Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2008/3
DE BENEDENSCHELDE HERLEEFT
Werftoezichters zetten de puntjes op de i
6
Zuiveringsinstallaties zijn steeds minder zichtbaar
8
INHOUD
2
4
Aquafin draagt bij aan een betere watervoorziening in Mali
8
Zuiveringsinstallaties zijn steeds
Gebrek aan zuiver drinkwater is wereldwijd nog steeds
minder zichtbaar
de grootste oorzaak van ziekte, werk- en schoolverlet.
Voordat een zuiveringsinstallatie
Aquafin helpt graag de ngo PROTOS om een betere toegang
gebouwd mag worden, moeten er
tot drinkwater te verzekeren in Bamako, de hoofdstad
maatregelen worden uitgewerkt
van Mali.
om de constructies in het landschap te integreren. Daarbij gaat het niet
5
om bandwerk.
Individuele waterzuivering, geen zorg voor de inwoners van Brasschaat Samen met RI-ANT heeft de gemeente Brasschaat een plan
10
De Beneden-Schelde herleeft
uitgewerkt voor de gezamenlijke aankoop en het onderhoud
De waterkwaliteit van de Beneden-
van de individuele behandelingsinstallaties voor afvalwater
Schelde is er de jongste jaren
op haar grondgebied. Doordat de gemeente een groot stuk
duidelijk op vooruit gegaan.
van de kosten op zich neemt, is de bijdrage voor water-
Milieucoördinator Alain
zuivering er voor alle burgers hetzelfde.
Vandelannoote ging de effecten na voor het visbestand, de zeehonden-
6
populatie en de visetende vogels.
Werftoezichters zetten de puntjes op de i De werken van Aquafin worden altijd opgevolgd door één van onze eigen werftoezichters. Zo weten we zeker dat de uitvoering technisch correct en veilig verloopt, met zo min mogelijk hinder voor de buurtbewoners.
VOORWOORD Behalve voor enkele gelukkigen, ligt de vakantieperiode alweer
Zo heeft de gemeente Brasschaat een
achter ons. Reizen naar zon, zee en strand of naar meer
pilootproject opgestart voor haar burgers
avontuurlijke bestemmingen zorgen voor ontspanning, maar
die zelf voor de zuivering van hun
vormen vaak ook een confrontatie met de moeilijke levens-
afvalwater moeten zorgen. Samen met
omstandigheden van de lokale bevolking. Aquafin steunt dan ook
RI-ANT, het samenwerkingsverband tussen
met overtuiging de Belgische ngo Protos, die zich inzet voor een
Aquafin en drinkwatermaatschappij AWW,
eerlijke toegang tot veilig drinkwater in het Zuiden. De winst
zorgt de gemeente voor de aanschaf,
die Aquafin vorig jaar heeft gemaakt met de organisatie van
de plaatsing en het onderhoud van
de IWA-conferentie rond terugwinning en hergebruik van
de IBA's. De werken kunnen in het najaar
gezuiverd afvalwater, gaat volledig naar een programma van
beginnen. Ook financieel is Aquafin een
Protos, dat een deel van de Malinese bevolking rond de hoofdstad
aantrekkelijke partner voor de gemeenten.
Bamako van veilig drinkwater moet voorzien.
Dankzij onze hoge kredietwaardigheid, kunnen wij de projecten die door ons
In eigen land betekende de zomerperiode geen stilstand.
gemanaged
De nieuwe producten die Aquafin binnen onze niet-gereguleerde
aantrekkelijke rentevoet financieren.
activiteiten aan de steden en gemeenten aanbiedt, zijn een succes.
worden
ook
aan
een
3
14
De boomkikker kwaakt nog in Nederland De boomkikker is in Vlaanderen zo goed als uitgestorven. Fotograaf Misjel Decleer trok naar Nederland om deze diertjes te fotograferen, die in zijn jeugd zo talrijk waren in het Zwin.
16
Een job waar het elke dag beter wordt? Solliciteren bij Aquafin is altijd een goed idee. Of je nu reageert op één van de openstaande functies of spontaan je kandidatuur opstuurt.
s
Op zondag 7 september konden de buurtbewoners een bezoekje brengen aan de nieuwe zuiveringsinstallatie in Beveren.
Na een eerste project in Geel, wordt de lopende concessie in Vilvoorde uitgebreid met een grootschalige financierings-
BEVEREN EN AQUAFIN VERZESVOUDIGEN ZUIVERINGSGRAAD
opdracht. Op slechts acht jaar tijd hebben Beveren en Aquafin de zuiveringsgraad van In dit nummer leest u ook goed nieuws
de gemeente van 10% naar 79% gebracht. Om het afvalwater te verzamelen werden
over onze Schelde. Op verschillende punten
grote collectorwerken uitgevoerd in Beveren, Vrasene en Melsele en bouwde
is de waterkwaliteit de voorbije jaren
Aquafin een zuiveringsinstallatie aan de Nerenhoek. Aquafin zuivert nu al het
duidelijk verbeterd. Vakantie houden langs
afvalwater van zo'n 40.000 inwoners, vóór het – proper – in de Beverse beek geloosd
onze eigen waterlopen, leek ooit misschien
wordt. De installatie behandelt sinds begin 2008 ongeveer 600.000 liter rioolwater
voorgoed verleden tijd, maar begint nu
per dag. Het spreekt dan ook voor zich dat de waterkwaliteit van deze beek sindsdien
stilaan weer tot de mogelijkheden te
spectaculair verbeterd is. Dit najaar starten de werken in Kallo, dat zijn eigen
behoren.
zuiveringsinstallatie krijgt. Daarmee zal al 83% van het rioolwater van Beveren
l
gezuiverd worden. Als daar binnen enkele jaren ook nog eens Haasdonk bijkomt, Luc Bossyns
wordt de zuiveringsgraad 87%. Om de 100% te bereiken die de kaderrichtlijn
Gedelegeerd bestuurder
Water vraagt, zal het gemeentelijk rioleringsstelsel nog verder uitgebouwd en geoptimaliseerd moeten worden.
l
4
AQUAFIN DRAAGT BIJ AAN EEN BETERE WATERVOORZIENING IN MALI Veilig water was één van de grote thema’s op de zesde IWA conferentie rond terugwinning en hergebruik van gezuiverd afvalwater, die Aquafin vorig jaar in Antwerpen organiseerde. Met ruim 450 deelnemers was de conferentie een groot succes. Aquafin engageerde zich om de gemaakte winst weg te schenken aan een goed doel dat aansloot bij de conferentiethema’s. Een samenwerking met PROTOS, een ngo die zich inzet voor rechtvaardig, participatief en duurzaam waterbeheer in de wereld, lag voor de hand.
Lokale mensen en middelen s
Een nieuwe waterverdeelkiosk in één van de buitenwijken van Bamako,
“PROTOS is onder andere actief in het district Bamako in Mali”,
met een lokale beheerder. De inwoners betalen een bijdrage per
vertelt woordvoerder Marc Despiegelaere. “Bamako kent een
getapte liter water.
exponentiële bevolkingsgroei, voornamelijk als gevolg van platte-
Foto PROTOS, ©Tomas Dossche
landsvlucht. Daardoor schieten de sanitaire voorzieningen in het district zwaar tekort. Ons programma wil 28.000 bewoners van twee
Een gezonder leven in de buitenwijken van Bamako,
buitenwijken toegang geven tot drinkwater en 12.000 mensen voorzien van basissanitair en enkele rioleringen. We zorgen ook voor
via een betere toegang tot drinkwater en de promotie van
een goede vorming rond hygiëne. Als het schone water thuis in een vuile of open pot bewaard wordt, schieten de nieuwe verdeelpunten
hygiëne voor de allerarmsten. Dat zijn de doelstellingen
voor drinkwater hun doel immers voorbij. Om dezelfde reden zullen we ook een systeem van duurzame huisvuilomhaling opzetten.
van het programma van de ngo PROTOS in Mali,
De EU en DGOS, de Belgische administratie voor ontwikkelingssamenwerking, zijn onze grootste financiers. 15% van de benodigde
waar Aquafin graag aan meewerkt.
budgetten moeten we echter verzamelen bij privé-financiers. De 20.000 euro die Aquafin schenkt, is dus meer dan welkom.”
Gebrek aan zuiver drinkwater is wereldwijd nog steeds de
PROTOS werkt samen met lokale ngo’s uit het betrokken land, met
grootste oorzaak van ziekte en sterven, van werk- en schoolverlet.
de
plaatselijke
bevolking
en
met
gemeentebesturen.
Ruim één miljard mensen hebben geen toegang tot veilig
“Ons programma in Mali loopt van 2008 tot 2010”, licht Marc
drinkwater. Het gaat vooral om mensen in landelijke gebieden en
Despiegelaere toe. “We werken er met lokale mensen en lokale
in de snel groeiende randzones van de steden in Latijns-Amerika,
materialen en technieken, zodat de plaatselijke bevolking de
Azië en Afrika. Miljoenen mensen in de wereld moeten vandaag
infrastructuur duurzaam kan blijven beheren. De gemeente-
nog steeds zware financiële of fysieke inspanningen doen
besturen begeleiden we bij hun rol als bouwheer, zodat ze ervaring
om aan water te geraken. Hierdoor beschikken ze over minder
opdoen met de planning, aanbesteding, en aanvaarding van
mogelijkheden om aan de armoede te ontsnappen.
de werken. Ons doel is zo snel mogelijk overbodig zijn.”
l
5
Samen met RI-ANT heeft de gemeente Brasschaat een plan uitgewerkt voor de gezamenlijke aankoop en het onderhoud van de individuele behandelingsinstallaties voor afvalwater op haar grondgebied.
In het verleden heeft Brasschaat al zwaar
INDIVIDUELE WATERZUIVERING, GEEN ZORG VOOR DE INWONERS VAN BRASSCHAAT
geïnvesteerd in de uitbouw van haar rioleringsnetwerk, waardoor de gemeente al een mooie zuiveringsgraad van 95% kan voorleggen. Voor de resterende uitbouw
Om een kwaliteitsvolle zuivering van het afvalwater van deze woningen te garanderen,
en het onderhoud van haar rioolstelsel,
en om de kosten voor de zuivering van afvalwater voor al haar inwoners gelijk te houden,
doet ze net als zoveel andere Antwerpse
besloot de gemeente om deze verplichting van de eigenaars over te nemen.
gemeenten een beroep op RI-ANT, het
Assistentie voor de aankoop en het onderhoud van de individuele behandelings-
samenwerkingsverband tussen drink-
installaties (IBA’s), vond ze bij RI-ANT.
watermaatschappij AWW en Aquafin. De burgers die nu al besloten in te gaan op het aanbod van de gemeente, zijn Zo’n 180 woningen moeten volgens het
verzekerd van een kwaliteitsvolle installatie tegen de laagste prijs. RI-ANT neemt
zoneringsplan van de gemeente zelf nog
de investeringskost en de latere exploitatiekost van de IBA over en zorgt ook voor
voor de zuivering van hun afvalwater zorgen.
de aankoop, de plaatsing en het onderhoud van de installatie.
Ze liggen namelijk te afgelegen om op het bestaande rioleringsnet te worden aangesloten.
Kwaliteit tegen de laagste prijs “De gemeente Bierbeek brengt de installatie en het onderhoud van haar IBA’s al langer via een aanbesteding op de markt, maar RI-ANT is de eerste rioolbeheerder die deze werkwijze volgt”, vertelt Heleen Geeraert, die voor Aquafin de relaties met de gemeente onderhoudt. “De eerste schijf van 30 woningen is ondertussen gegund aan de voordeligste bieder. De prijzen van IBA’s zijn de jongste tijd steeds verder gedaald. Uit de inschrijvingen blijkt dat je in normale omstandigheden al voor 4.500 euro (excl. BTW) een goede installatie hebt, plaatsing en sturing inbegrepen. De andere gemeenten die bij RI-ANT zijn aangesloten, volgen uiteraard met argusogen het verloop van dit proefproject in Brasschaat op.” Bij de selectie keek RI-ANT niet alleen naar de prijs van de verschillende installaties. Er werd ook rekening gehouden met de operationele kost, de bedrijfszekerheid en het comfort van de burger. Die heeft het liefst een compacte installatie in de tuin, die geen geur afgeeft en makkelijk toegankelijk is. t
Om de goede werking van de IBA te verzekeren, mag er alleen afvalwater in de installatie terecht komen. De huiseigenaars moeten dus zorgen voor een scheiding van regen- en afvalwater op hun perceel. RI-ANT zorgt daarbij voor de hulp van een afkoppelingsdeskundige, terwijl Brasschaat een ruggensteuntje van 500 euro voorziet voor wie voor de werken een beroep doet op een aannemer van RI-ANT.
l
6
WERFTOEZICHTERS ZETTEN DE PUNTJES OP DE i Werken voor de collectering van
Rioleringen aanleggen is heel wat meer dan zomaar een buis in de grond stoppen. Om de afwatering in een straat correct te laten
afvalwater worden altijd opgevolgd
verlopen, is tijdens de werken heel wat kennis en ervaring nodig. Elk project is in goede handen bij de werftoezichters van Aquafin,
door een werftoezichter van Aquafin. Zo weten we zeker dat de uitvoering
met ieder gemiddeld 10 jaar ervaring in hun job. Ook de gemeentebesturen kunnen voor de uitvoering van gemeentelijke werken een beroep doen op de werftoezichters van
technisch correct en veilig verloopt,
Aquafin. Voor gemeenten die een concessie hebben afgesloten met Aquafin voor de uitbouw en het beheer van hun rioolstelsel,
met zo min mogelijk hinder voor de
is die dienst uiteraard inbegrepen. Dat is onder meer het geval in Wetteren, waar Jean-Pierre De Backer toezicht houdt op de
buurtbewoners.
uitvoering van alle rioleringsprojecten.
7
Kwaliteit en veiligheid
Voldoende informatie
“Ik heb een heel veelzijdige job”, verklaart
De werftoezichter is ook het eerste aanspreekpunt voor de
Jean-Pierre De Backer. “Ik doe het technisch
omwonenden tijdens de uitvoering van de werken. “Ik hou van
toezicht en de kwaliteitscontrole op de
het sociale aspect van mijn job”, verklaart Jean-Pierre De Backer.
uitvoering van de werken. Dat betekent onder
“Wij spannen ons echt in om de huizen bereikbaar te houden en om
andere controleren of de werken precies
de bewoners goed op de hoogte te houden van de vorderingen op
worden uitgevoerd volgens de plannen
de werf en eventuele werkzaamheden voor hun deur. De meeste
die het studiebureau heeft opgemaakt, en
bewoners appreciëren dat. Natuurlijk verloopt het contact soms
bijhouden hoeveel materiaal een aannemer
ook stroever, vooral met mensen die een hele dag niet thuis
verbruikt en of dat overeenstemt met het
zijn omdat ze buitenshuis werken. Zij zien natuurlijk niet waar we
opgemaakte bestek. Verder woon ik alle
overdag mee bezig zijn en vinden dan wel eens dat de werken
werfvergaderingen bij. Als toezichter hou
niet snel genoeg vorderen. Ook bij werken in een winkelstraat
ik ook de veiligheid op de werf mee in het
zijn de mensen meer gespannen, maar dat is ook begrijpelijk.
oog. Ik controleer of de veiligheidsuitrusting
Verkeershinder en modderige straten hebben een invloed op de
van de arbeiders in orde is en of de omgeving
omzet van de handelaars, en wie zou het daar niet moeilijk
van de werf veilig is voor de omwonenden.”
mee hebben? Voor de opvolging van gemeentelijke werken heb ik ook veel contact met het gemeentebestuur. Hier in Wetteren komt de schepen van Openbare Werken regelmatig op de werven langs.” Gemiddeld heeft een werftoezichter zo’n vier werven in
tDe
werftoezichter van Aquafin is het eerste
aanspreekpunt voor de buurtbewoners.
uitvoering in een brede regio. “We zijn dus veel onderweg, maar een voordeel is dat ik grotendeels zelf mijn tijd indeel”, vindt Jean-Pierre De Backer. “Als er zich op een werf een onverwachte situatie voordoet, gooi ik natuurlijk mijn planning om en blijf ik zo lang ter plaatse als nodig is. Veel hangt ook van de uitvoerder af. Een ervaren aannemer weet zelf de juiste beslissingen te nemen, en legt als het nodig is tijdig de werken stil.” “Een werf in schoonheid afronden geeft veel voldoening”, besluit Jean-Pierre De Backer. “Soms laten mensen expliciet aan Aquafin of de gemeente weten dat ze tevreden zijn over het verloop van de werken en het eindresultaat. Dat doet ons natuurlijk plezier. Als je een tijd in eenzelfde buurt werkt, kennen de bewoners je ook. Vorige week nog vierde de gemeente
“De werfzone moet bijvoorbeeld steeds
Moerbeke het einde van de rioleringswerken met een hapje en
goed afgespannen zijn. Daarnaast zorg ik
een drankje. Naast de buurtbewoners waren alle mensen die
ervoor dat de hinder voor de buurt
het project hadden uitgevoerd mee uitgenodigd.”
minimaal blijft. Als vuile wegen op tijd gereinigd worden, als putten worden toegemaakt en er voldoende steenslag wordt voorzien, voorkomt dat een hoop wrevel.”
l
8
ZUIVERINGSINSTALLATIES MINDER Om een stedenbouwkundige
Een goede planning en uitvoering van het ruimtelijke-ordeningsbeleid moet ervoor zorgen dat Vlaanderen leefbaar blijft en verschillende activiteiten naast elkaar kunnen
vergunning te krijgen, moeten onze
plaatsvinden. Er moet voldoende plaats zijn om te wonen en te werken, maar ook genoeg open ruimte voor de landbouw, natuur en recreatie.
zuiveringsinstallaties steeds beter Vroeger werden er voor dat doel voor heel België gewestplannen opgemaakt.
landschappelijk geïntegreerd worden.
Gemeenten konden die voor hun grondgebied verder verfijnen via redelijk strakke Bijzondere Plannen van Aanleg (BPA’s). Uitzonderingen bleven wel mogelijk voor werken
Daarvoor kunnen we een beroep
van openbaar nut. Sinds 1997 werkt de Vlaamse overheid met een systeem van ruimtelijke structuurplanning. Zowel het gewest, de provincies als de steden en
doen op een heel scala aan
gemeenten stellen daarvoor ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP’s) op, die geleidelijk de oude gewestplannen vervangen. Uitzonderingen naar inplanting worden nu alleen
maatregelen. Want hoe minder
nog maar gemaakt voor kleine constructies van openbaar nut, zoals kleinschalige zuiveringsinstallaties en collectoren.
zichtbaar, hoe liever. t
Het zuiverende rietveld in Latem is afgesloten door een houten omheining. Die is het minst storend in het landschap.
“We hebben al echte kunstwerkjes gecreëerd”
9
ZIJN STEEDS ZICHTBAAR Water, lucht en aarde “De agentschappen Ruimtelijke Ordening, Natuur en Bos, Landbouw en Visserij of andere instanties kunnen vragen om de ruimtelijke impact van een zuiveringsinstallatie te beperken, door ze zo dicht mogelijk bij de bebouwing in te planten en in het ontwerp te zorgen voor een degelijke landschappelijke inkleding”, vertelt Veerle Stroobant, coördinator Vergunningen en MER bij Aquafin. “Voor grotere installaties is er meestal een bestemmingswijziging nodig. Op de ontwerpplannen moeten de installaties zo goed mogelijk in het landschap worden ingepast. Pas dan wordt een stedenbouwkundige vergunning toegekend.” Om een zuiveringsinstallatie in het landschap te integreren, wordt gebruik gemaakt van verschillende soorten omheiningen en bufferzones. De restruimte op de site kan eveneens aantrekkelijker worden gemaakt door bloemenweides in te zaaien of poelen uit te graven. Maar ook de aparte installatie-
s
Op RWZI Olsene is het hart van de waterzuivering omgeven door een talud van aarde met streekeigen beplanting.
onderdelen kunnen aan de omgeving worden aangepast. “Beluchtingsbekkens of nabezinktanks kunnen omgeven worden door
Een bestemmingswijziging neemt steeds zo’n twee
een talud van aarde, met daarop streekeigen planten”, weet Veerle
jaar in beslag. Als er een MER-studie nodig is, komt
Stroobant. “Ook het dienstgebouw kan aan de omgeving worden
daar gemiddeld nog eens anderhalf jaar bij. “Sinds
aangepast, door te kiezen voor een bouwstijl die vergelijkbaar
2002 werden er door verschillende overheden 67
is met de woningen in de omgeving. Kleine gebouwtjes waarin
bestemmingsplannen aangepast om nieuwe of
zich procesonderdelen bevinden, kunnen uit eenzelfde steensoort
bestaande zuiveringsinstallaties van Aquafin zone-
of uit hout worden opgetrokken. De uitstroomconstructie van
eigen te maken”, vat Veerle Stroobant samen.
gezuiverd water naar de waterloop, kan een natuurlijk uitzicht
“Dat gebeurde door de opmaak van een BPA,
krijgen, of er kan een hydrobotanische geul met planten en
of een gemeentelijk, provinciaal of gewestelijk RUP. Er
verschillende rietsoorten worden voorzien.”
zijn op het moment nog 27 lopende procedures voor bestemmingsplannen.”
Werk van lange adem
Meestal zijn ingrepen om de landschappelijke integratie te bevorderen nodig om een vergunning te
Door verschuivingen in bestemmingen zijn een heel aantal
krijgen, maar het gaat niet om louter bandwerk.
bestaande zuiveringsinstallaties mettertijd zonevreemd geworden,
Veerle Stroobant: “In de meeste gevallen zijn we heel
of kunnen ze niet meer worden uitgebreid zonder zonevreemd te
trots op het resultaat. In mijn ogen hebben we de
worden. Als er renovatie- of uitbreidingswerken gepland zijn, moet
voorbije jaren onder onze zuiveringsinstallaties een
Aquafin bij de bevoegde overheid een wijziging in de bestemming
aantal echte kunstwerkjes gecreëerd.”
van de zone aanvragen waarin de zuiveringsinstallatie ligt.
l
10
DE BENEDEN-SCHELDE Alain Vandelannoote, Milieucoördinator Aquafin
De waterkwaliteit van
t
Fotografie: Misjel Decleer
In 2000 verscheen in Aqua een eerste artikel over de waterkwaliteit van de BenedenSchelde. Blikvanger was toen de spectaculaire toename van het visbestand tussen Doel
de Beneden-Schelde is er de jongste
en de Nederlandse grens sinds 1995. Ook de watervogels en de bodemdieren deden het er toen bijzonder goed. Inmiddels is er alweer veel water door de Schelde gegaan.
jaren duidelijk op vooruit gegaan.
De Tweedaagse van het Schelde-estuarium (7-8 juli 2008), gecoördineerd door de vzw’s Scheldegids en Grenzeloze Schelde, bieden een ideale aanleiding voor een nieuwe stand
Deze verbetering vertaalt zich in een uitbreiding van het visbestand én
van zaken. De Schelde ontspringt in het Noord-Franse Saint-Quentin. Vanaf haar bron tot de getijdensluis van Merelbeke, nabij Gent, wordt ze de Boven-Schelde genoemd. De Beneden-Schelde
betere kansen voor de zeehond en
of Zeeschelde is het deel tussen Gent en de Nederlandse grens. De Westerschelde is dan weer het Nederlandse deel van de Schelde, dat in Vlissingen uitmondt in de Noordzee.
visetende vogels. Vooral het traject De Beneden-Schelde, die we hier bespreken, is onderhevig aan getijdenwerking.
Gent-Dendermonde deed het beter.
Bij opkomend tij dringt het zoute zeewater de Schelde binnen. Het rivierwater wordt dan voor een deel vermengd met zuurstofrijk zeewater. Deze vermenging is niet totaal, omdat het zwaardere zeewater onder het zoete rivierwater doorschuift.
11
HERLEEFT Ieder zijn verantwoordelijkheid De sterke reductie van de industriële vuilvracht van het Antwerpse havengebied was van kapitaal belang voor de sanering van het meest stroomafwaartse deel van de Beneden-Schelde. De teloorgang van de Schelde was echter niet alleen veroorzaakt door de Antwerpse havenindustrie, maar wel door een cocktail van afvalwaters afkomstig van huishoudens, bedrijven en landbouw, zowel uit Vlaanderen als Brussel, Wallonië en Frankrijk. Er waren dus verschillende actoren bij de sanering van deze stroom betrokken. Sinds zijn oprichting legde Aquafin in het stroomgebied van de Schelde collectoren aan met een gezamenlijke lengte van bijna 2.500 km. Hierdoor werden heel wat lozingspunten van ongezuiverd rioolwater opgeheven. Met de bouw van nieuwe rioolwaterzuiveringsinstallaties werd de bestaande zuiveringscapaciteit in het Scheldebekken met meer dan 1.400.000 inwonersequivalent uitgebreid. Maar even belangrijk was de gelijktijdige renovatie en uitbreiding van de oudere zuiveringsinstallaties en de optimalisatie van de overige zuiveringsinstallaties.
Het zoute water komt echter niet verder dan de monding
De terugkeer van het visbestand
van de Durme in Hamme. Toch veroorzaakt de opkomende getijdengolf tot aan de getijdensluis van Merelbeke een
Tijdens de Tweedaagse van het Schelde-estuarium gaf Jan Breine
opstuwing van het Scheldewater en een stijging van
van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) een overzicht
het waterpeil.
van de vissoorten die procentueel het meest voorkwamen in de fuikvangsten uitgevoerd in de periode 1995-2008. De visfauna is
Bij eb of laagtij komen de oevers van de Schelde droog te
het rijkst in het mesohaliene deel van de Beneden-Schelde.
staan. De slikken worden twee keer per dag overstroomd,
De visgemeenschap bestaat er voornamelijk uit haring (38%), bot
waardoor er daar geen permanente plantengroei mogelijk
(23%) en tong (15%). Zeebaars (5%), snoekbaars (4%), blankvoorn (3%)
is. Op de schorren, het hoger gelegen terrein dat enkel
en dikkopje (2%) zijn zeldzamer, maar één en ander hangt ook van de
bij springtij en stormvloed overstroomt, is er wel
seizoenen af. Verder stroomopwaarts, in het traject tussen
vegetatieontwikkeling. Slikken en schorren vormen een
de monding van de Durme en Antwerpen, wordt vooral brakwater-
zeldzaam waardevol ecosysteem dat lang verwaarloosd
grondel aangetroffen (33%), naast haring (21%) en paling (17%).
bleef. Nochtans is een herwaardering van kapitaal belang
Verder worden ook blankvoorn en bot (6%), zeebaars (5%) en dikkopje
voor het ecologische herstel van de Schelde.
(4%) gevangen. In de zoete getijdenzone zijn de belangrijkste soorten bot (49%), blankvoorn (15%), brakwatergrondel (8%), snoekbaars (7%), bliek (5%), brasem (4%) en paling (3%).
u
12
Jan Breine besloot zijn bijdrage met de
van de terugkeer van de zeehond.
opmerking dat de vis weliswaar terug is
Minder voedsel voor watervogels
van weggeweest, maar dat de situatie nog verre
van
goed
is.
Tijdens
een
demonstratie van een fuikvangst in het
In 2000 voorspelden we al in Aqua dat
gecontroleerde
overstromingsgebied
bij een verdere verbetering van de water-
Lippenbroek (Hamme) verbaasde hij toch
kwaliteit het best mogelijk zou zijn dat de
iedereen met fuiken waarin grote giebels
productie van het hele estuariumsysteem
en palingen gevangen zaten, naast onder
zou verlagen, met minder in plaats van méér
meer
baars
watervogels tot gevolg. Deze prognose
en snoekbaars, en dit op een gedeelte van
komt nu uit. De tellingen van het INBO
de Beneden-Schelde waar niemand vis
tonen sinds de winter 2001-2002 immers
verwacht had.
een opmerkelijke daling van het aantal
Om de evolutie van de waterkwaliteit
watervogels aan1. Tafeleend wordt haast
van de Beneden-Schelde vanaf 1990
voorn,
bot,
Meer zeehonden gesignaleerd
Waterkwaliteit BenedenSchelde sterk verbeterd
niet meer waargenomen. Ook de wilde eend
te kunnen bestuderen, hebben we
gaat achteruit, zij het minder spectaculair.
de meetgegevens van de Vlaamse
Door de indienstneming van RWZI
Milieumaatschappij gebruikt – voor
Gewone zeehonden waren tot in de jaren
Brussel-Noord verminderde de toevoer
iedereen beschikbaar op www.vmm.be.
‘50 een frequente gast in de omgeving van
van organisch materiaal naar de Rupel.
De gegevens voor 2008 zijn eerder
Antwerpen. Ze behoorden tot de Zeeuwse
Uit bodemstalen onder de waterlijn van
indicatief,
Deltapopulatie, die vooral in de Wester-
de Rupel, genomen in december 2007,
betrekking hebben op de eerste helft
schelde haar belangrijkste leefgebied had.
bleek dat de densiteit van de oligochaete
van het jaar.
Vanaf 1960 liepen de aantallen gestaag
wormen met maar liefst 90% gedaald
achteruit en uiteindelijk kwam de soort
was sinds december 2005. De daling zou
Sinds de oprichting van Aquafin is de
daar zelfs niet meer tot voortplanting.
evenwel minder spectaculair zijn bij
waterkwaliteit van de Beneden-Schelde
Die achteruitgang schrijft Criel, die de
bodemstalen genomen tussen de laag-
er ontegensprekelijk op vooruit gegaan.
Rode lijst van de zoogdieren in Vlaanderen
en de hoogwaterlijn. Gezien de meeste
Dat blijkt uit de evolutie van de
opmaakte, toe aan de watervervuiling,
bodemdieren leven van het organisch
concentraties opgeloste zuurstof en
het verlies aan habitat en de verstoring
materiaal dat zich in de bodem bevindt,
ammonium. Opgeloste zuurstof is een
van de ligplaatsen. De jongste jaren wordt
was een effect op de waterorganismen
goede maat voor de waterkwaliteit
er echter weer een toename van het aantal
dan ook te verwachten. En minder water-
en onontbeerlijk voor de overleving van
zeehonden
de
organismen betekent minder voedsel
hogere aquatische organismen zoals
Nederlandse Westerschelde, vooral in het
voor tal van watervogels. Omdat de
vissen. Ammonium daarentegen is een
oostelijke deel. De Deltapopulatie werd
waterkwaliteit ook verbeterde tussen
betrouwbare indicator voor de organische
beoordeeld als weinig stabiel, bijzonder
Antwerpen en Mariekerke, deed zich daar
vervuiling van een waterloop en toont
kwetsbaar en afhankelijk van migratie
ook een achteruitgang van de watervogels
de aanwezigheid van ongezuiverd afval-
vanuit de veel belangrijkere Waddenzee-
voor. De zachte winters spelen wellicht
water aan.
populatie. De laatste jaren blijkt ook de
ook een rol. Door de toename van het
grijze zeehond in opmars.
visbestand deden viseters als aalscholvers
We hebben drie meetstations geselecteerd
en futen het dan weer beter dan voorheen
die door de VMM frequent bemonsterd
tussen Antwerpen en Dendermonde.
worden. Het meest stroomopwaartse
geconstateerd
in
Ook in de Vlaamse Beneden-Schelde worden
vermits
ze
nog
maar
meetpunt ligt in Dendermonde (Grem-
geregeld zeehonden gesignaleerd. In 2007 waren er meldingen nabij Dendermonde
De waterkwaliteit in de Beneden-Schelde
bergen), het volgende in Hemiksem,
en Moerzeke, dit jaar in Wichelen en
is nog steeds niet wat ze moet zijn,
stroomafwaarts de monding van de
Wetteren. Ook in de Antwerpse schorren
maar de uitbreiding van het visbestand,
Rupel, die de vervuiling van Brussel
beheerd
worden
de terugkomst van de zeehond en de
aanvoert. Het derde meetpunt ligt aan
regelmatig zeehonden gezien. De steeds
toename van visetende vogels zoals we nu
de Belgisch-Nederlandse grens, waar
betere waterkwaliteit van de Schelde en
waarnemen, zijn in elk geval duidelijk
de Schelde ook de restvervuiling van
het daarmee groeiende voedselaanbod
zichtbare tekenen van de heropleving van
de Antwerpse agglomeratie en de
liggen ongetwijfeld mee aan de basis
de stroom.
havenbedrijven te verwerken krijgt.
door
Natuurpunt
13
Meer zuurstof in het Scheldewater 10
in 1990 al duidelijk beter dan op de andere
9
meetpunten: de gemiddelde concentratie aan opgeloste zuurstof was er hoger en de ammoniumconcentratie véél lager. Opmerkelijk is dat de waterkwaliteit er sindsdien nog sterk verbeterd is. Het
zuurstofgehalte
steeg
er
geleidelijk
van
4,5
à 5,5 mg/l in 1990-1994 naar 7 à 8 mg/l in 2004-2006.
Opgeloste zuurstof (mg/O2)
Aan de Nederlandse grens was de waterkwaliteit
De ammoniumconcentratie was er al redelijk laag (1 mg/l in 1991),
8 7 6 5 4 3 2
maar daalde verder tot 0,14 mg/l in 2007. Op dit meetpunt was de
1
impact
0
van
de
indienstneming
van
de
immense
rioolwaterzuiveringsinstallatie Brussel-Noord (ontworpen voor
‘90
‘92
‘94
‘96
‘98
‘00
‘02
‘04
‘06
‘08
‘02
‘04
‘06
‘08
1.100.000 inwonersequivalent) begin 2007 eerder gering. In Hemiksem daalde het ammoniumgehalte in 2007 weliswaar
De Schelde minder vervuild
tot een derde van de waarde van de twee voorgaande jaren, maar deze daling ligt in de lijn van de trend die in 1990 ingezet is.
12
dan in het meer stroomopwaarts gelegen Dendermonde. Bij de verdere sanering van de Zenne, door de aansluiting van de resterende lozingspunten op de riolering, zal de waterkwaliteit in Hemiksem die van de stroomop- en afwaarts gelegen meetpunten snel evenaren. Op het eerste gezicht is de impact van de verbetering van de Zenne op de zuurstofconcentratie in Hemiksem overduidelijk, maar een even belangrijke stijging
Ammonium (mg/l N)
Het zuurstofgehalte blijft er overigens voorlopig beduidend lager 10 8 6 4 2
van die concentratie wordt ook vastgesteld ter hoogte van Dendermonde. Dit meetpunt wordt niet beïnvloed door de vervuiling van het Zennewater.
0 ‘90
‘92
‘94
Hoewel minder in de kijker gezet, werd in Dendermonde de
l Grens NL
afgelopen jaren de grootste vooruitgang geboekt. De ammonium-
l Hemiksem
concentratie van het Scheldewater is er sinds 1990 gedecimeerd,
l Dendermonde
terwijl het zuurstofgehalte er zelfs is gestegen van 2 mg/l naar 8 mg/l! Deze meetplaats was nochtans de meest zuurstofarme van de 26 locaties op de Schelde die in 1994 onderzocht werden2. Nu is het Scheldewater er even zuurstofrijk of zelfs zuurstofrijker dan aan de Nederlandse grens. toen kordaat in. Een dergelijke spectaculaire verbetering van de waterkwaliteit van de Beneden-Schelde is in de loop van de jaren nog maar één keer voorgevallen: in de periode 1973-1989 ter hoogte van de Belgisch-Nederlandse grens3. Na de explosieve uitbreiding van de Antwerpse haven in de jaren ’60 kwam de geloosde vuilvracht van de grootste bedrijven alleen al overeen met het equivalent van het afvalwater van meer dan drie miljoen inwoners. Ondanks de getijdenwerking, waardoor het Scheldewater er tweemaal daags gespoeld wordt met zuurstofrijk zeewater, daalde het gemiddelde zuurstofpeil er in 1973 naar een diepterecord van 1 mg/l. De grootindustrie van Antwerpen greep
‘96
‘98
‘00
14
DE BOOMKIKKER KWAAKT NOG IN NEDERLAND
s
Tekst en fotografie: Misjel Decleer
De aangeplante dennen en sparren gingen de poel steeds meer overschaduwen, wat onze kleine zonnekloppers ook niet ten
Als tiener waren boomkikkers mijn kompanen
goede kwam.
in het Zwin. Tientallen nachten heb ik in mijn slaapzak doorgebracht langs de poelen in de duinbosjes waar ze me trakteerden op
Zeeuwse concerten
hun geroep, dat soms net iets te rijk was aan decibels. Maar dat is lang geleden. De kwakken
Beheerswerken in en rondom de stadswallen van Retranchement
– een soort nachtreigers – die in het Zwin in
zorgen gelukkig voor een explosie van boomkikkers. Populieren en
de buitenvolières werden gekweekt, werden
wilgen werden er gekapt of geknot om zonlicht toe te laten,
uitgezet en vormden een eerste bedreiging
terwijl ruigten van bramen en meidoorn werden aangeplant voor
voor onze grasgroene kwakers. De karpers
een veilig onderkomen overdag. Het gebied werd extensief
die later werden uitgezet in de duinplassen,
begrazen door runderen en schapen en in de laagst gelegen
waren waarschijnlijk nefast voor de larven.
percelen werden verschillende ondiepe poelen afgegraven.
15
Bij het eerste licht leg ik het landschappelijk
Vergeten in Vlaanderen
karakter van de plaats vast. Het statief wordt waterpas geplaatst en de instellingen
Er is weinig kans dat je deze diertjes ooit
manueel vastgelegd om de opeenvolgende
ontmoet hebt in Vlaanderen. Ook voor de
beelden later tot panorama’s te verwerken.
toekomst zijn er jammer genoeg weinig
Bij het benaderen van de struiken merk
perspectieven. Limburg, onze groenste
ik een eerste boomkikker op, doordat hij
provincie, telt slechts een tweetal levens-
hogerop springt. Even later ben ik plots
vatbare populaties. In West-Vlaanderen is
ieder spoor bijster. Uiteindelijk vind ik
hun verspreiding vandaag beperkt tot
hem terug op ongeveer dezelfde plaats,
een vijftiental roepende kikkers. We kennen
aangedrukt tegen een bramenblad en
daar maar één privé-tuin waar de soort
volledig overvloeiend in het groen.
zich nog voortplant.
Geleidelijk ontspant het dier. Als de zon verdwijnt, kruipt de kikker met zijn
Reïntroducties kunnen voor het INBO
grijptenen omzichtig naar een meer
enkel na terreinaanpassingen op plaatsen
vooruitspringende tak. De braamstekels
waar onze boomkikker vroeger voorkwam.
deren hem blijkbaar niet.
De Zwinbosjes zijn momenteel zowat de enige plaats die aan beide voorwaarden
De boomkikker is in Vlaanderen zo goed als uitgestorven. Om onze kleinste kikker te kunnen fotograferen, moet ik over de grens naar Nederland.
Nu kan ik de “Hyla arborea” perfect
voldoen en genoeg beschermd zijn om deze
observeren en portretteren. Hij is net
amfibieën te herbergen. In samenwerking
als zijn zuiderse ondersoort grasgroen,
met Zeeuws-Vlaanderen zijn de beheerders
hoewel de kleur wel wat kan variëren
begonnen met geschikte poelen te graven
naargelang
de
en dijken te herstellen, in de hoop zo
de
temperatuur
en
stemming van het dier. Onze boomkikker
geschikte corridors te creëren om de soort
is te onderscheiden van zijn zuiderse neef
te laten migreren. Ook akkerland dat
door de bruinzwarte zijlijn die loopt vanaf
ingezaaid wordt tot paardenwei biedt
het neusgat, doorheen het oog tot aan
eventueel mogelijkheden als geschikte
het achterlijf, met een korte vertakking
biotoop. Daarbij moeten echter wel zones
die omhoog loopt voor de achterbil.
van intensieve landbouw overbrugd worden.
De Hyla meridionalis, de zuiderse vorm, heeft slechts een lange oogvlek.
Hopelijk wordt bij de uitbreiding van het Zwin als compensatie voor het verlies van Scheldeschorren ook gezorgd voor voldoende zoete overbruggingsmogelijk-
Het Zeeuws Landschap kocht bijkomende
heden om deze in heel Europa beschermde
terreinen aan, wat resulteerde in nieuwe
soort aan nieuwe levenskansen te helpen.
kleine zangkoren richting Cadzand.
Het is bijna ondenkbaar dat Vlaanderen
Intussen is de populatie daar gegroeid
te klein zou blijken om dit prachtige
tot enkele honderden koorknapen.
kleinood te redden, dat tenslotte maar
Op warme zomernachten trilt de lucht
heel kleinschalige ingrepen nodig heeft
er van hun luidruchtig schel gekikker.
om te kunnen overleven.
Het is geen sinecure om ze daar overdag te vinden tussen de groene wildernis van met elkaar verstrengelde bramen, rozen en meidoornstruiken. Pas na val-
Hechtschijfjes op de tenen en een
avond en vooral bij vochtig, warm weer,
kleverige buik maken het voor beide
gaan ze echt uit de bol. Dan zijn hun
soorten mogelijk om zelfs gladde steile
concerten kilometers ver te horen.
wanden te beklimmen.
l
16
t
Opnieuw proper water in onze Vlaamse beken en rivieren? Dat is het werk van Aquafin! In opdracht van het Vlaamse Gewest ontwerpen, bouwen, financieren en exploiteren wij de gewestelijke waterzuiveringsinfrastructuur. Dezelfde diensten bieden wij ook aan voor het gemeentelijke stelsel.
EEN JOB WAAR HET ELKE DAG BETER WORDT?
V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Ombudsman: 0472 450 450,
[email protected] Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Aquafin NV tel. 03 450 45 11, fax 03 458 30 20,
Solliciteren bij Aquafin is altijd een goed idee. Of je nu reageert op
[email protected], www.aquafin.be
één van de openstaande functies of spontaan je kandidatuur opstuurt. Gratis abonnement op Aqua op schriftelijke aanvraag.
Je krijgt er heel wat voor terug.
Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de riolerings-
Een boeiende job, een goede ondersteuning door je nieuwe collega’s en alle ruimte
projecten van Aquafin opvolgen via
om jezelf te ontplooien. Een tof team waarin jouw inbreng wordt gewaardeerd.
www.aquafin.be, onder 'werken
Een marktconform salaris en een mooi pakket extralegale voordelen met maaltijd-
per gemeente'.
cheques, groeps- en hospitalisatieverzekering. En, heel belangrijk, een goede balans tussen werk en privéleven.
Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.
Onze vacatures vind je op www.werkenaanzuiverwater.be
l
