Architectuur in Amsterdam

5 Architectuur in Amsterdam 2A5 2 R R A JAA J

5 2 R JAA

Tips van ARCAM Architectuurcentrum Amsterdam

5 2 R JAA

Architecture in Amsterdam

2JA5

2JA5

Tips from ARCAM Centre for Architecture AmsterdamAR AR

5 2 R JAA

2JA5 AR

25

25

Gids/ Guide ARCAM is jarig. En wie jarig is, trakteert. Daarom doet het Amsterdamse architectuurcentrum bij zijn 25-jarig jubileum dit boekje cadeau. Voor iedereen die in Amsterdam woont, studeert, werkt of de stad bezoekt, laat het zien hoe de groei en ontwikkeling van Amsterdam vandaag de dag vorm krijgen. In welke gebieden zijn de meest opzienbarende veranderingen zichtbaar? Wat zijn dé architectonische highlights? Welke rol spelen water, vernieuwing, duurzaamheid en hergebruik in de stad? ARCAM wil zijn enthousiasme voor stad en architectuur tot ieders enthousiasme maken. Daarom biedt deze publicatie, naast schetsen van actuele ruimtelijke ontwikkelingen, ook handreikingen aan iedereen die dat wat er wordt aangestipt graag zelf wil gaan beleven. Volg de QR-codes en de links naar meer informatie. Download de architectuur-app UAR voor een Augmented Reality-stadsgids. En natuurlijk is iedereen van harte welkom bij ARCAM, voor architectuurboeken, kaarten, informatie en een goed architectuurgesprek!

‘Ronde tafelgesprek’/Round table discussion, ARCAM Eiland, ANET & ARCAM, 2010

ARCAM voedt en stimuleert het denken over architectuur en stedebouw in de Metropoolregio Amsterdam en wisselt op alle niveaus informatie uit. ARCAM organiseert exposities, lezingen en discussies over actuele thema’s, en bijzondere programma’s tijdens de Museumnacht en de Dag van de Architectuur. ARCAM geeft boeken en architectuurkaarten uit en ontwikkelt educatieve projecten. De website www.arcam.nl geeft toegang tot een schat aan informatie.

It’s ARCAM’s birthday. The Amsterdam Architecture Centre is celebrating its 25th anniversary and is giving away this book for free. For everyone who lives, studies or works in Amsterdam or who visits the city, it shows how the city grows and develops. In which areas are the most spectacular changes apparent? What are the architectural highlights? What role do water, renewal, sustainability and recycling play in the city? ARCAM wants to share its enthusiasm for the city and its architecture. Which is why this publication contains, in addition to sketches of current spatial developments, tips for everyone who wants to go and experience for themselves that which is touched on here. Follow the QR codes and the links to further information. Download the architecture app UAR for an Augmented Reality city guide. And, of course, everyone is warmly invited to visit ARCAM, for architecture books, maps, information and a good architecture discussion!

5 2 R A A J

2JA5 AR

Expositie/Exhibition ‘Amsterdamse architectuur 2009-2010’

ARCAM fuels and stimulates thinking about architecture and urban planning in the Amsterdam metropolitan area and exchanges information on all levels. ARCAM organizes exhibitions, lectures and discussions on topical themes and special programmes during Museum Night and national Architecture Day. ARCAM publishes books and architectural maps and develops educational projects. The website www.arcam.nl gives access to a wealth of information.

5 2 R A A J

2JA5 AR

2JA5 AR 3

Architect Jan Benthem, Museumnacht ‘Verbouwen’, 2003

Starten bij ARCAM Starting at ARCAM ARCAM is gehuisvest in het hart van de stad, in een compact en sculpturaal gebouw uit 2003, ontworpen door René van Zuuk. Het gebouw telt drie niveaus die door vides met elkaar zijn verbonden. Op het niveau van de Prins Hendrikkade bevindt zich een expositieruimte annex informatiepunt. Hier zijn doorlopend presentaties te zien - vaak meerdere tegelijk - over actuele ruimtelijke ontwikkelingen in de Metropoolregio Amsterdam. Deze ruimte is tevens het vertrekpunt bij uitstek voor iedere nadere kennismaking met de architectuur en stedebouw van Amsterdam. Zittend aan de leestafel met uitzicht over het Oosterdok, met architectuurkaarten en -gidsen onder handbereik en bijgestaan door deskundig personeel, kan iedereen hier zijn eigen stadsverkenning voorbereiden. De onderste laag, aan het water, wordt gebruikt voor discussies, vergaderingen en de ontvangst van schoolklassen. Ook is hier het ARCAM PANORAMA te zien. De benedenverdieping wordt regelmatig voor bijeenkomsten verhuurd aan derden. Het bureau heeft zijn werkplekken op de bovenste verdieping.

Uitsnede van het/Part of the ARCAM PANORAMA

ARCAM is located in the heart of the city, in a compact and sculptural building, built in 2003 to a design by René van Zuuk. The building is on three levels, which are interconnected by voids. At the level of Prins Hendrikkade is an exhibition space and information point. On view here are continuous displays – often several running concurrently – about current spatial developments in the Amsterdam metropolitan area. This space is also the starting point par excellence for getting acquainted with Amsterdam’s architecture and urban planning. Here, seated at a reading table with a view over Oosterdok, with architectural maps and guides at hand and assisted by ARCAM’s expert staff, you can prepare your own city tour. The building’s lowest level, on the water, is used for discussions, meetings and for the reception of school groups. The ARCAM PANORAMA is also located here. The lower floor is regularly hired out to third parties for functions. ARCAM’s office is on the top floor.

ARCAM PANORAMA

Achterzijde/Backside ARCAM, foto/photo Luuk Kramer

Het ARCAM PANORAMA is een theatrale en informatieve collage van de architectuurgeschiedenis van Amsterdam en toont aan de hand van foto’s en kaartmateriaal de architectuurgeschiedenis van Amsterdam, vanaf het moment dat een dam in de Amstel werd gelegd (ca 1270) tot de meest recente ontwikkelingen op IJburg en op de Zuidas. Een tijdbalk structureert op chronologische wijze het verhaal en verduidelijkt kruisverbanden tussen periodes, gebouwen, architectuurstijlen en gebeurtenissen. The ARCAM PANORAMA is a theatrical and informative collage of Amsterdam’s architectural history, and shows, by means of photographs and maps, Amsterdam’s architectural history, from the moment when a dam (c. 1270) was built in the Amstel to the most recent developments on IJburg and the Zuidas. A timeline structures the story chronologically and makes clear the cross-connections between periods, buildings, architectural styles and events.

Routebeschrijving/How to get there Volg vanaf Amsterdam-Centraal Station de Prins Hendrikkade in oostelijke richting, tot net voorbij het tracé van de IJtunnel. Het is ongeveer 15 minuten lopen. Vanaf het CS is ARCAM te bereiken met bus 22, 42, 43 (halte Kadijksplein). De steiger naast het ARCAM-gebouw ligt aan de route van de Museumboot (halte 6). From the Amsterdam-Central Station it is a 15 minutes walk to ARCAM. With public transport it is possible to take bus 22, 42, 43 (stop Kadijksplein) from the Central Station. The Museum boat has a stop near ARCAM: stop 6.

5

Voorzijde/Frontside ARCAM, foto/photo Luuk Kramer

Tools De stad Amsterdam kun je op allerlei manieren verkennen. Wandel door de typerende buurten of huur een fiets en voel je een echte ‘local’. Vanaf het water kun je genieten van de prachtige grachtenhuizen, de voor Amsterdam zo specifieke woonboten en de moderne architectuur op het Oostelijk Havengebied. Om ter plekke meer achtergrondinformatie te krijgen, voorziet ARCAM in een scala aan architectuurkaarten, wandelroutes, informatieve brochures, architectuurpockets en thematische boeken. Met de Archishuttle-boekjes kun je op een hele bijzondere manier architectuur ervaren, namelijk vanuit de tram. Reizigers worden op een lichtvoetige en laagdrempelige manier attent gemaakt op architectuur en stedebouw langs de route. Alle ARCAM Publicaties zijn kort beschreven op www.arcam.nl, en zijn hier te bestellen. Onder de knop Adressen is een overzicht te vinden van in architectuur gespecialiseerde boekwinkels en bibliotheken. Het aanbod van ARCAM aan stadsverkennende tools is in 2010 uitgebreid met de architectuur app UAR voor je smartphone. UAR staat voor Urban Augmented Reality en gunt de gebruikers een blik op dat wat er is maar ook op wat er niet is: gebouwen die zijn verdwenen, nooit zijn gebouwd of die nog moeten verrijzen. Een paar honderd Amsterdamse gebouwen zijn opgenomen alsmede een aantal routes. Online biedt ARCAM een Architectuurgids aan, waarin bijna 500 Amsterdamse gebouwen zijn beschreven en geïllustreerd. Je kunt zoeken op een kaart, in een tijdbalk en in de zoekmachine.

ARCAM Publicaties/Publications

There are various ways of exploring Amsterdam. Wander through a typical neighbourhood or rent a bicycle and feel like a true local. View the stunning canalside houses, Amsterdam’s characteristic houseboats and the modern architecture in Oostelijk Havengebied from the water. For further background information, ARCAM has a wide range of architectural maps, walking routes, informative brochures, architecture pocket guides and theme books. Experience architecture in a unique way, while seated in a tram, with the Archishuttle booklets. These easy to read guides point out the architecture and urban design along various tram routes. See for a brief description of all ARCAM publications and to order online, www.arcam.nl. For a list of bookshops and libraries specializing in architecture click on ‘Addresses’. ARCAM has recently expanded its tools for exploring the city with the architecture app UAR for smartphones. UAR stands for Urban Augmented Reality and allows users to see what already exists, but also what does not (yet) exist: buildings that have disappeared, were never built or have yet to be built. Includes hundreds of Amsterdam’s buildings and a number of routes. ARCAM also has an online architecture guide with descriptions and images of some 500 buildings. You can search on a map, in a timeline or in the search engine.

Informatiepunt bij ARCAM/Information point at ARCAM

Architectuur/Architecture app UAR, bron/source In10 Communicatie

7

Amsterdam-Noord

Oostelijk Havengebied Centrum Nieuw-West

ARCAM IJburg

Zuidas

Zuidoost

9

Oostelijke binnenstad/ Eastern inner city Het gebouw van ARCAM staat aan het Oosterdok, een waterrijk deel van de Amsterdamse binnenstad dat in 1834 ontstond door de aanleg van de Oosterdoksdijk rond de oostelijke havens. Het dok is omgeven met markante gebouwen die getuigen van vele eeuwen scheepvaart en industrieverleden. De Oosterdoksdijk kreeg in de laatste decennia van de 19e eeuw, terwijl de Industriële Revolutie in Amsterdam voet aan de grond kreeg, een bestemming als spoordijk en op het Oosterdokseiland werd een rangeerterrein aangelegd. De meeste recente bebouwing in en om het dok is onderdeel van de (her)ontwikkeling van de IJoevers. Hierin staat de herbestemming centraal van stadsruimte die is vrijgekomen doordat de havenfuncties uit het stadscentrum zijn verdwenen. Deze projecten tonen een post-industriële stad die zichzelf opnieuw uitvindt, in een geest van zelfbewuste city-marketing en gebiedsbranding. Ten zuidoosten van het ARCAM- gebouw ligt De Plantage. Deze lommerrijke buurt vindt haar oorsprong in de 17e eeuw. In het begin werd het gebied gekenmerkt door tuinen en uitspanningen van rijke Amsterdammers. Eind 19e eeuw maakte de komst van vele theaters en uitgaansgelegenheden De Plantage tot een populaire uitgaansbuurt. De drukte van het nabijgelegen centrum is in De Plantage vandaag de dag nauwelijks te voelen als je wandelt door het Wertheimpark of door de Henri Polaklaan - eerder uitgeroepen tot Mooiste straat van Amsterdam. De combinatie van brede straten, 19e eeuwse architectuur en vermaak, maakt De Plantage een bijzondere buurt waar graag wordt gewoond en gerecreëerd. ARCAM is located on Oosterdok, a large expanse of water in the centre of the city. Oosterdok came into being in 1834 when Oosterdoksdijk was built around the eastern docks. The striking buildings that surround Oosterdok attest to many centuries of seafaring and the industrial past. In the final decades of the nineteenth century, as the Industrial Revolution began to take off in Amsterdam, Oosterdoksdijk was given a new use as a railway embankment and a shunting yard was built on Oosterdokseiland. The most recent building projects in and around Oosterdok are part of the (re)development of the IJ waterfront, whereby space that has become available due to the relocation of the docks is being given a new use. These projects show a post-industrial city that is reinventing itself, in a spirit of self-assured city marketing and area branding. To the southeast of the ARCAM building is De Plantage, a leafy neighbourhood that has its origins in the seventeenth century. In the beginning, the area was characterized by gardens and cafés for wealthy Amsterdammers. At the end of the nineteenth century, many theatres and places of entertainment were established here and De Plantage became a popular entertainment district. Today, strolling through Wertheimpark or along Henri Polaklaan – once voted the most beautiful street in Amsterdam – you scarcely notice the bustle of the nearby city centre. The combination of wide streets, nineteenth century architecture and entertainment makes De Plantage a unique and popular neighbourhood.

Oosterdok route in UAR

Toekomstbeeld/Future image Oosterdokseiland

Tips • Voor een prachtig uitzicht over de stad, beklim het dak van het NEMO of drink koffie op de bovenste etage van de Openbare Bibliotheek op het Oosterdokseiland./For a stunning view of the city, climb the roof of the NEMO or have a coffee on the top floor of the public library on Oosterdokseiland. • Meer lezen over de IJoevers? De publicaties ‘Langs het IJ’ en ‘Around Amsterdam’s Waterfront’ van Sabine Lebesque geven veel informatie over het gebied en haar markante bebouwing./Want to read more about the IJ waterfront? The publications ‘Langs het IJ’ and ‘Around Amsterdam’s Waterfront’ by Sabine Lebesque contain a whole host of information on the area and its striking buildings. • Bezoek de wereldberoemde dierentuin Artis die al sinds 1838 is gevestigd in De Plantage./Visit the worldfamous zoo Artis. Established in De Plantage in 1838. www.artis.nl • Op de website www.deplantageamsterdam.nl van het samenwerkingsverband tussen culturele instellingen in De Plantage vind je allerlei leuke tips over de buurt./The website www.deplantageamsterdam.nl of the partnership between cultural institutions in De Plantage features numerous tips about this neighbourhood.

Science Center NEMO (1997), Renzo Piano

Hermitage Amsterdam (2009), Hans van Heeswijk architecten, foto/photo Aerophoto Schiphol

Openbare Bibliotheek Amsterdam (2007), Jo Coenen & Co Architekten

11

Hortus Botanicus in De Plantage

Oostelijk Havengebied/ Eastern Docklands Het Oostelijk Havengebied bestaat uit kunstmatige schiereilanden die rond 1900 werden aangelegd voor de bloeiende haven van Amsterdam. De handelswaar werd door grote stoomschepen gelost in de pakhuizen en loodsen op de eilanden. Als gevolg van de verplaatsing van de havens naar het westen van de stad, verloor het gebied in de jaren zeventig zijn functie en raakte het in verval. Inmiddels is op het eilandenrijk een compleet nieuwe woonwijk gerealiseerd. Het zicht op het water speelde een cruciale rol in het ontwerp. In de herinrichting van de openbare ruimte is aansluiting gezocht bij de haven-sfeer: de materialen, waaronder roestige Stelcon-platen, zijn sober en stoer. Her en der in het gebied staan nog gebouwen van de KNSM, pakhuizen en zelfs een oude hijskraan. The eastern dockland area consists of artificial peninsulas which were built around 1900 for the Port of Amsterdam. Merchandise was conveyed in large steamships and with the aid of tall cranes was unloaded into the warehouses and sheds on the islands. As a consequence of the relocation of the port activities to the west of Amsterdam, in the seventies the area lost its function and fell into decline. A completely new residential district has now been realized in the area. The view of the water played a crucial role in the design. In the organization of the public space a link has been sought with former dock character: the paving materials, including the rust-coloured Stelcon-slabs, are austere and sturdy. Here and there are former dock structures such as KNSM buildings, warehouses and hoisting cranes.

ARCAM’s ‘Architectuurkaart Oostelijk Havengebied Amsterdam’/ Architectural map Eastern Docklands Amsterdam

Historische foto van het Oostelijk Havengebied/ Historical photograph of the Eastern Docklands

Tips • Compleet architectuur-overzicht op de ‘Architectuurkaart Oostelijk Havengebied Amsterdam’ van ARCAM./Complete architecture overview on ARCAM’s Architectural Map Eastern Docklands Amsterdam. • Wandel/fietsroute over Java- en KNSM-eiland in de app UAR./Walking/bike route on Java and KNSM-island in the app UAR. • Check www.arcam.nl voor adressen van experts met wie je er op uit kunt gaan: lopend, varend of fietsend./for addresses of experts who can you guide you: walking, biking or by boat. • Bezoek Boekhandel/Visit Bookshop Van Pampus, KNSM-laan 303, in Loods 6. • Op de site www.oostelijkhavengebied.nl is veel informatie te vinden over het gebied./ www.oostelijkhavengebied.nl gives acces to a lot of information about the Eastern Docklands. • Het Lloyd Hotel is het eerste ‘een tot vijf sterren’ hotel ter wereld. Het gebouw is in de jaren ‘20 in gebruik genomen als migranten hotel en is, na een bewogen geschiedenis, nu getransformeerd in een hotel met Culturele Ambassade waar meer dan 50 Nederlandse ontwerpers en kunstenaars aan meegewerkt hebben./Lloyd Hotel is the first ‘one to five star’ hotel of the world and is situated in a 1920s building. It is transformed to a hotel and cultural embassy and is a showcase of Dutch design. www.lloydhotel.com • Het Informatiepunt Havens-Oost (AHOI) is gevestigd in de Passagiershal van de voormalige scheepvaartmaatschappij KNSM. De in originele staat gehandhaafd ruimte wordt onder meer gebruikt voor exposities. Op de bovenverdieping Grand Café Restaurant De Kompaszaal./The Information Eastern Docklands (Ahoy) is located in the passenger shipping company of the former KNSM. The original state space is used, maintained for exhibitions. Upstairs Grand Café Restaurant De Kompaszaal. www.loods6ahoi.nl

Wooncomplex/Housingcomplex Piraeus (1994), Hans Kollhoff & Christian Rapp

Vrije kavels/Private plots Scheepstimmermanstraat (1999), diverse architecten/several architects

Foto/Photo Hans Brons, RoVorm

Jan Schaeferbrug (2001), VenhoevenCS

13

Ijburg In het IJmeer, aan de oostkant van Amsterdam, ligt de gloednieuwe wijk IJburg, op een reeks speciaal hiervoor aangelegde eilanden. De bouw van deze grote stadsuitbreiding was omstreden en kon pas doorgang vinden na een referendum onder de Amsterdamse bevolking. Toen daarbij de tegenstand niet doorslaggevend bleek, kon in 1997 het opspuiten van land beginnen. De eerste fase omvat het Steigereiland, het Haveneiland en de Rieteilanden en is nagenoeg afgerond. De planvorming voor de tweede fase (Middeneiland, Centrumeiland, Strandeiland en Buiteneiland) is in volle gang. Het stedebouwkundig plan van het Haveneiland oogt als een raster van rechthoekige bouwblokken, rechtlijnige straten, groenstroken en waterwegen. Aan elk bouwblok werkten diverse architectenbureaus om de variatie in vorm en programma binnen het blok te maximaliseren. Op het Kleine Rieteiland, het Rieteiland Oost en het Steigereiland worden zogenaamde ‘vrije kavels’ bebouwd door particuliere opdrachtgevers die werken met een architect naar keuze, zonder dat er sprake is van Welstandstoezicht. Dit leidt tot een grote variatie in de architectuur. De openbare ruimte moet hier zorgen voor de nodige samenhang. Op het Steigereiland is bovendien geëxperimenteerd met collectief opdrachtgeverschap en drijvende woonvormen. De vele bruggen en sluizen op IJburg zijn ingedeeld in ‘families’. Elke familie heeft een eigen vormentaal, die past bij de functie en de omgeving.

Architectuurkaart IJburg/Architectural map IJburg

The new district of IJburg is situated on a series of specially constructed islands in IJmeer, on the eastern side of Amsterdam. The construction of this large urban expansion area was controversial and was only given the go-ahead following a referendum among Amsterdam’s citizens. When opposition to the plan proved insufficient, in 1997 work began on constructing the new land by depositing dredged sand. The first phase comprised Steigereiland, Haveneiland and the Rieteilanden and is more or less complete. Planning for the second phase (Middeneiland, Centrumeiland, Strandeiland and Buiteneiland) is now well underway. The master plan for Haveneiland has the appearance of a grid of rectangular blocks, rectilinear streets, strips of green space and waterways. Several architectural firms worked on each block in order to maximize variety in the form and programme within the block. On Kleine Rieteiland, Rieteiland Oost and Steigereiland, ‘private plots’ are being built on by private individuals who are working together with an architect of their choice and without aesthetic control by the amenities authority. This is resulting in a great variety in the architecture. The public space is to create the necessary unity. On Steigereiland, moreover, there have been experiments with collective commissioning and floating dwelling types. The many bridges and locks on IJburg are divided into families. Each family has its own formal idiom, which suits the function and the context.

Steigereiland, luchtfoto/aerial photograph Paul Deelman, 2011

Haveneiland, luchtfoto/aerial photograph Mirande Phernambucq / Hollandse Hoogte

Tips • ‘Architectuurkaart IJburg’/’Architectural map IJburg’. Uitgave/Published by: ARCAM, 2009. • De Brugkrant wordt verspreid op en rond IJburg en bevat veel lokaal nieuws./The newspaper ‘De Brugkrant’ is distributed in and around IJburg and contains local news. www.debrugkrant.nl • Café en theater Vrijburcht is gevestigd in een complex gebouwd in opdracht van een collectief./ Café and theatre Vrijburcht is housed in a complex that was built for a cooperative. Café Vrijburcht, J.O. Vaillantlaan 159, T 0031 (0)20 4165005, www.vrijburcht.com • www.ijburg.nl, met algemene informatie over het plan en het leven op IJburg./www.ijburg.nl, with general information about the plan and life in IJburg. • Informatie over het woningaanbod op IJburg is te vinden bij/Information about the housing stock in IJburg can be found at Expo IJburg, Krijn Taconiskade 408, T 0031 (0)6 12265817, www.woningaanbodijburg.nl

S-House, vrije kavel/private plot (2006), VMX Architects

Wooncomplex/Housingcomplex Blok 14 (2008), DKV architecten, foto/photo Nels van Malsen

Nesciobrug/bridge (2006), Wilkinson Eyre Architects, foto/ photo Nels van Malsen

15

Amsterdam-Noord Al vanaf het ontstaan van Amsterdam heeft het gebied ten noorden van het IJ een geheel eigen ontwikkeling gekend. Wat begon als de smalle landtong ‘De Volewijck’ is in de loop der tijd door aanplempingen en annexaties uitgegroeid tot het grootste en architectonisch gezien misschien wel meest diverse stadsdeel van Amsterdam. De bebouwing van Amsterdam-Noord is als een rijkgeschakeerde lappendeken. De ringweg A10 vormt de scheidingslijn tussen het stedelijke en het landelijk Noord met karakteristieke Waterlandse vergezichten. Binnen de ring grenzen schilderachtige, deels zeventiende-eeuwse dijkwoningen aan de oude Waterlandse Zeedijk aan tuindorpen uit het begin van de twintigste eeuw, die weer worden afgewisseld met middelhoogbouw uit de jaren zeventig en tachtig. De laatste decennia wordt gewerkt aan een betere verbinding van Amsterdam-Noord met de rest van de stad, waarin de Noord/Zuidlijn vanzelfsprekend een hoofdrol zal spelen. Maar op een minder letterlijke manier wordt die verbinding ook tot stand gebracht door markante nieuwe architectuur, zoals het EYE Filminstituut Nederland of het spectaculaire Kraanspoor, dat bovendien getuigt van herwaardering van industrieel erfgoed. Toch nemen ook zulke actuele hoogstandjes niet weg dat de kracht van de architectuur in Amsterdam-Noord juist zit in de diversiteit.

Architectuurwaaier/Architecture in Amsterdam-Noord

Ever since Amsterdam came into being, the area to the north of the IJ has undergone a development all of its own. What began as a narrow finger of land ‘De Volewijck’ has over time, as a result of landfill and annexations, developed into the city’s largest and architecturally perhaps most diverse district. The building development in Amsterdam-Noord is like a variegated patchwork quilt. The A10 orbital motorway forms the dividing line between urban and rural Noord, with characteristic Waterland views. The picturesque dike houses on the old Waterlandse Zeedijk, some of which date from the seventeenth century, border on early twentieth-century garden villages, in between which are medium-rise buildings of the seventies and eighties. The aim in recent decades has been to improve connections between Amsterdam-Noord and the rest of the city. The new North/South metro line will of course play a key role in this. Stunning new architecture such as the EYE Film Institute Netherlands and the spectacular Kraanspoor, which, moreover, attests to a renewed interest in the city’s industrial heritage, also forms a connection, albeit a less literal one. The strength of Amsterdam-Noord’s architecture lies not so much in tours de force such as these, however, as in its diversity. Buiksloterdijk, foto/photo Marcel van der Burg/Primabeeld

Tips • ARCAM Publicaties/Publications: ‘Architectuurkaart/Architectural Map Amsterdam-Noord’, ‘Architectuurwaaier Amsterdam-Noord’ (2010, 2011) • Wandelroute ‘Noord’ in architectuur app UAR/Walking route ‘Noord’ in the architectural app UAR • Informatieve site en bijzondere plekken/Sites and places where you can find a lot of information: www.ilovenoord.nl, www.museumamsterdamnoord.nl, amsterdam-noord.geschiedenisbank-nh.nl, www.noord.amsterdam.nl • Meer informatie over de herontwikkeling van de IJoevers is te vinden op:/More information about the redevelopment of the IJoevers on: www.ijoevers.nl • De Tolhuistuin, die lange tijd niet openbaar toegankelijk is geweest, wordt getransformeerd tot een nieuw cultuurpodium voor onder meer muziek, kunst, film, dans en debat. Het wordt een ontmoetingsplek, een productiehuis, een zomerfestival en een tegendraadse verzameling van culturele instellingen tegelijk, gevestigd op het Overhoeksterrein in Amsterdam Noord, pal tegenover het Centraal Station./The Tolhuistuin is an old secret garden which will become Amsterdam’s new cultural playfield for music, (performance) art, cuisine, academia, film, dance, debate & people. It’s a venue, a production house, a summer festival and an unconventional collection of cultural organizations all based in Amsterdam Noord at the Overhoeks site opposite Central Station. www.tolhuistuin.nl

EYE Film Instituut Nederland (2011), Delugan Meissl Associated Architects

Tuindorp Oostzaan (1919 e.v./ and further), B.T. Boeyinga, foto/photo Edwin van Eis

Plan van Gool (1968), F.J. van Gool, foto/photo Karina van Tol

17

NDSM-werf, bron/source Noordwaarts

Zuidas, een toplocatie/ Zuidas, a prime location De Zuidas is een zakencentrum aan de zuidkant van Amsterdam, dat een brug vormt tussen Amsterdam Zuid en Buitenveldert. Het kerngebied, rondom station Zuid, is bebouwd met een bonte verzameling hoogbouw, ontworpen door Nederlandse en buitenlandse architecten van naam. Vanaf 1990 groeide het gebied in eerste instantie sluipenderwijs, zonder gemeentelijke regie. Onder meer de nabijheid van Schiphol en de goede spoor- en wegverbindingen trokken kantoren aan waarvoor in de binnenstad geen plaats meer was. Nadat duidelijk was geworden dat de groei van de Zuidas onstuitbaar was, nam de gemeente het voortouw bij de verdere ontwikkeling. Met het Masterplan Zuidas (Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam, 1998) wordt aangestuurd op het realiseren van een toplocatie voor kantoren, het afzwakken van de barrièrewerking van de A10 en het creëren van een verbindingszone tussen de aangrenzende stadsdelen ten zuiden en ten noorden. Het gebied dat sindsdien vorm heeft gekregen, biedt behalve aan een groot aantal multinationals ook ruimte aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en een daaraan verbonden universitair ziekenhuis. Daarnaast wordt er op de Zuidas in toenemende mate gewoond. Het ondergronds brengen van een deel van de A10 en de spoor- en metrolijnen is in voorbereiding, volgend op de toezegging van Rijkssteun in 2010. Als deze opzet slaagt, kan de wereld van de Zuidas in een later stadium nog verder groeien, bovenop de verborgen infrastructuur. Zuidas is a business district on the south side of Amsterdam and forms a bridge between Amsterdam Zuid and Buitenveldert. Its centre, around Zuid Station, is characterized by a motley assemblage of high-rise buildings, designed by distinguished Dutch and foreign architects. In the beginning, in the early nineties, the area developed without municipal control. The proximity of Schiphol and good rail and road links acted as a magnet for office construction, all the more so because of a lack of space in the city centre. After it had become clear that the growth of the Zuidas area was unstoppable, the city council took the lead in its further development. The Masterplan Zuidas (DRO, the city’s planning department, 1998) is aimed at developing a prime office location, reducing the barrier effect of the A10 motorway and creating a connecting zone between the neighbouring city districts to the south and north. The area that has since taken shape is the location of a large number of multinationals, as well as Amsterdam’s Vrije Universiteit and its teaching hospital. In addition, the Zuidas is becoming increasingly popular as a place to live. Following central government’s pledge of financial assistance in 2010, preparations are now underway to relocate a section of the A10 and rail and metro lines underground. If this scheme is a success, the world of the Zuidas can expand still further at a later stage, on top of the hidden infrastructure.

ARCAM Publicatie/Publication ‘Godin van de Zuidas’, 1999

Zuidas in 2009, bron/source Projectbureau Zuidas

Tips • ‘Ring A10’. Uitgave/Published by: ARCAM/Architectura & Natura, 2010 • Het Informatiecentrum Zuidas is gevestigd in het WTC./The information centre is located in the WTC. www.zuidas.nl • Virtueel Museum Zuidas ontwikkelt beleid, initieert en stimuleert projecten op het gebied van kunst en cultuur op de Zuidas./The virtual Zuidas Museum develops policy and initiates and stimulates projects in the field of art and culture in the Zuidas area. www.virtueel-museum.nl • Amsterdam Bright City wil het brandpunt zijn van alles wat zich op de Zuidas afspeelt, een plek waar mensen, business, kennis en ervaring./Amsterdam Bright City aims to be the focus of everything that goes on in the Zuidas. A place where people, business, knowledge and experience come together. www. amsterdambrightcity.nl • Soundtrackcity heeft een geluidswandeling voor de Zuidas gemaakt./Soundtrackcity made a soundwalk through the Zuidas area. www.soundtrackcity.nl

RAI Elicium (2009), Benthem Crouwel Architekten

Mahler 4 (2005), Toyo Ito, Rafael Viñoly, Erick van Egeraat

ING House (2002), Meyer & Van Schooten

19

Super handige tips/ Handy tips 1. Stadsarchief van Amsterdam is gevestigd in een oud bankgebouw van architect K.P.C. de Bazel. Naast miljoenen archiefstukken beschikt het instituut over expositieruimten, een goede stadsboekwinkel en een uitgebreide online beeldbank./Amsterdam’s city archives is housed in a former bank building by the architect K.P.C. de Bazel. In addition to millions of records, there are exhibition spaces and a good city bookshop. Also has an extensive online image bank.

Pakhuis De Zwijger, Piet Heinkade 179, T 0031 (0)20 788 44 44, www.dezwijger.nl. Trouw/De Verdieping, Wibautstraat 127, T 0031 (0)20 463 77 88, www.trouwamsterdam.nl 7. Archined is de architectuursite van Nederland met veel nieuws, aankondigingen van activiteiten, een index met sites en adressen én een vacaturebank./Archined is the architecture site of the Netherlands with lots of news, announcements and activities, an index with sites and addresses and a job bank.

Vijzelstraat 32, T 0031 (0)20 251 15 11, www.stadsarchief.amsterdam.nl, www.beeldbank.amsterdam.nl 2. Museum ’t Schip is dé plek om te bezoeken voor iedereen die geïnteresseerd is in de Amsterdamse School-stijl. Vanuit het wereldberoemde gebouw Het Schip van architect M. De Klerk worden tal van rondleidingen en (boot)excursies georganiseerd./Museum ‘t Schip is a must visit for everyone who is interested in the Amsterdam School style. There are numerous guided tours and (boat) excursions from the world-famous building Het Schip by the architect M. de Klerk.

www.archined.nl 8. De Bond van Nederlandse Architecten (BNA) is de beroepsvereniging voor architecten werkzaam in Nederland. Op de site vind je adressen van 3000 architecten, nieuws en achtergrondartikelen./The Association of Dutch Architects (BNA) is the professional organization for architects working in the Netherlands. Their website contains the addresses of 3000 architects, news and background articles.

Spaarndammerplantsoen 140, T 0031 (0)20 418 28 85, www.hetschip.nl

Jollemanhof 14, T 0031 (0)20 555 36 66, www.bna.nl

3. Ga eens op stap met een professional! In Amsterdam zijn tal van excursieorganisaties en gidsen actief die je ontzettend veel kunnen vertellen over de Amsterdamse architectuur en je kunnen wijzen op verborgen bijzonderheden./ Take a tour with a professional! In Amsterdam there are numerous excursion organizations and guides who are a mine of information on the city’s architecture and can point out hidden details.

9. Een studie architectuurgeschiedenis is zowel bij de VU en de UVA te volgen. De Academie van Bouwkunst verzorgt postdoctorale opleidingen./ Amsterdam’s two universities, the VU and the UvA, both offer courses in architectural history. The Academy of Architecture runs post-graduate courses. www.vu.nl, www.uva.nl, www.academievanbouwkunst.nl

www.arcam.nl/adressen/excursieorganisaties_nl

10. ARCAM is een van de 42 lokale architectuurcentra die Nederland rijk is. In de Metropoolregio Amsterdam zijn naast ARCAM ook CASLA (Almere), ABC (Haarlem), Podium voor Architectuur (Haarlemmermeer), Babel (Zaanstreek) en Museum Hilversum actief./ARCAM is one of 42 local architecture centres in the Netherlands. Other centres in the Amsterdam metropolitan area are CASLA (Almere), ABC (Haarlem), Podium voor Architectuur (Haarlemmermeer), Babel (Zaanstreek) and Museum Hilversum.

4. Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) is archief, museum, bibliotheek, cultureel podium en discussieplatform ineen./The Netherlands Architecture Institute (NAi) is an archive, museum, library, cultural and discussion platform. Museumpark 25, T 0031 (0)10 440 13 58, www.nai.nl 5. Architectura & Natura, een tot over de grenzen bekende boekwinkel gespecialiseerd in architectuur, landschapsarchitectuur en natuurlijke historie./ Architectura & Natura is a bookshop specialized in architecture, landscape architecture and natural history. Well known in the Netherlands and beyond.

www.casla.nl, www.architectuurhaarlem.nl, www.podiumarchitectuur.nl, www.stichting-babel.nl, www.museumhilversum.nl. Adressen van alle Nederlandse architectuurcentra en van een aantal buitenlandse instituten zijn te vinden op de site van de organisatie Architectuur Lokaal./The addresses of all Dutch architecture centres and a number of foreign institutes can be found on the website of the organization Architectuur Lokaal.

Leliegracht 22, T 0031 (0)20 623 61 86, www.architectura.nl 6. Pakhuis De Zwijger en Trouw/De Verdieping programmeren vaak actuele stedelijke thema’s. Ook te volgen via Twitter en Facebook./Pakhuis De Zwijger and Trouw/De Verdieping frequently programme topical urban themes. Follow them on Twitter and Facebook.

Stadsarchief Amsterdam De Bazel (1926, 2007) K.P.C. de Bazel, ren. Claus en Kaan Architecten

www.arch-lokaal.nl/informatie

Museum ‘t Schip (1920), Michel de Klerk

Architectura & Natura (1899), H.H. Baanders

21

Amsterdam & Duurzaamheid/ Sustainability Het klimaat verandert: regenbuien worden heviger, maar periodes van droogte en hitte ook. Bovendien worden fossiele brandstoffen steeds schaarser. Wereldwijd zullen steden moeten reageren op deze veranderingen, zo ook de Metropoolregio Amsterdam. De gemeente Amsterdam heeft zich ambitieuze doelen gesteld. Het streven is dat vanaf 2015 alle Amsterdamse nieuwbouw klimaatneutraal is en dat in 2025 de totale CO2-uitstoot in de stad met veertig procent verminderd is ten opzichte van 1990. Er wordt op verschillende gebieden aan de duurzaamheid gewerkt. Op het niveau van het stedelijk weefsel worden de mogelijkheden voor uitbreiding van het stadswarmtenet onderzocht, wordt gewerkt aan het opwekken van duurzame energie (onder meer met windmolens) en wordt gezocht naar manieren om de waterbergende capaciteit te vergroten. Bij renovaties wordt extra aandacht besteed aan energiebesparing en zijn ook al veel innovatieve en originele voorbeelden aan te wijzen van klimaatvriendelijke nieuwbouw. Van strobouw op IJburg tot energieneutrale kantoorgebouwen en gebouwen met groene daken en gevels: het is allemaal in Amsterdam te vinden. Niet alleen architecten en stedebouwkundigen zijn met duurzaamheid bezig: steeds meer Amsterdammers maken de stad groener en duurzamer. Hiervan getuigen bijvoorbeeld de ook in Amsterdam florerende ‘guerilla gardening’-beweging, het project ‘Farming the City’ en een hausse aan discussies, symposia en congressen over groene en duurzame stedelijkheid.

Moestuin/Kitchen garden (Lizzy Ansinghstraat), ‘Farming the City’, 2011

The climate is changing: rainfall is becoming heavier, while periods of drought and heat are becoming more intense. Moreover, fossil fuels are increasingly scarce. Cities worldwide, including the Amsterdam metropolitan area, must respond to these changes. Amsterdam city council has set itself a number of ambitious goals. The aim is that from 2015 onwards, all new build in Amsterdam will be climate neutral and that by 2025 total CO2 emissions in the city will be forty per cent less than they were in 1990. Sustainability is the aim in a number of fields. At the level of the urban fabric, possibilities for expanding the district heating network are being explored, sustainable energy sources (for example, wind turbines) are being exploited and ways of increasing water storage capacity are being examined. At the level of buildings, attention is being given to energy-saving measures when renovating existing buildings and there are many examples of innovative and original climate-friendly newbuild projects. From straw buildings on IJburg to energy-neutral office buildings and buildings with green roofs and elevations: all of this can be found in Amsterdam. Not only architects and urban planners are concerned with sustainability: more and more Amsterdammers are making the city greener and more sustainable. Examples include the flourishing ‘guerrilla gardening’ movement, the project ‘Farming the City’, and the boom in discussions, symposia and conferences on green and sustainable urbanity.

Tips

ARCAM Expositie ‘Stad voor Straks - een klimaatvriendelijke metropool’/A City for the Future - a climate-friendly metropolis, 2009

ARCAM Energie label, foto/photo Hans Brons, 2009

• farmingthecity.net is een project van/is a project by platform Cities the Magazine. citiesthemagazine.com • guerrillagardening.org • Informatieve websites over duurzaamheid/Informative websites about sustainability www.nieuwamsterdamsklimaat.nl, www.senternovem.nl/energieneutraalbouwen/index.asp • Milieucentrum Amsterdam is een onafhankelijke non-profitorganisatie die zich inzet voor een duurzaam en leefbaar Amsterdam./The Amsterdam Environmental Centre is an independent non-profit organization dedicated to the creation of a sustainable and liveable Amsterdam www.milieucentrumamsterdam.nl • Blog over groene en slimme ideeën van Nederlandse ontwerpers./Blog where you can find the greenest and deverest ideas of Dutch designers. • Op de site van www.newnrg.nl vind je allerlei informatie over initiatieven voor (schone) energiebesparende ideeën./The site www.newnrg.nl contains a whole host of information about initiatives for (clean) energy-saving ideas.

Sportplaza Mercator (2006), VenhoevenCS

Restaurant Noorderlicht (2006), Steven Gerritsen architect

M3 Hout woonhuis/private house (2007),FARO Architecten

23

Amsterdam & Stedelijke vernieuwing/ Urban renewal

Nieuw Nieuw-west

Twee Amsterdamse voorbeelden van stedelijke vernieuwing zijn Nieuw West en de Bijlmer. Om aan de grote vraag naar woonruimte te kunnen voldoen werden na de Tweede Wereldoorlog in hoog tempo de Westelijke Tuinsteden gebouwd. Dit gebeurde op basis van het al bestaande Algemeen Uitbreidingsplan (C. van Eesteren, 1935). Er ontstond een reeks ruim opgezette modernistische woonwijken, met overwegend laagbouwflats die als stroken en haken vrij in het groen staan, eigen voorzieningen en goede verkeersverbindingen met de oude stad. In de jaren negentig, een paar decennia na de voltooiing van de wijken, moest worden vastgesteld dat de woningkwaliteit in vele gevallen niet meer voldeed. Bovendien dreigde in sommige delen sociaal en economisch verval. In reactie hierop kwamen gemeente en woningcorporaties gezamenlijk met een herstructureringsplan voor Nieuw West. De Bijlmer werd in de jaren zeventig aangelegd als een grootschalige hoogbouwwijk met woonflats die volgens een honingraatpatroon in overvloedig openbaar groen waren geplaatst. Het stedebouwkundig ontwerp (S. Nassuth & J.M. Mulder, 1965) was gebaseerd op het idee van de ‘Functionele Stad’. Ook in de Bijlmer werd een strikte scheiding tussen wonen, werken, verkeer en recreatie doorgevoerd. Al snel bleek het voor die tijd vooruitstrevende ontwerp, sociaal een mislukking. Bewoners met hoge inkomens bleven weg en criminaliteit en andere sociale problemen waren aan de orde van de dag. Begin jaren negentig is een grootschalige vernieuwingsoperatie gestart, waarbij de meeste flats zijn gesloopt en plaats hebben gemaakt voor laagbouw of andersoortige appartementencomplexen. Overgebleven flats worden grondig gerenoveerd. Two Amsterdam examples of Urban renewal are Nieuw West and the Bijlmer. The Westelijke Tuinsteden were swiftly built after the Second World War in order to meet the huge housing demand. This took place on the basis of the already existing General Expansion Plan (C. van Eesteren, 1935). A series of spaciously laid out modernist residential districts were built, with mostly low-rise blocks of flats arranged in rows and L shapes in green space. The districts were provided with their own facilities and good traffic connections with the old city. In the nineties, many decades after the completion of these districts, it became apparent that the housing quality was no longer adequate. Moreover, there was a threat of social and economic decline in some areas. In response to this, the city council and housing associations together drew up a restructuring plan for Nieuw West. The Bijlmer was built in the seventies as a large-scale high-rise district with blocks of flats situated in abundant green space in a honeycomb pattern. The master plan (S. Nassuth & J.M. Mulder, 1965) was based on the concept of the ‘Functional City’. In the Bijlmer, too, there was a strict separation of living, working, traffic and recreation. This plan, which was progressive for its time, soon proved to be a social failure. The area failed to attract high-income residents and crime and other social problems were rife. In the early nineties, a large-scale renewal operation was launched. Most of the flats were demolished and have now been replaced by low-rise or other types of apartment complexes. The remaining flats are being radically renovated.

Expositie 06.02.10 – 13.03.10 Debat + Opening 05.02.10

Confuciusplein. Debat en expositie/ Discussion and exhibition ‘Nieuw Nieuw West’. Luuk Kramer & ARCAM, 2010

Bezoeker tijdens de Dag van de Architectuur ‘Zuidoost, ontdek de Bijlmer in één dag’

Tips • ‘IMPACT. Amsterdamse stedebouw na 1986’/’Urban planning in Amsterdam after 1986’. Uitgave/ Published by: ARCAM/Architectura & Natura, 2005. • ‘Architectuurkaart/Architectural map Amsterdam Zuidoost’. Uitgave/Published by: ARCAM, 2008. • Van Eesterenmuseum, Burgemeester De Vlugtlaan 125, T 0031 (0)20 4471857, www.vaneesterenmuseum.nl. • Wijkgerichte educatieve projecten, onder meer in Nieuw West./Neighbourhood-targeted educational projects, including in Nieuw West. www.bekijkjewijk.nl. • Stadsdeelkantoor Zuidoost, Anton de Komplein 150, www.zuidoost.amsterdam.nl.

Oklahoma, Nieuw West (1997), MVRDV, foto/photo Jan Derwig

IMPACT

Staalmanpleinbuurt, Nieuw West (2011), Onix architecten, foto/photo Peter Kan

Flat Grubbehoeve, Zuidoost (2007), CASA Architecten

25

Architectuurkaart Amsterdam Zuidoost

Amsterdam & Hergebruik/ Reuse Terwijl fabriekshallen, kerken en schoolgebouwen in het verleden na verlies van hun functie maar al te vaak werden gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw, zien gemeenten en ontwikkelaars, maar ook architecten en gebruikers steeds vaker kansen voor hergebruik. Onze omgang met de gebouwde omgeving is - mede gestimuleerd door de recente gevolgen van de economische crisis – aanzienlijk veranderd. Thema’s als duurzaamheid, recycling en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn nieuwe speerpunten geworden en vormen voor ontwikkelende en ontwerpende disciplines een nieuwe, inspirerende uitdaging. In Amsterdam zijn de afgelopen jaren talloze gebouwen herbestemd tot creatieve broedplaatsen, woningen en kantoor- of winkelruimten. Ook de komende jaren openen een aantal bijzondere herontwikkelingsprojecten de deuren voor nieuwe gebruikers. De bouwwerken die een nieuw leven kregen zijn doorgaans architectonisch waardevol en op een bijzondere locatie in de stad gelegen, waarbij de herontwikkeling gepaard ging met de nodige bouwkundige ingrepen. Whereas in the past, redundant factories, churches and school buildings were often demolished in order to make way for new build, increasingly today local councils and developers, but also architects and users, are recognizing opportunities for reuse. The way we approach the built environment has – partly due to the recent consequences of the economic crisis – changed considerably. Themes such as sustainability, recycling and socially accountable entrepreneurship have become new spearheads and form a new, inspiring challenge for developing ad designing disciplines. In Amsterdam in recent years, countless buildings have been converted to a new use as creative breeding grounds, housing and office or retail space. In the coming years, too, a number of unique redevelopment projects will open their doors to new users. Most of the buildings that have been given a new lease of life are architecturally valuable and are uniquely located in the city. Their redevelopment involved the necessary structural interventions.

Programmaboekjes Dag van de Architectuur 2010 ‘Van hot naar hergebruik’/Program of the National Architecture Day 2010 on the ‘reuse’ theme

Tips

Debat ‘Leve Hergebruik’ in Trouw/ De Verdieping 22.06.2010

• Het Platform leegstand en hergebruik beheert een website met een leegstandkaart en een hergebruikregister. Op www.nieuwlevenvooroudegebouwen.nl kunnen eigenaren en gebruikers ideeën en suggesties kwijt voor herbestemming van gebouwen en gebieden./The platform for the reuse of vacant buildings has an informative website with a map of vacant buildings and a reuse register. Owners and users can share their ideas and suggestions for the reuse of buildings and sites at www.nieuwlevenvooroudegebouwen.nl. • Pakhuis De Zwijger en Trouw/De Verdieping zijn culturele instellingen die elk gevestigd zijn in hergebruikte panden. Beiden programmeren met enige regelmaat stedelijke thema’s, waar hergebruik er eentje van is./ Cultural institutions Pakhuis De Zwijger and Trouw/De Verdieping are both housed in recycled buildings. Both regularly programme urban themes such as reuse. www.dezwijger.nl, www.trouwamsterdam.nl • De kantorenloods van Amsterdam stimuleert en faciliteert vastgoedeigenaren bij het omzetten van hun leegstaande kantoorpanden naar andere functies./The Amsterdam ‘offices pilot’ stimulates and facilitates property owners when converting their vacant office buildings to new uses. www.oga.amsterdam.nl. • Stadsherstel verwerft, restaureert, onderhoudt en beheert voor het stadsbeeld karakteristieke panden./ Stadsherstel acquires, restores, maintains and manages characteristic buildings in the cityscape. www.stadsherstel.nl • SBR is een kennisplatform voor bestaande bouw, leegstand, herbestemming, transformatie, duurzame monumentenzorg./SBR is a knowledge platform for existing buildings, vacant buildings, reuse, transformation, sustainable historic preservation. • Tijdelijks Anders Bestemmen werkt samen met CURNET aan een innovatieprogramma, dat opereert rond pilot projecten voor tijdelijk ruimtegebruik./Tijdelijk Anders Bestemmen works together with CURNET on an innovation programme that deploys pilot projects for the temporary use of space. www.tijdelijkandersbestemmen.nl

Westergasfabriek (1885, 2007) Isaac Gosschalk, ren. Braaksma & Roos architecten

The Bank (1926, 2010), H.P. Berlage & B.J. Ouëndag, ren. Rijnboutt/ Kroonenberg Groep, foto/photo Kees Hummel

Voormalige tramremise/Former tram shed De Hallen in Amsterdam West. foto/photo: Karina van Tol

Kraanspoor (1952, 2007), J.D. Postma, ren. OTH, ontwerpgroep Trude Hooykaas

27

Amsterdam & Water Wie ‘Amsterdam’ zegt, zegt land en water tegelijk. De stad ontstond in de Middeleeuwen, als een vissersdorp omringd door water en drassige veengrond. De economische en culturele bloei die Amsterdam later in verschillende cycli doormaakte, was vaak te danken aan het water. Maar de fysieke groei van de stad, de ruimtelijke uitbreiding die uit de economische bloei voortkwam, was juist vaak een gevecht tegen het water of had op zijn minst iets van een stevige dialoog. De uitkomst hiervan is een stad van dammen en dijken, poldergemalen en droogmakerijen, sloten en grachten, sluizen en bruggen. En een nog altijd groeiend aantal stadseilanden in het water van het IJ - bebouwd met huizen rustend op lange palen. Na 1990 is de altijd aanwezige aandacht voor het water in het Amsterdamse stadsontwerp versterkt door de herontwikkeling van de IJoevers. Bij de herbestemming van de enorme industrie- en haventerreinen, wordt de ligging aan het water maximaal uitgebuit. Amsterdammers hebben door de tijden heen ook het water zelf bewoonbaar gemaakt, niet alleen door nieuw land te maken, maar ook gebruik makend van schepen, pontons en arken. Het wonen op water is onderdeel van het typische stadsgezicht van het Amsterdamse centrum. In de plannen voor IJburg is drijvend wonen zelfs van tevoren opgenomen in de plannen. Hier is midden in het IJ een waterbuurt gerealiseerd met tientallen drijvende woningen. Amsterdam is both land and water. It came into being in the Middle Ages as a fishing village surrounded by water and marshy peatland. The economic and cultural prosperity Amsterdam later experienced in various periods was often thanks to the water. However, the city’s physical development, the spatial expansion that stemmed from economic prosperity, was often a battle, or at the very least a fierce dialogue, with the water. The result is a city of dams and dikes, pumping stations and polders, drainage channels and canals, locks and bridges. And an ever-increasing number of urban islands in the IJ – with houses supported on long piles. Since 1990, the constant focus on water in Amsterdam’s urban design has been reinforced by the redevelopment of the IJ waterfront, in which the waterside location of the vast former industrial and dock areas is being exploited to the full. Throughout the ages, Amsterdammers have made water habitable; not only by creating new land, but also by making use of ships, pontoons and houseboats. Living on water is part of Amsterdam’s characteristic cityscape. Living afloat was even included in the plans for IJburg. Here, in the middle of the IJ, a water neighbourhood has been created with dozens of floating dwellings.

Tips • ‘Ligplaats Amsterdam, leven op het water’/’Mooring site Amsterdam, living on water’. Uitgave/Published by: ARCAM, 2007. • ‘Waterside Architecture’, waterkaart van Amsterdam. Uitgave/Published by: ARCAM, 2006 • Overnacht eens op een woonboot/Why not sleep on the water in a houseboat? www.iamsterdam.com/nl/ visiting/overnachten/woonboten • Het Woonbootmuseum/The Houseboatmuseum, www.houseboatmuseum.nl • www.waternet.nl, www.binnenwaterbeheer.amsterdam.nl • Meer informatie over De Grachtengordel en UNESCO./More information about The Canal District and UNESCO. www.amsterdam.nl/werelderfgoed • Informatieve site over de talloze bruggen in Amsterdam./Site with a lot of information on the Amsterdam bridges. www.bruggenvanamsterdam.nl

‘Ligplaats Amsterdam, Leven op Water’/ ‘Mooring site Amsterdam, living on water’, uitgave/published by: ARCAM/Architectura & Natura, 2007

Drijvende woningen/Floating houses Waterbuurt West, IJburg (2011), Architectenbureau Marlies Rohmer, foto/photo Paul Deelman, 2011

Grachtengordel/Canal district

Woonark/Houseboat Amstel (2006), Marc Prosman architecten, foto/photo Christian Richters

Drijvend kantoorgebouw/Floating office building Waternet (2010), Attika Architekten

29

Silodam (1898, 1952, 2002) A.L. van Gendt & J.F. Klinkhamer, ren. A.j. & J. van Stigt & MVRDV, foto/photo Jan Derwig

5 2 R JAA

Blijf op de hoogte/ Keep informed

Sinds de oprichting in 1986 inventariseert ARCAM het aanbod van activiteiten op het gebied van architectuur, stedebouw en landschapsarchitectuur in de Metropoolregio Amsterdam. Een compleet overzicht van activiteiten georganiseerd door ARCAM en andere instellingen in de Metropoolregio Amsterdam is te vinden in de digitale architectuur Agenda op www.arcam.nl./ Established in 1986, ARCAM lists the activities in the fields of architecture, urban planning and landscape architecture in the Amsterdam metropolitan area. A complete overview of activities organized by ARCAM and other cultural institutions in the Amsterdam metropolitan area can be found in the digital architectural calendar at www.arcam.nl. Volg ARCAM ook op Facebook en Twitter./Follow ARCAM on Facebook and Twitter.

ARCAM Supporters

5 2 R JAA 5 2 R JAA 25

Steun het werk van ARCAM! De stichting ARCAM is een informatie- en coördinatiecentrum dat een zo groot mogelijk publiek wil bereiken om het draagvlak voor de architectuur te vergroten. Zowel in het maatschappelijke veld als in de vakwereld onderhoudt ARCAM bijzondere banden met supporters die activiteiten inhoudelijk en financieel mogelijk maken. Het werk van ARCAM kan op verschillende manieren worden ondersteund. ARCAM Vrienden, Donateurs en Sponsors hebben elk een eigen relatie met de stichting. Vriend ben je al vanaf € 30 per jaar en Donateur vanaf € 85 per jaar. Sponsoring wordt in samenspraak nader uitgewerkt./ Support ARCAM! The ARCAM foundation is an information and coordination centre that seeks to reach the largest possible audience in order to enhance the public perception of architecture. In both the social field and the professional world, ARCAM maintains special links with supporters who help to make its activities possible. ARCAM can be supported in various ways. ARCAM Friends, Donors and Sponsors each have a different relationship with the foundation. You can become a Friend from € 30 a year and a Donor from € 85 a year. Sponsorship details can be drawn up in consultation.

Oosterdok, luchtfoto/aerial photo: Paul Deelman, 2011. Middenonderaan: ARCAM, rechtsonder: Het Scheepvaartsmuseum, rechtsboven: het Marineterrein, middenboven: Oosterdokseiland, midden: Nemo en Museumhaven Amsterdam, links: Prins Hendrikkade.

Colofon/Colophon Deze uitgave verscheen bij het 25 jarig jubileum van Stichting Architectuurcentrum Amsterdam, ARCAM. Wij willen hierbij onze vaste sponsors bedanken en iedereen die heeft bijgedragen aan deze publicatie./This publication was published to mark ARCAM’s 25th anniversary. We would like to thank our regular sponsors and everyone who has contributed to this publication. Redactie/Editing: ARCAM (Maaike Behm, Marlies Buurman, Flora van Gaalen, Maarten Kloos, Yvonne de Korte, Marc Peperkamp, Astrid Toorop, Dave Wendt) Vertaling/Translation: Jane Zuyl-Moores Coverfoto/Cover photo: Luuk Kramer © ARCAM, 2011 ARCAM I Prins Hendrikkade 600 I 1011 VX Amsterdam I T 0031 (0)20 620 48 78 I E [email protected] I www.arcam.nl

Uitgave:

i

Vormgeving:

Ediat Intermediagroep

T

INTERMEDIAGROEP

Dr. Holtroplaan 40 • 5652 XR Eindhoven Tel.: 040 2380830 • Fax: 040 2380831 [email protected] • www.ediat.nl 30