Arjan Klok (nog niet bevestigd) eigenaar Studio Klok Admiraal de Ruijterweg GN Amsterdam

SENTRO PRO ARTE

Student

Andrew Page De Hoopstraat 17 1335 WB Almere 0611736525

Richting

Architectuur

Mentor

Arjan Klok (nog niet bevestigd) eigenaar Studio Klok Admiraal de Ruijterweg 78-2 1056 GN Amsterdam 06 14442279 [email protected]

Commisieleden

Uri Gilard (nog niet bevestigd) eigenaar Uri Gilad Architecture Obiplein 18 B 1094 RB Amsterdam 020 684446 [email protected] Mathis Bout eigenaar Urbmath Willem Buytewechstraat 45 3024 BK Rotterdam 010 714 20 94

INDEX 01

Introductie

02

Sentro Pro Arte

03

Antilliaans dagblad

04

Opgave

05

Fascinatie

06

Locatie

07

Programma

08

Werkwijze

09

Planning

10

Bronnen

01 INLEIDING De nationale schouwburg, Sentro Pro Arte (Centrum voor kunst), is een plek waar de bewegende kunst bedreven wordt. Tientalen jaren was dit de enige schouwburg op Curaçao, waar alle vormen van kunst en theater plaats vonden. Ongeacht de voorstelling, was het voor vele Curaçaoënaars een grote beleving. Hiervoor werd de beste kleding uit de kast gehaald. Al vanaf jongs af aan, ben ik talloze keren in het Sentro Pro Arte geweest. Mijn eerste ervaring was de balletuitvoering van mijn oudere zus. Kort daarna, heb ik ook op de planken gestaan voor een kindermusical en voor diverse muzikale uitvoeringen. Kortom, iedere Curaçaoënaar heeft wel een link met de schouwburg. Sentro Pro Arte heeft zijn deuren helaas in 2002 moeten sluiten, in verband met achterstallig onderhoud en wanbeleid. Sindsdien heeft het eiland geen schouwburg meer. Diverse pogingen werden gedaan om het theater nieuw leven in te blazen, maar zonder enig succes. De Stichting Schouwburg Curaçao heeft sinds de sluiting een nieuw schouwburg in de stad proberen te realiseren, maar wegens weinig politieke animo, was de stichting genoodzaakt zich op te heffen. Als persoon, die 19 jaar lang op het eiland heeft gewoond en alle perikelen rond de schouwburg heeft gevolgd, voel ik mij geroepen om een oplossing te vinden. Het publieke debat heeft al bewezen dat de maatschappij hunkert naar een nieuw theater, maar door politiek gestechel, vrees ik dat de bewegende kunst verloren gaat. Mijn afstuderen zal zich richten op het zoeken naar een geschikte locatie in het centrum van Willemstad, en het realiseren van een theater, die een reflectie is van de Curaçaose kunst en cultuur.

02 SENTRO PRO ARTE Sentro Pro Arte is ontworpen door Architect F. Zingel en is in 1968 opgeleverd. De schouwburg was een gift van Nederland, omdat Curaçao een cultureel gebouw nodig had. Waar het theater in veel landen voornamelijk bezocht wordt door de midden en hogere klassen, bleek dat anders op Curaçao te zijn. Het theater werd door alle bevolkingslagen bezocht. Het theater, die in eerste instantie alleen bedoeld was voor de bewegende kunst, werd ook gebruik voor commerciële en politieke doeleinden. Jaarlijks werden bijvoorbeeld de miss verkiezingen in de Sentro Pro Arte gehouden, maar ook diverse bedrijfspresentaties. Scholen en stichtingen hadden altijd toegang tot het gebouw. Het gebouw werd zodanig als een buurthuis gebruikt. Ondanks het veelzijdig gebruik van het gebouw, moest de schouwburg zijn deuren in 2002 sluiten. Het gebouw was in zeer slechte staat. Het periodieke onderhoud werd steeds achterwegen gelaten, waardoor het gebouw steeds verpauperde. Ook de diverse renovatiewerkzaamheden gedurende de jaren heen, waren uiteindelijk geen blijvende oplossing. De locatie was echter de doodsteek voor het gebouw. Het gebouw ligt in een dal, waardoor het bij een hevige regenbui volledig vol loopt. Met name de orkestbak, de kelder en de eerste 30 rijen in het theater vormde een zwembad. Hierdoor was het gebouw maanden onbruikbaar. Daarnaast was het theater in een ongebruikelijke locatie gebouwd. Een theater is meestal te vinden in het stadscentrum. Sentro Pro Arte is gebouwd tussen een kantorenpark, een industrieterrein en een woonwijk. Alhoewel dat geen belemmering was voor de meeste Curaçaoënaars, die in eigendom waren van een auto, was de bereikbaarheid met het openbaar vervoer voor de jeugd en de onderlaag van de bevolking niet eenvoudig. Na de sluiting is de Stichting Schouwburg Curaçao in het leven geroepen, die het beheer kreeg

van het gebouw. Hun primaire taak was om het gebouw weer functioneel te krijgen. Uit diverse studies bleek dat de restauratie van het gebouw veel duurder zou zijn dan nieuwbouw. Met name het proberen droog te houden van de grond zou erg duur zijn. Een verhuizing naar de binnenstad was een reële optie. Stichting Schouwburg Curaçao heeft diverse opties in de binnenstad geanalyseerd, waar een top 3 uit is gekomen. Helaas heeft Stichting Schouwburg Curaçao weinig medewerking gehad van de overheid. De politieke situatie op Curaçao was de afgelopen 10 jaar niet stabiel. Diverse coalitie zijn gevormd en gevallen en eigen belangen kreeg de overhand. Hierdoor is er, tot op heden, geen uitspraak gekomen, over het voortbestaan van Sentro Pro Arte. Enkele jaren na de sluiting van de schouwburg is een groep gestart, met een zeer agressieve campagne, tegen de Stichting Schouwburg Curaçao. Deze groep (Duna Pueblo di Korsou su kos bek, oftewel geef Curaçao zijn ding terug) onder leiding van de ex directeur van Sentro Pro Arte, Heini Reinilla, heeft als doel, dat de theater weer in handen komt van de overheid. Ook wilt de groep, dat de theater op dezelfde locatie blijft, ongeacht de vele rapporten, die dat afraden. De spanning tussen de twee stichtingen liepen in de loop der jaren hoog op. Zo hoog dat de heer Gilbert Sparen van stichting Duna Pueblo di Korsou su kos bek in honger staking ging. Hij wilde per direct, dat de schouwburg weer in beheer kwam van de overheid. Door middel van een grote manifestatie, waar een petitie werd ingediend bij de overheid met duizenden handtekeningen, heeft deze stichting veel aanhangers verworven. Op 25 augustus 2011 is het bestuur van de Stichting Schouwburg Curaçao opgestapt. Het is hun, sinds de oprichting in 2002, niet gelukt een nieuw theater te realiseren. De discussie rond het theater is inmiddels politiek gekleurd geraakt, waardoor er twee kampen zijn ontstaan. Wat wel duidelijk is, is dat beide kampen hetzelfde willen. Een theater, hetzij in de bin-

nenstad, hetzij op de huidige locatie. Er moet een nieuwe schouwburg gebouwd worden. Het draagvlak voor een nieuwe schouwburg is zeer groot. Naast de technische implicaties dat het renoveren van de huidige theater met zich meebrengt, heeft de geschiedenis bewezen dat een autonoom theater ergens op een verlaten locatie niet rendabel is. Daarnaast is het instabiele politiek klimaat niet bevorderend voor het in stand houden van een schouwburg. Deze moet dus naar de stad toe, waar die een cultureel en economische impact kan hebben op de omgeving. Het gebouw moet ook meer dan een theater zijn, waardoor hij economisch zelfredzaam wordt.

Sentro Pro Arte terrein kantoor- & industrieterrein kantoor & woningen

03 ANTILLIAANS DAGBLAD

04 OPGAVE Het ontbreken van een schouwburg heeft heel wat maatschappelijke onrust veroorzaakt. De rust moet weer terugkeren en de kunst en cultuur sector moet weer op gang gebracht worden. Het is dan vanzelfsprekend dat de nieuwe schouwburg geen gesloten karakter kan hebben, maar juist open waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Het moet een verlengstuk van de Caribische cultuur zijn, waar de mensen op straat leven. De foyer wordt onderdeel van de straat, waardoor de grens tussen publiek en privaat op intellectuele architectonische wijze versmelt. De straat is een plek waar men beweegt en in de schaduw is waar men elkaar ontmoet. Elke viaduct, luifel, boom of afdakje wordt door Curaçaoënaar optimaal benut. De schouwburg moet een landschap van schaduw zijn, dat zich gaat mengen met het sociale leven van de bezoeker of passant. De schaduw en de openbaarheid van de publieke zones in de schouwburg zijn het begin elementen van een architectuur die gelieerd is aan Curaçao. De architectuur die lokale condities in acht neemt als basis uitgangspunt voor het eindproduct. Dit vanzelfsprekende manier van architectuur bedrijven, is helaas in de afgelopen twintig jaar op Curaçao verdwenen. Door de aanhoudende import van bouwstijlen, door de komst van hotels en vakantiedorpen, die de toerist een gevoel van koloniale herkenning moet geven, is een uitgesproken eigen Curaçaose architectuur niet verder tot ontwikkeling gekomen. Al te vaak wordt deze architectuur als uitsnede van het tropische klimaat en de lokale cultuur aangeprezen. Met de schouwburg wil ik de Curaçaose eigentijdse architectuur verder ontwikkelen. Een architectuur, die de pragmatische aspecten, zoals wind, zon, schaduw, kleur, bouwmaterialen combineert met de hoge esthetische gevoel, die Curaçaoënaar in zich heeft. Een gebouw die uiteindelijk als inspiratiebron kan zijn.

05 FASCINATIE Functioneel gezien moet de schouwburg voldoen aan de hedendaagse eisen van een theater. Tegelijkertijd moetende zalen flexibel genoeg zijn om andere culturele en commerciële activiteiten te kunnen houden. Zo zal naast de grote theater zaal met een vaste orkestbak en een toneeltoren, ook andere zalen moeten komen die flexibel en multifunctioneel zijn. Zo kan de zaal de ene dag kunnen fungeren als concertzaal en de andere dag als balzaal. Die flexibiliteit is belangrijk omdat Curaçao niet draagkrachtig genoeg is om verschillende specialiseerde theaters te hebben, terwijl de verschillende vormen van kunst wel bedreven worden. Daarnaast moet ook het gebruik van de schouwburg verhoogd worden om het financieel gezond te houden. De schouwburg moet tenslotte zodanig geworteld worden in zijn context, dat de stedenbouwkundige omgeving mee profiteert en mee doet. Daarom heb ik drie locaties gekozen in de stad, die de stimulering hard nodig hebben. Een voorbeeld hiervan is de Kura Hulanda Hotel in de wijk Otrobanda, die gebouwd is in een achterbuurt. Na de oplevering van dit particuliere initiatief was de overheid genoodzaakt de wijk daarom heen op te knappen en de bewoners een betere leef omgeving te geven. Op zo'n manier hoop ik dat de schouwburg ook een bijdrage kan leveren aan de omliggende buurt van de locatie. Ik hebt drie A locaties uitgekozen, waar de schouwburg op gevestigd kan worden. Tijdens mijn afstuderen, zal ik een definitieve keuze maken gebaseerd op een aantal criteria’s.

Als kind heb ik altijd een idealistisch beeld gehad van hoe Curaçao er in de toekomst moet uitzien. Mijn droom was, dat Curaçao ooit een groot metropool wordt in de tropen. Ik was altijd gefascineerd door grote hybride gebouwen, wolkenkrabbers en steden, zoals New York. Tijdens de vele familiebezoeken in New York was het in ons familie een traditie om naar musicals te gaan. De kriebels ontstonden in mijn buik al onder weg naar Broadway Avenue in Manhatten waar de meeste bekende musicals gehouden worden. De sfeer van de gebouwen om je heen, de roering en de beleving van het theater, was voor mij een onvergetelijke ervaring. Bij sluiting van de nationale schouwburg Sentro Pro Arte, heb ik altijd in mijn achterhoofd gehouden, dat ik wel een nieuw theater voor Curaçao zou willen ontwerpen. Tegelijkertijd kon ik me erg druk maken over de verrommeling, die de afgelopen jaren plaats heeft gevonden. Curaçao was altijd het grote voorbeeld voor het Caribisch gebied, op gebied van ruimtelijke ordening en architectuur. Zonder een welstandscommissie, werden architectonisch verantwoorde bouwwerken gebouwd. De vrijheid was er en er werd goed gebruikt van gemaakt. Helaas leven we in andere tijden nu waar de gemakzucht, onder particuliere en professionele opdrachtgevers, om maar voor de historiserend nieuwbouw te kiezen, aan de orde van de dag is. Toch koester ik de hoop dat er een ooit een ommekeer komt. Dat we de waarde van goede architectuur weer naar boven komt drijven. Middels dit afstudeer project wil ik die uitdaging op me nemen om te zoeken naar de nieuwe Curaçaose architectuur die zicht uit in de nationale schouwburg.

06 LOCATIE Curacao is een voormalige kolonie van Nederland en was tot 10-10-10 onderdeel van het Nederlandse Antillen. Willemstad, de hoofdstad van Curacao, is één van de drie "hoofdsteden" die in de eerste helft van de zeventiende eeuw door de West-Indische Compagnie (W.I.C.) werden gesticht. In Historisch Willemstad bevonden zich in 1990 niet minder dan 765 monumenten die als individueel monument of als ensemble deel uitmaakten van het beschermd stadsgezicht verspreid over de wijken Punda, Otrobanda, Pietermaai en Scharloo. Behalve de monumenten, draagt ook de unieke ligging van de historische wijken rond het water van de Sint Annabaai en

het Waaigat bij aan het beeld van Willemstad waardoor het zich als historische havenstad van andere havensteden onderscheidt. Uniek is ook dat aan de stedelijke structuur en de architectuur van Historisch Willemstad de opeenvolgende fasen van ontwikkeling is af te lezen. De historische wijken Punda, Otrobanda, Pietermaai en Scharloo hebben elk een eigen stedelijke structuur en ook een architectuur die heel duidelijk de periode van ontstaan en de leefwijze van de verschillende bevolkingsgroepen die er woonden tot uitdrukking brengen. De stad laat zich daardoor voor haar culturele en historische ontwikkeling lezen als een handboek. 1 Onderdeel van het afstuderen is het onderzoeken welke wijk het meest geschikt is voor een theater. Tegelijkertijd moet ook geanalyseerd worden in wel-

ke wijk het theater een toegevoegde waarde heeft.

Punda Punda is de oudste wijk van Willemstad na herovering door Nederlandse kolonialisten van de Spanjaarden in 1964. Tijdens het bewind van Jan Doncker, gouverneur van 1673 tot 1680 werd het begin gemaakt met de bouw van de stadswijk de Punt, wat in het Papiaments vertaald werd als Punta en later verbasterde tot Punda. De beperkte beschikbare grond was de aanleiding voor de bouw van smalle gevels en diepe kavels. Dat, in combinatie met smalle stegen en bredere hoofdstraten, doet denken aan de Hollandse zeventiende eeuwse provinciesteden. De karakteristieke, in koraalsteen opgetrokken koopmanshuizen kennen hun bloeitijd in de achttiende eeuw. De relatief steile, met pannen gedekte zadeldaken, en de verschillende op Hollandse hals-, top- of klokgevels geïnspireerde façades zijn typerend voor de stedenbouw uit die tijd. 2 Punda is tot heden het hoofd koopcentrum van Willemstad. Waar in het verleden de plinten uit winkels bestonden en de etages woonbestemmingen waren, zijn de etages ingeruild voor magazijn. Dit heeft als groot nadeel, dat er weinig leven in de stad is, na sluitingstijd. Een theater, in combinatie met de bestaande horecagelegenheden, kan enigszins bijdragen in het levendig maken van de stad. De locatie aan het tijdelijke Marichi parkeerplaats zou een geschikte locatie kunnen zijn. Enerzijds grenst het terrein aan op een fort, die in het verleden bescherming bood aan de stad. Anderzijds ligt het terrein direct aan zee wat een bijzonder kwaliteit biedt

Otrobanda Omstreeks 1700 was de ommuurde kern van Punda vol gebouwd. Een mogelijkheid om uit te breiden was meer landinwaarts aan de westwal aan de overijde van de Sint_annabaai. Zo is Otrobanda onstaan dat letterlijk de andere kant betekent. Omdat Otrobanda niet ommuurd was en daardoor meer ruimte had, in vergelijking met Punda, bouwde mensen riantere panden met in sommige gevallen zelfs tuinen. Tot heden wonen er relatief veel mensen in Otrobanda dat ook merkbaar is na sluitingstijd. Wegens een dramatisch resultaat van een arbeidsconflict op 30 mei 1969 bij de Shell olieraffinaderij, is men de straat op gegaan om hun ongenoegen te uiten. Wat begon als een staking, eindigde in twee doden, veel gewonden en Otrobanda in brand. Deze gebeurtenis was een historische keerpunt in de politieke, culturele en socio-economische verhoudingen op Curaçao. Tot heden zijn de littekens van de brand nog zichtbaar. Veel braakliggende terreinen zijn overgebleven na de sloop van veel verwoeste gebouwen. 42 jaar na de brand is het eiland nog altijd bezig met het wederopbouw van Otrobanda. Een theater op het voormalige Westend terrein, zal, naast het feit dat Curaçao weer zijn theater terugkrijgt, ook een afrekening zijn met het verleden.

Scharloo De jongste wijk van WIllemstad is Scharloo. Hier woonden voornamelijk Sefardische joodse kooplieden, die in de negentiende eeuw comfortabelere woonruimten zochten. Omdat Otrobanda al een hechte gemeenschap was, trokken zij naar Scharloo, een voormalige plantage aan de overkant van het Waaigat, ten noorden van Punda. Een theater in Scharloo zal op het snijvlak van Scharloo en Scharloo Abou komen. Scharloo Abou is momenteel het meest achter gebleven gebied van Willemstad. Veel illegalen, buitenlanders en mensen onder het minimum maken deel van de bevolkingssamenstelling daar. Terwijl de oorspronkelijke bewoners van Scharloo uit de stad zijn verhuist en daarvoor in de plaats bedrijven en overheidsinstantie de panden hebben overgenomen, heeft Scharloo Abou niet kunnen profiteren van deze ontwikkeling. Het theater zal een enorme sociaal en economische spinoff kunnen zijn voor Scharloo Abou, die dat hard nodig heeft.

07 PROGRAMMA grote zaal 600 stoelen + 300 stoelen balkon orkestbak toneeltoren kleine zaal 200 stoelen open zaal gelijkvloers. opslag foyer restaurant: publiek restaurant: artiesten kleedruimten: artiesten kantoren techniek en mediavoorzieningen Mogelijke nevenfunties: Punda Cruiseschip terminal Nachtclub Stadstrand Otrobanda Tentoonstellingsruimte Permanente foto en beeld museum 30 mei 1969 Scharloo Carnavalcity

08 WERKWIJZE Locatie Het afstudeerproject zal starten met een gedegen onderzoek op de drie locaties. Uit onderzoek moet blijken welke locatie het meest geschikt is voor een theater en welke wijk het meest opgewaardeerd wordt door de komst van een theater. De locatie moet voldoen aan een aantal criteria. -goede omsluiting zowel openbaar als eigen vervoer. -positie van de kavel (prominent aanwezig of wegstopt) -bouwhoogte -stedenbouwkundige routing -maatschappelijke en sociale gevolgen voor de omgeving -de publieke ruimte om het gebouw heen. - potenties van de omgeving op het gebouw Mijn voorkeur gaat uit naar een locatie waar de schouwburg prominent aanwezig is, die op de route ligt van voetgangers waardoor het gebouw onderdeel wordt van het openbare leven. Tegelijkertijd moet het gebouw ook iets terug kunnen geven aan de wijk waardoor het gebied opgewaardeerd wordt. Programma Het programmeren van zo’n complex gaat gepaard met de sociale aspect, die geintergeed moet worden in het gebouw. Het doel is om zoveel mogelijk publiek toegankelijke ruimtes in het gebouw te creëren, die onderdeel zijn van de straat. Vervolgens moet een scheiding komen tussen de theater programma onderdelen en de publieke ruimte die niet keihard ervaren mag worden. enkele onderzoeksthema’s -samenhang tussen de verschillende programma onderdelen -toegankelijkheid openbaar en private onderdelen -omvang ruimtes

-orderning -multifunctionaliteit van theaterzalen -nevenfunctie gekoppeld aan behoefte van de locatie Architectuur De zoektocht naar eigentijdse Curaçaose architectuur is een belangrijk onderdeel van de vormgeving van het gebouw. Deze architectuur is een samenstelling van onder anderen het klimaat, bouwtechniek, materialisatie die op unieke wijze geïntegreerd met elkaar worden. Tegelijkertijd zal ook rekening gehouden moeten worden met de UNESCO regels voor het bouwen in een monumentenstad. De strenge regelgeving maakt het bijna onmogelijk om eigentijdse architectuur te realiseren. Zelf ben ik van mening dat architectuur representatief is van de tijd waar men in leeft. Daarom zal ik de juiste balans moeten zoeken tussen oud en nieuw. Enkele onderzoeksthema’s -lokale bouwmaterialisatie (beton, zink) -zon en schaduw -windrichting -bouwfysica -typologie aangepast aan de tropen -constructie -interieur

09 PLANNING

maand

kalenderweken studieweken planning

werkzaamheden

september

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 1 2 3 4 5 6 7 8

vaststellen commissieleden planpresentatie voorbereiden uitgangspunten locatie uitwerken onderzoek locaties gebaseerd op uitganspunten

oktober

november

december

januari

februari

planpresentatie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

lokatie bezoek lokatie bezoek 1e bijeenkomst commissie mentorengesprek

2e bijeenkomst commissie

vastellen programma van eisen gekozen locatie en programma van eisen toetsen op locatie onderzoek typologie theaters = uitganspunten genereren onderzoek tropische archictuu r= uitganspunten genereren definitieve keuze locatie, pve & concept gebouw presentatie stedenbouwkundig onderzoek tbv integratie publiek & privaat massastudies gepaard met wind en zonnestrallings analyses schetsontwerp

VO plattegronden, doorsneden, gevels, etc. onderzoek materialisering principe details

3e bijeenkomst commisie

DO- plattegronden, doorsneden, gevels, etc.

maand

kalenderweek

studieweek

maart

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42

april

mei

juni

juli

planning

werkzaamheden concept constructie

afstudeersalon

presentatie

4e bijeenkomst commissie

DO plattegronden, doorsneden, gevels, etc. uitwerken project

datum tentamen vastleggen presentatie boekwerk voorbereiden

presentatie voorbereiden

eindpresentatie deadline T3

presentatie

10 BRONNEN 1

http://www.curacaoarchitecture.com/ V. Willemstad alinea 10

2

Curaçao, Architectuur & Stijl, Hans Fonk, 1999 p. 25

Curaçao, Architectuur & Stijl, Hans Fonk, 1999 Een eeuw archictuur op Curacao, Ronald G. Gill 2008 GA, Contemporary Architecture 04 Theaters, Yukio Furagawa, 2007 Ontwerp & analyse, Bernard Leupen, Christoph Grafe, Nicola Kronig, Marc Lampe, Peter de Zeeuw, 2001

Antilliaansdagblad Amigoe