor kinderen om op te groeien. De organisatie erkent de mensenrechten, accepteert mensen zoals ze zijn en gelooft in een menselijke behandeling voor mensen op straat. Deze 3 centrale waarden vormen de pijlers van de visie van de organisatie. Het hoofddoel van de organisatie is om alle kinderen van de straat te reïntegreren in de samenleving en hun families. De straatkinderen hebben meestal dus een huis en een familie, maar allerlei factoren zorgen ervoor dat de kinderen op straat belanden. Het YEA zal dus met de ouders en de families werken van deze gedesoriënteerde jeugd om hen ouderlijke vaardigheden aan te leren. De originele hoofdfocus is dus op straatkinderen, niettemin wil het YEA zich uitbreiden tot alle jeugd, met de focus op de jeugd in Groendal, waar de organisatie plaats vind. Het YEA wil dus levensvaardigheden overbrengen aan een grotere doelgroep.33

2.2.3. Programma’s Het Youth Empowerment Action heeft in het totaal negen programma’s. De belangrijkste zijn straathoekwerk, casework, het Potential Development Programme (PDP) en het FIF-programma.34 Het laatste beschrijf ik in het volgend hoofdstuk. Hieronder worden de andere drie hoofdprogramma’s van het YEA beschreven. 

Straathoekwerk

Het YEA heeft getrainde straathoekwerkers. Deze werkers zijn als een moeder voor sommige kinderen waarvan de ouders emotioneel of fysiek afwezig zijn. Het repressieve van de taak van de straathoekwerkers is reeds verminderd, aangezien de politie dit voor een groot deel overneemt. Niettemin gaan deze straathoekwerkers nog steeds aan het werk om het bedelen op de straten te doen stoppen. Men loopt door de straten en probeert de kinderen terug naar school te sturen of men praat of speelt met de kinderen op hen te behoeden tegen bedelen of het nemen van drugs. 

Het Potential Development Programme

Dit programma omvat de namiddagactiviteiten die plaats vinden iedere week van maandag tot donderdag van 14u30 tot 16u30 voor ieder kind dat in de township woont. In dit programma leren de kinderen levensvaardigheden door sessies te volgen rond drugs, alcohol, mishandeling, respect, zelfbeeld, kinderrechten, enz… Naast deze sessies wordt er gespeeld en aan sport gedaan gedurende de namiddag. Dit programma zorgt er voor dat kinderen niet op de straten hangen, bedelen en/of drugs nemen. 

Casework

De sociaal werker doet huisbezoeken binnen de gemeenschap en zet programma’s op voor kinderen en families met bepaalde problemen en noden. 32

Vrij naar: YOUTH EMPOWERMENT ACTION, Vrij naar: Ibidem, blz. 2. 34 Vrij naar: Ibidem, blz. 4.

Don’t make beggars of our people, blz. 2

33

17

3

FIF-programma in het YEA

Naast bovenstaande programma’s heeft het YEA nog een ander hoofdprogramma, het FIFprogramma, die ik hier niet meer verder uit de doeken zal doen, aangezien ik dit eerder al beschreven heb in het voorgaande hoofdstuk 35. Youth Empowerment Action heeft al enkele jaren ervaring rond het werken met ouders omtrent het ouderschap. Door in zee te gaan met FCW, kregen ze veel meer ondersteuning. De werknemers hebben kans op training en er kan beroep gedaan worden op boxen met educatief materiaal. In het YEA zijn er vijf FIF-werkers. Ieder van hen begeleidt minimum 35 families met kinderen van 0 tot 6 jaar. Ze gaan twee maal per maand op huisbezoek om het kind op een gelijkaardig niveau te krijgen als kinderen die wel naar een crèche gaan. Twee keer per maand is er een tea morning. Hierbij moet ik wel vermelden dat dit op papier is en niet altijd in realiteit. In werkelijkheid is dit vaak maar één keer. De bedoeling van hun tea mornings is om ouders samen te brengen en om te praten over verschillende thema’s. Ook wordt er een praktisch aspect, zoals het maken van educatieve zaken, aan gekoppeld. Doorheen het werken binnen het YEA kwam algauw de vaststelling dat het FIF-programma een programma is die heel wat krachtenversterking van ouders met zich meebrengt. Aangezien mij dit een ongelooflijk mooie benadering lijkt, rees het gevoel dat hierop nog sterker kon ingezet worden. Dit daagde mij dan ook uit om mijn schouders onder deze werking te zetten en deze in samenwerking met enkele andere vaste krachten van het YEA verder te onderbouwen.

3.1. Vaststellingen In mijn eerste weken stage in het YEA, ging ik mee met de huisbezoekers op huisbezoek. Eerst en vooral is het belangrijk om deze huisbezoeken in het referentiekader van Zuid-Afrika te zien en niet in het referentiekader van België. Deze huisbezoeken vinden plaats in Groendal, de township van Franschhoek. De mensen hebben een heel kleine woning met een beperkte aanwezigheid van educatief materiaal voor het kind, dit wegens het gebrek aan mogelijkheden of toegangsbronnen. De bezoeken zijn dus op de basis gericht, om het kind te ‘leren leren’ en om de ouders leren kennis te maken met het belang van het stimuleren van de ontwikkeling van het kind. In deze eerste weken vond ik niet echt een structuur terug die de huisbezoekers hanteerden. Na een drietal weken kwam er vanuit het FCW een hele reeks toolboxen om mee te nemen naar het huisbezoek. Dit is een heel positieve zaak, want het YEA heeft geen geld om zo een educatief materiaal aan te kopen. Er zijn elf boxen aanwezig om zo iedere maand met één box te werken en zo de evolutie te zien van het kind. Hieronder ga ik me focussen op twee specifieke vaststellingen die ik deed tijdens deze huisbezoeken en waarvan het team ook de noodzaak in zag om hier aan te werken. Deze focus is de verdere leidraad van mijn eindwerk.

3.1.1. Nood aan een assessmenttool In het FIF-programma bestaan er reeds twee observatielijsten, de pre-test en de post-test. Deze testen zijn nu in een proefperiode. De pre-test wordt afgenomen in het begin van het jaar. De posttest op het einde van het jaar. Deze test gaat voornamelijk over de leefomgeving van het kind en de persoonlijke hygiëne en word maar twee keer per jaar gebruikt. Een vragenlijst om tijdens ieder huisbezoek in te vullen en dat specifiek in gaat op de ontwikkeling van het kind en de ouder-kind interactie, bestaat dus niet. 35

Zie: hoofdstuk 2, 2.1.2. Family in Focus, blz. 13-15.

18

Eén van de pijlers van het FCW is het betrekken van de ouders binnen de sessies. Tijdens de huisbezoeken leek het alsof de ouderbetrokkenheid binnen de bestaande werking misschien wel kon verhoogd worden. Tergelijkertijd bleek al snel dat onze westerse manier van rapportering (die binnen onze huidige hulpverlening misschien iets te manifest aanwezig is) misschien toch een meerwaarde zou kunnen bieden aan de huisbezoeken. Op die manier kunnen de evoluties van het kind op papier gezet worden, de ouder-kind interactie gerichter in de gaten gehouden en de verschillen met vorige huisbezoeken gerapporteerd worden. Dit kan zorgen voor een meer gerichte observatie. Zo ontstond het idee, in onderling overleg met mensen van het YEA om een assessment tool uit te werken.

3.1.2. Nood aan beter functioneren van oudergroepen Door het feit dat de ouder een hele grote rol speelt in de ontwikkeling van het kind, is het dus belangrijk om ook met de ouder aan de slag te gaan en niet enkel de focus te leggen op het kind. In het FIF-programma zijn oudergroepen een belangrijke factor. Men vind het belangrijk om twee keer per maand een oudergroep te houden om de ouders te laten participeren en hen te stimuleren hoe met hun kind om te gaan. Ik had dit nog niet vastgesteld binnen de FIF-werking van het YEA tijdens mijn eerste stageweken, dus deelde ik deze bezorgdheid met de coordinator van het YEA, Minnie. Ze zei dat men wel aan oudergroepen doen, waar de interactie tussen ouder en kind wordt verstevigd. Deze oudergroepen heten bij hen de ‘tea mornings’. Zoals hierboven gezegd, gebeuren deze oudergroepen in het Youth Empowerment Action voornamelijk op papier. In realiteit worden deze tea mornings maar hoogstens één keer per maand gehouden. Bij het bijwonen van een tea morning merkte ik op dat er slechts drie ouders aanwezig waren van de 35 families die men begeleidt, wat een lage opkomst is. Ik merkte dat er een structuur aanwezig was, wat goed is, maar over ieder onderdeel werd er kort iets verteld. In mijn opinie kon deze meedelende informatie iets langer, om de ouders effectief iets te leren. Iets anders dat ik opmerkte was dat er nauwelijks aan voorbereiding gedaan werd. Op de dag zelf keek men wat men kon vertellen en een dag op voorhand werden de ouders verwittigd. Het leek ons interessant om oudergroepen op te zetten waarin de ontwikkeling van het kind aan bod komt en hoe de ouders hierin een rol kunnen spelen, namelijk de ouder-kind relatie. Hieraan kan er ook een praktisch gedeelte gekoppeld worden rond educatief materiaal en dit omdat men in deze armere gemeenschappen geen beroep kan doen op veel speelmateriaal. Ook is het zo dat de huisbezoeker maar twee maal per maand langs gaat met educatief materiaal, maar eens men weg is blijven de kinderen over met weinig materiaal. Om te kijken of de oudergroepen effectief zijn en de ouders de zaken, dat ze geleerd hebben, effectief implementeren, kan de huisbezoeker dit in zijn huisbezoeken toetsen. Het assessment tool kan hierin een hulpmiddel zijn. Maar ook omgekeerd kan het een werking hebben. Het assessment tool kan problemen naar boven brengen, die dan kunnen besproken worden in de tea mornings. Zo krijg je een koppeling van beide aspecten waar de focus op liggen in dit eindwerk.

3.1.3. Voorwaarde tot een mogelijke oplossing: Participatief werken Om te werken aan deze beide vaststellingen is het belangrijk dat zowel de visie van de huisbezoekers als de visie van de ouders betrokken worden bij het proces. Het is dus belangrijk dat er dus participatief gewerkt wordt. 19

Participatief werken is een proces dat steeds blijft duren. Het is een proces waar alle actoren een belangrijke rol in spelen. Er wordt samen op zoek gegaan naar oplossingen, waar er een hulpverlener als bemiddelaar optreedt. In het kader van dit eindwerk zal ik de persoon zijn die deze bemiddelaar zal zijn. De andere actoren zijn de huisbezoekers en de ouders. Het kind is ook een actor, maar zal een kleine inbreng hebben, aangezien het nog zo jong is. Ik zal moeten uitgaan van de competentie van de andere actoren en ik zal niet in mijn eentje beslissen.36 Voor het ontwerpen van een mogelijk assessment tool is het belangrijk om de mening van de huisbezoekers te vragen. De vraag is hoe zij het zien om een observatielijst in te vullen iedere keer ze een huisbezoek afleggen. Het zijn zij die het in werkelijkheid moeten uitvoeren, dus hun stem hierin is onmisbaar. Om de oudergroepen te verstevigen is het heel belangrijk om de ouders hierin te betrekken. De vraag is waar zij meer willen te weten over komen, hoe zij een tea morning zien. Ook de stem van de huisbezoekers is hierin terug zeer belangrijk. Samen moeten we tot een concrete structuur komen en ideeën verzamelen.

3.2. Naar een geïntegreerde aanpak In het FIF-programma van het YEA schuilen nog een aantal uitdagingen . Er zijn nog een aantal groeimogelijkheden waarin ik graag op inspeel in het kader van mijn eindwerk. Na de vaststellingen en onderling overleg met de collega’s kwamen twee onlosmakelijk met elkaar verbonden thema’s aan bod. Zoals boven reeds vermeld zie ik ruimte voor een assesmenttool die mogelijkheden tot observatie verruimt. Op die manier kan de ontwikkeling van het kind gemakkelijker worden opgevolgt. Hiertoe denk ik aan een observatielijst die de huisbezoeker kunnen gebruiken tijdens of na het huisbezoek. Dit maakt een striktere opvolging van het kind mogelijk en kan eventueel de effectiviteit verhogen. Tegelijkertijd lijkt het me heel belangrijk dat de ouders in hun krachten kunnen versterkt worden en hierin zie ik mogelijkheden binnen de oudergroepen. De bedoeling van zo een oudergroep zou moeten zijn om als ouder meer te weten te komen over hun kind zijn ontwikkeling en hoe zij hierin een rol kunnen spelen. En dit met de focus op ouders in deze armere gemeenschappen. Ik wil kijken of er een mogelijkheid is om deze eventueel te doen groeien. Indien dit mogelijk lijkt zal ik mij hier op focussen en de oudergroepen proberen te verbeteren. Het is belangrijk om hierna dan op te volgen of deze oudergroepen effectief blijken te zijn. Dit kan aan de hand van de observaties in de huisbezoeken. De huisbezoeker kan kijken of de ouder implementeert wat men geleerd heeft in de huisbezoeken. Het assessment tool kan hierin een helpend instrument zijn. Maar het kan ook een omgekeerde werking hebben. In de huisbezoeken kunnen er bepaalde problemen of noden opgemerkt worden, en dit aan de hand van het assessment tool. Deze noden en problemen kunnen het onderwerp worden van de tea morning. Zo staan het assessment tool en de oudergroepen steeds in verbinding met elkaar. Hieronder wil ik deze twee centrale zaken elk op zijn beurt bespreken. In hoofstuk 4 ga ik dieper in op het assesment, terwijl hoofdstuk 5 gewijd wordt aan het beschrijven van de oudergroepen.

36

Vrij naar: VANHAUWAERT L., Participeren: een werk-woord, Afstudeerproject Orthopedagogie, Gent, 2010, blz. 10.

20

4 Observeren en assessment Aangezien ik een nood aan een instrument dat de ontwikkeling meet van het kind tijdens de huisbezoeken vaststelde, wil ik eerst nagaan wat observeren met een observatieplan is, wat playbased assessment is en wat de link is met andere organisaties binnen de gemeenschap. Daarna stel ik de stappen voor om aan de slag te gaan om een assessment tool te ontwerpen voor het YEA.

4.1. Wat is het? Observeren is eerst en vooral een mentale activiteit voor de observeerder, hij moet de informatie integreren en interpreteren. Assessment is het proces waarin een beslissing moet gemaakt worden.37 Het ene begrip kan dus niet zonder het andere. Observeren helpt bij oplossen van bepaalde problemen en bij het nemen van correcte beslissingen. Hierover beslis je, als maatschappelijk werker, niet alleen. Je moet alle partijen betrekken wat meestal het team, de ouders en mogelijks de cliënt zijn. Voor mijn stageplaats zijn deze partijen het team en de ouders. Indien iedereen akkoord is dat er geobserveerd moet worden, is het nodig om een observatieplan op te stellen. Dit plan helpt je om te observeren. In het volgende onderdeel beschrijf ik het observatieplan. Nadat je geobserveerd hebt, doe je aan assessment. Er wordt een bepaalde beslissing genomen, er worden zaken geïnterpreteerd. Mulhearn (2001) gebruikt volgende definitie: “Assessment is a generic term that refers to the process of gathering information for the purpose of making a decision” 38 Lidz (2003) zegt hierover: “Assessment is a broad, comprehensive process, not any specific activity or technique”39 Deze definities zijn een globale omschrijving van een hele complexe taak. Observeren en assessment zijn er om beslissingen te maken door naar de diagnose, de plaats, evolutie en de noden van jonge kinderen te kijken. Dit voornamelijk voor kinderen met beperkingen. Maar voor mijn einwerk kan ik dit doortrekken naar kinderen uit arme gemeenschappen, die vaak speciale noden hebben.40

4.2. Observatieplan Observeren gebeurt doelgericht, waardoor een observatieplan noodzakelijk is om te hanteren. Dit plan verwoord wat en hoe je het wilt aanpakken.41 Voor mij is het belangrijk om dit stappenplan te doorlopen vooraleer ik effectief de stappen zet die ik zal aanhalen in 4.5. Dit schetst voor mij het beeld van de organisatie hoe men nu observeert, voor het implementeren van een assessment tool, en hoe het in de toekomst beter zou kunnen aangepakt worden.

37

Vrij naar: MULHEARN, P., Early intervention services for infants, todlers and their families, Masachuttes, Allyn and Bacon, 2001, blz 122. 38 Ibidem, blz. 123. 39 LIDZ, C., Early childhood assessment, New York, John Wiley&sons,2003, blz. 2. 40 Vrij naar: MULHEARN, P., Early intervention services for infants, todlers and their families, Masachuttes, Allyn and Bacon, 2001, blz. 123. 41 Vrij naar: Het observatieplan. SAW Digitale content, blz. 2-8, pdf, Internet (26 april 2012)

21



Stap 1: bepaal de beginsituatie

Op voorhand is het belangrijk dat de observeerder bij zichzelf stilstaat wat hij zal observeren en van welke situatie hij zal uitgaan. Dit doe je voor dat je begint met observeren. Bij de huisbezoeken van het FIF-programma is het de bedoeling dat de huisbezoeker het kind zijn ontwikkeling observeert, net als de ouder-kind interactie. 

Stap 2: verzamel achtergrondgegevens

In deze stap is het de bedoeling dat er gegevens over de bepaalde persoon en zijn context achterhaald worden. Dit zijn alle gegevens waarvan je denkt dat je die kan gebruiken. De kinderen en hun ouders worden op voorhand aangeworven. Daar worden alle gegevens opgevraagd. Ook bekijkt men de kliniekkaart voor de kind zijn gezondheid en groei. Tijdens de huisbezoeken wordt er ook gepeild naar de achtergrond van het gezin (context). 

Stap 3: bepaal het doel en de doelgroep

Wie je wilt observeren en welk doel je hebt bij het observeren moet op voorhand duidelijk zijn. Dit is niet altijd even gemakkelijk. Het beste is om één persoon te observeren en niet meerdere tezelfdertijd. Het doel van de huisbezoeken is om de ontwikkeling van het kind te observeren door middel van het spel van het kind. Vaak zijn er meerdere kinderen aanwezig om te observeren, maar het meest effectieve is om met één kind per keer te werken. 

Stap 4: maak observatievragen

Wanneer de observeerder ervoor gekozen hebt om effectief te gaan observeren, dan stelt hij best een aantal observatievragen op. Die zorgen ervoor dat er een structuur ontstaat binnen je observatie. Ik kan een observatielijst maken waar de context en de ontwikkeling wordt in opgenomen. De context omvat de veiligheid en de hygiëne in het huis. Een extra focus kan gelegd worden op de interactie van de ouder met het kind en of de ouder participeert tijdens het spelen. 

Stap 5: kies een manier van registreren

Na deze vier voorgaande stappen moet de observeerder stil staan op welke manier hij wil registreren. De twee meest gebruikte manieren zijn de beschrijvende observatie en het observatieschema. Ik zal hier enkel verder ingaan op het observatieschema, aangezien dit de methodiek zal zijn die ik zal ontwerpen voor het YEA. De vorm van een observatieschema is vaak een aankruis-of vragenlijst. De observeerder moet het vakje aankruisen van welk gedrag hij waarneemt en vult de datum en tijdstippen in ofwel beantwoordt hij de vooropgestelde vragen. Vaak is er al een bestaand schema aanwezig die de observeerder moet aanpassen aan zijn specifieke noden. Volgens mij kan in het YEA er best gebruik gemaakt worden van een observatieschema . Aangezien er veel huisbezoeken plaats vinden op één voormiddag, is het belangrijk dat de lijst efficiënt is om te werken en niet te veel tijd vraagt van de huisbezoeker.

22



Stap 6: bepaal de observatiesituaties

Het kind in verschillende situaties observeren kan hier van belang zijn. Het kind kan voorbeeld zich anders gedragen wanneer moeder aanwezig is, dan als vader aanwezig is. Zo kan men vaak beter tot bepaalde conclusies komen. De huisbezoeker gaat langs wanneer het zichzelf uitkomt. Men kijkt of de moeder of vader of andere voogd aanwezig is. Men werkt met de persoon die aanwezig is. Deze persoon kan dus vaak veranderen, waardoor de observatiesituatie niet altijd gelijk is. 

Stap 7: stel de observatiedata en tijdstippen vast

Er moet vastgelegd worden hoeveel keer men het kind wil observeren om een goed zicht op de situatie te krijgen. Men kan bv. er voor kiezen om steeds dezelfde situatie te observeren maar op verschillende tijdstippen ofwel verschillende situaties observeren. De duur van de observatie moet ook vermeld worden. Hoe vaak zal er geobserveerd worden en hoe lang achtereen. De huisbezoeker van het FIF-programma gaat twee maal per maand langs bij het kind en zijn ouders. Dit huisbezoek duurt 46 minuten tot 1 uur. 

Stap 8: kies een manier van rapporteren

Indien alle gegevens verzameld en geregistreerd zijn moet men deze interpreteren. Hier geeft men eigenlijk een betekenis van wat men waargenomen heeft. Hierna kiest men aan wie men dit wil rapporteren. Die keuze wordt gemaakt vooraleer je begint aan het observatieproces. Iedere huisbezoeker interpreteert de gegevens voor zijn eigen gezinnen. Wanneer men opmerkt dat er bij bepaalde kinderen de ontwikkeling niet verloopt hoe het zou moeten zijn, rapporteert deze huisbezoeker dit aan de sociaal werker. Dan gaat de sociaal werker langs om met het kind en het gezin te werken. Indien deze niet verder kan helpen wordt het gezin doorverwezen naar een gespecialiseerde dienst.

4.3. Play based assessment In vorige onderdelen sprak ik over observatie aan de hand van een observatieplan, gekoppeld aan assessment. In dit onderdeel ga ik verder in op een specifieke methodiek van assessment, namelijk play based assessment. Deze keuze is er gekomen omdat de huisbezoekers van het FIFprogramma vooral moeten observeren wanneer het kind speelt met speelgoed.

4.3.1. Wat Mulhearn (2001) gebruikt volgende definitie: “we suggest that the motivation/competence relationship can be measured in spontaneous play because in spontaneous play children are free to show or not to show their most sophisticated behaviors”42 Uit deze definitie kan je afleiden dat observeren in een speelsituatie een heel natuurlijke vorm is, waar het kind zich niet anders zal voordoen en zelf zal kiezen wat hij wel en niet doet.

42

Vrij naar: MULHEARN, P., Early intervention services for infants, todlers and their families, Masachuttes, Allyn and Bacon, 2001, blz. 133.

23

Play based assessment is een systematische methode om naar de vaardigheden en mogelijkheden van het kind te kijken, door middel van spelen.43 Voor sommige kinderen is het belangrijk om assessment te doen in hun persoonlijke omgeving. Kinderen kunnen angst hebben van vreemden die met hen in interactie gaan. Ouders die hierbij aanwezig zijn en een eigen omgeving kunnen het kind rust brengen en op die manier het habituele gedrag tonen. Andere omgevingen kunnen ander gedrag veroorzaken en dan meet je niet het juiste gedrag. In play based assessment gaat er één individu spelen met het kind terwijl de andere (familie en professionals) het kind zijn gedragingen observeert. Er is hier sprake van actieve participatie van de observeerders. Deze observeerders zijn actieve deelnemers.44 Wanneer je het kind observeert wanneer het speelt, krijg je ook inzicht in de ontwikkelingsstatus van het kind. En dit op cognitief, motorisch, communicatief en sociaal niveau. Naast dit kan je ook hypotheses stellen over de gedachten en zorgen van het kind. Wanneer je op basis van spelen het kind zijn ontwikkeling wil meten, moet er een evenwicht gevonden worden tussen de spontaniteit van het spelen en wat je precies wilt bereiken met de meting.45

4.3.2. Waarom is spelen belangrijk? Spelen is in verschillende opzichten belangrijk voor het kind. Hieronder volgen enkele redenen waarom.46 Spelen kan als forum gebruikt worden om sociale vaardigheden te ontwikkelen en de taal te oefenen. Naast dit stimuleert de mogelijkheid tot spelen het creatief denken van het kind, net als het geheugen en het redenerend denken. Spelen biedt een mogelijkheid tot het verhogen van het vermogen om probleemoplossend aan de slag te gaan. Wanneer een kind speelt en hierin leert kan dit problemen voorkomen in de toekomst op vlak van ontwikkelen. In deze redenen wordt duidelijk dat men al spelend kan leren. Spelen is dus niet enkel wat kinderen doen, maar ook wat ze nodig hebben om zich optimaal te ontwikkelen en om hun mentaal functioneren te verhogen. Spelen is dus alleen maar een goede zaak voor kinderen. Een persoon die het kind helpt om te spelen, kan het kind doen functioneren op een hoger niveau. De interactie dat de volwassene met het kind heeft, zorgt ervoor dat het kind zich focust op bepaalde zaken en deze in zich kan opnemen om later te herproduceren.47

4.3.3. Voor- en nadelen van play based assessment Voordelen Een eerste voordeel is dat assesment op basis van spelen minder intensief is voor de kinderen. Door interactie wordt er getoetst naar de natuurlijke nieuwsgierigheid, interesses en ontdekking van het kind. Een ander voordeel is dat het meten van de ontwikkeling flexibel kan gebeuren als het op het einde maar het kind zijn activiteitslevel en temperament meet. Ieder kind kan op deze manier gemeten worden. Wat ook positief is dat de observeerder via de interacties met de ouders kan zien wat de mogelijkheden en de vaardigheden van het kind zijn. 43

Vrij naar: Ibidem, blz. 134. Vrij naar: Ibidem, blz. 134. 45 Vrij naar: LIDZ, C., Early childhood assessment, New York, John Wiley&sons,2003, blz. 83. 46 Vrij naar: Ibidem, blz. 86. 47 Vrij naar: Ibidem, blz. 86. 44

24

Ook is er sprake van stressverlaging want er is geen juist of fout in het spelen, net als voor de ouders die het kind hierin assisteren. Een laatste en vijfde voordeel is dat het delen van informatie voor, tijdens en na het spelen informatie integreert op een holistische manier en basiskennis van de individuele familie creëert.48 Nadelen Nadelen van een play based assessment is dat er een taalbarrière kan zijn en tijdsdruk. De taal die gehanteerd kan worden in een mogelijke observatietool kan vaak te moeilijk zijn voor de ouders. In het YEA, komen deze nadelen niet zo aan bod, aangezien de huisbezoekers niet zo opgeleid zijn. Het zijn mensen uit de gemeenschap die training hieromtrent volgen.49

4.4. Link andere organisaties Ik bezocht twee crèches in Groendal, het gebied waar het YEA ook werkt. Ik vond het belangrijk om bij hen langs te gaan om te kijken of zij op één of andere manier de ontwikkeling van het kind opvolgen.

4.4.1. Kusasa ECD-centre Kusasa is een organisatie die verschillende ECD-diensten heeft in verschillende steden. Ook in Groendal is er zo een dienst. Het is een crèche met gekleurde en zwarte afrikanen gemengd. Ik ging in deze crèche langs om te bevragen of zij een methode hebben om de ontwikkeling van de kinderen in hun crèche op te volgen. Ze hanteren een assessment tool om de ontwikkeling te meten. De directrice van deze crèche legde me uit hoe ze te werk ging. Ik vond het heel leerrijk om een voorbeeld te zien. Ze zei dat ze al even met zo een assessment tool werkt en het hen wel helpt en dus effectief is. Toen ik vertelde dat het YEA daar geen gebruik van maakt, was ze wel verbaasd. Ze zei dat het belangrijk is om zo een instrument te hebben om effectief genoeg te kunnen werken. Ik deelde deze mening en zei haar dat ik daarom hier rond een onderzoek doe. Ze wil me helpen bij het ontwikkelen hiervan. Ik beschrijf dit verder in de praktijk in 4.5.5.

4.4.2. Kabouterland Kabouterland is een crèche die erkend is door het Early Child Development in Zuid-Afrika, net als het FIF-programma. Deze crèche heeft iets minder middelen dan het Kusasa ECD-centre en is het dus ook interessant om daar eens te gaan kijken of ze gebruik maken van een instrument om de ontwikkeling van het kind op te volgen. Ook het YEA heeft minder middelen, dus vond ik het belangrijk om het daar ook te bevragen. Toen ik daar op bezoek kwam en mijn vraag omtrent het assessment tool stelde, was ze wat verbaasd dat ik dat vroeg. De directrice wist niet goed of ze het wel of niet hadden. Voor mij was dat een teken dat het blijkbaar niet echt gebruikt wordt. Een sociaal werkster kwam tussen in het gesprek en zei dat ze wist hoe ze zo een assessment tool moet opstellen, maar dat ze hier nog niet toe gekomen was.

48

Vrij naar: MULHEARN, P., Early intervention services for infants, todlers and their families, Masachuttes, Allyn and Bacon, 2001, blz. 140. 49 Vrij naar: Ibidem, blz. 140-141.

25

4.5. Aan de slag! In dit onderdeel wil ik beschrijven hoe ik bovenstaande theorie in de praktijk heb aangepakt. Play-based assessment was voor mij een goede basis om de belangrijkheid van assessment in speelsituaties te zien. Deze achtergrond was goed om de praktische stappen te kunnen zetten. Naast het observatieplan in de beginsituatie te bekeken hebben , heb ik voor het creëeren van een assessment tool een proces van 6 stappen doorlopen. Deze zal ik hier verder beschrijven.

4.5.1. Stap 1: Eigen observatie Zoals eerder50 gezegd zijn er in het FIF-programma twee observatielijsten in proefperiode, de pretest en de post-test. Deze gaan voornamelijk over de context van het kind en word maar twee keer per jaar gebruikt. Een vragenlijst om tijdens ieder huisbezoek in te vullen en dat specifiek in gaat op de ontwikkeling van het kind, bestaat dus niet. Met deze achtergrond heb ik aan observaties gedaan tijdens de huisbezoeken. Dit heb ik al kort beschreven bij hoofdstuk 3 over mijn vaststellingen van het FIF-programma in het YEA. Door het feit dat bepaalde huisbezoekers vaak geen kans hebben gehad tot een opleiding, heeft men geen weet van bepaalde zaken die kunnen helpen bij hun huisbezoeken. Toen ik mee ging op een huisbezoek, zag ik dat men zich voornamelijk focust op het kind en hierbij een twintigtal minuten individueel speelt met het kind. Er worden dus geen observaties en notities gemaakt van wat het kind wel en niet kan. Ik wil daarom de huisbezoeker een tool aanreiken die hen hierbij kan ondersteunen.

4.5.2. Stap 2: Visie medewerkers via vragenlijst Aangezien het geen zin zou hebben dat ik zomaar dingen opdring, vind ik het allerbelangrijkst dat de visie ontwikkeld wordt op basis van de bevindingen van de huisbezoekers. Zij zijn de personen die er later mee zullen werken. Om meer te weten over hun visie over de huisbezoeken en hoe ze het aanpakken, heb ik een vragenlijst opgesteld. 51 Ik koos voor een vragenlijst omdat men naar mijn gevoel eerlijker antwoord op papier dan in groep. Na mijn eigen observatie en het afnemen van de vragenlijsten, heb ik de vragenlijsten verwerkt. 52 Hieronder zie je de resultaten, zonder mijn eigen interpretatie. “ How many home visits are you doing in a month?” Alle huisbezoekers gaven aan dat ze iedere familie twee maal per maand bezoeken. Dit zijn 70 huisbezoeken per maand. “What is for you the main goal of these home visits?” 1. De ouders stimuleren met het kind te werken door middel van de aangeleerde zaken tijdens de huisbezoeken dagelijks te hernemen met het kind. 2. Het kind educatieve en basiszaken aan leren. 50

Zie hoofdstuk 3, 3.1.1., blz. 18-19. Zie: bijlage 1 Questionnaire homevisitors FIF-programme. Blz 47-48. 52 Zie: bijlage 2 Resultaten vragenlijsten. Blz. 49-51. 51

26

3. Helpen waar nodig is. 4. Twee maal op huisbezoek gaan per maand. “How does your home visit looks like? What structure do you use? (opening /activity/ closing)” 1. Opening / wanneer klaar zeggen wanneer ik terug kom. 2. Werken rond het thema van de maand en de ouder moet dit thema implementeren in het huis zodat het kind zich hierin kan oefenen. 3. Naar het huis gaan/ de ouders groeten/ werken met de ouder en het kind. “How do you measure the growth/evolution of the child that you visit?” 1. 2. 3. 4.

Herhalen met het kind wat het vorige huisbezoek heeft geleerd. Het kind observeren. Kijken wat het kind geleerd heeft in 6 maanden. Kijken hoe het kind zich gedraagt: schaamte, traag,…

“How do you think that the measure can be improved? What type of tool do you think is the best to measure the evolution?” 1. Een observatielijst maken met vragen die betrekking hebben tot de ontwikkeling van het kind. 2. Iets ontwikkelen waar de ouders meer met het kind kan communiceren, meer betrokken kan raken in de leefwijze van het kind. “ What will you do when you see that a child don’t develop well?” 1. 2. 3. 4. 5.

Uitzoeken wat het probleem is en de ouders vragen of zij het ook opmerken. Bij nood aan extra aandacht moet het probleem geadresseerd worden. Samen met de ouders tot een oplossing komen of verwijzen naar iemand dat kan helpen. Vragen naar het verleden van de ouders. Doorverwijzen naar een ziekenhuis.

“ How did you involve the parents to develop their child when you are in the home” 1. Ieder huisbezoek de ouder herinneren dat ze de nieuwe aangeleerde zaken in het huis moeten geïmplementeerd worden en hoe ze dit moeten doen. 2. Zeggen dat de ouders moeten participeren tijdens het huisbezoek.

4.5.3. Stap 3: Feedback en brainstorm soort tool In een vergadering met alle FIF- werkers gaf ik terugkoppeling van de resultaten en mijn eigen observaties. Uit deze twee zaken, had ik opgemerkt dat de huisbezoekers wel beseffen dat het belangrijk is dat de ouders de schakel zijn om het kind zaken aan te leren en niet enkel de huisbezoeker. Iedere huisbezoeker observeert het kind op zijn manier, maar gebruiken geen gemeenschappelijke methodiek. Op de vraag hoe ze dit zien verbeteren, is het besef er bij 3 van de 5 huisbezoekers dat er een observatielijst moet komen om het kind beter te kunnen opvolgen. De andere twee weten niet goed hoe dit te ondervangen. Bij speciale nood aan aandacht voor het kind verwijst men het kind naar een persoon die er voor opgeleid is. Eerst zal men zelf proberen na te gaan wat het probleem is, maar indien het uit hun bevoegdheid is, is de beste oplossing doorverwijzen volgens hen. 27

Op vlak van ouderparticipatie weet men dat ze de ouders moeten betrekken tijdens het huisbezoek. Ze gaan dit ook overbrengen naar de ouders, maar hen verder niet meer stimuleren. Als de ouders dan niet participeren, zullen ze ook er nog weinig op zeggen. In diezelfde vergadering vroeg ik aan de huisbezoekers hoe zij de observatietool zien, hoe zij het liefst er mee willen werken. Dit deed ik aan de hand van een brainstorm op een groot papier. Ik had sterk het gevoel dat de huisbezoekers niet goed wisten wat ze hierop konden antwoorden, aangezien zij nog niet echt ervaring hebben met dergelijke methodieken. Ik vond het daarom ook belangrijk om in gesprek te gaan met de project coördinator en de sociaal werker aangezien deze mensen meer thuis zijn in dergelijke instrumenten. Zij gaven aan dat een observatielijst de beste oplossing is om de ontwikkeling van het kind te volgen. Dit gebaseerd op de 4 grote velden ontwikkelingen: fysieke, sociale, cognitieve en emotionele ontwikkeling.

4.5.4. Stap 4: Bekijken vragenlijsten crèches aanwezig in Groendal Naast de observatie binnen de eigen organisatie vond ik het belangrijk om eens te horen bij de crèches in Groendal, in dezelfde gemeenschap, hoe zij de ontwikkeling van het kind meten. Ik maakte een afspraak met twee crèches, Kusasa ECD-centre en kabouterland. De directrice van Kusasa toonde mij hun observatielijst om de evolutie van het kind op te volgen en gaf me twee voorbeelden mee. Hun methode leek me heel erg interessant. Ze maakten gebruik van de 4 basisontwikkelingen en de assessor moet een score geven van zeer goed tot niet goed aan de hand van nummers die dit vertegenwoordigen. Het leek me overzichtelijk om dit zo te doen, zo zie je de evolutie van het kind op één rij voor het specifiek onderwerp. Voor het maken van mijn assessment tool, zal ik me hier grotendeels op baseren. In Kabouterland maakten ze geen gebruik van een specifiek assessment tool. Een sociaal werker daar aanwezig zei wel dat ze wist hoe ze dit moest doen, maar in realiteit had ze dit nog niet verwezenlijkt.

4.5.5. Stap 5: maken van het assessment tool Met al de opgedane theorie en de meningen en ideeën van de werkers van het YEA en andere crèches, ging ik aan de slag met het maken van een assessment tool. Dit deed ik ook aan de hand van het observatieplan uitgelegd hierboven in dit hoofdstuk. Bij het maken van het assessment tool baseerde ik me op de 4 primaire niveaus van de ontwikkeling van het kind die volgens het departement van sociale ontwikkeling in Zuid-Afrika is vastgesteld.53 Ook maakte ik deze vragenlijst specifiek voor deze huisbezoeken. Ik keek dus ook naar mijn opgedane ervaringen die ik deed wanneer ik mee ging op huisbezoek en focuste me op zaken waarvan ik denk dat die in deze situatie belangrijk zijn om op te volgen en neer te schrijven. Een voorbeeld hiervan is het item waar men toetst of het kind de puzzelstukken in de juiste plaats kan plaatsen. Puzzels worden bij ieder huisbezoek gebruikt. Een ander voorbeeld zijn de items waar er getoetst wordt tot hoeveel het kind kan tellen en welke kleuren en vormen hij kent. Ieder huisbezoek worden deze zaken bevraagd omdat de huisbezoeker dit als rode draad ziet doorheen de huisbezoeken.

53

UNICEF, Guidelines for Early Childhood Development Services. Department of Social Development, republic of South Africa, 2006, blz. 72, pdf, internet.

28

Als ontwerp gebruikte ik het voorbeeld van het Kusasa-ECD centre, hierboven beschreven. Het geven van cijfers leek me interessant en door het naast elkaar plaatsen van die cijfers voor één specifiek observatie-item zie je de groei van het kind. Terwijl ik hiermee aan de slag was vroeg ik telkens feedback aan de sociaal werker en huisbezoekers aanwezig in de organisatie. Het was belangrijk dat ze mij feedback gaven op het proces waar mee ik bezig was en hoe bepaalde zaken anders konden. Eerst had ik de observatie items neergeschreven op 4 bladzijden. De huisbezoekers gaven aan dat dit te veel papier was en dat het beter korter kon. Ook voor het feit dat er anders te veel papier moet geprint worden en de organisatie hier niet de middelen toe heeft. Met deze feedback maakte ik dan een compactere tool, zoals het eigenlijke document nu is tot stand gekomen. Naast het assessment tool waar men een score moet geven, is er een extra blad waar men na iedere drie maanden een evaluatie kan neerschrijven en dit per onderdeel van het assessment tool. De huisbezoeker schrijft de zaken neer waarvan hij denkt dat er aan moet gewerkt worden in de maanden die volgen. Ik koos voor een trimestriële evaluatie omdat je indien je pas na 1 jaar effectief evalueert, er vele zaken onderweg verloren gaan en je het proces te weinig kan bijsturen onderweg . De huisbezoekers gaven aan dat dit interessant was om te doen, zo kunnen ze meer specifiek aan de slag gaan en aan bepaalde zaken werken. In bijlage vind je het assessment tool.54

4.5.6. Stap 6: Evaluatie van het assessment tool in de praktijk In de twee laatste weken gingen de huisbezoekers met het assessment tool reeds aan de slag. De eerste keer ging ik met iedere huisbezoeker mee om het concreet uit te leggen hoe het werkt en waar ze op moeten letten wanneer ze met hun huisbezoek bezig zijn. Ik vond het belangrijk om hen hier nog in te begeleiden, zodat ik zicht kreeg of ze het instrument goed begrepen. Deze oefening was ook nodig om nog feedback te krijgen van de huisbezoekers hoe ze het instrument ervaarden en waar ze dachten dat er nog iets kon aan toegevoegd worden of iets weggelaten kon worden. Als feedback kwam er dat er nog een observatie-item moest toegevoegd worden, namelijk of het kind zijn aandacht kan houden bij de huisbezoeker of ouder en niet afgeleid geraakt door andere zaken. Dit kwam naar aanleiding van het werken met een jongen van 4 jaar die steeds afgeleid was en niet antwoordde op de vraag van de huisbezoeker. Naast de feedback van de huisbezoekers zelf vroeg ik feedback aan de directeur van FCW. Hij was al van het begin op de hoogte dat we met het YEA een assessment tool zou ontwerpen voor de eigen organisatie. Indien het tool lijkt te werken in het YEA, wil de directeur het assessment tool gebruiken en verwerken tot een assessment tool dat door alle organisaties kan gebruikt worden. Hun feedback was dat ze het een uitstekend instrument vonden, toch hadden ze ook enkele bedenkingen. Dit was voornamelijk op het anders formuleren van de zinnen zodat het voor de huisbezoeker duidelijker is. Ook gaven ze mij de tip om het evaluatieformulier (de evaluatie na iedere drie maanden) specifieker te maken voor iedere categorie van het assessment tool in plaats van een algemene evaluatie. Na deze twee weken afgerond te hebben en de feedback te integreren had ik het assessment tool af. Vanaf nu kunnen ze er mee aan de slag voor ieder kind.

54

Zie: bijlage 3, Assessment tool FIF programme, blz. 52-55.

29

Naar de ouders toe, kan het assessment tool uitgelegd worden in de volgende tea morning. Zo hebben ze weet van het feit dat de huisbezoeker zaken neerschrijft over het kind. Het is belangrijk men hier bij te betrekken. We bespraken dit en kwamen overeen dat het men het als een onderdeel zal behandelen in de volgende tea morning.

4.6. Conclusie Observeren en assessment zijn begrippen die niet zonder elkaar kunnen. Nadat je doelgericht geobserveerd hebt, maak je een beslissing, wat assessment genoemd wordt. Om de ontwikkeling van het kind op te volgen, is observatie een goede methodiek. Aangezien observatie doelgericht gebeurd kan het noodzakelijk zijn om een observatieplan te volgen, die je helpt bij het ontwikkelen van een observatielijst. Dit plan doorloopt acht stappen. Voor je observatievragen opstelt moeten de achtergrondgegevens verzameld worden en het doel bepaald worden. Na het opstellen van de effectieve vragen, moet er een manier van registratie vastgesteld worden en moeten de observatiesituaties bepaald worden. Voor het FIF programma zullen de observatievragen gesitueerd zijn op de de vier primaire ontwikkelingen met hierin de ouder-kind interactie als extra focus. In dit eindwerk gaat het over observatie en assessment tijdens het spelen van het kind. Play-based assessment is dus het kernwoord. Spelen helpt het kind op verschillende niveaus ontwikkelen het is een must dat de ouders het kind hierin ondersteunen. In de praktijk heb ik naast het gebruik van het observatieplan zelf nog stappen doorlopen om tot een assessment tool te komen. Belangrijke stappen waren hierin om de visie van de huisbezoekers te bevragen en om in andere ECD-organisaties in Groendal te vragen naar een bestaand assessment tool. Het maken van het assessment tool was een proces waarin steeds bij gestuurd moest worden, maar het resultaat zal de huisbezoeker helpen bij het opvolgen van de ontwikkeling van het kind en hoe de ouder hierin een rol speelt. In het volgende hoofdstuk wordt het volgende centrale luik beschreven, de oudergroepen.

30

5

Oudergroepen

Dit hoofdstuk handelt over oudergroepen. Dit doordat het assessment tool, dat hierboven beschreven is, een instrument kan zijn om zaken in te brengen in de oudergroepen en een opvolging kan zijn of de aangebrachte zaken tijdens de oudergroepen effectief worden geïmplementeerd in het huis. Dit praktische luik wordt uitgewerkt, met als eerste focus op de oudergroepen. Uit deze theorie komt naar voor dat opvoedingsondersteuning de basis vormt van deze oudergroepen. Er wordt besproken wat de belangrijkheid hier van is, net als de mogelijke valkuilen. Een oplossing op deze valkuilen is ‘empowerment’, wat het centrale concept is in oudergroepen. Hierna beschrijf ik mijn 7 stappen die ik doorlopen heb in de praktijk.

5.1. Wat? De meerderheid van de zorg en ondersteuning aan kinderen in hun vroege levensjaren gebeurt door de ouders, meestal moeders. Deze worden vaak bijgestaan door een netwerk zoals familie en vrienden. Kinderen kunnen ook opgevolgd worden door ECD-diensten, zoals eerder beschreven. Naast het werken met de kinderen is het ook belangrijk om met de belangrijkste ondersteuners van het kind aan de slag te gaan. Daarom richtten veel van de ECD-diensten oudergroepen of ouderworkshops op, om deze ouders bij te staan in de opvoeding van hun kind. Een oudergroep is een specifiek soort groepswerk. Men doet groepswerk met ouders rond een bepaalde nood. In de oudergroepen van het FIF-programma, is er een nood aan informatie over de vroege ontwikkeling van het kind, het werken aan de ouder-kind relatie en een nood aan het helpen ontwikkelen van educatief materiaal.55 Het gebruik maken van een groep is een effectieve methode om ondersteuning en advies te leveren aan de ouders die te maken hebben met jonge kinderen. Het ouderschap is vaak een eenzame verantwoordelijkheid. Door het samenbrengen van ouders wordt men gewaar dat men er niet alleen voor staat, dat ook andere ouders gelijkaardige moeilijkheden kunnen ervaren.56 Groepswerking met ouders uit kansarme situaties is een meerwaarde. Dit is voornamelijk door de sociale netwerken die opgebouwd worden door deze oudergroepen, net als het delen van gelijkaardige ervaringen.57

5.2. Opvoedingsondersteuning Zoals hierboven beschreven, gaan oudergroepen eigenlijk over opvoedingsondersteuning. Maar wat is dat precies en wat zijn de uitgangspunten? Dit wordt hieronder uitgediept.

5.2.1. Wat is opvoedingsondersteuning “Parenting is probably the most important public health issue facing our society”(Hoghughi, 1998)58

55

Vrij naar: DOWLING, M., Young children’s Personal, Social and Emotional Development, London, Paul Chapman Publishing, 2005, blz.164-168. 56 Vrij naar: DWIVEDI, K.N., Enhancing Parenting Skills, a guide for professionals working with parents, Chisester, West Sussex, John Wiley and sons, 1997, blz. 123-124. 57 Vrij naar:VAN DEN BRUEL, B. en VERHEGGE, K. Kind & Gezin, kinderen en gezinnen …een preventieve aanpak, Kind en gezin, 2005, blz. 12, pdf, internet. 58 Ibidem, blz.2.

31

Er is dus genoeg aanleiding om aan opvoedingsondersteuning te doen. Het begrip opvoedingsondersteuning is geen nieuw begrip. Voornamelijk klinkt het bekend in de oren als men spreekt over gezinnen in moeilijkheden. In België is er sprake van de moeilijke opvoedingssituaties in de bijzondere jeugdzorg. In Zuid-Afrika kan je spreken van de opvoedingssituaties in arme gemeenschappen waar er een tekort aan toegang is tot kennis en vaardigheden. Opvoedingsondersteuning betekent dat men gezinnen gaat ondersteunen om hun kinderen op te voeden in zo een positief mogelijke omgeving. Een positieve omgang met de kinderen is een must, en dit vooral in de eerste levensjaren. Kinderen in deze beginnende levensjaren hebben nood aan het ontwikkelen van een affectieve relatie om zo zich verder goed te ontwikkelen. Hier is sprake van opvoedingsondersteuning als preventie, waar men de ouders gevoelig wil maken voor het belang van het positief stimuleren van deze ontwikkeling.59

5.2.2. Waarom nood aan opvoedingsondersteuning? Er zijn verschillende redenen waarom opvoedingsondersteuning belangrijk is. Door het opstellen van oudergroepen rond dit thema kunnen volgende werkpunten in de leefwereld van de ouders groeien. 60  De mentale gezondheid van ouders en kinderen verbeteren Ouders die zelf een kindertijd hebben gehad waar hun noden niet beantwoord werden, hebben het vaak moeilijk om hun eigen kind op te voeden en hebben daar soms meer hulp bij nodig. Deze ouders hebben nood aan een stressverlaging en moeten uit hun isolatie treden om dit te kunnen bolwerken. Dit kan leiden tot een betere mentale gezondheid en maakt het hen gemakkelijker om om te gaan met hun kind.  Het sociaal netwerk van de ouders vergroten Door het gebruik maken van oudergroepen, haal je de ouders uit hun isolatie en hebben ze een mogelijkheid om hun sociaal netwerk te vergroten. 

De kennis en vaardigheden van de ouders verbreden op vlak van hun kind zijn ontwikkeling en gedrag (oudervaardigheden) Naast het aanbieden van kennis is het belangrijk om deze kennis om te zetten in praktijk. Het opzetten van een bepaald programma moet gekoppeld zijn aan de nood van de ouders. Er moet kennis en vaardigheden geleverd worden waar ouders vraag naar hebben. Indien in bepaalde oudergroepen, zoals de tea mornings, er sprake is van groepsleiders die te weinig educatieve achtergrond hebben, kunnen er andere diensten ingeschakeld worden om te komen spreken over een bepaald thema.  Het vertrouwen van de ouders doen stijgen Het doen stijgen van het vertrouwen van de ouders is noodzakelijk om de hierboven beschreven elementen te kunnen verbeteren. Wanneer er meer vertrouwen is, zal de ouder meer mogelijkheden zien om de zaken anders aan te pakken.  Het plezier van de ouders om met hun kinderen bezig te zijn te verhogen Wanneer er druk heerst over de ouders en er stress aanwezig is, zijn de ouders moeilijker in staat om te genieten van hun kind. Wanneer een ouder plezier heeft in het bezig zijn met zijn kind, zal de ouder meer grenzen, discipline kunnen stellen.

59

Vrij naar: Ibidem, blz.2-3. Vrij naar: DWIVEDI, K.N., Enhancing Parenting Skills, a guide for professionals working with parents, Chisester, West Sussex, John Wiley and sons, 1997, blz. 100-108. 60

32

 Het verhogen van de mogelijkheid van de ouders om gebruik te maken van diensten Vanuit de oudergroepen moet er bij de groepsleider kennis zijn van externe diensten die gericht zijn op een specifiek thema. Wanneer de ouders hier omtrent vragen hebben, is het aan de groepsleider om zijn kennis over andere diensten te delen met deze ouders.

5.2.3. Uitgangspunten Volgens Vandemeulebroecke en de Munter (2004) zijn er drie belangrijke uitgangspunten van opvoedingsondersteuning. 61 Een eerste is erkennen dat gezinsopvoeding enorm belangrijk is voor de kinderen, ouders en samenleving. Er moet dus niet alleen rond het kind gewerkt worden, ook met de ouders moet aan de slag gegaan worden, want zij zijn de belangrijkste schakel in de ontwikkeling van het kind. Een tweede uitgangspunt is het erkennen van de bekwaamheid, de pedagogische verantwoordelijkheid en het verlangen van de ouder om de relatie met het kind in hun handen te nemen. Er moet uitgegaan worden van de sterktes en positieve vaardigheden van de ouder. Een laatste uitgangspunt is het erkennen van het feit dat iedere ouder in de opvoeding onzekerheden kan hebben en dat er een mogelijkheid moet zijn tot infoverspreiding en het beantwoorden van deze onzekerheden en vragen.62

5.2.4. Valkuil Opvoedingsondersteuning mag in de praktijk niet gerealiseerd worden als de hulpverlener zich een houding aanmeet van ‘het beter weten’. Nee, er moet worden gekeken naar de mogelijkheden en capaciteiten van de ouders. Toch is dit een vaak voorkomende valkuil die bij de hulpverlener, of in dit geval de huisbezoeker, kan optreden. Zoals Bouverne- De Bie (2000) zegt: “Bij opvoedingsondersteuning kan het niet gaan om het corrigeren van opvoedingssituaties vanuit onze eigen waarden, normen en deskundigheid, maar om het aanreiken van mogelijkheden aan ouders om hun opvoedingswaarden te realiseren waarbij kinderen rechtstreekser worden benaderd om op te groeien tot zelfstandige individuen.” 63 Een mogelijke ontsnapping aan deze valkuil is dus gebruik maken van ‘empowerment’. Het volgende onderdeel gaat hier verder op in.

5.3. Empowerment Een valkuil van de hulpverlener of huisbezoeker die werkt met de ouders kan zijn dat men alleen maar handelt vanuit hun eigen kader en het oplossingsgerichte denken. Maar dit is niet hoe het proces mag verlopen. Er moet gewerkt worden vanuit de mogelijkheden van de ouders en de sterktes die men heeft. Dit heet empowerment.

5.3.1. Wat Het begrip empowerment wordt een steeds meer bekend concept in verschillende vakgebieden. Er zijn verschillende definities en benaderingen gelinkt aan het begrip, wat er voor zorgt dat het

61

Vrij naar: VAN DEN BRUEL, B. en VERHEGGE, K. Kind & Gezin, kinderen en gezinnen …een preventieve aanpak, Kind en gezin, 2005, blz. 3, pdf, internet. 62 Vrij naar: Ibidem, blz. 3. 63 Ibidem, blz. 4.

33

begrip op verschillende manieren wordt ingevuld. Met als gevolg dat empowerment wordt gezien als een containerbegrip, terwijl het begrip een specifieke omschrijving nodig heeft in elke situatie. 64 Een definitie echter, die toepasselijk lijkt binnen de context van deze scriptie, is de volgende: “een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie. (Van Regenmortel, 2002)”65 Empowerment is een proces waarbij het individu greep krijgt op zijn eigen leven. Iedereen heeft krachten binnen zichzelf om zichzelf positief te veranderen. Empowerment wijst dus op het feit dat men kijkt naar de kracht van de mensen en niet naar de tekortkomingen van die persoon. Empowerment is een vraaggestuurde methode. Er wordt gekeken wat de vraag is van het kind en zijn ouders en daar wordt er dan verder rond gewerkt.

5.3.2. Richtlijnen voor empowerment Hieronder wil ik enkele richtlijnen schetsen die nodig zijn om effectief de familie en kinderen te empoweren. Deze richtlijnen zijn belangrijk voor de huisbezoeker wanneer men de ouders wil aanzetten om het leven van hun kind in handen te nemen. Een eerste richtlijn is: ‘begin waar de cliënt staat’, men moet begrijpen dat een cliënt deel uitmaakt van een familie en een gemeenschap. Er moet vertrokken worden vanuit de positie van de cliënt, waar hij zich op dat specifieke moment bevindt. Een tweede belangrijke zaak is dat men moet starten vanuit een sterkteperspectief, vertrekken van uit de sterktes van de familie, bevestigen wat al goed is geweest. Een andere richtlijn is om flexibiliteit toe te laten. Familiewerkers moeten uit hun comfortzone komen en naar de huizen toe gaan. Mensen willen vaak liever in een comfortabel huis te werk gaan dan in een plaats buitenshuis zoals de plaatselijke kerk of scholen. Een andere zaak is dat men vertrouwen moet hebben in hun cliënten, maar er ook voor moet zorgen dat de cliënten vertrouwen hebben in de huisbezoeker zelf. Het kan belangrijk zijn om kennis te hebben over het verleden van de mensen om hen zo beter te begrijpen en vertrouwen op te bouwen. Een laatste richtlijn is dat de huisbezoeker als partner moet zijn voor het gezin, een partner die werkt rond zaken die belangrijk zijn voor hen.66

5.3.3. Empowerment binnen armoedesituaties In Vlaanderen bestaat er een empowermentparadigma in het discours rond armoede. Dit is geïntroduceerd door Van Regenmortel. Zij ziet een link tussen armoede en maatschappelijke kwetsbaarheid, waar empowerment als oplossing wordt gezien voor de armoede tegen te gaan. Empowerment is een verbindend perspectief voor activering binnen armoede. Er moet terug op zoek gegaan worden naar de krachten van de persoon en naar de krachtige hulpbronnen in de context en hun maatschappelijk leven.67

64

Vrij naar: DELAHAIJ, R. Dossier empowerment: empowermentmethoden bij allochtone jongeren. Utrecht, Forum, 2004, blz. 6, pdf, Internet. 65 STEENSSENS, B., DEMEYER, B. En VAN REGENMORTEL, T., conceptnota empowerment en activering in armoedesituaties. Leuven, Hoger instituut voor arbeid, 2009, blz. 32, pdf, internet. 66 Vrij naar: GUTIERREZ, L.M., PARSONS, en R.J., COX, E.O., Empowerment in Social Work Practice, a sourcebook, California, Brooks Cole Publishing Company, 1998, blz. 156-158. 67 Vrij naar: STEENSSENS, B., DEMEYER, B. En VAN REGENMORTEL, T., conceptnota empowerment en activering in armoedesituaties. Leuven, Hoger instituut voor arbeid, 2009, blz. 31, pdf, internet.

34

Volgens mij kan je dit empowermentparadigma ook zien in het kader van Zuid-Afrika. Er is sprake van heel wat armoede in dit land. In mijn opinie, kan empowerment als hulpmiddel gezien worden om de maatschappelijke kwetsbaarheid van deze arme gezinnen tegen te gaan. Armoede in het kader van empowerment wordt gezien als een verbintenisproblematiek. Op vlak van zichzelf, de omgeving en de samenleving is er een tekort aan positieve binding. Het empowermentproces is “een krachtenperspectief in een relationeel perspectief met participatie als motor”. 68 Ik vond dit een hele mooi beschrijving van het empowermentproces. Ik zal de begrippen hier dan ook verder uitdiepen.  Krachtenperspectief Er is aandacht voor de positieve en aanwezige capaciteiten. Er is een aanwezigheid van krachtbronnen bij het individu en zijn context. Ook heeft ieder mens in zichzelf een capaciteit om te groeien en bij te leren. Er moet dus op zoek gegaan worden naar al deze aanwezige krachten en die moeten erkend en gestimuleerd worden.69 Er wordt ook aandacht besteed aan veerkracht. Veerkracht is “ het vermogen van een mens of een systeem (groep, gemeenschap) om een goed bestaan te leiden en zich ondanks moeilijke levensomstandigheden positief te ontwikkelen en dit op een sociaal aanvaardbare wijze.”70 Om veerkracht op te bouwen moet er beroep gedaan worden op de aanwezige netwerken.  In een relationeel perspectief Een foutieve opvatting is dat een persoon iemand anders kan empoweren. Het empoweren komt uit de persoon zelf, men moet het zelf verwerven. Hier is het dan weer fout om het als een individuele verantwoordelijkheid te zien, want het is een gedeelde verantwoordelijkheid.71  Met participatie als motor Participatie is een noodzakelijke voorwaarde om empowerment te realiseren. Er moet medezeggenschap zijn in allerlei processen om tot empowerment te komen. 72

5.4. Aan de slag! Wij dachten dat de versterking van de werking met de oudergroepen een ideaal middel kon zijn om de ouders te empoweren in functie van opvoedingsondersteuning van hun kind. Hierna kan dan ook op een meer systematische manier, via het assessment tool, geëvalueerd worden als deze oudergroepwerking moet bijgestuurd worden of niet. Zo helpt het assessment tool niet alleen de ontwikkeling van het kind maar ook de inhoud en effectieve werking van de oudergroepen. De bedoeling is dat de ouders de aangeleerde zaken in de oudergroepen integreren in hun huishouden. Hier kan de huisbezoeker dan opvolgen, aan de hand van het assessment tool, of de ouders de zaken hebben geïmplementeerd.

68

Ibidem, blz. 41-42. Vrij naar: ibidem, blz 42. 70 Ibidem, blz. 42. 71 Vrij naar: Ibidem, blz. 45. 72 Vrij naar: Ibidem, p 46. 69

35

Om deze oudergroepen te versterken heb ik 7 stappen doorlopen. Deze ga ik hieronder kort beschrijven.

5.4.1. Stap 1: Eigen observatie Vanuit FCW wordt er gevraagd dat iedere huisbezoeker twee tea mornings doet per maand. In het begin van mijn stage zag ik evenwel geen enkele tea morning. Wanneer er dan toch een tea morning werd georganiseerd stelde ik vast dat er amper ouders aanwezig waren en dat men snel veel informatie meegeeft en er dus soms te snel over de informatie gaat. Men heeft een structuur die goed zit, maar de uitwerking ervan is niet helemaal in zijn plooien. Ook viel het me op dat er geen voorbereiding aan voorafgaat. Op de dag zelf bekijkt men hoe men de oudergroep voor die dag kan aanpakken. In mijn opinie moet je hier meer tijd in steken, dan enkel de dag op voorhand de ouders uit te nodigen. Door deze observatie werd het voor mij duidelijk dat ik zeker rond deze tea mornings wil werken om ze te verbeteren en te vernieuwen.

5.4.2. Stap 2: visie medewerkers via vragenlijst Naast mijn eigen observatie nam ik ook een vragenlijst af, dit is het tweede deel van de vragenlijst die ik afgenomen had rond de observatielijst.73 Deze vragenlijst stelde ik op aan de hand van mijn eigen observaties. Ik wil hen bevragen hoe ze de tea mornings zien en hoe men zelf hoe deze kunnen groeien. De antwoorden op de vragenlijst waren de volgende: 74 “How many tea mornings in the month do you organise a tea morning?” 4 van de 5 huisbezoekers antwoordde hierop 2 maal per maand. Één iemand gaf als antwoord dat er meestal 2 tea mornings plaats vinden, maar in een drukke maand, slechts 1. “What is for you the main goal of the tea mornings?” 1. De ouders empoweren omtrent verschillende problemen dat ze zelf hebben of dat in de maatschappij aanwezig is. 2. Informatie en advies geven op vragen die men heeft. 3. De ouders met elkaar in contact brengen om te praten over gelijkaardige problemen. “How do you prepare these tea mornings?” 1. Tijdens de huisbezoeken observeren en bevragen wat de noden van de mensen zijn/ focus op deze noden en dit inplannen in een thema. 2. De ouders twee dagen op voorhand informeren rond de tea morning. 3. Een specifiek thema plannen waar het in de tea morning kan om gaan. 4. Iemand aanspreken met ervaring rond een bepaald thema om te komen praten in de tea morning.

73 74

Zie: bijlage 1 Questionnaire home visitors FIF-programme, blz. 47-48. Zie: bijlage 2 Resultaten vragenlijst. Blz. 49-50.

36

“What is the structure of a tea morning?” 1. Opening en welkom/gebed/ice breaker/bespreken van een thema/vragen/sluiting. 2. De tea morning zo plannen dat de noden van de mensen worden aangepakt, hierop focussen en de ouders empoweren door de gerelateerde info te geven. 3. De ouders informatie geven rond de vroege ontwikkeling van het kind. 4. De ouders verantwoordelijk stellen voor de ontwikkeling van het kind. “ How do you folllow up that the parents use at home the stuff that they learn in your tea morning?” 1. Bevragen in het volgende huisbezoek of ze de geleerde inhoud geïmplementeerd hebben en hoe ze dit hebben gedaan. 2. Observeren tijdens de volgende huisbezoeken. “What do you do when some of the parents don’t come to these tea mornings?” 1. 2. 3. 4.

De ouders aan tonen dat het belangrijk is om aan deze oudergroepen deel te nemen. Terug gaan naar de huizen en vertellen hoe teleurgesteld ik ben. Vragen om de reden waarom ze niet zijn komen opdagen. Je kan niet iedere ouder stimuleren, het is hun eigen keuze.

5.4.3. Stap 3: visie van de ouders Het bevragen van de visie van de ouders was geen gemakkelijk klus. Het probleem is eerst en vooral dat er niet veel ouders komen opdagen. Tijdens de huisbezoeken probeerde ik de tea mornings voor te stellen. Ik vroeg hen ook of ze bepaalde zaken wilden zien gebeuren in deze tea mornings. Meestal hadden ze hier geen mening over en hielden ze het globaal. Zoals bijvoorbeeld meer te weten komen over de ontwikkeling van hun kind. Bij het vermelden dat er ook een praktisch gedeelte is en dus niet enkel theorie, vonden ze dit wel een goed idee. Naast dit bevroeg ik op het einde van de eerste tea mornings die gegeven werden of ze nog bemerkingen hadden en nog ideeën. Het antwoord was hier steeds negatief op. De mensen gaan steeds zeggen dat ze alles goed vinden omdat ze volgens mij de hulpverlener of huisbezoeker als een persoon zien die een betere achtergrond heeft op vlak van opvoeding.

5.4.4. Stap 4: feedback en brainstorm hoe verbeteren In een teamvergadering gaf ik feedback over wat ik had opgemerkt uit mijn observatie en uit de vragenlijsten. Dit maakte ik op uit de vragenlijsten en observaties. De antwoorden op de vragenlijst strookt niet altijd met wat ik in realiteit heb geobserveerd. Dit maakt wel duidelijk dat de huisbezoekers vaak wel weten wat de vooropgestelde doelstellingen zijn, maar dit niet altijd in praktijk kunnen doen. Het hoofddoel van de tea mornings is de ouders empoweren en hen informatie en advies geven over de ontwikkeling van het kind. De voorbereiding van deze tea mornings kan op een andere manier aangepakt worden. Tijd hiervoor nemen is een belangrijk element. Er is een structuur aanwezig, wat op zich goed is, maar die mits een kleine aanpassing, versterkt kan worden. Een mogelijkheid, naar mijn inziens, zou zijn dat de tea morning opgesplitst word in een theoretisch en praktisch luik en dat hier uitgebreid aandacht wordt aan besteed. Een groot probleem is dat bepaalde ouders niet komen opdagen. Uit de poging om de ouders in dit proces te betrekken, bleek dat ouders het vaak moeilijk hebben om hun mening te uiten. Hieruit kan er vast gesteld worden dat de ouderbetrokkenheid vergroot moet worden, ook al zijn er openingen tot interactie van de ouders. 37

Ik maakte een grote flap waar ik de positieve punten en werkpunten neerschreef. Positieve punten: - er is een structuur aanwezig - er is een opening voor vragen van de ouders - er is interactie met de ouders, de ouders kunnen participeren - vragen wat hun noden zijn Werkpunten: - er zijn te weinig ouders aanwezig - er wordt geen ruimte gehouden voor een praktisch deel - de voorbereiding is niet goed - de educatieve thema’s zijn te weinig uitgewerkt Hiernaast maakte ik een grote flap waar we samen een brainstorm op deden over hoe we de tea mornings kunnen verbeteren. Volgende zaken kwamen aan bod: -

-

Er voor zorgen dat er koffie en iets om te eten is, kan er voor zorgen dat het aantal ouders stijgt de plaats waar de tea mornings door gaan moet in de woonomgeving zijn van de ouders, in het huis van iemand of voor het huis. Zo zien andere ouders ook dat er iets aan de gang is en worden zo geprikkeld. De andere FIF-werkers moeten de huisbezoeker bijstaan in de tea morning. Ideeën theoretische thema’s: familieproblemen (niet enkel rond de kinderen), veiligheid, gezondheid

Zaken waarvan ik dacht die kunnen verbeterd worden: - Werken rond een maandthema en deze maandthema’s op voorhand opstellen. Ieder jaar kunnen deze opnieuw gebruikt worden - Twee grote delen: theorie en praktijk. De praktijk moet bestaan uit het maken van educatief speelgoed uit materiaal dat ze niet meer gebruiken of afval. - De voorbereiding kan verbeteren. Dit kunnen we doen door in het begin van iedere maand te beslissen wanneer men de tea mornings houdt en dat iedereen zich aan deze datum houdt. Met deze ideeën waren de huisbezoekers akkoord. We gingen in diezelfde meeting al op zoek naar de verschillende maandthema’s die men kan gebruiken. Deze maandthema’s vind je terug in bijlage 4.75 Hierbij moet er duidelijk vermeld worden dat ieder thema in elke maand terug komt, we blijven de vorige zaken oefenen. Het thema van de maand is de hoofdfocus.

5.4.5. Stap 5: De tea mornings aanpakken Na deze brainstorm en met deze ideeën ben ik aan de slag gegaan om de tea mornings te verbeteren. Structuur + maandthema s ophangen aan de muur Eerst en vooral printte ik uit wat er in de vergadering naar voren gekomen was, nl. de lijst met maandthema’s en de structuur van de tea mornings. Ik maakte op de muur in het bureau een plaats om alles op te hangen rond het FIF-programma, zodat het zijn eigen plaatsje krijgt. 75

Zie: bijlage 4: Maandthema’s FIF-programma, blz. 56.

38

Het is belangrijk om het te visualiseren en op te hangen zodat de huisbezoekers er steeds worden aan herinnerd wanneer ze de bureau binnen wandelen. voorbereiding De huisbezoekers moeten twee weken op voorhand melden wanneer hun huisbezoek zal plaatsvinden. Dit zal ook worden opgelijst, zodat er structuur ontstaat. Minstens een week op voorhand moeten ze de ouders verwittigen en een aantal dagen voor de tea morning moet men het hen nog eens helpen herinneren. Om de tea morning voor te bereiden moet ze de opgemaakte structuur gebruiken en deze invullen. Uitwerken praktische luik van de tea mornings Naar mijn mening kan het interessant zijn om iedere tea morning educatief materiaal te maken uit zaken dat men niet meer gebruikt of goedkoop is. Zo wordt de ouder gestimuleerd om te helpen bij de ontwikkeling van hun kind en kan men ondervinden dat het mogelijk is om educatief speelgoed te hebben, zonder daar geld te moeten aan besteden. Ik had hier een gesprek over met het team. Ze waren het volledig met me eens en vonden het een goed idee. We dachten al na over een aantal zaken die we eventueel konden uitwerkingen. Hieronder vind je drie specifieke uitwerkingen van het praktische luik. 

Telrek

Een eerste uitwerking is een variant op een telrek dat in iedere crèche en kleuterklas aanwezig is. Deze variant is gemaakt uit twee lege PET-flessen, ijzerdraad en parels.76 

Educatief boekje

Een tweede uitwerking is een leesboekje maken voor het kind uit oud papier. Als voorbeeld kan men een bestaand boekje gebruiken of uitlenen in de bibliotheek. Je kan hier een gemakkelijkere variant opmaken. Ook kan met uit oude tijdschriften afbeeldingen van het betreffende thema uit knippen en plakken op een blad met het woord eronder. Voor ieder maandthema kan er zo een boekje gemaakt worden. Een voorbeeld over het theme ‘kleuren en vormen’ vind je op foto 3. 77 

Speelgoedauto

Een derde uitwerking is rond het thema transport. Het betreft een speelgoedauto gemaakt uit een lege wc-rol, twee flessendopjes en ijzerdraad. Hierop kan je ook allerlei varianten maken.78 Uitwerken theoretische luik van de tea mornings Om het theoretische luik wat sterker te maken, kan het een goede zaak zijn om bij de tea morning de sociaal werker of een buitenstaander die meer weet over het thema in te schakelen. Dit kan een meerwaarde bieden om de huisbezoekers te ondersteunen en aan te vullen met theoretische inzichten rond ECD. Ze hebben de basiskennis, maar kunnen dan misschien niet op uitgebreidere vragen antwoorden. Indien hier geen mogelijkheid toe is, heb ik een aantal gidsen en sites opgelijst om hen wegwijs te brengen in bepaalde thema’s. 76

Zie: bijlage 5, Foto 1, blz. 57. Zie: bijlage 5, Foto 2, blz. 57. 78 Zie: bijlage 5, Foto 3, blz. 57. 77

39

Één hiervan is de ‘Parental / primary caregiver capacity building training package’79. Dit is een bundel met 11 uitgewerkte sessies voor ouders met jonge kinderen. Deze bundel komt uit van het Departement Sociale Ontwikkeling van Zuid-Afrika. Het is dus ontwikkeld voor organisaties als het YEA, die met ECD bezig zijn.

5.4.6. Stap 6: Een voorbeeld van een uitgewerkte vernieuwde tea morning Samen met de huisbezoekers werd een ‘vernieuwde’ tea morning uitgewerkt. Deze tea morning is reeds door twee huisbezoekers georganiseerd, toen ik nog aanwezig was. Agenda van de tea morning: 1. Opening and welcome 2. Prayer 3. Ice breaker: moodcheck 4. Theme: play and creativity 5. Educational material: counting toy 6. Questions 7. Closing Ik wil graag even dieper in gaan op punt 4 en punt 5, als verduidelijking wat ik hierboven schreef. Punt 4 is het theoretische gedeelte. In deze tea morning gaat het over spelen en creativiteit. Het leek een meerwaarde om hier een tea morning over op te zetten, omdat het belangrijk is dat de ouders gewaar worden van het feit dat ze een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van het kind en specifiek wanneer het kind aan het spelen is. Op die manier kunnen ouders actiever gaan participeren wanneer een huisbezoek plaatsvindt. Dit theoretisch deel is gebaseerd op een sessie in de Parental/primary caregiver capacity building training package.80 In de voorbereiding bekeek ik samen met de huisbezoeker welke onderwerpen belangrijk konden zijn om aan te halen. De huisbezoeker heeft dit dan zelf verwerkt naar hoe het voor haar interessant leek voor haar tea morning. Eerst en vooral maakte de huisbezoeker duidelijk dat spelen de ontwikkeling van het kind stimuleert op de vier verschillende niveaus. Hierna werd de interactie van de ouders bevraagd en moesten ze over specifieke voorbeelden nadenken voor elk niveau van ontwikkeling. Zo werd de ouder ook aan gezet tot nadenken. Hierna werd er stil gestaan wat er gebeurt met het kind wanneer het speelt. Dit is een terugkoppeling van het eerste onderdeel rond de ontwikkelingsniveaus van het kind. Hier ging de huisbezoeker ook specifiek op in dat de ouder het kind niet mag verbieden te spelen met allerlei zaken dat hij tegenkomt, zoals bv. Een lege fles, een wc-rolletje, zand,… Want dit zorgt er voor dat het kind zijn omgeving exploreert. Ook is het belangrijk dat in interactie met andere volwassenen of het kind, de ouder zijn taal verzorgt. Want het kind observeert en neemt deze zaken mee. In het derde onderdeel stond de huisbezoeker stil bij hoe kinderen spelen en hoe de ouder hierin kan helpen. Eerst vroeg ze aan de ouders wat ze hun kind al hebben aangeleerd tijdens het spelen en hoe ze dit gedaan hebben. Een voorbeeld van een antwoord was dat de ouder lacht naar het kind wanneer het speelt en iets goed ontdekt. Zo werd het kind gestimuleerd om dit verder te ontwikkelen. Een ander antwoord was dat wanneer de ouder de was deed, dat ze het kind vroeg 79

UNICEF, Parental / primary caregiver capacity building training package. Department of Social Development, republic of South Africa, 2008, 228 blz., pdf, internet. 80 UNICEF, Parental / primary caregiver capacity building training package. Department of Social Development, republic of South Africa, 2008, blz.63-79, pdf, internet.

40

welke kleur het kledingstuk had. Daarna gaf de huisbezoeker een aantal tips mee hoe de ouders het kind kunnen helpen leren tijdens het spelen. In het laatste onderdeel van dit theoretisch deel had de huisbezoeker de sociaal werkster aangesproken om dit deel te behandelen. Het ging over de verschillende leeftijden en wat men per leeftijd op vlak van spelen en leren moet kunnen. De sociaal werkster bevroeg bij de ouders eerst wat ze bij hun kind zien wanneer het speelt en wat het al kan. Hierna koppelde ze de theorie hieraan. Het theoretisch deel sloten we af met de vraag of de ouders nog bepaalde bedenkingen hadden. Hierna gingen we over naar punt 5, een concrete en praktische uitwerking. Dit deel bestond uit het maken van het telrek. Dit heb ik al kort hierboven in 5.4.5. beschreven. Ik legde de ouders uit hoe ze het moesten maken. Wanneer het telrek gemaakt was, moesten de ouders nog met hun kind het even uittesten en oefenen. De sessie werd afgesloten met nog vragen van de ouders hun kant.

5.4.7. Stap 7: Evaluatie Het was geen gemakkelijk proces om na te denken samen met de medewerkers op welke manier de werking van de tea mornings kon geoptimaliseerd worden en we hebben in deze periode niet alles kunnen realiseren. Inhoudelijk zijn de tea mornings wat beter door het gebruik te maken van de structuur, de opgegeven bronnen voor educatieve thema’s en het maken van educatief materiaal. Ook de huisbezoekers gaven aan dat ze al meer gemotiveerd waren en terug opgewonden waren om een tea morning te geven. Er wordt ook meer aandacht besteed aan de rol van de ouders in de ontwikkeling van hun kind.( En aan de hand van het assessment tool kan de huisbezoeker deze interactie ook beter opvolgen.) Op dit vlak ben ik enorm blij dat ik bovenstaande zaken wel heb kunnen realiseren. Het grote probleem dat er nu nog heerst, is het feit dat er nog steeds te weinig ouders deelnemen aan deze oudergroepen. Dit is iets waar het team verder kan aan werken. De coördinator heeft me ook verteld dat ze de student van de universiteit van Stellenbosch, die in juni op stage komt, deze taak zal geven. Er is dus zeker en vast nog een opvolging nodig in verband met deze oudergroepen.

5.5. Conclusie Het hoofdconcept van oudergroepen is opvoedingsondersteuning in deze context. Met opvoedingsondersteuning wordt bedoeld dat de begeleider de ouders zal ondersteunen om het kind in zo een positief mogelijke omgeving op te voeden. Hierin kan een valkuil schuilen, namelijk dat je het als begeleider kan gaan overnemen van de ouder en je eigen waarden en normen naar voor schuift. Dit is niet de bedoeling. De beste oplossing hiervoor is empowerment. Empowerment is de beste invalshoek om ouders te benaderen in de oudergroepen. Het betekent dat men de krachten en de capaciteiten van de ouders zal erkennen en verstevigen. In armoedesituaties wordt empowerment gezien als een verbindend perspectief voor activering van de persoon. In de praktijk zijn we hier mee aan de slag gegaan. Eerst en vooral hebben we de structuur en inhoud wat aangepakt, zodat die het beste matcht met wat de ouders willen. In de oudergroepen wordt er gewerkt rond de empowerment van de ouders. Ook het praktische luik omtrent educatief materiaal is onder handen genomen en zal in iedere tea morning uit gewerkt worden. 41

Deze aanpassingen zijn slechts een begin van een dynamisch proces, waarbij steeds kan worden gekeken hoe de oudergroepen aan te passen aan een steeds wisselende context. In het FIF-programma is het dus belangrijk om te werken rond empowerment . Empowerment bevindt zich nog in een beginstadium binnen de oudergroepen. Het doorgelopen proces was slechts een aanzet tot empowerment. Na een tijd werken met de ouders en bij het vertrouwen winnen zal het empowermentproces verder ontwikkeld kunnen worden. De huisbezoekers zullen alert moeten zijn voor de valkuil om niet als alwetende huisbezoeker op te treden, maar de capaciteiten en krachten van de mensen erkennen.

42

6

Besluit

In Zuid-Afrika stelt men, in functie van de rechten van het kind, Early Child Development voorop. Men wil de toegang verhogen tot deze diensten en zoveel mogelijk kinderen en ouders bereiken. De focus ligt hier bij gezinnen uit armere gemeenschappen. Dit wil men proberen door ECDdiensten te ontwikkelen specifiek gericht naar deze doelgroep. Het FIF-programma, dat plaatsvindt in het YEA, is zo een dergelijke dienst. Ik heb mijn schouders, samen met het team, geplaatst onder dit programma om van onderuit te werken aan deze doelstelling die de wet van Zuid-Afrika voorop stelt. Door het feit dat het FIF-programma nog in zijn kinderschoenen staat, werd er een nood ervaren door de betrokken huisbezoekers aan het versterken van dit programma, meer bepaald op twee domeinen. Enerzijds was er een gebrek aan gerichte observatie en anderzijds was er te weinig ouderbetrokkenheid. De keuze hiervan is er gekomen omdat ikzelf en het team deze items als een prioriteit beschouwden. Samen met de huisbezoekers heb ik getracht het programma te versterken aan de hand van twee specifieke uitwerkingen. Een eerste specifieke uitwerking was het creëren van een assessment tool om de ontwikkeling van het kind op papier te zetten , de ouder-kind interactie in de gaten te houden en de verschillen met vorige huisbezoeken te kunnen rapporteren. Het hanteren van een assessment tool is een veel gebruikte westerse methodiek die in het kader van het FIF-programma ook goed van pas kwam. Het maken van het assessment tool werd gebaseerd op eigen observaties wanneer het kind speelde en waar de ouder(s) al dan niet in betrokken was. Dit maakt het instrument specifiek voor deze werking en zorgt ervoor dat de huisbezoekers het tool gemakkelijk kunnen hanteren. Op dit moment is het assessment tool reeds in werking. Tijdens mijn laatste stagedagen kon ik de huisbezoekers in dit proces nog ondersteunen. De tevredenheid bij de huisbezoekers was groot en men vond dat het instrument ‘insloeg als een bom’. Om verder in te gaan op de ouder-kind interactie was het belangrijk om de krachten van de ouders te versterken en om na te gaan waar er nog problemen of noden zijn in deze interactie. Dit werd opgenomen via de oudergroepen, de tea mornings. Dit was de tweede specifieke uitwerking. Aan de hand van uitwerken van een basisstructuur met theoretische en praktische aspecten, werden deze oudergroepen verstevigd. Er hebben reeds twee tea mornings plaats gevonden aan de hand van de vernieuwende structuur. De reacties van de ouders hierop waren positief en het theoretische en praktische luik kwamen goed tot zijn recht. Empowerment is binnen de tea mornings het centrale concept. Het grote doel in deze oudergroepen is om de ouderbetrokkenheid te verhogen en om de krachten en capaciteiten van de ouders te erkennen. Voor ouders in het FIF-programma is dit nog een nieuw concept. Ze moeten echter nog aangespoord worden om hun eigen krachten te zien en te benutten. Toen ik toetste naar hun ideeën en visie, kwam er weinig respons. De ouders zijn het vaak eens met wat de huisbezoeker voorstelt. Door deze observatie besefte ik dat empowerment een begrip is die gemakkelijk in de mond wordt genomen, maar in de praktijk niet altijd even gemakkelijk te realiseren valt. Vaak is het toch de hulpverlener of huisbezoeker die het heft in handen neemt om de eerste stappen te zetten. Men moet dus alert blijven voor deze valkuil als men empowerment wil realiseren bij de betreffende doelgroep, de ouders. Empowerment op dit vlak is nog in een beginfase. Dit eindwerk is dus een opstap naar een verder empowermentproces gericht op ouderbetrokkenheid.

43

Voor mij was dit een proces met vallen en opstaan. Dit kwam door het feit dat ik moest balanceren tussen empoweren, werken op het niveau van de huisbezoekers en ouders en dit allemaal met een achtergrond vanuit de westerse context. Om dit project te doen slagen, moest ik evenwicht vinden tussen de Zuid-Afrikaanse context en mijn eigen context. Ik moest er voor zorgen dat ik mijn eigen waarden, normen en achtergronden niet zomaar los projecteerde op de context waar ik mij in bevond. Dit proces is slechts een tijdelijke stap. Ik ben me er van bewust dat de dingen steeds dynamisch zijn. Zoals ik beschreven heb is er zowel het macro-, meso- en microniveau waarmee moet rekening gehouden worden, dus bij elke verandering vraagt deze praktische uitwerking doorheen mijn stage een evaluatie en ruimte om te evolueren. Hierin is belangrijk dat het concept van empowerment blijft bestaan en blijft gehanteerd worden, want dit is het basisbeginsel. Elk proces moet worden aangepast aan de steeds veranderende context en een steeds veranderende vraag van de mensen. Werken op maat is dus de slogan! Voor mij was het een opportuniteit om stage te mogen lopen in Zuid-Afrika en specifiek in het YEA. Door de focus te leggen op het FIF-programma, heb ik enorm veel geleerd. Als beginnend sociaal werker heb ik geleerd om buiten mijn eigen referentiekader te treden en was mijn uitdaging om geen expertpositie in te nemen. Mijn doel was om juist net naast de mensen te staan en samen met hen te zoeken op welke manier zij het liefst te werk gaan. Naar de toekomst toe zal specifiek voor dit project het assessment tool verder opgevolgd moeten worden en mee moeten evolueren met de tijd en context. De sociaal werkster van de organisatie neemt deze taak op zich. In de oudergroepen staat het YEA nu voor de uitdaging om het tekort aan ouders die komen opdagen tijdens de tea mornings, aan te pakken. In juni komen er twee studenten van de universiteit van Stellenbosch die stage zullen lopen in het YEA. Één van deze studenten zal zich hierop verder focussen.

44

Bronnenlijst 1 Schriftelijke bronnen 1.1.

Boeken

DOWLING, M., Young children’s Personal, Social and Emotional Development, 2e druk, London, Paul Chapman Publishing, 2005, 202 blz. DWIVEDI, K.N., Enhancing Parenting Skills, a guide for professionals working with parents, Chisester, West Sussex, John Wiley and sons, 1997, 228 blz. GUTIERREZ, L.M., PARSONS, en R.J., COX, E.O., Empowerment in Social Work Practice, a sourcebook, California, Brooks Cole Publishing Company, 1998, 241 blz. LIDZ, C., Early childhood assessment, New York, John Wiley&sons,2003, 313 blz. MULHEARN, P., Early intervention services for infants, todlers and their families, Masachuttes, Allyn and Bacon, 2001, 348 blz. PADAYACHIE, R., Report of the south african study on Early childhood development: recommendations for action in support young children, Braamfontein, Centre for Education Policy development, 1994, 187 blz. YOUNG, M., Early child development: investing in the future, Washington D.C., World bank, 1996, 102 blz.

1.2.

Andere bronnen

Don’t make beggars of our people. Folder, Franschhoek, Youth Empowerment Action, 6 blz. Foundation for Community Work. Folder, Lansdowne, FCW, 6 blz. KNAAP, M., Sustainability of Early Childhood Development sites in selectel rural areas, thesis University of Stellenbosch, 2000, 216 blz. RIEDEWHAAN, A., the current ECD database. Interne nota, Cape Town, FCW, 31 januari 2012, 4 blz. Standard operating procedures. Brochure, Cape town, FCW, Departement of Social development, 40 blz. VANHAUWAERT L., Participeren: een werk-woord, Afstudeerproject Orthopedagogie, Gent, 2010 , 73 blz.

2 Mondelinge bronnen PETERSON, M., Mondelinge mededeling, via informeel gesprek, d.d. 6 april 2012.

45

3 Audiovisuele en elektronische bronnen DELAHAIJ, R. Dossier empowerment: empowermentmethoden bij allochtone jongeren. Utrecht, Forum, 2004, 52 blz., pdf, Internet. (http:// www.forum.nl/pdf/empowerment.pdf) ECD, Early Childhood Development for the all-round development of young children. Internet, (16 april 2012) (http://www.ecdtraining.co.za) FCW, our vision and mission. Internet, (16 april 2012) (http://www.FCW.co.za) Het observatieplan. SAW Digitale content, 8 blz.pdf, Internet (26 april 2012) (http:// www.profi-leren.nl/files/saw_dc23.pdf) MYERS, R., home-based programmes for early childhood care and development. The consultative group on Early Childhood Care and development, 1987, 8 blz, pdf, internet. (http:// www.ecdgroup.com/download/cc105api.pdf) STEENSSENS, B., DEMEYER, B. En VAN REGENMORTEL, T., conceptnota empowerment en activering in armoedesituaties. Leuven, Hoger instituut voor arbeid, 2009, 107 blz., pdf, internet. (http:// www.expoo.be/sites/default/files/kennisdocument/conceptnota.pdf ) UNICEF, Guidelines for Early Childhood Development Services. Department of Social Development, republic of South Africa, 2006, 104 blz., pdf, internet. (http:// www.info.gov.za) UNICEF, Parental / primary caregiver capacity building training package. Department of Social Development, republic of South Africa, 2008, 228 blz., pdf, internet. (http:// www.unicef.org/southafrica/SAF_resources_parentals.pdf) VAN DEN BRUEL, B. en VERHEGGE, K. Kind & Gezin, kinderen en gezinnen …een preventieve aanpak, Kind en gezin, 2005, 27 blz., pdf, internet. (http:// www.kindengezin.be/.../kind-en-gezin-kinderen-en-gezinnen-...-een-...preventieveaanpak-2005.pdf) WORLDBANK, What is Early Child Development?. Internet, (24 april 2012) (http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTCY/EXTECD/0,,contentMDK:20260280~ menuPK:524346~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:344939,00.html)

46

Bijlagen Bijlage 1: Vragenlijst huisbezoekers van het FIF-programma

Questionnaire homevisitors of the FIF-programme in the YEA Regarding the improvement of the FIF-programme, I made a questionnaire to see what your vision is on the programme and how you experience it. For me it is important to know your opinion and it’s also a good instrument to know more about the programme. There are two parts, one part is about the home visits and the other one is about the tea mornings. How do you have to fill it in? It’s simple, you fill in your answer on the open space under every question. If you have any questions I am available to answer them. It will only take 10 minutes, I appreciate your ability to make time for it.

Name:..................................................................................................................................................... Years of being a homevisitor:................................................................................................................ Home visits 1. How many home visits are you doing in a month? .................................................................. 2. What is for you the main goal of these home visits? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 3. How does your home visit looks like? What structure do you use? (opening, activity, closing) ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 4. How do you measure the growth/evolution of the child that you visit? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 5. How do you think that the measure can be improved? What type of tool do you think is the best to measure the evolution? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................

47

6. What will you do when you see that a child don’t develop well? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 7. How do you involve the parents to develop their child when you are visiting the family? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................

Tea mornings 8. How many times in the month do you organise a tea morning?.............................................. 9. What is for you the main goal of the tea mornings? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 10. How do you prepare these tea mornings? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 11. What is the structure of a tea morning? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 12. How do you follow up that the parents use at home the stuff that they learn in your tea morning? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 13. What do you do when some of the parents don’t come to the tea mornings? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................

Thank you, Leni Vanhauwaert 48

Bijlage 2: Resultaten vragenlijst huisbezoekers “ How many home visits are you doing in a month?” Ik vond het belangrijk om eerst eens te peilen naar de aantal huisbezoeken die men effectief doet. Alle huisbezoekers gaven aan dat ze iedere familie twee maal per maand bezoeken. Dit zijn 70 huisbezoeken per maand per huisbezoeker. “What is for you the main goal of these home visits?” 1. De ouders stimuleren met het kind te werken door middel van de aangeleerde zaken tijdens de huisbezoeken dagelijks te hernemen met het kind 2. Het kind educatieve en basiszaken aan leren 3. Helpen waar nodig is 4. Twee maal op huisbezoek gaan per maand Hieruit kan ik opmaken dat de huisbezoekers wel beseffen dat het belangrijk is dat de ouders de schakel zijn om het kind zaken aan te leren en niet enkel de huisbezoeker. Ze weten dat ze de basis moeten aanleren aan het kind. “How does your homevisit looks like? What structure do you use? (opening, activity, closing)” 1. Opening / wanneer ik klaar ben, zeggen wanneer ik terug kom 2. Werken rond het thema van de maand en de ouder moet dit thema implementeren in het huis zodat het kind zich hierin kan oefenen 3. Naar het huis gaan/ de ouders groeten/ werken met de ouder en het kind Hieruit komt duidelijk dat een structuur niet echt gehanteerd wordt. Iedereen zegt ongeveer iets anders en ze antwoorden niet specifiek op mijn vraag kunnen. “How do you measure the growth/evolution of the child that you visit?” 1. 2. 3. 4.

Herhalen met het kind wat het vorige huisbezoek heeft geleerd Het kind observeren Kijken wat het kind geleerd heeft in 6 maanden Kijken hoe het kind zich gedraagt: schaamte, traag,…

Hieruit kan ik opmerken dat iedere huisbezoeker op zijn manier het kind observeert, maar dus geen gemeenschappelijke methodiek gebruikt. Er wordt vooral geobserveerd, maar niet echt gemeten. “How do you think that the measure can be improved? What type of tool do you think is the best to measure the evolution?” 1. Een observatielijst maken met vragen die betrekking hebben tot de ontwikkeling van het kind 2. Iets ontwikkelen waar de ouders meer met het kind kan communiceren, meer betrokken kan raken in de leefwijze van het kind Het besef is bij 3 personen van de 5 huisbezoekers dat er een observatielijst moet komen om het kind beter te kunnen opvolgen. Één iemand antwoordde niet echt op de vraag en 1 persoon vulde helemaal niets in. Deze laatste twee personen wisten niet goed hoe het te ondervangen. 49

Ik concludeer hier uit dat de meeste huisbezoekers beseffen dat er een instrument moet worden ontworpen om de ontwikkeling te meten. Het feit dat de andere huisbezoekers niet goed weten wat te antwoorden, kan duiden op het feit dat ze weinig kennis hebben omtrent zo een instrumenten. “ What will you do when you see that a child don’t develop well?” 1. 2. 3. 4. 5.

Uitzoeken wat het probleem is en de ouders vragen of zij het ook opmerken Bij nood aan extra aandacht moet het probleem geadresseerd worden Samen met de ouders tot een oplossing komen of verwijzen naar iemand dat kan helpen Vragen naar het verleden van de ouders Doorverwijzen naar een ziekenhuis

Hieruit kan ik concluderen dat ze bij speciaal nood aan aandacht voor het kind men het kind moet verwijzen naar een persoon die er voor opgeleid is. Eerst zal men zelf proberen na te gaan wat het probleem is, maar indien het uit hun bevoegdheid is, is doorverwijzen de beste oplossing volgens hen. “ How do you involve the parents to develop their child when you are in the home” 1. Ieder huisbezoek de ouder herinneren dat ze de nieuwe aangeleerde zaken in het huis moeten geïmplementeerd worden en hoe ze dit moeten doen. 2. Zeggen dat de ouders moeten participeren tijdens het huisbezoek Hieruit kan ik concluderen dat men weet dat ze de ouders moeten betrekken tijdens het huisbezoek. Men zal het melden aan de ouders, maar daar blijft het bij. Als de ouders dan niet meedoen, zullen ze ook er niets meer op zeggen.

“How many tea mornings in the month do you organise a tea morning?” 4 van de 5 huisbezoekers antwoordde hierop 2 maal per maand. Één iemand was eerlijk en gaf als antwoord dat er meestal 2 tea mornings plaats vinden, maar in een drukke maand, slechts 1. Hieruit kan ik concluderen dat men wel weet dat men er 2 moet doen per maand. Als iedereen eerlijk zou geantwoord hebben, zou bij iedereen naar voren gekomen hebben dat het soms maar 1 maal per maand is doordat het druk is in de organisatie door andere zaken. “What is for you the main goal of the tea mornings?” 1. De ouders empoweren omtrent verschillende problemen dat ze zelf hebben of dat in de maatschappij aanwezig is 2. Informatie en advies geven op vragen die men heeft 3. De ouders met elkaar in contact brengen om te praten over gelijkaardige problemen Uit deze antwoorden merk ik dat de huisbezoekers het doel van de oudergroepen wel goed weten en verstaan. Het hoofddoel is de ouders empoweren. “How do you prepare these tea mornings?” 1. Tijdens de huisbezoeken observeren en bevragen wat de noden van de mensen zijn/ focus op deze noden en dit inplannen in een thema 2. De ouders twee dagen op voorhand informeren rond de tea morning 3. Een specifiek thema plannen waar het in de tea morning kan om gaan 50

4. Iemand aanspreken met ervaring rond een bepaald thema om te komen praten in de tea morning Hier zie je duidelijk dat men wel aan voorbereiding doet, maar elk op een andere manier en niet volgens een bepaalde structuur. Het feit dat ze bevragen bij de ouders wat men wilt is wel een goede zaak. “What is the structure of a tea morning?” 1. Opening en welkom/gebed/ice breaker/bespreken van een thema/vragen/sluiting 2. De tea morning zo plannen dat de noden van de mensen worden aangepakt, hierop focussen en de ouders empoweren door de gerelateerde info te geven 3. De ouders informatie geven rond de vroege ontwikkeling van het kind 4. De ouders verantwoordelijk stellen voor de ontwikkeling van het kind Er is al een bepaalde structuur aanwezig, die volgens mij wel goed zit. Enkel en alleen is het praktische luik, waar het FIF-programma zich ook op focust, niet aanwezig. De ontwikkeling van het kind staat centraal als theoretisch thema. “ How do you folllow up that the parents use at home the stuff that they learn in your tea morning?” 1. Bevragen in het volgende huisbezoek of ze de geleerde inhoud geïmplementeerd hebben en hoe ze dit hebben gedaan 2. Observeren tijdens de volgende huisbezoeken Men gaat de ouders opvolgen door te bevragen en te observeren in de volgende huisbezoeken. “What do you do when some of the parents don’t come to the tea mornings?” 1. 2. 3. 4.

De ouders aan tonen dat het belangrijk is om aan deze oudergroepen deel te nemen Terug gaan naar de huizen en vertellen hoe teleurgesteld ik ben Vragen om de reden waarom ze niet zijn komen opdagen Je kan niet iedere ouder stimuleren, het is hun eigen keuze

Het is een feit dat niet veel ouders komen opdagen in de tea mornings. Als reactie hierop zouden de meeste huisbezoekers terug gaan naar het huis en hen vragen waarom ze niet komen en nog eens melden dat het wel belangrijk is dat ze dit volgen. Één huisbezoeker vind niet dat je ze moet verplichten om te komen, het is iedere ouder zijn eigen keuze.

51

Bijlage 3: Assessment tool FIF-programma ASSESSMENT TOOL FIF-PROGRAMME OF THE YOUTH EMPOWERMENT ACTION Name of the child: Name of the caregiver: Observational Items

Age of the child: Name of the assessor: DATE:

CONTEXT ( hygiëne / safety) The caregivers’ general appearance is clean and tidy Child’s general appearance is clean and tidy Children are kept away from potentially dangerous objects laying in and around the house child plays in a safe/child friendly environment

DEVELOPMENT PHYSICAL the child is able to jump, hop, skip and run The child can hold his crayon correctly The child can get the pieces of the puzzle in the right place SOCIAL The child listens carefully to the caregiver or homevisitor and is able to engage with him/her The child is not shy The child is teached by the parent (parent-child interaction in the play-session)

52

EMOTIONAL The child can express his needs to his caregiver

The child is independent of his caregiver The child has control about his feelings COGNITIVE The child listen quietly and enjoys stories and songs The child can speak in full sentences, also when he answered the caregiver The child keep his attention with the caregiver/homevisitor, (s)he is not losing his concentration OTHER The child can count to .... The child recognizes .... primary colours (4) The child knows .... shapes (4) The child can say his name, surname and age The child knows his main body parts The child knows the main elements of the month theme

1: very good 2: good 3: work on it 4: not good

N/A: not applicable 53

Evaluation of the development after every 3 months Evaluation 1 (Date: ...../...../.....) Context:

Physical development:

Social development:

Emotional development:

Cognitive development:

Other:

We have to work on: Evaluation 2 (Date: ...../...../.....) Context:

Physical development:

Social development:

Emotional development:

Cognitive development:

Other: We have to work on:

54

Evaluation 3 (Date: ...../...../.....) Context:

Physical development:

Social development:

Emotional development:

Cognitive development:

Other:

We have to work on: Evaluation 4 (Date: ...../...../.....) Context:

Physical development:

Social development:

Emotional development:

Cognitive development:

Other:

We have to work on:

55

Bijlage 4: Maandthema’s FIF-programma 01 en 02: mijn familie en lichaam 03: kleuren en vormen 04: dieren 05: vervoersmiddelen 06: veiligheid 07: seizoenen 08: kledij 09: tellen + registratie in school 10: natuur 11: gezondheid en hygiëne

56

Bijlage 5: Illustraties tea mornings Foto 1: telrek

Foto 2: educatief boekje

Foto 3: speelgoedauto

57

Bijlage 6: Toestemming gebruiken van de naam van de organisatie in de bachelorproef

58