Analyse West-Kruiskade, Rotterdam

Analyse West-Kruiskade, Rotterdam Experimentenprogramma Wijk- en Tineke Lupi dorpseconomie

Maaike Poppegaai en Mark Minkjan Derk Berends en Nathan Rozema

Uitgave Platform31 Den Haag, maart 2015 Postbus 30833, 2500 GV Den Haag www.platform31.nl

Inhoud Inleiding

7

1 Doorbreken van negatieve spiraal

9

1.1 Inleiding 1.2 Stadsvernieuwing

9 9

1.3 Aanpak drugsoverlast en criminaliteit

10

1.4 Onverminderde achterstand

10

1.5 Oprichting Alliantie West-Kruiskade

11

1.5.1 Veiligheid

11

1.5.2 Verbeteren winkelgebied

12

1.5.3 Centrumlocatie

13

1.6 Conclusie

2 Krachtenveldanalyse

14

17

2.1 Inleiding

17

2.2 Stuwende krachten

19

2.3 Bijdragende krachten

19

2.4 Remmende krachten

20

2.5 Achtergrondkrachten

22

2.6 Conclusie

22

3 Belevingsanalyse West-Kruiskade

25

3.1 Belevingsanalyse

25

3.2 Sterke punten West-Kruiskade

28

3.3 Verbeterpunten West-Kruiskade

29

3.5 Samenvattend

34

3.6 Overige quotes uit gesprekken

35

Geraadpleegde bronnen

36

Bijlage

37

Referenties

38

Inleiding De West-Kruiskade is een ín en buiten Rotterdam beruchte winkelstraat in de wijk het Oude Westen van Rotterdam. In de jaren zestig kwam de West-Kruiskade in een neerwaartse spiraal: drugsoverlast, drugshandel en andere vormen van criminaliteit maakten de straat onveilig en onaantrekkelijk. Het afgelopen decennium - met een versnelling in de laatste jaren - is die neerwaartse spiraal spectaculair omgebogen, maar het pleit is nog niet definitief gewonnen. Het Oude Westen krijgt op de Sociale Index van de gemeente Rotterdam nog steeds het label ‘kwetsbaar’. De wijk telt veel mensen met een uitkering en een laag inkomen. De meeste woningen zijn gebouwd voor 1945; ruim 60 procent van het vastgoed in het Oude Westen is in het bezit van corporatie Woonstad Rotterdam. In de plint van de winkelstraat is sinds mei 2010 de Alliantie West-Kruiskade operationeel. De alliantie is door de samenwerkende partners - gemeente Rotterdam, deelgemeente Rotterdam Centrum, woningcorporatie Woonstad Rotterdam en de winkeliersvereniging - in 2009 gevormd. Allantie WestKruiskade streeft naar versterking van het ondernemerschap, meer veiligheid en verbetering van het winkelklimaat. De West-Kruiskade wil zich ontwikkelen tot een krachtige winkelstraat. Multiculturele winkelstraten als de West-Kruiskade maken onderdeel uit van een groeiende etnische vertierindustrie. In grote buitenlandse steden zijn daar allemaal voorbeelden van te zien. De opgave voor de WestKruiskade is bij deze nieuwe tak van vertier aan te sluiten; daarbij heeft de West-Kruiskade het grote voordeel dat ze bijna direct aangesloten is op de reizigersstromen van het vernieuwde Rotterdam Centraal.

7

In bijgaande analyse treft de lezer een krachtenveldanalyse aan en een belevingsanalyse. Beide analyses maken duidelijk dat de West-Kruiskade grote potentie heeft om als winkelstraat in het nieuwe winkellandschap te overleven. Beide analyses zijn begin 2014 gemaakt. Nadien heeft de WestKruiskade zich verder ontwikkeld. Met de Alliantie wordt nu bekeken hoe de erfenis van de Alliantie het beste kan worden vastgelegd en doorgegeven op het moment dat de (tijdelijke) Alliantie stopt.

Radboud Engbersen (Platform31)

Analyse West-Kruiskade, Rotterdam

8


1

Doorbreken van negatieve spiraal

1.1 Inleiding De West-Kruiskade is een winkelstraat in het Oude Westen van Rotterdam en begint op het Kruisplein e

om naar het westen toe over te gaan in de 1 Middellandstraat. Deze straten waren reeds in de negentiende eeuw bebouwd. Een deel van de vooroorlogse bebouwing is nog steeds zichtbaar omdat dit deel van Rotterdam is ontkomen aan het bombardement in de Tweede Wereldoorlog. De Weste

Kruiskade en de 1 Middellandstraat hebben zich in de tweede helft van de twintigste eeuw ontwikkeld tot multiculturele winkelstraten met een groot aandeel allochtone ondernemers. De winkelstraten zijn altijd een weerspiegeling van de wijk geweest. Zo maakten Nederlandse ondernemers langzaam plaats voor winkels die aansloten bij de veranderende bewoners van de wijk; van Europese migranten als Spanjaarden en Italianen via Surinamers, Antillianen, Kaapverdianen en Chinezen naar Marokkanen en Turken. De nieuwe bewoners van Rotterdam kwamen met name af op de lage huren in het Oude Westen. Al deze verschillende nationaliteiten zijn terug te zien in het ondernemerschap dat is gevestigd e

op de West-Kruiskade en in de 1 Middellandstraat. De diversiteit in het aanbod wordt op dit moment gezien als een belangrijke aantrekkingskracht op bewoners van de wijk, andere Rotterdammers maar ook bezoekers van buiten Rotterdam. e

De omgeving van de West-Kruiskade en 1 Middellandstraat heeft lange tijd een slecht imago gehad. Vanaf de jaren zestig raakte het Oude Westen en daarmee ook de beide winkelstraten steeds verder in verval. Door suburbanisatie van middeninkomens en de vestiging van laagopgeleide migranten

9

veranderde het beeld dat men had over de wijk. Verloedering als gevolg van een gebrek aan onderhoud door particuliere verhuurders, maar later ook drugsoverlast, drugshandel en andere vormen van criminaliteit maakten de straten tot een zeer onveilig en onaantrekkelijk (winkel)gebied in Rotterdam. Deze negatieve ontwikkeling schreeuwde om een aanpak. Dit hoofdstuk bespreekt de stappen die zijn gezet om de neerwaartse spiraal te doorbreken en het Oude Westen weer aantrekkelijk en veilig te maken voor bewoners, ondernemers en bezoekers.

1.2 Stadsvernieuwing In het kader van de stadsvernieuwing is het Oude Westen vanaf de tweede helft van de jaren zeventig langzaamaan aangepakt. In eerste instantie waren er plannen voor uitgebreide sanering in het gebied en het plegen van hoogbouw. Door nieuwe stedenbouwkundige inzichten en de druk van actieve bewoners (vooral Aktiegroep Het Oude Westen) is er uiteindelijke gekozen voor behoud van het authentieke karakter van de wijk door middel van woningverbetering gecombineerd met nieuwbouw. De woningverbetering varieerde van complete interne kaalslag en herinrichting van woonblokken tot minder ingrijpende aanpassingen zoals het aanbrengen van centrale verwarming, isolatie en het verruimen van woningen. Nieuwe woningbouw werd gesubsidieerd. Zo konden de lage huren behouden blijven voor de zittende bewoners. Om panden rigoureus te kunnen renoveren en in sommige gevallen zelfs te slopen was het noodzakelijk vastgoed over te nemen van particuliere eigenaren. Zo kwam veel onroerend goed in het Oude Westen via de gemeente in handen van destijds actieve woningcorporaties. Dat heeft ertoe geleid dat ook nu nog 66 procent van het vastgoed in het Oude Westen in bezit is van de corporatie Woonstad Rotterdam. Naast uitgebreide renovatieprojecten is ook nieuwbouw gepleegd.


Deze gebouwen werden destijds gezien als een teken van moderniteit, tegenwoordig wordt er soms minder positief tegenaan gekeken. Enkele voorbeelden zijn panden van Mecanoo op het Kruisplein en Tiendplein.

1.3 Aanpak drugsoverlast en criminaliteit Naast een fysieke aanpak kwam er ook meer aandacht voor het tegengaan van overlast en criminaliteit. Al in de jaren tachtig startten politie en justitie met een strijd tegen de drugshandel en drugsoverlast. Door het aanpakken van dealers op straat en het sluiten van drugspanden probeerde men de alom aanwezige drugsscene steeds meer uit het straatbeeld te weren. Dit had wisselende successen. De inzet en aanwezigheid van politie zorgde ervoor dat er minder in het openbaar werd gedeald. Echter, als reactie verplaatste de handel zich naar de achtergelegen straten en is dan ook nooit verdwenen uit het Oude Westen.

10

1.4 Onverminderde achterstand Ondanks de niet aflatende inzet van bewoners, ondernemers, woningcorporaties, gemeente Rotterdam en de deelgemeente bleef het Oude Westen, en daarmee ook de beide winkelstraten, een gebied dat kampte met de negatieve kanten van een grote stad. Hoewel de verloedering voor een groot deel een halt werd toegeroepen, bleven de lage huren een onverminderd hoge aantrekkingskracht op nietkapitaalkrachtigen hebben. Ook na het nieuwe millennium bleven junks en dealers duidelijk aanwezig in het straatbeeld. De inzet van politie en justitie en de reactie van dealers en junks had het karakter van een kat-en-muisspel waardoor er nooit een echte oplossing kwam voor de drugsoverlast. Hiermee bleef


het negatieve imago en de lage veiligheidsbeleving aanwezig wat de groei van het ondernemerschap in het Oude Westen remde. De wijk had dan ook dringend behoefte aan langdurig intensief beheer om problemen structureel op te lossen. Hierbij was veel ruimte voor het omarmen van de sociale en culturele heterogeniteit hetgeen in toenemende mate wordt gezien als een kracht van het Oude Westen. De gemeente Rotterdam benadrukt in de Stadsvisie Rotterdam (2007) dan ook het belang van cultuurhistorie voor onder andere de economische ontwikkelingsstrategie van Rotterdam.

1.5 Oprichting Alliantie West-Kruiskade Als reactie op de onverminderde drugsoverlast en de blijvende achterliggende economische e

ontwikkeling van het gebied rond de West-Kruiskade en de 1 Middellandstraat is in 2009 de ‘Alliantie West-Kruiskade’ (AWK) opgericht. De Alliantie West-Kruiskade bestaat uit de samenwerkende partners gemeente Rotterdam, deelgemeente Rotterdam Centrum, woningcorporatie Woonstad Rotterdam en de winkeliersvereniging West-Kruiskade en is sinds mei 2010 operationeel. Voor de periode 2010-2013 heeft de Alliantie West-Kruiskade de volgende drie doelen geformuleerd: – Een veel beter gevoel van veiligheid bij bewoners, ondernemers en bezoekers. – Het ondersteunen van de ondernemers, zodat de West-Kruiskade en omgeving een aantrekkelijk winkelen woongebied wordt. – De buurt meer laten profiteren van de ligging nabij het vernieuwde Rotterdam Centraal (Centrumlocatie). Met deze doelstelling wordt invulling gegeven aan het eind 2009 opgestelde ‘Uitvoeringsprogramma

11

West-Kruiskade’. Binnen dit programma worden verschillende instrumenten toegepast ten behoeve van, onder meer, de wijkeconomie. De AWK is verantwoordelijk voor de dagelijkse uitvoering van het programma. Elk jaar vindt evaluatie plaats door middel van een aantal vooraf vastgestelde indicatoren. Voor elk punt wordt nu kort geschetst welke instrumenten worden toegepast en in hoeverre resultaten zijn behaald.

1.5.1 Veiligheid Voor het verbeteren van de veiligheid worden twee instrumenten ingezet: handhaving & toezicht en strategische aankopen (van overlastgevende panden). De AWK vormt door de dagelijkse aanwezigheid de ‘ogen en oren’ van politie, justitie, belastingdienst en het fraude-interventieteam. Gezamenlijk zijn deze verantwoordelijk voor het verbeteren van de veiligheid. Door streng toezicht en handhaving wordt geprobeerd drugsoverlast en andere vormen van criminaliteit van de straat en uit winkelpanden en huizen te weren. Door middel van dossieropbouw kan worden overgegaan tot gebiedsontzeggingen, tijdelijke sluiting van winkelen horecapanden en, als uiterste redmiddel, de aankoop van panden door de gemeente Rotterdam. Ook worden ondernemers ondersteund door middel van het Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO). Concreet betekent dit bijvoorbeeld het plaatsen van een dna-douche en pinautomaten bij ondernemers. De veiligheid in het gebied is in de afgelopen jaren vooruitgegaan. De veiligheidsindex is gestegen van een 4,1 (2010) naar een 5,9 (2012). In 2013 is de veiligheidsindex weer teruggezakt naar een 5,3. De veiligheidsindex wordt gebaseerd op basis van cijfers van de politie (aangiften en meldingen) en de resultaten van een bewonersenquête over veiligheidsbeleving. Cijfers van de politie (2013) tonen aan dat de objectieve veiligheid (meldingen en aangiften), evenals de veiligheidsindex, schommelen. Onverminderde aandacht blijft dus noodzakelijk om overlast en criminaliteit structureel terug te dringen.


Drugsoverlast en winkeldiefstal, twee punten waar de AWK op inzet, nemen consequent af. Met het terugdringen van drugsoverlast steekt een nieuwe uitdaging de kop op. Door het verdwijnen van dealers en junks van de pleinen worden deze in toenemende mate gebruikt door hangjongeren. Om overlast van deze groep bewoners te voorkomen, worden zij in de gaten gehouden en, zo nodig, aangesproken op gedrag.

1.5.2 Verbeteren winkelgebied Voor het verbeteren van het winkelgebied is een economisch actieprogramma opgesteld. Dit actieprogramma bestaat uit vier onderdelen: plintaanpak, verbetering van de kwaliteit van ondernemerschap, branchering en imago. Voor de plintaanpak zijn winkelen bedrijfspanden beoordeeld door een architectenbureau zodat duidelijk wordt welke panden de meeste aandacht verdienen. Bij het verbeteren van de uitstraling van de panden ligt de nadruk op inbraakwering, een aantrekkelijke etalage, zonwering, aantrekkelijke gevelreclame, een open rolluik en een goede gevelverlichting. Om ondernemers te stimuleren te investeren, is een subsidieregeling getroffen. Dit fonds is inmiddels uitgeput. In totaal is ruim 2 miljoen euro geïnvesteerd en is bijna 70 procent van de panden in meer of mindere mate aangepakt wat het straatbeeld aanzienlijk heeft verbeterd. Het verbeteren van de kwaliteit van ondernemerschap behelst met name het vergroten van de kennis van ondernemers en het verbeteren van de onderlinge samenwerking. Het gaat hierbij vooral om de ondersteuning van het collectief. Hiervoor wordt samengewerkt met diverse instanties. Om ook op lange termijn de betrokkenheid van ondernemers te waarborgen, wordt geïnvesteerd in het 12

uitbreiden van de ondernemersvereniging. Het gaat dan niet alleen om het aantal leden maar ook om het takenpakket van de ondernemersvereniging. Zo is de afgelopen jaren het aantal ondernemers dat zich heeft aangesloten bij de ondernemersvereniging toegenomen. Ook kunnen ondernemers door de oprichting van een BIZ verplicht worden gesteld om te investeren in het gebied. Verder is de ondernemersvereniging betrokken bij de branchering, bijvoorbeeld middels het toetsen van bedrijfsplannen van nieuw te vestigen ondernemers. Doelstelling is om de ondernemersvereniging op termijn veel taken te laten overnemen van de AWK. Voor een goede branchering is eind 2009 een brancheplan opgesteld voor het actiegebied. Uitgangspunt van dit brancheplan is: “… een attractieve, veilige, goed ingerichte en schone West1

Kruiskade met een eigen en onderscheidende identiteit in Rotterdam …” . Op basis van het huidige aanbod aan winkels en bedrijven is het brancheplan opgesteld. Dit leidt tot een plan voor een heldere en samenhangende identiteit en uitstraling, vier onderscheidende smaakclusters met een eigen brancheprofiel en ‘trekkers’ in elk deel en aan elke zijde van de West-Kruiskade. Het brancheplan geeft richting aan de invulling van leegstaande en vrijkomende panden, het is dus geen blauwdruk. De leegstand is de afgelopen jaren teruggedrongen. De nieuwe invulling volgt het brancheplan. In navolging daarvan hebben zich enkele ‘trekkers’ gevestigd in het gebied. In het brancheplan worden ook voorstellen gedaan voor fysieke ingrepen. Voorbeelden hiervan zijn het plaatsen van betere bewegwijzering en zorgen voor goede c.q. betere zichtbaarheid op en om pleinen. Ook moet de entree van de West-Kruiskade uitnodigender zodat bezoekers en passanten van het Kruisplein eerder geneigd zijn om de West-Kruiskade te bezoeken.

_________ 1

CityWorks (2009), Brancheplan West-Kruiskade Rotterdam. Rotterdam: Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam, pp. 5.


Ook voor het verbeteren van het imago worden verschillende instrumenten ingezet. Zo is er een verlichtingsplan opgesteld dat de veiligheidsbeleving van bewoners en bezoekers moet verhogen. Daarnaast zijn er verschillende initiatieven die de bijzondere en uitnodigende kanten van het actiegebied moeten benadrukken. Er is een activiteitenkalender met bijna iedere maand een activiteit die aansluit bij het karakter van de wijk (internationale feestdagen). Ook is er een tv-serie over de WestKruiskade (‘Het Geheim van de West-Kruiskade’) uitgezonden op de regionale televisie. Inmiddels wordt nu al het derde seizoen van deze serie uitgezonden. Het verbeterde imago is op twee manieren duidbaar. Ten eerste zijn bewoners in toenemende mate positief over hun buurt en de veranderingen op en om de West-Kruiskade. Wel schommelen de resultaten enigszins de afgelopen jaren. Bewoners zijn tevreden met de vooruitgang maar dit schept ook nieuwe verwachtingen voor de toekomst. Een andere indicator van een positief imago is het aantal bezoekers. Door middel van passantentellingen is vastgesteld dat het aantal bezoekers de afgelopen jaren met 17 procent is toegenomen.

13

1.5.3 Centrumlocatie De West-Kruiskade en het Oude Westen liggen zeer centraal in Rotterdam. Rotterdam Centraal biedt door de functie als internationaal vervoersknooppunt een enorme kans voor het actiegebied. Dagelijks komen tienduizenden bezoekers het station uitgelopen die naar de West-Kruiskade gelokt kunnen worden. Echter, het Kruisplein en de entree van de West-Kruiskade waren in 2009 nog niet uitnodigend. Ook het Tiendplein was niet aanlokkelijk door de aanwezige (drugs)overlast. Door middel van renovatie van bestaande bouw worden deze locaties getransformeerd. Zo wordt niet alleen de overlast aangepakt maar komt ook ruimte voor de vestiging van publiekstrekkers. Deze moeten ervoor zorgen dat passanten de West-Kruiskade bezoeken. Door het vestigen van publiekstrekkers wordt de omgeving van de West-Kruiskade meer onderdeel van het centrum waardoor


bezoek aan de West-Kruiskade natuurlijker wordt. Naast grote fysieke ingrepen als bouw, wordt ook gebruik gemaakt van kleinere ingrepen zoals het plaatsen van borden en andere soorten verwijzingen.

1.6 Conclusie De West-Kruiskade is op de goede weg. Er is een duidelijke visie die wordt gesteund en uitgedragen door diverse stakeholders in het gebied. Er wordt geïnvesteerd in woord en daad. Dit blijkt bijvoorbeeld uit geldstromen die geïnvesteerd worden in het gebied maar ook uit de oprichting van de AWK die verantwoordelijkheid neemt voor de uitvoering en resultaten van de aanpak. Belangrijke resultaten die de werking van de aanpak aantonen zijn een stijgende veiligheidsindex, het terugdringen van overlast en leegstand, een positiever imago, nieuw ondernemerschap in navolging van het brancheplan, stijgende omzetten bij ondernemers en een toename van het aantal bezoekers. Ondanks de vooruitgang is er op een aantal punten nog verbetering mogelijk. Zo heeft de aanpak nog niet geleid tot een stijging van de WOZ-waarde in het gebied. Hoewel er een daling is geconstateerd in 2

de WOZ-waarde, wordt deze toegeschreven aan een veranderde meetmethode . Op dit punt is er dus enige onduidelijk over het effect. Op termijn wordt wel een stijging verwacht van de WOZ-waarde. Een ander punt is de overlast in het gebied. Hoewel de meldingen van drugsoverlast teruglopen en er minder junks en dealers op straat hangen, wordt de vrijgekomen openbare ruimte nu meer gebruikt door hangjongeren. Hoewel er minder strafbare feiten worden gepleegd kan ook hun aanwezigheid een negatieve bijdrage leveren aan de veiligheidsbeleving van bewoners en bezoekers. Verder zijn nog lang niet alle ondernemers lid van de ondernemersvereniging. Wel zijn er plannen om het aandeel leden te 14

verhogen. Daarnaast doen niet alle ondernemers het even goed. Zo hebben ondernemers in de modebranche, in tegenstelling tot andere branches, te maken met teruglopende omzetten. Ook op het gebied van veiligheid valt er nog winst te behalen voor ondernemers. Op dit moment is er één KVO-ster toegekend. Hier zit dus ook nog groei.

_________ 2

AWK & NADC (2013), Effectmeting 2013 West-Kruiskade. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade, pp. 17


15


16


2 Krachtenveldanalyse 2.1 Inleiding Met de aanpak van de West-Kruiskade zijn diverse actoren gemoeid. Deze actoren dragen door de processen die zij in gang zetten bij aan de vooruitgang van de West-Kruiskade, namelijk: veiliger, beter ondernemerschap en meer bezoekers. Echter, er zijn ook actoren en processen die de vooruitgang van de West-Kruiskade belemmeren of zelfs tegenwerken. De rol van actoren en processen in relatie tot een bepaalde ontwikkeling wordt in beeld gebracht met een krachtenveldanalyse. Er zijn verschillende manieren om een krachtenveldanalyse uit te voeren en in beeld te brengen. Voor deze krachtenveldanalyse is ervoor gekozen om de ‘krachten’ (actoren en processen) die een rol spelen bij de ontwikkeling van de West-Kruiskade onder te verdelen in vier typen: stuwende krachten, bijdragende krachten, remmende krachten en achtergrondkrachten. Stuwende krachten zijn betrokken actoren en processen die direct op een positieve manier bijdragen aan de vooruitgang van de West-Kruiskade. Bijdragende krachten zijn actoren en processen die indirect bijdragen aan de vooruitgang van de West-Kruiskade. Remmende krachten zijn actoren en processen die niet bijdragen aan de vooruitgang van de West-Kruiskade of deze vooruitgang zelfs tegenwerken. Achtergrondkrachten zijn actoren en processen die de vooruitgang beïnvloeden maar niet direct iets te maken hebben met de West-Kruiskade. In de volgende paragrafen wordt de rol van elke type kracht besproken aan de hand van enkele praktijkvoorbeelden. Door het in beeld brengen van de diverse krachten ontstaat niet alleen inzicht in wie op welke manier bijdraagt maar ook waar mogelijkheden

17

liggen om het resultaat te beïnvloeden. In de conclusie wordt kort ingegaan op deze mogelijkheden.


Bijdragende krachten - bewonersinitiatieven (boksschool, dansschool) - ondernemers - media (tv-serie) - goede resultaten - positieve sfeer - welzijnswerk

Remmende krachten - beleid (verkeerscontroles, huurpijzen, bestemmingsplan) - bureaucratie (trage beslissingen, mandaat) - regie zonder overleg - hangjongeren - negatieve sentimenten 18 - gebrek aan bewoners in AWK - concurrerende winkelstraten

West-Kruiskade - veiliger - beter ondernemerschap - meer bezoekers

Achtergrondkrachten - economische ontwikkelingen (vastgoedprijzen, online shoppen, consumentenbestedingen) - politieke veranderingen (nieuwe gemeenteraad en gebiedsdeelcommissie)) - ontwikkeling andere gebieden (nieuw Rotterdam CS)


Stuwende krachten - AWK (gemeente, deelgemeente, Woonstad, ondernemersvereniging) - inzet/samenwerking diensten (toezicht & handhaving,politie, stadsmarinier, gemeentewerk, stadsontwikkeling) - aanpak (plinten, leegstand, (drugs)overlast, rolluiken, stageproject, branchering) - financiële middelen - flexibiliteit betrokkenen

2.2 Stuwende krachten De belangrijkste stuwende kracht rond de ontwikkeling van de West-Kruiskade is de Alliantie WestKruiskade (AWK). De AWK is een samenwerkingsverband tussen woningcorporatie Woonstad, gemeente Rotterdam, deelgemeente Rotterdam-Centrum en de lokale ondernemersvereniging. Zij zijn de partij die ontwikkelingen in het gebied aanjaagt. Dit doen zij door het bedenken en uitvoeren van een aanpak. Voor het uitvoeren van de aanpak wordt veel samengewerkt met diverse (gemeentelijke) diensten. Zo dragen toezicht & handhaving, politie, justitie en de belastingdienst bij aan de aanpak en het tegengaan van criminele activiteiten en overtredingen. De diensten stadsontwikkeling en gemeentewerk dragen bij aan het verbeteren van de openbare ruimte. Met de afdeling economische zaken worden afspraken gemaakt over stimuleringsmogelijkheden en via de politiek wordt focus aangebracht in stedelijk beleid zodat de West-Kruiskade hoog op de agenda staat. De stadsmarinier wordt zo nu en dan ingezet om de neuzen dezelfde kant op te houden. Een belangrijk middel van de AWK is de opgestelde aanpak. De aanpak die is geformuleerd draagt op een positieve manier bij aan de ontwikkeling van de West-Kruiskade. Het tegengaan van drugsoverlast en leegstand vergroot het gevoel van veiligheid onder bewoners, ondernemers en bezoekers. Fysieke ingrepen in het gebied zoals het plaatsen van open rolluiken en het aanpakken van de openbare ruimte verbeteren de uitstraling van het gebied en het brancheringsplan draagt bij aan het aantrekken van specifieke doelgroepen. Zeer belangrijk voor het proces is de inzet van financiële middelen en tijd. Dit maakt het mogelijk om ontwikkelingen structureel in gang te zetten. De samenwerkende partijen in de AWK zijn verantwoordelijk voor het vrijmaken van tijd (personen) en geld. Tot slot benadrukt de AWK het belang

19

van flexibiliteit van betrokken actoren. De AWK heeft een pragmatische insteek waarbij in sommige gevallen uitzonderingen worden gemaakt of wordt afgeweken van bestaande regels en protocollen. Dit is alleen mogelijk wanneer betrokken actoren zich flexibel opstellen en handelen vanuit de visie ten aanzien van een verbeterde West-Kruiskade.

2.3 Bijdragende krachten Bijdragende krachten zijn actoren en processen die zich afspelen of opereren binnen het gebied zonder dat zij direct verantwoordelijk zijn voor de verbetering van de West-Kruiskade of een band hebben met het ingezette beleid maar door hun acties wel bijdragen aan de vooruitgang van de West-Kruiskade. Een belangrijke partij vormen de ondernemers in het gebied. Doordat zij meewerken aan de aanpak door bijvoorbeeld het doen van investeringen dragen zij in grote mate bij aan verbeteringen op en om de West-Kruiskade. Zij laten zien wat er allemaal mogelijk is op de West-Kruiskade en maken met hun aanbod de winkelstraat onderscheidend ten opzichte van andere winkelstraten. e

In de zijstraten van de West-Kruiskade en de 1 Middellandstraat ontplooien zich nieuwe initiatieven. Deze initiatieven hebben een positieve uitstraling op het gehele gebied. Er gebeurt iets en mensen kunnen elkaar ontmoeten rond voor hen interessante activiteiten. Voorbeelden die worden genoemd zijn een boksschool, dansschool en hostel. Ook zijn er allerlei bewonersinitiatieven. Waar mogelijk probeert de AWK deel te nemen of in ieder geval af en toe zijn gezicht te laten zien.


Zo ontstaan verbanden en vertrouwen. Op sociaal gebied draagt ook het welzijnswerk bij, aldus de AWK. Doordat zij aandacht besteden aan specifieke doelgroepen is er minder overlast op straat. Er heerst op dit moment een positieve sfeer rond de West-Kruiskade. Ondernemers, bewoners en bezoekers zijn positief. Dit komt voor een groot deel voort uit de geïnvesteerde energie en de behaalde resultaten. Deze positiviteit neemt twijfelaars mee en geeft voorstanders extra energie. De behaalde resultaten pleiten in het voordeel van de aanpak. De burgemeester en wethouder kunnen zich hierachter scharen waardoor ook vanuit de politiek extra steun komt voor de ingezette koers. Waar de media voorheen vooral negatieve verhalen kon brengen over de West-Kruiskade is dat nu anders. Door de media te gebruiken voor het naar buiten brengen van goede resultaten gaat een positiever geluid overheersen. Dit draagt bij aan de beeldvorming. Ook mengt de AWK zich op social media. Hier worden bijvoorbeeld evenementen aangekondigd en worden updates gegeven over veranderingen in het gebied. Tot slot loopt nu al drie jaar een tv-serie op de lokale tv. In deze tv-serie komt onder andere het bijzondere karakter van de West-Kruiskade aan bod.

2.4 Remmende krachten Hoewel de AWK zeer positief is over de aanpak en de resultaten op de West-Kruiskade, merken zij op dat dit niet altijd zonder slag of stoot gaat. Er zijn partijen die, vaak onbewust, niet of negatief bijdragen aan de ontwikkeling van de West-Kruiskade. De AWK erkent dat zij vaak iets meer willen of sneller gaan dan dat anderen gewend zijn. Hierdoor stuiten zij soms op belemmeringen doordat ook andere 20

partijen – met eigen ideeën, opdrachten en doelstellingen – actief zijn in het gebied. In deze paragraaf worden de belangrijkste remmende krachten weergegeven. Een duidelijk probleem voor een toename in veiligheidsperceptie vormt de aanwezigheid van hangjongeren. Doordat deze zich regelmatig in grote groepen verzamelen op en rond de WestKruiskade bepalen zij de uitstraling van de straat. Hoewel deze ‘jongeren’ (voornamelijk jonge mannen) geen kwaad in de zin hebben, ervaren bezoekers hun aanwezigheid (vooral wanneer het grote groepen betreft) als onprettig. Doordat de jongeren niet in overtreding zijn, is er ook vrij weinig te doen aan hun aanwezigheid. De AWK probeert jongeren meer bewust te maken van de rol die zij spelen op de straat. Dit is een proces van lange adem. Niet alleen moet er een band worden opgebouwd, het is ook geen vaste kern van jongeren die dagelijks rondhangt. Een andere remmende kracht vormen negatieve sentimenten ten aanzien van de aanpak van de AWK. Er zijn ondernemers die niet geloven in de vooruitgang van de West-Kruiskade en daarom niet mee willen werken. Zij sluiten zich bijvoorbeeld niet aan bij de ondernemersvereniging, maken geen gebruik van stimuleringsregelingen en doen geen investeringen. Dit vertraagt de vooruitgang en frustreert plannen. Hoewel er zeker contact is tussen de AWK en bewoners maken de bewoners, of een vertegenwoordiging van de bewoners, geen deel uit van de AWK. De bewoners zijn zelf wel georganiseerd maar hebben historisch gezien niet veel op met een top-down georganiseerde aanpak. Het ontbreken van bewoners in de AWK ziet de AWK wel als een gemiste kans. Volgens hen kan er nog meer bereikt worden wanneer ook de bewoners aansluiten bij de AWK.


De diensten die betrokken zijn bij de aanpak van de West-Kruiskade hebben niet altijd dezelfde doelstellingen als de AWK. Zij hebben hun eigen visie, regels en richtlijnen ten aanzien van de aanpak van bepaalde zaken. Dit zorgt voor botsingen met de aanpak die de AWK graag ziet. Uit gesprekken met de AWK blijkt dat partijen waarmee wordt samengewerkt en die op een positieve manier bijdragen niet zelden ook de vooruitgang remmen. Dit illustreren zij aan de hand van een aantal treffende voorbeelden. Toezicht en handhaving spelen bijvoorbeeld een belangrijke rol in het terugdringen van overtredingen. Echter, men kan ook doorslaan. Zo worden op de West-Kruiskade zeer regelmatig verkeerscontroles uitgevoerd. Dit is niet fijn voor bezoekers en beïnvloedt de aantrekkelijkheid van de straat negatief. Een ander voorbeeld is het gevoerde huurbeleid op West-Kruiskade. Woonstad heeft veel panden in bezit en hanteert hiervoor huurprijzen volgens een bepaald stramien. Vanuit de AWK is er de wens om soms af te wijken van dit stramien door het geven van huurkortingen. Met regelmatig overleg probeert men een middenweg te vinden. Ook op het gebied van openbaar groen, monumenten en kunst gaat men regelmatig met elkaar in gesprek over wat wenselijk, haalbaar en acceptabel is voor alle partijen. Een ander probleem vormt mandaat. Het komt voor dat de AWK rond de tafel zit met partijen waarbij de persoon die daadwerkelijk bepaalt wat er gebeurt niet aan tafel zit. Dit maakt besluitvorming niet alleen stroperig maar zorgt er ook voor dat de AWK moeite heeft om partijen op een directe manier bij de aanpak te betrekken.

21


2.5 Achtergrondkrachten Tot slot zijn er krachten gaande die van invloed zijn op de West-Kruiskade maar niet betrokken zijn bij de West-Kruiskade. Deze krachten zijn vrijwel niet beheersbaar of te beïnvloeden door partijen die betrokken zijn bij de West-Kruiskade en zorgen daardoor voor onzekerheden in de aanpak. Een actueel voorbeeld zijn de zojuist gehouden verkiezingen voor de gemeenteraad en gebiedsdeelcommissies. Op dit moment zijn er goede banden met de lokale politiek. Echter, met verkiezingen vindt er vaak een wisseling plaats van volksvertegenwoordigers. Dit betekent deels nieuwe banden aangaan en mensen overtuigen en meenemen bij de ingezette koers. Ander achtergrondprocessen die van invloed zijn, zijn macro-economische ontwikkelingen. De economische crisis maar ook ontwikkelingen als online shoppen raken (sommige) winkeliers. Een gevolg hiervan kan zijn dat ondernemers minder kunnen investeren in hun winkel of zelfs een winkel opheffen. Hierdoor wordt de aanpak om de straat aantrekkelijker te maken ondermijnd of er ontstaat zelfs leegstand. Daarnaast staat de West-Kruiskade niet op zichzelf. Zeer dichtbij gelegen is bijvoorbeeld de Nieuwe Binnenweg. Hoewel deze winkelstraat een iets ander karakter heeft kunnen veranderingen in het aanbod op deze straat van invloed zijn op de West-Kruiskade. Ditzelfde geldt voor de opening van het nieuwe Rotterdam Centraal. Het is overigens niet zo dat achtergrondkrachten altijd negatief zijn. Zo kan een aantrekkend economisch klimaat ook bijdragen aan het ondernemerschap, zorgen nieuw verkozen volksvertegenwoordigers voor een frisse wind of nieuw elan en biedt leegstand kansen voor nieuwe ondernemers die beter passen binnen het opgestelde brancheringsplan. 22

2.6 Conclusie e

Het krachtenveld rond de West-Kruiskade en de 1 Middellandstraat wordt in belangrijke mate gedomineerd door de ‘Alliantie West-Kruiskade’ (AWK) bestaande uit de winkeliersvereniging WestKruiskade, woningcorporatie Woonstad Rotterdam, gemeente Rotterdam en deelgemeente RotterdamCentrum. Naast de leden van de AWK vervullen ook de bewoners, ondernemers en verschillende overheden en diensten een rol bij de processen die spelen op en rond het gebied. Het krachtenveld kan verdeeld worden in vier verschillende krachten: stuwende krachten, bijdragende krachten, remmende krachten en achtergrondkrachten. Ondanks de positieve resultaten en de positieve houding van de betrokken actoren, erkent de AWK dat er ook krachten zijn die de vooruitgang van de West-Kruiskade remmen. Er zijn gradaties in de mate waarin de AWK invloed heeft op actoren en processen. Zo heeft de AWK relatief veel invloed op stuwende krachten en relatief weinig tot geen invloed op remmende krachten en achtergrondkrachten De AWK geeft aan er bewust voor te kiezen om tijd en energie te steken in partijen die op enige wijze positief bijdragen aan de ontwikkeling van de West-Kruiskade. Deze partijen worden zonodig en waar mogelijk gefaciliteerd om te voorkomen dat enthousiaste ondernemers en bewoners gefrustreerd afhaken.


23


24

Willekeurige indruk van het productaanbod op de West-Kruiskade


3 Belevingsanalyse West-Kruiskade

Struinend over de West-Kruiskade ontvouwt de rijkdom van de straat zich voor je ogen, de straat die oneindig veel mogelijkheden biedt voor een wonderlijke ontdekkingstocht: Chinese powdered peanut desserts, varkensstaarten, Indiase house blessing floor wash, grote levende hanen, Oosterse kruiden tegen huidziekten en ijs met rode bonen. Om je heen vind je een rijkgeschakeerde winkelaanbod en publiek uit alle continenten. Een exotische oase op een plek waar je het wellicht niet verwacht, op drie minuten van Rotterdam Centraal en direct tegen het prestigieuze stadshart. Toch, wanneer je in een vlucht door de West-Kruiskade gaat, op de fiets of per tram, heeft de straat een desoriënterend effect. Het geeft veel verschillende indrukken terwijl je je begeeft in een drukke verkeersader. De Chinese verzameling aan het begin van de straat is duidelijk, maar als geheel heeft de straat nog een rommelig overkomen. Een groot kleurenpalet aan verschillende – regelmatig onduidelijke – gevels. Voor mensen die bekend zijn met de straat of voor stadsavonturiers is dit geen barrière om de weelde van de straat te beleven, maar voor een breder publiek kan de straat uitnodigender zijn, zowel in presentatie als in winkelen productaanbod.

Op het Tiendplein. Surinaamse Nederlander, begin 60. “Het is echt mooi opgeknapt. Hier [Tiendplein] is het echt netjes geworden, nu is het goed toeven hier.”

25

3.1 Belevingsanalyse Dit hoofdstuk brengt de identiteit van de West-Kruiskade in beeld door de sense of place die mensen (kunnen) ervaren te onderzoeken en te beschrijven. De analyse is gebaseerd op gesprekken met winkelpubliek (in een zo breed mogelijke samenstelling) en enkele ondernemers in de straat en in een andere winkelstraat (Witte de Withstraat), om het interne en externe imago te kunnen onderscheiden. Het is aangevuld met eigen observatie. Het onderzoek richt zich op de straat vanaf het Kruisplein tot aan de ’s Gravendijkwal. Het beslaat derhalve de gehele West-Kruiskade en een gedeelte van de 1e Middellandstraat, hetzelfde gebied dat door De Alliantie West-Kruiskade (AWK) wordt aangeduid in haar plannen en analyses. Daar waar de straat eerst voor veel mensen als nogo area op hun mind map stond, is het nu een buurt met een groeiende positieve identiteit. De winkelstraat wordt enorm positief beoordeeld en bevindt zich in een opwaartse ontwikkeling. Daarbij moet wel worden vermeld dat dit geldt voor mensen die veel in de straat komen of de straat goed kennen. Er zijn aanknopingspunten om kansen te benutten en het karakter van de straat te versterken. Het soort bedrijvigheid, de identiteit van de straat en de beleving ervan door bezoekers kan vanuit

Op het terras van SOI3. 23-jarige student Eelco en drie vrienden. “Nu is het hier super relaxed, maar zes jaar geleden was het hier echt zwaar klote. Toen kon je ‘s avonds beter niet de straat op. Wij wonen hier alle vier. De nieuwe Chinese supermarkt - die heeft de beste loempia’s, slagerij Schell, viswinkel Andaluce, De IJssalon, Kiem Foei en nu deze Thai – zelfde eigenaar Deli Bird (zit er pas anderhalve maand). We komen bij heel veel winkeltjes. Er zouden wel meer plekken mogen komen waar je op een terrasje kan zitten zoals hier, of een drankje kan doen. Echt super chille buurt hier. Vrienden van mij wonen in het oude Noorden op de Zwart Jan[straat], maar komen nu hier vaak chillen. Het park is ook lekker, daar kunnen we in de zomer voetballen.”


verschillende oogpunten worden benaderd. Bridge en Dowling (2001) gebruiken het concept micro geographies of retailing waarmee ze doelen op onderscheidend geheel van ondernemingen. Een bepaalde winkelmix in een gebied kan zorgen voor een uitgesproken plaatselijke winkelidentiteit en die versterken, omdat het gelijksoortige investeringen en bedrijvigheid aantrekt. Dergelijke micro geographies resulteren in een genius loci (de geest of eigenheid van een plek) waarmee consumenten zich graag identificeren, en waarbij ze een duidelijke sense of place (Zukin, 2010) ervaren. Datel en Dingemans (in Shamai, 1991) omschrijven dit als een complex pakket van symbolen, kwaliteiten en betekenissen die individuen of groepen associëren met een bepaalde plek. Crewe en Lowe (1995) leggen uit dat de vestigingskeuze van ondernemers eveneens afhangt van culturele overweging, waarin de identiteit of sense of place van een specifieke straat, buurt of stad een belangrijke rol speelt. De eerste indruk van de straat wanneer je vanaf het centrum binnenkomt is simpelweg ‘China Town’. Het eerste gedeelte van de straat is een duidelijk cluster van vrijwel uitsluitend Aziatische en voornamelijk Chinese ondernemingen. Deze winkels zijn overwegend op een Chinees publiek gericht. Uit gesprekken met klanten blijkt dat mensen uit het hele land komen om naar de Chinese winkels te gaan (vaak meerdere in één bezoek: de supermarkt, kapper, slager, viswinkel, et cetera). Vaak zijn de aankondigingen in de Chinese winkels niet in het Nederlands (soms alleen in het Chinees, soms ook in het Engels). Dit zou potentiële klanten kunnen afschrikken

Ter hoogte van 1e Middellandstraat 12: Twee Antiliaanse meisjes uit Schiedam van 20 jaar. Student sociaal maatschappelijk werk en Albert Heijn. “Dit is echt China Town. Allerlei Chinese winkeltjes. Wooo, het is hier zó veranderd. Geen hangjongens meer op alle hoeken van de straten. We zijn hier opgegroeid. Als je kleding wilt kopen doe je dat niet hier, daarvoor moet je naar de Meent of Koopgoot. Ze hebben wel die vangrails midden op de weg gezet, dat is niet handig als je met de auto komt.”

(een recensent op Yelp zegt over Tai-Yik: “Probeer maar niet 26

te veel te vragen want ze verstaan je niet altijd.”), maar versterkt de identiteit van het Chinese cluster en de authentieke indruk van het gebied, waarnaar tegenwoordig steeds meer stedelingen op zoek zijn. Ook Chinees Nieuwjaar wordt in Rotterdam op de West-Kruiskade gevierd, een evenement dat eveneens bijdraagt aan de bekendheid van de straat als Chinees centrum. Op het terras van SOI3. Vier Aziatische vrouwen, 25-40 jaar, slecht Nederlands sprekend. ”We komen hier heel vaak, leuke straat. Allemaal Aziatische winkeltjes. We komen overal: kapper, supermarkt, groente, slager. Ik ben net naar de kapper geweest. Ook mijn haarproducten koop ik hier. We wonen niet in deze buurt, maar in het Noorden.”

Voorbij de eerste concentratie Aziatische winkels wordt de grote aanwezigheid Surinaamse (en SuriAziatische, met Indiase, Chinese en Caribische invloeden) winkels zichtbaar, die net als de Chinese ondernemingen een specifieke klantenkring bedienen, vaak uit de eigen gemeenschap. Wanneer je binnenstapt in bijvoorbeeld Toko Milobi of Toko Kondreman merk je dat veel mensen (klanten en ondernemers) elkaar kennen. Ook zijn er vele winkels die black hair-producten verkopen (in enkele gevallen is een gedeelte van een kleine supermarkt ingericht op ‘black cosmetica’). Of dit een overaanbod is valt te betwisten; het zorgt namelijk ook voor een duidelijk cluster en een dito identiteit, vergelijkbaar met enkele straten in de Brusselse wijk Matongé of Dalston in Londen, duidend op een wijkoverstijgende functie. Daarnaast wordt een aantal zaken gerund door ondernemers uit de buurt. Dit versterkt de lokale binding en het persoonlijke karakter van de ondernemingen en de straat. Het feit dat De Alliantie West-Kruiskade mede hierop inzet en lokale (aspirant-)ondernemers ondersteunt draagt hieraan bij.


In de Kledingzaak DECADE. Rotterdamse rasondernemer van Turkse afkomst die voorheen een meubelzaak exploiteerde. “Ik heb de gunfactor! Mensen kennen mij omdat ik uit deze buurt kom, dat scheelt. Persoonlijke contacten en de gunfactor. Anders zou ik het hier misschien niet redden”.

Verderop in de straat wordt het aanbod gemêleerder, met meer mediterrane en Nederlandse ondernemingen en winkels zonder duidelijk cultureel signatuur. Opvallende kanttekening is het relatief hoge aantal (7) juweliers en winkels waar ook goud wordt ingekocht en verkocht. Veel winkels in de straat hebben nog een onuitgesproken etalage die weinig toevallige voorbijgangers trekt. Soms omdat niet duidelijk is wat wordt verkocht, in andere gevallen omdat er soortgelijke winkels zijn die hier beter in zijn of bekender zijn. Ook het voorkomen van de gevel is regelmatig ongedefinieerd, rommelig en niet uitnodigend. West-Kruiskade is nog geen slenterstraat waar mensen komen om te windowshoppen. De meeste bezoekers hebben een specifiek plan om één of enkele winkels te bezoeken. Hoewel er ontwikkelingen gaande zijn die het aanbod kunnen versterken, heeft de straat momenteel nog niet veel plekken waar bezoekers een drankje kunnen drinken of uitgebreider kunnen eten. Er zijn weinig zaken die als third spaces kunnen worden gebruikt: plekken anders dan thuis of het werk, die ruimte scheppen voor nieuwe configuraties van werken, ontmoeting en recreatie en van formaliteit en informaliteit. Vaak gaat het hierbij om etablissementen met de simpele combinatie van koffiecultuur en gratis draadloos internet. De meeste horecagelegenheden vervullen deze rol nog niet, al is bijvoorbeeld het nieuwe Madera House overdag wel zo’n plek en opent ook op het Tiendplein binnenkort een grand café. Het Tiendplein heeft de potentie om bezoekers naar de straat te trekken en vast te houden, de levendigheid en bedrijvigheid voor de hele straat te verhogen en het algehele aanbod te verbreden.

27

e

De genius loci van de West-Kruiskade (en de 1 Middellandstraat) is uitgesproken, en verschillende geïnterviewden ervaren een overeenkomstige sense of place. Overall heeft de straat een imago dat wordt gekenmerkt door multiculturaliteit en betaalbaarheid (tripadvisor.com: “De plaats om te zijn


wanneer je op zoek bent naar een multiculturele straat”, Lonely Planet: “A multicultural street with thousands of tastes, flavours and colours, where nationalities come together.”). West-Kruiskade heeft een sterke en waardevolle identiteit die vooral moet worden gebruikt als kapstok om toekomstige ontwikkelingen aan op te hangen.

3.2 Sterke punten West-Kruiskade – De straat heeft een uitermate sterk divers culturele identiteit met sterke clusters. Dit wordt door vrijwel alle geïnterviewden expliciet genoemd en is ook overheersend bij de eerste indruk. – Er is geen of nauwelijks leegstand, wat de levendigheid, aantrekkelijkheid en veiligheidsbeleving van de straat ten goede komt. – De gebouwde omgeving is gevarieerd en karakteristiek. Relatief veel vooroorlogse panden die de uitstraling van de straat ten goede komen, maar ook naoorlogse architectuur en stadsvernieuwingsprojecten (en zelfs vernieuwing van stadsvernieuwing bij het Mecanoo-blok op het Tiendplein). – Enorm veel specifieke producten (Chinese kruiden, ‘afro cosmetics’, Indiase geluksgeuren, Dim Sum, Chinese patisserie, gereedschap, levende dieren, et cetera). Het assortiment is uniek en draagt bij aan de authentieke ambiance. Dit wordt ook goed verkondigd in de presentatie van de straat, zowel online als in het boek over de straat en in de documentaireserie ‘Het Geheim van WestKruiskade’.

28

Gesprek met een 35-jarige voormalig Rotterdammer die in Amsterdam woont maar nog regelmatig Rotterdam bezoekt. “Het was de plek waar je naar Nighttown ging om daarna een vette bek te halen terwijl je uitkeek om geen mes tussen je ribben te krijgen. Wel jammer dat er niet meer zo’n uitgaansgelegenheid zit. De straat is netter geworden, maar de scheidingsbalken in de middenberm zijn wel erg dwingend - alsof er geen Arabische verkeerstaferelen mogen ontstaan. Het is niet een winkelstraat waar je lekker gaat rondhangen en tijd doorbrengt in de horeca. Dat heeft nog een hoog snackbargehalte.” – Het bijzondere aanbod is tegelijkertijd veelal betaalbaar. – De straat heeft een sterke locatie, tegen het centrum aan vlakbij het vernieuwde Centraal Station. Het kan ook profiteren van de ontwikkeling van Rotterdam Central District, dat de slogan “where Rotterdam meets Europe” hanteert. West-Kruiskade is dan misschien wel de plek ‘where Rotterdam meets the world’.

–

De straat heeft tegelijkertijd een wijkoverstijgende rol en een lokale functie. De clusters van Aziatische en Suri-Indi-Afro-ondernemingen trekken specifieke gemeenschappen van buiten terwijl ondernemers die verbonden zijn met de buurt een lokaal publiek aantrekken.


3.3 Verbeterpunten West-Kruiskade – Voor een winkelstraat is het nog niet erg druk, al geeft de passantentelling uitgevoerd door Locatus wel aan dat het aantal passanten over de afgelopen jaren flink is toegenomen. Een verhoogde kritische massa draagt bij aan levendigheid, bedrijvigheid en innovatie door ondernemingen. De strategie van AWK om rond het Tiendplein meer horeca-activiteiten te laten ontstaan kan ervoor zorgen dat het ook verderop in de straat drukker wordt. Momenteel wordt de levendigheid in de straat steeds minder wanneer je vanaf het Kruisplein de straat inloopt (dit is ook zichtbaar in de telling van Locatus). – Het aantal trekkers en vasthouders kan omhoog. Uitgaansgelegenheden waar mensen kunnen verpozen, en in de zomer op terras zijn nog schaars (uit de rapportage van AWK blijkt hier al op te worden ingespeeld, op zowel het Tiendplein als het Kruisplein). Het is nu voornamelijk een passeerdersstraat of een consumentendestinatie voor één of meerdere specifieke winkels. – De entree van de straat is onduidelijk. Momenteel is de straat makkelijk ‘over het hoofd te zien’ voor voorbijgangers die bijvoorbeeld vanaf het Centraal Station het centrum inlopen. Aansluiting bij de grotere ontwikkeling van het Central District lijkt een kans. De bewegwijzering op het Kruisplein valt wel op, komt sympathiek over en maakt nieuwsgierig. – Veel winkels hebben nog een onuitgesproken gevel en etalage. Dit geldt niet alleen voor goedkopere winkels, maar bijvoorbeeld ook voor een nieuw en ‘hoogwaardiger’ concept als Het Zesde Geluk, dat een enigszins rommelige etalage heeft met onoverzichtelijke plakletters op de ramen. In eerste instantie voelt deze zaak (die naast workshopruimte ook een winkel is) niet als een plek waar je zo

29

even binnen kunt lopen. Dergelijke gevels dragen bij aan de versnipperde uitstraling van de straat en zorgen ervoor dat het lastig is om in een oogopslag het winkelaanbod te herkennen, iets dat voor het trekken van doorsnee consumenten belangrijk is. – Internationale (Chinees, Surinaams, mediterraan, et cetera) concentraties kunnen nog meer benadrukt worden. – Ruimere openingstijden, voornamelijk de mogelijkheid om later open te kunnen zijn (al is dit in enkele gevallen al mogelijk) kan de bedrijvigheid en levendigheid ten goede komen. De passantentelling van Locatus (op een woensdag, vrijdag en zaterdag) toont aan dat de straat meestal het drukst is tussen 16.00 uur en 21.00 uur (en misschien later ook nog, dat laat de meting niet zien). Deze ‘kritische massa’ zou kunnen worden gebruikt om nog meer levendigheid te creëren en omzet te genereren wanneer meer ondernemingen open zijn. – De publieke ruimte is niet ruim. Stoepen zijn relatief smal. Daar valt waarschijnlijk weinig aan te veranderen zolang de straat een verkeersader is, dus het is zaak om de stoepen zo vrij mogelijk te houden voor voetgangers en te zorgen dat het Tiendplein en Kruisplein de plekken zijn waar de meeste mensen samenkomen.


De verhouding voetgangers-verkeersruimte is in het nadeel van de voetgangers. De stoepen zijn relatief smal en het gemotoriseerde verkeer behoorlijk aanwezig.

3.4 Uitdagingen West-Kruiskade Branding van identiteit: exotische verscheidenheid Als je nu met de tram door de straat rijdt, komt het gevoel van een divers culturele straat nog niet heel erg over. Dat gebeurt pas wanneer je door de straat struint en de tijd neemt. Deze identiteit kan nog meer worden versterkt. De unieke karaktereigenschappen van de straat kunnen veel meer worden benut en benadrukt. De beleving moet gemakkelijker zijn te ervaren, zodat de consument weinig moeite hoeft te doen om het ‘Chinatowngevoel’ te ondergaan. Ook de passieve consument, de ‘als honderd schapen over de dam gaan, dan volg ik pas’-consument, de passant per fiets, de verdwaalde toerist, en 30

andere moeten meteen gevangen worden door de ambiance. De sensatie van de West-Kruiskade bevindt zicht momenteel voornamelijk in de winkels, maar wordt komt nog niet optimaal tot uiting in de publieke ruimte voor al dan niet toevallige passanten. De authenticiteit van de straat ligt vooral voor het opgrijpen voor nieuwsgierige en avontuurlijke bezoekers, terwijl het exotische en zeldzame van de straat nog meer zichtbaar en toegankelijk kan worden gemaakt voor de doorsnee consument. Het onofficiële label ‘Chinatown’ kan meer worden benadrukt zonder dat dit de huidige presentatie van de straat in de weg hoeft te staan en zonder dat het kitsch wordt, wanneer het wordt vermengd met hedendaagse en reeds lopende uitingen/ontwerpen. Soortgelijke ‘branding’ met elementen uit de Surinaamse en mediterrane culturen zou de unieke multidimensionale identiteit van de straat eveneens kunnen versterken. Dit kan ook terugkomen in een (al dan niet gecoördineerde) etalage-/gevelaanpak.

Voor Beijing, West-Kruiskade 7B. Nederlandse jongeman van Aziatische afkomst, 26 jaar. Een archetype ‘hipster’: sneakers, racefiets, Supreme pet. Werkt in een sneakerwinkel in de Hoogstraat. “Mensen zoals jij en ik hangen meer in de Witte de With, maar deze straat is authentiek. Hier heb je echt een ziel, echte mensen, echte Rotterdammers, echt leven. Voorheen was Katendrecht meer Chinatown, maar nu is dat meer hier. Ik heb hier vijftien jaar gewoond en vind de kleine toko’s en Chinese winkeltjes te gek. Een vriend van me zei dat je lekker kan eten bij ‘Beijing’, dus daarom stopte ik even om menukaart te checken. Je hebt hier nu ook een nieuwe Thai, dat is ook een trekker. Er hangen hier nog steeds wel vage gasten rond, maar toch is het een vriendelijke sfeer. Anders dan eerst.”


31

Elementen uit Chinatowns in westerse steden (Vancouver en San Francisco) die worden gebruikt in de straatbranding. Verlichting, ornamenten en muurkunst kunnen de identiteit versterken.

Menging: een trendytioneel aanbod Terwijl steeds meer Nederlandse binnensteden op elkaar beginnen te lijken, heeft Rotterdam met WestKruiskade een uniek winkelgebied dat enorm bijdraagt aan de verscheidenheid van de stad. WestKruiskade moet vooral niet proberen op andere straten te lijken. De straat heeft een sterk karakter en zou hieraan inboeten wanneer het te veel trendy winkels of ketens zou gaan huisvesten. Standaard kledingwinkels, telefoniezaken of drogisterijen zijn geen excentrieke trekkers en voegen niets toe aan de totaalbeleving van de straat. De beleving moet worden gekoesterd en versterkt: een exotische mozaïek die opvalt door eenheid in verscheidenheid. Ondernemingen met een Aziatische signatuur, maar meer gericht op de niet-Aziatische consumenten zouden een groter publiek naar de straat kunnen trekken. Zukin (2010) analyseert dat tegenwoordig niet alleen meer kunstenaars en creatieven een belangrijke rol speelden in de culturele herwaardering


van straten, maar dat deze rol steeds vaker wordt vervuld door foodies - ondernemers die cafés en eettentjes openen. De symbolische waarde van deze producten en diensten is steeds belangrijker geworden en wordt door consumenten in hoge mate meegewogen in hun locatiekeuze voor consumptie. Hierbij spelen het product, maar ook de presentatie, atmosfeer en dienstverlening een grote rol. Bovendien versterkt gelijksoortige, aanvullende en uiteenlopende bedrijvigheid elkaar en de identiteit van een winkelstraat. Een voorbeeld is SOI3, die iets ‘hipper’ is en vrijwel meteen (op moment van onderzoek - een maand na de opening) een begrip is geworden voor enkele van de geïnterviewden. Ook Het Zesde Geluk, dat moderne activiteiten, producten en presentatie verbindt met traditionele kennis en cuisine uit meerdere culturen is hiervan een voorbeeld. Slagerij Schell, een traditionele Rotterdamse slager, heeft het woord ‘slager’ in verschillende talen (onder andere Chinees) op de luifel staan. Traditionele en nieuwere formules die naast elkaar bestaan kunnen elkaar en de identiteit van de straat versterken (op z’n minst letterlijk, zoals SOI3 inkoopt bij toko’s uit de straat, maar ook in de sense of place). Andere voorbeelden kunnen een Aziatische galerie, een Chinese tattooshop of cocktailbar, een spa (of luxere massagesalon), of een Algerijnse traiteur zijn. In de branchering van de straat kan specifieker worden geprogrammeerd op de mix tussen westers en Aziatisch, Surinaams of mediterraan, niet alleen voor de straat als geheel, maar ook binnen bedrijfsconcepten. Tegelijkertijd moet voldoende kritische massa aanwezig zijn om deze nieuwe concepten te laten slagen. Horecaondernemingen 32

Ter hoogte van West-Kruiskade 31B. Nederlandse moeder met dochter (circa 45 en 16 jaar) “We komen voor de Nieuwe Binnenweg, daar heb je leuke artistieke winkeltjes. We lopen eigenlijk terug via de West-Kruiskade. We komen hier niet om te winkelen. Er is hier altijd gezellige sfeer, dat wel. Vroeger mocht ik hier niet komen, toen was het echt een criminele buurt vol junkies. Het zou leuk zijn als er meer toko’s komen. Indonesisch bijvoorbeeld”.

die als ‘trekkers en vasthouders’ fungeren kunnen hieraan bijdragen. Witte de Withstraat: Marijke (van winkel Sluyter & Meyer).“Geweldige straat! Goede ambiance, ik heb er tien jaar gewerkt. Het was ooit de Suristraat, maar nu is het meer China Town. Ik mis de grote boog, een entree die aangeeft dat dit China Town is. Van mij mogen er nog veel meer Chinese winkeltjes komen. Bijvoorbeeld een spa of eentje waar je tot middernacht je voeten kan laten masseren. Heerlijk, net als veel andere China Towns in wereldsteden.”

Gevel- en etalageuitstraling Het versnipperde en soms onduidelijke aangezicht van de straat is voor een groot deel terug te leiden op de presentatie van de gevels en etalages van de afzonderlijke winkels. De gemiddelde consument die de straat nog niet op z’n duimpje kent kan meer worden verleid door een duidelijker voorkomen van de winkels. Dit geldt niet alleen voor het individuele voorkomen van ondernemingen, maar ook voor de gezamenlijke eenheid in presentatie en uitingen.


33

Selectie van onduidelijke gevels en etalages, die in eerste instantie niet duidelijk maken wat er te koop is.

Geveluitingen: Slagerij Ben Ali, Toko Milobi en Slagerij Schell


In de afbeelding hierboven geven de twee ondernemingen rechts individueel en samen een rommelige indruk. Binnen één onderneming (zowel bij Toko Milobi als bij Slagerij Schell) worden verschillende lettertypen gebruikt en sluit de lichtbak/naamlijst niet aan bij de luifel. Bovendien zijn de markies en de luifel verweerd. Naast elkaar bezien is er geen eenheid, die het aangezicht van de straat eenduidiger kan maken. Slagerij Ben Ali heeft een simpele maar duidelijke en frisse uitstraling. Ondernemingen zouden kunnen worden aangemoedigd om soortgelijke geveluitingen te gebruiken, die de eenheid van het winkelaanbod kunnen bevorderen. Dit hoeft geen groot project te zijn: het kan organisch en winkel per winkel gebeuren (eventueel vanuit de ondernemersvereniging). Er kan worden gedacht aan een gemeenschappelijke kleur en vorm die de verscheidenheid van de straat als een harmonischer geheel kan aanbieden, iets dat voor de gemiddelde consument sneller duidelijk maakt wat het aanbod is.

3.5 Samenvattend De West-Kruiskade is een uitzonderlijke straat. Het uiteenlopende en betaalbare assortiment en de geweldige locatie trekken bezoekers uit heel Rotterdam en van buiten. De genius loci wordt bovenal gekenmerkt door culturele diversiteit en het imago van de straat is enorm opgevijzeld door een gecoördineerde aanpak. Alle ingrediënten zijn aanwezig om een breder publiek naar de straat te trekken. De uitstraling en toegankelijkheid van de straat als geheel en van de individuele winkels kan hieraan bijdragen. Branding in de publieke ruimte kan het imago eveneens aanscherpen en kan de straat meer openstellen voor uiteenlopende consumentengroepen. Een menging van niet-westerse en westerse, en traditionele en hedendaagse elementen verhoogt eveneens de aantrekkelijkheid van de 34

straat. Er is in de afgelopen jaren al veel bereikt. In potentie heeft de straat een luxepositie. Wanneer er aan de juiste knoppen wordt gedraaid kan de huidige ambiance worden versterkt en kan de WestKruiskade nog steviger op de kaart komen te staan, terwijl de straat een uitzonderlijke positie inneemt in het totale winkelaanbod van Rotterdam.


3.6 Overige quotes uit gesprekken In de Chinese supermarkt Wah Nam Hong Het valt op dat er alleen maar Aziaten rondlopen. Sommigen spreken geen Nederlands of Engels. De bezoekers komen niet uit de buurt. Eén echtpaar uit Utrecht, één vrouw uit Kralingen. Ze komen speciaal voor de Aziatische producten. Een vrouw is aan het winkelen omdat haar man speciaal voor de Chinese kapper komt, die zich naast de supermarkt bevindt.

Locatie: Witte de Withstraat. Twee Nederlandse meisjes van 17. “Geen idee waar die straat is. We shoppen voornamelijk hier, in de Witte de With, of op de Nieuwe Binnenweg. We zijn Rotterdammers maar weet even niet waar die straat is, we komen er nooit.” Twee mannen (circa 30) uit Utrecht hebben nooit van de straat gehoord.

Locatie: Witte de Withstraat. Nederlandse man van Aziatische afkomst, strategisch consultant, 38 jaar. “Ik kom er niet veel meer, het is toch iets meer voor traditionele Aziaten zoals m’n ouders die ervoor uit Breda komen. Mijn nicht heeft een Chinees restaurant, Daily Wok, vlakbij de Bijenkorf, en die richt zich dus wel op een publiek met een beetje geld. Ze zou zich niet zo snel op de West-Kruis vestigen, daar is het al te chic voor. Het is natuurlijk wel een beetje een shabby straat, maar dat is ook het karakter en de charme. Het is betaalbaar en traditioneel.” 35

Stelletje, man en vrouw, beide 24. “We hebben er gewoond. Het is een superleuke straat, maar nu we op de Witte de With wonen komen we er minder. Die nieuwe Thai van Delibird [SOI3], De IJssalon, de toko’s, dat zijn zaken waarvoor we naar de WestKruiskade zouden gaan. Het is nu wel voornamelijk afhaal - het zou leuk zijn als je in meer tentjes ook kan zitten, meer een restaurantvorm. We zouden daar nu niet echt lekker gaan zitten om te eten. Het is er wel goedkoop, daarom komen we er nog. Vooral groente en vlees. En de Aldi.”


Geraadpleegde bronnen Alliantie West-Kruiskade, Samenwerkingsovereenkomst Alliantie West-Kruiskade. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade (2009). Alliantie West-Kruiskade, Jaarverslag 2010, Plannen 2011. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade (2011). Alliantie West-Kruiskade, Marktconsultatie Publiekstrekkers Tiendplein West-Kruiskade. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade (2011). Alliantie West-Kruiskade, Jaarverslag 2012 Plannen 2013. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade (2013). Alliantie West-Kruiskade & NADC, Effectmeting 2013 West-Kruiskade. Rotterdam: Alliantie WestKruiskade (2013). Alliantie West-Kruiskade, 2e Concept Jaarplan 2014 Alliantie West-Kruiskade. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade (2014). CityWorks, Brancheplan West-Kruiskade Rotterdam. Rotterdam: Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (2009).

36

NADC, Uitvoeringsprogramma 2010-2013. Rotterdam: Stuurgroep Oude Westen (2009). NADC, Nulmeting West-Kruiskade. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade (2010). Gemeente Rotterdam/dS+V & Woonstad Rotterdam, Cultuurhistorische verkenning Oude Westen. Rotterdam: Gemeente Rotterdam (2010). Oudenaarden, J. & I. Kleijwegt, Ene kant heen, andere kant terug. Rotterdam: Alliantie West-Kruiskade (2011). Stadsontwikkeling – Economie & Alliantie West-Kruiskade, Gebiedsprofiel detailhandel binnenstad 2012 West-Kruiskade. Rotterdam: Gemeente Rotterdam (2012). Woonstad Rotterdam, Nét even anders: het Oude Westen. Rotterdam: Woonstad Rotterdam (2010). WPM Groep, Functioneel concept Tiendplein, Rotterdam Oude Westen. Rotterdam: Alliantie WestKruiskade (2011).


Bijlage

Winkeloverzicht West-Kruiskade Type

Cultureel signatuur

Supermarkt/toko

13

Horeca traditioneel/laagwaardig

19

Aziatisch

24

Surinaams (inclusief Caribisch, Hindoe-, Indo- en Chino-Surinaams)

26

Mediterraans (Marokkaans, Turks, Horeca nieuw Persoonlijke dienstverlening

6 14

Algerijns, et cetera)

20

Hollands

11

Travel

3

Indiaas

4

Leeg

3

Overig/geen cultureel signatuur

Stichting

3

25

Deli dagelijks (visboer, groenteboer, bakkerij, slager)

10

Keten (Aldi, KFC, Western Union, Primera, etc) Detailhandel

7

37

20

Juwelier/goud

7

Coffeeshop

2

GSM

2


Referenties Bridge, G. en R. Dowling, Microgeographies of retailing and gentrification. Australian Geographer 32 (1): 93–107 (2001). Creswell, T., Place. A Short Introduction. London: Wiley-Blackwell (2004). Crewe, L. en M. Lowe, Gap on the map? Towards a geography of consumption and identity. Environment and Planning A 27(12) 1877 – 1898. (1995) Shamai, S., Sense of place: An empirical measurement. Geoforum, 22, 347-358 (1991). Zukin, S., Naked City: The Death and Life of Authentic Urban Places. Oxford, New York: Oxford University Press (2010).

38


39

Een uitgave in opdracht van Platform31. Uitgave Platform31 Auteurs

: Belevingsanalyse: Maaike Poppegaai en Mark Minkjan : Krachtenveldanalyse: Derk Berends en Nathan Rozema (Labyrinth Onderzoek)

Redactie

: Willy van de Riet, Nootdorp

Opmaak

: FMZ Tekstverwerking, Vlaardingen

Hoewel grote zorgvuldigheid is betracht bij het samenstellen van dit rapport, aanvaarden Platform31 en de betrokkenen geen enkele aansprakelijkheid uit welke hoofde dan ook voor het gebruik van de in deze publicatie vermelde gegevens. Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt mits de bron wordt vermeld. Den Haag, maart 2015


Analyse West-Kruiskade, Rotterdam

Recommend Documents