De periode herleeft

( Eerste Jaargang. )

2009

01

De periode 1870 - 1939 herleeft. Vereniging Oud Enkhuizen en The Image Firm geven kleur aan het verleden.

Van onzer verslagever;

Het project ‘De Kroniek van Enkhuizen’ richt zich op de periode 1870 – 1939. In die periode veranderde Enkhuizen van een ‘dood stadje aan de Zuiderzee’ in een stad, waarin weer gebouwd werd in plaats van gesloopt. De stad zette zichzelf ook weer op de kaart. De naam Enkhuizen stond niet meer voor armoede en verval, maar voor pittoresk en sfeervol. De Kroniek geeft in beeld en tekst voorbeelden van deze veranderingen. Het herstel van Enkhuizen begon in de landbouw. In de groeiende steden in de Randstad, maar ook in Duitsland en zelfs in Engeland kon steeds meer kaas verkocht worden. Het was het product van de Westrfriese en dus ook van de Enkhuizer boeren. Alle stolpen in de stad dateren uit deze periode. Het boerenbedrijf veranderde in deze periode. Via landbouwtentoonstelling bleven de boeren op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen in hun

BLOEMENDAAL – Woondecoratie – Vakverf – Scheepslakken St. Janstraat 32-34, Enkhuizen 0228-312258

vak. De eerste landbouwtentoonstelling was in Enkhuizen al in 1854. De tentoonstelling van 1904 was zelfs van landelijk belang. Boerenhoek Niet alleen de veeboeren deden het goed. Grote zaadfirma’s, de namen van de familie Groot en Sluis zijn er onlosmakelijk mee verbonden, zijn begonnen in de nog niet bebouwde Boerenhoek. Een aantal grote woonhuizen in de Nieuwe Westerstraat laten zien dat er weer opnieuw geld verdiend werd in de stad. Ook voor andere sectoren begon de moderne tijd. Er kwamen vei-

lingen, een bloemenveiling en een groenteveiling, waardoor de handel eerlijker en soepeler verliep. De vissers kregen dat ook in de gaten, vanaf 1907 stond er een visafslag aan de haven. De visserij overleefde zelfs de aanleg van de Afsluitdijk. Tot ver na de Tweede Wereldoorlog werd er een goed stuk brood op het IJsselmeer verdiend. Eb en vloed Van cruciaal belang voor al deze ondernemingen was de aanleg van het spoor van Enkhuizen naar Amsterdam. Al bij de opening van het station in mei 1875 juichte

Het leugenbankje bij de oude visafslag.

men dat de moderne tijd nu ook voor Enkhuizen zou beginnen. De trein stopte niet bij het station Enkhuizen zoals nu. Met een aparte constructie, er was immers nog eb en vloed in de Enkhuizer havens, konden de wagons aan boord van spoorveren gereden worden. Passagiers werden met luxe passagiersschepen van de rederij van Cornelis Bosman over de Zuiderzee gezet. Enkhuizen was een belangrijke schakel tussen de Randstad, Noord Nederland en Duitsland. Door deze vaarverbinding alleen al verwierf Enkhuizen een enorme naamsbekendheid. Industrie Enkhuizen kreeg zelfs een industrie. Initiatiefnemers waren mannen als Cornelis Stapel, hotelier, scheepsbouwer en wethouder en Emmerling, één van de directeuren van de Lakenmanbank, Schild, de oprichter van een kachel fabriek. Ze kwamen bijeen in Hotel Stapel aan

Westerstraat 146 Enkhuizen

de Dijk. Ze zullen gesproken hebben over de modernisering van de stad, de bouw van woonhuizen en het dempen van de verschillende, stinkende, grachten. Tussen al deze mannen was er één vrouw die Enkhuizen op haar manier op de kaart zette. Met haar roman ‘De Zondaar’ (1927) veroorzaakte de Enkhuizer schrijfster Alie Smeding een enorm schandaal. E. du Perron schreef er een bijtend vers over. Ook dat hoort bij de geschiedenis van Enkhuizen, het vers van du Perron staat op een van de billboards. schoenendozen Door de periode 1880 – 1935 te kiezen konden de organisatoren, Frans van Leeuwen en Klaas Koeman, van de Stichting Kroniek van Enkhuizen, de bevolking benaderen voor materiaal en verhalen. De periode is nog niet zo ver weg. De meesten van ons kennen of kenden mensen die in die periode geleefd hebben. Vaak zijn er nog de verhalen van of over grooten overgrootouders. Oude kranten, foto’s of andere bescheiden uit deze periode liggen nog in allerlei schoenendozen op zolders. Door de Kroniek zijn veel Enkhuizers op die zolders gaan kijken en de spullen weer te voorschijn gehaald en aan Oud Enkhuizen of The Image Firm aangeboden om te laten scannen. We hebben er dankbaar gebruik van gemaakt.

ALTING SIBERG DESIGN

Fullservice Reklamebureau - Vormgeving - Drukwerk - Webdesign - Webhosting

St. Janstraat 1b Enkhuizen - 0228-324454

0228 312239 [email protected] www.bijto.nl

Hier kunnen we als Enkhuizers trots op zijn. Van onze verslaggever Cor Westerveld

ENKHUIZEN – Burgemeester Jan Baas kwalificeert de Kroniek van Enkhuizen als een mooi en toegankelijk project. Niet alleen voor de eigen inwoners maar ook voor de toeristen die de stad bezoeken. “Het is geen hoogdravend project, maar het heeft wel heel veel niveau. Met 19 informatiepanelen verspreid over de binnenstad, de uitgave van een historische krant en het feit dat de mensen zelf op internet een bijdrage kunnen leveren aan de historie van Enkhuizen, is er volgens hem sprake van een uniek project. “Tijdens 650 jaar Enkhuizen heb ik gemerkt dat onze inwoners heel erg geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van hun stad. Ze zijn trots op Enkhuizen. Iedereen weet dat de Watergeuzen Den Briel hebben bevrijd van de Spanjaarden, maar in Enkhuizen heeft de bevolking dat indertijd zelf gedaan. De stad Enkhuizen is in 1356 ontstaan uit de fusie tussen de dorpjes

Harme Bevoort Stadsdichter. De Gazfabriek te Enkhuizen.

Harme Bevoort (Enkhuizen 1801 –1874) heeft honderden gedichten geschreven. Of het nu ging om de verjaardag van de vrouw van de dominee, het 25-jarig ambtsjubileum van de burgemeester of

een scheepsramp, Harme Bevoort schreef er een gedicht over. In dit gedicht bezingt hij de komst van de „gazfabriek” in 1863. Voor de generatie van Harme Bevoort was dat een bijzondere gebeurtenis.

Die had Enkhuizen in zijn armste periode mee gemaakt met weinig hoop op een betere toekomst. Met de gazfabriek leek wel een andere, betere tijd aan te breken. De Gasfabriek vanaf de Wierdijk

Jan Baas: “De Kroniek van Enkhuizen gaat over mensen en hun plek in de geschiedenis.”

Gommerkerspel en Enchusen. Dat is een duurzame fusie gebleken”, lacht Baas. Hij is bij zijn aantreden in Enkhuizen zelf ook meteen de geschiedenis ingedoken. “Het is toch leuk om gasten die ik op het stadhuis ontvang, in chronologische stappen iets te kunnen vertellen over het rijke verleden van Enkhuizen. Zo vertel ik ze altijd dat het huidige stadhuis in 1688 in de plaats kwam van het oude stadhuis.”

DE KOMST VAN DE „GAZFABRIEK” October groet met blij gezicht, De aloud vermaarde Stad, En hult haar in een kleed van licht, Zoals zij nimmer had. Al rijzen voor onze oogen op, De dagen van voorheen, Toen bij der smeden hamerklop Het licht der vuren scheen; Al ziet verbeelding straat bij straat, En wijk bij wijk bebouwd, Waar thans zo eenzaam „t vruchtbaar zaad, Aan de aarde wordt vertrouwt; Al heerschte er leven en gewoel, En vrolijkheid en licht, Waar thans zich „t oog met smartgevoel Op lege plekken rigt. Hoeveel - wat was dat licht dan nog, Van smeerkaars en van lamp? Wat was het bij den luister toch, Der zuiv’re kolendamp? En wat dan menige avondstond, In later tijd beleeft, Die „t donk’re dat het lot ons zond Voor ons geteekend heeft. Ontroll” haar vroolijk wapp’re ze hoog, De vaderlandsche vlag! Geen schooner licht dat ooit het oog, Ons hier te aanschouwen zag. Verrezen als door toverslag, Der Sticht’ren woord getrouw, Rees voor Enkhuizen schooner dag, En even schoon gebouw. Gestookt, gezuiverd en vergaard, Door ad’ren voortgeleid,

Twee gashouders

Aannemersbedrijf Huisman Terreinverharding Beschoeiingen Loonwerk Rioleringen Gladheidsbestrijding Afscheiders Materialen Zuiderdijk 30, Venhuizen, 0228 - 541 389

Breekt de aangestoken gaz uit de aard, Waarop ze haar lichtgloed spreidt. Een gloed, zoo zuiver onbesmet, Zoo heerlijk rein en schoon, Een licht, dat er de de kroon op zet, Volhardings schoonste loon. Verdwenen is de duisternis Het donker van voorheen, O Vaderstad, wat al gemis, Vlood met dit tijdstip heen. Vooruitgang teekent ons het spoor, Van welvaart, vrede en licht, Ook zij breekt nacht en nevel door, Voor ons verrukt gezicht. Niet langer, langer achterstaan, Wedijv’ren willen wij! Een schrede of wat vooruitgegaan, Is meer het doel nabij. Vooruitgang kweekt het licht der hoop, De toekomst ligt ontbloot! Wij zien na al den wisselloop Enkhuizen rijk en groot. En oost en westen reikt de hand, Vereenen van „t geheel De broed’ren van den overkant, En Hollands noorderdeel. Dat elke gazvlam voorboô zij! Brenge elke avondstond Door haar verlicht dien dag nabij, Hier op der vad’ren grond. Vooruit, vooruit met vlugge wiek! Zo winn’ zij meer en meer Enkhuizens schoone gazfabriek Der Sticht’ren roem en eer.

T

M C

STAALBOUW

De makers van de infozuilen “Kroniek van Enkhuizen”

Het Witte Hert 24, Enkhuizen 0228-322497

De memoires van visserman Jan Goos: 679 blaadjes in een kriebelig handschrift. DiCAP



Textiel Print&Design Grootformaat printen Reclamesystemen Promotiematerialen

 De Hoek 31-32, Enkhuizen (0)228-350035 www.dicap.nl, [email protected] Links: Jan Goos (rechts met kapiteinspet) met gasten op „de Bries”. Onder: „de Bries” in de Buiten Haven

Van onzer verslagever; Klaas Koeman

Het moet een heidense klus geweest zijn om van de memoires van Jan Goos (1877 – 1950) een enigszins leesbaar boek te maken. Hij schreef zoals hij sprak, met een zwaar Enkhuzers accent! Maar het boek is een must voor iedereen die zich een voorstelling wil maken van het leven van Enkhuzer vissers rond 1900. „Soms tref je mensen die zich onderscheiden, anders zijn dan het verwachte patroon”, zo staat er over Jan Goos op de website van een jachthaven in Lelystad. Het restaurantje dat daar bij hoort, is naar Jan Goos vernoemd. De eigenaar van de jachthaven is zijn kleinzoon. Het is een vreemd idee dat op een plek waar Goos ongetwijfeld zijn netten heeft uitgegooid nu zijn kleinzoon rondloopt. Maar zijn typering van zijn grootvader is juist. Zoals zo velen van zijn generatie moest Goos op jonge leeftijd aan het werk. Hij was negen jaar toen hij met zijn vader en zijn ooms voor het eerst op de Zuiderzee en de Noordzee voer. GOEIE VANGER Hij werd een „goeie vanger”, zoals dat heette, en al snel was hij schipper op zijn eigen botters.

Maar hij ontdekte dat er meer manieren waren om je geld te verdienen op het water. Al in 1919 staan er kleine advertenties in het NRC: „‘Zeiljacht’: ‘Bries’ nog te huur na 8 september, 8 slaapplaatsen. Jan Goos Enkhuizen”. (NRC van 7 september 1919). Uiteraard huurde je de „Bries” met de schipper. Het moeten gezellige tochten geweest zijn. Jan Goos stond bekend als een vrolijke rondborstige man, die de verhalen makkelijk uit zijn mouw schudde. In 1936 stopte hij met varen en begon hij te schrijven. Of het een van zijn gasten geweest is, die hem op het idee gebracht heeft om zijn verhalen op te schrijven weten we niet. Het moet hem wel moeite hebben gekost. Met maar een paar jaar lagere school kon hij nauwelijks schrijven! En toch heeft hij „zijn Boek” zoals hij het noemde vol geschreven. 679 dicht geschreven velletjes heeft het opgeleverd, in een kriebelig handschrift met een bijna fonetisch Enkhuzers Nederlands. Tien jaar na de dood van Jan Goos trok het manuscript de aandacht van K. Boonenburg,

Budget Banners Is gespecialiseerd als leverancier van megadoeken, spandoeken, banieren en vlaggen. Wij drukken fullcolour op vele soorten ondergrond. De Vijfhoek 11, Enkhuizen, 0228 - 35 50 50

Cultureel Centrum

de Drommedaris Vol van • muziek • theater • cabaret • ﬁlm

wetenschappelijk medewerker van het ZZM. Hij heeft het manuscript voor een groot gedeelte „vertaald” en toegankelijk gemaakt. In 1961 verscheen het boekje „Jan Goos, Visserman van Enkhuizen”, bij P.N. van Kampen & Zoon N.V. te Amsterdam. Het Prins Bernardfonds had keurig subsidie gegeven, daarmee het belang van de herinneringen van Jan Goos erkennend.

De komst van de Trein in Mei 1875: Feest in Enkhuizen!


In mei 1875 werd er gevlagd in Enkhuizen. Er was een wetsontwerp ingediend voor de aanleg van een aantal nieuwe spoorlijnen. De lijn Zaandam – Enkhuizen was daar één van. Helemaal opgelucht was men in november van dat jaar toen de Tweede Kamer de wet ook daadwerkelijk aannam. In hetzelfde wetsvoorstel werd tot de aanleg van een lijn van Stavoren via Hindeloopen en Sneek naar Leeuwarden besloten. Over een bootverbinding werd niet gesproken; men liet dat over aan het particuliere initiatief. De opluchting was niet ten onrechte. Al in 1860 werd er in Hoorn een vergadering belegd over de spoorwegplannen. Deelnemers waren onder anderen H.C. Wouda, burgemeester van Sneek, J.P. Opperdoes Alewijn, gemeenteraadslid van Hoorn en lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland en J. de Koningh, wethouder van Enkhuizen. Zij pleitten voor een spoorlijn van Amsterdam naar Leeuwarden met een bootlijn van Enkhuizen naar Staveren. Om de vele zandbanken voor de kust van Enkhuizen te mijden wilden ze een spoor-

haven bij de Ven. In 1864 krijgt dit comité Wouda een voorlopige concessie voor de aanleg van deze lijn. Enthousiast zegt de gemeente Enkhuizen ƒ 100.000 toe maar daarna . . . wordt het stil. KRABBERSGAT In 1869 vraagt J. Bruijn Jzn voorzichtig in de Provinciale Staten naar de plannen van comité Wouda, maar er komt geen schot in de zaak. Wel wordt er in 1871 een comité opgericht dat pleit voor een bootverbinding Medemblik – Hindeloopen! Uiteindelijk valt dus in 1875 de beslissing. De overheid zelf gaat de spoorlijn aanleggen en de rails zullen niet in Medemblik of bij de Ven eindigen maar in Enkhuizen. Men was namelijk al een aantal jaren bezig met de aanleg van de leidammen van het Krabbersgat waardoor de verzanding van de Enkhuizer havens tot het verleden zou gaan behoren. DE MODERNE TIJD Het lijkt wel of Enkhuizen de armoede en lethargie van de jaren daarvoor van zich af schudde. Natuurlijk begon voor veel Enkhuzers de moderne tijd met de komst van

Enkhuizer Aannemersbedrijf E.A.B. Wij staan voor kwaliteit! Eén van onze specialiteiten is het restaureren en onderhouden van monumentale woningen en gebouwen.

Daarnaast zijn wij ervaren in: Restauratie -Renovatie/onderhoud Verbouwingen - Nieuwbouw Machinaal timmerwerk.

Korte Tuinstraat 8, Enkhuizen, 0228-315586, www.eab-enkhuizen.nl

Het Station met haven gefotografeerd vanaf de Drommedaris. Links op de achtergrond is de Ketenboom te zien.

Bloem & Plant





Westerstraat 59, Enkhuizen 0228-313562

de telegraaf in 1859 (in de dichtgemetselde poort van de Drom) en het Gaz in 1863. De oprichting van een moderne HBS in 1870 was een overwinning van de vooruitstrevende liberalen. Maar men vierde in 1875 niet alleen de komst van de trein, maar ook het einde van de achterlijkheid. De Enkhuizer Courant (opgericht in 1870) schreef het letterlijk: ´Want ja, laat ons eerlijk zijn en rondborstig genoeg zijn, om het te erkennen, dat wij verkeeren in een staat van achterlijkheid´. Maar nu, 1875, de vlag uit!´. In de jaren daarna had de vooruitstrevende krant redenen genoeg om regelmatig de vlag uit te steken: in 1877 werd een nieuw postkantoor in het Bosch gebouwd (Zuiderkerkplein 9), ook het telegraafkantoor kon nu de tochtige ruimte in de poort van de Drom verlaten. DE TREIN Op 5 juni 1885 reed de eerste passagierstrein Enkhuizen binnen. Opnieuw was het groot feest in de stad. Voor de Enkhuzers was de trein het symbool voor de moderne tijd en ook, hoopten ze, voor een nieuwe periode van welvaart in Enkhuizen. Gelukkig kregen ze gelijk.

KRABBERSGAT In 1869 vraagt J. Bruijn Jzn voorzichtig in de Provinciale Staten naar de plannen van comité Wouda, maar er komt geen schot in de zaak. Wel wordt er in 1871 een comité opgericht dat pleit voor een bootverbinding Medemblik – Hindeloopen! Uiteindelijk valt dus in 1875 de beslissing. De overheid zelf gaat de spoorlijn aanleggen en de rails zullen niet in Medemblik of bij de Ven eindigen maar in Enkhuizen. Men was namelijk al een aantal jaren bezig met de aanleg van de leidammen van het Krabbersgat waardoor de verzanding van de Enkhuizer havens tot het verleden zou gaan behoren.

ESJA

NETWORK

Voor al uw computer oplossingen. Paktuinen 23a, Enkhuizen 0228-324803, www.esjanetwork.nl

Voor al uw brood, koek en gebak

Uw warme bakker aan huis A. Karreman Beleefd aanbevelend 0228-315737 – 06-53963126

Stapel was bewogen maar eigenwijs bestuurder Van onzer verslagevers; Klaas Koeman en Paul Gutter

Kees Stapel was niet alleen hoteleigenaar en scheepsbouwer te Enkhuizen, maar ook politicus in hart en nieren. Van 1901 tot zijn dood in 1936 was hij raadslid en in 1919 werd hij ook wethouder. Hotel Stapel was een trefpunt van politiek Enkhuizen. De radicale socialist Jan van Dok kwam er, maar ook het liberale Kamerlid Antonie Roodhuyzen. Ook G. Schild Jzn, compagnon van Stapel en mederaadslid, zal van de partij geweest zijn. Stapel was voorzitter van de liberale kiesvereniging Kiesrecht is Kiesplicht en lid van de Vrijheids

Bond. Een kleine vooruitstrevende liberale partij die onder andere sociale voorzieningen en gelijke rechten voor man en vrouw bepleitte. Zeker in die tijd zeer progressieve standpunten. Daarnaast had Stapel een flink aantal bestuurlijke nevenactiviteiten. Zo was hij voorzitter van de Vereniging tot Bevordering van Getrouw Schoolbezoek. Een belangrijke vereniging in een tijd dat vooral arme ouders hun kinderen vaak thuis hielden of wat extra geld voor het gezin lieten verdienen. Ondanks het feit dat Stapel scheepsbouwer was, had hij niet zo veel met schepen. Zwemmen

kon hij niet. Proefvaarten waarbij hij mee moest, werden in ondiep water uitgevoerd. Als boerenzoon hield hij wel veel van paarden. Hij was dan ook zeer actief in de Enkhuizer Harddraverijvereniging. Mede dankzij zijn inzet kwam de vereniging tot grote bloei en bestaat deze nog altijd. Stunts Ook bij grote tentoonstellingen, zoals de landbouwtentoonstelling in 1904 en de Zuiderzee Visscherij Tentoonstelling in 1930, zat Stapel in het bestuur. Ondanks zijn sociale bewogenheid kon hij wel verschrikkelijk eigenwijs zijn. Bovendien haalde hij als ondernemer

soms stunts uit die hij als politicus eigenlijk niet kon maken. Zo waren de kantoren van zijn scheepswerf gevestigd in een prachtig achttiende-eeuws pand aan de Paktuinen. De entree was een uniek poortje dat zelfs nog een eeuw ouder was. In 1912 kreeg Stapel het opeens in zijn hoofd om dat poortje te verkopen. Het stond daar maar en niemand had er wat aan. En de antieke gevel van zijn woonhuis aan de Westerstraat 158 kon dan ook wel meteen verkocht worden. Niet alleen de stad Enkhuizen, maar heel monumentenminnend Nederland vielen over hem. Zowel burgemeester Hoytema van Konijnenburg als jonkheer Van Riemsdijk, directeur van het Rijksmuseum, probeerde hem op andere gedachten te brengen. Maar Stapel trok zich er niets van aan. Als dat poortje zo belangrijk was, dan wilde hij wel een betonnen kopie maken om neer te zetten. Maar verkopen zou hij. In 1914 verkocht hij inderdaad het origineel en verschafte een betonnen kopie voortaan toegang tot de werf. Wonderlijk genoeg betekende

deze manoeuvre wel de redding van het monumentale poortje. Het origineel werd gekocht door mr. J. de Vries van Doesburg. Die ruilde het weer met het Rijksmuseum voor drie kussens die het museum had gekocht uit de boedel van zijn nicht Maria Snouck van Loosen. Jaren later schonk het Rijksmuseum de poort op zijn beurt aan het Zuiderzeemuseum. Daar staat het nog altijd op de binnenplaats. De kopie is vernietigd tijdens een bombardement in de Tweede Wereldoorlog. Stapels woonhuis Westerstraat 158 behield wel zijn gevel. Stapel verkocht het hele pand aan huisarts Corts. Zijn kleinzoon zorgde ervoor dat tegenwoordig de vereniging Oud Enkhuizen in het pand zetelt.

FOTOSTUDIO RUITER DE F O T OVA KSP ECIA L IST !

Pasfoto’s-Portretten-Groepsfoto’s-Bruidsreportages - Reclamefotografie - Schoolfotografie-Digitalefotografie-Inlijstservice Breedstraat 4, Enkhuizen 0228-317130, 0653152479 www.fotoruiter.nl

 ALAN YA  •Pizzeria •Grillroom •Döner Kebab •Shoarma •Snacks

➸ 7 dagen per week open ➸ Wij bezorgen gratis

Kaasmarkt 4-6, Enkhuizen Bezorglijn: 0228-312150. www.alanyadoner.com

Vlnr. J. C. Haspels, G.P. de Vos wethouder, Burgemeester D. Baron Mackay en C. Stapel wethouder



Tijdelijk de grootste visafslag van Nederland. Zelfs na het afsluiten van de Zuiderzee winstgevend. Van onzer verslagever; Klaas Koeman

Het gebouw was nog niet eens klaar toen op 29 april 1907 de eerste vis geveild of afgeslagen werd, zo’n haast hadden de vissers. De gemeenteraadsleden mopperden wel een beetje. Zij hadden weliswaar toestemming gegeven en een afslagcommissie benoemd, maar eer ze goed en wel beseften wat ze hadden besloten, was de commissie al aan het bouwen en werd er personeel aangesteld. Het verweer van de commissie was simpel: het ansjovisseizoen stond op het punt te beginnen, vandaar. Het initiatief om een afslag op te richten kwam van de vissers en een aantal handelaren. Vooral de vissers verwachtten er veel van, de veilingen in de agrarische sector hadden een versterking van de positie van de producenten ten opzichte van de

handelaren laten zien. De gemeente nam het initiatief over en op verzoek van de vissers werd het zelfs een gemeentelijke visafslag. Juridisch stond men dan veel sterker. In de gemeentelijke verordeningen werd geregeld dat niemand buiten de visafslag om nog vis mocht kopen. De afslag werd gefinancierd door een heffing van 2% van de omzet. Natuurlijk waren er in het eerste jaar handelaren die de afslag probeerden te mijden, ook al omdat ze de 2% niet wilden betalen. Maar in het jaarverslag van de gemeente kon men al begin 1908 melden dat de samenwerking tussen de gemeente, de vissers en de handelaren niets te wensen overliet. De ‘Drijvende Bioscoop’ Anders was de situatie een paar jaar later. Er waren vérgaande plannen om het eerste houten gebouw-

Bar – café – terras

Het Wapen van Urk Erkend Genevercafé

Henk Jan & Marja Bok, Breedstraat 161, Enkhuizen, 0228-312994

gemeente, en door de burgemeester hoogstpersoonlijk, gesloten en verzegeld. Daarop werd er zelfs een visafslag georganiseerd op een bootje in het Krabbersgat. De ‘Drijvende Bioscoop’ werd dit spektakel spottend genoemd. Deelnemende

Schilder- en onderhoudsbedrijf

Parkhurst-Bosma

tje te vervangen door een stenen exemplaar. In 1913 gebeurde dat ook daadwerkelijk, maar daardoor verdween de goede samenwerking tussen met name de vissers en de gemeente. De vissers, verenigd in de visserijvereniging ‘Ons Belang’, vonden de nieuwbouw veel te duur, ook een salarisverhoging voor het personeel van de visafslag schoot de vissers in het verkeerde keelgat. Daarbij kwam dat het Weduwen- en

Wezenfonds van de vereniging bijna leeg was: Ons Belang wilde, om dat fonds in stand te houden, zelf de visafslag exploiteren. De gemeenteraad weigerde hierop in te gaan waarna de vissers besloten een nieuwe afslag op te richten. Vanaf dat moment was het oorlog tussen de vissers en de gemeente. Ons Belang begon een afslag in een pakhuis aan de Oosterhaven, maar dat gebouw werd op last van de

Breedstraat 140-142, Enkhuizen 06-53169423

Lub’s

Sigarenmagazijn

Westerstraat 57 Enkhuizen

vissers kregen echter de ene boete na de andere. Uiteraard moest de rechter er aan te pas komen en de zaak belandde zelfs voor de Hoge Raad. Die stelde de gemeente in het gelijk en de vissers bonden in: hun eigen visafslag werd opgeheven. Een aantal jaren later werd het Weduwen- en Wezenfonds opgeheven, maar het Bejaardenfonds bleef bestaan. Vissen in zoet water De samenwerking tussen de gemeente, de vissers en de handelaren werd weer hersteld; de gemeentelijke visafslag werd jarenlang niet meer bedreigd. De afslag overleefde zelfs de afsluiting van de Zuiderzee. [Tot verbazing van velen, ook de vissers, ontwikkelde zich een zoetwatervisstand, waardoor de visserij weer rendabel werd. Veel vissers die na de afsluiting gestopt waren met hun bedrijf gingen weer de zee op. Ze visten niet meer op haring en ansjovis maar op snoekbaars en paling. De afslag voer er wel bij.

Ansjovissen doppen op de Zuiderhavendijk, Albrecht en Henny (de Mof) Edelenbosch

De grootste visafslag van Nederland De Tweede Wereldoorlog was een bizarre periode voor de IJsselmeervisserij. Doordat er op de Noordzee niet meer gevist mocht worden, werd de zoetwatervisserij een belangrijke voedsel bron. De Enkhuizer afslag was korte tijd zelfs de grootste van Nederland! Na de oorlog normaliseerde de situatie zich gelukkig weer. De bijzondere positie van de afslag in Enkhuizen verdween, maar de visserij bleef wel een bloeiende bedrijfstak. In 1946 werd er zelfs een nieuwe visafslag gebouwd. Het einde En nu staat die afslag leeg. Er is weinig vis meer in het IJsselmeer. De oorzaak van de teruggang van de visstand is onduidelijk. De vissers geven de aalscholvers de schuld. Maar er trekt ook te weinig glasaal (jonge paling) het IJsselmeer binnen. De watervervuiling zou de oorzaak zijn, maar het IJsselmeer wordt juist schoner en zelfs helder. Dat zou ook een oorzaak van de achteruitgang kunnen zijn. En natuurlijk wordt het IJsselmeer overbevist.

Van zevenhonderd vrouwelijke palingen in het IJsselmeer zou er wel geteld één aan de netten van de vissers kunnen ontsnappen. De afslag heeft de afname van de aanvoer niet overleefd. Op vrijdag 28 maart 2009 organiseerde de gemeente een reünie voor iedereen die iets met de visafslag te maken heeft gehad. En dat was het einde van een inmiddels honderdjarig instituut.

 Tegelhandel

Desaunois

   De Hoek 61 (Schepenwijk) Enkhuizen www.desaunois.com 0228-526614



Vishandel van der Veen Als het lekker moet zijn.

Bocht 1 - Enkhuizen - Tel. 0228 312506

Bijna scheepsramp op de Zuiderzee. Twee schepen van dezelfde rederij betrokken bij aanvaring. Van onzer verslagever; Klaas Koeman

Het moet een enorme klap geweest zijn toen op 5 december 1888, de „Holland” zich twee meter in de „Friesland” boorde. De „Holland” bleef drijven maar de „Friesland” zonk. Het ongeluk gebeurde in dichte mist, midden op de Zuiderzee. Er waren gelukkig geen slachtoffers. De passagiers van de Friesland konden overstappen, zelfs de post kon nog worden gered. ZUSTERSCHEPEN Het was merkwaardig dat het twee zusterschepen betrof die ook nog eens voor de zelfde maatschappij voeren. De Alkmaarse reder Cornelis Bosman - onder andere exploitant van de bootdienst Alkmaar-Amsterdam - zat meteen in de problemen. De „Friesland” en de „Holland” waren zijn enige passagiersschepen op de lijn Enkhuizen-Stavoren. Hij had wel een reserveschip, de „Prins van Oranje”, maar dat schip was eigenlijk te klein en te weinig comfortabel en, wat erger was, de passagiers voelden zich niet veilig aan boord. Pas in 1899 kon Bosman een nieuw schip laten bouwen: de „Groningen”. De „Holland”, de „Friesland” en de „Groningen” waren nog raderstoomschepen. Ze werden geroemd voor hun luxe en zeewaardigheid. Het blad „Eigen Haard” schreef over de Holland en de Friesland: „. . . het geheel doet met verzekerdheid het veege lijf toevertrouwen aan een zeeschip, wel in staat de woeste baren te trotseren”. Ze konden zo’n 450 passagiers vervoeren, verdeeld in drie klassen. Bij de eerste en tweede klasse was zelfs een rooksalon. Snel waren de schepen ook. In een uur en tien minuten staken ze de Zuiderzee over.

De Admiraal rest aurant

Van oudsher de pleisterplaats bij uitstek!

Havenweg 4, Enkhuizen 0228-319256

NIEUWE STOOMPONTEN Tot 1915/1916 deden de raderstoomschepen dienst. Toen werden ze vervangen door de „C. Bosman”, „R. van Hasselt” en later de „W.F. van der Wijck”. Dat waren moderne schroefstoomschepen die uiterst luxueus werden ingericht. Ze konden zo’n 1800 passagiers vervoeren. Bosmans veerdienst Enkhuizen-Staveren was een integraal onderdeel van de treinverbinding Amsterdam-Leeuwarden. De passagiers konden zo vanaf het trein via de kade op de boot stappen. Maar het overladen van goederen had altijd al vertraging en onkosten opgeleverd. Vandaar dat men in 1899 ook met stoomponten was gaan varen. Op het dek van deze schepen lagen rails waarop 13 wagons konden worden geplaatst, zes aan de ene kant, zeven aan de andere. Over een ingewikkelde constructie, een soort brug, kon een locomotief de wagons op het schip duwen. De constructie was ingewikkeld omdat men in de haven van Enkhuizen nog met eb en vloed te maken had. CONCURRENTIE In de jaren dertig kreeg de rederij het moeilijk. De economische crisis zorgde ervoor dat nog maar 200.000 reizigers de oversteek over het IJsselmeer maakten. Ter vergelijking: in 1916 werden er 340.000 passagiers geboekt. Dat was een record dat niet meer gebroken zou worden. Niet al-

De ‘Holland” en de „Friesland” aan de Kade van de Spoorhaven.

leen de crisis zorgde voor een terugloop; de veerdienst kreeg stevige concurrentie van de Afsluitdijk. Bussen en vrachtwagens konden sneller passagiers en de goederen vervoeren. De Enkhuizer Courant begreep dit niet. In een artikel in 1936, naar aanleiding van het vijftig jarig jubileum van de rederij, schreef de krant: „De tocht duurt ruim een uur, dat is niet te kort en niet te lang en vormt daardoor juist een prettige onderbreking van de spoorreis.Want behalve zeer zeevast en comfortabel ingericht, zijn de booten ook echt Hollands-proper en is de keuken aan boord onovertrefbaar”.

Veerdienst Enkhuizen - Stavoren v.v. sinds 1886

Kaartverkoop bij VVV. Vertrek vanuit de Veerhaven. www.veerboot.info Tel: 0228-326667

Jaap Boukens Meubelstofferingen

Molenweg 78, Enkhuizen 0228-521575

Café Terras

“Het

Ankertje”

Dijk 4, Enkhuizen 0228-315767

Mopperende vissers: ’Ze dansen op ons graf’.

Van onzer verslagevers; Klaas Koeman en Paul Gutter

De Zuiderzee Visserij Tentoonstelling in 1930 zorgde in Enkhuizen voor gemengde gevoelens. Enerzijds werd reikhalzend uitgekeken naar het bezoek van koningin Wilhelmina aan de stad, anderzijds zagen de vissers het einde van

de

houtexpert WERELDS IN HOUT Ons assortiment varieert van materialen voor de bouw tot onze specialiteit: de exclusieve houten fineersoorten welke vooral in de luxe jachtbouw worden toegepast.

De Dolfijn 18, Enkhuizen 0228-314177

hun broodwinning naderen. Op 5 september 1930 kwam de koningin naar Enkhuizen. Om een beetje op tijd te arriveren moest de koninklijke trein al om vijf over zes uit Apeldoorn vertrekken. Wilhelmina vond dat goed, maar eiste wel dat haar wagon al de avond daarvoor klaar stond. Daags tevoren hadden koningin-moeder Emma en de Javaanse prins R.A.A. Tjakranigrad de Z.V.T. al bezocht. Toch viel dit in het niet bij het bezoek van koningin Wilhelmina, prinsgemaal Hendrik en kroonprinses Juliana. Op deze dag zouden alle vissers van de Zuiderzee een vlootschouw houden. De koningin wilde hiermee afscheid nemen van de Zuiderzeevissers. Veel vissers deden met gemengde gevoelens aan de tentoonstelling mee. ’Ze dansen op ons graf’, werd er gemopperd. Maar behalve de Harderwijkers kwamen alle vissers van de Zuiderzee toch naar Enkhuizen gevaren. De havens lagen

bomvol. Om half tien arriveerde de koninklijke trein. Op het perron stonden burgemeester Zimmerman en een erewacht van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm. Patrimonium speelde het Wilhelmus terwijl de koningin en haar gevolg over de rode loper naar de hofauto’s liepen. Crevecoeur speelde op het carillon van de Zuiderkerk. De route Spoorstraat, Wilhelminabrug, Venedie, Westerstraat en Breedstraat was uitbundig versierd. Dat gold niet voor de vissersbuurt ’t Suud. Op het stadhuis aangekomen kregen koningin Wilhelmina en Juliana een bloemetje van Jeltje Roosendaal en Meinoutje Sluis, dochters van twee raadsleden. De koningin sprak over de nieuwe toekomst die Enkhuizen en omgeving wachtte nu de Zuiderzee zou verdwijnen. Zij roemde de moed en volharding van de vissers en hoopte dat ook zij, met behoud van de vrome inborst, een nieuwe toekomst

De koninklijke familie stapt aan boord van de H.M. Mercurius voor de vlootschouw.

zouden vinden. Daarna liep zij het balkon op voor een aubade van de schooljeugd. Om kwart over tien ging het gezelschap richting tentoonstelling. Daar wachtte wethouder Cornelis Stapel, tevens voorzitter van het Z.V.T.-bestuur hen op. Als Wilhelmina haar eigen gang had willen gaan, dan kon ze dat meteen vergeten. Met zijn zeer West-Friese ’Dut op, majesteit’ leidde Stapel haar het hele terrein over. Om twee uur stapte de koninklijke familie aan boord van het marineschip De Mercuur voor de vloot-

ARMABA



personele oplossingen

zoeken kan iedereen

wij vinden de mensen om u heen



Postbus 273, 1600 AG Enkhuizen www.armaba.nl

PERRON

9

3/ 4

schouw. Jammer genoeg waren er geen vissersschepen op het water. Het woei te hard en door de oostenwind was de Enkhuizer kust lager wal geworden. Op het moment dat de wind afzwakte, hadden veel vissers al besloten om er met hun gezin een dagje uit van te maken en de vlootschouw de vlootschouw te laten. Wilhelmina liet het er niet bij zitten. In haar auto reed ze langs de overvolle havens en sprak daar alsnog de vissers toe. Als een lopend vuurtje ging het door de stad dat zij bij de havens was. Al snel kwamen alle vissers uit de stad om haar vanaf hun schepen toe te juichen. Zelfs ’t Suud stroomde vol. Om vier uur stapte de koningin onder grote belangstelling op de trein. De burgemeester was vermoedelijk opgelucht. Het gerucht ging dat de vissers niet waren uitgevaren uit protest. Tegen de gebrekkige compensatieregeling voor de schade die zij leden door de aanleg van de Afsluitdijk. Als dank voor de mooie dag in Enkhuizen, kregen zowel burgemeester Zimmerman als wethouder Stapel enkele dagen later van Wilhelmina een lintje. ’Da’s pittig van d’r’, zal de wethouder wel gedacht hebben.

Voor de trein-, booten busreiziger

Tweedehands boeken Kranten en Tijdschriften Bloemen

Stationskiosk Perron 9 3/4 Stationsplein 2, Enkhuizen Bezoek ook onze website www.perronnegendriekwart.nl

Hendrik Wladimir Albrecht Ernst Edelenbosch. Enkhuizer visserman in hart en nieren.

Van onzer verslagever; Frans van Leeuwen

Een vreemde naam voor een rasechte Enkhuizer, maar in die tijd mocht de zevende zoon de naam van Prins Hendrik dragen. Dat Albrecht en zijn broer Henny bekende Enkhuizer waren, blijkt wel uit het feit dat wij beiden op meerdere foto’s uit verschillende archieven tegenkomen. Albrecht was in de laatste jaren van zijn leven voorzitter van de visserijvereniging ’Ons Belang’ Hij overleed in 1943 op 37 jarige leeftijd ten gevolge van

tuberculose. Het moet een indrukwekkende begrafenis zijn geweest waarbij alle visser aanwezig waren. Beklach Dat Albrecht een bijzonder mens was, blijkt onder meer uit een briefje dat een boze visserman in 1952 aan het bestuur van visserijvereniging ’Ons Belang’ stuurde waarin hij zich beklaagd. Hij schrijft; “Uw verslag van woensdag j.l. in de Enkhuizer Courant gelezen F Kofman heeft alle menschen geprezen die Ons Belang tot bloei

hebben gebracht. Maar waarom is wijlen Den Heer Albrecht Edelenbosch in uw verslag nooit één keer genoemd. Waarom hebben de visschers hem ten grave gedragen. Dat moet toch een bewijs zijn geweest dat hij als Voorzitter van zijn vereniging dienden, ten goede voor de vissers”. De foto van Henny en Albrecht (pagina 7) waarop te zien is dat zij ansjovis aan het doppen zijn op de Zuiderhavendijk, was het uitgangspunt voor het maken van De Kroniek van Enkhuizen.

Foto boven: Vlnr; Henny Edelenbosch ‘De Mof’, Cor Bijl ‘De Garneel’, Jan Edelenbosch ‘Jan van Oene’ en Albrecht. Foto links: strijken van de fok Foto rechts: Ansjovis doppen op de Zuiderhaven Foto beneden: “De Werkverschaffing” Vlnr; Onbekend, Albrecht en Willem Fijma ‘Skiet-Annie’

Meester Brouwer,

opvolger van Brandt en Centen. Van onzer verslagever; Klaas Koeman

In veel notulen van de vroedschap van Enkhuizen of in andere archiefstukken staan, in een keurig modern handschrift, allerlei open aanmerkingen. Meestal heeft de schrijver geprobeerd de tekst te verduidelijken door bijvoorbeeld aan te geven waar een alinea over gaat. STADSARCHIEF Tegenwoordig mag je nauwelijks een potlood in je hand hebben als je door de archiefstukken bladert! Het is Douwe Brouwer geweest die geprobeerd heeft het leven van de toekomstige archiefvorsers te verlichten. Hij leefde van 1865 tot 1945. Naast zijn baan als onderwijzer, voor een hele generatie was hij „meester” Brouwer, heeft hij zich ingespannen voor het toegankelijk maken van de geschiedenis van zijn stad. Op allerlei fronten was hij actief. Op het stadhuis had hij een apart kamertje, waar hij het hele stadsarchief heeft doorgenomen.

Na zijn pensionering schoonde hij in opdracht van de gemeente het archief helemaal op. Hij schreef onder andere talloze artikelen in de Enkhuizer Courant, een populaire „Gids van Enkhuizen”, en, in 1938, een „Tweede Vervolg op de Kroniek van Enkhuizen”. Daarmee werd Douwe Brouwer de opvolger van Gerard Brandt en Sebastiaan Centen. MONUMENTENBELEID In Douwe Brouwers tijd ontwaakte de belangstelling voor de geschiedenis van de eigen omgeving. Overal ontstonden plaatselijke en regionale historische verenigingen. Men zag nu ook, voorzichtig, het belang in van een monumentenbeleid. De generatie van Douwe Brouwer was eigenlijk de eerste die de waarde van de monumenten inzag en niet meer al te gemakkelijk die „oude zooi” liet slopen. INITIATIEFNEMER VVV Het was ook de eerste generatie die meemaakte dat niet alleen

de allerrijksten zich plezierreisjes konden permitteren. Er kwamen steeds meer toeristen in de stad om de sfeer van vroeger te op te snuiven. Vooral de boot-spoorverbinding naar Staveren zorgde voor veel bezoekers, en een enorme naamsbekendheid voor Enkhuizen. Die eerste toeristen lazen Brouwers Gids van Enkhuizen, uitgegeven door het VVV. Die was in 1915 opgericht, één van de initiatiefnemers was uiteraard Douwe Brouwer, hij was er jarenlang ook de voorzitter van. Al in 1908 werd er een Waagcommissie opgericht om het verwaarloosde Waaggebouw te restaureren. De commissie wilde dat er een stadsmuseum in gevestigd zou worden. Eén van de meest actieve leden én secretaris was Brouwer. In augustus 1924 werd het Historisch Genootschap Oud West-Friesland opgericht. OUD ENKHUIZEN De vereniging wilde en wil het streekeigene van West-Friesland

Douwe Brouwer en zijn gezin

bewaren. Bijna vanzelfsprekend werd Douwe Brouwer één van de oprichters en jarenlang de tweede secretaris. In de Tweede Wereldoorlog, 1944, werd de Vereniging Oud Enkhuizen opgericht. Tot dan toe had de VVV, waar Brouwer ook secretaris van was, onder andere tot doel de historische en architectonische kostbaarheden van Enkhuizen te bewaren. Men vond dat deze taak langzamerhand zo belangrijk werd dat er een aparte vereniging voor moest komen. Uiteraard was „meester” Douwe Brouwer ook bij de oprichting van Oud Enkhuizen betrokken. Hij is niet lang bestuurslid gebleven, op 5 mei 1945, terwijl zijn geliefde stad een vlaggenzee was, stierf hij.

Boek- en kantoorboekhandel Smit & Co

Vijzelstraat 63-67, Enkhuizen 0228-312433 www.kantoorboekhandelsmit.nl

Kaasmarkt bij de Waag op sterven na dood. Boeren nemen niet meer de moeite om te komen.

M. Leeflang, stadsarchivaris en geschiedenisleraar, beschrijft de gang van zaken. Van onzer verslagever; Klaas Koeman

Het Waaggebouw waar de kaasmarkt gehouden werd.

FINACCOUNT ADMINISTRATIES-BELASTINGEN -BEDRIJFSADVISERINGZuiderkerkstraat 8, Enkhuizen 0228-325700, www.finaccount.nl



Nouveau Coiffures

De kaasmarkt werd de eerste woensdag in april geopend en vond daarna iedere week plaats tot en met de laatste woensdag in december. Tijdens de vroege ochtenduren kwamen de kaasboeren naar de stad en plaatsten bij de Waag hun partijen in volgorde van aankomst. Marktmeester Klaas de Wit hield nauwlettend oog op de juiste volgorde en beslechte geschillen, die daarover ontstonden. Om 11 uur begon de bengel van de Waag te kleppen en wel gedurende vijf minuten. Dat was het teken van aanvang waarop kopers en verkopers elkaar tegemoet traden. Kwam de verkoop op gang, dan kon men aan de marktmeester verlof vragen de verkochte kaas vóór het eindigen van de markt te doen wegdragen en wegen. KAASDRAAGSTERS De kaasdraagsters Jantje Bakker, Marijtje van Slot en weduwe P. van Dam konden dan hun zware werk beginnen. Er waren ongeveer 17 kaasdraagsters met een aantal noodhulpen. Was de emancipatie van de vrouw nog niet aan de orde, belemmeringen om deze zware arbeid door vrouwen te laten verrichten waren er klaarblijkelijk niet. Naast de draagsters waren er de slepers (voertuigen door paarden getrokken) die onder dezelfde bepalingen als de draagsters vielen, ‘s

EEN VROUWELIJKE BARBIER TE ENKHUIZEN. Gouden jubilé.

Alkmaarsche Courant, 02-06-1934 Op a.s. Woensdag viert Griet

Lueske haar gouden jubileum als barbier “ster” te Enkhuizen. Haar vak beoefent ze al langer. Op 15-jarige leeftijd is ze ermee begonnen. En nu is ze 73. De eerste acht jaar deed ze het bij vader thuis, te Purmerend, maar in 1884 heeft ze zich met haar zuster te Enkhuizem gevestigd en vijftig jaar heeft barbierster Luesek haar klanten geschoren. En al dien tijd is er aan haar “salon” niets veranderd. Een halve eeuw geleden zag deze voorkamer met haar schoongeschrobde houten vloer, haar kale wanden en haar groene houtwerk er net zoo uit. Het jonge volk loopt niet zoo hard naar Griet, maar de oudere visschers verkiezen haar kale kamer met den gebarsten spiegel boven de spiegelzalen van den nieuwen tijd.

Schoenmakerij

HANS RUITER Vijzelstraat 60 Enkhuizen 0228-315933 www.nouveau-coiffures.nl



Schoen- en lederreparatie Onderhoudsmiddelen Sleutel service

Prinsenstraat 11, Enkhuizen 0228-318727

Middags om 2 uur liep de markt ten einde, wat een kwartier lang door het aanhoudend kleppen van de Waagbengel werd aan gegeven. Daarna brachten de kaasdraagsters de overgebleven partijen weg en wel zo dat vanuit het midden van de markt, naar beide zijden gelijk werd doorgewerkt. Zo hadden de commissarissen van de kaasmarkt het voorgeschreven en bovendien hadden ze bepaald dat de verkopers verplicht waren zich bij hun stapels kaas te bevinden. Waren ze na drie keer te zijn geroepen nog afwezig dan moesten ze wachten, totdat de laatst verkochte stapel was weggedragen. Op deze manier beschreef M. Leeflang, stadsarchivaris en geschiedenisleraar, de gang van zaken op de kaasmarkt bij de Waag. Niet alleen kaas werd er op deze manier verhandeld. Vis kon ook bij afslag verkocht worden, en op gezette tijden waren er veemarkten. De markten haalden het einde van de 19de eeuw niet. In 1897 bijvoorbeeld was bijvoorbeeld de kaasmarkt op sterven na dood: er was nog maar één handelaar om de kaas van de enkele boeren te kopen die de moeite hadden genomen om naar Enkhuizen te komen. De trein had de Enkhuizer markten de nek omgedraaid: de vee- en kaasmarkten in Hoorn profiteerden ervan.

Wilma

babyhuis


MODUS  mode 



Onze merken:

Ultimate’s Miks - Tom Tailor S.Oliver - Angels Jeans - Spoom Jassen Zilch - Carbone - B.C.



Westerstraat 163, Enkhuizen, 0228-319150

BANKETBAKKERIJ

HARRIE KORT

 

Voor elk feest of partij gebak van Harrie hoort erbij! Voorland 8, Enkhuizen 0228-321132

Reizen doet u met

Uniglobe

Access Travel

Westerstraat 15, Enkhuizen 0228-321164 www.uniglobeaccess.nl

KOSTER

  muziek

Geluidsapparatuur Verlichting Muziekinstrumenten Bagijnestraat 1, Enkhuizen 0228-315440 - www.audioplaats.nl

Gemeente wil stankprobleem aanpakken. Overlast Venedie en Karnmelksluis onhoudbaar geworden. Van onzer verslagevers; Klaas Koeman en Paul Gutter

Een klacht

In augustus 1832 schreef de ontvanger van de directe belastingen een woedende brief naar het gemeentebestuur. Hij en zijn gezin konden het in hun huis aan het Venedie niet meer uithouden van de stank, die uit de gracht kwam. Er stond te weinig water in het Venedie en het water was ook warm. Hij dreigde zelfs met een brief naar de gouverneur (de toenmalige commissaris van de koningin)! Het stadsbestuur schrok, de man was belangrijk, hij was zelfs een rijksambtenaar, en een klacht aan de gouverneur wilde men graag vermijden. Er werd dan ook besloten om de grachten nog maar een keer door te spoelen. Het zal weinig geholpen hebben. De grachten in de stad waren eigenlijk open riolen. Een huis was ook duurder als het voor of achter aan een gracht lag. Je kon je afval makkelijk kwijt, en een huisje boven de gracht was snel gebouwd. Een eigen beerput kon natuurlijk ook, maar die zijn weinig in Enkhuizen gevonden.

Assembla Computers



Voor service en kwaliteit!



Zuiderkerkstraat 7, Enkhuizen 0228-326523

FotoStudio Carole Voor zowel ambachtelijke als moderne fotografie. Seb. Centenweg 122, Enkhuizen 0228 322250 - 06 20060827 [email protected] www.fotostudiocarole.nl

BESEF VAN HYGIËNE De ontvanger van de stedelijke belastingen kan zich als goed opgeleide negentiende eeuwer ook ongerust gemaakt hebben. Men begon een relatie te leggen tussen stank en ziektes. Een begrip als hygiëne begon langzamerhand vorm te krijgen. Het zal niet alleen de overlast geweest zijn die de belastingontvanger naar de pen heeft doen grijpen. Pas in 1891 besluit de gemeente het probleem op te lossen. Het tonnenstelsel werd ingevoerd. Er werd een tonnendienst ingesteld om de poeptonnen huis aan huis op te halen. Ten noorden van de stad werd de gemeentereiniging gebouwd om de tonnen te legen en schoon te maken. Geld om in een klap de meer dan duizend nodige (ijzeren) tonnen aan te schaffen was er niet. Men besloot met een honderdtal tonnetjes te beginnen. De tonnen hebben tot in de jaren vijftig dienst gedaan. Toen werd er in de hele stad het riool aangelegd. Maar als je eraan gehecht was mocht je je tonnetje houden. Daardoor duurde het tot 1985 voordat het laatste tonnetje uit Enkhuizen verdween.

Meyer

Specialistische Reiniging Voor al uw schoonmaakwerk

-Schoonmaakonderhoud-Brand- en roetreiniging-Industriële reiniging-

Snelliusstraat 1 Heerhugowaard 072-5714507 www.msr-bv.nl

SELEKT HiFi apparatuur Home cinema

Wegje 20, Enkhuizen, 314412

Gemeente wil stankprobleem aanpakken onbewoonbaar ‘s Zomers was het Venedie in Enkhuizen bijna onbewoonbaar, zo verschrikkelijk stonk de gracht. Het regende dan ook klachten van bewoners. Zelfs het dichthouden van de ramen hielp niet. In de begrotingsvergadering van de gemeenteraad werd in 1884 het voorstel gedaan de gracht te dempen. De bewoners waren dan eindelijk van de stank af en het verbrede Venedie zou een mooie verbindingsweg worden tussen de stad en het nieuwe treinstation. Argumenten die in het verlengde lagen van een vorm van monumentenzorg of beschermd stadsgezicht kwamen er niet aan te pas. Voor de liberalen, toonaangevend in de tweede helft van de negentiende eeuw, betekende slopen vooruit-

gang. Op die manier werd immers ruimte gecreëerd voor nieuwe ontwikkelingen. De Koepoort bijvoorbeeld vonden ze hinderlijk in de weg staan. In 1871 schreef de liberale Enkhuizer Courant dat er tot haar spijt geen plannen voor de sloop van de Koepoort in de gemeentebegroting stonden. Dit ‘nodeloze trekgat zou nog vele jaren het oude aanzien van Enkhuizen helpen verhogen’. Ook in Hoorn sprak men smalend over Enkhuizen. Daar had de stad nog steeds haar Vest ‘als een knellend korset’. Hoorn, moderner en vooruitstrevender, had bijna alle poorten en wallen gesloopt. In Enkhuizen was het ruimtetekort minder nijpend. Tot ver in de twintigste eeuw was er binnen de Vest bouwgrond te vinden.

leidde zelfs tot tussentijdse verkiezingen. Maar in dit conflict waren er geen monumentenbeschermers. Het had meer te maken met de felle strijd tussen de liberalen en de confessionelen en tussen liberalen onderling. Vijfentwintig jaar later had de HBS een nieuw gebouw nodig. Zonder noemenswaardige discussie verdween het aloude Zeekantoor. Het Venedie was op dat moment nog steeds een gracht. De raad had weliswaar in 1884 besloten het Venedie en de Karnemelksluis te dempen, maar er was geen geld. Toen de Vereniging tot Werkverschaffing voorstelde het Venedie als werkeloosheidsproject te dempen, had de raad daar uiteraard wel oren naar. Dit was de goedkoopste oplossing. Een jaar later, in de winter van 1899-1900, werd met het dempen begonnen. Uiteraard juichte de Enkhuizer Courant. Eindelijk zou dit open riool verdwijnen. Maar... toen de bomen eenmaal gekapt waren, werd een vreemde koude kale straat zichtbaar. Veel Enkhuizers vroegen zich af: ‘Hebben we niet te vroeg gejuicht?’. Er was ‘een echt typisch Hollandsch stadsgezicht’ verloren gegaan, schreef dezelfde Enkhuizer Courant. Natuurlijk stelde de redactie ‘dat het moderne stadsleven dit soort ingrijpen eiste’. Maar de krant was toch wel blij dat in het midden van de straat een bloemenperk aangaf waar de gracht ooit geweest was. Want het was toch ook wel een beetje zonde dat die gracht en de bomen nu verdwenen waren.

Café de Enckhuyser Voor gezellig borrelen in een fijne sfeer! Melkmarkt 1 Enkhuizen 0228-318265







Een van de weinige keren dat er in de gemeenteraad fel gediscussieerd werd over een monumentaal pand was toen het Zeekantoor op de agenda stond. Dat gebouwencomplex, ook wel Prinsenhof of Patershof genoemd, omvatte de Munt, de Nutszaal, de Nutsbank en de toenmalige HBS. In 1873 was er in de raad een ruzie over het onderhoud. Een meerderheid had besloten dat dit onderhoud - het gebouw stortte bijna in! - door de gemeente betaald zou moeten worden. Een minderheid was daar tegen. Deze raadsleden vonden dat de huurder, Concordia, de rekening moest krijgen. De emoties liepen hoog op toen uitkwam dat alle voorstemmers lid waren van datzelfde Concordia. Het

Bloem & Von Knetsch Glazenmakers

Glas in lood ramen – Reparatie – Restauratie

– Nieuwe ontwerpen – Glaskunst – Glasfusen

– (Graf-)monumenten

Paulus Potterstraat 20, Enkhuizen 0228-323182 06-51345285 www.glazenmakers.nl



Na 1850: welvaart voor de boeren. Tentoonstellingen stimuleren de vooruitgang.


In de tweede helft van de negentiende eeuw vond er een ware revolutie in de veeteelt plaats. Kaas werd niet langer meer op de boerderij gemaakt, maar in een kaasfabriek. De Westfriese boeren legden nieuwe markten open. Zij exporteerden hun koeien en stieren naar de Nieuwe Wereld: nog steeds fokken de Amerikaanse boeren met de Westfriese zwartbonte koeien de Holsteiners. In wel drie nummers werd er in het „Nieuws- en Advertentieblad voor de Stad Enkhuizen en Omstreken”, de eerste krant in Enkhuizen, aandacht besteed aan de grote Land- en Tuinbouwtentoonstelling in Enkhuizen in oktober 1854. Het was ook geen kleine tentoonstelling die gehouden werd in Artibus Sacrum (de Euchariuskapel), in het Zeekantoor en op het veld tussen de kapel en de Driebanen. Zeventig à tachtig runderen stonden er, vijfentwintig paarden

en bijna tachtig inzendingen met planten, zaden groentes en bomen. Ook waren er allerlei machines. De vooruitstrevende redacteur/uitgever van het blad, de heer Hedde de Ringh, had óók oog voor het belang van zo’n tentoonstelling. Het ging volgens hem niet om wie een prijs kreeg voor de grootste koe of aardappel, veel belangrijker was het dat men kennis maakte met allerlei nieuw technieken en machines. Een tentoonstelling als deze diende om de jansaliegeest te doorbreken en de vooruitgang te stimuleren. SUCCES De tentoonstelling was een groot succes. Trots was men in Enkhuizen dat er zo’n initiatief genomen werd in de stad. Er werd overal feest gevierd en op verzoek van het gemeentebestuur werd er zo veel mogelijk gevlagd. Op 7 oktober plaatste de burgemeester Van Bleiswijk en zijn gemeentesecretaris een advertentie waarin zij de bevolking voor haar medewerking bedankte. Ook bedankten zij de vele duizenden bezoekers.

NIEUWE MARKTEN De Ringhs verwachting, of hoop, dat er een andere mentaliteit onder de agrariërs zou ontstaan werd bewaarheid. De veeboeren in Enkhuizen, maar ook in heel West-Friesland ontwikkelden zich tot een progressieve beroepsgroep

die nieuwe markten openlegde. De export van fokvee naar Amerika bijvoorbeeld nam een hoge vlucht. De zwartbonte koeien in de VS worden abusievelijk Holsteiners genoemd. Ze hebben weinig met Duitsland te maken, voor het grootste gedeelte hebben die koeien West-Friese voorouders. Het belangrijkste product van de West-Friese boeren was kaas. Die kaas werd ten tijde van de tentoonstelling op de boerderijen door de boerinnen gemaakt en op de kaasmarkten verkocht. Maar al in de negentiende eeuw werden er fabriekjes opgericht waarin de melk op een efficiëntere en goedkopere

tydloos RESTAURANT

Het wordt tyd om bij Tydloos te zijn! Westerstraat 116, Enkhuizen 0228-315225, 06-25030167 www.tydloos.nl

manier tot kaas werd verwerkt. Langzamerhand verdwenen dan ook de kaasmarkten. Door een nauwkeurig bijgehouden stamboek waren de boeren ook veel beter in staat gerichter te fokken en daardoor de kwaliteit van de melk te verhogen. STADSE FRATSEN De welvaart van de veeboeren begon na 1850, voor het eerst in twee honderd jaar, te stijgen. Het is niet voor niets dat bijna alle boerderijen in Enkhuizen van na 1870 zijn. De boeren hadden nu geld en investeerden dat in nieuwe stolpen. Die boerderijen hadden één voordeur. Via de stal liep je naar de woonruimte. Dat was gauw over. Bij de eerstvolgende verbouwingen kreeg de woonruimte een eigen voordeur. Misschien heeft een enkele boer nog over stadse fratsen gemopperd. Dat zal niet al te hard geweest zijn, want zijn vrouw had inmiddels de woonruimte tot haar domein verklaard.

Aannemersbedrijf

Verplancke & Groot nieuwbouw - verbouw - onderhoud

Zoutketen 4, Enkhuizen, 0228-319372, www.verplanckegroot.nl

Enkhuizer Courant Vijftig jaar. Jubilea zijn altijd een mooi moment om terug te blikken. Dat deed de Enkhuizer Courant dus ook, toen het dagblad in 1920 vijftig jaar bestond. Er was veel veranderd sinds 1870. De stad maakte in 1870 nog een dieptrieste en vervallen indruk, zo constateert een verslaggever op 25 september in een artikel over de periode van 1870 tot 1920. Wel pittoresk en schilderachtig, met een ‘eigenaardige bekoorlijkheid’, maar er heerste wel een ondergangsstemming. Vijftig jaar Er was veel gesloopt, ‘er was geen interesse geweest voor gebouwen met historische of architectonische waarde’. Dat een aantal grachten gedempt was, begreep hij wel. Natuurlijk vond hij het jammer, maar uit het oogpunt van volksgezondheid en verkeer was het goed dat die ‘stinkgrachten’ verdwenen waren. De bevolking groeide en het was de stad aan te zien. Nieuwe straten waren er bijgekomen, lege plekken waren volgebouwd. De Westerstraat was een mooie levendige winkelstraat geworden. Het Snouck van Loosenpark was een sieraad voor de stad. Met trots wordt een hele lijst van nieuwe bouwwerken opgesomd. Het station, het Snouck van Loosenziekenhuis, het weeshuis, de HBS, de verschillende lagere scholen, de visafslag en de ‘gazfabriek’. Vooral de gazfabriek had een enorme impact op het dagelijks leven. De verlichting in huis kon nu veel makkelijker en veiliger geregeld worden en je kon ook koken met gas. Hoewel, het nieuwe petroleum was ook wel erg gemakkelijk. En er waren ook al berichten over elektri-

De Graaff van Enckhuysen

citeit. De burger merkte in zijn eigen huis dat de wereld veranderde. Knappe boterham De economie bloeide. Sluis en Groot was een bedrijf met wereldconnecties. Op de scheepswerf werkten in 1870 maar acht personeelsleden en in 1920 waren dat 80 à 90 man. De stad had fabrieken waar cement, papier, kachels en cacao gemaakt werd. Daarnaast verdienden veel mensen een knappe boterham in de tuinbouw. Enkhuizen was over water ook veel beter te bereiken. Door de sterke ebstroom was het altijd lastig geweest om de haven binnen te lopen, Bij zuidenwind durfden veel schippers niet eens, bang om de haveningang te missen en op de dijk te lopen. De vele zandbanken maakten het laveren bijna onmogelijk. Er werden stroomgeleidende dammen aangelegd zodat het Krabbersgat ontstond. Het was een groot succes. Er moesten zelfs nieuwe havens aangelegd worden. Het post- en telegraafkantoor had zijn eigen onderkomen gekregen aan het Boschplein, zodat de postbeambten niet meer in een tochtige ruimte in de Drom hun werk hoefden te doen. De eerste stoommachine kwam er: in 1877 werd het stoomgemaal in de polder de Hout in werking gesteld. Natuurlijk waren er ook mislukkingen. De Kaasmarkt - in 1869 werd nog 476.714 kilo kaas verkocht - was uit de stad verdwenen. Een veemarkt was er ook niet meer.

drama geworden. Maar al met al was de stad was er in 50 jaar enorm op vooruitgegaan. In 1869 moest de gemeente 7500 gulden betalen aan armenzorg. In 1918 was dit, ondanks een sterk stijgend bevolkingsaantal, 8300

gulden. Relatief gezien dus een enorme daling. Tevreden stelde de Enkhuizer Courant vast dat ze een werkzaam aandeel had gehad aan die vooruitgang. De krant was trots op de stad en ook op zichzelf.

De Slof Café

Minimaal 50 soorten bier op fles

DRUKKERIJ

OVER DE LINDEN POSTHUMA

Voor de lekkerste kaas en delicatessen.

Onze specialiteit: Oude Enckhuyser kaas Westerstraat 71, Enkhuizen, 0228-322240 www.degraaffvanenckhuysen.nl

Men had geprobeerd om met een tweetal loggers de Noordzeevisserij nieuw leven in te blazen, maar dit werd een fiasco. Om over de lijdensweg van de (stoom)tram naar Hoorn maar te zwijgen. Zelfs de paardentram was een financieel

Westerstraat 28, Enkhuizen 0228-312372, www.cafedeslof.nl

Vishandel Klooster Palingfilet Gerookte paling heel Bakpaling – Stoofpaling Volmolen 8, Enkhuizen – www.kloosterpaling.nl

J

j

Voorland 4 (industrieterrein Krabbersplaat) Enkhuizen 0228 - 322422, [email protected], www.odlp.nl

West-Frisia verslaat landskampioen Ajax. Cees Jelles scoort winnende treffer.

Van onzer verslagever; Cor Westerveld

Voetbalvereniging West-Frisia werd opgericht op 1 november 1913 door de heren Schild, Dubois en Dade. In 1925 werden de Enkhuizers voor de eerste keer kampioen en promoveerden naar de tweede klasse. Doelman Gerardus (Vozel) van der Zel werd in 1926 voor een ‘dikke sigaar’ overgenomen van aartsrivaal Hollandia uit Hoorn. De stap naar de hoogste vaderlandse voetbalcompetitie werd in 1931 gezet na een memorabele beslissingswedstrijd tegen DWS op het RCH-veld in Heemstede. Voor Vozel van der Zel was in die wedstrijd een heldenrol weggelegd. Na de wedstrijd barstte de feestvreugde los bij de Enkhuizers die met 2-1 hadden gewonnen. DWS diende na afloop een protest in, eisten alsnog een strafschop. De scheidsrechter kende het protest toe. Spelers en toeschouwers keerden terug naar het veld. Frits Huisman van DWS zou de elfmetertrap nemen. Vozel van der Zel had hem enkele weken eerder twee strafschoppen zien missen. „Ik gokte erop dat hij de bal in de rechterhoek zou schieten. Via mijn vuisten verdween de bal over het doel.” zei Vozel na afloop. Het verblijf van West-Frisia in de hoogste klasse was van korte duur, maar ondanks dat schreef de club wel geschiedenis. De 2-1 overwinning op het Ajax van de Engelse trainer Jack Reynolds en de uitschakeling voor de beker tegen PSV (2-1 verlies) waren absolute hoogtepunten. De krant schreef over de wedstrijd tegen Ajax onder meer: Onder zeer groote belangstelling werd gisteren in Enkhuizen de wedstrijd tusschen den landskampioenen en West-Frisia gespeeld. Er zullen niet velen geweest zijn, die de thuisclub

Onderste rij vlnr Ferrie Oerlemans (Hoorn), Gerardus (Vozel) van der Zel, Toon de Kroon, 2e rij J. Edelenbosch, Cor Bakker, Willem Krul 3e rij Tiekus. Peereboom, Geer Ramkema, Cees Jelles, Cor Stelling en Willy Horsman.

Van der Linden van Sprankhuizen Uw Opeldealer voor West-Friesland

R

Rode Paard 1, Enkhuizen, 0228-316464, www.lvs-autogroep.nl

nog eenige kans tegen de favorieten gegeven hadden, doch de overwinning was alleszins verdiend. Na ongeveer een half uur spelen is het van Reenen die zijn club de leiding weet te geven (0-1). Het doel der gasten ontsnapt meermalen aan groot gevaar, doch Mastenbroek blijkt in goede conditie te zijn. De rust gaat dan ook in met 1-0 voor Ajax. Eerst ging het spel nog vrij redelijk op en neer, doch nadat Ramkema met een goed schot de partijen op gelijken voet bracht (1-1), werd het geheel anders. De thuisclub scheen te willen demonstreeren, dat ze niet op de laatste plaats thuis behoorde en wilde winnen. Het aloude West-Frisia-vuur laaide hoog op en

toen na ongeveer twintig minuten spelen Jelles de stand op 2-1 bracht, kende de geestdrift geen grenzen. Hoewel nog herhaaldelijk getracht werd het spel te verplaatsen, gaf de thuisclub met de overwinning in zicht geen kans. Overal dook een West-Frisiaan op. Met de thuisclub in den aanval floot de heer Israëls ten slotte einde.

HOTEL RESTAURANT

DE KOEPOORT 

Airco aanwezig.

Westerstraat 292, Enkhuizen 0228-314966 www.dekoepoort.nl

De waarheid achter de naam Vozel Gerardus van der Zel met zijn onafscheidelijke witte pet dankte zijn bijnaam Vozel aan het slordige handschrift van een Hoornse onderwijzer, die met zijn rug naar de klas toe door leerlingen met erwtjes werd bekogeld. De onderwijzer krijtte de namen van de vermeende erwtenschieters, die moesten nablijven, op het schoolbord, maar vergat de stok aan de d waardoor er afgekort voZel stond.

Enkhuizen in 1857:

6 menschen en een sleeperswagen.

Wetenschappers bezoeken stad op initiatief van prof. Pieter Harting

Vozel met zijn legendarische witte pet

Ramkema & Dangermond 70 jaar denken en doen

Advies-Nieuwbouw Onderhoud-Renovatie Restauratie-Utiliteit Verbouw-Rioloog Rode paard 10, Enkhuizen 0228-315868 www.ramkemabouw.nl [email protected]


In juli 1857 maakten enkele wetenschappers op initiatief van prof. Pieter Harting een tocht langs enkele eilanden in de Zuiderzee. Het begin van de tocht is Enkhui-

zen, waar Ds. Harting, de broer van Pieter het gezelschap opwachtte. Uit het verslag van de reis de volgende impressie van Enkhuizen in die tijd. MIDDAGMAAL . . . Ten 4 uur ging prof. Harting weder naar zijn broeder om het middagmaal te houden; de overigen deden dit in het logement de Valk, tegenover het stadhuis. Gedurende de 5 kwartier, die wij daar doorbragten, kwamen er op straat slechts 6 menschen en een sleperswagen voorbij, een bewijs van de groote levendigheid, die in de stad heerschte. Toen ons middagmaal afgeloopen was begaven wij ons weder naar ons schip, orn de goederen in ontvangst te nemen, die nu uit de verschillende winkels aangebragt werden. Toen alles bezorgd was gingen wij bij Ds. en Mevr. Harting thee drinken, en deden daarop nog eene wandeling

Het tweede pand van links, logement de Valk, waar het gezelschap een middagmaal nuttigde

door de stad en hare omstreken, waarbij wij nu en dan verbaasd stonden over den vervallen toestand van vele woningen, die ons toeschenen op her punt te zijn van in te storten. Mevr. Harting wachtte ons hierop met een avondmaal met vruchten, dat ons heerlijk smaakte; de gulheid en hartelijkheid, die wij op dezen dag van onzen gastheer

en onze gastvrouw ondervonden, zijn niet genoeg te prijzen. TWEE GEBROEDERS Ten 11 uur namen wij eindelijk onzen intrek in ons schip, en legden ons aldaar, na nog lang gepraat en vele idealen van de op handen zijnde reis ontboezemd te hebben, op stroo, dat in het ruim was uitgespreid en met een zeildoek over-

dekt, ter ruste; prof. Harting sliep in de kajuit. Ons schip droeg den naam van de Twee Gebroeders; het was een oude beurtman, die thans gebruikt werd tot het leggen van tonnen in de Zuiderzee en daarom onder den naam van den tonneboeijer bekend stond. Het was ruim 60 voet lang en 15 voet breed; de mast was 64 voet hoog.

route

route

Enkhuzers langzaam optimistisch: de moderne tijd komt eraan. Een stoomtram door de Streek.


nk

h u y ze

r

E

In 1879 diende de West-Friesche Tramwegmaatschappij een concessieaanvraag in voor de aanleg van een stoomtramlijn van Enkhuizen naar Hoorn, door de Streek. Diligences en trekschuiten waren nu wel erg ouderwets geworden. Een moderne wereld vroeg om moderne vervoermiddelen! In Enkhuizen reageerde men enthousiast. Een lening was binnen een aantal dagen overtekend. Er werd druk gediscussieerd waar het eind- of beginpunt moest komen. De Dijk en het (Zuider)Kerkplein werden genoemd. Uiteindelijk koos men voor het Parkhotel in de Nieuwe Westerstraat. Natuurlijk was men beducht voor concurrentie. De spoorlijn Enkhuizen-Hoorn-Amsterdam vorderde gestaag, en een aantal heren had plannen voor een nieuwe stoombootmaatschappij die een directe verbinding met Amsterdam zou verzorgen. Maar een stoomtram door de Streekdorpen zou rendabel moeten kunnen zijn.

PARKETHUYS

Parketvloeren vol karakter

van nature mooi en warm.

Laminaat die behoort tot de pioniers van zijn klasse.

Westerstraat 42, Enkhuizen 0228-318714 www.enkhuyzerparkethuys.nl

Lowie Bakker Schilderwerken

Broekerhavenweg 168 Bovenkarspel 06-25087879

 Café Paulus Potter Dirk & Kirsten  Paulus Potterstraat 8, Enkhuizen pauluspotter.hyves.nl 0228-318031 

De vestingwal, op de achtergrond de Koepoort met de paardentram op de oude Koepoortsbrug

DILIGENCE Helaas zagen de bewoners en bestuurders van de Streekdorpen de komst van zo’n gevaarlijk voertuig over de smalle en drukke weg helemaal niet zitten. De bestuurders van Westwoud, Ooster- en Westerblokker gaven niet eens toestemming. Hoogkarspel verbood eveneens een

tram. Het gevolg was dat de reizigers in die dorpen over moesten stappen van de stoomtram in een diligence of omnibus! LOSSE STOOMKETELS Door het verzet tegen de stoommachine uit de andere dorpen moest er een aparte vuurloze loco-

motief besteld worden. Langs de route werden stoomketels neergezet waaruit de machinist zijn stoom moest halen. Deze locomotieven waren veel minder sterk. Het gebeurde dan ook herhaaldelijk dat het stoomtrammetje de volgende stoommachine niet haalde en opgehaald moest worden. Het hele

Trein vertrekt zonder passagiers. Zaterdagmiddag vertrok de trein van Stavoren, alvorens al de passagiers en de postbeambte die per stoomboot Friesland waren aangekomen, plaats hadden kunnen nemen. Het groote deel bleef te Stavoren achter, om eerst met den trein van 6.26 te vertrekken. Zóó is het publiek het slachtoffer van, ja, waarvan? .. De stationschef te Stavoren handelde stellig volgens zijn instructie en zal den trein niet vóór zijn tijd hebben afgezonden. De stoomboot schijnt niettegenstaande het wiskunstige weder minder tijd vor de overvaart te hebben besteed, dan haar was toegestaan. Zij moet dus te laat uit Enkhuizen zijn vertrokken. Of de Hollandsche trein misschien te veel oponthoud had gehad en daardoor te laat aankwam? Zoo kan het wel zitten. Intusschen leert ons het geval, dat wij allen, die met de nieuwe middelen van vervoer hebben uit te stellen, geroepen en verplicht zijn, met de bestuurders mee te werken en alles te vermijden wat oponthoud of tijdverlies kan veroorzaken. En overkomt het ons, dat de boot van wal steekt eer wij aan boord zijn, of

project mislukte tenslotte. Ondanks de steun van de Enkhuizer Courant, die fel voor „de moderne tijd” was bleven de passagiers weg. Al in 1884 stopte de stoomtram ermee. INGRIJPEN HOGE RAAD Er kwam een nieuwe maatschappij „N.V. Paardentram HoornEnkhuizen”(PHE) die met een paardentram door de dorpen reed. De wegen door de Streek waren wel heel erg smal. Het is voorgekomen dat een passagier die, nieuwsgierig, zijn hoofd uit het raampje stak, onzacht in botsing kwam met een schuur! En verzet was er ook nu weer. De burgemeester van Hoogkarspel liet doodleuk de net aangelegde tramrails / verwijderen. De trams waren in zijn gemeente immers verboden! De Hoge Raad moest eraan te pas komen om de rails weer in het wegdek te krijgen. De paardentram had een moeizaam bestaan. In 1892 ging de PHE failliet, de Rotterdamse Tramweg Maatschappij nam de lijn over. Daarna volgden enige jaren met wat meer passagiers. Maar in de Eerste Wereldoorlog ging het opnieuw mis. In 1917 viel het doek definitief over paardentram. Eén van de redenen was de sterke stijging van de prijs van het paardenvoer. Vijftien jaar later werden er nieuwe pogingen gedaan het openbaar vervoer door de Streek van de grond te krijgen. Nu met meer succes. In 1922 kwam er een geregelde busdienst voor de dorpen.

SCHOONEMAN KOZIJNEN

de trein vertrekt zonder ons te hebben opgenomen, wijten wij het niet aan de bestuurders van de vervoermiddelen, maar zorgen wij bij een volgende gelegenheid eerder klaar te wezen. Wij zijn zeer ingenomen met onze vlugge middelen van vervoer, en het gaat ons nog bijna niet vlug genoeg, zodat wij bij voorkeur van sneltreinen gebruik maken. Welnu, laat ons dan ook als sneltreinreizigers ons gedragen, en ontgaat ons eens een trein, laat ons dat niet te hoog opnemen. Het ligt in den aard der omstandigheden, dat zulks van tijd tot tijd kan voorkomen. En mogen de besturen der exploiterende maatschappijen samenwerken, om aan het publiek

dergelijke teleurstellingen, zooveel mogelijk te besparen. Dat ze daar zeer veel aan kunnen doen, zullen ze zelf wel willen erkennen. Een maatregel in die richting, die wij met verlangen te gemoet zien en die zeker niet al te lang op zicht zal laten wachten, kan veel tot gemak en spoed mee werken, n. l. het verkrijgbaar stellen van doorlopende kaarten, zoodat iemand, die van Amsterdam naar Leeuwarden moet reizen, zich reeds aan het station van afreis voor zich en zijn bagage van een plaatsbiljet kan voorzien, voor de geheele reis geldig. Het oponthoud te Stavoren moet toch, als de boot tal van passagiers aanbrengt, nog al aanzienlijk zijn en dat kan geheel worden vermeden.

De Dolfijn 66, Enkhuizen 0228 - 325 657 www.schoonemankozijnen.nl [email protected]

RECREATIECENTRUM

Streekbos jJ

-Koffietafel Feestje? -Barbecue Denk eens aan -Midgetgolf de mogelijkheden -Klootschieten van het Streekbos! -Boogschieten -Rondvaart vanuit Enkhuizen

Veilingweg 21, Bovenkarspel 0228-516925, www.streekbos.nl

WATSES

AUTOBEDRIJF (sinds 1947) De Trompet 22M Enkhuizen 0228-312708

Fa. J. Bielsma & zn.

bistro-cafetaria

LIJSTENMAKERIJ – KUNSTHANDEL

“Nooit gedacht”

Wij verzorgen al uw inlijstwerk. Foto’s, diploma’s, tekeningen, schilderstukken, borduurwerk, enz. Expositie/verkoop van olieverfschilderijen, modern grafiek, aquarellen, reproducties, spiegels, enz.

• Capaciteit tot 60 personen • Snelle bediening • Heerlijk terras

Westerstraat 140, Enkhuizen, 0228-313185

Westerstraat 53, Enkhuizen tel. 0228-314514,

Bijl Tweewielers Rijwielen en accesoires

Piet Smitstraat 1-3, Enkhuizen 0228-321181 www.bijltweewielers.nl

Havard beschrijft Enkhuizen anno 1873. „Het beeld der nietigheid”.

Met tranen in zijn ogen liep de Franse journalist door de Stad. En dat schilderachtig gebouw, dat geen rede tot bestaan meer heeft, staat daar eenzaam en verlaten, zonder doel, verbaasd zich zoo alleen te zien; het mag zelf geen steun meer vinden in de muren van de stad, die reeds lang door den tand des tijds of door het houweel zijn verwoest.” KEETENBOOM De poort die Havard beschreef is waarschijnlijk de Keetenboom geweest. De poort die de landweg beschermde was toen al gesloopt. De boom (een waterpoort) heeft er in de tijd van Havard nog gestaan. Op de plek van die Keetenpoort en - boom staan dan de Draka Polva fabriek (nu Pipelife). Havard gaat verder met zijn verslag van zijn wandeling door Enkhuizen: De Ketenboom bij de Ketenpoort, inmid-


Bijna met tranen in zijn ogen liep de Franse journalist en reiziger in 1873 door Enkhuizen. „Een stad die zichzelf overleeft heeft”, schrijft hij over Enkhuizen. Hij raadt de reiziger af om een wandeling te maken met een inwoner die de geschiedenis van Enkhuizen kent. Het enige wat je hoort is „hier stond vroeger een aanzienlijke wijk

of deze huizen behoorden aan onze aristocratie die tot de vermogendste lieden van de wereld mogten gerekend worden”. HARTBREKEND Hij wandelt alleen door de stad. Hieronder een stukje van zijn verslag: „Een nog hartbrekender schouwspel wacht u echter wanneer gij aan de laatste huizen gekomen zijnt; gij meent dat de stad daar geëindigd is, doch dat is

KNEKELHUIS Het is een uitgestrekt kerkhof, doch geheel anoniem, zonder kruisen, zonder gedenksteenen of graven; het is slechts ééne uitgestrekte graf kuil, één groot knekelhuis waarin de genoegens der rijken, het lijden der armen, de nijverheid van den handwerksman en de arbeid van den kunstenaar vereenigd rusten. Eene ruïne is nog indrukwekkender dan deze eenzame plek en doet de ziel oneindig minder pijnlijk aan dan dit groene weiland, het beeld der nietigheid! Havard zou zijn ogen uitgekeken hebben als hij een kleine honderd jaar later weer een wandeling had gemaakt. De stad was nu zo volgebouwd dat er zelfs buiten de Vest gebouwd werd!

De achterzijde van het Zuiderspui in vervallen staat.

dels stonden die in een lege vlakte.

volstrekt zoo niet. Zeer ver over de vlakte heen verheft zich eene poort, die vroeger toegang gaf tot de stad. Eene eeuw geleden strekte de stad zich tot daar toe uit en de als ’t ware opeengestapelde huizen drongen zich tegen deze poort aan. Men heeft twintig minuten tijds noodig, om, over het weiland heengaande de poort te bereiken.

Diefstal van vischwant ENKHUIZEN 24-06-1919 Iets wat zelden gebeurt, nl. dat vischwant, dat in zee staat, gestolen wordt, heeft te Enkhuizen plaats gehad. Drie visschers van hier gaven Donderdagmiddag aan de politie kennis, dat een gedeelte van hun

ansjovisbeug ’s nachts uit zee gestolen was. Zij konden echter geen gegevens verstrekken omtrent den vermoedelijke dader. Twee Hoornsche vissers, die van het geval hoorden, deelden aan de politie mede, dat vermoedelijk de bemanning van ,,Medemblik 8” hiervan wel meer zouden weten. De stoomboot van de visscherij-inspecteur trok

hierop met de schippers van wien het vischwant gestolen was naar Medemblik. Men vond het gestolene aan boord van het vissersvaartuig ,,Medemblik 8” en nam het in beslag. Vaartuig en bemanning (3 personen) werden naar Enkhuizen getransporteerd . De bemanning werd, na verhoord te zijn, achter slot en grendel gezet.



ABN AMRO Bank ✦

Uw partner in ondernemen

Ansjovissers in de Buiten Haven

Vishandel Peter Visser Enkhuizer Vishal Tussen Twee Havens 7 Enkhuizen 0228-325378

DIE VAN

PORT CLEVE

HOTEL * CAFÉ * RESTAURANT

Dijk 74-78, Enkhuizen 0228 - 312 510 www.hotelenkhuizen.nl

ABN✦AMRO Bank West-Friesland Koopvaarder 3, Hoorn Telefoonnummer: 0229-251733 www.abnamro.nl



De Veiling op de Oude Gracht.

De eerste elektrische veilingklok van Nederland.

Koolrapen, koksianen, Enkhuizer Gelen, bruine bonen, grauwe erwten, vale erwten. Van onzer verslagever; Klaas Koeman

Al voor 1900 richtten de tuinders hun veiling op. Hun inkomen was sterk afhankelijk geweest van schippers die hun producten meenamen naar de grote steden. De tuinders moesten er maar op vertrouwen dat die schippers de beste prijs probeerden te maken, en of ze die prijs ook daadwerkelijk kregen. Een ruzie tussen een tuinder en een schipper over een partij bessen was dan ook de directe aanleiding om in 1880 een Enkhuizer afdeling voor de Nederlandsche Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde op te richten. Nog geen 10 jaar later richtte deze Maatschappij een veiling op. Bij de Oude Gracht werd een veilinggebouwtje neergezet, met een elektrische veilingklok. Handelaren konden nu geen ruzie meer maken als ze tegelijk ´mijn´ hadden geroepen. Met die klok was de Enkhuizer veiling één van de Natuurvoedingswinkel

De Ahorn

Biedt een breed assortiment aan: -Biologische produkten -Dieetprodukten -Reformprodukten -Supplementen


modernste in Nederland. De Oude Gracht was een voor de hand liggende keuze: de tuinders konden er met hun schuiten vanuit de polder zo naar toe varen. Sterker nog, aan weerszijden van de gracht stonden twee kleine houten gebouwtjes. De tuinder voer tussen die huisjes door, terwijl de handelaren hun vingers op de knoppen van de (veiling)klok hielden. Het stuk van de Oude Gracht waar de markt gehouden werd, kreeg al snel de naam aardappelenmarkt, maar er werd veel meer geveild. Spruiten werden genoemd, koolrapen, rode kool, bruine bo-

De aardappelmarkt op de Oude Gracht

nen, grauwe erwten, vale erwten, karweizaad, maanzaad, mosterdzaad. Franse Suikers (peren) werden allemaal verhandeld. Maar aardappelen werden natuurlijk ook verkocht, wat te denken van Koksianen, Enkhuizer Gelen, Vroege Andijkers of Schotse Muizen?

Reudenroos

MEUBELMAKERIJ

[ { De Star 36, Enkhuizen www.reudenroos.nl

Marktberichten Enkhuizen 6 mei. Heden werden alhier aangevoerd door 12 vaartuigen 152 tot 2050 stuks ansjovis per vaartuig, gemiddeld vangst 600 stuks; prijs ƒ 11,15 a ƒ 11,95 per duizend Enkhuizen 14 juli De ansjovis-visserij is dit jaar voor de visschers zeer bevredigend geweest; de vangst is over het geheel ruim voldoende geweest, en de prijs hield zich in weerwil van den grooten aanvoer vrij goed staande. De geheele aanvoer alhier bedroeg bijna 40 miljoen stuks ansjovis. De prijzen wisselden af van ƒ 7,25 en ƒ 11,10 per duizend Enkhuizen 11 Maart. De haringvangst schijnt belangrijk te zullen worden. Vele Zuiderzee visschers uit andere plaatsen zijn hier aangekomen om elken dag van uit Enkhuizen ter haringvangst te gaan. Gisteren en werd tezamen aangevoerd en afgeslagen 20.88 stuks Zuiderzee haring. Prijs ƒ 5,75 – ƒ 7, 95 per tal. Enkhuizen 2 augustus. In de afgeloopen week waren de uitkomsten der botvisscherij nog zeer onbevredigend. In ’t geheel werd 2530 kg aangevoerd, waarvoor ƒ 11 tot ƒ 13,50 per 50 kg werd uitbetaald. Voornamelijk door visschers van Urk, Texel en Terschelling werd hier aangevoerd 264 manden schol. Vooral voor levende schol werden hooge prijzen besteed (gemiddeld ƒ 4,10 per mand) Doordat er in Zeeland nog veel vraag is naar mosselzaad, werd er deze week weer druk op de Zuiderzee banken (tusschen Enkhuizen en de Friese kust) naar genoemd zaad gevischt. Twee stoomboten en 10 diepgeladen zeilschepen gemiddeld inhoudende 135 ton Zuiderzee zaad per vaartuig, zijn in de afgeloopen week naar Zeeland vertrokken. Het zaad vertegenwoordigd een waarde van 55 a 60 ct. per ton. De palingvisscherij loont nog bijna de moeite niet.

Trijntje Drost hinkelde en rinkelde er op los.


Trijntje werd op 26 november 1905 geboren, als enig kind van een treinconducteur. Voor haar kleindochter, Marjolein Onvlee, beschreef ze een paar jaar voor haar dood haar jeugdherinneringen. Ze woonde op de Noorderhavendijk 5. De huizen in haar straat en op de Kaasmarkt hadden allemaal nog hun eigen stoep. Sommige zelfs met paaltjes en een ketting eromheen. Daar had je prettig op kunnen schommelen, als er tenminste geen kindonvriendelijke prikpennen in hadden gezeten. De kinderen speelden veel op straat. De Kaasmarkt was lekker breed met twee rijen grote iepen, die in de herfst enorme hoeveelheden bladeren lieten vallen. Er werden zelfs hutten van gebouwd. Midden op straat, de paard en wagens reden er wel om heen. Aan het einde van straat was het Wilhelminaplantsoen. Daar kon je erg goed hinkelen, want op de harde grond kon je gemakkelijk een hinkelhok trekken. Kaasmarkt met Waag Bij de smid op de hoek van de Kaasmarkt en de Westerstraat haalde je ’rinkels’, plaatjes afvalijzer met een gat. Je speelde er een spelletje mee dat in de verte leek op knikkeren. Het huis waarin Trijntje opgroeide, had een klein

Onwijs,

een kinderwinkel

De leukste kinderwinkel van Enkhuizen

Westerstraat 31 - www.onwijs.net

tuintje dat bereikbaar was via een heel smal gangetje. Zo smal dat ze zich met haar rug en voeten klem kon zetten tegen de zijmuren en zich zo met handen en voeten tot aan de dakgoot omhoog kon duwen! Een spelletje dat niet geheel zonder gevaar was.

Kantjes aan de kleren Natuurlijk waren er ook buurkinderen om mee te spelen. Aan de ene kant de familie Poen, met zes kinderen, en aan de andere kant de familie Veelders. Hun dochtertje Annie was even oud als Trijntje. De

familie Veelders was welvarender dan hun buren. Trijntje moest hier regelmatig de rijksdaalder huishuur naar toe brengen. Annie had zelfs wat kantjes aan de kleren. Een luxe die Trijntje zich niet kon permitteren. Een ander buurmeisje werd in de ogen van Trijntje enorm

Beijaardier Crevecoeur

verwend. Als ze ’s winters een plasje moest doen, hoefde ze niet naar de plee buiten. Haar moeder zette de po achter de kachel en dan deed ze het daar. De familie Crevecoeur woonde iets verderop. Crevecoeur was een klein driftig mannetje dat altijd haast had. Hij gaf pianoles en bespeelde de carillons van de Zuiderkerk en de Drommedaris. Op stille zomeravonden kon Trijntje zijn pianolessen horen, door de opengeschoven ramen. Mooi vond ze dat. In de Oranjezaal kwam ze ook wel eens. Die had een groene papegaai, die wel eens ’koppie krauw’ wilde zeggen. ’s Zondags kwamen daar de roomse boeren na de kerkdienst koffie drinken. Hun vrouwen in prachtige japonnen met bloedkoralen kettingen. Na de koffie reden ze dan in mooie sjezen weer naar de boerderij. Ook in Trijntjes tijd was de kermis op de Noorderhavendijk en het Verlaat. Ze was diep onder de indruk van de kermiswoonwagens voor de deur. Je zag de bedden, het meubilair, de kachel waarop gekookt werd: allemaal in zo’n kleine wagen! Elke kermisdag kreeg ze drie centen, een rijk gevoel. Je kon er drie keer mee in de draaimolen, of drie stukken drop kopen. Op haar negende vertrok Trijntje uit Enkhuizen. Haar moeder had tbc en astma en zelf werd ze ook astmatisch. In het kinderziekenhuis in Amsterdam werd de raad gegeven ’van lucht’ te veranderen en daarom verhuisde het gezin Drost in 1914 naar Hilversum. Maar de herinneringen aan een zeer gelukkige jeugd in Enkhuizen droeg Trijntje nog een leven lang met zich mee.

De burgeravondschool begint met 77 leerlingen. 1 September 1870, de HBS opent haar deuren voor 33 leerlingen!


Er moest nog hard om de nieuwe HBS gevochten worden. Van oudsher had Enkhuizen een Latijnse School, waar een klein aantal jongens door de directeur voorbereid werden op een universitaire opleiding. Uiteraard konden alleen de zonen van de zeer belangrijke families op deze school terecht.

Bouwbedrijf

Sikkens

NIEUWBOUW-VERBOUW-RENOVATIE

De Star 11, Enkhuizen 0228-320340 www.bouwbedrijf-sikkens.nl

De Latijnse School De opleiding die leerlingen op de Latijnse school kregen was zeer beperkt. Eigenlijk kon je er alleen maar mee naar de universiteit om rechten of theologie studeren. In 1863 probeerde Thorbecke met zijn wet op het Middelbaar Onderwijs een modernere vorm van onderwijs te introduceren: de HBS moest de meer praktijkgerichte leerlingen opleiden. Maar het duurde nog wel even voordat er een HBS in Enkhuizen werd opgericht. Die nieuwe school vormde onderwerp van een fel conflict tussen de nieuwe liberalen, die graag een moderne onderwijs

NOOTER

METAALWARENFABRIEK Het enige dat we niet in roestvrij staal kunnen maken is deze advertentie Oosterhavenstraat 12, Enkhuizen, 0228-318981

Keesman Schoenen Voor het betere voetenwerk Westerstraat 167, Enkhuizen 0228-312365

wilden, en de conservatieven, die graag alles bij het oude wilden houden. In hun ogen had de Latijnse School een aantal voordelen: er zaten weinig leerlingen op die school. Meer dan 10 kinderen waren er vaak niet te vinden voor deze specifieke vorm van onderwijs. Nogmaals voor een carrière in de handel of nijverheid was deze opleiding totaal ongeschikt. Iedereen die ooit zijn eigen geld moest verdienen, had op de Latijnse School eigenlijk niets te zoeken. Maar daardoor was de school niet alleen uiterst elitair, ze was ook voor de stad zeer goedkoop. Meer dan één personeelslid, de directeur was vaak niet nodig. De gemeente had ook de volledige zeggenschap over de school. Dat was anders bij de HBS van Thorbecke, waar een inspecteur de kwaliteit bewaakte. Maar een beetje veranderen wilden de conservatieven wel. In 1854 werd de Latijnse School veranderd in een gymnasium met 2 afdelingen. De tweede, of B-afdeling, verzorgde iets praktischer onderwijs. Er werd zelfs gesproken over wiskunde en een moderne vreemde taal! Jammer was dat het gymnasium wel duurder was dan de Latijnse School. Toch verdriedubbelde het leerlingenaantal in een paar jaar. De oude Latijnse School had in 1854 7 leerlingen. Het gymnasium had er, vooral door de Bafdeling, zelfs 22!

Voor de liberalen was dat nóg een argument om die B-afdeling snel om te bouwen tot een moderne HBS. Het Zeekantoor De strijd om de HBS werd uiteraard gevoerd met als inzet de financiën. Thorbecke was niet ongenegen geweest om de Enkhuizer HBS een subsidie te geven, maar die was niet kostendekkend. Vooral de verbouwing van het oude Zeekantoor, waar ooit de Admiraliteit was gevestigd, bleek duur, en een ander gebouw was er niet. Het pand kon nu niet meer als school gebruikt worden, het stortte bijna in! ’s Winters werd er, // onder andere, soep gekookt voor de armen. Voor deze activiteit moest een andere ruimte in de stad gevonden worden. En dat bracht ook weer kosten met zich mee. Een raadslid, A. L. van Slochteren , uitte zich zeer radicaal. Al het middelbaar onderwijs was in zijn ogen een elitaire aangelegenheid. ‘Afschaffen en het geld naar de Armenscholen’, verklaarde hij in de raad. Ds. Harting De liberalen hadden de tijd mee. In 1868 moest de conservatieve burgemeester Van Bleiswijk wegens gezondheidsredenen aftreden. Hij werd opgevolgd door de veel vooruitstrevender G. Bruynis. Buiten de raad roerde de doopsgezinde dominee Harting zich. In zijn brochure - hij schreef die samen met het gemeenteraadslid G.P. Nijhoff - ‘Een stem van de minderheid’ pleitte hij sterk voor een driejarige HBS in Enkhuizen. Het hielp, op 1 september kon de

Het Zeemanskantoor op de Westerstraat

driejarige HBS haar deuren in het Zeekantoor openen, er waren maar liefst 33 leerlingen. Tegelijkertijd begon de Burgeravondschool ook haar lessen. Deze school begon met 60 leerlingen. Er was nu dus ook onderwijs voor de werkende stand. Meisjes! De felle discussie rond de HBS was gevoerd. In 1880 werd er in de raad nog een keer gediscussieerd over het voorstel van de wiskundeleraar L. Dondorff om ook meisjes op de school toe te laten. Het duurde een jaar, maar in 1881 kon de eerste leerlinge haar plaats in de banken innemen. Op de eerste lerares moest men meer dan dertig jaar wachten. In 1912 begon mejuffrouw Szper aan de HBS haar onderwijscarrière. Een nieuw gebouw In 1902 kreeg de school zelfs een nieuw gebouw. Opnieuw waren het de liberalen die hun HBS steunden. De ARP, de antirevolutionaire partij, langzaam in opkomst, protesteerde// fel. De school zou veel te duur zijn voor zo’n kleine gemeente. Het zal ook wel mee gespeeld hebben dat haar leden nog net niet welvarend genoeg waren om hun kinderen naar de HBS te sturen. Ook het openbare karakter van de school zal hun wel dwarsgezeten hebben. Rijks HBS Eigenlijk verstomden de discussie over het geld pas in 1921. De school werd overgenomen door het Rijk en het werd zelfs een vijfjarige HBS, voorlopig was het middelbaar onderwijs in Enkhuizen gered.

Roodhuyzen, een Enkhuzer Leraar in de politiek. De mussen stoven weg.


De leraar Antonie Roodhuyzen (Amsterdam 1859 – Den Haag 1933) moet een diepe indruk op zijn leerlingen hebben gemaakt. In 1929 schreef een oud-leerling nog over de lessen die hij in 1893 gevolgd had: ‘O, lezer, daar had ge bij moeten wezen, als mijnheer Roodhuyzen de wereld der klassieke oudheid voor ons ontsloot, en bijvoorbeeld de geschiedenis verhaalde van Solon en Croesus; hoe dan de laatste de brandstapel besteeg en dan uitriep: ‘O, Solon, Solon, Solon’, zoo vervaarlijk dat de musschen, die in den grooten eik op de speelplaats plachten te vechten, ieder jaar weer in verwarring weg stoven”. Voor de duidelijkheid: het schoolgebouw dat nu nog in de Westerstraat staat, was er toen nog niet. Er werd les gegeven in een deel van het oude Zeekantoor, dat voor de bouw van de latere ‘Rijks Hoogere Burgerschool’ gesloopt is.

expert VAN EXPERTS KUN JE MEER VERWACHTEN

Westerstraat 69, Enkhuizen 0228-312332 [email protected]

WCT

Westfriese Container Terminal Enkhuizen/Hoorn Molenweg 73, Wijdenes 0229-287091, www.wct-bv.nl

Roodhuyzen deed actief mee aan de verschillende politieke bijeenkomsten ‘met debat’ die regelmatig in de stad georganiseerd werden. Het maakte de bevolking niet uit welke stroming een bijeenkomst organiseerde, elke aankondiging van een debat leidde tot volle zalen. Roodhuyzen was al snel populair. Hij had gevoel voor humor, en hij beschikte, belangrijk in een tijd zonder microfoons, over een stem die de zaal tot in de verste hoeken vulde.

‘Stemrecht is stemplicht’ De geschiedenisleraar, hij gaf ook klassieke talen en Nederlands, sloot zich aan bij de liberale kiesvereniging ‘Stemrecht is Stemplicht’. Binnen de kortste keren was hij voorzitter en kon hij gaan bouwen aan een landelijke carrière. In 1905 stopte hij met lesgeven en werd hij voor het district Den Brielle lid van de Tweede Kamer. Hij bleef horen bij het progressieve deel van de li-

De eerste lerares: Mej. F. Szper.

berale fractie en was bijvoorbeeld voor samenwerking met de socialisten. De banden met Enkhuizen werden niet verbroken. Onder het pseudoniem Prins Joris bleef hij politieke commentaren schrijven voor de Enkhuizer Courant. In 1914 stapte Roodhuyzen uit de Tweede kamer en werd hij politiek hoofdredacteur van de liberale krant ‘Het Vaderland’. Tot aan zijn dood in 1933 bleef hij zijn commentaren schrijven. De liberalen verliezen Enkhuizen In veel van zijn stukken greep hij terug op zijn ervaringen in Enkhuizen. Vooral de gebeurtenissen rond de verkiezingen in 1901 hebben schijnbaar diepe indruk op hem gemaakt. Al verschillende keren hadden de liberalen de verkiezingen in het district Enkhuizen gewonnen. Dat kwam niet omdat er zo’n grote liberale achterban in oostelijk West-Friesland was, maar omdat de protestantse en katholieke kiezers niet op elkaar wilden stemmen. Zo had in 1897 de liberale kandidaat gewonnen, met een voorsprong van 800 stemmen op zijn katholieke rivaal. Bijna alle protestanten hadden bij de herverkiezing geweigerd op een katholiek te stemmen, ze stemden dan nog liever op een liberaal. Maar in 1901 was het opnieuw zeer spannend. Er was nu een anti-revolutionaire kandidaat: dhr. Sluis (van de zaadfamilie). Ook hij dreigde de verkiezingen te verliezen, omdat de katholieken, en dan vooral de katholieken uit Grootebroek, weigerden op een protestant te stemmen. De pastoors oefenden massieve druk uit op

hun parochianen om op zijn minst een christelijke kandidaat te kiezen. Ze werden daarbij ernstig gehinderd doordat bij de grondwetswijziging van Van Houten het couloirstelsel was ingevoerd. Dat hield in dat de kiezers nu anoniem konden stemmen in een stemlokaal. Daarvóór werden de stembiljetten thuis ingevuld. Uiteraard zorgde de pastoor er dan wel voor dat die stembiljetten opgehaald (en gecontroleerd!) werden. Uiteindelijk moest er een katholiek kamerlid dhr. Pastoors (!) aan te pas komen om de katholieken ‘om’ te krijgen. Deze gebruikte daarvoor een ijzersterk argument: hij zou zelf zijn zetel voor Beverwijk kwijt raken als de protestanten daar in de gaten zouden krijgen dat er in de Streek een katholieke boycot tegen een anti-revolutionair gaande was. Tot grote frustratie van Roodhuyzen en de zijnen stemden een aantal katholieken nu op de protestantse heer Sluis. Met een meerderheid van maar 27 stemmen werd die gekozen. De liberalen waren hun Enkhuizer zetel kwijt.

Bent u modebewust creatief en eigenzinnig ?

Dan slaagt u al 45 jaar bij

Stoffenhuis

Rienderhoff Vijzelstraat 81, Enkhuizen 0228-312122

Schreef haar herinneringen op over haar verblijf in de stad.

Felicia Szper was geboren in Warschau. Al op jonge leeftijd verhuisde ze met haar ouders naar Nederland. Ze studeerde geschiedenis aan de universiteit van Amsterdam en in 1912 solliciteerde ze naar een baan op de HBS in Enkhuizen. Ze merkte pas aan de verbaasde gezichten van de gemeenteraadsleden en de leerlingen dat een lerares in Enkhuizen nog iets bijzonders was. In 1913 kwam haar proefschrift uit. Ook daar zal men van opgekeken hebben. HERINNERINGEN Nog in 1970 schreef zij voor een herdenkingsboek haar herinneringen op. Al heel gauw ontdekte ik hoe slecht ik op mijn taak was voorbereid; de kinderen begrepen mij niet. In mijn spreektaal hoor-

den ze woorden en uitdrukkingen die zij niet kenden. Ik moest dus beginnen hun taal te leren, voor ik hun de mijne kon duidelijk maken. Enkhuizen was in die dagen een kleine provinciestad en doordat er toen zoveel minder communicatiemiddelen bestonden dan tegenwoordig, droeg het nog heel sterk het stempel daarvan. Zonder veel moeilijkheden heb ik mij daarom kunnen aanpassen, want ik werd er vriendelijk ontvangen. Toch stootte ik weleens tegen de etiquette, b. v. toen ik eens met een zakje koekjes in de hand op straat liep, tot ontsteltenis van de twee dochters van de rijksontvanger, die mij tegemoet kwamen. Zo iets deed men niet, dat liet men bezorgen „.

Dan kwam de tijd van de Eerste Wereld oorlog, een geweldige schok voor ieder die zo iets niet meer voor mogelijk had gehouden. De Enkhuizer Courant hing bulletins voor zijn ramen, waaruit bleek hoe angstig vlug de Duitsers door België en Frankrijk oprukten. Maar al gauw werd dit door de burgemeester verboden; die mededelingen maakten de bevolking alleen maar onrustig en bracht ze in verwarring. Toch waren er toen al verscheidene voor wie dit paternalisme te ver ging. Toen de oorlog langer duurde, kwamen de bulletins weer voor de ramen. In 1920 vertrok mej. Szper naar Sneek. Ze bleef lesgeven maar publiceerde ook een aantal wetenschappelijke publicaties.

HOEKSTRA EN VAN ECK.NL MAKELAARS O.G. - HYPOTHEKEN - ASSURANTIËN



Uw makelaar voor oud & nieuw! Venedie 23, Enkhuizen, 0228-516964 

BEEREPOOT INSTALLATIETECHNIEK

GIE ENER

KT

DIE OT UW

NST

Zaadmarkt 1, Zwaagdijk-Oost, Tel: 0228-563366 E-mail: [email protected]



Albert Heijn-plein was ooit romantische tuin. Van onzer verslagever; Klaas Koeman

De familie Koot kon maar ternauwernood het vege lijf rijden, zo snel legde een felle brand hotel Het Park aan de Nieuwe Westerstraat in de as. Hiermee raakte Enkhuizen in de nacht van 23 op 24 februari 1922 ook een van zijn grootste en bekendste zalen kwijt. De eerste voorbijganger die de brand rond middernacht ontdekte, was Sijp Schild. Hij kwam op dat moment net terug van een uitvoering van de gymvereniging. Schild kende Het Park vrij goed, want hij was al een aantal jaren lid van het Stedelijk Muziekcorps dat daar repeteerde en uitvoeringen gaf. Onmiddellijk rende hij het brandende gebouw in en haalde, samen met een aantal omwonenden, de kast met muziekinstrumenten leeg. Alleen een aantal reserve-instrumenten ging verloren. Ook de brandweer was binnen een half uur ter plaatse en kon bijna direct met twee spuiten de brand bestrijden. romantische tuin Al vrij snel daarna was het gevaar voor uitbreiding geweken en om drie uur ‘s nachts was de brand zo goed als geblust. Uitbater Koot besloot zijn bedrijf niet meer op te bouwen. Hij verkocht de grond aan een van de zaadfirma’s, die er een bedrijfsgebouw neerzette. Dat bedrijfsgebouw is nu de supermarkt van Albert Heijn.

Daarmee kwam een einde aan de geschiedenis van Het Park. Onduidelijk is wanneer het statige hotel precies gebouwd is, maar het was in zijn tijd een bekend gebouw. Zo fungeerde het ook jarenlang als begin- en eindpunt voor de paardentram door de Streek. Veel passagiers gebruikten in het café een gelagje in afwachting van de tram. Spektakel De zaal bij het hotel was een van de grootste van Enkhuizen. Naar verluidt konden er zo’n 400 bezoekers terecht. Die zullen er ook zeker wel geweest zijn, toen de grote socialistische voorman Pieter Jelles Troelstra in 1897 in de Parkzaal kwam spreken. Troelstra was een bevlogen prater en zorgde altijd voor spektakel. Ook niet-socialisten kwamen graag naar hem luisteren. Het Park was tevens dé plek voor grote muziekuitvoeringen, toneelstukken, revues en operettes. Verder was er een bioscoop die de concurrentie met de Munt - nu de Hema - gemakkelijk aankon. In 1921 vertoonde men een film over de voetbalwedstrijd tussen de populaire Enkhuizer club West Frisia en Wormerveer. De zaal zal vol gezeten hebben. Dat gold ook voor de uitvoeringen van het al genoemde Stedelijk Muziekcorps. Het latere

Het Park aan de Westerstraat. De dames voor de ramen zijn allen dochters van de uitbater van der Deure

Tweede Kamerlid Roodhuijzen toen leraar aan de HBS en journalist - mopperde hierover in de Enkhuizer Courant. Het was zo vol geweest dat hij op een bierton in de voorzaal naar het concert had moeten luisteren. Dat van die ton was niet eens het ergste, maar ze hadden dat ding toch op z’n minst in de concertzaal kunnen zetten? Als het weer het toeliet, werd er na de uitvoeringen gedanst in de prachtige tuin achter het hotel. Het is nu bijna niet meer

Het Park volledig uitverkocht. Troelstra spreekt in de Stad.

Enkhuizen had een zeer levendige politieke cultuur. Vooral in de periode dat Nederland een districtenstelsel kende, het werd in 1917 afgeschaft, was het vaak spannend. Het district Enkhuizen had geen duidelijke rechtse of linkse meerderheid, dus elke verkiezingsuitslag was onvoorspelbaar. Let wel: rechts betekende in die jaren confessioneel, links betekende niet-confessioneel. DOMELA NIEUWENHUIS In de jaren negentig van de 19de eeuw begonnen de socialisten zich te roeren, ook in Enkhuizen. De aartsvader van de arbeidersbeweAUTOBEDRIJF WALTER ENKHUIZEN Occasions – APK keuring Reparaties aan ieder merk auto Tevens in- en verkoop alle merken auto’s

Star 5, Enkhuizen, 0228-315890 www.autobedrijfwalter.nl

ging, Domela Nieuwenhuis, heeft hier een aantal keren gesproken. Een echte zaal werd hem geweigerd. Hij trad op in de Bierstal`, een klein graanpakhuis aan het Handvastwater, een groot publiek zal hij niet gehad hebben. De komst van Domela Nieuwenhuis, het moet in 1897 geweest zijn, veroorzaakte veel ophef. Troelstra had een grote faam als spreker en dat trok ook een nietsocialistisch publiek. Troelstra sprak niet in een graanschuur maar in het Park, destijds de

Nico

Uw glazenwasser

grootste zaal in Enkhuizen. (Het gebouwencomplex brandde in 1921 af, nu staat er de AH winkel.) Die avond kreeg het publiek waar voor zijn geld, sterker nog, het was zo onder de indruk dat het nauwelijks met Troelstra in debat ging. Alleen een zogenaamde Vrije Socialist (aanhanger van Domela Nieuwenhuis) ging zo bot tegen Troelstra te keer dat men er schande van sprak. Men had een mooie avond gehad, „wat moest die kerel hier om zo’n avond te bederven”.

Gespecialiseerd in: Glasbewassing Gevelreiniging Impregneren gevels Graffiti verwijderen Schoorsteenvegen

Weer een helder uitzicht! 0228-315755 06 30 708 448

voor te stellen, maar ooit moet de huidige parkeerplaats op het Albert Heijn-plein dus een zeer romantische plek geweest zijn. Er was nog één andere grote zaal in de stad: De Kolfbaan op de Noorder Havendijk. Hier heeft de schrijver Multatuli nog

gesproken. Voor de rest kende Enkhuizen alleen wat kleinere zaaltjes, zoals die van het Nut, de Oranjezaal en in de verschillende hotels. Die waren meer geschikt voor kleine muziekuitvoeringen en vergaderingen.

Voor al uw persoonlijk vervoer ZOW E L Z A K E L I J K A L S Z I E K E N F O N D S

TAXI ENKHUIZEN tel. 0228-326170 - www.taxienkhuizen.nl

De herinnering aan deze avond werden opgeschreven door A. Roodhuijzen. Hij was op dat moment een geliefde leraar aan de HBS in de Westerstraat. Van 1905 tot 1918 was hij Tweede Kamerlid voor de liberale Unie. Daarnaast was hij van 1914 tot zijn dood in 1933 politiek hoofdredacteur van de liberale krant „Het Vaderland”. jarenlang ruzie De volgende dag zat Roodhuijzen met nog een aantal Enkhuzers in de trein. Uiteraard ging het gesprek over de avond daarvoor. Een oude man volgde het gesprek met grote belangstelling. Desgevraagd verklaarde de man dat hij de vader van P. J. Troelstra was! Vader en zoon hadden al jarenlang ruzie en hadden geen contact meer, de politieke keuzes van zoon Piet Jelle waren daar de oorzaak van. Toch bleek de vader erg trots toen hij het Enkhuzer gezelschap zo waarderend over zijn zoon hoorde praten.

Glasgroep Enkhuizen Beglazers voor monumentale panden.

Het Witte Hert 14, 0228-592761 www.glasgroep-enkhuizen.nl

Café Panorama Restaurant

Watermusic Panoramaterras met het ultieme uitzicht op Enkhuizen. Tussen Twee Havens 9 naast VVV – 0228-323788

„Ik wens je het geld van Lakenman. en de zegen van Griethuizen”.

Surseance van betaling bank aangevraagd. Van onzer verslagever; Klaas Koeman

In 1924 was de Lakenmans bank (officieel de Weduwe S. Lakenman en Zoon’s Bank) al in de problemen geraakt. Het bedrijf werd toen gered door de firma Tjeenk uit Amsterdam. De bank betaalde daarna toch weer een aantal jaren dividend uit, maar in 1934 en 1935 kon dat niet meer. In augustus 1936 werd voorlopige surseance van betaling aangevraagd. EEN INSTITUUT De stad schrok. De Lakenmans Bank was een instituut. De familie Lakenman was al eeuwen een bekende en welvarende familie in Enkhuizen. In het verslag van de curatoren komen we een aantal oorzaken tegen. Heel duidelijk wordt gezegd dat de economisch crisis niet de oorzaak is. De bank was door te ruime kredietverstrekking afhankelijk geworden van drie bedrijven, de Enkhuizer betonindustrie van de firma Last, de scheepswerf Vooruit, en de Cacao- en Chocoladefabriek West-Frisia. Daarnaast overleed de heer M. A. Emmerling. En die was al sinds 1910 directeur van de bank. Emmerling had een uitgebreid netwerk, want hij was voorzitter van de Kamer van Koophandel in Hoorn en commissaris bij verschillende bedrijven. Onder andere was hij ook één van

Intert ys

Meer dan

35 jaar

vertrouwd in

Enkhuizen Westerstraat 103, Enkhuizen

Het Venedie met rechts, de huidige ABN-AMRO Bank, het pand van de Lakenman Bank

de oprichters van de NV Cacao- en Chocoladefabriek West-Frisia. Door zijn overlijden miste de bank de kennis om de tegenvallende resultaten op te vangen. De mededirecteur M. A. van Leeuwen was veel minder actief geweest op de bank. Hij was wiskundeleraar aan de Enkhuizer HBS toen hij in 1902 trouwde met de dochter van Wander Lakenman, Theodora. Drie jaar later volgde zijn benoeming tot directeur van de Bank. Hij volgde ook zijn schoonvader op als beheerder van het Snouck van Loosenfonds. SURSEANCE Nadat de bank surseance van betaling had aangevraagd, kwam men in de stad snel tot actie. De Kamer van Koophandel organiseerde een bijeenkomst op het stadhuis. Daar werd een comité opgericht

onder leiding van burgemeester J.C.Haspels. Het comité wilde de belangen van de crediteuren bundelen om daardoor de maatschappelijke schade zoveel mogelijk te beperken. Aan de ene kant wilde men zo snel mogelijk een betaling van de crediteuren, maar men wilde ook de debiteuren niet al te hard aan pakken. Dat zou de maatschappelijke schade nog groter hebben gemaakt. DE CREDITEUREN De crediteuren kregen in de loop van 1937 50 % van hun geld terug, in de jaren daarna kwam er nog zo’n 20% bij. Van de drie grote bedrijven sneuvelde alleen blijvend de „Cacaofabriek”. De betonindustrie en de scheepswerf maakten een doorstart.

De Parklaan met de Cacoafabriek West-Frisia,

De verdere schade van het faillissement is nu nog moeilijk in te schatten. Heel veel zaken werden gewoon handje contantje geregeld. Er zullen particulieren geweest zijn die een gedeelte van hun spaargeld kwijtraakten. Kleine bedrijven, vaak van tuinders, zullen zeker gedupeerd zijn geweest. Maar andere ondernemers hadden hun voorzorgsmaatregelen genomen. Zij hadden rekeningen bij verschillende banken. „Je moet niet al je eieren onder één kip leggen” luidde het devies. Installatiebedrijf

MABO-lifting Nederland

• Verkoop • Verhuur • Onderhoud van zijladers Kruitmolen 34e, Enkhuizen 0228-326751,www.mabo-lifting.nl

Uw luisterende oor, uw helpende hand Melding van overlijden 0228-314938



(Ook als u elders ingeschreven staat) Uitvaartverzorging De Jonge Enkhuizen

Nic. Poen GAS- EN WATERLEIDING CENTRALE VERWARMING DAKBEDEKKING EN SANITAIR

STERK IN ONDERDELEN! De Enkhuizer betonindustrie, gevestigd aan de Wierdijk.

Bagijnestraat 2, Enkhuizen, 0228-312852

Alle klokken in heel Nederland gelijk.

Het station met stationsklok


1 mei 1909

Vanaf 1 mei 1909 lopen alle klokken in het hele land gelijk. Met heeft de Amsterdamse tijd als leidraad voor het hele land genomen. Voor de Enkhuizers heeft het geen gevolgen. De stad hield de Amsterdamse tijd al aan. Vooral voor de inwoners van oostelijk Nederland heeft deze wet gevolgen. Daar ging men voornamelijk uit van de Duitse tijd. De Tijd In augustus 1836 overleed Gerrit Stam. Hij was een belangrijke Enkhuizer omdat hij de concessie voor de postwagen en de diligence van en naar Enkhuizen had. De di-

ligence reed tot halfweg Hoorn, en daar kon men bij café Het Tolhuis overstappen op de wagen die van Hoorn naar Medemblik ging. Tenminste als Gerrit Stam op tijd was en dat gebeurde niet altijd. Talloos zijn de klachten over de service van zijn bedrijf. Toen zijn zoon aan de gemeente vroeg of hij de concessie van zijn vader kon overnemen en de zaak op de oude voet kon voortzetten weigerde de gemeente dan ook. In de briefwisseling die volgde, gaf de zoon een prachtige reden op waarom zijn vader (en hijzelf) vaak te laat waren geweest: de klokken in Enkhuizen liepen 10 minuten voor op de klokken in Hoorn! Hoewel dit argument de bestuurders van Enk-

huizen niet echt overtuigde, had de ondernemer in spé wel gelijk. In de negentiende eeuw had elke stad zijn eigen tijd. De zonnewijzer Binnen de stad liepen de klokken gelijk. In 1835 hadden de stadsbestuurders ‘op verzoek’ van de commissaris van de koningin een zonnewijzer gekocht. De kerkklokken en de enkele horloges van de burgers konden nu tenminste gelijk gezet worden. De spoortijd Maar ervaringen in het buitenland leerden dat het tijdsverschil voor de nieuwe spoorwegen bijzonder lastig was. Vandaar dat men in 1837 (twee jaar voordat de eerste

trein in Nederland reed) een spoortijd afsprak. De zonnewijzertijd van Amsterdam werd het ijkpunt voor alle klokken op de stations, hoewel het tot 1859 duurde eer men de klokken ook echt gelijk kreeg. Pas door de invoering van de telegraaf kon men alle stationchefs van de juiste tijd op de hoogte houden. Alle klokken gelijk Die spoortijd was alleen van belang voor stationchefs en reizigers. De kerkklokken bleven de lokale tijd aangeven. Horloges waren nog voor de rijken, de rest van de Nederlanders keek naar de zon of naar de kerkklok, en dan hoorde het 12 uur te zijn als de zon op z’n hoogst stond. In 1892 werd heel Europa in drie tijdszones verdeeld. Voor Nederland gold nu de West- Europese tijd. Die werd bepaald door de tijd op de nulmeridiaan die over Greenwich loopt. Deze ‘normaaltijd’ werd gebruikt bij het spoor, de post en de telegraaf. Veel burgers hadden geen zin in deze tijd, het zou dan, vergeleken met de Amsterdamse tijd, 20 minuten eerder donker zijn.

HOTEL-RESTAURANT

Het Roode Hert ANNO 1593 Zaalaccommodatie tot 400 personen. Hoofdstraat 235, Bovenkarspel, www.hetroodehert.com

Bodedienst op Enkhuizen met bakfiets. gewapend met een boodschappentas op zoek naar klanten. Na een jaartje zag Klaas het niet meer zitten en wilde ophouden, maar zijn vrouw Coba wilde hier absoluut niets van weten. “We zullen doorgaan”, had ze bestraffend gezegd. En het paard bleef de wagen naar Hoorn trekken; de bakfiets bleef hobbelen naar Enkhuizen vice’versa. Vreemde vrachtjes had de bodedienst Hoekstra toen (hij was de vierde in de gemeente Grootebroek en Lutjebroek): kunstgebitten, kanten hulletjes die voor de vrouwtjes uit de omtrek naar de

Kuiper Kuiper Transportbedrijf Groenrecycling Afval- rol- magazijncontainers Vuiltransport

Inname snoeihout, agrarisch afval Levering zwarte grond tuin/land compost

Zoutketen 53-Enkhuizen (0228) 31 23 57

Houterweg 20-Hoogkarspel (0228) 54 31 10

Haarman VOF Zuider Boerenvaart 34a, Enkhuizen 0228-316837, [email protected]

L

UX

E BAKKER I

J

Met paard en wagen en bakfiets begonnen Klaas en Coba Hoekstra in 1926 in Lutjebroek een bodedienst. Midden in de crisistijd; om gezondheidsredenen had Klaas zijn beroep als tuinder moeten opgeven. Drie keer in de week naar Enkhuizen en evenzoveel maal naar Hoorn.In 1926 werd de kiem gelegd voor een transportbedrijf dat zou uitgroeien naar een miljoenen bedrijf. In die barre beginperiode ging Coba Hoekstra, sober gekleed, slechts



Administratiekantoor



Van onzer verslagever; Cor Westerveld

Vandaar dat in een aantal steden en dorpen toch die Amsterdamse tijd gold. En uiteraard hielden velen hun eigen lokale (zonne-) tijd aan. Pas in 1909 werd per wet bepaald dat alle klokken in Nederland gelijk moesten lopen. Gelukkig voor iedereen die zuinig met petroleum moest zijn besloot de regering de Amsterdamse tijd in te voeren. De zomertijd Nog één keer zou de tijd tot discussie leiden. In 1916 voerde men, om de schaarste door de Eerste Wereldoorlog een beetje te beperken, een zomertijd in,. Ook toen nog lukte het niet om de klokken gelijk te krijgen, vooral op het platteland wilde men er niet aan. Gereformeerde dominees steunden dit verzet. Zij vonden dat de zomertijd strijdig was met Gods ordonnantiën. Hun kerkklokken, en dus de klokken van hun gelovigen, bleven gewoon op de wintertijd staan. In 1940 bepaalden de Duitsers dat Nederland tot de MiddenEuropese Tijdzone behoorde. Begrijpelijkerwijs werd er toen weinig over gediscussieerd.

 BOTMAN  Boerhaaveplein 4-5, Bovenkarspel 0228-512634

Met de bestelwagen hield de firma Hoekstra in vroeger jaren een dienst op Enkhuizen. Achter het stuur zien we Ignaas Hoekstra en aan de zijkant poseert zijn broer Anton.

z.g. hulleplooister werden gebracht, levensmiddelen, schoenen etc. Vader was een uitstekende bezorger, terwijl moeder voor de klanten een betrouwbare inkoopster was.. De uitzonderlijke ijver waarmee de zaken werden aangepakt wierp spoedig zijn eerste vruchten af. De bodedienst werd gemotoriseerd bij het

aanschaffen van een T-Ford vrachtwagentje. Het behalen van een rijbewijs was geen probleem voor Klaas Hoekstra. Hij moest één keer vooruit en één keer achteruit rijden. De benzine kostte in die jaren zeven cent per liter. In de oorlogsjaren werden de banden van de bestelauto afgenomen, de wagen ging in de schuur. Er

ontstond een samenwerking met andere bodediensten en de handwagen en bakfiets werden weer in gebruik genomen. Later kwamen de zoons van Klaas en Coba Hoekstra in het bedrijf en kon men de vrachtwagencombinaties van Hoekstra, geladen met landen tuinbouwproducten, industriegoederen en bloembollen in praktisch heel West-Europa tegenkomen. In de jaren negentig van de vorige eeuw beschikte Hoekstra over een twintigtal vrachtwagen-combinaties. Een paar jaar na de eeuwwisseling hield het bedrijf op te bestaan.

Enkhuizen, een stad die zich zichzelf overleeft. Binnen honderd jaar weer helemaal volgebouwd.


WIE BOUWDE ER? Al op het einde van de negentiende eeuw werden er kleine complexjes gebouwd. Op de Oude Gracht en op de hoek van de Westerstraat en de Breedstraat staan bijvoorbeeld een rijtjes van drie of vier woningen. Je kunt je voorstellen dat in sommige gevallen de eigenaar er zelf woonde en de rest van de huisjes verhuurde. Voor anderen was hun blokje huizen een oudedagsvoorziening. Wat grootschaliger werd er in de buurt van de Westerkerk gebouwd. Hier waren het al aannemers, (Stapel en Schild zijn namen die je regelmatig tegenkomt), die op het lege stuk land rond de kerk, de Koltermanstraat, het Klooster en de Semynsstraat bouwden. Netjes in de stijl van het eerste decennium van de twintigste eeuw. De stijl van bouwen is sterk historiserend. Men had grote belangstelling voor de vaderlandse geschiedenis, in de gevels van de huizen herken je elementen uit de woningbouw van de Gouden Eeuw. SOCIALE WONINGBOUW Sociale woningbouw kent een lange traditie. Al in de middeleeuwen lieten welgestelden hofjes bouwen

Eerste steen legging Snouck van Loosenpark

om behoeftigen een onderkomen te bieden. In Enkhuizen zijn er maar drie hofjes: de Dirk Glasstichting op de Paktuinen, stamt oorspronkelijk uit de zeventiende eeuw. In haar testament maakte Johanna Margaretha de Vries, al in het midden van de negentiende eeuw, van haar familiehuis een „inrichting voor weldadigheid”.

SNOUCK VAN LOOSEN Een gelijksoortig initiatief namen de dames Snouck van Loosen. Het Snouck van Loosenpark en het Snouck van Loosenhuis zijn prachtige voorbeelden van sociale woningbouw uit een particulier fonds. Ze formuleerden het prachtig in hun testament wat de bedoeling was. De familie hield op met bestaan, en zij gaven als het ware het geld van de familie Snouck van Loosen weer terug aan de stad. Maar toen de eerste bewoners het Snouck van Loosenpark betrokken, in 1895 - 97 werd er gebouwd, was deze vorm van particuliere weldadigheid al achterhaald. Sociale woningbouw werd nu door woningbouwverenigingen verzorgd, onder een steeds

Sociale woningbouw: de Ossemannettjes

Hubras VERWARMING BV

Al meer dan 35 jaar toonaangevend in West-Friesland • Centrale Verwarming • Eigen 24-uurs storingsdienst • Particulier en Utiliteit • Service en Onderhoud alle A-merken • Oliestookinstallaties • Kasverwarming • Nu ook voor levering en montage van airconditioning, luchtbehandeling, mechanische ventilatie, loodgieterswerk en sanitair

• Dealer van o.a. Nefit en Remeha c.v.ketels, etc. • OOK VOOR LEASE EN HUUR

Industrieweg 26, Grootebroek, 0228-522484, www.hubras.nl, [email protected]

sterker wordende regie van de overheid. In 1905 werd de „Stichting Verbetering Volkshuisvesting te Enkhuizen” opgericht. Al vóór WO I bouwde die stichting kleine projecten in bijvoorbeeld de Ossemannetjes, de Venuslaan, de Molenweg en tussen de Kade en de Wierdijk.

Een spook op het kerkhof ENKHUIZEN 11-01-1930 Te Enkhuizen werd woensdagavond een jong paartje, dat plaats genomen had op een bank bij de begraafplaats, opgeschrikt door een witte gedaante, die zich op het kerkhof bevonden hen naderde, Geheel overstuur spoedden zij zich naar het politiebureau. Een paar agenten en de grafdelver stelden een onderzoek in, en vonden ter plaatse een dameshemd, waarop een paar letters voorkwam, die de oorzaak waren dat gisteren een 16-jarige jongen werd opgespoord, die bekende voor spook te hebben gespeeld

Later werd door deze woningbouwstichting, maar ook door de gemeente de hele Boerenhoek volgebouwd. Dit noordwestelijke gedeelte van de stad was volledig agrarisch. De zaadfirma Sluis en Groot had daar bijvoorbeeld een grote tuin. De stad had tot 1954 binnen de wallen voldoende bouwgrond om aan de woningbehoefte te voldoen. Daarna moest men uitwijken naar een gebied buiten de Vest. -Onderhoud -Verbouw -Restauratie „In de oude binnenstad” Harry Groot, ZuiderHavendijk 19 0228-315712, 06-30432005

Het Kabinet Prentenkabinet, Maritiem-shop & Souvenirs Dijk 2, Enkhuizen, 0228-319655 www.hetkabinet-enkhuizen.nl

Woondiensten Enkhuizen

Woningen en maatschappelijk vastgoed

Wonen is meer dan een goed (t)huis Rode Paard 10, Enkhuizen 0228-350500, www.woondiensten-enkhuizen.nl

’Krijg toch allemaal de klere’ in 19e-eeuws Enkhuizen.


Photo

Vervuild grondwater zou de cholera kunnen veroorzaken, maar men wist het niet zeker. Pas laat in de negentiende eeuw ontdekte men de exacte oorzaken en werden maatregelen getroffen om epidemieën te voorkomen. Zo bleek malaria veroorzaakt te worden door muggen, die weer gedijen bij stilstaand water. In veel Europese landen was de ziekte toen al verdwenen, maar in de provincies Holland en Zeeland tierde malaria nog welig. Voor veel stedelingen was de remedie duidelijk: weg met stil-

& Zo

FOTOSPECIAALZAAK

DIGITAAL

ANALOOG

Krotjes op de hoek Sijbrandsplein - Vijzelstraat

en de inspecteurveldwachter uit april 1894 liegt er wat dat betreft niet om. De hygiëne in Wijk 1 – het noordwestelijke deel van de stad met als zuidelijke grens de Westerstraat – was erbarmelijk. De ambtenaar vraagt zich zelfs af of dergelijke krotten nog wel als woningen gebruikt zouden moeten worden. Op verschillende erven trof hij ’mesthoopen’ aan, waarvan het vocht gewoon over de grond wegvloeide. ’Somtijds zelfs langs een regenwaterbak, die geheel lek is en waaruit het water als drinkwater dienst moet doen.’ Bij andere huizen liep juist het vuile gootwater in de regenbak. Een modderpoel voor de deur was ook niet ongewoon. Door gebrek aan behoorlijke riolen of voldoende afwatering liep het vuile water zo de huizen binnen, waardoor een ’ondraaglijke stank’ ontstond. In een van de regenbakken bevond zich volgens de inspecteur ’een walgelijk vocht, dat nog als drinkwater wordt gebruikt.’

’Allerellendigst’ In een bepaald huis, dat plaats bood aan drie gezinnen, was de toestand toch wel ’allerellendigst’. ’Ongesloten privaten bevinden zich onmiddellijk tegen de haard, waar het eten gekookt wordt. Een poel van vocht en vuil bevindt zich bovendien bij den achteringang en in het woonvertrek hangt een bepaald bedorven lucht.’ Dit soort rapporten, samen met de bevindingen van de medische wetenschap, overtuigden het gemeentebestuur dat er dringend iets moest gebeuren. In Enkhuizen had men daarom al in 1891 besloten een tonnetjessysteem in te voeren voor de ontlasting. Het was nog lang niet ideaal, maar het hielp. .

Stergolfbaan Kooizandweg

Kooizandweg 4 (recreatieoord Enkhuizerzand) 06-18695504 Open vanaf 1 april 12.00-19.00 uur

De Witte Watermolen

Vijzelstraat 52, Enkhuizen 0228-318388, www.photoenzo.nl

Het ambachtscentrum van Enkhuizen

Kaarsenmakerij, Kuiperij, Lijstenmakerij, Houtatelier, Cadeauwinkel

Walk Inn

Werkruimtes te huur voor ’t ambacht bijv. pottenbakken of lijstenmaker

Dé winkel in Enkhuizen waar u voor (bijna) al uw koopjes terecht kunt. Westerstraat 62, Enkhuizen www.walkinnonline.nl

staand water en dus met de grachten. Dan was je meteen van de stank af. Wie een 17e-eeuwse plattegrond van Enkhuizen naast een moderne kaart legt, ziet hoe radicaal het probleem is aangepakt. Veel grachtjes en havens zijn verdwenen. Cholera bestrijden is echter vooral een kwestie van hygiëne. Wanneer ontlasting in het drinkwater kan terechtkomen, is de kans op cholera- en tyfusbesmetting zeer groot. En daar school in Enkhuizen het voornaamste probleem. Het rapport van de gemeenteopzichter



Al in juli 1831 waarschuwde de gouverneur van Holland – de toenmalige commissaris van de koningin – het gemeentebestuur voor cholera. De haringvloot had Scandinavische havens aangedaan waar de ziekte heerste. Het was niet zomaar een waarschuwing, maar ’een ernstige aanmaning alle behoedzaamheid te doen gebruiken’. Ook de plaatselijke geneeskundige commissie drong er bij burgemeester Van der Willige op aan om de bemanning eerst een tijdje in quarantaine te zetten. Liefst in een gebouw buiten de Vest. Als de dood was men voor de nieuwe ziekte die Europa sinds een jaar teisterde. In 1831 ontsnapte Nederland nog aan de cholera, maar in 1832 was het in verschillende Nederlandse steden wel raak. In 1833 en 1843 raasde de ziekte ook door Enkhuizen. Inenten Ook malaria en pokken grepen in die jaren om zich heen. Pokken was de enige ziekte waar men wat aan kon doen. De Engelse arts Edward Jenner ontdekte aan het einde van de 18e eeuw dat inenten met koepokken mensen immuun maakte voor pokken. Nu kon de overheid de bevolking niet dwingen om zich te laten inenten, maar men propageerde het wel. Het werd zelfs zo belangrijk gevonden dat de gouverneur jaarlijks op de hoogte gehouden moest worden over het succes van de propaganda. Hij wilde precies weten hoeveel mensen er in de gemeente ingeënt waren. Niet-ingeënte kinderen werden niet toegelaten op de stadsscholen. De oorzaken van al die ziektes waren niet bekend. Malaria zou door de bedorven lucht boven stilstaand water verspreid worden.

• (Bedrijfs)uitjes • Kaarsen maken in oude watermolen De Tonnenwagen

Harry Groot 0228-315712, 06-30432005, atelierenkhuizen.nl

Opening Landbouwtentoonstelling.

Drukkerij Rustenburg

Kip kwijt op grootse Landbouwtentoonstelling van 1904. Karnemelksluis 19, Enkhuizen, 0228-312703, www.drukkerijrustenburg.nl


In augustus beleeft Opmeer de honderdste landbouwtentoonstelling. Zo’n traditie is het in haringstad Enkhuizen nooit geworden. Toch verdween de editie van 1904 in de annalen van de Enkhuizer Courant als ’een geweldig succes’. Oproeping Gaat allen op nu naar Enkhuizen De oude stad der haringbuizen Want zij is dra de Landbouwbruid Zij, machtig in den tijd van Spanje Zoo hecht een bolwerk van Oranje Zij noodt tot een bezoek uit

Met dit fraaie vers – en dit is nog maar het eerste couplet – besloot de Enkhuizer Courant een pagina’s lang artikel over de opening van de landbouwtentoonstelling op dinsdag 6 september. De ’oproeping’ was niet aan dovemansoren gericht. Tot en met de slotdag op vrijdag 9 september werden zo’n 11.000 bezoekers geteld.

Pearle Opticiens


De tentoonstelling was groots opgezet. De Boxweide, het Matrozenkerkhof, het Plantsoen en de Botstraat (nu de Prins Bernardlaan) stonden vol met gebouwen waarin honderden exposanten hun waren toonden. De bezoeker kwam het terrein op via een fraaie poort op het Beurzenbruggetje, vlakbij het Betonningsmagazijn. Het eerste gebouw was het kantoor van de tentoonstellingsdirectie, daarachter was de tent voor het klein- en pluimvee. Ook het paviljoen voor de plantaardige olie-industrie was al vanaf de poort zichtbaar. In het water lag een metalen veldschuit, gemaakt door de werf Vooruit op de Paktuinen. Op het Matrozenkerkhof was een ring met een tribune opgebouwd voor het concours hippique. Ook de muziektent stond daar. Op de Boxweide stonden de veestallingen en nog meer expositiegebouwen. Maar het hoofdgebouw spande de kroon. Tien bij veertig meter groot was het, zonder de zijvleugels mee te tellen. Er hing een bedwelmende geur van vruchten en bloemen. De bezoeker zag kuipen met vruchtenboompjes, bloemstukken, tro-

Eetcafé De Bonte Veer Altijd bijzonder gezellig!

Driegangen weekmenu € 7,50 Daghap € 5,00

Wielewaal 1, Enkhuizen (t.o. winkelcentrum Koperwiekplein)

0228-322027, www.bonteveer.nl

pische vogels; alles bijzonder fraai uitgestald. De landbouwhogeschool uit Wageningen toonde de nieuwste resultaten van het wetenschappelijk onderzoek naar plantenziektes, maar ook de bijentelers gaven hier acte de présence. Buiten stonden de modernste landbouwmachines opgesteld. De Hollandse Maatschappij van Landbouw organiseerde met grote regelmaat dit soort tentoonstellingen, in 1854 was Enkhuizen ook al eens gastheer geweest. Ze hadden een educatieve doelstelling. Men wilde de boeren tonen wat er in een modern agrarisch bedrijf mogelijk was, maar er werden ook wedstrijden gehouden. Mooiste mand In Enkhuizen werden ongeveer 300 prijzen uitgereikt. Er gingen boeren naar huis met de eerste, tweede of derde prijs voor het grootste konijn, varken of kip. Maar ook de eigenaren van vele paarden, koeien en schapen kregen een fraaie medaille. Om maar te zwijgen van de trofeeën voor knolgewassen, landbouwmachines, peulen, vruchten en bijen. Ook de maker van de mooiste mand met bloemen kon thuis trots zijn eerste prijs laten zien. Ondertussen vierden de Enkhuizers feest. Er stond een kermis op het Verlaat en alle avonden was er wel wat te doen. Op de openingsavond was er een gezamenlijk feestprogramma in hotel Het Park in de Nieuwe Westerstraat en in de Kaatsbaan op de Noorderhavendijk.

In andere horecagelegenheden waren aparte tentoonstellingsvoorstellingen of boden de uitbaters broodjes of overdekte stallingen voor fietsen of rijtuigen aan.

De twee orkesten, het Stedelijk en De Eendracht, draaiden overuren. Elke avond speelden ze in een van de zalen of in de muziektent in de Paktuinen. Deze was verlicht, niet met lampions of ’illuminatieblokjes’, maar met moderne gaslampen. Op woensdagmiddag was er in Het Park voor de kinderen een aparte zangvoorstelling. De Nieuwe Westerstraat was versierd met erebogen en lampions, zodat de vele bezoekers die door de Koepoort de stad binnen kwamen een waardige ontvangst kregen. In het Snouck van Loosenpark stonden honderden vetpotjes die ’s avonds voor een feeërieke sfeer zorgden. Op vrijdag was er een slotconcert in de muziektent en later op de avond een vuurwerk op de werf in de Paktuinen. Slechts één man stond niet te juichen. In een advertentie vroeg hij om opsporing van zijn kip. Die was hij op de tentoonstelling kwijtgeraakt!

G&W

De Vergulde Vijzel gezondheidswinkel

Vijzelstraat 75, Enkhuizen www.gezondheidswinkel.nl

Toegangspoort landbouwtentoonstelling

Orgeldraaien als broodwinning in de crisisjaren. Van onzer verslagevers; Paul Gutter

Wie door de huidige kredietcrisis zijn baan verliest, kan terecht bij uitzendbureaus, het UWV en tal van andere instanties. Dat was in de jaren dertig van de vorige eeuw wel anders. Je kreeg wat steun, maar veel was dat niet. ’Henkuzers’ Auke Vellinga en zijn schoonzoon Gerrit Lubbers kozen eieren voor hun geld en schoolden zichzelf om. Tot orgeldraaiers. Auke Vellinga en Gerrit Lubbers zijn allebei al enige tijd dood. Maar Gerrit’s zoon Auke Lubbers (71) kent nog veel mooie verhalen uit de tijd dat zijn opa, vader en moeder Hilda met het orgel langs de deuren gingen. ,,Voor de crisis werkte mijn opa bij de Enkhuizer Betonfabriek. Mijn vader was bouwvakker. Totdat ze dus allebei in de steun terechtkwamen.’’ Steuntrekkers kregen 12 gulden per week. ,,Maar de huur voor een woning was al een rijksdaalder. Wat overbleef was te veel om dood te gaan, maar te weinig om van te leven.’’ Dat betekende dus armoe lijden of de handen op een andere manier uit de mouwen steken. ,,In Amsterdam verhuurde de firma Perlee draaiorgels. Er stonden er

Accountantskantoor

wel een stuk of honderd in een grote loods. Voor een paar gulden per week kon je zo’n ding huren. Dat leek vader en opa wel wat.’’ Met ’De Vereniging’, het beurtschip van Klaas de Bruin, kwam het orgel naar Enkhuizen. De kersverse orgeldraaiers gingen meteen aan de slag. ,,Zes dagen per week werd er gelopen, waarvan een dag in Andijk en een dag door de Streek, richting Hoorn. Mijn moeder was invalide aan voet en hand, maar toch sjouwde ze altijd mee. Mijn oudere

Woestenburg

Hét betrouwbare accountantsadres in Enkhuizen. Semeinzstraat 8, Enkhuizen 0228-318197 www.woestenburgra.nl

De Koepoortsbrug geopend. ENKHUIZEN 04-04-1938 Zaterdagmiddag is de nieuwe brug bij de Koepoort, die voor de nieuwe provinciale weg door West-Friesland werd gebouwd, officieel opengesteld. De opening had een feestelijk karak-

ter; een groot aantal auto’s defileerde over de brug en maakte een tocht door Enkhuizen. Het woord werd gevoerd door burgemeester Haspels en den heer Bomans, lid van Gedeputeerde Staten van Noordholland.

broer Joop en ik bleven dan thuis bij opoe’’, vertelt Auke Lubbers. Overal werd het drietal met open armen ontvangen. ,,Bijna niemand werkte, er zaten veel meer mensen thuis dan met de crisis nu. Vertier was er nauwelijks, dus men kwam naar buiten en danste op straat.’’ En hoe slecht iedereen het ook had, een kleinigheidje voor de orgelman kon er toch nog altijd wel vanaf. In de beginperiode werd er met de hand gedraaid op een duwkar. De zaken gingen echter zo goed dat er al snel een wagen met paard

kwam, en een motortje voor het draaiwiel. ,,Ze hadden ook een hulpje, Hendrik van Eunen. Hij mende het paard, maar op een dag sloeg het dier op hol. Gelukkig hield iemand langs de weg het paard tegen, maar toen had Hendrik het al in zijn broek gedaan.’’ Het succes had ook een keerzijde. ,,Veel mensen kregen het idee dat het Vellinga en Lubbers wel wat erg goed voor de wind ging. Zij die voorheen een halve stuiver – in de volksmond een ’plak’ – gaven werden klanten van een cent.

Toch waren de inkomsten in sommige weken wel het dubbele van de steun.’’ Maar in de winters was het erg zwaar. ,,Soms lag er wel een halve meter sneeuw. Pekelwagens had je niet. Dan ging vader toch zijn klanten langs, met een grammofoon op een oude kinderwagen. Want er moest toch brood op de plank komen.’’ Verschillende instrumenten passeerden de revue. ,,Door weer en wind werden de orgels vals, waardoor ze af en toe terug moesten naar Amsterdam. Dan kwam er een andere voor in de plaats.’’ Een daarvan was ’De Arabier’. Dit orgel werd later erg bekend dankzij de televisie. In de oorlog stopten Auke, Gerrit en Hilda met orgeldraaien. ,,Het werd na een tijdje verboden door de Duitsers. Want ongemerkt werden er natuurlijk wel eens boekjes gedraaid die hen niet zo bevielen.’’ MEETLAT

Kledingreparatie & stomerij Zuiderkerkstraat 1, Enkhuizen 0228-318218 www.kledingreparatieenkhuizen.nl

Enkhuizers voelden zich te kijk gezet. Mensen uit een stil stadje.


Alie Smeding Met haar boek ‘Menschen uit ’n stil stadje’ (1920) brak Alie Smeding (1890-1937) als schrijfster door. Ze woonde bij haar ouders in het, nog bestaande, grote pand op de hoek van Havenweg en de Brugstraat. Haar vader was kompasmaker en dreef daar een winkel in scheepvaartbenodigdheden. Haar geschrijf werd haar niet in dank afgenomen. ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’, werd er gedacht. En dat een vrouw zo haar eigen gang ging, werd ook niet gewaardeerd. Daarbij: wie er met ‘Menschen uit ’n stil stadje’ bedoeld werden, was voor iedereen duidelijk. Veel Enkhuzers voelden zich te kijk gezet. Haar eerste verhalen waren nog keurig in christelijke tijdschriften verschenen, maar de verhalen werden minder en minder religieus. ‘Menschen uit ’n stil stadje’ en het volgende boek ‘Sterke Webben’ (1922) werden te wereldlijk gevonden. In boeken als ‘Achter het Anker’ (1924), ‘Het wazige land’ (1925) en ‘Duivelsnaaigaren’ (1927) werd er zelfs over seksuele verlangens, ongehuwd moederschap en abortus gesproken! Binnen het zeer gereformeerde gezin Smeding werd de carrière van dochter Alie absoluut niet gewaardeerd. Haar broer Fake schreef later dat er in die tijd een dreigende stilte in het ouderlijk huis heerste. Buiten het ouderlijk huis was het al niet veel beter. De Enkhuizer Courant kreeg een dreigbrief omdat er een boek van Alie Smeding in de etalage van de krantenuitgever lag. Alie zelf kreeg ook dreigbrieven en werd op straat lastig gevallen. Uiteindelijk hield ze het in Enkhuizen

Alie Smeding

niet meer vol en in 1926 vertrok ze naar Rotterdam waar haar broer inmiddels leraar op een HBS was. De Zondaar In 1927 kwam misschien haar beroemdste, of beruchtste, boek ‘De zondaar’ uit. Het schandaal dat dat boek veroorzaakte werd zo groot, dat Alie Smeding er bijna onder bezweek. Het thema is weer het seksuele verlangen. De hoofdpersoon Dirk Hartsen, leraar in Amsterdam lijdt onder een ongelukkig huwelijk. Eerst heeft hij een, seksueel gelukkige - dus zondige - relatie met een dienstmeisje, en later zoekt hij zelfs zijn heil bij prostituees. Ook onderwerpen als voorbehoedsmiddelen, abortus, buitenechtelijke relaties en echtscheiding komen in het boek ter

sprake. De rel rond ´De Zondaar´ werd nog groter, en misschien gênanter, toen uitkwam dat de hoofdpersoon een collega van haar broer was. Hij had ooit zijn hart over zijn slechte huwelijk bij haar uitgestort en haar gesmeekt over deze problemen te schrijven. Zijn vrouw had nog geprobeerd om de publicatie van het boek te voorkomen maar tevergeefs. Een Rel Intellectueel Nederland stond op zijn kop. In het Nieuwsblad voor den Boekhandel schreef de uitgever Wouter Nijhoff, de vader van Martinus Nijhoff, dat hij het een ´vies boek´ vond, met ‘walgingwekkende viezigheden’ en hij sprak van pornografie. Nijgh en van Ditmar, de uitgevers van de Zondaar,

protesteerden bij de redactie van het Nieuwsblad en kregen gelijk. Zo hoorden uitgevers niet met elkaar om te gaan. Ook in het literaire tijdschrift ‘de Gids’ werd er over het vermeende pornografische gehalte van Smedings boek gediscussieerd. Hier nam Martinus Nijhoff het voortouw. E. du Perron reageerde daar weer op en nam de kennis over pornografie van de deftige Nijhoff op de korrel. Perron vond de hele affaire nogal amusant. Hij schrijft zelfs een ballade over de rel. De titel van deze ballade zegt genoeg: ‘Ballade der Polderlandsche Onrustige Kapoenen.’ (kapoenen zijn gecastreerde hanen!). Alie Smeding leed onder de felle aanvallen. Het was haar bedoeling niet om te aanstoot te geven en al helemaal niet om zinnenprikkelende literatuur te schrijven. Ze wilde alleen maar over een probleem schrijven waar veel mensen mee worstelden. Dominee van Wijhe Na de publicatie van de ´De Zondaar´ schreef Alie Smeding dat ze over het thema hartstochten uitgeschreven was. Ze wilde zich meer op het schrijven van religieuze romans concentreren, hoewel er ook verhalen in socialistische bladen verschenen. De hoop op een huwelijk, ze was 37 en door haar werk nogal controversieel, had ze opgegeven.

 Komt allen naar het

Centrum der schone kunsten



DE TWEE WEZEN u vindt ons in den Westerstraat 109 Geeft uw ogen den kost!



Twenty-Seven koken-in-stijl

Westerstraat 27 Enkhuizen 0228-321436 www.twenty-seven.nl

Maar nog geen jaar na De Zondaar kwam ze in contact met de vrijzinnig-protestantse, en zeer rode, dominee van Wijhe. Ze trouwden in oktober 1928. Ook na haar huwelijk bleef ze schrijven, maar haar thematiek was veranderd. Haar romans waren inderdaad religieus geworden. Ze bleef wel vrijmoedig over seksuele zaken schrijven maar die vormden niet meer de hoofdthema´s van haar boeken. Ze overleed in 1939.

Lingerie Marijke De grootste lingeriespeciaalzaak van Noord-Holland.

Gespecialiseerd in lingerie van AA tot en met I cup.

Dealer van o.a. Marlies Dekkers, Triumph, Chantelle, Marie Jo en Prima Donna etc, etc.

Grote kollektie bikini’s en badpakken ook tot en met H cup.

Lingerie Marijke, daar waar service en kwaliteit hand in hand gaan!! Dus kom snel eens kijken, de koffie staat klaar! Westerstraat 132, Enkhuizen, 0228-312400, E-mail via de webshoppagina www.lingeriemarijke.nl

Het Zuiderspui met op de achtergrond Het Dijkstraatje waar Alie Smeding is geboren.

Eddy du Perron hekelt hypocrisie. Met haar roman „De Zondaar” (1927) veroorzaakte de Enkhuizer schrijfster Alie Smeding een enorm schandaal. In deze roman had ze het gewaagd het „seksuele probleem” als thema te nemen. De hoofdpersoon, de leraar Dirk Hartsen, gaat ten onder aan een ongelukkig huwelijk. Afgewezen door zijn vrouw komt de man via een willig dienstmeisje zelfs bij prostituees terecht. Voor intellectueel Nederland was het benoemen van de seksuele aspecten van dit drama voldoende om van pornografie te spreken.

De schrijfster werd met pek en veren besmeurd. De uitgevers van het boek, Nijgh & Van Ditmar, reageerden door een klein boekje te publiceren waarin alle reacties op „de Zondaar” gebundeld werden. De verschijning van dit boekje was de aanleiding voor Eddy du Perron om dit spottende gedicht op „intellectueel Nederland” te publiceren. E. du Perron (1899 – 1940) was op dat moment een van Nederlands bekendste schrijver en criticus.. Hij richtte samen met Menno ter Braak het invloedrijke literaire tijdschrift Forum op.

BALLADE DER POLDERLANDSCHE ONRUSTIGE KAPOENEN Geschreven bij het verschijnen van Nijgh & Van Ditmar´s boekje: ”Wat de Pers zegt van De Zondaar, door Alie Smeding”. Mejuffrouw Smeding heeft het boek gebaard Dat Polderland een noodkreet zou ontlokken. Elk kunstman heeft er zich op blind gestaard Om er zijn klein artikel uit te fokken. Borel zelfs voelt zijn rein gemoed bezwaard, Hij keek nooit verder dan Kwan-Yin haar rokken, Een oude viespeuk kwijlt licht in zijn baard, Maar hij’s geschoren, en hij luidt de klokken: „Blijv´ Polderland voor déze taal bewaard !” De — — Rozewater zijn fameus geschrokken. De slok in ‘t hoenderhok geeft steeds misbaar, De knorkapoenen wagglen rond hun hokken. Hopman en Lapidoth zeggen : „ ‘t Is waar Misschien, maar „t kan de menschen schokken. Een onbekende mag zoo schrijven, maar Mejuffrouw Smeding kan veel koopers lokken... ” Sade, Restif, Cleland! waakt over haar! Hoedt U voor de oude bokken die gaan mokken: Polderland’s leestrommels zijn in gevaar! De — — Rozewater zijn fameus geschrokken. ‘t Verhaaltje is minder sterk toch als gewaagd´, Een goede maag kan heel wat sterkers slokken. Een leeraar, door zijn vrouw, in bed, geplaagd, Krijgt bijgevolg pleizier in dienstbre sokken. Het komt méér voor, en Meester Ritter vraagt, Vol weemoed : „Hoe ver zijn wij ?... ” Zonder jokken: Het is niet ver. Polderland blijft wel Maagd! De Zondaar is wat boersch en wat betrokken, Louÿs, zegt Nijhoff, heeft hem meer behaagd. De — — Roze water zijn fameus geschrokken. ENVOI O Goddlijke Aretino! daal op aard Een oogwenk, om van schateren te stokken, En trek dan elk kapoen wat aan zijn staart : Die — — Rozewater, zoo fameus geschrokken ! E. DU PERRON.

Het Coffy Huys Voor de beste koffie, thee en chocolade!

Westerstraat 90 Enkhuizen, 0228-325899 www.coffy-huys.nl

colofon Deze historische krant wordt u aangeboden door de initiatiefnemers Vereniging Oud-Enkhuizen en The Image Firm. Samenstelling en eindredactie Frans van Leeuwen Klaas Koeman. Teksten Klaas Koeman Cor Westerveld Paul Gutter Frans van Leeuwen archief Enkhuizer Courant / NHD Vormgeving The Image Firm, Enkhuizen. Fotografie Vereniging Oud Enkhuizen Jan de Jong Gonny Lubbers / archief P. Rooker Westfries Archief, Hoorn Fam. de Jager, Almere R. Balk - Edelenbosch C. Edelenbosch Fam. van der horst Fam. de Haan Fam. K. de Jong Fam. de Jong Fam. C. Lub Fam. G. Klooster J. Fijma Mevr. Groot H. Struik Fam. J. Jansen J. Schilder Fam. Kaljee mevr. Koopen mevr. Beekman J. Kornalijnslijper A. Lubbers C.Westerveld / E. Apeldoorn A. Valentijn En alle andere betrokkenen die belangenloos foto’s ter beschikking hebben gesteld.

Electronische courant www.kroniekvanenkhuizen.nl

informatie Stichting Kroniek van Enkhuizen p/a The Image Firm De Star 32 1601 MH Enkhuizen Tel: 0228 – 322 522

SPECIALE DANK Piet Conijn Ambtenaren gemeente Enkhuizen, Piet J. de Vries Jan de Bruin Gerrit Zalm Fransje Jongert Helma Lok-Hörnemann Jan Koekoek Eline van Leeuwen-de Zoete en alle vrijwilligers

Wij hebben getracht de rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Zij die menen alsnog aansprak te kunnen maken op zekere rechten, kunnen contact opnemen met The Image Firm Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk. Fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Mediapartner Noord-Hollands Dagblad

Dorpsstraat 78 Wervershoof 0228-584975

Stadse kledij op ’t dorp.

Boetiek De

Meerpaal

Burgemeester Hugo Adriaan van Bleiswijk.


Burgemeester Hugo Adriaan van Bleiswijk (1803-1872) was een van de laatste echte regenten in Enkhuizen. Besturen was voor hem een roeping én het privilege dat bij zijn stand hoorde. Voor de kost hoefde hij het niet te doen. Door verschillende erfenissen was hij, al vanaf zijn vroegste jeugd, steenrijk. Zijn collega-bestuurders, de wethouders, waren niet zo rijk meer. Ze hadden bijvoorbeeld een wijnhandel of waren makelaar. Respectabele beroepen, maar toch... Er waren nog weinig oude regentenfamilies over. Zo hoorde de familie Duyvensz in de achttiende

eeuw tot de aanzienlijkste in de stad. ‘s Zomers regeerde ze Enkhuizen vanaf het buitenverblijf in de Beemster. Maar de laatste afstammeling was in het begin van de negentiende eeuw notaris. Het familiekapitaal was in de Franse Tijd ‘verdampt’. Ook de familie De Vries, de overburen van Hugo van Bleiswijk, was er niet meer. In 1849 stierf de laatste afstammeling, Johanna Margaretha. Het familiehuis werd een Liefdadig Gesticht voor de armen. Ze had overigens nog wel haar nichtje Anna Wilhelmina de Vries, getrouwd met de predikant Van Doesburgh, in haar testament bedacht. De rest van het familie-

Vesting

de

kapitaal werd aan goede doelen besteed. De Enkhuizer tak van de familie Van Bleiswijk stierf met het overlijden van Hugo Adriaan uit. Nadat hij, om gezondheidsredenen was afgetreden als burgemeester, leefde hij nog een aantal jaren teruggetrokken in zijn grote huis in de Westerstraat. Hij stierf in 1872. Zijn halfbroer George de Bruin erfde het huis en de inboedel. De enige andere familie die nog tot Van Bleiswijks stand behoorde, was op dat moment de familie Snouck van Loosen. De laatste afstammeling van deze familie, ‘mejonkvrouwe’ Margaretha Maria Snouck van Loosen, stierf in 1885. In de stad ging de mededeling ‘De dame is dood’ rond. Iedereen begreep wie er bedoeld werd. In haar testament stond dat zij besloten had het familiekapitaal aan de stad terug te geven. Het hele kapitaal, de neven en nichten erfden niets. Alle roerende goederen moesten worden verkocht. Verbrand De papieren en de familieportretten moesten worden verbrand, als symbool voor het feit dat de familie niet meer bestond. Er werd een fonds gevormd dat het Snouck van Loosenhuis, het Snouck van Loosenziekenhuis en het Snouck van Loosenpark financierde. Daarnaast konden er nog tientallen jaren incidentele verzoeken om steun gehonoreerd worden. Direct na het overlijden van Margaretha Maria Snouck van Loosen werd een inventaris van haar bezittingen opgesteld door Dirk van Akerlaken, Eerste Kamerlid, afkomstig uit Hoorn, Gerrit Wendelaar en Wander Lakenman, beide hande-

Makelaars

Regionaal bekend. Hoogst persoonlijke service. Mevr. Schadenberg en dhr. Traets: samen goed voor 25 jaar ervaring!

Voor ouderwetsche kwaliteit die staat als een huis! Venedie 28, Enkhuizen, 0228-712300 / 06-50989860 www.devestingmakelaars.nl

laren in effecten. De twee laatste mannen werden ook de beheerders van het Snouck van Loosenfonds. De inventarislijst, veertien dichtbeschreven vellen, geeft een mooi beeld van de bezittingen van een zeer rijke regentenfamilie. Het is ondoenlijk om de lijst hier compleet weer te geven. Als voorbeeld de inventaris van de ‘roode voorkamer’. In deze kamer bevonden zich een spiegel, 45 schilderijen, een karpet, een ronde tafel met daarop een lamp en een theeblad met een

theeservies. Een fauteuil en veertien stoelen met rode zittingen. Twee penanttafeltjes met op één een naaikistje en op de andere een pendule en twee kandelabers. Twee speeltafels met een theekistje. Verder stonden in deze kamer nog twee canapétafeltjes, een ovalen tafeltje en een werktafel. Dat hier en daar nog zilveren bekers en ander ornamenten stonden is vanzelfsprekend. De veiling van de hele inventaris heeft dagen geduurd. En daarmee werd het laatste regentenhuis in Enkhuizen ontmanteld.

Westerstraat 172, Enkhuizen, 0228-314016 www.dejongfleuriade.nl

Aangesloten bij Fleurop

37-39

De periode herleeft

Recommend Documents