DOSSIER
Architectuur in hoge dosissen
Uit de as herrezen: het verhaal van de Vitra Campus In 1981 legde een brand het bedrijventerrein van de Zwitserse meubelfabrikant Vitra in de as. Het maakte de weg vrij voor de passie van voorzitter Rolf Fehlbaum. Die liet in de jaren erop het ontwerp van de bedrijfsgebouwen over aan niets minder dan toparchitecten. Het heeft geleid tot een site in Weil am Rhein (Duitsland) die de architectuurparels aaneenrijgt. Het nieuwe opslag- en assemblagegebouw van SANAA valt op door haar ronde vorm.
De Zwitserse meubelfabrikant Vitra viert dit jaar de architectuur op haar Campus. Het nieuwste bedrijfsgebouw, een ontwerp van SANAA, is net afgewerkt, Zaha Hadids brandweerkazerne staat er ondertussen 20 jaar én in het museum loopt er een schitterende tentoonstelling over Louis Kahn. Vitra is niet enkel bekend om zijn stoelen en ander meubilair. Enkele daarvan zijn verworden tot echte designerklassiekers. Maar ook de Vitra Campus zelf, in Weil am Rhein, is een staalkaart van oogstrelend ontwerp. Het is een echte showcase. De gebouwen zijn dan ook van de hand van enkele van de grootste namen uit de architectuur. Sinds de brand in 1981 liet Vitra immers stelselmatig gebouwen optrekken door wereldvermaarde architecten. Philip Johnson schreef daarover: “Sinds de bouw van de Weissenhof-wijk in Stuttgart in 1927 werden nergens ter wereld meer gebouwen van de beste architecten van de westelijke hemisfeer opgericht.”
brandweer net na de verwoestende brand. De Iraaks-Britse architecte had na een passage bij OMA, het bureau van Rem Koolhaas, wel al naam gemaakt via wedstrijdontwerpen. Het was echter pas in Weil am Rhein dat ze haar eerste project kon realiseren.
Op het vlak van Pritzkerprijslaureaten kan enkel de Serpentine Gallery de Vitra Campus overtreffen. De tijdelijke paviljoenen in Londen zijn echter slechts een zomer lang te bezichtigen. Wat de verzameling gebouwen in Weil am Rhein eveneens zo indrukwekkend maakt, is dat Rolf Fehlbaum opdrachten gaf aan architecten vóór ze hun internationale doorbraak maakten. In die zin kan Fehlbaum gerust visionair genoemd worden.
In hetzelfde jaar, 1993, realiseerde Tadao Ando zijn eerste gebouw buiten Japan op de Vitra Campus. Het conferentiepaviljoen, met verschillende vergaderzalen, is onmiddellijk herkenbaar als een werk van de Japanse meester. Het is - net als bij Hadid - uit ter plaatse bekist beton opgetrokken. Ando’s gebouw straalt echter rust uit, mede door de modulering van de bekistingsplaten gebaseerd op de tatami’s uit de Japanse architectuur. De geordende opbouw zorgt voor een ingetogen constructie. Het opmerkelijke pad dat naar het paviljoen leidt, versterkt die contemplatieve sfeer nog. Dit pad doet denken aan de meditatiepaden in Japanse kloostertuinen. Eerst laat het pad nog toe elkaar te kruisen, maar in de hoek gaat het over naar een smaller pad. Daardoor moet iedereen achter
Zaha Hadid: over de brandweer die haar kazerne moest verlaten
DIMENSION
Het duidelijkste voorbeeld hiervan is de brandweerkazerne van Zaha Hadid. Hadid ontwierp dit gebouw voor de bedrijfs-
28
Hadids kazerne is een krachtige betonnen sculptuur, een versteende explosie. Het visuele geweld contrasteert sterk met de andere rechthoekige bedrijfsgebouwen. De kazerne heeft echter niet lang dienst gedaan. De scheve wanden in het interieur hadden een dermate desoriënterend effect op de brandweermannen dat het voor hen bijna onmogelijk was om zich vanaf de kleedkamers een weg te banen naar de brandweerwagens. De bedrijfsbrandweer vond een nieuw onderkomen buiten de campus. Hadids gebouw huisvest nu tentoonstellingen.
DOSSIER
Feuerwehrhaus/Fire Station Zaha Hadid 1993
Produktionshalle/Factory Building SANAA 2012
Produktionshalle/Factory Building Nicholas Grimshaw 1986
Produktionshalle/Factory Building Nicholas Grimshaw 1981
Produktionshalle/Factory Building Álvaro Siza 1994
Produktionshalle/Factory Building Frank Gehry 1989
Dome Richard Buckminster Fuller and T.C. Howard 1975/2000
Tankstelle/Petrol Station Jean Prouvé 1953/2003
VitraHaus Herzog & de Meuron 2010
Vitra Design Museum Gallery Frank Gehry 2003
Konferenzpavillon/Conference Pavilion Tadao Ando 1993
Pforte/Gate Frank Gehry 1989
Airstream Kiosk 1968/2011
Vitra Design Museum Frank Gehry 1989 Bushaltestelle/Bus stop Jasper Morrison 2006
Balancing Tools Claes Oldenburg & Coosje van Bruggen 1984
Rolf Fehlbaum gaf opdrachten aan architecten vóór ze hun internationale doorbraak maakten elkaar langs de muur lopen. Alles is erop gericht om een hoge concentratie te bereiken eens binnen in het gebouw. Naast het congresgebouw staat het beeldwerk “Balancing Tools” (1984). Dat schonken de kinderen aan Vitra-oprichter Willi Fehlbaum voor zijn 70ste verjaardag. Het kunstwerk, van de hand van Claes Olenburg & Coosje van Bruggen, beeldt op elkaar geplaatste gereedschappen van de stoffeerder uit. Het was trouwens in de studio van Claes Oldenburg dat Rolf Fehlbaum Frank Gehry ontmoette. Dit architectuuricoon voerde voor Fehlbaum enkele belangrijke opdrachten uit.
De brandweerkazerne (1993) van Zaha Hadid: omwille van de scheve wanden zocht de bedrijfsbrandweer uiteindelijk een ander onderkomen
Frank Gehry: kubussen, hellingen en torens Het conferentiepaviljoen (1993) van de Japanse architect Tadao Ando straalt rust uit
Het Vitra Design Museum (1989) van Frank Gehry: een indrukwekkend
»
samenspel van kubussen, hellingen en torens DIMENSION
Frank Gehry’s interventies op de Campus vinden in 1989 een aanvang met het Vitra Design Museum. Ondanks de bescheiden afmetingen is het museum een indrukwekkend voorbeeld van deconstructivistische architectuur. Een mijlpaal in het oeuvre van Gehry. Samengesteld uit kubussen, hellingen en torens biedt het verspreid over twee verdiepingen ongeveer 700m² tentoonstellingsruimte. Zenitaal daglicht verlicht de collectie stoelen en meubels. Vitra Design Museum houdt zich als een onafhankelijke instelling bezig met onderzoek en popularisering van design en architectuur. In dat kader houdt het nu een tentoonstelling over Louis Kahn (zie verder). De erachter gelegen fabriekshal van Nicholas Grimshaw (uit de jaren ’80) is gelijkaardig in grootte en hoogte. Gehry voegde torens en hellingen toe zodat er een visuele link tot stand kwam met het museum. De hal herbergt naast productieruimtes ook een showroom, het testcenter, de kantine en kantoren. In 2003 bouwde Frank Gehry ook nog de Vitra Design Museum Gallery. In 1994 ten slotte was hij verant-
29
DOSSIER
woordelijk voor de hoofdkantoren van de meubelfabrikant in het net over de Zwitserse grens gelegen Birsfelden. Voorbij de gebouwen van Gehry, richting het Vitrahaus, kadert een brugconstructie van Alvaro Siza de brandweerkazerne op het einde van de straat. De brug-dakconstructie moet de doorgang van de bakstenen productiehal van Siza naar het Grimshaw-gebouw beschermen tegen de weerselementen. Om het zicht op kazerne van Hadid te behouden is ze bij goed weer hoog opgetrokken. Enkel bij regen komt ze naar beneden. Verder zien we ook nog een aantal opvallende reconstructies. De Dome van Richard Buckminster Fuller uit 1975 vond in 2000 op de site een nieuw onderkomen. Het door Jean Prouvé ontworpen tankstation uit 1953 werd in 2003 toegevoegd aan het patrimonium. Het gaat om een van de drie resterende exemplaren die Prouvé samen met zijn broer Henry ontwierp voor het bedrijf Mobiloil Socony-Vacuum. Het werd weggehaald van het “Relais des Sangliers“ in het Franse departement Haute-Loire. Het gebouw refereert aan het meubilair van Prouvé door de hoekvormige aluminium elementen, maar ook aan zijn eigen woning door de met patrijspoorten geperforeerde platen.
Frank Gehry voegde torens en hellingen toe aan de oorspronkelijke fabriekshal uit de jaren ‘80 van Nicholas Grimshaw. Zo ontstond er een visuele link met het museum
Sinds de brand in 1981 liet Vitra stelselmatig gebouwen optrekken door wereldvermaarde architecten Het sluitstuk: de ronde fabriek van SANAA Uiteindelijk belanden we bij het Vitrahaus van Herzog & de Meuron uit 2010. Herzog & de Meuron vertrokken voor de presentatie van het meubilair vanuit het “oerhuis”. Daarvoor plaatsten ze twaalf afzonderlijke “huizen” op vijf niveaus boven elkaar. Deze volumes, met hun archetypische silhouetten, dringen deels in elkaar en steken tot bijna 15 meter uit. Aan de buitenzijde valt de spectaculaire stapeling in de geest van de gebouwen van Gehry en Hadid op. Binnenin zijn de meubelen opgesteld in een huiselijke schaal. De uiteinden van bijna alle balkvormen zijn beglaasd zodat je in deze ruimtes zichten krijgt naar het gebied rondom.
DIMENSION
SANAA kreeg de eer het voorlopige sluitstuk van de site te ontwerpen. Het bureau moest een van de laatste oude fabrieksgebouwen op een hoek van het terrein vervangen. Het nieuwe opslag- en assemblagegebouw moest dubbel zo groot zijn als het bestaande. De architecten kozen een ronde vorm als alternatief voor de rechthoekige fabrieksgebouwen op de site. Haar vorm en positie zetten het gebouw apart van haar buren. Zonder voor- of achterkant kunnen we het vanuit elke richting benaderen. De buitenste schil volgt de logistieke »
30
De brug-dakconstructie van Alvaro Siza komt enkel bij regen naar beneden
De Dome van Richard Buckminster Fuller (1975)
DOSSIER
stromen. De trucks circuleren rondom de rand van het gebouw, leggen aan en rijden weg in verschillende richtingen. De vrije rand maakt binnenin plaats voor een strikte lay-out. Alles, van structuur tot sprinklerinstallatie, is georganiseerd volgens een grid waarbinnen ook de verschillende stapelplaatsen een plaats hebben. De structuur van de hal bestaat uit 9,5m hoge fijne stalen kolommen, de horizontale I-liggers overspannen 17,5 bij 22,8 meter. De betonnen façade bezorgt het gebouw de stabiliteit. Daardoor konden de stalen structuren tot een minimum beperkt worden. Problemen met de huid van de façade zorgden voor een vertraging, maar nu is het een schitterende nieuwe aanwinst voor de Campus. De passie van Rolf Fehlbaum, in 1997 in het alleraardigste rode boekje “Chairman. Rolf Fehlbaum” verbeeld, heeft tot een site geleid die bulkt van de toparchitectuur. Het maakt een bezoek aan Weil am Rhein een belevenis die niet stopt bij het museum, maar je onderdompelt in de recente architectuurgeschiedenis. Het is zeker de moeite om ook de architectuurrondleidingen mee te pikken om enkele gebouwen binnen het bedrijventerrein van naderbij te bezichtigen. Dagelijks zijn er architectuurrondleidingen om 12 en 14u (duur ca. 2u). www.vitra.com Redactie: Ingenieur-architect Arnaud Tandt Het Vitrahaus van Herzog & de Meuron (2010): een spectaculaire stapeling van volumes in de geest van de gebouwen van Gehry en Hadid
DIMENSION
Het door Jean Prouvé ontworpen tankstation (1953)
32
Louis Kahn
Maak het verschil met
SmartZone!
• Ventileren waar de bewoner zich bevindt dankzij het revolutionaire SmartZone-principe • Intelligente vocht- en CO 2-gestuurde afvoer van vervuilde lucht • Automatische inregeling van het systeem, foutloos in gemiddeld 12 minuten
tot
-24 E-punten!
E VO I I
Wenst u meer informatie ? www.renson.be
dimension_HDC_NL_0313_205x132.indd 1
13/03/13 09:48
Louis Kahn, The Power of Architecture De Amerikaanse architect Louis Kahn (1901 - 1974) wordt gezien als één van de grootste bouwmeesters van de 20ste eeuw. Met complexe ruimtecomposities en een meesterlijke lichtchoreografie ontwierp Kahn bouwwerken van archaïsche schoonheid en universele symboolkracht. Belangrijke werken van Kahn zijn onder andere het Salk Institute in La Jolla (Californië, 1959-‘65), het Kimbell Art Museum in het Texaanse Fort Worth (1966-72) en het parlementsgebouw van Bangladesh in Dhaka (1962-‘83). De tentoonstelling „The Power of Architecture“ in het Vitra Design Museum is de eerste grote terugblik gewijd aan het werk van Louis Kahn sinds twee decennia. De tentoonstelling was eerder al te zien in het NAi in Rotterdam.
Het parlementsgebouw van Bangladesh in Dhaka (1962-‘83) DIMENSION
Tot 11/08. Vitra Design Museum, Weil am Rhein (Duitsland).
33
