reisverslag van onze orchideeënjager
Ecuador tekst & fotografie hendrik verstraete
voordat u deze pdf afdrukt
Naar aanleiding van het 2e Wetenschappelijk Congres over Orchideeën van de Andes reisde ik in november 2007 naar Ecuador. Voorafgaand het congres trok ik samen met enkele vrienden door het zuiden van het Ecuador op zoek naar nieuwe en zeldzame orchideeën.
Voor deze avontuurlijke tocht deden
vermeerderd en gekweekt zijn wordt
wel meer dan € 100. Na wat speurwerk
we beroep op Jose Portilla, eigenaar
nagegaan of ze in aanmerking komen
op natte, gladde rotswanden; in de
van het bekende orchideeënbedrijf
voor commerciële doeleinden. Vanaf
nabijheid van enkele watervalletjes
Ecuagenera. Zijn neef, Alex Portilla,
dan kunnen kwekers gaan kruisen en
vinden we ons eerste exemplaar. Wel-
werd onze gids.
amateurs deze nieuwe soort gaan ver-
liswaar onbereikbaar en met gesloten
zamelen.
bloemknop. ‘Een grote plant, dat be-
Onze tocht begon in Cuenca. Stad met
looft’ zegt Alex, ‘anders was ze waar-
mooie kerken, pleinen en historische
De mensen van Ecuagenera zijn zeer
schijnlijk weggeroofd’ voegt hij eraan
gevels, een erfenis van de Spaanse ko-
hartelijk en gastvrij. Botanisten en
toe. We rijden wat verder en plots zie
lonialisatie. Op zo’n 80 km van Cuenca
orchideofielen uit heel de wereld zijn
ik enkele rode bloemen tussen hoog
bezochten we de kwekerij van Ecua-
hier geweest. Ze maken dan ook dank-
opstaand gras, vlakbij langs de rij-
genera, in Gualaceo. Het bedrijf heeft
baar gebruik van onze kennis en erva-
baan. Even in achteruit en ja hoor…
een van ‘s werelds grootste orchidee-
ring om op zoek te gaan naar nieuwe
Een Phragmipedium besseae in al zijn
ëncollecties, naar schatting zo’n 7000
orchideeën. Zo gezegd, zo gedaan. Ons
glorie. Bij elke orchideeënliefhebber
soorten. De volledige collectie zien
avontuur kon beginnen.
gaat bij zo’n ontdekking een gevoel
in één dag doe je dan ook in ‘looppas’.
hendrik verstraete als ‘orchideëenjager’ diep in de ecuadoriaanse jungle.
van vreugde door je lijf. Na de nodige
Deze collectie is het resultaat van vele
We reden van Gualaceo naar Mendéz
foto’s met alle mogelijke lenzen en
jaren van intensieve zoektochten in
parallel met de Rio Paute, één van de
vanuit alle mogelijke hoeken rijden we
de Ecuadoriaanse natuur en naburige
vele rivieren van het Andes gebergte.
weer verder. Onderweg proberen we
landen.
Op zo’n 1400 meter hoogte, in groene
nog wat notities te nemen over onze
valleien ondergedompeld in nevels
vondst maar dat valt niet mee op een
Vandaag geven ze prioriteit aan de
gaan we op zoek naar Phragmipedium
afgelegen weg in Ecuador. Geen as-
meest bedreigde gebieden om zeld-
besseae. Deze ‘venusschoen’ werd in
falt, veel putten, meters slijkbedden.
zame orchideeën te behoeden van uit-
1981 ontdekt, en komt enkel voor in
Van tijd tot tijd botst ons hoofd tegen
sterven. Nieuw ontdekte orchideeën
Peru en Ecuador en is gegeerd voor
het plafond van de pick-up en mogen
worden eerst uitvoerig bestudeerd,
haar felrode bloemkleur. De ontdek-
we onze pen ergens gaan zoeken on-
beschreven en gefotografeerd. Ver-
king van deze orchidee veroorzaakte
der de zetel. Daarenboven worden we
volgens worden de nodige vergunnin-
een ware kruisingsgekte bij kwekers
geregeld getrakteerd op wegenwer-
gen aangevraagd om enkele planten
en leidde tot tal van geprezen hy-
ken, wegverzakkingen en afgescheur-
te verzamelen. Eénmaal in de collec-
briden, zoals P. Saint Ouen en P. Eric
de bergwanden. Alex moet maar al te
tie worden pogingen ondernomen om
Young. Tot op vandaag word in liefheb-
vaak een ‘detour’ inlassen. Mijn ameri-
ze te vermeerderen. Dit kan jaren du-
berskringen veel geld geboden voor
kaanse vrienden zeggen me dan laco-
ren. Pas wanneer de planten succesvol
een mooi exemplaar, sommige kosten
niek ‘it all comes with the package’.
aardverschuivingen, als gevolg van de boskap, versperren de weg.
in het net gekapte loof zoeken we naar orchideeën.
De volgende dag reden we van Men-
plek terug in de natuur te plaatsen..
men die er nog staan’. Boeren verdie-
déz naar San Juan Bosco. We zijn nu
In de namiddag rijden we omhoog op
nen hun geld met veeteelt, daarvoor
in de uitlopers van de Andes en in de
de Col des Antennas tot 2500 meter.
hebben ze weiland nodig. Daarvoor
overgang naar het Amazonewoud.
Hier gaan we op zoek naar Cyrtochi-
kappen ze enkele bomen, enkele we-
Halfweg de voormiddag stoppen we
lum, Maxillaria en Pleurothallis, or-
ken later weer een paar andere Zo
voor een boskap aan de rijbaan. De
chideeën die groeien in een koeler en
gaat het stiekem verder tot het bos
houthakkers nemen net een koffiepau-
vochtiger klimaat. We vonden Maxilla-
volledig plat ligt. Zo valt het minder op.
ze. Het vers gekapte loof ligt volledig
ria ochroleuca, Maxillaria equitans en
Tussen de omgevallen bomen vinden
over de baan. We onderzoeken graag
Maxillaria peryi, allen mét bloemen. ‘s
we bloeiende exemplaren van Prosthe-
de neerliggende kruinen want daarin
Avonds aangekomen in San Juan Bosco
chea vespa, Dichaea laxa, Pleurothal-
groeien orchideeën. We vinden heel
bekomen we van alle inspanningen en
lis oblonga en Masdevallia limax. Deze
wat soorten: Prosthechea fragrans, Mi-
praten we nog even na. Het dorpje telt
orchideeën bloeien voor de laatste
croclinium dalstroemii, Oncidium glo-
enkele honderden inwoners en is gele-
maal omdat hun biotoop vernield is.
buliferum,… Op één boom vind ik een
gen middenin het Amazonewoud, ver
prachtexemplaar van Oncidium hasti-
van de beschaving.
labium. Deze orchidee heeft prachtige
Gelukkig vinden we ook positief nieuws bij de orchideeën. Op de weg
stervormige bloemen in lichtgroene
Vanuit San Juan Bosco trekken we over
naar El Pangui rijden we door rietvel-
kleur met paarse strepen. De plant is
enkele smalle bergpaden tot we op-
den met her en der palmbomen. Alex
zo mooi dat we besluiten ze mee te
nieuw een gerooid bos zien. ‘Illegaal,’
verteld ons dat vroeger in de kruin
nemen en even later op een ‘veilige’
zegt Alex ‘dat zie je aan de enkele bo-
van deze bomen een spectaculaire or-
hier ziet men goed dat de boskap stiekem gebeurt en in verschillende stappen.
chidee groeide, Cyrtopodium longi-
P. hirtzii, P. andreetae, P. fischerii en P.
De volgende ochtend stelt Alex voor
bulbosa. De plant heeft lange, afhan-
klotzchianum waren in volle bloei te
om de Cordillera el Condor te ver-
gende pseudobulben, vanaf de basis
bewonderen. Alex liep met ons achter
kennen. Een plateau van zo’n 2000 m
vormt zich een bloemtak met honder-
de kwekerij om en toonde ons een Se-
hoogte in de Amazone dat grenst aan
den goudgele bloemen. Deze orchidee
lenipedium aequinoctiale. Deze zeer
de Andes en gescheiden wordt door de
werd in de laatste 30 jaar maar zelden
zeldzame orchidee behoord tot de
Zamora rivier. Deze plek is nog maar
gezien omdat de palmbomen verdwe-
familie van de ‘venusschoen’. Het on-
weinig doorzocht en de kans dat we
nen. Terwijl Alex ons dit verhaal ver-
derscheidt met andere ‘venusschoe-
hier nieuwe orchideeën vinden is vrij
teld kijkt hij naar de bomen en secon-
nen’ is treffend. De plant (zie volgende
groot. Hiervoor rijden we een afgele-
den later trapt hij hard op de rem. Hij
pagina) oogt als een bamboe van wel 6
gen zandweg op. Met onze 4x4 rijden
neemt een verrekijker en ziet tot zijn
meter hoog met op de top de typische
we moeiteloos door riviertjes en blij-
eigen verbazing een Cyrtopodium lon-
‘venusschoen’. Deze orchidee blijkt
ven de weg volgen tot het einde. Vanaf
gibulbosa in volle bloei. Het terrein is
bijzonder moeilijk te kweken, zelfs in
hier beginnen we te voet aan een stei-
extreem moeilijk begaanbaar en we
Ecuador. Vanuit de kwekerij maken we
le klim door de jungle.
besluiten dan ook op de weg te blij-
een wandeling door een 10 ha groot re-
ven. Telelenzen komen te voorschijn
servaat dat eigendom is van Ecuagene-
Het pad is glad en op sommige plaat-
en kiekjes worden geschoten. Onze
ra. Dit stuk jungle heeft tal van unieke
sen zakken onze stapschoenen 20 cm
vreugdekreten weergalmen door de
planten, maar nog belangrijker biedt
in de modder. De drukkende warmte
hele vallei en er wordt nog lang nage-
het een uniek biotoop waar de men-
en de hoge luchtvochtigheid maken
praat in de auto.
sen van Ecuagenera graag experimen-
van deze tocht een ware beproeving.
teren met nieuwe orchidee soorten.
Onze watervoorraden slinken ziender
Aangekomen in El Pangui rijden we on-
Zo worden planten die groeien op di-
ogen. Maar het meest verontrustende
middelijk naar een tweede kwekerij
verse hoogtes samen uitgeplant en ge-
is dat we amper orchideeën vinden. Op
van Ecuagenera. Hier worden in hoofd-
ëvalueerd of ze kunnen gedijen in hun
sommige plaatsen lijkt het alsof hier
zaak Anthurium en Vanilla geteelt,
nieuwe habitat. Die avond trekken we
iemand voor ons is geweest en de pla-
maar er zijn nog tal van andere orchi-
ons terug in het enige hotelletje van El
ten heeft meegenomen. We troosten
deeën te bewonderen. Ze hebben hier
Pangui. De nacht verliep onrustig door
ons met het bewonderen van tiental-
een schitterende collectie met diverse
hevig onweer. Zo’n onweer hebben wij
len mooie vlinders en andere insecten
soorten Phragmipedium.
in België nog nooit meegemaakt!
die naarstig op zoek zijn naar nectar. Wat later op een ander bergpad, in een andere vegetatie, lijken we meer geluk te hebben. Alex die een ‘radar’ heeft voor het detecteren van zeldzame orchideeën loopt bijna recht op één af. Het kost ons wel wat moeite, want ook hier blijft er van het pad niet veel meer over en lijken onze schoenen meer op modderklompen. De naweeën van het onweer van vorige nacht blijven ons parten spelen.
alex portilla, mijn gids, begint aan de steile klim van de cordillera el condor.
goed schoeisel is een must in de tropische jungle van ecuador.
Alex begint plots te woelen in een
omgeving te verkennen. We vonden
konden we voor het eerst wassen en
struik en gaat graven alsof hij een
Sobralia crossae, Sobralia virginalis
er was zelfs tijd om enkele baantjes te
schat heeft ontdekt. Even later na het
en Cyrtochilum pastasae. Die laatste
trekken in het zwembad. De natuur-
verwijderen van een dikke laag mos
maakt bloemtakken van wel 6 meter
goden deden er nog een schepje bo-
ontdekt hij bloemen.
met daarop tientallen bordeaurode
venop door die nacht de hemelsluizen
bloemen. In Zamora verkenden we de
open te zetten.
‘Een Peristeria’ zegt hij, maar welke?
oevers van de Rio Zamora. Hier von-
We bestuderen de bloemen maar geen
den we verschillende orchideeën: Ery-
Na een natte nacht, het goot zo hard
van ons kan ze duiden. ‘Mogelijks gaat
cina pumila, Epidendrum schomburg-
dat het door het dak middenin mijn
het om een nieuwe soort’ besluit Alex
kiae, Phragmipedium boisserianum en
bed liep, reden we via Catamayo naar
en we leggen ze vast op de gevoelige
een nog onbekende Telipogon sp.. Het
Macara. Het laagland ten zuiden van
plaat. De plaats wordt gemarkeerd en
klimaat is hier beduidend warmer en
Loja wordt almaar desolater en dor.
Alex is vastbesloten om met de men-
orchideeën gedijen in volle zon, doch
We zijn nu dicht bij de grens van Peru.
sen van Ecuagenera hier terug te ko-
is de luchtvochtigheid hoog en voel je
Het is er ook veel warmer met tempe-
men voor verder onderzoek.
af en toe een verkoelende bries.
raturen rond 34°C en het heeft er al
Die avond verbleven we in een recre-
weken niet geregend.
Op dag 5 reden we van El Pangui naar
atie hotel te Zamora. Een ware ver-
Zamora. Onderweg stopten we even
ademing na de primitieve hotelletjes
in een afgelegen bergdorpje om de
van de afgelopen dagen. Onze kleren
alex laat de bloem zien van een selenipedium aeQuinoctiale
alex naast een selenipedium aeQuinoctiale. deze orchidee wordt makkelijk meer dan 4 meter hoog.
nevels na een verse regenbui.
aardverschuivingen, als gevolg van de boskap, versperren de weg.
Je zou verwachten dat hier geen orchi-
Ze zijn opvallend. Hun donker lila bloe-
deeën kunnen groeien, maar toch. Op
men steken af tegenover het bruine
een 20 tal kilometer ten noorden van
landschap en de bijna bladloze bomen
Macara komen we in de habitat van
waarin ze groeien. Eens dichter verga-
Cattleya maxima. ‘Hou je ogen goed
pen we ons aan hun bloemenpracht.
open,’ zegt Alex ‘in november staan
De lip van de bloem is prachtig. Donker
ze in bloei’. Hun grote is variabel. Hoe
paarse nerven steken af tegen de licht
dichter bij zee des te langer zijn de
roze achtergrond, alsof het volbloe-
pseudobulben, hoe hoger in de bergen
den zijn.
hoe korter. Bloemkleuren variëren van licht roze tot donker lila en er bestaan enkele zeldzame kleurvormen zoals wit (Cattleya maxima forma alba) en blauw (Cattleya maxima forma coerulea). Na een tijdje rijden over een stoffige bergpas zien we vanop een afstand de eerste Cattleya maxima in bloei.
coelogYne maxillaria rochussenii brugnia
Jammer genoeg zien we ook hier de
tamayo en Loja. Sommige toppen be-
nebrillen hebben opgezet. Onze jassen
destructieve invloed van de mens. We
reiken 3000 meter en zijn vaak bedekt
en broeken ondergaan de ultieme test.
zijn getuige van een boer die de laat-
met nevels en mist. Van een aangena-
ste bomen wegkapt voor grasland. Het
me 25°C in de vallei kan de tempera-
Na een tijdje horen we Alex: ‘Aha…’. We
landschap ziet er apocalyptisch uit.
tuur terugvallen tot 5°C op de top. Alex
wisten uit voorgaande tochten dat
Cattleya maxima maakt niet veel kans
wil vooral op zoek gaan naar Fernan-
deze kreet veel belovend was. Hij had
om hierin te overleven. We krijgen een
dezia subiflora. Deze miniatuur ochi-
één van de twee bomen teruggevon-
sprankeltje hoop als we horen dat op
dee is tot op heden op nog maar twee
den en nog véél interessanter, bijna
enkele kilometers hier vandaan in een
bomen gevonden, ergens op dit uitge-
alle Fernandezia subiflora waren in
vogelreservaat recent de eerste Cat-
strekte massief. We rijden alweer een
bloei. Het geheel zag er surrealistisch
tleya maxima’s zijn gespot.
afgelegen bergpad op en het uitzicht
uit: de boom was bijna bladloos maar
langs beide kanten van de berg zijn ui-
vol gegroeid met korstmossen in wit,
Het is al donker en het regent als we
terst spectaculair.
bruin en zwarte tinten; enkele tiental-
terugrijden. De wegen liggen vol put-
Aan de zuidkant kijken we op Cata-
len Fernandezia subiflora bloeiden te-
ten en zijn niet verlicht. Gelukkig is
mayo, dat bedekt is in laaghangende
gen deze achtergrond in felrode kleur.
Alex een behendig chauffeur. Het gaat
wolken, enkel de bergtoppen steken
Voor Ecuagenera maakten we de eer-
zigzaggend door de bergen, vele uren
er bovenuit. Aan de noordkant zien
ste foto’s van Fernandezia subiflora in
aan een stuk tot we eindelijk licht zien.
we de stad Loja. We trekken en duwen
bloei en in het wild.
We besluiten te overnachten in Ca-
ons door laag struikgewas met vele
tamayo. Vandaag stelt Alex voor het
dorens. Het is zelfs zo erg dat we ons
bergmassief te verkennen tussen Ca-
volledig hebben ingepakt en onze zon-
illegale boskap in het wild.
fernandezia wat staat op deze subiflora. foto?
‘Let us permit nature to have her way. She understands her business better than we do.’ michel de montaigne, filosoof
We rijden verder en bereiken ‘Los An-
geel gekleurd en diep rood geaderd.
Ze kregen de volle laag. Het water dat
tennas de Loja’, één van de toppen van
De topper van het ‘bosje’ is Odon-
van de bergen kwam stroomde met
het massief. De bergtop is kaal maar
toglossum cristatellum. We vonden 3
grote snelheid de gebouwen binnen.
vol gebouwd met zendapparatuur en
planten. Eén bloeide prachtig en ving
Auto’s die in de straat geparkeerd
antennes. Net onder dit ‘kamp’ willen
het zonlicht op dat scheen van tussen
stonden werden tegen elkaar ge-
we een bosje verkennen op een steile
het bladerendek.
duwd en blokkeerde de rijweg. In het
flank. Een bewaker komt ons vragen
peristeria sp
wat we gaan doen en pas wanneer
Terug bij de wagen bleek de vallei van
verkeer in de stad stond muurvast en
Alex onze intensies uitlegt kunnen we
Loja volledig bewolkt en hoorden we
mensen probeerden te vergeefs het
verder. Op de stijle flank is alles vol-
gedonder. Op onze weg terug begon
water uit hun huizen te houden. La-
groeid met planten. Van een pad is
het dan ook terug zwaar te regenen.
ter hoorden we dat het ziekenhuis
geen sprake. Soms moeten we kruipen,
De zandweg veranderde in modder
van Loja zwaar getroffen was met
dan weer klimmen, bij momenten han-
en nog later in een kolkende modder-
veel schade aan medische apparatuur.
gen we als apen in de bomen. Het gaat
stroom. Hoe meer we afdaalden hoe
Doorweekt van de regen en met de
er zo avontuurlijk aan toe dat we er de
erger het werd en de regen kwam nu
modder in ons schoenen, bij elke stap
slappe lach van krijgen. Lang duurt het
met bakken naar beneden. Op een ge-
voelde ik de modder tussen mijn tenen
lachen echter niet aangezien we mak-
geven moment kwam de pick-up vast
glijden, stapten we de lobby van ons
kelijk kunnen vallen. We vinden heel
te zitten op een grote steen in de weg.
hotel binnen. Na een douche en met
wat bijzondere planten: prachtige mos
We stapten uit om de wagen los te krij-
verse kleren aan leek buiten de hemel
soorten, een varen met roos blad en
gen. Het water en de modder kwam tot
opgeklaard en scheen de zon. De tem-
een Bromelia met afwisselend licht
aan ons knieën terwijl we de wagen
peratuur klom al snel weer naar 25°C
groene en oranje bladeren. Middenin
duwde. Uiteindelijk kwam de pick-up
en het voelde als een zomerse dag. De
een bed Stelis sp. bloeit Cyrtochilum
los en konden we onze rit verder zet-
extremen van het klimaat blijken hier
aureum.
ten. Terwijl we aan het bekomen wa-
heel dicht bij elkaar te liggen en, net
ren van de inspanning naderden we de
zoals de orchideeën in de natuur, heb-
Wat verder vinden we een Telipogon
bewoonde wereld. De eerste gebou-
ben de mensen er zich aan aangepast.
sp.. De plant is zo groot als een hand-
wen die we zagen waren die van de
palm maar staat vol bloemen. Eén
Universiteit van Loja.
bloem is ongeveer 4 cm groot, licht
peristeria sp
centrum was het nog veel erger. Het
lauwstraat 74 9051 sint-denijs-westrem (b) t & f +32 (0)9 221 15 85 e
[email protected] www.orchideeen-petrens.be
