1
3
2
4
5
6 ArchitectuurNL
42-47_Uitkijktorens.indd 42
Tekst Anka van Voorthuijsen Fotografie Roger Martens
42 07-06-12 16:38
Project in context
Uitkijktorens als experience In een vlak land als Nederland horen uitkijktorens erbij, oorspronkelijk om branden te ontdekken, maar allengs meer als toeristische attractie. Bij recente ontwerpen gaat het allang niet meer om het uitzicht alleen. De toren zelf is een bijzonder ontwerp, er is vaak enig spektakel onderweg naar boven. Ook helpt zo’n opvallende landmark om een natuurgebied ‘op de kaart te zetten’. Zoals de Wilhelminatoren op het Drielandenpunt. De bomen op de Vaalserberg waren in 50 jaar tijd zo gegroeid, dat ze het uitzicht vanaf de oude Wilhelminatoren (20 meter) behoorlijk belemmerden. En eigenlijk konden zowel uitzichtstoren als restaurant ook wel een ‘upgrading’ gebruiken, vond eigenaar Adriaan Bos. RuimteMakers Architectengroep uit Maastricht ging ermee aan de slag. Het hoogste punt van Nederland heeft nu een eigentijds restaurant en een moderne toren die boven wordt bekroond door een overstekend transparant doosje, een glazen skywalk. Zelf naar boven klimmen mag, maar hoeft niet. Met een lift worden bezoekers in 20 seconden naar 353,5 meter boven NAP getransporteerd.
Drielandenpunt Vaals Het Drielandenpunt, de plek waar Nederland, België en Duitsland elkaar raken, is al meer dan 100 jaar een toeristische bestemming met tegenwoordig een aantal horecapaviljoens, een speeltuin, een doolhof en maar liefst twee uitkijktorens: de Nederlandse Wilhelminatoren en op Belgisch grondgebied de Boudewijntoren. De eerste uitkijktoren op het hoogste punt van Nederland werd in 1905 geplaatst. In 1940 werd de toren door oorlogsvuur zwaar beschadigd, in 1945 volgde afbraak. In 1950 gaf de gemeente Vaals opdracht voor de bouw van een nieuwe toren. In de jaren daarna moesten er herhaaldelijk verrotte delen van de compleet houten brandtoren worden vervangen. Ondanks de iconische waarde van de toren werd in 2010 besloten om die te slopen en een nieuw uitkijkpunt te bouwen. Het bestemmingsplan stond nieuwbouw tot 35 meter toe, en met een hoogwerker werd bekeken wat voor uitzicht dat opleverde. Geen klusje voor architecten met hoogtevrees, beaamt Roger Martens van RuimteMakers. Op 35 meter hoogte kwam het bakje ruim boven de boomkruinen uit en was er 360 graden rondom vrij uitzicht.
Glazen skywalk De oude toren was helemaal van hout, deze is opgebouwd uit een slanke liftschacht van beton die is bekleed met natuursteen, en een metalen trap die werd afgewerkt met houten latten. De trap wikkelt zich om de kern en is er deels van los getrokken. Een plaatfundering van 8 x 8 x 1.5 meter dient als contragewicht. De glazen skywalk geeft het bereiken van de top net even extra
43 42-47_Uitkijktorens.indd 43
1. De trap wikkelt zich om de kern en is er deels van los getrokken. 2. Wilhelminatoren op het Drielandenpunt bij Vaals met links het vernieuwde restaurant. 3. De glazen vloer van de skywalk is grotendeels transparant. 4. Zicht langs de liftschacht naar boven. 5. De skywalk is voorzien van de in het glas geëtste hoogte: 353,5 meter boven NAP en de aanduiding eurregio. 6. Magnifiek uitzicht vanaf diverse platforms. ArchitectuurNL
07-06-12 16:38
1
2
3
4 ArchitectuurNL
42-47_Uitkijktorens.indd 44
1 en 2. De Flaestoren op landgoed De Utrecht • Foto luijten smeulders architecten 3 en 4. De Mars Orange in Zwolle, een combinatie van een orangerie en een folly • Foto Floris Leeuwenberg 5 en 6. Observatorium in het Maximapark in Leidsche Rijn Utrecht • Foto Luuk Kramer
44 07-06-12 16:38
cachet. Via een roostervloer waarvan de mazen steeds groter worden stap je uiteindelijk op een – vanwege de noodzakelijke stroefheid deels gezandstraalde – glazen plaat. Met een bij het restaurant – eveneens uitgebreid vernieuwd door RuimteMakers Architectengroep – gekocht muntje komt de bezoeker door het draaihek heen. Wie buiten sluitingstijd naar binnen wil, stuit rondom de entree op een cordon van zwarte metalen stekels. Volgens de uitbater noodzakelijk om ongenode gasten buiten te houden, maar het is de vraag of die zich hierdoor laten tegenhouden en het doet het fraaie beeld echt geweld aan. Wie voor de lift kiest ziet om de vijf meter via een uitsparing (tevens vluchtdeur) de op het beton aangebrachte NAPhoogtes langsschieten. De skywalk is voorzien van de in het glas geëtste hoogte: 353,5 meter boven NAP en de aanduiding eurregio. Wie boven is en geluk heeft kan Aken zien liggen, maar ook het stadion van Roda JC (Kerkrade) en de 40 kilometer verderop gelegen steenkolenbergen van de voormalige mijnen van Genk (België). Na zonsondergang heeft de toren nog wat verrassingen. At random zijn rondom in de liftkern tussen de natuursteen keien van kunsthars aangebracht, waarin ledlampjes zijn gegoten. ‘Die gloeien ’s avonds op en doven weer uit als vuurvliegjes’, aldus lichtontwerper Etienne Bindels, die de verlichting bedacht. Hij zorgde ook voor witte ledverlichting in de rvs-band die de glazen balustrade van de skywalk beëindigt.
5
De Flaestoren bij Hilvarenbeek Aan de rand van twee vennen op landgoed De Utrecht hebben Luijten/ Smeulders architecten in november 2011 een uitkijktoren van staal en hout gerealiseerd, gebaseerd op de vorm van de zogeheten elliptische paraboloïde, een bekervormige wiskundige figuur. De hoogte van de toren werd bepaald door de stammen van bomen van het landgoed, die, naast stalen kolommen, werden gebruikt voor deze opvallende landmark. Een luie trap slingert zich omhoog in een relatief open, uitwaaierende constructie.
De Mars Orange Zwolle De Vogelkooi, heet deze toren in de volksmond. Een kunstwerk (2011) van Hanshan Roebers, van bijna 10 meter hoog en opgebouwd uit hout. De verhoudingen van het werk voldoen aan de theorieën van het plastische getal van architect monnik Dom Hans van der Laan. De nieuwe wijk De Mars grenst aan landgoed Zandhove en zo kwam de kunstenaar op het idee om een combinatie te maken van een oranjerie en een folly, beide bouwwerken die in het verleden voorkwamen op grote landgoederen.
Observatorium Maximapark Utrecht Lucas Lenglet ontwierp in 2010 deze toren van slechts 14 meter hoog, gemaakt in cortenstaal. Ringvormige loopvlakken die boven elkaar zijn gestapeld bevinden zich in een stalen net. De toren is meer kunstwerk dan uitkijktoren en bevindt zich aan de rand van een grote speeltuin in Leidsche Rijn.
Het Hoge Hert in De Onlanden Op initiatief van het Cement & Beton Centrum heeft architectenbureau UNStudio deze uitkijktoren ontworpen, als casestudy naar de toepassing van ultrahogesterktebeton (UHSB) in de bouw. UHSB bevat staalvezels, heeft een extreem fijne korrelopbouw en een hoge dichtheid waardoor slankere constructies mogelijk zijn. Het ontwerp is in 2011 aangeboden aan Natuurmonumenten voor een nieuw natuurgebied ten zuidwesten van
45 42-47_Uitkijktorens.indd 45
6 ArchitectuurNL
07-06-12 16:38
1
2 ArchitectuurNL
42-47_Uitkijktorens.indd 46
46 07-06-12 16:38
Groningen, dat recent is ingericht als grootste waterbergingsgebied van Nederland. ‘Vanaf de grond zie je de impact van het gebied niet’, volgens woordvoerder Alje Zandt van Natuurmonumenten. Deze toren krijgt een hoogte van 25 meter. ‘Met een hoogwerker hebben we gekeken welke hoogte geschikt was. Elke 5 meter hoger voegde steeds iets toe aan het beeld, maar dat stopte op een gegeven moment: dat was op 25 meter.’ Zo’n bijzonder vormgegeven toren trekt op eigen kracht meer mensen naar het gebied. Natuurmonumenten heeft ook al bijzondere uitijktorens in ondermeer Fochteloërveen (Drenthe) en in de Kaapse Bossen bij Doorn. Natuurmonumenten hoopt binnen een jaar de financiën voor het project (meer dan 730.000 euro) bij elkaar te hebben.
Bliksemschicht Prinsenbeek Een Z-vormige stalen uitkijktoren, als landmark langs de A16 en de HSL, ontworpen door Martien Kuiper en in 2009 gebouwd in opdracht van de gemeente Breda. De toren staat langs het fietspad tussen Breda en Etten-Leur op een kunstmatige heuvel van 3 meter hoog, waarin het beton verborgen zit dat als contragewicht dient. De toren is zelf 18 meter hoog. Kuiper werkt bij het ingenieursbureau van de gemeente Breda.
Bostoren bij Putten Een verticaal boomkronenpad, noemt architect Bjarne Mastenbroek van SeARCH de toren zelf. De Bostoren (2009) is een opvallend element met fluorescerend groene panelen en een opgetilde bomentuin op 40 meter hoogte. Het platform – met een diameter van 17 meter – heeft een spiegelende rvs-onderkant, waardoor de natuur als het ware wordt verdubbeld. Doordat óp het platform ook nog bomen zijn geplant wordt de aanwezige natuur hier eigenlijk verdrievoudigd, vindt Mastenbroek. De eigenaar van landgoed Schovenhorst experimenteerde in de 19e eeuw op zijn landgoed met nieuwe bomensoorten, SeARCH doet nu hetzelfde op een winderige hoogte van 40 meter. Er is een galerij met nestkasten en halverwege de toren (geen lift) bevindt zich een spectaculaire vrijhangende klimkooi. Experience alom.
1. Maquette voor uitkijktoren Het Hoge Hert in natuurgebied De Onlanden, Ontwerp UNStudio • Beeld UNStudio 2. Bliksemschicht Prinsenbeek, ontwerp Martien Kuiper • Foto Wessel Keizer 3. Bostoren op landgoed Schovenhorst, ontwerp SeARCH • Foto Thea van den Heuvel
47 42-47_Uitkijktorens.indd 47
3 ArchitectuurNL
07-06-12 16:38
