Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar 2013-2014
ANALYSE VAN DE JURIDISCHE STRUCTUUR VAN BELGISCHE SPORTCLUBS MET NADRUK OP PROFESSIONELE VOETBALCLUBS
Masterproef van de opleiding ‘Master in de Rechten’
Ingediend door Daan Van Nieuwenhove (studentennummer: 00904661)
Promotor: Prof. Dr. An Vermeersch Commissaris: mevrouw Karen Verpoest
Woord vooraf
“I think that focusing on the money, on the business, is not enough” – Sergey Bubka1
Deze masterproef is de apotheose van de masteropleiding in de Rechten aan de Universiteit Gent. Het waren vijf leuke en leerrijke jaren die voorbijgevlogen zijn. Een dankwoord voor de mensen die me geholpen hebben om deze masterproef en studie tot een goed einde te brengen is zeker op zijn plaats. Eerst wil ik mijn promotor, Prof. Dr. An Vermeersch, bedanken voor de nuttige begeleiding en advies met betrekking tot dit onderwerp. Dankzij haar kon ik mij volledig blijven focussen op dit actuele en interessante onderwerp. Verder wil ik Lien Berton (Dynamo Project), Philippe De Witte (Vlaamse Sportfederatie), Dirk Messens (Lotto-Belisol) en Sebastien Ronse (AA Gent) bedanken voor de vakkundige medewerking. Verder gaat mijn dank uit naar mijn vrienden voor de morele steun en de geweldige tijden die we hier in Gent en daarbuiten hebben meegemaakt. Ten slotte wil ik mijn familie en vooral mijn ouders bedanken. Ze hebben altijd rotsvast in mij geloofd en ze zorgden ervoor dat ik mij gedurende mijn studentenperiode altijd kon concentreren op mijn studies.
1
Voormalig polsstokspringer en huidig vice-president van het IAAF.
II
Inhoudsopgave Woord vooraf ........................................................................................................................... II Inhoudsopgave ....................................................................................................................... III Lijst met gebruikte afkortingen .......................................................................................... XII Inleiding..................................................................................................................................... 1 Motivering en onderzoeksvraag ................................................................................................. 1 Hoofdlijnen van de masterproef ................................................................................................. 2
Deel 1. Kader en evolutie van de Belgische (voetbal)clubs. ................ 4 Hoofdstuk 1. Sport en de sportclub ........................................................................................ 4 Afdeling 1. Sport ........................................................................................................................ 4 Afdeling 2. De sportclub ............................................................................................................ 6 §1. Definitie van een sportclub ......................................................................................... 6 §2. Organisatie van de sportclubs in België en Vlaanderen ............................................. 7 Hoofdstuk 2. De Belgische voetbalclubs ................................................................................. 8 Afdeling 1. Oorsprong van de voetbalclubs ............................................................................... 8 Afdeling 2. Juridische en economische evolutie van het Belgisch voetbal ............................... 9 §1. De populariteit van het voetbal ................................................................................... 9 §2. De intrede van de televisie in het Belgisch voetbal .................................................. 10 §3. De donkere periodes in de Belgische voetbalgeschiedenis ...................................... 10 1.
De affaire Bellemans ............................................................................. 10
2.
De zaak-Ye ............................................................................................ 11
3.
Het Bosman-arrest ................................................................................. 11
§4. De mecenas-voorzitter .............................................................................................. 12 Afdeling 3. De voetballicentie.................................................................................................. 13 §1. Begrip en oorsprong.................................................................................................. 13 III
§2. Voorwaarden ............................................................................................................. 13 Afdeling 4. Huidige situatie van de Belgische (voetbal)clubs ................................................. 14
Deel 2. Juridische structuren van sportclubs ....................................... 15 Hoofdstuk 1. De vereniging ................................................................................................... 15 Afdeling 1. De sportclub als feitelijke vereniging ................................................................... 16 §1. Doel en rechtspersoonlijkheid van de feitelijke vereniging ...................................... 17 §2. Winst maken in een feitelijke vereniging ................................................................. 18 §3. Oprichten van een feitelijke vereniging .................................................................... 18 §4. Leden van de feitelijke vereniging ............................................................................ 18 §5. Bestuur en organen van de feitelijke vereniging ...................................................... 19 §6. Optreden in rechte van de feitelijke vereniging ........................................................ 19 §7. Boekhoudkundige en fiscale verplichtingen ............................................................. 21 Afdeling 2. De sportclub als vzw ............................................................................................. 22 §1. Juridisch kader .......................................................................................................... 22 §2. Begrip........................................................................................................................ 23 1.
Geen ontplooiing van nijverheids- of handelsactiviteiten ..................... 23
2.
Geen stoffelijk voordeel voor de leden.................................................. 24
§3. Doel van de vzw ....................................................................................................... 25 §4. Rechtspersoonlijkheid van de vzw............................................................................ 26 §5. Oprichting van de vzw .............................................................................................. 26 1.
De oprichtingsakte ................................................................................. 26
2.
Publiciteit bij oprichting ........................................................................ 27
§ 6. Het verenigingsdossier van de sportclub ................................................................. 27 1.
Neerlegging op de griffie van de rechtbank van koophandel. ............... 27
2.
Publicatie in de bijlagen tot het Belgisch Staatsblad ............................. 28
3.
Inschrijving bij de KBO ........................................................................ 28 IV
§7. De statuten van de sportclub als vzw ........................................................................ 29 1.
Algemeen ............................................................................................... 29
2.
Wat moet er allemaal in de statuten staan?............................................ 29
3.
Het verschil tussen de statuten en het huishoudelijk reglement ............ 30
§8. Leden van de vzw ..................................................................................................... 30 1.
Effectieve leden ..................................................................................... 30 A. Wie zijn de effectieve leden? ........................................................................... 30 B. Hoe worden de effectieve leden benoemd? ..................................................... 31 C.
2.
Uitsluiting van effectieve leden ....................................................................... 31
Toegetreden leden.................................................................................. 33 A. Wie zijn de toegetreden leden?........................................................................ 33 B. Rechten en plichten van toegetreden leden ..................................................... 33
3.
Vrijwilligers ........................................................................................... 34
4.
Het ledenregister .................................................................................... 34
§9. Bestuur en organen van de vzw ................................................................................ 35 1.
De algemene vergadering ...................................................................... 35 A. Bevoegdheden ................................................................................................. 35 B. Verplichtingen ................................................................................................. 36 C.
Samenstelling .................................................................................................. 36
D.
Stemrecht ........................................................................................................ 37
2.
De raad van bestuur ............................................................................... 37 A. Bevoegdheden ................................................................................................. 37 B. Delegeren van bevoegdheden ......................................................................... 39 C.
Verplichtingen ................................................................................................. 39
D.
Leden .............................................................................................................. 40
E. Benoeming en afzetting van de bestuurders .................................................... 40
3.
Het dagelijks bestuur ............................................................................. 42
§10. Boekhoudkundige verplichtingen ........................................................................... 43 V
1.
Algemeen ............................................................................................... 43
2.
Boekhoudkundige verplichtingen bij de kleine vzw ............................. 43
3.
Boekhoudkundige verplichtingen bij de grote vzw ............................... 44
4.
Boekhoudkundige verplichtingen bij zeer grote vzw’s ......................... 45
§11. De jaarrekening van de vzw.................................................................................... 45 §12. Btw in de sportclub ................................................................................................. 46 1.
Wie is btw-plichtig? .............................................................................. 46
2.
Wanneer is de sportclub btw-plichtig? .................................................. 46
3.
Wanneer is de sportclub vrijgesteld van btw? ....................................... 47 A. Alleen exploitanten van sportinrichtingen of inrichtingen voor lichamelijke opvoeding die geen winstoogmerk hebben. ............................................................ 48 B. De inrichting of de organisatie van de exploitant moet op sport of lichamelijke ontwikkeling betrekking hebben. ............................................................................ 48 C. De vrijstelling is enkel van toepassing in de relatie tussen de exploitant en degene die aan sport of lichamelijke opvoeding doet. ............................................ 49
§13. Inkomstenbelastingen ............................................................................................. 49 1.
Rechtspersonenbelasting ....................................................................... 50 A. Begrip ‘exploitatie’ ......................................................................................... 50 B. Begrip ‘verrichtingen van winstgevende aard’ ............................................... 51
2.
Vennootschapsbelasting ........................................................................ 52
§ 14. Bedrijfsvoorheffing ................................................................................................ 52 §15. Ontbinding, vereffening en faillissement van de vzw ............................................ 52 1.
Vrijwillige ontbinding ........................................................................... 53
2.
Gerechtelijke ontbinding ....................................................................... 53 A. Aanleiding om de vzw gerechtelijk te ontbinden ............................................. 53 B. Partijen die de gerechtelijke ontbinding kunnen vorderen ............................. 54
3.
Ontbinding van rechtswege ................................................................... 54
4.
Vereffening en faillissement .................................................................. 54
§16. Financiering van de vzw ......................................................................................... 55 VI
1.
Via bijdragen ......................................................................................... 55
2.
Via handgiften ....................................................................................... 56
3.
Via (notariële) schenking of legaat ........................................................ 56
4.
Via kredieten.......................................................................................... 56
5.
Via inbreng ............................................................................................ 57
6.
Via sponsoring ....................................................................................... 57
Hoofdstuk 2. De vennootschap .............................................................................................. 58 Afdeling 1. Begrip .................................................................................................................... 58 §1. Onderscheid naargelang de rechtspersoonlijkheid.................................................... 59 §2. Onderscheid tussen personen- en kapitaalvennootschappen .................................... 59 Afdeling 2. De naamloze vennootschap ................................................................................... 60 §1. Begrip........................................................................................................................ 60 §2. Doel van de nv .......................................................................................................... 60 §3. De oprichting van de nv ............................................................................................ 61 §4. Kapitaal en aandelen van de nv ............................................................................... 63 §5. De geschillenregeling bij de nv ................................................................................ 64 §6. Bestuur en organen van de nv ................................................................................... 66 1.
De algemene vergadering van de nv...................................................... 66 A. Bevoegdheden ................................................................................................. 66 B. Samenstelling en verloop ................................................................................ 66
2.
De raad van bestuur in de nv ................................................................. 67 A. Bevoegdheden ................................................................................................. 67 B. Samenstelling .................................................................................................. 68 C.
3.
Benoeming en ontslag ..................................................................................... 68
Dagelijks bestuur in de nv ..................................................................... 68
§7. Ontbinding en faillissement van de nv ..................................................................... 69 Afdeling 3. De cvba ................................................................................................................. 70 VII
§1. Begrip........................................................................................................................ 70 §2. Doel van de cvba....................................................................................................... 70 §3. De oprichting van de cvba ........................................................................................ 71 §4. Kapitaal en aandelen van de cvba ............................................................................. 71 §5. Geschillenregeling bij de cvba .................................................................................. 72 §6. Bestuur en organen van de cvba ............................................................................... 73 1.
De algemene vergadering van de cvba .................................................. 73 A. Bevoegdheden ................................................................................................. 73 B. Samenstelling en verloop ................................................................................ 73
2.
De raad van bestuur in de cvba .............................................................. 74 A. Bevoegdheden ................................................................................................. 74 B. Samenstelling .................................................................................................. 74
3.
Dagelijks bestuur in de cvba .................................................................. 75
§7. Faillissement en ontbinding van de cvba .................................................................. 75 Afdeling 4. Boekhouding, jaarrekening en belastingen van de vennootschappen ................... 75 §1. Boekhouding ............................................................................................................. 75 §2. Jaarrekening .............................................................................................................. 76 §3. Belastingen ................................................................................................................ 77 1.
Btw ........................................................................................................ 77
2.
Inkomstenbelasting ................................................................................ 77
Afdeling 5. De vennootschappen met een sociaal oogmerk .................................................... 78 §1. Begrip........................................................................................................................ 78 §2. De kenmerken van de vso ......................................................................................... 79 1.
Sociaal oogmerk .................................................................................... 79
2.
Stemkrachtbeperking ............................................................................. 80
3.
Participatie van werknemers .................................................................. 80
§3. De cvba met sociaal oogmerk ................................................................................... 80 VIII
Deel 3. De sportclubs en hun juridische structuren in de praktijk ...... 81 Hoofdstuk 1. Typologie van sportclubs ................................................................................ 81 Afdeling 1. De vriendenclubs................................................................................................... 81 Afdeling 2. De sportclubs in lagere divisies ............................................................................ 82 Afdeling 3. De sportclubs in hogere divisies, exclusief de professionele voetbalclubs ........... 82 Afdeling 4. De professionele voetbalclubs .............................................................................. 82 Hoofdstuk 2. De geschikte structuur van de sportclub ....................................................... 83 Afdeling 1. Geschikte structuren voor de vriendenclubs ......................................................... 83 §1. Geschikte structuren ................................................................................................. 83 §2. Voorbeelden uit de praktijk ...................................................................................... 84 Afdeling 2. Geschikte structuren voor de clubs in lagere divisies ........................................... 84 §1. Geschikte structuren ................................................................................................. 84 §2. Voorbeelden uit de praktijk ...................................................................................... 86 1.
Voetbal .................................................................................................. 86
2.
Basket- en volleybal .............................................................................. 87
3.
Wielrennen............................................................................................. 87
4.
Andere sporten ....................................................................................... 87
Afdeling 3. Geschikte structuren voor de clubs in hogere divisies, exclusief de professionele voetbalclubs .............................................................................................................................. 88 §1. Geschikte structuren ................................................................................................. 88 §2. Voorbeelden uit de praktijk ...................................................................................... 89 1.
Basket- en volleybalclubs ...................................................................... 89
2.
Wielrennen............................................................................................. 89
3.
Andere sporten ....................................................................................... 90
Afdeling 4. Geschikte structuren voor professionele voetbalclubs .......................................... 91 §1. Geschikte structuren ................................................................................................. 91 IX
1.
Toch (g)een vzw structuur? ................................................................... 91
2.
Kiezen voor de vennootschapsstructuur ................................................ 92
§2. Voorbeelden uit de praktijk ...................................................................................... 94 1.
Louter een vzw-structuur ....................................................................... 94
2.
Een gedeelde structuur........................................................................... 95 A. Vzw en cvba ..................................................................................................... 95 B. Vzw en nv ........................................................................................................ 96
3.
Een vennootschapsstructuur .................................................................. 96 A. Cvba-structuur ................................................................................................ 96 B. Nv-structuur .................................................................................................... 97
Hoofdstuk 3. Reorganiseren van de sportclub..................................................................... 98 Afdeling 1. Vormen van reorganisatie ..................................................................................... 98 §1. Schaalvergroting ....................................................................................................... 98 §2. Schaalverkleining...................................................................................................... 99 §3. Omvorming ............................................................................................................... 99 Afdeling 2. Praktische mogelijkheden tot reorganisatie van de sportclub ............................... 99 §1. Doel van de vzw of de vennootschap wijzigen ......................................................... 99 §2. De feitelijke vereniging omvormen naar een vzw .................................................. 100 §3. De vzw omvormen naar een handelsvennootschap ................................................ 100 §4. Omzetting van een vzw in een vso ......................................................................... 101 §5. Opsplitsing van een vzw in een vzw en een vennootschap .................................... 101 Algemeen besluit ................................................................................................................... 102 Bibliografie ............................................................................................................................ 103 Wetgeving .............................................................................................................................. 103 Rechtspraak ............................................................................................................................ 105 Rechtsleer ............................................................................................................................... 107 Boekwerken .................................................................................................................. 107 X
Tijdschriftartikelen........................................................................................................ 110 Overige bronnen ..................................................................................................................... 113 Persartikelen .................................................................................................................. 113 Thesissen ....................................................................................................................... 114 Websites ........................................................................................................................ 115 Bijlage .................................................................................................................................... 116
XI
Lijst met gebruikte afkortingen AA Gent
Koninklijke Atletiek Associatie (K.A.A.) Gent
Anderlecht
Royal Sporting Club Anderlecht
Antwerp FC
Royal Antwerp Football Club
AS Monaco FC
Association Sportive Monaco Football Club
BBI
Bijzondere Belastinginspectie
BCC
Belgian Cycling Company
Beerschot AC
K. Beerschot Antwerpen Club
Bergen
Royal Albert Elisabeth Club Mons
Bloso
Agentschap ter Bevordering van de Lichamelijke Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie
BTW
Belasting over de Toegevoegde Waarde
BVBA
Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid
CEO
Chief Executive Officer, gedelegeerd bestuurder, algemeen directeur
Cercle Brugge
Koninklijke SportVereniging (KSV) Cercle Brugge
Club Luik
Royal Football Club Liégois
CVBA
Coöperatieve Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid
Eendracht Aalst
KSC Eendracht Aalst
EVRM
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
FV
Feitelijke Vereniging
IAAF
International Association Wereldatletiekbond
of
Athletics
Federations,
XII
KRC Harelbeke
Koninklijke Racing Club Harelbeke
La Louvière
Royal Association Athlétique Louviéroise
Lierse
Koninklijke Lierse Sportkring
Lokeren
Koninklijke Sporting Club Lokeren Oost Vlaanderen
Lommel United
KVSV United Overpelt Lommel
LSO
Lotto Sports Organisation
KBO
Kruispuntbank van Ondernemingen
KBVB
Koninklijke Belgische Voetbalbond
KBWB
Koninklijke Belgische Wielrijdersbond
KSK Heist
Koninklijke Sportkring Heist
NV
Naamloze Vennootschap
PSG
Paris Saint-Germain
Racing Genk
Koninklijke Racing Club (KRC) Genk
RSZ
Rijksdienst voor Sociale Zekerheid
RWDM
Racing White Daring Molenbeek
Sporting Lokeren
Koninklijke Sporting Club Lokeren Oost Vlaanderen
Standard
Standard De Liège
STVV/Sint-Truiden
Koninklijke Sint-Truidense Voetbalvereniging
UBSFA
Union Belge des Sociétés de Football Associations
UBSSA
Union Belge des Sociétés des Sports Athlétique
UCI
Union Cycliste Internationale - Internationale Wielerunie
VSO
Vennootschap met sociaal oogmerk
XIII
VZW
Vereniging Zonder Winstoogmerk
VZW-Wet
Wet 27 juni 1921 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk,
de
internationale
verenigingen
zonder
winstoogmerk en de stichtingen WBTW
Wetboek van de Belasting over de Toegevoegde Waarde
Westerlo
Koninklijke Voetbalclub Westerlo
WIB 1992
Wetboek van de Inkomstenbelasting 1992
Zulte-Waregem
SportVereniging (SV) Zulte-Waregem
XIV
Inleiding Motivering en onderzoeksvraag Sport is altijd al één van mijn grootste passies geweest. Er gaat geen dag voorbij dat ik kranten en nieuwssites niet uitpluis naar informatie over sport. Met die interesse in het achterhoofd besloot ik om de bijzondere studie sportrecht aan te vatten in mijn eerste masterjaar. Gedurende die bijzondere studie begreep ik dat dit een zeer jonge rechtstak is, en eigenlijk geëvolueerd is vanuit vele andere rechtstakken, zoals het strafrecht, sociaal recht, fiscaal recht, vennootschapsrecht,…wat de studie van het sportrecht zeer opmerkelijk maakt. Anderzijds zie ik het vennootschapsrecht als een belangrijk kader voor de ontwikkeling en werkzaamheden van de bedrijven en verenigingen in een land. Tijdens de grondige studie vennootschapsrecht en de bijzondere studie mergers and acquisitions, tevens in mijn eerste masterjaar, kon ik mij hierin verdiepen en beseffen dat het zowel een nuttige als interessante rechtstak is. De volkspers rapporteerde de laatste jaren meer en meer over de ontwikkeling van de juridische structuur van de voetbalclubs. Zo had ik aandacht voor de structurele veranderingen van onder andere voetbalclubs Anderlecht, Club Brugge en Zulte-Waregem. De hetze rond de eventuele verkoop van de aandelen van de toenmalige CEO van Zulte-Waregem Patrick Decuyper veroorzaakte eveneens veel interesse bij de pers.2De evolutie van de juridische structuur van de clubs kwam mede daardoor weer onder de aandacht. Mijn interesse voor sport, sportrecht, vennootschapsrecht en de groeiende actualiteit van het thema verleidde me om het thema aan te kaarten bij professor Vermeersch. Ik ben dan ook zeer blij dat ik haar toestemming kreeg om onder haar begeleiding over dit thema te schrijven. Zoals onder andere blijkt uit de tabellen die hieronder zullen geproduceerd worden, bevinden de opvallendste verschillen zich bij de voetbalclubs. Dat is ook de reden dat ik dieper zal ingaan op de structuren die aanwezig zijn bij sportclubs in de voetbalsector. Het onderzoek van deze masterproef situeert zich dus bij de analyse van die bestaande structuren waarvan sportclubs gebruik kunnen maken om in het rechtsverkeer op te treden. De beschikbare basisstructuren worden, behoudens de feitelijke vereniging, omschreven in de wetgeving over verenigingen en vennootschappen. Het doel is om te begrijpen welke 2
“Decuyper verkoopt belang in Zulte-Waregem,” De Tijd 3 oktober 2013, www.tijd.be; “Zulte-Waregem uit de zorgen: Decuyper verkoopt al zijn aandelen”, Het Nieuwsblad 3 oktober 2013, www.nieuwsblad.be/sportwereld.
1
portentiële structuren en combinaties van structuren worden aangewend. Van deze bestaande structuren ga ik de eigenschappen analyseren met het oog op de aanwending ervan in het sportlandschap. Door de relevante verschillen te onderscheiden beoog ik de ideale structuur te achterhalen voor elk type sportclub. Rekening houdend met de recente evoluties en hervorming wil ik eveneens weten waarom sommige clubs overschakelen naar een andere structuur, bijvoorbeeld die van een vennootschap, en andere sportclubs toch bij de verenigingsstructuur blijven.
Hoofdlijnen van de masterproef Deze masterproef bestaat uit drie grote delen, die elk op zich nog eens opgedeeld zijn in hoofdstukken. Het is zoals gezegd mede de bedoeling te begrijpen waarom de sportclubs de structuren gebruiken die er zijn . Daarom is het eerste deel van deze masterproef belangrijk om een kader te scheppen waarin de clubs vertoeven en de evolutie te bespreken in het sportlandschap. Om dit te weten te komen bespreek ik natuurlijk eerst wat een sportclub is en hoe de sport georganiseerd is (hoofdstuk 1 van dit deel). Evenzeer in dit eerste deel ga ik dieper in op de Belgische voetbalclubs omdat er veel diversiteit heerst wat betreft de structuren in de voetbalwereld. Ik behandel de evolutie van die voetbalclubs en ook het stadium waar vooral de professionele voetbalclubs nu zijn aanbeland en uitgegroeid zijn tot echte (voetbal)ondernemingen (hoofdstuk 2 van dit deel). In het tweede en ruimste deel van mijn masterproef ga ik dieper in op de bestaande structuren die sportclubs gebruiken. Dit deel bestaat eveneens uit twee hoofdstukken. In beginsel heeft een sportclub de keuze tussen enerzijds de sportclub als vereniging (hoofdstuk 1) en anderzijds de sportclub als vennootschap (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 1 behandel ik de eigenschappen van de vereniging. De sportclub die voor verenigingsstructuur opteert kan kiezen uit twee categorieën verenigingen, namelijk de feitelijke vereniging en de vzw. In hoofdstuk 2 behandel ik de eigenschappen van de vennootschappen. De sportclub die opteert voor een vennootschapstructuur kan kiezen uit ettelijke structuren, waarvan de meest relevante voor ons de nv en de cvba zijn. Deze behandeling van eigenschappen kan doorsnee lijken, maar de uiteenzetting ervan is doordrongen met praktische voorbeelden uit het sporten voetbalgebeuren. Het derde en laatste deel bespreek ik in drie hoofdstukken. Ik start dit deel met een hoofdstuk waarin er kort een onderverdeling wordt gemaakt inzake de sportclubs. Deze onderverdeling
2
maakt het eenvoudiger om te weten welke structuur geschikt is voor een bepaald type club. Het tweede hoofdstuk gaat over hoe de structuren aangewend worden in de praktijk. Ik gebruik de onderverdeling uit het eerste hoofdstuk en bespreek de geschikte structuur voor elk type sportclub met voorbeelden uit de praktijk. Het derde hoofdstuk tenslotte gaat over de hervormingen naar een voor de club geschiktere structuur. Ik beëindig mijn masterproef met een algemeen besluit.
3
Deel 1. Kader en evolutie van de Belgische (voetbal)clubs. De hedendaagse sportclubs zijn dus ofwel verenigingen ofwel vennootschappen. Om te vatten waarom de ene sportclub een vennootschap is en de andere een vereniging, acht ik het nodig om het maatschappelijk kader waarin de clubs vertoeven en de evolutie die de clubs hebben doorgemaakt te bespreken. Natuurlijk kan dit pas goed begrepen worden indien men beseft wat een sportclub precies inhoudt, en om dat te weten moet men inzien wat het begrip ‘sport’ inhoudt. Opvallend is dat de grootste variëteit inzake structuren waargenomen wordt bij de voetbalclubs, daarom is het verstandig om nadrukkelijk een blik te werpen op de evolutie van die voetbalclubs.
Hoofdstuk 1. Sport en de sportclub Afdeling 1. Sport Om te weten wat de term ‘sport’ betekent kijkt men best eerst naar de herkomst van dit begrip. ‘Sport’ en de term ‘transport’ hebben dezelfde wortels3 en zijn afgeleid van het Latijnse ‘portare’, wat eigenlijk ‘dragen’ of ‘rondbrengen’ wil zeggen. Deze term is dan verder geëvolueerd en uiteengevallen in twee andere termen. De eerste is ‘deportare’, wat de betekenis is van ‘wegvoeren’, en waaruit dus het woord transport is gegroeid.4 De tweede term, voor ons meer relevant, is ‘desportare’, wat ‘zichzelf ontspannen’ wil zeggen. Hieruit is dan onder andere het oud-Franse woord ‘desporter’ en het Engelse ‘disport’ gegroeid5, hetgeen beiden ‘zich ontspannen’ betekent. Ik ben ervan overtuigd dat ‘ontspanning’ als één van de essentiële kenmerken van de sportbeoefening kan beschouwd worden. Er zijn natuurlijk tal van definities van ‘sport’ in omloop en een eenduidige definitie van de term is er eigenlijk niet. In de 8ste druk van woordenboek Van Dale van het jaar 1961 staat als definitie te lezen: “ontspanning, inz. in de open lucht, die vaardigheid en kracht vordert en bevordert zoals roeien, fietsen, zwemmen, schaatsrijden, worstelen, voetballen, enz.” 3
E. JESPERSEN, “Body, movement and technology” in J. KOSIEWICZ, K. KLUKOWSKI, A. KOSMOL, J. NOWOCIEN, A. PAWLIKOWSKA (eds.), Physical culture and sport: studies and research, Warschau, Josef Pilsudski University of Physical Education, 2007, 19. 4 J. ULMANN, De la gymnastique aux sports moderne, Parijs, Vrin, 1997, 321-324. 5 T. DEJONGHE, Sport in de wereld, ontstaan, evolutie en verspreiding, Gent, Academia Press, 2004, 5; E. JESPERSEN, “Body, movement and technology” in J. KOSIEWICZ et al. (eds.), Physical culture and sport: studies and research, Warschau, Josef Pilsudski University of Physical Education, 2007, 19.
4
Tegenwoordig6 is de definitie in dit woordenboek als volgt: “allerlei lichamelijke oefeningen en ontspanning waarbij vaardigheid, kracht en inzicht vereist worden.” Het is opmerkelijk, en dat blijkt ook bij vergelijking van andere recente en oude definities7, dat er in de recentere definities geen sprake meer is van de openlucht-vereiste, waardoor dansen, squash, zaalvoetbal, baanwielrennen, tafeltennis en andere indoorsporten vroeger niet altijd en tegenwoordig wel als sporten worden beschouwd. Er wordt ook meer en meer benadrukt dat ook de geest en het inzicht belangrijk is tijdens het sporten. De laatste opmerkelijke evolutie die opgemerkt wordt is het groeiend onderscheid tussen amateursport en professionele sport. Ook de Vlaamse regering stipuleert enkele definities van sport. Zo luidt definitie in het decreet van 9 maart 20078 als volgt: “Activiteiten die individueel of in ploegverband worden beoefend met een competitief en recreatief karakter en waarbij de fysieke inspanning centraal staat”. Vermeldenswaardig bij deze definitie lijkt mij het criterium dat de fysieke inspanning centraal moet staan. Het is trouwens zeer belangrijk wat als sport omschreven wordt, onder andere voor de erkenning van de sportfederatie, waardoor men als club bij deze federatie in aanmerking kan komen voor subsidies. Het decreet van 13 juli 2001 regelt deze subsidiëring van de sportclubs. Sport wordt in dat decreet als volgt, zeer breed trouwens, omschreven9: ‘Sportactiviteiten individueel of in ploegverband met competitief of recreatief karakter’. Noemenswaardige topics hieromtrent zijn de zaken in verband met de snooker- en schaaksport. Als de discipline niet als sport erkend wordt, komt ze niet in aanmerking voor subsidies van de Vlaamse overheid. Vlaams minister van Sport Phillippe Muyters zei in 2010 dat schaken en snooker10 geen sporten zijn omdat er geen fysieke inspanning wordt geleverd11. Schaken werd in 2010 niet erkend als sport in Vlaanderen en Wallonië (wel in de Duitstalige gemeenschap). De schaakfederatie tekende hier in Wallonië beroep tegen aan, hetgeen werd afgewezen door de Raad van State12. De schaakfederatie stelde dat hier toch sprake is van sport doordat de hersenen inspanningen doen en een orgaan is dat getraind kan worden als een spier maar de schaakfederatie ving dus bot. De reden hiervoor was dat het 6
Van Dale Hedendaags Nederlands, onlinewoordenboek, www.vandale.be. J. DERWAEL, Sociale achtergrond van de Gentse sportverenigingen en hun bestuurders op het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw, Scriptie Geschiedenis UGent, 2000-2001, deel II, www.ethesis.net. 8 Art. 2, 1° Decr. Vl. 9 maart 2007 houdende de subsidiëring van gemeente- en provinciebesturen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie voor het voeren van een sport voor allen-beleid, BS 4 mei 2007. 9 Art. 2, 1° Decr. Vl. 13 juli 2001 houdende de regeling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisatie en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding, BS 14 september 2001. 10 “Geen overheidssteun voor snookertalent Luca Brecel”, Gazet van Antwerpen 2 februari 2011, www.gva.be. 11 “Muyters: ‘schaken is geen sport’”, Gazet van Antwerpen 9 augustus 2010, www.gva.be. 12 RvS 6 mei 2013, nr. 223400, l’a.s.b.l. Fédération échiquéene francophone de Belgique. 7
5
volgens de Raad van State bij schaken ontbreekt aan het criterium van de ‘fysieke inspanningen’. Een vaststelling is dat de definities voor sport allen terugkerende elementen bevatten. Zo moet het gaan om een lichamelijke activiteit met spelregels en een competitieelement. Naar mijn mening moet er inderdaad ook zeker sprake zijn van fysieke inspanningen bij het sporten. Of dat het geval is, is natuurlijk wel een feitenkwestie.
Afdeling 2. De sportclub In een club sporten heeft zo zijn voordelen, men krijgt er raad van ervaringsdeskundigen en hulp bij trainingen, men kan er de nodige uitrustingen of materiaal gebruiken en men kan er sociale contacten onderhouden. Indien men als club aan competities wil deelnemen zal men zich meestal aansluiten bij een bredere vereniging: een sportbond. Ik ga hiernavolgend proberen duiden wat ik precies als een sportclub beschouw en hoe de sportclubs in België en Vlaanderen georganiseerd zijn.
§1. Definitie van een sportclub Het is niet eenvoudig om een definitie te geven van ‘een sportclub’. Een vrij correcte definitie van De Knop lijkt mij dat de sportclub een instantie is “met sportieve en sociale motieven waar één of meerdere sporten of sportvormen worden beoefend in georganiseerd verband en waar er al dan niet wordt deelgenomen aan officiële wedstrijden”13. Ook de Vlaamse overheid definieert de term sportclub, in het decreet van 13 juli 200114: “een autonome, plaatselijke sportvereniging, aangesloten bij een erkende Vlaamse sportfederatie, met als doelstelling het organiseren van sportactiviteiten en het promoten van haar sport”. Een andere definitie van de Vlaamse overheid voor een sportclub, omschreven in het decreet van 9 maart 2007, luidt als volgt15: “Een groepering van mensen die zich structureel en duurzaam heeft georganiseerd met als primaire doelstelling de beoefening van sport.” De definitie van Paul De Knop en deze laatste definitie zijn mijn inziens het meest correct met betrekking tot mijn masterproef. De essentiële elementen om als sportclub te worden beschouwd zijn volgens mij dat er een groep mensen met sportieve en sociale motieven is die de duurzame organisatie van sportactiviteiten op zich neemt en dus sport in de betekenis die ik hierboven heb neergeschreven, aanbiedt, met eventuele mogelijkheid tot deelname aan wedstrijden. De vereiste om aangesloten te zijn bij een federatie is misschien nodig voor de erkenning als 13
P. DE KNOP en V. DE BOSSCHER, De organisatie van de sport in Vlaanderen, Brussel, VUBPRESS, 2010, 132. 14 Art. 2, 4° Decr. Vl. 13 juli 2001. 15 Art. 2, 3° Decr. Vl. 9 maart 2007.
6
sportclub, maar is naar mijn mening niet nodig om als volwaardige sportclub te worden aanschouwd. Deze definitie is belangrijk en sluit sommige personen of bedrijven uit van het begrip ‘sportclub’. Zo is bijvoorbeeld een fitnessclub niet altijd een sportclub omdat er vaak sport wordt aangeboden met de loutere bedoeling dat de eigenaar er zijn brood mee verdient en er dus geen plaats is voor sportieve en sociale motieven.
§2. Organisatie van de sportclubs in België en Vlaanderen Sport is niet meer weg te denken in onze maatschappij, zowel de topsport als de recreatiesport. België is een land met enorm veel sportclubs, met als gevolg dat deze regelgeving toch gewichtig is. Sport op zich is een culturele aangelegenheid en valt onder de bevoegdheden van de gemeenschappen. De decreten van 1977 hebben ervoor gezorgd dat vele nationale bonden opgesplitst werden in gewestelijke liga’s, dus voor het Nederlandse16 taalgebied, en het Franse17 taalgebied. Deze gewestelijke liga’s zijn lid van de nationale bond. Er blijven enkele niet-opgesplitste sportbonden over18 zoals onder andere de Koninklijke Belgische Voetbalbond (KBVB) en de Koninklijke Belgische Wielrennersbond (KBWB). Om mee te doen aan een competitie, moet men participeren in een (meestal) door de sportbond georganiseerde clubcompetitie, en hiervoor moet men zich (soms verplicht) kunnen organiseren als sportclub. Volgens een studie van Van Lierde en Willems19 over Vlaamse sportclubs telt het gewest naar schatting bijna 24000 sportclubs, inclusief de socio-culturele verenigingen met een sportaanbod. Deze sportclubs tellen maar liefst 1.5 miljoen leden. Uit een onderzoek van Scheerder en Vos20 (2010) blijkt dat 91 procent van de (bevraagde) clubs een structuur heeft van een non-profitorganisatie. Dit is voornamelijk onderverdeeld in vzw’s en feitelijke verenigingen. 42 procent van de sportclubs zijn feitelijke verenigingen, 49 procent van de clubs zijn vzw’s. De andere 9 procent hebben een andere structuur, zoals de clubs die een vennootschap zijn. De meest voorkomende structuren voor sportclubs zijn dus die van de 16
Decr. Vl. 2 maart 1977 houdende regeling van de erkenning en de subsidiëring van de landelijke georganiseerde sportverenigingen, BS 10 mei 1977. 17 Decr Fr. 22 december 1977 houdende vaststelling van de voorwaarden van de erkenning van de sportfederaties en de voorwaarden voor de toekenning van toelagen voor de werking aan vernoemde federaties, BS 30 december 1977. 18 L. SILANCE, “De nationale en internationale organisatie van de sport” in WERKGROEP SPORTRECHT IN BEWEGING (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, Die Keure, 1995, 31. 19 A. VAN LIERDE en T. WILLEMS, “Hoe goed zit het met de Vlaamse sportclubs?” in P. DE KNOP, J. SCHEERDER en H. PONNET (eds.), Sportbeleid in Vlaanderen. Studies, Brussel, 2006, volume 2, 127-135. 20 J. SCHEERDER en S. VOS, Sportclubs in beeld. Basisrapportering over het Vlaamse Sportclub Panel 2009 in Beleid en Management in Sport, Leuven, K.U. Leuven afdeling Sociale Kinesiologie & Sportmanagement, 2010, 17, www.faber.kuleuven.be/bms.
7
verenigingen. Deze verenigingen zijn een essentieel element van onze samenleving waar er miljoenen mensen actief zijn, en er kan teruggevallen worden op een zeer belangrijk sociaal aspect. Daarnaast worden de verenigingen ook belangrijker op economisch vlak, omdat ze belangrijke activiteiten uitoefenen en ook heel wat mensen tewerkstellen. Uit het onderzoek van Scheerder en Vos blijkt dat iets meer dan de helft van de sporters die lid zijn van een vereniging behoort tot een kleine vereniging met minder dan 61 leden. Dertig procent behoort tot een vereniging met een aantal van tussen de 61 en 200 leden. De rest, een kleine twintig procent, behoort tot een sportclub met meer dan 200 leden. Tegenwoordig behoort dus maar liefst de helft van deze verenigingsleden tot een middelgrote of grote vereniging, wat dus bijna automatisch leidt tot het gebruik van de vzw om zich in te dekken tegen privéaansprakelijkheid. Het gebruik van deze structuur van verenigingen bij de gewone sportclub is ook historisch gegroeid, vooral omdat dit vroeger de enige mogelijkheid was om te sport aan te reiken zonder zorgen.
Hoofdstuk 2. De Belgische voetbalclubs De meest in het oog springende verschillen met betrekking tot het gebruik van juridische structuren zal men terugvinden bij de voetbalclubs uit de hogere divisies. Om in te zien waarom deze variaties op dit ogenblik bestaan is het nodig om de oorsprong en de evolutie van de clubs en het voetbal in België te kunnen begrijpen .
Afdeling 1. Oorsprong van de voetbalclubs De voetbalclubs zijn ontstaan in Engeland in de 19de eeuw.21 De kostscholen vormden hiervoor een goede bodem en hieruit ontstonden de eerste sportclubs. De Engelsen verspreidden hun sportspelen over de hele wereld. In België kende het voetbal zijn oorsprong in de abdijschool van de paters Jozefieten van Melle.22 In 1878 en 1880 ontstonden de eerste ploegen in Antwerpen en Brussel, veelal binnengebracht door buitenlandse firma’s. In 1894 was er de eerste officieuze competitie in België waarin 7 ploegen deelnamen. Deze ploegen waren samengesteld uit (vooral Engelse) studenten. De Belgische voetbalcompetitie is de op drie na oudste voetbalcompetitie ter wereld na de Engelse, Schotse en Noord-Ierse competitie. De voetbalsport vertoeft dus stevig in de Belgische genen. Deze Belgische voetbalcompetitie 21
P. DE KNOP en V. DE BOSSCHER, De organisatie van de sport in Vlaanderen, Brussel, VUBPRESS, 2010, 131. 22 J. FERMAUT, De leefbaarheid van voetbalondernemingen in België: problemen en oplossingen, Scriptie Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2003-2004, 5, lib.ugent.be.
8
was voor het eerst georganiseerd door de toenmalige Union Belge des Sociétés des Sports Athlétique (UBSSA). Dit was een overkoepelende organisatie die onder andere ook wielerwedstrijden en atletiekmeetings organiseerde. Na enkele naamswijzigingen ontstond er vanaf het jaar 1912 een onafhankelijke voetbalafdeling onder de naam Union Belge des Sociétés de Football Associations (UBSFA). Sinds 1920 staat deze bekend onder de Nederlandstalige naam ‘Koninklijke Belgische Voetbalbond’ (KBVB). In die tijd bestond het voetbal natuurlijk vooral uit werklieden. Frankrijk koos al in 1932 voor voltijds profvoetbal, Nederland in 1956 en België, toen al talmend en treuzelend, pas in 1972. Tot slot moet men zeker beseffen dat de Belgische competitie vandaag niet meer resideert tussen de meest prestigieuze competities ter wereld. Hij wordt eerder aanzien als een competitie die voetballers klaarstoomt voor een grotere competitie. Dit was vroeger niet zo, Anderlecht won bijvoorbeeld in de jaren ’70 twee keer de beker voor bekerwinnaars, de huidige Europa League.
Afdeling 2. Juridische en economische evolutie van het Belgisch voetbal In de voetbalsector is er tegenwoordig een opvallende tendens tot hervorming. In de lagere provinciale reeksen houden de voetbalclubs nog altijd vast aan de vzw-structuur, terwijl de hoogste afdelingen tegenwoordig meer en meer voor andere structuren kiezen. Er is een duidelijke evolutie merkbaar naar een situatie waarbij de voetbalclubs geleid worden als volwaardige ondernemingen. In deze afdeling bespreek ik enkele gebeurtenissen die resulteerden in het gegeven dat de voetbalclubs nu geleid moeten worden als volwaardige ondernemingen om succesvol te kunnen zijn.
§1. De populariteit van het voetbal Voetbal is wereldwijd en ook bij ons met voorsprong de populairste sport. Groot-Brittannië, het land waar het voetbalspel tot stand kwam, was toentertijd een wereldmacht, waardoor deze sport zich wereldwijd verspreidde. Om te voetballen is er per slot van rekening alleen maar een bal nodig en de (basis)spelregels zijn enorm duidelijk. Er ontstonden door de jaren heen meer voetbalclubs, stadsparken en andere infrastructuur om te voetballen en de jeugdige sporter kreeg de opportuniteit om in elke gemeente voetbalwedstrijden te spelen, wat tevens geleid heeft tot de populariteit en interesse in deze sport. Het voetbalgebeuren is nu
9
uitgegroeid tot één van de belangrijkste sporten wereldwijd. Het voetbal in België vervult zowel economisch als sociaal een belangrijke rol in de gemeenschap.
§2. De intrede van de televisie in het Belgisch voetbal In de jaren ‘50 en ’60 van de 20ste eeuw deed de televisie zijn intrede in de Belgische huiskamer. Toen het voetbalgebeuren daarna via de televisie in de huiskamer werd geprojecteerd, brak er een gigantische commercialisering van deze sport uit. Door de populariteit van het voetbal kwamen er gigantische (vooral financiële) voordelen voor de clubs: enerzijds zorgden de televisierechten voor een belangrijke bron van inkomsten, anderzijds ontstond er veel interesse van kapitaalkrachtige sponsors.23 Deze voordelen waren in feite paradoxaal en enorm nadelig voor de Belgische clubs tegenover clubs uit andere landen. De voordelen voor Belgische clubs waren veel beperkter omdat de clubs uit grote landen een veel grotere markt konden bespelen. De (over)commercialisering wordt door sommige auteurs terecht aangehaald als een sportbedreigende factor.24 Federaties en ploegen worden constant aangezet om hun materialen, kalenders te wijzigen in functie van de sponsors. Geld werd (te) belangrijk in de voetbalwereld.
§3. De donkere periodes in de Belgische voetbalgeschiedenis Het Belgische topvoetbal heeft enorm te lijden gehad onder de dubieuze praktijken in verband met zwart geld, gokken en omkooppraktijken. Deze zaken hebben uiteindelijk wel geleid tot de vereiste voor meer transparantie en duidelijkheid binnen de voetbalwereld. De recente suggesties van de BBI25 voor de sportclubs om te veranderen tot (meer transparantere) vennootschapsstructuren, samen met de wijzigingen van de vzw-regels hebben hiervoor gezorgd. Tegenwoordig is het imago van het topvoetbal in de hoogste afdelingen er iets beter op geworden.
1. De affaire Bellemans Raymond Goethals, toenmalig trainer van Standard Luik, vroeg in 1982 aan zijn aanvoerder Eric Gerets om via Roland Janssen, een vriend van Gerets die bij Waterschei speelde, ‘iets te regelen’ . Standard moest op dat moment, in mei 1982, zijn laatste wedstrijd van het seizoen 23
J. FERMAUT, De leefbaarheid van voetbalondernemingen in België: problemen en oplossingen, Scriptie Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2003-2004, 6, lib.ugent.be, 24 A. BALDUCK, M. BUELENS en M. MAES, Handboek Sportmanagement, Leuven, LannooCampus, 2007, 240. 25 Bijzondere Belastingsinspectie. Afdeling binnen de FOD Financiën die zich bezighoudt met het opsporen van fiscale fraude (hierna verkort BBI).
10
spelen tegen Waterschei, en bij winst werden ze kampioen. Standard won die kampioenschapswedstrijd met 3-1. Guy Bellemans, onderzoeksrechter, startte in 1984 een onderzoek naar zwart geld en ontdekte bij toeval dit omkoopschandaal. Dit had nefaste gevolgen voor de Belgische voetbalwereld.26 Zo werden de banken weigerachtig bij kredieten. Voor vele clubs werd de financiering bemoeilijkt en de Belgische clubs betaalden een zware, financiële prijs voor dit schandaal.
2. De zaak-Ye Iets meer dan twintig jaar na deze affaire lag er met een nieuw gok- en omkoopschandaal, de zaak-Ye, een nieuwe bom onder het Belgische voetbal. Onder andere door een reportage van het programma ‘Panorama’, waar een journalist undercover ging in het Chinese gokmilieu, bleek dat het Belgisch voetbal zeer populair was bij gokkers in de Aziatische landen. Trainers en spelers van voetbalclubs zoals Lierse, La Louvière en Sint-Truiden werden betaald en omgekocht om de resultaten van voetbalwedstrijden te beïnvloeden. Het onderzoek van het parket zette de vuile was buiten en deze zaak bleek eveneens zeer schadelijk te zijn voor de clubs. Financiële instellingen waren niet langer bereid om kredieten te verschaffen aan dezelfde voorwaarden als voorheen en sponsors wilden niet langer in verband gebracht worden met dubieuze praktijken. Sommige voetbalvoorzitters legden enkele oplossingen voor.27 Zo legde Ivan De Witte, voorzitter van AA Gent, een eisenbundel voor waar hij de financiële ondoorzichtigheid mee wou aanpakken. Herman Wijnants, voorzitter van Westerlo, wou strengere licentievoorwaarden voor de clubs. In de praktijk kwamen er niet veel resultaten, behalve dan de stijgende waakzaamheid en iets strengere licentievoorwaarden.
3. Het Bosman-arrest Het Bosman-arrest28 heeft wereldwijd natuurlijk een enorme invloed gehad. Alle feiten en gevolgen hiervan neerpennen gaat de reikwijdte van mijn onderwerp natuurlijk ver te buiten. Wel relevant om mee te delen is dat na het Bosman-arrest minder transfersommen hoefden betaald te worden waardoor het salaris van de spelers fors de hoogte inging om de spelers aan zich te binden. Het arrest zorgde ervoor dat de macht van de clubs werd overgedragen naar 26
N. BRUYNSTEEN en M. VINCKE, De Financiële Kloof tussen de Eerste en Tweede Klasse in het Belgische Voetbal, Masterproef Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2010-2011, 3, lib.ugent.be. 27 P. VAN AELST en H. VANBEVEREN, “Getackeld door de media,. Een studie naar de media als agendasetter in de zaak Ye” in J. SCHEERDER en B. MEULDERS, Wedijver in een internationale arena. Sport, bestuur en macht, Gent, Academia Press, 2009, 40-41. 28 HvJ 15 december 1995, C-415/93, Union Royale Belge des Sociétés de Football Association t. Bosman, jur. 1995, I-4921.
11
de spelers.29 Mede hierdoor is de Belgische competitie gedevalueerd tot een transitcompetitie en een competitie voor mislukte spelers uit de echte toplanden. Het zojuist uitgesproken arrest-Dahmane30 zal dit gegeven alleen nog maar versterken.
§4. De mecenas-voorzitter De voetbalclubs zijn sinds geruime tijd een aantrekkingspool geworden voor rijke ondernemers. De recentste voorbeelden zijn Roland Duchâtelet (Standard Luik) en Bart Verhaeghe (Club Brugge). Men kan zich zeker en vast afvragen waarom men, bijvoorbeeld als voorzitter of als manager, een voetbalclub zou willen leiden, omdat een voetbalclub vaak veel opwinding met zich mee brengt. Getuige daarvan de supportersprotesten31 in Luik tegen de persoon van Roland Duchâtelet. Volgens een studie van Sloane32 zijn er vier motieven voor het leiden van een voetbalclub: winstmaximalisatie, zekerheidsmaximalisatie, verkoopsmaximalisatie en nutsmaximalisatie. Deze laatste vorm is in dit geval relevant. Bestuurders en aandeelhouders willen vaak moeite doen om een club te leiden omwille van psychologische redenen zoals drang naar macht en het verlangen naar prestige en traditie, en niet louter voor geldgewin. Voor sommige Belgische professionele voetbalclubs (en vele buitenlandse voetbalclubs zoals Chelsea FC, Manchester City FC, PSG, AS Monaco FC,….) lijkt de veronderstelling van nutsmaximalisatie zeer voor de hand liggend. Ook hier in België zijn of waren vele voetbalmecenassen aanwezig. Zo bestuurden in het verleden bijvoorbeeld Willy Van Den Wijngaart in Mechelen en Jos Vaessen in Genk, en nu bijvoorbeeld Bart Verhaeghe in Brugge, Roland Duchâtelet in Luik en Roger Lambrecht (al geruime tijd) in Lokeren hun club als kapitaalkrachtige voorzitter. Deze voorzitters hadden al geld vergaard in sectoren van het bedrijfsleven en het voetbal is voor hen een mogelijkheid om prestige en macht te tonen. Vele Belgische sportclubs kunnen zich eigenlijk alleen maar financieren door bankleningen en inbrengen door privé-investeerders.33
29
T. DEJONGHE, “Een economische analyse van 10 jaar Bosman”, 10 jaar bosman. Kan het recht het voetbal redden?, 2005, 6-14, lirias.kuleuven.be 30 “Maakt ‘Dahmane-arrest’ het voetballes nog makkelijker om hun contract te verbreken?”, Het Nieuwsblad 6 mei 2014, www.nieuwsblad.be/sportwereld. 31 “Vandaag massale betoging tegen Roland Duchâtelet”, Het Nieuwsblad 27 juni 2013, www.nieuwsblad.be/sportwereld. 32 P. SLOANE, “The Economics of professional football: the football club as a utility maximiser”, Scottish Journal of Political Economy, 18(2), 121-146. 33 J. FERMAUT, De leefbaarheid van voetbalondernemingen in België: problemen en oplossingen, Scriptie Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2003-04, 17, lib.ugent.be.
12
Afdeling 3. De voetballicentie §1. Begrip en oorsprong Tegenwoordig dienen Belgische Clubs die willen aantreden in 1ste of 2de klasse (‘het betaald voetbal’) aan bepaalde voorwaarden te voldoen. De club mag geen schulden hebben tegenover de bond, de belastingsinstanties, de RSZ, spelers en andere clubs. Enkel indien er geen schulden zijn, wordt er een licentie toegekend. Deze licentie wordt toegekend door de licentiecommissie van de KBVB. Deze commissie bestaat sinds het voetbalseizoen 2000-2001 en werd geïnstalleerd na klachten in het parlement over achterstallige RSZ-schulden van bepaalde clubs34. Niet minder dan 12 clubs uit eerste en 8 clubs uit tweede klasse hadden op dat moment achterstallen wat betreft betaling van RSZ. Het gevolg was dat
er een
licentiesysteem ingevoerd werd vanaf seizoen 2001-2002. Slachtoffers hiervan waren onder andere KV Mechelen, Lommel SK, RWDM, KRC Harelbeke, Eendracht Aalst en Club Luik. Het doel van de licentiecommissie is het verbeteren van de financiële structuur en beheer bij de clubs en er was inderdaad een duidelijke halt aan de schuldenopbouw.35 Er is wel een lichte kritiek op de periode dat de licentie wordt toegekend. De licentie voor het volgende seizoen wordt verkregen in april. Dit zorgt ervoor dat de clubs gewoon ervoor moeten zorgen dat de club schuldenvrij is in de april-periode. Sommige clubs proberen de schulden weg te werken tot de licentiedatum om daarna weer schulden aan te gaan.36
§2. Voorwaarden De licentiecommissie mag de licentie toekennen aan de club die voldoet aan enkele voorwaarden37. Een algemene verplichting is dat de continuïteit van de club verzekerd moet zijn tot het einde van het seizoen waarvoor de licentie wordt verleend. Een recent voorbeeld ging over een miljoenenclaim van ex-voorzitter Eddy Wauters tegen voetbalclub Antwerp FC.38 De club kreeg in eerste instantie geen licentie omdat deze claim de continuïteit in het gedrang zou brengen. Uiteindelijk bevroor Wauters zijn claim waardoor Antwerp toch zijn 34
Vr. en Antw. Kamer, 9 augustus 1999, 783 (vr. 8 P. VANVELTHOVEN); Vr. en Antw. Kamer, 19 januari 2000, 2104 (vr. 66 P. VANVELTHOVEN); Vr. en Antw. Kamer, 18 augustus 2000, 5361 (vr. 185 J. EEMAN); Vr. en Antw. Kamer, 14 november 2001, 12012 (vr. 418 J. EEMAN). 35 D. KILLEMAES, “Voetbal doorgelicht: eersteklassers besparen 10 miljoen euro, Trends 7 augustus 2003, 4347. 36 T. DEJONGHE, “The evolution of Belgian football over the last decades, UEFA/IASE Seminar Nyon, 2006, 33. 37 Art. 406 bondsreglement KBVB, via www.belgianfootball.be/bondsreglement. 38 “Antwerp krijgt licentie en mag in tweede klasse blijven”, Het Nieuwsblad 2 mei 2014, www.nieuwsblad.be/sportwereld.
13
licentie kreeg. Natuurlijk zijn er nog andere voorwaarden, zo moet de club rechtspersoonlijkheid bezitten (en mag het dus geen feitelijke vereniging zijn). Ze moet eveneens een jaarrekening voorleggen dat gecontroleerd is door een revisor en een geraamde staat van ontvangsten en uitgaven voor het seizoen waarvoor de licentie wordt aangevraagd voorleggen. Deze staat zal de normale werking garanderen van de club tijdens het seizoen waarvoor de licentie werd aangevraagd. De clubs worden dus financieel gecontroleerd door een revisor. De club moet ook een verzekering tegen arbeidsongevallen afgesloten hebben en werkgever zijn van de spelers onder contract die, conform het reglement van de KBVB, door haar in de officiële competities opgesteld worden en voor alle spelers voldoen aan alle wettelijke bepalingen ter zake. Dit is niet het enige, de club moet ook het bewijs leveren om niet in gebreke te blijven bij de betaling van spelerslonen, sommen verschuldigd aan de RSZ, de verschuldigde bedrijfsvoorheffing, de patronale bijdragen aan het pensioenfonds van de beroepsvoetballers, taksen en belastingen van welke aard ook, de bondsschulden en de vorderingen tussen clubs. Ze moeten dus met andere woorden aantonen dat ze financieel gezond zijn om in eerste of tweede klasse te kunnen spelen.
Afdeling 4. Huidige situatie van de Belgische (voetbal)clubs De situatie van de gewone volkse sportclub is vrij duidelijk. Als men inderdaad lid of oprichter is van een sportclub zoals hierboven besproken, wil men sporten op een verantwoorde manier, en heel vaak in een gezellige en gemoedelijke familiale sfeer. Hiervoor kiest men zeer vaak voor de structuren van het verenigingsleven. In de voetbalwereld ligt dit anders. De populariteit van het voetbal en de intrede van de televisie zorgden voor een ongekende commercialisering en maakte dat het financiële aspect een veel belangrijkere rol ging spelen, waardoor de clubs meer en meer financiering en investeerders gingen zoeken. Dit is eenvoudiger te bereiken met de structuur van een vennootschap. In de nasleep van de vele omkoop- en gokschandalen wilden de clubs een geloofwaardigere en financieel gezondere voetbalwereld. Door de invoering van het licentiesysteem is hiervan al een ernstige stap gezet. Om nog meer externe financiering te verkrijgen zodat men zeker een licentie krijgt, hervormen vele clubs zich naar het model van een vennootschap.
14
Deel 2. Juridische structuren van sportclubs Om te weten welke structuur voor welke sportclub het meest gepast is, acht ik het nodig om elke relevante structuur eerst apart te bespreken. Bij deze bespreking worden eveneens praktische voorbeelden uit de sportwereld doorgenomen. Zoals eerder gezegd is de eerste keuze die men moet maken die tussen de verenigingsstructuur en de vennootschapsstructuur. De eigenschappen die relevant zijn om de vergelijking tussen de structuren te kunnen maken worden in dit deel besproken. Hierdoor ontstaat een duidelijk zicht op de gelijkenissen en de verschillen tussen de structuren.
Hoofdstuk 1. De vereniging Om te weten wat een sportclub als vereniging allemaal kan doen en laten en waarom sporters de vorm van een vereniging willen gebruiken moet er natuurlijk notie zijn over wat een vereniging in het algemeen inhoudt. Een vereniging is een verzameling van twee of meer personen die een samenwerking willen opzetten om gezamenlijk één of ander doel te bereiken.39 Bij een sportclub zal dit doel ‘het aanbieden van de mogelijkheid tot sporten’ zijn. Het begrip ‘vereniging’ omvat zowel de verenigingen zonder rechtspersoonlijkheid (de feitelijke verenigingen) als verenigingen met rechtspersoonlijkheid (de vzw’s). Deze twee vormen omvatten enkele rechten, onder andere de vrijheid van vereniging. De vrijheid van vereniging is hier in België grondwettelijk40 gewaarborgd: “De Belgen hebben het recht van vereniging, dit recht kan niet aan enige preventieve maatregel worden onderworpen”. Dit laatste wil zeggen dat de oprichting van een vereniging niet kan tegengehouden worden, tenzij er een strijdigheid zou zijn met de wet. Dit principe wordt ook teruggevonden in artikel 11 van het EVRM en wordt hier in België bevestigd in de wet van 24 mei 1921. Deze bevestigt het grondwettelijk principe van vrijheid van vereniging41 als volgt: “De vrijheid van vereniging op elk gebied is gewaarborgd. Niemand kan gedwongen worden van een vereniging deel uit te maken of daarvan niet deel uit te maken.” De wet houdt dus in dat het onmogelijk is om een persoon te dwingen om zich bij een bepaalde sportclub dat een vereniging is aan te sluiten, en hieruit vloeit voort dat niemand kan gedwongen worden om bij
39
I. DEMEYERE, M. GOVERS, G. POPPE, R. VAN HECKE en J.VINCKE, Vademecum voor de vzw, Antwerpen, Intersentia, 2012, 4. 40 Art. 27 Gw. 41 Art. 1 wet 24 mei 1921 tot waarborging der vrijheid van vereniging, BS 28 mei 1921.
15
deze vereniging te blijven, hoewel er wel regels kunnen worden opgelegd om de goede werking te garanderen. Stel dat er een gezamenlijke wil is tussen personen om samen een hockeyclub op te richten en men weet dat er vele jeugdspelers zal hebben en het nodig zal zijn om belangrijke contracten af te sluiten en schulden te maken zoals het aankopen van materiaal, huren of kopen van eigendom, organiseren van activiteiten en aanvragen van subsidies. Hierdoor zal het zeker en vast nuttig zijn om, wegens bepaalde redenen, een vereniging op te richten.42 De oprichters van de vereniging kunnen kiezen tussen de feitelijke vereniging en de vzw.
Afdeling 1. De sportclub als feitelijke vereniging De eerste en eenvoudigste verenigingsvorm is die van de feitelijke vereniging. Alleen al in België zijn er honderdduizenden feitelijke verenigingen. Vele sportclubs in België zijn natuurlijk een feitelijke vereniging, maar omwille van de definities van sport en sportclub is natuurlijk niet elke feitelijke vereniging een sportclub. Welk type clubs deze vorm aannemen en waarom wordt vooral in deel 3 behandeld. In deze afdeling wordt bespreken wat de belangrijkste eigenschappen zijn die de feitelijke vereniging onderscheidt van de andere structuren. De wet betreffende de rechten van vrijwilligers geeft de volgende definitie 43 van een feitelijke vereniging:“Elke vereniging zonder rechtspersoonlijkheid van twee of meer personen die in onderling overleg een activiteit organiseren met het oog op de verwezenlijking van onbaatzuchtige doelstelling, met uitsluiting van enige winstverdeling onder haar leden en bestuurders, en die een rechtstreekse controle uitoefenen op de werking van de vereniging”. De essentiële kenmerken opgemerkt bij deze definitie is dat de feitelijke vereniging geen rechtspersoonlijkheid heeft en er sprake is van een onbaatzuchtig doel met als gevolg dat er geen winstverdeling is tussen de leden. Het belang van de feitelijke verenigingen in de maatschappij mag trouwens zeker niet worden onderschat. Vele belangengroepen, vakverenigingen, sportverenigingen en religieuze organisaties zijn feitelijke verenigingen en deze maken een belangrijk deel uit van onze maatschappij.
42
S. MATHEÏ, De vzw stap voor stap: oprichting en werking, Gent, Larcier, 2010, 45. Art. 3,3° wet 3 juli 2005 betreffende de rechten van vrijwilligers, BS 29 augustus 2005 (hierna verkort Vrijwilligerswet). 43
16
§1. Doel en rechtspersoonlijkheid van de feitelijke vereniging Van zodra men met een aantal personen een vereniging opricht om een gezamenlijk doel na te streven spreekt men dus al van een feitelijke vereniging. Als enkele vrienden onder elkaar afspreken om wekelijks te gaan joggen rond een recreatiedomein kan men al spreken van een feitelijke vereniging. Een voorbeeld hiervan uit de regio waar ik woon is joggingclub Brakel44. Dit is een feitelijke vereniging die driemaal per week jogt en af en toe zelfs wedstrijden organiseert. Het doel van deze sportclub, omschreven in hun statuten, is om “mensen uit de regio Vlaamse Ardennen samen te brengen en te stimuleren om regelmatig te lopen……we willen onze leden hiervoor een gerichte begeleiding aanbieden……en activiteiten organiseren.” Een feitelijke vereniging heeft geen rechtspersoonlijkheid en kan dus geen eigendommen bezitten, schenkingen aanvaarden,….. De goederen zijn in feite collectieve eigendom van de leden.45 Alle rechten waarover de feitelijke sportvereniging beschikt behoren eigenlijk toe aan de onverdeeldheid.46 Als de joggingclub bijvoorbeeld beslist om met de feitelijke vereniging een boek te kopen over joggen, of een gemeenschappelijke camera om alles vast te leggen, dan is dit boek of de camera in gemeenschappelijke eigendom van alle leden. Omwille van het feit dat er omtrent een feitelijke vereniging geen wettelijke regeling bestaat worden de regels over lastgeving gebruikt. Om die reden is het zeer belangrijk dat alles goed omschreven wordt in eventuele statuten. Joggingclub Brakel bijvoorbeeld heeft statuten die enigszins vergelijkbaar zijn met statuten bij een vzw, en ook een huishoudelijk reglement waar deze statuten verder worden verduidelijkt en waar de gewoonten en het gewenst gedrag worden beschreven. Op te merken is dat deze feitelijke vereniging ‘professioneler’ is in vergelijking met vele andere feitelijke verenigingen, dit omdat je eigenlijk al een feitelijke vereniging hebt als je afspreekt met vrienden om elke week bijvoorbeeld te gaan tafeltennissen en het gros van de feitelijke sportverenigingen dus geen statuten hebben. Bij proceshandelingen47 kan er een beroep worden gedaan op vertegenwoordiging.48
44
www.joggingclubbrakel.be. S. TUYTTEN “Toch maar geen feitelijke vereniging”, vzw info 2010, afl. 14, 1. 46 Luik 20 juli 1956, Rev. Prat. Soc. 1963, 169. 47 Infra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 1, §6. Optreden in rechte van de feitelijke vereniging, blz 19. 48 Arbh. Luik 28 juni 1990, Soc. Kron 1991, 397. 45
17
§2. Winst maken in een feitelijke vereniging In een feitelijke vereniging mag men winst maken, maar men mag deze winst niet uitkeren aan de leden. Bij uitkering van de winst loopt men een risico om als vennootschap te worden gekwalificeerd. De gevolgen daarvan zijn behoorlijk, zo zal men niet meer mogen werken met vrijwilligers, kunnen er bepaalde boetes worden opgelegd en zal men vennootschapsbelasting moeten betalen. De winsten die men ontvangt moet men dus gebruiken voor andere activiteiten in de feitelijke vereniging. Joggingclub Brakel houdt bijvoorbeeld elk jaar een eetfestijn om de clubkas te spijzen. Ze mogen de opbrengsten dus gebruiken voor activiteiten in de feitelijke vereniging, bijvoorbeeld om joggingkledij te laten drukken met de naam van de FV op. Als ze de opbrengsten houden voor persoonlijk gebruik kunnen ze als handelsvennootschap worden gekwalificeerd.
§3. Oprichten van een feitelijke vereniging Voor het oprichten van een feitelijke vereniging is het al voldoende om mensen bij elkaar te brengen met een gemeenschappelijk doel om te willen sporten.49 De oprichting kan volgens een onderhandse overeenkomst gebeuren of zelfs stilzwijgend. Vervolgens kan men voor de afspraken eventueel een huishoudelijk reglement of statuten schrijven. Het schrijven van een huishoudelijk reglement of statuten is bij wet niet verplicht, hoewel het wel aan te raden is voor de duidelijkheid. Er zijn geen oprichtingskosten. Een sportclub als feitelijke vereniging is dus al (stilzwijgend) opgericht door een afspraak om elke week in de bossen te cyclocrossen onder vrienden.
§4. Leden van de feitelijke vereniging Indien er een geschrift is dan ondertekenen de stichters de overeenkomst tot oprichting. In deze overeenkomst zal men ook bepalen hoe nieuwe leden kunnen toetreden tot de feitelijke vereniging, hoewel men dit ook mondeling kan doen. Men kan bijvoorbeeld bepalen dat men lidgeld moet betalen bij een sportclub of een bepaalde leeftijd moet hebben om toegelaten te worden bij een seniorenvereniging. Zo wordt er bijvoorbeeld in de statuten van badmintonclub ‘Shuttle Busters Scherpenheuvel’50 vermeldt dat men lid kan worden door een inschrijvingsformulier in te vullen en lidgeld te betalen. Competitiespelers moeten hier bijvoorbeeld meer betalen dan recreanten. Een ander voorbeeld staat in het huishoudelijk
49 50
K. MORTIER, “Toegang tot rechter voor feitelijke verenigingen”, NJW 2008, afl. 191, 807-812. www.shuttlebusters.net.
18
reglement van wielertoeristenploeg ‘De Triples’51. Om hiervan lid te zijn moet men minimaal 16 jaar zijn, voldaan hebben aan de lidmaatschapsbijdragen en aangesloten zijn bij Wielerbond Vlaanderen. Indien men niet kan terugvallen op de statuten dan geldt het beginsel dat nieuwe leden slechts aanvaard kunnen worden met een unanieme goedkeuring van de huidige leden van de feitelijke vereniging, dit omdat een feitelijke vereniging geen rechtspersoonlijkheid heeft. Een feitelijke vereniging kan trouwens ook gebruik maken van vrijwilligers. De regeling hieromtrent wordt vooral besproken bij het stuk over de vzw52. Het is voor de feitelijke vereniging belangrijk om te weten dat dergelijke sportclubs die geen personeel tewerkstellen of niet verbonden zijn met een organisatie met rechtspersoonlijkheid hieraan niet is onderworpen en zelf instaan voor de verzekering.53
§5. Bestuur en organen van de feitelijke vereniging Indien het gaat om een kleine feitelijke vereniging zullen er natuurlijk geen statuten zijn en moet alles samen worden beslist. Bij de feitelijke vereniging waar er wel statuten of een reglement is kan het zijn dat er een bestuur samengesteld wordt. Dit bestuur zal dan doorgaans samengesteld worden door de leden. Bij joggingclub Brakel bijvoorbeeld is het zo geregeld dat er minstens vijf bestuursfuncties zijn (voorzitter, ondervoorzitter, secretaris,….). Deze functies worden verder omschreven in het huishoudelijk reglement.
§6. Optreden in rechte van de feitelijke vereniging Een feitelijke vereniging kan niet optreden in rechte. Ze heeft geen rechtspersoonlijkheid en daarom heeft ze dus geen rechten of plichten en kan ze ook geen rechtsvordering instellen.54 Indien de feitelijke vereniging toch in rechte wil optreden dan moet ze dit doen door toedoen van al haar leden.55 De keerzijde van de medaille is dat als een persoon een geding wil instellen tegen een feitelijke vereniging, hij dit geding moet instellen tegen ieder van die personen waaruit de vereniging bestaat.56 De schuldeisers van dergelijke sportclub moeten dus om hun schuldvordering geïnd te krijgen zich keren tegen alle leden van de vereniging, en elk lid is slechts aansprakelijk voor een deel in de schulden en wel met zijn privaat
51
www.wtcdetriples.be. Infra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §8.3.Vrijwilligers, blz. 34. 53 Art. 6 § 1 Vrijwilligerswet. 54 Cass. 15 mei 1951, Pas. 1951, I, 623; Cass. 15 januari 1968, Pas. 1968, 611; Cass. 11 januari 1979, Pas. 1979, I, 52. 55 Rb. Brussel 15 juni 1984, RW 1984-85, 470; Rb. Brugge 10 oktober 1990, BRK, 17056; Rb. Hasselt 6 januari 2000, AJT 2000-01, 418. 56 Rb. Leuven 19 september 1991, BRK, 9799. 52
19
vermogen.57 Een derde heeft bijvoorbeeld de camera van de joggingclub beschadigd. De feitelijke vereniging zal geen vordering tegen deze derde kunnen instellen dan door toedoen van al haar leden. Er kan natuurlijk wel altijd een beroep worden gedaan op vertegenwoordiging.58 De handeling wordt dan gesteld door een formele procespartij in haar hoedanigheid van vertegenwoordiger van de gezamenlijke leden.59 De leden kunnen dus aan elkaar een volmacht verlenen om in rechte op te treden. Deze lasthebber kan ofwel een algemeen mandaat krijgen, dit wil zeggen dat hij in elke materie en niet gelimiteerd in de tijd de belangen van de leden kan vertegenwoordigen, ofwel een afzonderlijk mandaat, wat wil zeggen dat hij de leden kan vertegenwoordigen enkel voor de zaken die duidelijk zijn omschreven in de lastgeving. In de praktijk zijn er problemen wanneer een algemene volmacht niet uitdrukkelijk de bevoegdheid inhoudt om de leden van de sportclub te vertegenwoordigen of wanneer de lasthebber slechts algemeen belast wordt met de vertegenwoordiging van de belangen van de leden van de vereniging. Volgens de meerderheid van de rechtsleer houdt een algemene bestuurs- en vertegenwoordigingsbevoegdheid toch de bevoegdheid in om rechtsvorderingen in te stellen met betrekking tot de betwistingen die het beheer van de vereniging aanbelangen.60 Toch moet men letten op de bewoordingen van de statuten om te zien of een delegatie ook de bevoegdheid tot het instellen van het geding omvat. De interpretatie van de statuten behoort tot de bevoegdheid van de feitenrechter.61 Het is dus aangewezen om de statuten ondubbelzinnig op te stellen. Zo zeggen de statuten van feitelijke vereniging sportclub druivenstreek62 dat “de raad van bestuur naar buiten toe wordt vertegenwoordigd door de voorzitter en de secretaris, hierbij gezamenlijk optredend”. Het is dus niet duidelijk of de secretaris en de voorzitter nu de bevoegdheid hebben om rechtsvorderingen in te stellen. Een ander praktisch probleem is dat niet alle leden gekend zijn of er enorm veel leden zijn. Indien een wandelclub die een feitelijke vereniging is elke week een vijftigtal stappers heeft zal het niet altijd even eenvoudig zijn om deze feitelijke vereniging te dagvaarden. Een oplossing hiervoor kan zijn om de wandelclub te dagvaarden op naam van de
57
I. DEMEYERE et al., Vademecum voor de vzw, Antwerpen, Intersentia, 2012, 10. Arbh. Luik 28 juni 1990, Soc. Kron 1991, 397. 59 K. MORTIER, “Toegang tot rechter voor feitelijke verenigingen”, NJW 2008, afl. 191, 811. 60 V. RENARD, “action et représentation en justice des personnes morales”, JT 2002, 229. 61 Cass. 15 april 2004, TRV 2004, 686. 62 www.sportclubdruivenstreek.be. 58
20
vertegenwoordiger, hoewel men dan wel zal moeten bewijzen dat de vertegenwoordiger de volmacht heeft om namens de leden te worden gedagvaard.63 Een recent voorbeeld is de zaak waar de leden van een feitelijke carnavalsvereniging uit Aalst zelf opdraaiden voor de schade ontstaan na brand in een opslagplaats als gevolg van een beschadigde/gebrekkige tractor van de feitelijke carnavalsvereniging.64 De schade was enorm: de opslagruimtes zelf, machines en materialen van de groendienst gingen in de vlammen op. De vereniging had geen rechtspersoonlijkheid en beschikte ook niet over de correcte verzekeringen. De huurovereenkomst was ondertekend door de voorzitter, maar de rechtbank van eerste aanleg stelde alle dertig leden van de vereniging aansprakelijk als bewaarders van de gebrekkige zaak.65 Elk lid is namelijk slechts aansprakelijk voor zijn deel.66 De rechter in eerste aanleg besloot wel dat de Wam-verzekeraar van de stad Aalst dekking moest verlenen. De verzekeraar tekende beroep aan en het Gentse hof van beroep bevestigde dat het gebrek de oorzaak is en dat alle leden als bewaarders moeten worden beschouwd. Jammer genoeg voor de leden besliste de rechter dat de Wam-verzekeraar geen dekking moet verlenen.
§7. Boekhoudkundige en fiscale verplichtingen Er zijn eigenlijk geen bijzondere regels aangaande de fiscale en boekhoudkundige verplichtingen bij een feitelijke vereniging. Er is, in tegenstelling tot bij een vzw, geen verplicht model van boekhouding opgelegd door de wet. Toch voert men ook in een feitelijke vereniging best een boekhouding, vooral om de aansprakelijkheid te dekken. In de feitelijke vereniging die winsten en baten verkrijgt, wordt de opneming van de leden als winst van de leden beschouwd en belast.67 De vereniging zelf is dus op zich niet aan belastingen onderworpen68 en de winst wordt dus geacht aan de leden te zijn toegekend.69 De administratie aanvaardt wel dat sommige feitelijke verenigingen zoals jeugdbewegingen en sportclubs die in stand worden gehouden door bijdragen noch zelf, noch via hun leden, belastbaar zijn op de inkomstenoverschotten. De administratie is wel gemachtigd om
63
Arbh. Brussel 12 april 1988, JTT 1989, 275. W. VANDENBUSSCHE, “Leden van feitelijke vereniging zelf aansprakelijk voor schade na brand. Carnavalsdrama in Aalst”, Juristenkrant 2013, afl. 276, 6. 65 Art. 1384 eerste lid BW. 66 Rb. Bergen 10 januari 1949, Pas. 1949, III, 84. 67 Art. 29, § 1 Wetboek van de inkomsten belasting 1992 (hierna verkort WIB 1992). 68 D. DESCHRIJVER, “Sport en belastingrecht” in WERKGROEP SPORTRECHT IN BEWEGING (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, Die Keure, 1995, 316; S. TUYTTEN, “Toch maar geen feitelijke vereniging”, vzw info 2010, afl. 14, 2. 69 S. TUYTTEN, “feitelijke verenigingen en hun doelvermogen”, vzw info 2007, afl. 15, 4. 64
21
inlichtingen te vorderen die ze nodig acht om de juiste heffing van de belastingen te waarborgen.70
Afdeling 2. De sportclub als vzw De vereniging zonder winstoogmerk (vzw) wordt beschouwd als de structuur die het populairst blijkt voor de sportclubs. De meerderheid van de sportclubs in België zijn namelijk vzw’s. Dat is ook de reden dat deze gereglementeerde vorm omstandiger zal besproken worden. Voorbeelden zijn de lokale voetbalclubs die in 3de of 4de provinciale spelen, de basketbalclub van 5 kilometer verderop, de turnclub waar het buurmeisje turnt…
§1. Juridisch kader De vzw-wetgeving zag het licht met de wet van 27 juni 192171. De overheid hechtte in het verleden zeer weinig belang aan de vzw, gelet op de beperkte wijzigingen die gedurende tachtig jaar tot de wetswijziging in 2002 plaatshadden. Doordat de verenigingen echter steeds een belangrijkere economische rol speelden, wenste de wetgever meer grip op de vzw te krijgen en wou men de transparantie vergroten. Gevolg daarvan de nieuwe wet gewijzigd door de wet van 2 mei 200272. De hervorming was er onder andere op gericht om de verenigingen een boekhoudkundig kader te bieden.73 De verplichtingen verschillen naargelang de grootte van de club, waarover later meer.74 Deze wet was niet de enige wijziging, er waren daarbuiten ook nog een hele resem uitvoeringsbesluiten zoals het KB van 26 juni 200375 over de openbaarmaking van de akten van vzw’s. Dit KB gaat onder andere over de verplichting tot het aanleggen van een verenigingsdossier. Een ander KB76 van diezelfde datum gaat over de regels voor de boekhouding voor kleine vzw’s die dus zeer belangrijk is voor de kleine sportclubs. Voor de grote sportclubs is dan weer het KB van 19
70
B. AMEYE, S. CLOCHERET, en J. KERREMANS, Sport en fiscus, Mechelen, Kluwer, 2008, 88. Wet 27 juni 1921 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen, BS 1 juli 1921 (hierna verkort vzw-wet). 72 Wet 2 mei 2002 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen tot wijziging van de wet van 27 juni 1921, BS 11 december 2002. 73 P. DE KNOP en V. DE BOSSCHER, De organisatie van de sport in Vlaanderen, Brussel, VUBPRESS, 2010, 134. 74 Infra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §10. Boekhoudkundige verplichtingen, blz. 43. 75 KB 26 juni 2003 betreffende de openbaarmaking van akten en stukken van verenigingen zonder winstoogmerk, van internationale verenigingen zonder winstoogmerk, van stichtingen en van organismen voor de financiering van pensioenen, BS 27 juni 2003 (hierna verkort KB openbaarmaking). 76 KB 26 juni 2003 betreffende de vereenvoudigde boekhouding van bepaalde verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen, en internationale verenigingen zonder winstoogmerk, BS 11 juli 2003. 71
22
december 200377 van belang die de boekhouding van grote vzw’s regelt. Ook de wet van 16 januari 200378, over de Kruispuntbank van Ondernemingen is belangrijk. Deze bracht nog voor de inwerkingtreding van de nieuwe wet al wijzigingen aan op het vlak van de bevoegde griffie voor het verenigingsdossier.79 Vermeldenswaardig is het feit dat door al deze nieuwe wetten de administratieve verplichtingen indien men voor de vzw-structuur kiest toch enigszins verzwaard zijn. Dit kan misschien in de toekomst leiden tot enerzijds minder twijfel om van een feitelijke vereniging toch maar niet naar een vzw-statuut te veranderen, en anderzijds tot een kleinere barrière om de stap te zetten naar een vennootschapsstructuur.
§2. Begrip De volgende definitie wordt gegeven door de wetgever in de vzw-wet80: “de vzw is die, welke niet nijverheids- of handelszaken drijft en welke niet tracht een stoffelijk voordeel aan haar leden te verschaffen”. Dit zijn twee afzonderlijke voorwaarden (het woord ‘en’ was vroeger ‘of’) die als cumulatief moeten worden beschouwd.
1. Geen ontplooiing van nijverheids- of handelsactiviteiten De eerste voorwaarde is dus dat er geen nijverheids- of handelsactiviteiten mogen ontplooid worden, hetgeen eigenlijk ook indirect een verbod inhoudt tot het ontplooien van een winstgevende bezigheid. Indien de sportclub dit toch doet kan ze nietig worden verklaard, of omgevormd worden. Let wel, het is niet omdat een vzw handelingen die ondergeschikt zijn aan haar doel verricht dat ze direct als handelaar zal worden beschouwd. Een sportclub mag dus wel nijverheids- of handelsactiviteiten uitoefenen als ze bijkomstig zijn aan haar doel. Er zijn twee strekkingen over het al dan niet bijkomstig zijn van de activiteiten aan het doel van de vzw. De meerderheidsleer stelt een drietal voorwaarden om te bepalen of de nijverheids- of handelsactiviteiten bijkomstig zijn.81 Het is belangrijk om op te merken dat de rechtspraak
77
KB 19 december 2003 betreffende de boekhoudkundige verplichtingen en de openbaarmaking van de jaarrekening van bepaalde verenigingen zonder winstoogmerk, internationale verenigingen zonder winstoogmerk en stichtingen, BS 30 december 2003. 78 Wet 16 januari 2003 tot oprichting van een Kruispuntbank van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen, BS 5 februari 2003 (hierna verkort KBO-wet). 79 M. DENEF,“Verenigingen en stichtingen ‘nieuwe stijl’. De wet van 2 mei 2002: repareren, kopiëren en innoveren.”, NJW 2003, afl. 44, 1026-1027. 80 Art. 1 derde lid vzw-wet. 81 Brussel 19 januari 1995, nr. 7, onuitg., en bevestigd door Cass. 3 oktober 1996, R. Cass. 1997, 288, noot M. DENEF en G. STRAETMANS; P. DEMEUR, noot onder Cass. 30 december 1946, RCJB 1948, 17.
23
voorlopig de meerderheidsleer volgt.82 Een vzw kan dus volgens deze strekking ondergeschikte of bijkomstige economische activiteiten uitoefenen indien
aan de
hiernavolgende voorwaarden voldaan wordt. De eerste voorwaarde is dat de bijkomende activiteiten noodzakelijk moeten zijn voor de verwezenlijking van het maatschappelijk doel van de vzw, m.a.w. ze moeten rechtstreeks of onrechtstreeks het altruïstisch oogmerk bevorderen. De statuten van bijvoorbeeld vzw turnkring Geraardsbergen83 stipuleren een voorbeeld. De turnkring heeft tot “doel heeft om de gymnastiek te ontwikkelen”. Dit voorbeeld kan men zeker als een altruïstisch doel beschouwen. Een tweede voorwaarde is dat het nettoresultaat van de activiteiten integraal besteed dient te worden aan dit ideëel/altruïstisch doel. Dit hangt samen met de laatste voorwaarde die zegt dat de bijkomende activiteit kwantitatief ondergeschikt moet zijn wat betreft de aangewende middelen aan de niethandelsactiviteit (dit is dus de niet-winstgevende hoofdactiviteit). De statuten van de bovenstaande turnkring zeggen dat de turnkring “ in deze zin, doch slechts op bijkomstige wijze, handelsdaden kan stellen enkel voor zover de opbrengst hiervan besteed wordt aan het gestelde doel. Ze is in die zin bevoegd om eigendoms- en zakelijke rechten uit te oefenen met betrekking tot alle roerende en onroerende goederen die zij voor het verwezenlijken van haar doel nodig heeft.” De minderheidsleer84 formuleert de laatste kwantitatieve vereiste niet, volgens deze groep is het voldoende dat de winstgevende activiteit voldoet aan de eerste twee voorwaarden.
2. Geen stoffelijk voordeel voor de leden De tweede voorwaarde is dat de leden geen voordeel mogen hebben, m.a.w. ze mogen niet persoonlijk verrijkt worden. Deze voorwaarde hangt dus duidelijk samen met de eerste. De verrijking van de vzw zelf is wel toegestaan. Het is een dergelijke sportclub dus wel toegelaten om winst te maken, maar ze moeten de winsten besteden aan de realisatie van het maatschappelijk doel, en ze mogen de winsten dus zeker niet uitkeren aan de leden van de vzw. Natuurlijk zijn er ook nog andere voorwaarden, zoals de verplichting dat de sportclub als vzw moet opgericht zijn door minstens drie personen en moet voldoen aan de voorwaarden uit de
82
Brussel (9e k.) 28 september 2006, Rev. prat. soc. 2009, afl. 1, 122, noot E. Louis; Brussel (8e k.) 11 mei 2005, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 2005, 517. 83 Art. 5 statuten vzw turnkring Geraardsbergen, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 84 M. COIPEL, “Les ASBL au regard du droit des sociétés et de la commercialité” in CDVA (ed.), Les ASBLEvaluation critique d’un succès, Gent, Story Scientia, 1985, 93.
24
vzw-wet om rechtspersoonlijkheid te verwerven.85 Samenvattend kan men zeggen dat de sportclubs die noch de verrijking, noch een direct of indirect voordeel nastreeft voor haar leden, een bijkomende activiteit mag uitoefenen die winstgevend is, op voorwaarde dat deze activiteit noodzakelijk is om het belangeloze doel te verwezenlijken dat de vereniging nastreeft en dat zij de totaliteit van de gerealiseerde winsten voor dit doel aanwendt.86 et uitoefenen van een bedrijvigheid die buiten het maatschappelijk doel van de vzw valt, is evenwel niet toegelaten87. Zo mag een volleybalclub die een vzw is dus merchandising verkopen en hier winst op maken, zolang ze deze winsten maar gebruikt om haar doel te verwezenlijken, namelijk het aanbieden en promoten van de volleybalsport. Dit kan ze doen door bijvoorbeeld met de winst materiaal te kopen of spelers te betalen.
§3. Doel van de vzw Met het maatschappelijk doel wordt aangegeven wat de sportclub eigenlijk wil doen. Een voorbeeld hiervan wordt beschreven in de statuten88 van volleybalclub Hermes Damesvolley: “Het beoefenen en promoten van het volleybal zowel nationaal als internationaal in de ruimste zin. Hiertoe kan de vereniging alle middelen aanwenden die zij nodig acht zoals aanwerven personeel, materiaal aankopen, roerende als onroerende goederen verwerven, subsidies en schenkingen aanvaarden, enz.”. Een ander voorbeeld beschreven in de statuten van een badmintonclub89 luidt als volgt “het beoefenen van de badmintonsport in al zijn aspecten, zowel competitief als recreatief. De club mag hierbij rechtshandelingen stellen die nodig zijn voor de verwezenlijking van het doel en ook op bijkomstige wijze economische activiteiten uitoefenen indien de opbrengsten besteed worden aan het hoofddoel”. Opmerkelijk is het feit dat om dit doel te bereiken de vzw’s benadrukken dat het wel toegestaan is dat een vzw commerciële activiteiten ontwikkelt, bijvoorbeeld om de kas te spijzen. Het is zoals eerder al gezegd uitgesloten dat een vzw zich enkel tot doel stelt commerciële of burgerlijke activiteiten op te zetten met winstoogmerk.90 Het doel van de vzw kan gewijzigd worden door de algemene vergadering, hiervoor moet ten minste twee derde
85
D. DE LAETER,“Wat is een vzw? Wat is het verschil tussen een vzw en andere rechtsvormen in België?” in D. DE LAETER et al. , VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 3-4. 86 Brussel 23 december 2004, TBH 2006, afl. 4, 434-437, noot H. DEWULF. 87 Voorz. Kh. Turnhout 17 september 2010, jaarboek Marktpraktijken 2010, 536, noot T. BOEDTS. 88 Art. 4 statuten vzw Hermes Dames Volley Oostende, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 89 Art. 3 statuten vzw badmintonclub ’t fortje Zwijndrecht, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 90 P. HOEDT,Oprichting en bestuur van een vzw, Antwerpen, Garant, 2003, 29.
25
van de leden op de algemene vergadering aanwezig of vertegenwoordigd zijn en er moet een akkoord zijn van vier vijfden van deze leden.91
§4. Rechtspersoonlijkheid van de vzw De rechtspersoonlijkheid van de vereniging betekent in feite dat de vereniging juridisch los staat van haar leden. De leden van de sportclub kunnen in principe geen aanspraak maken op het vermogen van de vzw en de schuldeisers kunnen hun vordering niet recupereren op het privévermogen van de leden. De vzw-wet zegt dat “de rechtspersoonlijkheid aan een vzw van rechtswege wordt verleend”.92 Het volstaat dat een vzw zich onderwerpt aan de vormvereisten die de vzw-wet bepaalt om de rechtspersoonlijkheid te genieten. De sportclub geniet pas rechtspersoonlijkheid vanaf de dag dat de statuten en akten betreffende de benoeming van de bestuurders en in voorkomend geval van personen gemachtigd om de vzw te vertegenwoordigen neergelegd worden op de griffie van de rechtbank van koophandel.93 Het feit dat een vereniging al dan niet rechtspersoonlijkheid heeft hangt ook samen met het optreden van de vzw in rechte. Dit gaat over het optreden als partij in een juridisch geschil voor een juridische autoriteit die bevoegdheid heeft om zich uit te spreken over het geschil.94 De beslissing om een rechtsvordering in te stellen zal genomen worden door de raad van bestuur. Een dagvaarding tegen personen die aangeduid zijn om de club in rechte te vertegenwoordigen is toelaatbaar, het is niet nodig dat alle leden gedagvaard worden, in tegenstelling tot bij de feitelijke vereniging.95
§5. Oprichting van de vzw 1. De oprichtingsakte De oprichtingsakte is een contract of overeenkomst tussen de stichters van de vzw waarin zij overeenkomen een vzw op te richten.96 Men kan stellen dat de oprichters van de vzw onderling een contract afsluiten. Dit contract bestaat uit twee delen: enerzijds de statuten en anderzijds het huishoudelijk reglement. Het minimumaantal effectieve leden van de vzw moet
91
Art. 8 vzw-wet. Art. 1, tweede lid vzw-wet. 93 Art. 3 Vzw-wet. 94 D. DE LAETER, “Optreden in rechte” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 3. 95 Vred. Borgloon 2 september 1993 in C. COOMANS, F. HENDRICKX en J. MAESCHALCK, Sportrechtspraak, Brugge, Die Keure, 2012, 28. 96 I. DEMEYERE et al., Vademecum voor de vzw, Antwerpen, Intersentia, 2012, 76. 92
26
zoals eerder gezegd gelijk zijn aan drie. Dit wil dus ook zeggen dat er minstens drie stichters moeten zijn. In de oprichtingsakte zijn er meestal enkele vaste elementen die terugkeren.97 Inzake de vorm is er altijd een geschrift, meestal onderhands, indien er een inbreng van een onroerend goed bij betrokken is moet de oprichtingsakte via een notaris worden verleden.
2. Publiciteit bij oprichting De nieuwe wet heeft sinds 2002 de openbaarmakingformaliteiten enorm verzwaard.98 Deze voorzien in de neerlegging van (onder andere) de statuten ter griffie van de rechtbank van koophandel enerzijds en anderzijds in de publicatie bij uittreksel in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad door toedoen van deze griffie. Deze verplichtingen worden hierna besproken bij het deel over het verenigingsdossier.
§ 6. Het verenigingsdossier van de sportclub Elke sportclub die een vzw is moet bepaalde documenten openbaarmaken. Deze documenten worden
openbaargemaakt
onder
andere
met
het
oog
op
de
verkrijging
van
rechtspersoonlijkheid. Deze openbaarmaking geschiedt sinds de wetswijziging in twee stadia.99 Eerst wordt er op de griffie van de rechtbank van koophandel een dossier aangelegd. Na de aanlegging van dit verenigingsdossier is er de bekendmaking in de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad door een publicatie bij uittreksel. De leden van de vzw moeten zelf niet instaan voor de bekendmakingen in de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad omdat deze taak is toevertrouwd aan de griffie van de rechtbank van koophandel. Naast de neerlegging van de dossierstukken, voorziet de wet ook in een inschrijving in de KBO.
1. Neerlegging op de griffie van de rechtbank van koophandel. Men verkrijgt dus pas rechtspersoonlijkheid bij neerlegging van bepaalde stukken die trouwens door iedereen kunnen worden ingekeken en die moeten worden neergelegd op de griffie van de rechtbank van koophandel.100 Zo moet de oprichtingsakte zeker worden neergelegd, waaronder dus de statuten en later ook de wijzigingen aan die statuten. Ook de akten betreffende benoeming en ambtsbeëindiging van de bestuurders van de sportclub, commissarissen en personen die het dagelijks beheer uitmaken en de wijzigingen aan deze 97
D. DE LAETER, “Wat moet er in de oprichtingsakte en statuten van een vzw staan?” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 1. 98 Art. 26 novies vzw-wet. 99 K. VISSERS, VZW naar Belgisch recht. Een praktische handleiding bij de vzw-wetgeving in recht & onderneming in de praktijk, Kortrijk, Uga, 2008, 45. 100 Art. 26 novies § 1 vzw-wet.
27
functies moeten worden neergelegd, net als de akten betreffende de benoeming en ambtsbeëindiging van de personen die gemachtigd zijn de vereniging te vertegenwoordigen en de wijzigingen ervan. Ook de beslissingen omtrent de ontbinding, nietigheid en de vereffening moet worden neergelegd, net als de jaarrekening van de vzw en de eventuele wijzigingen. Op die manier kan een derde weten met wie en wat hij te maken heeft en of die persoon wel gerechtigd is om de sportclub te vertegenwoordigen.
2. Publicatie in de bijlagen tot het Belgisch Staatsblad Eens neergelegd, zal de griffie ervoor zorgen dat de statuten en de akten betreffende benoeming en ambtsbeëindiging van bestuurders, commissarissen, personen die het dagelijks beheer uitmaken en de personen die gemachtigd zijn om de vereniging te vertegenwoordigen en de wijzigingen aan al deze dossierstukken bij uittreksel worden gepubliceerd in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad.101 Ook de beslissingen betreffende de ontbinding, nietigheid en de vereffening van de sportclub zal gepubliceerd worden. Hiervoor zal er wel moeten betaald worden. Elke vzw wordt bij het indienen van de stukken door de griffie van de rechtbank van koophandel ingeschreven in de Kruispuntbank van Ondernemingen. De vzw krijgt op die manier ook een ondernemingsnummer.
3. Inschrijving bij de KBO Het KB openbaarmaking van 26 juni 2003 bevestigt dat er inderdaad een verenigingsdossier wordt bijgehouden op de griffie van de rechtbank van koophandel.102 Dit KB zegt eveneens dat als dit dossier en andere documenten bij de te voegen akten, uittreksels of ander documenten
worden
neergelegd,
de
vzw
zich
automatisch
inschrijft
bij
het
rechtspersonenregister van de Kruispuntbank van Ondernemingen.103 Deze documenten zijn allen te raadplegen op het internet104. Voorbeelden zijn de akten van benoeming bij AA Gent. Om te zien welke functie bijvoorbeeld bekende sportbestuurders hebben moet men de gepubliceerde benoemingsakten raadplegen. Zo is Ivan De Witte voorzitter van de raad van bestuur en is Michel Louwagie eveneens lid van de raad van bestuur en tevens gedelegeerd zaakvoerder van de vzw achter de club AA Gent.
101
Art. 26 novies § 2 vzw-wet. Art. 2 KB Openbaarmaking. 103 Art. 3 KB Openbaarmaking. 104 http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 102
28
§7. De statuten van de sportclub als vzw 1. Algemeen Het mag duidelijk zijn dat de werking van een vzw zeker niet alleen bepaald wordt door de wet, maar ook door de statuten. Statuten worden omschreven als “het geheel van regels dat men bij de oprichting van de vzw neerschrijft en waaraan de vzw en haar leden gedurende het bestaan van de vzw onderworpen zijn”.105 Soms noemt men de statuten ook wel de grondwet van de vzw. De statuten worden opgesteld
bij de oprichting door de stichters van de
sportclub. Een statutenwijziging behoort tot één van de bevoegdheden van de algemene vergadering. De statuten van een vzw moeten natuurlijk worden bekendgemaakt, waarover ik het eerder al heb gehad.
2. Wat moet er allemaal in de statuten staan? In de vzw-wet wordt er duidelijk vermeld wat er allemaal in de statuten moet staan.106 Zo moet de naam en de maatschappelijke zetel van de vzw-sportclub zeker in de statuten staan. De naam is onder andere van belang omdat het een verplicht gegeven is bij alle stukken, documenten, publicaties die uitgaan van de vzw. De plaats van de zetel is onder andere belangrijk voor de bevoegdheden van de rechtbanken. Ook het doel van de sportclub, en de bestemming van het vermogen bij ontbinding107 moet in de statuten. Bepalingen over de leden en de bevoegdheden, de benoemingen en de wijze van samenroepen van de organen moeten neergeschreven staan in de statuten van de vzw. De wijze waarop de statuten kunnen gewijzigd worden moet eveneens in de statuten. De vzw-wet voorziet in een minimumregeling waarbij er minstens twee derden van de leden op de vergadering aanwezig of vertegenwoordigd moet zijn en twee derden van de stemmen van de aanwezige of vertegenwoordigde moet zich akkoord verklaren.108 Het is dus enorm belangrijk dat er geen ruzie is in de algemene vergadering van een club, indien er bijvoorbeeld tweespalt is in het bestuur is er de nefaste mogelijkheid dat er geen voor de club belangrijke beslissingen kunnen genomen worden omdat er minstens twee derden van de leden akkoord moet zijn.
105
S. MATHEÏ, De vzw stap voor stap: oprichting en werking, Gent, Larcier, 2010,21. Art. 2 vzw-wet. 107 Art. 2, 9° en art. 19 tweede lid vzw-wet. 108 Art. 8 eerste en tweede lid vzw-wet. 106
29
3. Het verschil tussen de statuten en het huishoudelijk reglement Het huishoudelijk reglement kan een aanvulling vormen op de statuten. Alle leden zijn gebonden door het huishoudelijk reglement. Dit is puur intern, het moet dus niet gepubliceerd worden in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad. De inhoud van het huishoudelijk reglement mag niet afwijken van de statutaire of wettelijke bepaling. Het mag de statuten of de wettelijke bepalingen wel specificeren.
§8. Leden van de vzw De leden van de sportclub zijn natuurlijk de basis voor de werking ervan. Voorwaarden om lid te kunnen zijn worden door de sportclub zelf in de statuten gezet.109 Dit kan bijvoorbeeld gaan over geslacht, leeftijd, ervaring, domicilie,…Er moet natuurlijk worden opgelet met bijvoorbeeld het criterium nationaliteit of ras en ook bij geslacht voor eventuele discriminatie. Zowel fysieke personen als rechtspersonen kunnen in een vzw werkend lid worden. Ook minderjarigen kunnen dit. De rechtsleer neemt aan dat de minderjarige kan aansluiten in de mate dat hij zich niet engageert tot belangrijke patrimoniale engagementen.110 Om te weten wat de leden van de sportclub mogen doen en laten moet het onderscheid tussen effectieve (werkende) en toegetreden leden worden toegelicht.111 Werkende leden putten hun rechten uit de wet112, toegetreden leden putten hun rechten uit de statuten.
1. Effectieve leden A. Wie zijn de effectieve leden? De effectieve leden worden ook de werkende leden genoemd. Dit zijn de leden die op de algemene vergadering stemrecht hebben en wiens rechten en plichten uitdrukkelijk door de vzw-wet geregeld worden. Men kan op twee manieren effectief lid worden of zijn. In de eerste plaats zijn dit de stichters die de statuten van de vzw moesten ondertekenen, m.a.w. zij zijn de ondertekenaars van het verenigingcontract en worden dus de eerste effectieve leden. In de tweede plaats kan men ook later toetreden tot de vereniging en zo effectief lid worden. De voorwaarden waardoor
men lid kan worden van de sportclub worden bepaald in de
109
Art. 2, 5° vzw-wet. D. DE LAETER, “Wat zijn de stichtende leden van een vzw?” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 4. 111 Art. 2 ter vzw-wet. 112 E. DE LEMBRE en C. VANHEE, “Boekhouding: het juridisch kader” in D. DE LAETER et al. , VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 34. 110
30
statuten.113 Het minimumaantal effectieve leden is drie.114 Is dit aantal minder, dan kan de ontbinding van de vzw gevorderd worden door iedere belanghebbende derde. De effectieve leden hebben stemrecht op de vergadering en bepalen dus het algemeen beleid van de sportclub. B. Hoe worden de effectieve leden benoemd? Het staat de vzw vrij om vast te leggen in de statuten welk orgaan de effectieve leden benoemt. Indien dit niet gebeurd is, dan zal de raad van bestuur de bevoegdheid bezitten om nieuwe leden eventueel te aanvaarden115, dit omdat ze de residuaire bevoegdheid heeft.116 De voorwaarden en formaliteiten om toegelaten te worden als effectief lid van de club moeten vastgelegd worden in de statuten. Mits het respecteren van het grondwettelijk recht van vrijheid en vereniging, is men vrij om deze voorwaarden en formaliteiten te bepalen117. Zo moeten de leden op vrijwillige basis lid worden van de club en kunnen ze uittreden als ze willen, zonder de betaalde bijdrage te kunnen terugvorderen, behoudens andersluidende statutaire bepaling.118 Voetbalclub KV Mechelen heeft nog altijd een vzw-structuur achter de club staan, de vzw Yellow-Red KV Mechelen. Men kan hier volgens de statuten119 alleen maar effectief lid worden indien men eerst wordt voorgedragen door een ander lid van de raad van bestuur en vervolgens aanvaard wordt door de raad van bestuur, en dit moet ook bekrachtigd worden door de algemene vergadering. De leden worden in dit voorbeeld ook verplicht om jaarlijks een bijdrage van 1000 euro te betalen. C. Uitsluiting van effectieve leden Dit betekent dat de vzw of de organen de lidmaatschapsrelatie bewust willen verbreken met één of meer betrokken leden van de sportclub. Het uitgesloten lid kan geen aanspraak maken op een deel van het vermogen van de vzw, noch kan hij de teruggave eisen van de door hem betaalde bijdragen, tenzij de statuten dit anders bepalen.120 De sportclub heeft hierbij veel macht, zo kan de rechter de inhoud van de beslissing om een lid van een vzw uit te sluiten
113
Art. 2, 5° vzw-wet. Art. 2,3° vzw-wet. 115 Art. 13, al.2 vzw-wet. 116 G. VANDEN ABEELE, “Toetreding en uitsluiting van werkende leden”, vzw info 2005, afl. 16, 3. 117 S. TUYTTEN, “Ontslag van een lid”, vzw info 2009, afl. 20, 3. 118 Art. 12 vzw-wet. 119 Art. 6 en 7 statuten vzw Red-Star KV Mechelen, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 120 Art. 12 derde lid vzw-wet. 114
31
slechts marginaal toetsen.121 Een effectief lid kan enerzijds natuurlijk zelf vrij uittreden door het indienen van zijn ontslag bij de raad van bestuur.122 Anderzijds kan een effectief lid altijd worden uitgesloten uit de vereniging. De wet, die de minimumregels stipuleert, zegt dat de uitsluiting enkel en alleen kan plaatsvinden bij een buitengewone algemene vergadering, waarin dus een specifieke stemregeling geldt.123 Zo is er een meerderheid nodig van twee derde van de stemmen van de aanwezige of vertegenwoordigde leden.124 Het orgaan kan in beginsel beslissing nemen ongeacht het aantal leden dat aanwezig is op de vergadering125, maar de statuten kunnen natuurlijk anders (= strenger) bepalen. De uitsluiting moet opgenomen worden in de agenda waarin de gronden van uitsluiting best vooraf worden medegedeeld.126 Het uit te sluiten lid moet trouwens ook uitgenodigd worden, zodat hij voorafgaand aan de stemming zijn mening kan geven en zich verdedigen indien nodig.127 Ook bij vzw voetbalclub KVSV United Overpelt Lommel wordt beschreven in de statuten over hoe men een lid moet uitsluiten. De statuten128 zeggen het volgende over de uitsluiting van een effectief lid: “als een werkend lid in strijd handelt met de doelstellingen van de vzw, kan diens lidmaatschap, op voorstel van het bestuur of op verzoek van minstens 1/5 van alle werkende leden worden beëindigd door een bijzonder besluit van de algemene vergadering, waarop minstens 1/3 van alle werkende leden aanwezig zijn, en waarbij een 2/3 meerderheid van de stemmen van de aanwezige of vertegenwoordigde werkende leden vereist is”. Er moet m.a.w. een voorstel komen van twintig procent van de leden van de club om dit op de agenda te kunnen plaatsen, waarna minstens één derde aanwezig moet zijn op de buitengewone algemene vergadering en er een akkoord van twee derden van de aanwezig of vertegenwoordigde effectieve leden zijn.
121
Rb. Antwerpen (20ste Kamer) 29 december 1986, RW 1986-87, k. 2045. Art. 12 vzw eerste lid vzw-wet. 123 Art. 4, 7° en art. 12 tweede lid vzw-wet. 124 Art. 12, tweede lid vzw-wet. 125 D. VAN GERVEN, “Berekening van de meerderheid” (noot onder Brussel 11 maart 2008), TRV 2009, afl. 6, 599. 126 D. DE LAETER, “Ruzie in het huishouden”, vzw info 2010, afl. 10, 2. 127 Brussel (8e K.) 11 maart 2008, TRV 2009, afl. 6, 594, noot D. VAN GERVEN. 128 Art. 3 sectie 5 statuten vzw voetbalclub KVSV United Overpelt Lommel, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 122
32
2. Toegetreden leden A. Wie zijn de toegetreden leden? Sinds de wetswijziging van 2 mei 2002 is er een wettelijke categorie “toegetreden leden” ingeschreven in de vzw-wet.129 De toegetreden leden zijn de leden die geen stemrecht hebben en enkel toegetreden zijn tot de vennootschap om te genieten van de activiteiten die de vzw organiseert. Het zijn dus de leden die zijn toegetreden om bijvoorbeeld hun hobby uit te oefenen, zoals een jeugdvoetballer bij een voetbalclub. De vzw is wel niet verplicht om deze categorie van leden te creëren. Het aantal toegetreden leden bijvoorbeeld is irrelevant en heeft geen enkele impact op het toegelaten aantal bestuurders.130 De statuten kunnen alle rechten toekennen aan toegetreden leden behoudens het stemrecht op de algemene vergadering. De reden dat men dergelijke categorie creëert is dat de sportclub kan beseffen dat er te veel leden zijn en het niet wenselijk is om alle leden te betrekken bij het beleid van de club.131 De praktijk laat ons inderdaad beseffen dat bijvoorbeeld de algemene vergadering met de effectieve leden van bijvoorbeeld een wandelclub meestal wel een vlotter verloop van de vergadering kent dan een algemene vergadering die bestaat uit een grote groep met toegetreden leden. De statuten van bijvoorbeeld de vzw wandelvereniging ‘wsv Egmont Zottegem’132 maken een onderscheid tussen werkende en niet-werkende leden en zeggen dat de niet-werkende leden de sportbeoefenaars zijn en een lidmaatschapsbijdrage moeten doen en dat statutaire bepalingen zonder hun consultatie kunnen worden doorgevoerd. B. Rechten en plichten van toegetreden leden Vroeger werden de rechten en plichten van toegetreden leden bepaald in het huishoudelijk reglement in tegenstelling tot de rechten en plichten van effectieve leden die geregeld worden in statuten. Tegenwoordig moeten ze nauwkeurig in de statuten worden omschreven. Dit kan tot moeilijkheden leiden wanneer er bijvoorbeeld een nieuwe categorie leden wil bijkomen, zoals begeleiders of trainers, en de vzw dit niet voorzien heeft in de statuten. Dit leidt dan tot een statutenwijziging. Komt daarbij nog dat het praktisch zeer moeilijk is om van elke soort toegetreden leden in de statuten te omschrijven wat er van hun verwacht wordt. Ook de toegetreden leden kunnen natuurlijk worden uitgesloten. De uitsluiting kan gebeuren door het orgaan dat bevoegd is door een beslissing met een gewone meerderheid. Men kan vrij kiezen 129
Art. 2ter vzw-wet. S. CAPPAERT, “Onderscheid werkende leden - toegetreden leden”, vzw info 2005, afl. 16, 1. 131 S. CAPPAERT, “Onderscheid werkende leden - toegetreden leden”, vzw info 2005, afl. 16, 2. 132 Art. 7 statuten vzw wsv Egmont Zottegem, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 130
33
welk orgaan. Indien niets wordt omschreven in de statuten moet de raad van bestuur hierover beslissen, omdat zij de residuaire bevoegdheden heeft.
3. Vrijwilligers Natuurlijk maakt een sportclub als vzw ook meestal gebruik van vrijwilligers. Vrijwilligerswerk wordt omschreven als “het leveren van werk zonder tegenprestatie of verplichting”.133 Dit werk is dus onbezoldigd, niet verplicht en de vrijwilligers krijgen enkel een vergoeding voor de werkelijk gemaakte kosten. De sportclub is niet verplicht om, indien ze beroep doen op vrijwilligers, bij te dragen aan de RSZ als er voldaan wordt aan de voorwaarden dat de activiteiten moeten gebeuren voor rekening van de club en ten behoeve van anderen of de samenleving. De vergoeding die de vrijwilliger ontvangt mag niet meer dan 32,71 euro per dag en 1308,38 per jaar bedragen (geïndexeerde bedragen 01/01/14).134 De vrijwilliger mag geen andere gelijkaardige activiteit uitoefenen. De vrijwilligers lopen vaak een aansprakelijkheidsrisico, maar dit wordt opgelost door de wet doordat de organisatie burgerrechtelijk aansprakelijk is voor de schade die vrijwilligers veroorzaken t.o.v. derden, zowel tijdens de uitvoering van de activiteit, als onderweg van en naar de plaats van de activiteit. Vrijwilligers die tijdens hun vrijwilligerswerk een fout maken die schade veroorzaakt aan derden of aan de organisatie, zullen die schade niet moeten vergoeden, behalve als er sprake is van een grove fout, een herhaaldelijke lichte fout of indien hij bedrog pleegde.135
4. Het ledenregister De vzw-wet136 zegt dat er in de vzw die een sportclub is een register met effectieve leden moet worden neergelegd: “De benoeming van de personen gemachtigd om de vereniging overeenkomstig artikel 13, vierde lid, te vertegenwoordigen moet worden neergelegd overeenkomstig artikel 26 novies, § 1”. De wetgever wou dat de partijen die met een vzw moeten samenwerken, de mogelijkheid hebben om bepaalde informatie over de vzw terug te vinden. Deze neerlegging is een formele voorwaarde voor het verkrijgen van de rechtspersoonlijkheid. De verplichting tot neerlegging van een kopie van het ledenregister is
133
R. MATHIJSSENS,“Wat is een vzw?” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 1. 134 Art. 10 eerste lid Vrijwilligerswet. 135 Art. 5 Vrijwilligerswet. 136 Art. 3 § 1, eerste lid vzw-wet.
34
echter afgeschaft met ingang van 29 mei 2009.137 Paragraaf 1, lid 2, 3° en lid 3 van artikel 26 novies van de vzw-wet werd opgeheven door deze wet. Er is een uitgebreid inzagerecht volgens de wet138 en leden die het ledenregister dan wensen te raadplegen moeten dit dan op het zeteladres van de vereniging doen.139 Het is dus niet meer verplicht om een kopie van het ledenregister op de griffie van de rechtbank van koophandel neer te leggen, hoewel dit wel mag. De wet van 6 mei 2009 voorziet ook in de verplichting om diensten zoals overheden, administraties en justitiële diensten die dus geen toegang meer te hebben tot deze informatie door de afschaffing van de verplichting tot neerlegging, onverwijld toegang te verlenen tot het register van de leden.140
§9. Bestuur en organen van de vzw 1. De algemene vergadering A. Bevoegdheden De bevoegdheden van de algemene vergadering zijn bepaald in de wet.141 De wet voorziet een regeling inzake een minimum aan bevoegdheden die niet mogen afgenomen worden van de algemene vergadering. Deze bevoegdheden zijn van dwingend recht en gelden ook als er in de statuten iets anders is voorzien en zelf indien er in de statuten niets is voorzien.142 De algemene vergadering heeft de formele leiding over de club en kan de werking van de sportclub wijzigen. Dit zal gebeuren op een buitengewone algemene vergadering, die instaat voor de belangrijke beslissingen zoals een statutenwijziging, de wijziging van doel, uitsluiting van een lid en ontbinding en omzetting van de sportclub die een vzw is. Naast de algemene vergadering is er ook de jaarlijkse algemene vergadering die zeker één keer per jaar moet worden bijeengeroepen voor het goedkeuren van de jaarrekening en de begroting en voor de kwijting aan de bestuurders. Deze moet gehouden worden binnen de zes maanden na afsluiting van het boekjaar. Een andere bevoegdheid van de algemene vergadering is de benoeming en afzetting van de bestuurders en commissarissen. De algemene vergadering kan
137
Art. 17, 2° wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009. Art. 10 vzw-wet. 139 KVT, “ledenregister vzw’s: exit neerlegging op de griffie”, Balans 2009, afl. 603, 5. 140 Art. 16 wet 6 mei 2009. 141 Art. 4, °1 tot °8 vzw-wet. 142 D. DE LAETER, “Wat zijn de bevoegdheden van de algemene vergadering” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 1. 138
35
worden bij elkaar geroepen door de raad van bestuur en eveneens als één vijfde van de leden dit vraagt.143 B. Verplichtingen De algemene vergadering van de vzw heeft natuurlijk ook verplichtingen. Zo moeten de effectieve leden minimaal één maal per jaar samenkomen op de jaarlijkse algemene vergadering. Ook staan ze in voor het globaal beleid van de club. Zij zorgen ervoor dat er capabele bestuurders met juiste kennis van zaken over het sport- en managementgebeuren worden aangesteld en dat deze op een correcte manier gecontroleerd en geëvalueerd worden. De buitengewone algemene vergadering moet ervoor zorgen dat de statuten en structuren op tijd worden aangepast wanneer dit nodig is. C. Samenstelling In principe maken alle effectieve leden van de club deel uit van de algemene vergadering.144 Vertegenwoordiging en volmachten mogen gebruikt worden op de algemene vergadering, indien de statuten dit toelaten.145 De toegetreden leden maken in principe geen deel uit van de algemene vergadering van de vzw. De statuten kunnen wel bepalen dat de toegetreden leden ook een uitnodiging ontvangen voor de algemene vergaderingen en het recht hebben hierop aanwezig te zijn, weliswaar zonder stemrecht. Bestuurders maken door hun bestuursmandaat geen lid uit van de algemene vergadering. Ze zijn dus niet verplicht om deel te nemen aan de algemene vergadering als lid. Bestuurders van de sportclub nemen echter wel vaak deel aan de algemene vergadering omdat de raad van bestuur de partij is die uitleg moet geven over het gevoerde beleid, de stand van de rekeningen, de begrotingsdetails en het gevoerde personeelsbeleid.146 De statuten kunnen clausules voorzien waardoor bestuurders sowieso lid zijn van de algemene vergadering en er dus sowieso deel van uitmaken of er aanwezig zijn. In de statuten147 van volleybalclub Noliko Maaseik staat er een opmerkelijk voorbeeld, zo kunnen de hoofdsponsors lid worden van de sportclub zonder de verplichting om voorgedragen te worden door een lid van de raad van bestuur.
143
Art. 5 Vzw-wet. D. DE LAETER, “Hoe is de algemene vergadering samengesteld” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 2. 145 Art. 6 vzw-wet. 146 D. DE LAETER, “Hoe is de algemene vergadering samengesteld” in D. DE LAETER et al, VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 3. 147 Art. 6 statuten vzw Noliko volleybalclub Maaseik,via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 144
36
D. Stemrecht Het stemrecht van een effectief lid is eigenlijk het belangrijkste en centrale element van de rechten van een werkend lid van de algemene vergadering. Het lid kan op die manier mee de werking van de sportclub bepalen. De wet zegt dat ieder lid een gelijk stemrecht heeft en dat de besluiten bij meerderheid moeten genomen worden.148 Men moet er wel aan denken dat dit artikel een suppletieve bepaling is, en de statuten dus andere dingen kunnen bepalen. Het gebeurt heel vaak dat de voorzitter bij een staking van de stemmen, dit wil zeggen dat er evenveel pro’s als contra’s zijn, een bijkomende stem krijgt. Normale voorbeelden in de praktijk staan in de statuten bij voetbalclub KSV Oudenaarde149 en basketbalclub BCC SintKatelijne150 waar alle leden gelijk stemrecht hebben en ieder beschikt over één stem. Ze schrijven beiden ook dat volmacht toegelaten is, hoewel met een maximum van één stem. Deze statuten zijn de regel in het sportlandschap, hoewel er natuurlijk ook uitzonderingen zijn. Bij voetbalclub Sporting Lokeren bijvoorbeeld stellen de statuten dat de club bestaat uit FEL-leden en FIT-leden. De FEL-leden151 zijn de leden die “aan de vereniging, voor een minimum van 6jaar een lening geven van minimum 500.000 euro naar aanleiding van hun toetreding of tijdens hun lidmaatschap van de club”. De FIT-leden152 zijn de “leden die de vereniging daadwerkelijk financieel ondersteunen door een jaarlijkse bijdrage van minimum 12.500 EUR.” De FIT-leden hebben geen stemrecht op de algemene vergadering, de FEL leden hebben per schijf van 125.000 euro die ze uitlenen 1 stem op de algemene vergadering. In de praktijk delen deze statuten alle macht toe aan de familie Lambrecht.
2. De raad van bestuur A. Bevoegdheden De raad van bestuur is verantwoordelijk voor het dagelijkse beheer van de vereniging. Deze bezit alle bevoegdheden die wettelijk niet toebehoren aan de algemene vergadering.153 Dit wordt ook wel de residuaire bevoegdheid van de raad van bestuur genoemd. De statuten kunnen de bevoegdheden van de raad van bestuur beperken en die door de algemene vergadering laten uitvoeren.154 Het blijft natuurlijk ook mogelijk om deze bevoegdheden te
148
Art. 7 vzw-wet. Art. 13 statuten vzw KSV Oudenaarde, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 150 Art. 15 statuten vzw BCC Sint-Katelijne, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 151 Art. 5, a) statuten vzw Sporting Lokeren, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 152 Art. 5, b) statuten vzw Sporting Lokeren, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 153 Art. 13, al. 2 vzw-wet. 154 Art. 4, 9° vzw-wet. 149
37
delegeren aan andere ondergeschikte organen, zoals een gedelegeerd bestuurder. Als de statuten niets bepalen over de bevoegdheden van de raad van bestuur en algemene vergadering, dan beschikt de algemene vergadering enkel over de bevoegdheden die zijn voorbehouden. De bestuurders moeten dus rekening houden met het feit dat de voorbehouden bevoegdheden aan de algemene vergadering toebehoren.155 Een belangrijke invoering bij de wetswijziging in 2002 was die van het prokurasysteem, net zoals bij het vennootschapsrecht. Dit systeem voert voor de vzw een strikte scheiding door tussen de bestuursbevoegdheid (internrechtelijk) en vertegenwoordigingsmacht (externrechtelijk) naar het model van de regeling van de nv.156 De interne beslissingsbevoegdheid duidt op de wijze waarop de raad van bestuur intern beslissingen neemt. De raad van bestuur beraadslaagt als college. Een voorstel is dus slechts geldig aanvaard in dit geval als minstens de gewone meerderheid van de bestuurders aanwezig (of vertegenwoordigd) is op de vergadering van de raad van bestuur en minstens de gewone meerderheid van de aanwezige (of vertegenwoordigde) bestuurders met het voorstel instemt.157 De statuten kunnen wel andere (= strengere) voorwaarden opleggen. Binnen de raad van bestuur zelf is er vaak ook een interne bevoegdheidsverdeling. Zo bestaat de raad van bestuur vaak minstens uit een voorzitter, ondervoorzitter, penningmeester en secretaris. In volleybalclub Noliko Maaseik158 wordt er bijvoorbeeld intern als college beslist, er kan pas geldig beraadslaagd worden als de helft van de bestuurders aanwezig is en de beslissingen worden bij meerderheid van de stemmen genomen. De externe beslissingsbevoegdheid duidt op de wijze waarop de raad van bestuur de vzw vertegenwoordigt in haar relaties met derden. In principe vertegenwoordigt de raad van bestuur de sportclub als een college. Dit laatste wil dus zeggen dat er slechts geldige vertegenwoordiging kan zijn door de meerderheid van de bestuurders. In principe moet er dus sprake zijn van gezamenlijke vertegenwoordiging, waar de meerderheid van de bestuurders hun handtekening moeten plaatsen, wat vaak onwerkbaar is. Soms zijn er afwijkingen door middel van één- of meerhandtekeningsclausules159, hetgeen toegestaan is.160 Dit wil zeggen dat één of meerdere personen rechtsgeldig de vzw kunnen vertegenwoordigen. De statuten 155
Art. 4 vzw-wet. J. RONSE, De Vennootschapswetgeving 1973, Gent, Story Scientia, 1975, 140-222. 157 S. CAPPAERT, “Interne beslissingsbevoegdheid van de raad van bestuur”, vzw info, 2005, afl. 19, 3. 158 Art. 27 statuten vzw Noliko volleybalclub Maaseik, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 159 S. CAPPAERT, “Aanpassing statuten. Externe vertegenwoordigingsmacht van de raad van bestuur, vzw info, 2005, afl. 20, 1. 160 Art. 13 vierde lid vzw-wet. 156
38
dienen dit uitdrukkelijk te voorzien. Een voorbeeld is beschreven in de statuten161 van basketbalclub Sint-Katelijne Waver. Deze zeggen dat “de vereniging geldig verbonden is ten aanzien van derden door de gezamenlijke handtekening van hetzij de voorzitter en de secretaris hetzij drie bestuurders. Dit is een goed voorbeeld van hoe men de macht kan verdelen in een vzw. De voorzitter heeft zo bijvoorbeeld niet de alleenheerschappij over de sportclub. In diezelfde statuten staat er trouwens dat bij verbintenissen van meer dan 10.000 euro de algemene vergadering bevoegd is. B. Delegeren van bevoegdheden De bevoegdheden van de raad van bestuur kunnen gedeeltelijk gedelegeerd worden naar een ander orgaan, persoon of rechtspersoon.162 Dit delegeren kan enkel onder bepaalde voorwaarden. Zo kan de raad van bestuur enkel de door de wet of statuten hem toebedeelde bevoegdheden delegeren. De raad van bestuur kan dit slechts doen met een gedeelte van de bevoegdheden tegelijk en cumulatief. Dit wil dus zeggen dat een raad van bestuur eigenlijk zijn volledige bevoegdheid niet kan uitbesteden, omdat hij dan zichzelf volledig overbodig maakt. Het delegeren kan alleen als de statuten of de algemene vergadering dit uitdrukkelijk toelaten. Zo stipuleert Sporting Lokeren in zijn statuten dat de raad van bestuur naast zich een directiecomité benoemt bestaande uit minstens drie leden. Dit directiecomité, ook wel het dagelijks bestuur genoemd, wordt verderop nog besproken.163 C. Verplichtingen De raad van bestuur heeft natuurlijk ook verplichtingen. Zo moet de raad van bestuur de sportclub in goede banen leiden. In de praktijk houdt dit alles in wat dag in dag uit aan bod komt bij de sportclub164 zoals het financieel beheer van de schulden, het financieel beleid, het voeren van de boekhouding, het beheer en begeleiding van de sporters, het voeren van een intern en extern tevredenheidsbeleid, het beheer van de investeringen die de sportclub gedaan heeft, knopen doorhakken over de transferdossiers, de relaties onderhouden met de pers, supporters en de overheden, het onderhouden van de wettelijke verplichtingen op strikt juridisch vlak, nalevingen van verplichtingen op sociaal vlak (RSZ), de bijeenroeping van de algemene vergadering, de rekeningen van het voorgaande boekjaar opmaken en voorleggen
161
Art. 14 § 4 statuten vzw BCC Sint-Katelijne-Waver, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. Art. 13 bis vzw-wet. 163 Infra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §9.3.Het dagelijks bestuur, blz. 42. 164 D. DE LAETER, “Raad van bestuur: de bevoegdheden” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 2. 162
39
tot goedkeuring aan de algemene vergadering, begroting voor volgend jaar voorleggen, de naleving van de wet op de handelspraktijken,…. Een andere verplichting die de raad van bestuur heeft is de verplichting om de vzw gerechtelijk en buitengerechtelijk te vertegenwoordigen. D. Leden De raad van bestuur van de vzw moet uit minstens 3 leden bestaan.165 De wet bepaalt dat de algemene vergadering steeds groter moet zijn dan de raad van bestuur, dus de raad van bestuur moet slechts uit twee leden bestaan als de algemene vergadering uit drie leden bestaat (dit is te verifiëren in het ledenregister). De statuten kunnen daarbuiten zelf bepalen hoeveel bestuurders de vereniging mag tellen. Als er hierover niets bepaald is in de statuten, dan is de algemene vergadering vrij om het aantal bestuurders te kiezen, rekening houdend met voorgaande opmerkingen. Wil men het aantal bestuurders dan toch wijzigen, dan zal de algemene vergadering hiertoe een statutenwijziging moeten doorvoeren en de bijhorende zwaardere procedure moeten naleven. De statuten kunnen de duur van het mandaat en de voorwaarden om bestuurder te kunnen worden bepalen. E. Benoeming en afzetting van de bestuurders De benoeming en afzetting van de bestuurders is een exclusieve bevoegdheid van de algemene vergadering166 en ze beslist hier bij meerderheid over. De wet bepaalt dat de statuten moeten bepalen hoe de bestuurders worden benoemd167. Als dit niet in de statuten staat, dan kan deze lapsus er toe leiden dat de rechter de ontbinding van de vereniging uitspreekt als deze toestand niet verholpen wordt. Zowel natuurlijke personen als rechtspersonen kunnen zitting hebben in de raad van bestuur168 gezien het feit dat de vzw-wet niets uitsluit.169 De statuten kunnen wel voorzien dat alleen natuurlijke personen tot bestuurder kunnen worden aangesteld.170 De algemene vergadering kan door een gewone beslissing een bepaalde vergoeding toekennen aan de bestuurders 171. Deze vergoeding mag wel niet buitensporig zijn, anders wordt er in strijd gehandeld met het gegeven dat een vzw geen stoffelijk voordeel mag verschaffen aan haar leden.
165
Art. 13 eerste lid vzw-wet. Art. 4, 2° vzw-wet. 167 Art. 2, 7° a) vzw-wet. 168 Art. 9, eerste lid vzw-wet; Parl St. Senaat 2000-01, nr. 2-283,16,50. 169 S. TUYTTEN, “Rechtspersonen als bestuurder”, vzw info 2009, afl. 18, 1. 170 S. TUYTTEN, “Rechtspersonen als bestuurder”, vzw info 2009, afl. 18, 1. 171 P. HOEDT, Oprichting en bestuur van een vzw, Antwerpen, Garant, 2003, 102. 166
40
Een bestuurder van de vzw is te allen tijde afzetbaar, zonder dat daarvoor een motivering nodig is.172 Het is mogelijk dat bestuurder ook hoedanigheid heeft van lid van de vereniging. Als het gewenst is dat de afgezette bestuurder ook wordt uitgesloten, dan is dit enkel mogelijk als twee derden van de werkende leden die aanwezig zijn met deze uitsluiting instemmen.173 Vrijwillig ontslag als bestuurder van de club kan natuurlijk ook waarbij de statuten voor de goede werking van de club voorwaarden kunnen opleggen. Het vrijwillig ontslag uit bestuursmandaten houdt niet in dat het lid ontslag neemt als werkelijk lid van de vzw. Indien vervolgens een procedure wordt opgestart door de vzw om hem ook uit te sluiten als een lid, moet de procedure van uitsluiting worden gevolgd.174 De akten die de bestuurders benoemen moeten wel een aantal elementen bevatten, zoals de naam, woonplaats, geboortedatum- en plaats en als het om een rechtspersoon gaat ook de rechtsvorm, ondernemingsnummer en zeteladres175. Deze benoemingsakten moeten ook worden neergelegd ter griffie, en dan ook worden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad 176. Ook latere benoemingen, afzettingen, herbenoemingen en ontslagnames van bestuurders moeten door de algemene vergaderingen gebeuren en ook neergelegd worden ter griffie en gepubliceerd worden in het Belgisch Staatsblad.177 Als deze niet worden nageleefd, dan bestaat de sanctie in de niet-tegenstelbaarheid van de rechtspersoonlijkheid van de vzw. Een mooi voorbeeld van de ‘afzetting’ van een bestuurder geschiedde bij voetbalclub Antwerp FC.178 Er was grote onenigheid over het aanblijven van voorzitter Eddy Wauters, die al sinds mensenheugenis voorzitter was van de oudste voetbalclub van België. Voetbalclub Antwerp bestaat tegenwoordig uit een nv die instaat voor de dagelijkse werking en anderzijds de vzw, met eerder een symbolische functie met onder andere de Bosuilgronden en het stamnummer, waar Eddy Wauters voorzitter van was. Als voorzitter van de vzw had men automatisch ook een zitje in de nv. De effectieve leden van de vzw wilden hem onder andere daarom wegstemmen als voorzitter van de raad van bestuur van de vzw en slaagden hier uiteindelijk ook in op een buitengewone algemene vergadering aangevraagd door een
172
G. VANDEN ABEELE,“Aanpassing statuten. De benoeming en afzetting van bestuurders”, vzw info, 2005, afl. 19, 1-2. 173 G. VANDEN ABEELE,“Aanpassing statuten. De benoeming en afzetting van bestuurders”, vzw info, 2005, afl. 19, 1. 174 Brussel (8e K.) 11 maart 2008, TRV 2009, afl. 6, 594, noot D. VAN GERVEN. 175 Art. 9 vzw-wet. 176 Art. 26 novies, § 1-2 vzw-wet. 177 D. DE LAETER, “Raad van bestuur: de leden” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 8. 178 “Eddy Wauters is weggestemd: einde van een tijdperk”, Gazet van Antwerpen 9 januari 2012, www.gva.be.
41
twintigtal leden. Er was wel wat vertraging doordat deze vergadering was uitgesteld omdat het agendapunt te vaag omschreven was.179 Wauters werd weggestemd door de leden met 22 stemmen van de 35 aanwezige werkende leden. In de statuten van de vzw Royal Antwerp Football Club staat inderdaad dat de meerderheid van de stemmen voldoende is om een bestuurder weg te stemmen.180
3. Het dagelijks bestuur De vzw kan indien zij dat wenst een dagelijks bestuur installeren.181 Het instellen van dit orgaan moet statutair worden geregeld. In de wet wordt dus voorzien dat de statuten van de vereniging het dagelijks bestuur van de vereniging kunnen toevertrouwen aan een dagelijks bestuur, bestaande uit één of meer personen, al dan niet bestuurder of lid van de vereniging. Als de vzw hiervoor opteert, moeten de statuten wel enkele elementen vermelden.182 Zo moeten ze de wijze van benoeming en de omvang van de bevoegdheden van het dagelijks bestuur omschrijven. Volgens rechtspraak183 zijn de “handelingen die dag aan dag moeten worden verricht om de normale gang van zaken van de vzw te verzekeren en die, ofwel vanwege het minder belang ofwel vanwege de onverwijldheid een beslissing te nemen, het optreden van de raad van bestuur niet vereisen of wenselijk zijn” de bevoegdheden van het dagelijks bestuur. In de praktijk is dit grotendeels een feitenkwestie. De publicatie van benoeming van dagelijks bestuur in de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad volstaat voor de tegenstelbaarheid.184 Ook hier is er sprake van een interne beslissingsbevoegdheid en externe vertegenwoordigingsbevoegdheid, gelijkaardig met die van de raad van bestuur. Een goed voorbeeld staat in de statuten185 van Sporting Lokeren. Ze stipuleert dat er een directiecomité is van minimum drie leden dat naast de raad van restuur bestaat. De interne beslissingsbevoegdheid van dit comité is dat elk lid één stem heeft en dat men beslist bij meerderheid. Bij gelijke stemmen geeft de stem van de voorzitter van het directiecomité de doorslag. Uit de benoemingsakten blijkt dat Roger Lambrecht ook de voorzitter is van het directiecomité.
179
“Eddy Wauters krijgt gelijk van de rechter en blijft aan”, Het Laatste Nieuws 17 december 2011, www.hln.be Statuten vzw Royal Antwerp Football Club, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 181 Art. 9 en art. 13bis, eerste lid vzw-wet. 182 Art. 2, 7°, c vzw-wet. 183 Cass. 21 februari 2000, TRV, 2000, 283. 184 G. VANDEN ABEELE, “Aanpassing statuten. Dagelijks bestuur van een vzw, vzw info, 2005, afl. 20, 3. 185 Art. 23 e.v. statuten Sporting Lokeren, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 180
42
§10. Boekhoudkundige verplichtingen 1. Algemeen Voor de vzw’s is er wettelijk een boekhoudkundig kader uitgewerkt sinds de wet van 2 mei 2002. Voor de invoering van deze nieuwe vzw-wet was de te voeren boekhouding van een vzw vrij en men mocht zelf de manier bepalen hoe men de ontvangsten en uitgaven van de vzw noteerde en centraliseerde.186 Het nieuwe artikel 17 van de vzw-wet zorgt voor een nieuwe regeling bij boekhouding van vzw’s. Alle vzw’s hebben nu verplichtingen m.b.t. het boekhouden. Zo dient de raad van bestuur de jaarrekening van het voorbije jaar en de begroting van het volgende jaar binnen zes maanden na afsluitingsdatum van het boekjaar aan de goedkeuring van de algemene vergadering te onderwerpen.187 Na die goedkeuring moeten ze volgens de wet de jaarrekeningen neerleggen.188 Voor de kleine vzw’s moet dit gebeuren op de griffie van de rechtbank van koophandel, voor de grote en zeer grote vzw’s bij de NBB. De verantwoordelijkheid voor de boekhouding ligt bij raad van bestuur.
2. Boekhoudkundige verplichtingen bij de kleine vzw Een kleine vzw is een vzw die niet voldoet aan de criteria om een grote vzw te zijn.189 De vzw-wet zegt dat “kleine sportclubs een vereenvoudigde boekhouding moeten voeren die minstens betrekking heeft op de mutaties in contant geld of op de rekeningen, overeenkomstig een door de Koning vastgesteld model”.190 Dit is het model dat vastgelegd is in het KB van 26 juni 2003. De boekhoudkundige verplichtingen voor de kleine vzw houden de hiernavolgende verplichtingen in.191 Enkel de mutaties in contant geld of op de rekeningen moeten worden geregistreerd in een ongesplitst dagboek. Elke boeking moet geschieden op grond van een verantwoordingsstuk, zoals een factuur. Simpel gezegd moet men gewoon de aan- en verkopen bijhouden. Op het einde van het boekjaar moet een samenvattende staat van ontvangsten en uitgaven worden opgesteld. De staat van het vermogen komt in feite neer op een balans die wordt opgesteld aan de hand van een inventaris. De kleine vzw kan, maar is dus niet verplicht, opteren voor het boekhoudsysteem van een grote vzw en dus een grote volledig boekhouding voeren. In dit geval moet ze dan wel de verplichtingen van een grote
186
S. MATHEÏ, De vzw stap voor stap: oprichting en werking, Gent, Larcier, 2010, 283. Art. 17 § 1 vzw-wet. 188 Art. 17 § 6 vzw-wet. 189 Infra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §10.3.Boekhoudkundige verplichtingen bij de grote vzw, blz. 44. 190 Art. 17 § 2 vzw-wet. 191 I. DEMEYERE et al., Vademecum voor de vzw, Antwerpen, Intersentia, 2012, 157. 187
43
vzw naleven. In de praktijk is het gros van de vzw’s onderworpen aan de regeling van de kleine vzw’s en moeten ze in feite een vereenvoudigde boekhouding voeren.
3. Boekhoudkundige verplichtingen bij de grote vzw Op de algemene regel van vereenvoudigde boekhouding voor (kleine) verenigingen is er een uitzondering. Deze uitzondering moet gevolgd worden door de grote vzw’s. Ze moeten hun boekhouding houden en hun jaarrekening opmaken overeenkomstig de bepalingen van de wet van 17 juli 1975.192 Het is uitgelegd in de vzw-wet wanneer de sportclub een grote vzw is en de sportclub zich dus moet houden aan de bepalingen van de wet van 17 juli 1975. Deze cijfers zijn onlangs aangepast in het KB van 25 augustus 2012.193 De sportclub is een grote vzw wanneer bij afsluiting van het boekjaar minstens twee van de drie volgende criteria overschreden worden.194 Het eerste criteria dat men eventueel moet hebben om een grote vzw te zijn is dat de sportclub het equivalent, gemiddeld over het jaar, van 5 voltijdse werknemers tewerkstelt.195 Men moet ook minstens in totaal 312.000 euro aan ontvangsten op jaarbasis andere dan uitzonderlijke ontvangsten, exclusief de belasting over de toegevoegde waarde, hebben ontvangen. Het laatste criteria om eventueel als een grote vzw gekwalificeerd te worden is de overschrijding van een balanstotaal van 1.249.500 euro. Indien men dus aan twee van drie bovenstaande criteria die vermeld zijn in art. 17 § 3 vzw-wet voldoet, dan zal men een boekhouding moeten voeren volgens de Wet van 17 juli 1975 en haar uitvoeringsbesluiten. Het gevolg is dat men een systeem van dubbel boekhouden moet voeren. De wet van 17 juli 1975 is eigenlijk geschreven voor ondernemingen, en die kunnen niet zomaar worden overgezet naar het gebruik voor verenigingen. De wet voorzag echter een mogelijkheid om de wet van 17 juli 1975 aan te passen voor verenigingen. Dit is gebeurd door het KB van 19 december 2003.196 Het dubbel boekhouden houdt in dat elke transactie op twee manieren wordt geregistreerd, zowel aan de creditkant als aan de debetkant. Zoals bij vereenvoudigd boekhouden, worden 192
Wet 17 juli 1975 met betrekking tot de boekhouding van de ondernemingen, BS 4 september 1975. Art. 1, 1° KB 25 augustus 2012, BS 17 september 2012. 194 Art. 17 § 3 vzw-wet. 195 Zoals door de werkgever meegedeeld krachtens het KB van 5 november 2002 tot invoering van een onmiddellijke aangifte van tewerkstelling met toepassing van het artikel 38 van de wet van 26 juli 1996 tot modernisering van de sociale zekerheid en tot vrijwaring van de leefbaarheid van de wettelijke pensioenstelsels, of van de werknemers die uitgesloten worden uit het toepassingsgebied van voornoemd koninklijk besluit, die zijn ingeschreven in het personeelsregister dat wordt gehouden overeenkomstig het koninklijk besluit nummer 5 van 23 oktober 1978 betreffende het bijhouden van sociale documenten. 196 KB 19 december 2003 betreffende de boekhoudkundige verplichtingen en de openbaarmaking van de jaarrekening van bepaalde verenigingen zonder winstoogmerk, internationale verenigingen zonder winstoogmerk en stichtingen, BS 30 december 2003. 193
44
alle inkomende en uitgaande documenten geregistreerd. Elk van deze verrichtingen kent een keerzijde d.w.z. dat er een ontvangst of betaling tegenover staat. Hetzij contant of via overschrijving. Het is deze transactie aan de keerzijde die eveneens geboekt wordt en dus niet alleen de aan- of verkopen, daarom de term dubbel boekhouden, vanwege het evenwicht.
4. Boekhoudkundige verplichtingen bij zeer grote vzw’s Er is enerzijds sprake van een zeer grote vzw wanneer het aantal tewerkgestelde werknemers, gemiddeld over het jaar, het equivalent van 100 voltijdse werknemers overschrijdt197. Er is anderzijds eveneens sprake van een zeer grote vzw wanneer de vzw bij de afsluiting van het boekjaar met betrekking tot ten minste twee van de hiernavolgende drie criteria de onderstaande cijfers te boven gaat198. Het eerste criteria dat men moet hebben om een grote vzw te zijn is dat de sportclub het equivalent, gemiddeld over het jaar, van 50 voltijdse werknemers tewerkstelt.199 Men moet ook minstens in totaal 7.300.000 euro aan ontvangsten op jaarbasis andere dan uitzonderlijke ontvangsten, exclusief de belasting over de toegevoegde waarde, hebben ontvangen. Het laatste criteria om als een grote vzw gekwalificeerd te worden is de overschrijding van een balanstotaal van 3.650.000 euro. Dezelfde verplichtingen van een grote vzw gelden. Bijkomend moet de zeer grote vereniging één of meer commissarissen aanstellen die belast is met de controle van de financiële toestand en de jaarrekening en van de regelmatigheid van de verrichtingen van de vereniging. Deze commissaris moet lid zijn van het Instituut van Bedrijfsrevisoren. Een voetbalclub in eerste of tweede klasse is hoedanook verplicht om een revisor aan te stellen omwille van de licentieverplichtingen.200
§11. De jaarrekening van de vzw. De jaarrekening bestaat altijd uit 3 onderdelen: de balans, de resultatenrekening en de toelichting. Deze 3 onderdelen vormen samen één ondeelbaar geheel. Dit wordt dan uitgedrukt in euro (verkort schema) of in duizenden euro’s (volledig schema). De balans schetst de eindejaars- of tussentijdse situatie van rechten en plichten en de bezittingen en 197
I. DEMEYERE et al., Vademecum voor de vzw, Antwerpen, Intersentia, 2012, 155. Art. 17 § 5 vzw-wet. 199 Zoals door de werkgever meegedeeld krachtens het KB van 5 november 2002 tot invoering van een onmiddellijke aangifte van tewerkstelling met toepassing van het artikel 38 van de wet van 26 juli 1996 tot modernisering van de sociale zekerheid en tot vrijwaring van de leefbaarheid van de wettelijke pensioenstelsels, of van de werknemers die uitgesloten worden uit het toepassingsgebied van voornoemd koninklijk besluit, die zijn ingeschreven in het personeelsregister dat wordt gehouden overeenkomstig het koninklijk besluit nummer 5 van 23 oktober 1978 betreffende het bijhouden van sociale documenten. 200 Art. 406 bondsreglement KBVB, www.belgianfootball.be/bondsreglement. 198
45
schulden en eveneens de evoluties van activa en passiva. De resultatenrekening bevat het overzicht van de baten en kosten van de afgelopen periode, gerangschikt. De toelichting tenslotte geeft inlichtingen die niet rechtstreeks uit de balans en resultaten blijken, of die daar slechts zeer beknopt in werden weergegeven. Zij bevat ook de opgave van een aantal rechten en plichten van de onderneming. Indien de jaarrekening niet wordt neergelegd zijn er sancties aan verbonden.201 Zo worden eventuele ingestelde vorderingen bij de rechtbank gestaakt en kan ook elke belanghebbende” de ontbinding vorderen, de rechtbank kan dan maatregelen vaststellen.
§12. Btw in de sportclub 1. Wie is btw-plichtig? Het WBTW202 zegt dat “eenieder die in de uitoefening van een economische activiteit, geregeld en zelfstandig, met of zonder winstoogmerk, hoofdzakelijk of aanvullend, leveringen van goederen of diensten verricht die in dit wetboek zijn omschreven, ongeacht op welke plaats de economische activiteit wordt uitgeoefend” btw-plichtig is.203 Belangrijk hierbij is dat het gaat om iedere persoon, dus zowel de vennootschappen als de verenigingen met en zonder rechtspersoonlijkheid. In de definitie hierboven staat er dat men btw-plichtig is bij de uitoefening van een economische activiteit, ongeacht of dit zonder of met winstoogmerk is. Het begrip economische activiteit204 is zeer breed: het slaat op alle activiteiten, zonder enig voorbehoud, van de producent, de handelaar en de dienstverrichter. Het speelt ook geen rol of deze activiteit hoofdzakelijk of aanvullend is. Eveneens belangrijk is dat de activiteit ‘geregeld en zelfstandig’ moet zijn om btw-plichtig te zijn, hiermee wordt bedoeld dat de activiteit niet occasioneel mag zijn.205 Een sportclub die jaarlijks een mosselsouper organiseert om fondsen voor de club te verwerven kan voor deze occasionele handeling genieten van de vrijstelling.
2. Wanneer is de sportclub btw-plichtig? Een sportclub is belastingplichtige met recht op aftrek indien de handelingen die hij verricht onderworpen zijn aan de btw. Dit zal zo zijn bij een club die niet het statuut heeft van een 201
S. MATHEÏ, De vzw stap voor stap: oprichting en werking, Gent, Larcier, 2010, 337. Wetboek 3 juli 1969 van de belasting over de toegevoegde waarde, BS 17 juli 1969 (hierna verkort WBTW). 203 Art. 4 WBTW. 204 S. RUYSSCHAERT, “de vzw als gewone belastingplichtige” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 1. 205 Art. 44, §2, 12° WBTW. 202
46
vzw, zoals een vennootschap. Deze sportclubs zijn onderworpen aan de verplichtingen die een belastingplichtige moet naleven en zijn dus volledig onderworpen aan de btw. De meeste sportclubs zijn echter gemengde belastingplichtigen.206 Dit wil zeggen dat hij zowel belastbare verrichtingen (waarvoor hij dus belastingplichtige) als vrijgestelde verrichtingen heeft. De sportclub wordt in principe btw-plichtig door bijvoorbeeld207 het verlenen van toegang mits betaling toegangsgeld, de uitbating van een drank-en eethuis, het voeren van publiciteit en aantrekken sponsoring, de inrichting van een cafetaria of restaurant, de tijdelijke of definitieve transfer van speler,… Bij vele sportverenigingen is de uitbating van een cafetaria vaak de reden van de gemengde belastingplicht208. Zoals vroeger zijn deze clubs voor de exploitatie van dergelijke kantine in ieder geval aan de btw onderworpen wanneer deze kantine vrij toegankelijk is (ook al is ze bijvoorbeeld alleen tijdens de sportwedstrijden geopend). De administratie lijkt anderzijds, zoals voorheen, de vrijstelling te aanvaarden wanneer deze kantine enkel toegankelijk is voor diegenen die in de inrichting aan sport doen en, op bijkomende wijze, voor hun bezoekers, en de ontvangsten ervan bovendien betrekkelijk gering zijn. Indien de exploitatie van de cafetaria aan een derde in concessie wordt gegeven, moet deze derde zijn handelingen volgens de normale regels wel aan de btw onderwerpen.209 Anderzijds wordt wel aanvaard dat de handeling waarbij de concessie aan die derde wordt verleend niet met btw belast wordt indien de concessiegever geen andere werkzaamheid uitoefent die effectief met btw belast wordt 210.
3. Wanneer is de sportclub vrijgesteld van btw? De sportclub waarvan het totale omzetcijfer niet meer dan 5580 euro per jaar bedraagt kan de vrijstellingsregeling genieten, maar wel op zijn verzoek. Deze cijfers zijn onlangs veranderd (naar 15000 euro) via het wetsontwerp dat al goedgekeurd is in de Kamer211 op 22 april 2014. Deze vrijstellingsregeling houdt in dat een vereniging dan geen btw moet vragen aan de klanten en dit niet moet doorstorten. Aan de andere kant kan ze natuurlijk de btw die ze
206
M. CEULEMANS,“Sportclubs en btw – niet zo eenvoudig”, Pacioli, 2008, nr. 251, 2. S. RUYSSCHAERT, “de vzw als gewone belastingplichtige” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 2. 208 S. RUYSSCHAERT,“De btw in de praktijk – 10 praktijkgerichte vragen en oplossingen” in Het onroerend goed in de praktijk, VIII.I.bis, 2013, afl. 256, (671) 721 . 209 S. RUYSSCHAERT, “De btw in de praktijk – 10 praktijkgerichte vragen en oplossingen” in Het onroerend goed in de praktijk, VIII.I.bis, 2013, afl. 256, (671) 723. 210 Vr. en Antw. Kamer, 26 augustus 2002, 20242 (Vr. 1094 Y. LETERME). 211 Wetsontwerp houdende uitvoering van het pact voor competitiviteit, werkgelegenheid en relance, Parl. St. Kamer 2013-2014, nr. 3479/001. 207
47
betaald heeft aan haar leveranciers niet in mindering brengen. Zoals eerder gezegd worden ook occasionele handelingen vrijgesteld.212 Het WBTW stelt ook de diensten vrij die door exploitanten van sportinrichtingen en inrichtingen voor lichamelijke opvoeding verstrekt worden aan personen die er aan lichamelijke ontwikkeling of sport doen.213 Als de onderstaande voorwaarden voor de vrijstelling vervuld zijn, factureren de sportclubs dus voor die diensten geen btw aan de klanten, maar genieten ze ook geen recht op aftrek voor de btw die ze betaald hebben aan hun leveranciers. Lidgelden die de sportclub ontvangen zijn bijvoorbeeld vrijgesteld in de mate dat ze voldoen aan de voorwaarden hieronder en belast indien ze niet voldoen aan die voorwaarden. A. Alleen exploitanten van sportinrichtingen of inrichtingen voor lichamelijke opvoeding die geen winstoogmerk hebben. Een sportinrichting wordt gewoonlijk gekenmerkt door een (al dan niet permanente) ruimte waar aan sport of lichamelijke opvoeding kan gedaan worden: een voetbalveld, een atletiekpiste, een zwembad, een vijver, een golfterrein, een tennisveld, een golfterrein, een schaatsbaan, ...De administratie aanvaardt de vrijstelling echter ook als de exploitant niet over een dergelijke ruimte beschikt, maar voor de organisatie bijvoorbeeld gebruikt maakt van de openbare weg.214 Zo kan ook een wandelclub of een club voor wielertoeristen van deze vrijstelling genieten. Deze sportinrichting mag geen winstoogmerk hebben. B. De inrichting of de organisatie van de exploitant moet op sport of lichamelijke ontwikkeling betrekking hebben. Terminologisch wordt ‘betrekking hebben op sport of lichamelijke ontwikkeling’ ruim geïnterpreteerd.215 Exploitanten van een roei- of een visvijver216, watersportverenigingen, clubs van vliegsport, verenigingen voor duiven- of paardensport, exploitanten van speelpleinen217, zeilscholen218 en organisatoren van zeiltochten kunnen vrijgestelde
212
Art. 44, §2, 12° WBTW. Art. 44, §2, 3° WBTW. 214 Besl. nr. ET 29112 van 28 maart 1980, BTW Rev, nr. 45, 268. 215 S. RUYSSCHAERT, “handelingen verricht door voetbalclubs” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 2. 216 Besl. nr. T 1901 van 25 november 1970, BTW Rev, nr. 1, 108. 217 Besl. nr. ET 19777 van 19 februari 1975, onuitg. 218 Besl. nr. ET 62473 van 16 juni 1988, onuitg. 213
48
belastingplichtigen zijn. Ook verenigingen die sportkampen organiseren219 en bijvoorbeeld Bloso genieten deze vrijstelling. C. De vrijstelling is enkel van toepassing in de relatie tussen de exploitant en degene die aan sport of lichamelijke opvoeding doet. Deze vereiste wil eigenlijk zeggen dat er een direct voordeel moet zijn voor de gebruiker en er een verband bestaat tussen de verstrekte diensten en de ontvangen tegenprestatie. In de eerste plaats is de lidmaatschapsbijdrage vrijgesteld als de lidgelden de tegenprestatie vormen voor de diensten die de vereniging aan haar leden verstrekt.220 Ook de prijs voor het gebruik van goederen die niet tot de eigenlijke sportuitrusting behoren, maar die de bezoeker nodig heeft om van de uitrusting gebruik te maken, kan worden vrijgesteld. Eveneens staat de btwadministratie de vrijstelling toe voor bezoekers die de eigenlijke sportbeoefenaars vergezellen, op voorwaarde dat de sommen, die deze bezoekers betalen relatief gering zijn ten aanzien van de globale inkomsten. Over de prijs die bijvoorbeeld door toeschouwers van sportwedstrijden betaald wordt, is echter steeds btw verschuldigd.
§13. Inkomstenbelastingen De inkomstenbelastingen zijn de belastingen die verschuldigd zijn op de inkomsten die de belastingplichtige sportclub verwerft.221 In België wordt er een onderscheid gemaakt naargelang het type belastingplichtige en type inkomsten dat een belastingplichtige heeft ontvangen.222 Zo is er de personenbelasting en de belasting der niet-inwoners, die beiden weinig relevant zijn voor de sportclubs. Veel belangrijker voor sportclubs is onder andere de vennootschapsbelasting. Dit is een globale belasting, van toepassing op alle inkomsten die de sportclub eventueel verworven heeft. Soortgelijk hieraan is de rechtspersonenbelasting, die van toepassing is op rechtspersonen die in België gevestigd zijn en niet aan de vennootschapsbelasting onderworpen zijn. Een vzw is onderworpen aan ofwel de rechtspersonenbelasting223 bij de uitoefening noch van een exploitatie noch van verrichtingen
219
Vr. en Antw. Kamer, 2 mei 1979 (vr. nr. 42 A. DAMSEAUX). Gent 26 juni 2007, FJF 2008, 81. 221 D. DESCHRIJVER, “Sport en belastingrecht” in WERKGROEP SPORTRECHT IN BEWEGING (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, Die Keure, 1995, 317. 222 G. VANDEN ABEELE, “De vzw en de inkomstenbelasting” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 1. 223 Art. 220, 3° WIB 1992. 220
49
van winstgevende aard, ofwel aan de vennootschapsbelasting224, bij de uitoefening van een exploitatie of verrichtingen van winstgevende aard.
1. Rechtspersonenbelasting Een sportclub als vzw die geen onderneming exploiteert of zich niet bezighoudt met een verrichting van winstgevende aard, wordt aan de rechtspersonenbelasting onderworpen indien ze zich houden aan de toegelaten activiteiten225 of werkzaam zijn in de door de wetgever bevoorrechte gebieden.226 Op basis van deze ruim geformuleerde wettelijke bepaling wordt ervan uit gegaan dat de rechtsvorm (vzw of vennootschap) van de rechtspersoon in principe niet relevant is voor zijn fiscaal statuut227. Recentelijk heeft het Hof van Cassatie228 geoordeeld dat "een burgerlijke vennootschap, opgericht in de vorm van een handelsvennootschap, die als maatschappelijk doel heeft het beheer van vastgoed, zich met een exploitatie of met verrichtingen van winstgevende aard bezighoudt". Het gaat hier echter over specifieke partijen en de uitdrukkelijke verwijzing in dit cassatiearrest naar de activiteit van vastgoedbeheer wil er wel volgens velen op wijzen dat aan dit arrest geen te grote algemene draagwijdte kan worden toegekend. In de rechtspersonenbelasting zijn enkel de in de wet bepaalde inkomsten belastbaar.229 Deze is van toepassing op sommige inkomsten van onroerende goederen, roerende goederen en kapitalen en diverse inkomsten. Een sportclub is dus samengevat aan de rechtspersonenbelasting onderworpen indien deze zich dus niet bezighoudt met enerzijds een exploitatie en anderzijds verrichtingen van winstgevende aarde. A. Begrip ‘exploitatie’ Het begrip exploitatie duidt op de handeling van het exploiteren en verwijst naar een duurzame bedrijvigheid.230 De activiteiten van een sportclub worden bijna nooit als een exploitatie beschouwd.
224
Art. 179 WIB 1992. Art. 182 WIB 1992. 226 Art. 181 WIB 1992. 227 Gent 29 januari 2002, FJF 2002, nr. 282; Rb. Brugge 5 maart 2002, Fisc. Koerier 2002, 369; J. AUTENNE en B. DE MENTEN, “La détermination que peuvent entreprendre les ASBL. L’apport du droit fiscal” in X, Liber Amicorum Guy Horsmans, Brussel, Bruylant, 2004, 43. 228 Cass. 20 mei 2005, FJF 2005, nr. 891. 229 Art. 221 WIB 1992. 230 S. VAN CROMBRUGGE, De fiscale aspecten van de vzw, Antwerpen, Centrum voor Beroepsvolmaking in de Rechten, 1994, 4. 225
50
B. Begrip ‘verrichtingen van winstgevende aard’ Het begrip ‘verrichtingen van winstgevende aard’ verwijst naar het geheel van verrichtingen die zich vaak genoeg voordoen en met elkaar zijn verbonden, om een voortdurende en gewone bedrijvigheid met een beroepskarakter te leveren.231 Een voetbalclub in de vorm van een vzw zou dus bijvoorbeeld bij een transfer geacht worden verrichtingen van winstgevende aard uit te oefenen, met als gevolgd dat men onderworpen is aan de vennootschapsbelasting. Een sportclub heeft natuurlijk nog andere activiteiten waarbij er winst kan worden gemaakt, bijvoorbeeld de verkoop van kledij met het clublogo, business-seats, een cafetaria, televisierechten,… Sommige
vzw’s
lijken
dus
aanvankelijk
eveneens
onderworpen
aan
de
vennootschapsbelasting. Toch moet men volgende elementen in acht nemen. Het WIB 1992 stelt dat sommige verrichtingen niet als verrichtingen van winstgevende aard moeten worden beschouwd in hoofde van vzw’s.232 Zo bijvoorbeeld de alleenstaande of uitzonderlijke verrichtingen. De echt kleine sportclubs zullen eventueel hieronder vallen, bijvoorbeeld bij de organisatie van een jaarlijkse competitie of een jaarlijkse motorcross.233 Ook verrichtingen die bestaan in een bedrijvigheid die slechts bijkomstig op nijverheids-, handels-, of landbouwverrichtingen betrekking heeft of die niet volgens nijverheids- of handelsmethoden wordt uitgevoerd, valt onder de uitzondering die zegt dat dergelijke verrichtingen niet als verrichtingen van winstgevende aard moeten worden beschouwd. De vzw’s die dus naast hun hoofdbedrijvigheid een bijkomende economische bedrijvigheid uitoefenen, zijn dus op grond van deze bepaling ook niet aan de vennootschapsbelasting onderworpen.234 In hoevere de bovenstaande economische bedrijvigheid bijkomstig is, is een feitenkwestie235. De sportclub die een vzw is die dergelijke bovenstaande activiteiten verricht, is dan niet onderworpen aan de vennootschapsbelasting. Het is wel enorm belangrijk dat die economische bedrijvigheid in alle gevallen bijkomend dient te zijn t.a.v. de ideële sportieve hoofdbedrijvigheid.236
231
Cass. 7 december 1973, Arr. Cass. 1974, 403. Art. 182 WIB 1992. 233 Gent, 24 december 1976, JDF 1977, 271. 234 D. DESCHRIJVER, “Sport en belastingrecht” in WERKGROEP SPORTRECHT IN BEWEGING (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, Die Keure, 1995, 320. 235 Vr. en Antw. Senaat, 22 juni 1993, 3038 (vr. 179 VAN HOOLAND), BTW-Revue, 1993, 1092. 236 Antwerpen 29 februari 1988, FJF 1988, 403. 232
51
2. Vennootschapsbelasting Een sportclub is onderworpen aan de vennootschapsbelasting237 bij de uitoefening van een exploitatie of omwille van de uitoefening van verrichtingen van winstgevende aard. Een vzw die onderworpen is aan de vennootschapsbelasting is belastbaar op alle haar toekomende bruto-inkomsten, met uitzondering van de aan hen toegekende leningen en kredieten.238 Toch moet men erop letten dat voor een vzw die onderworpen is aan de rechtspersonenbelasting de eerder betaalde roerende voorheffing niet verrekenbaar is en ook niet terugbetaalbaar is in geval zij voor een bepaald jaar in het geheel een verlies zou lijden. Een vzw die onderworpen is aan de vennootschapsbelasting kan dit wel, zij heeft in een verliesjaar zelfs recht op de teruggave van die voorheffing. In de praktijk wil dit zeggen dat de verliesgevende bedrijvigheden in een sportclub die best gewoon in een vennootschap onder te brengen, dit is ook één van de redenen dat clubs hun verliezen en zware kosten zoals de profafdeling bij een voetbalclub bijvoorbeeld in een vennootschap integreren.
§ 14. Bedrijfsvoorheffing De bedrijfsvoorheffing bij beroepssporters en hun club is specifiek. Normaal stort een werkgever ongeveer veertig procent van het loon van de werknemers door naar de schatkist. Sportclubs mogen echter tachtig procent van die bedrijfsvoorheffing voor zich houden, onder het mom van de voorwaarde tot investeren in een jeugdproject, zonder dat daar een effectieve controle voor is. Het voordeel bestaat uit het niet doorstorten van 80 procent van die bedrijfsvoorheffing.239 Dit is alleen van toepassing op bezoldigingen betaald aan sportbeoefenaars, niet aan trainers. De clubs die hiervan kunnen genieten zijn de clubs onderworpen aan rechtspersonenbelasting en vennootschapsbelasting.240 Hierop verder ingaan gaat dit onderwerp natuurlijk ver te buiten. Het is wel belangrijk om te weten dat zowel vzw’s als nv’s als cvba’s hiervan kunnen genieten.
§15. Ontbinding, vereffening en faillissement van de vzw De sportclub als vzw kan volgens de wet op twee manieren worden ontbonden: de vrijwillige ontbinding en de gerechtelijke ontbinding. Als een vzw ontbonden wordt, gaat hij in vereffening. Volgens de rechtsleer is er ook nog een derde vorm, de ontbinding van
237
Art. 179 WIB 1992. D. DESCHRIJVER, Fiscaal statuut van de vzw, Brussel, Ced-Samsom, 1983, 68. 239 Art. 275 WIB 1992. 240 S. RUYSSCHAERT en B. ALEN, Sport en fiscaliteit, Antwerpen, Maklu, 2011, 216. 238
52
rechtswege.241 Een vzw kan niet failliet gaan en dus gelden de regels van het faillissement niet voor de vzw, zo is de faillissementswetgeving strenger omdat een vzw bijvoorbeeld zijn eigen vereffenaars kan aanduiden bij vrijwillige ontbinding.
1. Vrijwillige ontbinding De beslissing tot vrijwillige ontbinding komt toe aan de (buitengewone) algemene vergadering van de vzw.242 De essentiële wettelijke voorwaarden zijn dat er een oproepingsbrief moet gestuurd worden naar de effectieve leden en dat er twee derde van die leden aanwezig moet zijn op de algemene vergadering en er een akkoord van vier vijfden nodig is.243
2. Gerechtelijke ontbinding Een faillissement is juridisch gezien onmogelijk. Bij een vennootschap is er wel een faillissementsprocedure mogeliljk door de rechtbank van koophandel. Bij een vzw daarentegen moet men overgaan tot een ontbinding in het kader van een vordering voor de rechtbank van eerste aanleg.244 Een rechter die geconfronteerd wordt met het verzoek tot gerechtelijke ontbinding beschikt wel over appreciatiebevoegdheid.245 Zelfs als aan één van de ontbindingsgronden is voldaan, is de rechtbank niet verplicht om de gerechtelijke ontbinding uit te spreken. A. Aanleiding om de vzw gerechtelijk te ontbinden Er zijn enkele motieven voor de gerechtelijke ontbinding van de vzw.246 Een eerste reden is dat de vzw niet in staat is om haar verbintenissen na te komen. In de praktijk werden er al reeds vzw’s omwille van liquiditeits- en solvabiliteitsproblemen ontbonden door de rechtbank. Een andere mogelijkheid is dat men een vordering instelt omdat het vermogen van de vzw wordt gebruikt voor andere doelen dan die waarvoor de vzw ontstaan is. Nog een andere motivatie om een vordering tot gerechtelijke ontbinding in te stellen is dat de sportclub zich vergrijpt aan een ernstige schending van de statuten, de wet of de openbare orde. Eveneens kan men een vordering instellen om de vzw gerechtelijk te ontbinden indien de vereniging gedurende drie opeenvolgende boekjaren niet heeft voldaan aan de verplichting 241
L. TE RIJDT, “De ontbinding en vereffening van de vzw”, vzw info 2009, afl. 17, 3. Art. 4, 6° vzw-wet. 243 Art. 20 vzw-wet. 244 Art. 18 vzw-wet. 245 L. TE RIJDT, “De ontbinding en vereffening van de vzw”, vzw info 2009, afl. 17, 4. 246 Art. 18 vzw-wet. 242
53
om een jaarrekening neer te leggen overeenkomstig art. 26 novies, §1, tweede lid, 5° vzwwet. Dit was eigenlijk een instrument van de overheid om slapende vzw’s te ontbinden. De laatste ontbindingsgrond, eveneens ingevoerd door dezelfde wetswijziging als hierboven, is indien er niet langer minimaal drie leden deel uitmaken van de vereniging. B. Partijen die de gerechtelijke ontbinding kunnen vorderen De gerechtelijke ontbinding kan gevraagd worden door drie partijen. Allereerst door het openbaar ministerie, dit omdat zij het algemeen belang vertegenwoordigen. Eveneens kan de gerechtelijke ontbinding gevraagd worden door elk effectief lid van de vzw. En ook door elke belanghebbende derde: dit zijn alle personen die een belang kunnen aantonen. Alleen de rechtbank van eerste aanleg kan beslissen over de gerechtelijke ontbinding. In beroep is dit natuurlijk voor het hof van beroep.
3. Ontbinding van rechtswege Dit vindt plaats om een reden die op voorhand in de statuten was afgesproken op basis waarvan de vzw automatisch zou ontbonden worden. De ontbinding van rechtswege vereist geen tussenkomst van de algemene vergadering of de rechtbank van eerste aanleg. Voorbeelden zijn het verstrijken van de termijn en het bereiken van het doel van de vzw. Deze vorm is voor een sportclub niet relevant.
4. Vereffening en faillissement De vereffening houdt in dat een einde wordt gesteld aan de lopende contracten van de sportclub en dat het actief ten gelde wordt gemaakt, het passief wordt aangezuiverd en dat het uiteindelijke vermogen van de vzw overeenkomstig de statuten een bestemming krijgt.247 Hierbij worden vereffenaars aangeduid. Bij vrijwillige ontbinding worden de vereffenaars benoemd overeenkomstig de bepalingen uit de statuten.248 Bij gerechtelijke ontbinding is het de rechter die in zijn vonnis de vereffenaars aanstelt. Beslissingen genomen in kader van ontbinding en vereffening van de vzw moeten worden neergelegd op de griffie van de rechtbank van koophandel en bij uittreksel worden bekendgemaakt in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad. Indien men kijkt naar de bestemming van gewone vennootschappen zijn er eigenlijk weinig problemen. Deze kunnen hun inkomsten en vermogen naar goeddunken uitkeren aan de vennoten. Bij de vzw’s is er natuurlijk een probleem. De bestemming van het 247 248
L. TE RIJDT, “De ontbinding en vereffening van de vzw”, vzw info 2009, afl. 17, 5. Art. 22 vzw-wet.
54
vermogen is aan bepaalde beperkingen onderworpen. De vraag is wie er mag beslissen over de bestemming van de activa. De wet zegt dat er een cascaderegeling geldt.249 In principe kunnen de statuten bepalen wat de bestemming is. Als de statuten niets vermelden, dan geldt de regeling250 dat de bestemming wordt aangeduid door de algemene vergadering. Het is verplicht dat dit vermogen steeds naar een belangeloze vereniging dient te gaan. Bij ontstentenis van een bepaling in de statuten of van een besluit van de algemene vergadering wordt een bestemming gegeven aan het actief die overeenkomst met het doel waarvoor de vereniging is opgericht.251 Een voorbeeld is toenmalig vierdeklasse voetbalclub Excelsior Veldwezelt. Deze club heeft in 2012 de boeken moeten neerleggen. De pers spreekt in deze gevallen altijd over een ‘faillissement’252, hoewel het om een ontbinding gaat. Uit onderzoek van de gepubliceerde ontbindingsakte253 blijkt dus inderdaad dat de buitengewone algemene vergadering van vzw Excelsior Veldwezelt heeft beslist tot vrijwillige ontbinding van de vzw en tot aanstelling van een vereffenaar. De vereffening leverde geen positief saldo op, wat wil zeggend dat er geen toebedeling was aan een gelijksoortig doel. Het overgrote deel van de rechtsleer is het eens dat vzw’s niet kunnen failliet verklaard worden, gelet op hun statutaire specialiteit.254 De rechtspraak en rechtsleer hebben enkele oplossingen gevonden voor de faillietverklaring van de vzw maar deze gaan het onderwerp van deze masterproef ver te buiten.
§16. Financiering van de vzw De vzw krijgt natuurlijk inkomsten door het verkopen van toegangstickets en de uitbating van een cafetaria en dergelijke,…Deze financiering volstaat niet voor een sportclub om te overleven. Daarom zijn er enkele bijzondere manieren om de vzw te financieren. De vraag is of deze tegenwoordig nog volstaan in bijvoorbeeld een ‘money-business’ zoals het voetbal…
1. Via bijdragen Vele sportclubs zullen mee gefinancierd worden door bijdrages. De sportclub kan zowel bijdrages van de effectieve als van de toekomstige leden vragen. Dit lidgeld kan eenmalig of
249
Art. 19 eerste en tweede lid vzw-wet. D. DE LAETER, “Hoe organiseert men een ontbinding en vereffening van een vzw” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 23. 251 Art. 19 tweede lid vzw-wet. 252 “Vierdeklasser Veldwezelt is failliet”, 8 december 2012, www.voetbalkrant.com. 253 Via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 254 D. DE LAETER, “Kan een vzw failliet worden verklaard” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 1. 250
55
jaarlijks zijn. Eigenlijk is er maar één beperking, zo moeten de statuten vermelden of er een ledenbijdrage gevraagd wordt, en wat het maximum is van deze ledenbijdrage.255 Een vast bedrag is niet nodig. Zo zeggen dat statuten van vzw squashclub Recrean uit Oudenaarde dat de raad van bestuur een bijdrage mag vaststellen die niet hoger mag liggen dan 25 euro.256
2. Via handgiften De sportclub kan ook gefinancierd worden via gulle schenkingen. Zo is er de notariële schenking257 en de handgift. De handgift is de gift van hand tot hand, dus van ‘gever’ naar ‘ontvanger’, in casu de sportclub. Enorm belangrijk is dat er geen document wordt opgesteld.258 Een handgift is dus eigenlijk letterlijk de overdracht van geld, ofwel cash ofwel via een overschrijving. Een handgift is niet hetzelfde als een gewone gift (met document voor notaris) of een legaat. Bij een handgift is er geen machtiging vereist.259
3. Via (notariële) schenking of legaat Bij een schenking of een legaat wordt er een bedrag of goed aan de vzw gegeven zonder dat hier een tegenprestatie tegenover staat. Elke gift aan een vereniging of stichting met een waarde van meer dan 100.000 euro vereist een machtiging door de minister van Justitie of zijn vertegenwoordiger.260 Deze machtiging zal in geen geval verleend worden indien de vereniging haar jaarrekening niet heeft neergelegd. Het mag duidelijk zijn dat er geen machtiging nodig is voor ledenbijdragen, terugbetaalbare voorschotten, gestorte subsidies, schenkingen en legaten met een tegenwaarde niet hoger dan 100.000 euro, opbrengsten van collecten en tombola’s en bijkomstige handelsactiviteiten, sponsoring van bedrijven,….De machtiging vereist een bepaalde procedure omschreven in de vzw-wet.261
4. Via kredieten De
vzw
kan
ook
via
alle
mogelijke
kredieten
zoals
investeringskredieten,
overbruggingskredieten, kaskredieten, borgstellingkredieten, straight loans, hypothecair krediet en leasing worden gefinancierd. Ook financiering door aanverwante verenigingen of 255
D. DE LAETER, “Welke types van fundraising zijn globaal toegelaten voor vzw’s?” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 1. 256 Art. 10 statuten vzw squashclub Recrean, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 257 Infra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §16.3.Via (notariële)schenking of legaat, blz. 56. 258 D. DE LAETER, “Welke types van fundraising zijn globaal toegelaten voor vzw’s?” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 2. 259 S. MATHEÏ, De vzw stap voor stap: oprichting en werking, Gent, Larcier, 2010, 374. 260 Art. 16 eerste lid vzw-wet. 261 Art. 16 tweede tot en met vijfde lid vzw-wet.
56
vennootschappen is een veel voorkomend verschijnsel.262 Van Roger Lambrecht, de voorzitter van Sporting Lokeren, is bijvoorbeeld geweten dat die leningen geeft aan Sporting Lokeren.263 Een voorbeeld van de financiering door een vennootschap staat in het vennootschapsdoel264 van de cvba met sociaal oogmerk van OHL. Het doel van de vennootschap is om de sportieve werking van de voetbalclub OHL te bevorderen door middelen ter beschikking te stellen aan de voetbalclub.
5. Via inbreng De inbreng moet duidelijk onderscheiden worden van de schenking omdat er eigenlijk een tegenprestatie wordt verwacht. Deze tegenprestatie kan bij de vzw nooit uit een verdeling van de winsten bestaan. De tegenprestatie zal dan bestaan uit indirecte vermogensvoordelen, zoals lichte voordelen bij sommige activiteiten. Men kan natuurlijk ook in de statuten bepalen dat de inbrenger zijn inbreng of de tegenwaarde ervan terugneemt wanneer hij de vzw verlaat of deze ontbonden wordt.265
6. Via sponsoring Sportsponsoring kan worden omschreven als het financieel steunen van een sportclub in ruil waarvoor de sponsor de club en de spelers gebruikt voor reclamedoeleinden.266 Er zijn allerhande regels omtrent de aftrekbaarheid en de fiscale impact hiervan die niet relevant zijn en dus niet besproken worden. Indien de ontvanger een vereniging zonder winstoogmerk is zullen de ontvangsten in principe niet belast worden. Er moet wel nagegaan worden of het ontvangen van sponsoring louter een bijkomstige activiteit is om de hoofdactiviteit te ondersteunen. Indien de sponsoring als hoofdactiviteit wordt aanzien dan kan de vzw belast worden in de vennootschapsbelasting.
262
D. DE LAETER, “Welke types van financiering zijn globaal toegelaten voor vzw’s?” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 7. 263 “De baas van Lokeren”, Trends 14 juni 2007,www.trends.knack.be. 264 Art. 28 statuten cvba Oud-Heverlee Leuven, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 265 S. MATHEÏ, De vzw stap voor stap: oprichting en werking, Gent, Larcier, 2010, 371. 266 B. AMEYE et al., Sport en fiscus, Mechelen, Kluwer, 2008, 104.
57
Hoofdstuk 2. De vennootschap Vennootschapsstructuren zijn voor een groot aantal sportverenigingen weinig aangewezen omwille van het wezenskenmerk van de vennootschappen. De vennoten brengen namelijk goederen en kapitaal in met de bedoeling winst te maken en deze winst onder elkaar te verdelen. Een normale sportclub heeft deze bedoeling niet. Enkel de grote kapitaalkrachtige clubs in het professionele sportcircuit organiseren zich op dergelijke wijze.
Afdeling 1. Begrip De wet geeft volgende kenmerken van een vennootschap:267 “Een vennootschap wordt opgericht door een contract op grond waarvan twee of meer personen iets overeenkomen iets in gemeenschap te brengen met als doel één of meer nauwkeurig omschreven activiteiten uit te oefenen en met het oogmerk aan de vennoten een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel te bezorgen”. Bij de ontleding van deze definitie zijn er enkele essentiële elementen. Zo moet het gaan om een overeenkomst tussen twee personen die natuurlijk moet voldoen aan de geldige voorwaarden voor een contract.268 Het behoort tot de essentie van dit contract dat iedere vennoot deelneemt in de winst en bijdraagt in het verlies. Deze personen moeten een inbreng doen, die meestal bestaat uit geld, arbeid en/of nijverheid.269 Heel belangrijk is ook dat de vennootschap wordt opgericht met een bepaald doel. Een voldoende brede omschrijving van dit doel in de statuten is enerzijds van belang om latere onnodige statutenaanpassingen te vermijden en anderzijds om de bestuurders te beschermen tegen vorderingen van derden of aandeelhouders wegens handelingen die het doel overschrijden.270 Het winstoogmerk tenslotte is het intentioneel element dat de vennootschap kenmerkt. De winst moet worden nagestreefd ten bate van de vennoten, in hun gemeenschappelijk belang.271 Een vereniging mag evenwel ook een economische activiteit tot doel hebben en er naar streven om winst te maken, zolang niet wordt beoogd om deze onder de leden te verdelen. 272
267
Art. 1 W. Venn. Art. 1108 BW. 269 Art. 19 W. Venn. 270 H. DE MUYNCK, Vennootschapsrecht in België, Gent, Academia Press, 2003, 10. 271 Art. 19, eerste lid W. Venn. 272 J. VAN HOUTTE, “l’exercice d’une activité rémunératrice par une A.S.B.L.”, Rev. not. b., 1937, 6. 268
58
Er
zijn
volgens
de
wet
negen
mogelijke
vennootschapsstructuren
met
rechtspersoonlijkheid:273 de vennootschap onder firma (vof), de gewone commanditaire vennootschap (comm. v.), de commanditaire vennootschap op aandelen (comm. va.), de naamloze vennootschap (nv), de coöperatieve vennootschap ofwel met beperkte aansprakelijkheid (cvba) ofwel met onbeperkte aansprakelijkheid (cvoa), de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (bvba), het economisch samenwerkingsverband (esv), de Europese naamloze vennootschap en de Europese coöperatieve vennootschap. Natuurlijk kan men deze vennootschappen op elke mogelijke manier onderscheiden, maar de volgende distincties zijn het meest relevant met betrekking tot mijn onderwerp.
§1. Onderscheid naargelang de rechtspersoonlijkheid In dit opzicht zijn er drie soorten vennootschappen te onderscheiden. De eerste twee soorten zijn de vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid en de vennootschappen met onvolkomen rechtspersoonlijkheid. De vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid hebben natuurlijk geen afgescheiden vermogen en kunnen dus niet optreden in rechte.274 Voorbeelden hiervan zijn de maatschap en de tijdelijke vennootschap. De vennootschappen met onvolkomen rechtspersoonlijkheid hebben wel een afgescheiden vermogen en kunnen wel optreden in rechte. Voorbeelden zijn de vof, de esv en de commanditaire vennootschap. Beide soorten vennootschappen hebben als kenmerk gemeen dat de leden onbeperkt aansprakelijk zijn en het privévermogen van de vennoten dus niet beschermd is. Dit is de reden dat een sportclub niet kiest voor deze vennootschapsvormen. Een derde soort zijn de vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid: hierbij is er wel een afgescheiden vermogen en een beperkte aansprakelijkheid en eveneens een mogelijkheid tot optreden in rechte. Voorbeelden zijn de bvba, de cvba en de nv. Voor deze vennootschapsstructuren kiezen de sportclubs wel.
§2. Onderscheid tussen personen- en kapitaalvennootschappen In de personenvennootschap spelen vooral de persoonlijke relaties van de vennoten een grote rol.275 De overeenkomst wordt aangegaan met personen die men kent of waarin men een bepaald vertrouwen stelt, om dan samen met hen zaken te doen. De vennoten kunnen in principe hun aandelen niet overdragen dan met instemming van de andere vennoten, een 273
Art. 2 W. Venn. Art. 2 § 1 W. Venn. 275 H. GEINGER en N. HEIJERICK, Inleiding tot het Vennootschapsrecht, Brugge, Die Keure, 2009, 4. 274
59
voorbeeld hiervan staat in de wetgeving in verband met de bvba276, hoewel de bvba geen loepzuivere personenvennootschap is. In de kapitaalvennootschappen gaat die aandacht vooral uit naar de goederen en het geld die men eventueel kan samenbrengen om de sportclub op te richten of uit te breiden. Een voorbeeld hiervan is de nv. Hiernaast zijn er ook vennootschappen met een gemengd karakter, zoals de cvba en de bvba. De gevolgen van dit onderscheid zijn belangrijk. Bij de personenvennootschap en ook de gemengde vennootschap zijn de aandelen en dus het zeggenschap over de vennootschap in principe moeilijk vervreemdbaar. Dit gezegd zijnde ligt de voornaamste reden dat men als professionele sportclub niet voor een zuivere personenvennootschap of een bvba kiest dus in de moeilijke overdraagbaarheid van de aandelen. Omdat de grote professionele clubs via externe financiering geld willen ophalen moet de overdracht van aandelen gemakkelijk gaan. Bij de gemengde vennootschap geldt het beginsel dat er een gecontroleerde overdracht is van de aandelen aan derden en vrijheid van overdracht aan vennoten. Ook kan men de werking van de personenvennootschap slechts met algemene instemming wijzigen. Omwille van deze redenen zal een professionele sportclub die extra financiering zoekt eerder voor de naamloze vennootschap en de cvba kiezen dan voor een personenvennootschap.
Afdeling 2. De naamloze vennootschap §1. Begrip Een nv is dus een kapitaalvennootschap met rechtspersoonlijkheid. Oorspronkelijk was deze vennootschapsvorm uitgedacht voor grote kapitaalkrachtige ondernemingen, maar deze kan ook aangenomen worden voor middelgrote bedrijven. Tegenwoordig zijn er meer en meer professionele voetbalclubs zoals Club Brugge, Anderlecht en KV Oostende die deze vorm aannemen. Het is onmogelijk om alles over de nv in kort bestek te bespreken, dus behandel ik enkel de eigenschappen die mijns inziens relevant zijn. Het is belangrijk om te weten wat de motieven zijn voor een sportclub om voor deze vennootschapsvorm te kiezen.
§2. Doel van de nv Het vennootschapsdoel van de sportclub is de specifieke bedrijvigheid, het beroep of het bedrijf dat de sportclub volgens de oprichtingsakte zal uitoefenen.277 Dit doel moet niet
276
Art. 249 W. Venn. K. GEENS en M. WYCKAERT, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, IV Verenigingen en vennootschappen, Deel II De Vennootschap, A. Algemeen Deel, Mechelen, Kluwer, 2011, 165. 277
60
beperkt zijn tot één enkele economische activiteit. Indien een bepaalde onderneming twee onderscheiden activiteiten in de omschrijving opneemt is de rechtspersoon bekwaam om die twee activiteiten uit te oefenen.278 De gewoonte om het doel breed te bepalen werd gehandhaafd en een beperkende doelomschrijving is dus niet verplicht.279 Een enge omschrijving wordt vaak beschouwd als in het voordeel van kapitaalverschaffers omdat ze dan slechts het risico van die precieze doelbepaling aangaan. Een ruime omschrijving laat het bestuur meer vrijheid en biedt de mogelijkheid de verrichte activiteit uit te breiden zonder statutenwijziging.280 Indien de sportclub zijn doel wil wijzigen moet de buitengewone algemene vergadering dit goedkeuren met akkoord van ten minste vier vijfden van de aanwezige stemmen en alleen als de aanwezigen of vertegenwoordigers minstens de helft van het kapitaal van de club bezitten.281 De doelomschrijving in de statuten van bijvoorbeeld voetbalclubs Anderlecht282 en Club Brugge283, beiden nv’s, bevatten een enorm brede doelomschrijving. In de eerste plaats hebben ze het over het ontwikkelen, promoten en bevorderen van de voetbaluitoefening. Daarnaast omschrijven ze nog enorm veel andere activiteiten zoals het verwerven van participaties, het samenstellen en beheren van een onroerend vermogen, het ontwikkelen, verkopen en kopen van octrooien en knowhow, het realiseren van zendinstallaties en communicatienetwerken, het organiseren van reizen en seminaries en cursussen,…Dit laat inderdaad toe dat de clubs zich kunnen bezighouden met andere activiteiten zonder de statuten te moeten aanpassen. Deze omschrijvingen zijn merkbaar ruimer dan bij professionele clubs die bijvoorbeeld nog altijd een vzw-structuur gebruiken.
§3. De oprichting van de nv De oprichting van zowel de cvba als de nv loopt ongeveer gelijk met die van de vzw, op enkele verschillen na. De wet schrijft voor dat, net zoals bij de vzw, de oprichting van een handelsvennootschap dient bekendgemaakt te worden door het neerleggen van een uittreksel van de oprichtingsakte ter griffie van de rechtbank van koophandel in het rechtsgebied waar 278
K. GEENS en M. WYCKAERT, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, IV Verenigingen en vennootschappen, Deel II De Vennootschap, A. Algemeen Deel, Mechelen, Kluwer, 2011, 168. 279 K. GEENS, “Het maatschappelijk doel” in BUYSSENS, F., GEENS, K., LAGA, H., TILLEMAN, B., VERBEKE, A. (eds)., Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber Amicorum Prof. Dr. Luc Weyts, Gent, Larcier, 61. 280 M. MENDEL, Het statutaire doel van de NV, reeks Van der Heijden Instituut, deel 6, Deventer, Kluwer, 1971, 70. 281 Art. 559 W. Venn. 282 Art. 2 statuten nv royal sporting club Anderlecht, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 283 Statuten nv Club Brugge, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub.
61
de vennootschap haar maatschappelijke zetel heeft284, waardoor de vennootschap zijn rechtspersoonlijkheid verkrijgt.285 Deze neergelegde stukken worden net als in de vzw bewaard in een dossier en de vennootschappen worden ook ingeschreven in de KBO. Het uittreksel uit de oprichtingsakte moet enkele vaste vermeldingen bevatten286 zoals de rechtsvorm en waar de zetel zich bevindt, eventueel de duurtijd van de onderneming, opgave van de identiteit van de hoofdelijk aansprakelijke vennoten, ook het bedrag van het maatschappelijk kapitaal en het gestort bedrag en de samenstelling van dit kapitaal,…..Het uittreksel van de oprichtingsakte dient eveneens bekend te worden gemaakt in de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad en dit binnen maximum vijftien dagen (anders dus dan bij de vzw) na de neerlegging ter griffie van de rechtbank van koophandel.287 Een ander verschil met de vzw is dat er een financieel plan vereist is bij de vennootschappen die een wettelijk vastgesteld minimumkapitaal moeten hebben288 en dat de oprichters moeten overhandigen aan de optredende notaris.289 Bij dit plan dient het kapitaal van de op te richten vennootschap verantwoord te worden door de oprichters.290 Ze dienen aan te tonen dat het kapitaal toereikend is voor de normale uitoefening van de bedrijvigheid. Dit financieel plan speelt een belangrijke rol bij de beoordeling van oprichtersaansprakelijkheid indien er een faillissement zou worden uitgesproken in drie maanden na haar oprichting wanneer blijkt dat het kapitaal kennelijk ontoereikend zou zijn voor een normale uitoefening over tenminste twee jaar.291 Het financieel plan wordt niet openbaargemaakt, maar wel bewaard door de optredende notaris. Een nv moet op straffe van nietigheid worden opgericht bij authentieke akte292 en moet minstens twee aandeelhouders tellen, in tegenstelling tot de cvba en vzw waar er drie oprichters moeten zijn. De oprichters moeten zich verbinden om een kapitaal te investeren, waarover hieronder meer. Er bestaan twee wijzen van oprichting, namelijk de gewone oprichting en de oprichting door middel van inschrijvingen.293 Bij de gewone oprichting kan de vennootschap worden opgericht bij één of meerdere authentieke akten.294 Bij het verlijden 284
Art. 67 W. Venn. Art. 2, § 4 W. Venn. 286 Art. 69 W. Venn. 287 Art. 68 W. Venn. 288 Art. 440 W. Venn. 289 R. TIEST, Vademecum voor de vennootschap, Antwerpen, Intersentia, 2004, 26. 290 H. DE MUYNCK, Vennootschapsrecht in België, Gent, Academia Press, 2003, 15. 291 Art. 456, 4° W. Venn. 292 Art. 66 W. Venn. 293 H. DE MUYNCK, Vennootschapsrecht in België, Gent, Academia Press, 2003, 48. 294 Art. 450 W. Venn. 285
62
van deze akte dienen alle aandeelhouders te verschijnen. Een naamloze vennootschap kan ook worden opgericht door inschrijvingen.295 Hierbij wordt de vennootschapsakte vooraf opgemaakt en als ontwerp bekendgemaakt. De personen die hierbij dan verschijnen worden als oprichters van de vennootschap beschouwd. De oprichters zijn hoofdelijk gehouden, niettegenstaande elk hiermee strijdig beding, om een adequaat aanvangskapitaal te vormen. De oprichters moeten ook voldoen aan bepaalde voorwaarden zoals volstorting van het minimumkapitaal. Deze voorwaarden worden in de wet gestipuleerd.296 Indien er niet voldaan is aan de wettelijke regels zijn de oprichters hoofdelijk aansprakelijk. Bij de oprichtingsakte van nv Royal Sporting Club Anderlecht zijn er bijvoorbeeld drie oprichters van de nv (onder andere Roger Vanden Stock en Phillippe Collin) en een dertiental andere personen die zich inschrijven bij de oprichting. In de oprichtingsakte staat dat de nv met een maatschappelijk kapitaal van tien miljoen euro zal opgericht worden en dat er een financieel plan aan de notaris is gegeven, zoals voorgeschreven door de wet.
§4. Kapitaal en aandelen van de nv In ruil voor een inbreng verkrijgt men dus aandelen in de vennootschap. Meestal bepaalt de oprichtingsakte het aandeel van elke vennoot in winst en verlies, indien niet dan is het aandeel evenredig aan de gedane inbreng.297 Dit is natuurlijk heel anders dan bij de vereniging waar een inbreng in deze zin niet mogelijk is, en elk lid in beginsel evenveel inspraak heeft. Eveneens is er bij de vzw geen startkapitaal nodig, terwijl het maatschappelijk kapitaal van een naamloze vennootschap niet minder mag bedragen dan 61.500 euro.298 Dit maatschappelijk kapitaal moet volledig geplaatst zijn en ieder aandeel dat een inbreng in geld of een inbreng in natura vertegenwoordigt dient voor minstens 25 procent te zijn volstort.299 De aandelen zijn doorgaans aan toonder en kunnen dus vrij worden overgedragen. De statuten en de authentieke akten kunnen perken stellen op de overdraagbaarheid van aandelen op naam of aan toonder. De aandelen kunnen ook op naam zijn. Door een verklaring van overdracht ingeschreven in het register van de betrokken effecten en gedagtekend en ondertekend door de overdrager en de overnemer of door hun gevolmachtigden kan men deze aandelen overdragen. 295
Art. 451 W. Venn. Art. 456 W. Venn. 297 A. DE GRAEVE, J. ROODHOOFT en B. WINDEY, Praktisch Vennootschapsrecht, Antwerpen, De Boeck, 2010, 36. 298 Art. 439 W. Venn. 299 Art. 448 tweede lid, 1° W. Venn. 296
63
Bij de nv rsca300 is maatschappelijk kapitaal onderschreven voor een som van tien miljoen euro, dat vertegenwoordigd wordt door tweeduizend gewone aandelen. Deze aandelen vertegenwoordigen elk een identiek gedeelte van het kapitaal. Er is volledig ingeschreven op de aandelen. Aan de voorzitter, Roger Vanden Stock, worden bijvoorbeeld 408 van de 2000 aandelen toegekend. Deze aandelen zijn op naam en genummerd en behoudens uitzonderingen gedurende vijf jaar vanaf de oprichting niet overdraagbaar, dit vermoedelijk om de continuïteit van de club toch enigszins te verzekeren. Er zijn echter ook bepaalde aandelen die wel overdraagbaar zijn, zo wordt er beschreven dat een deel van de aandelen van Roger Vanden Stock vrij overdraagbaar zijn aan andere aandeelhouders van de vennootschap. Een overdracht aan andere personen moeten volgens de statuten worden goedgekeurd door de raad van bestuur. Er is een register van de aandelen op naam gehouden op de maatschappelijke zetel waarvan elke aandeelhouder inzage kan van nemen. De oprichters en inschrijvers van de nv rsca verklaren in die oprichtingsakte ook dat er volstorting ten belope van vijfentwintig procent van de aandelen is op een bankrekening, zoals de wet vereist. Het blijkt dus dat een sportclub met goed geschreven statuten zeer flexibel kan zijn.
§5. De geschillenregeling bij de nv Het kan natuurlijk voorkomen dat er onenigheid is in de vennootschap, wat ons brengt bij de wettelijke geschillenregeling die van dwingend recht is. Om van deze regeling gebruik te kunnen maken in de sportclub moeten zowel eiser als verweerder de hoedanigheid van aandeelhouder van de vennootschap bezitten.301 De uitsluiting van een vennoot in de sportclub als naamloze vennootschap kan worden gevraagd om gegronde redenen door één of meer vennoten die gezamenlijk aandelen bezitten die dertig procent vertegenwoordigen van de stemmen verbonden aan het geheel van de bestaande aandelen, of aandelen waarvan de nominale waarde of de fractiewaarde dertig procent van het kapitaal van de sportclub vertegenwoordigt. Een meerderheidsaandeelhouder kan dus in theorie worden uitgesloten op verzoek van minderheidsaandeelhouders, hoewel dit in de praktijk niet voorkomt en wordt toegestaan. De aandeelhouders die voldoen aan deze bezitsdrempel kunnen om gegronde redenen in rechte vorderen dat een aandeelhouder zijn aandelen aan de eiser(s) overdraagt.302 Het duurzaam en niet eens verwijtbaar gebrek aan verstandhouding is uitgegroeid tot de meest gegronde reden bij uitstek voor een uitsluiting of uittreding. De aandelendrempel geldt
300
Oprichtingsakte nv Royal Sporting Club Anderlecht, via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. Kh. Gent 23 januari 1997, TGR 1997, 172. 302 Art. 636 W. Venn. 301
64
trouwens niet als een aandeelhouder zelf wil uittreden, iedere vennoot kan namelijk om gegronde redenen in rechte vorderen dat zijn aandelen worden overgenomen door de vennoten op wie deze gegronde redenen betrekking hebben. De eiser in uittreding of uitsluiting moet trouwens de vennootschap in het geschil betrekken door haar te dagvaarden.303 Een opmerkelijk voorbeeld over onenigheid en verkoop van aandelen bij een sportclub gaat over de aandelensoap bij het intussen failliete Beerschot AC. In 2010 lag toenmalig erevoorzitter en grootste aandeelhouder van de club Jos Verhaegen in de clinch met de ‘coming man’ Patrick Vanoppen. Doordat Beerschot een nv was en de aandelen vrij verspreid waren, kon Vanoppen zich vrij snel inkopen en bestuurder worden. Vanoppen zou daarna, vooral wegens conflicten met betrekking tot het Antwerps stadiondossier, in aanvaring gekomen zijn met de groep rond Verhaegen.304 Vanoppen werd hierdoor ontslagen uit de raad van bestuur in augustus 2010, waarna het enkele maanden stil bleef rond hem. Later bleek dat Vanoppen in alle stilte aandelen aan het inkopen was zodat hij de grootste aandeelhouder bij Beerschot kon worden. Beide clans hadden ongeveer evenveel aandelen en daardoor kon men geen van beiden verplichten om zijn aandelen zomaar te verkopen. In geval van dergelijke onenigheid werd bepaald dat de uitsluiting gepaard ging een met een juridische shoot-out clausule, meerbepaald een zogeheten ‘Texas shoot out’305, waarbij de prijs die één van de partijen voorstelt om te kopen ook degene moet zijn waaraan zij bereid is te verkopen, en vice versa. In casu ging het als volgt: Verhaegen bood aan om de aandelen van Vanoppen over te kopen aan een prijs die hij correct achtte (prijs per aandeel). Indien Vanoppen dit aanbod aanvaardde zou hij zijn aandelen dus moeten verkopen. Indien Vanoppen weigerde om zijn aandelen aan deze prijs te verkopen is Verhaegen dus volgens deze shoot-out clausule verplicht om zijn aandelen te verkopen aan Vanoppen aan dezelfde prijs per aandeel die Verhaegen heeft voorgesteld, en zo geschiedde.306 Vanoppen kocht de aandelen over van de clan Verhaegen voor een bedrag tussen de vier en vijf miljoen euro, waardoor hij het ruimschoots voor het zeggen had op Beerschot. Onder andere door deze hoge verkoopprijs kon de nieuwe eigenaar geen extra broodnodige financiële saneringen uitvoeren en stevende Beerschot AC af op een faillissement.
303
Art. 637 W. Venn. “Ruzie in bestuur van Germinal Beerschot escaleert”, Gazet van Antwerpen 10 april 2010, www.gva.be. 305 K. GEENS, “200 jaar vennootschapsrecht in perspectief: quo vadis ius societatium”, TPR 2007, afl. 1, 115. 306 “Paleisrevolutie op het Kiel, De Standaard 9 december 2010, www.standaard.be. 304
65
§6. Bestuur en organen van de nv De gebondenheid van de sportclub door rechtshandelingen van personen die opgetreden voor de club is zeer belangrijk. Ook bij de sportclub die een nv is bestaat er een algemene vergadering, raad van bestuur en (meestal maar niet verplicht) een orgaan van dagelijks bestuur.
1. De algemene vergadering van de nv A. Bevoegdheden In de praktijk zal de algemene vergadering van de sportclub die een naamloze vennootschap is vrijwel op dezelfde manier functioneren als bij de sportclub die een vzw is. Het grote verschil is natuurlijk dat de beslissingen die de aandeelhouders maken tijdens de algemene vergadering van de nv meer in het teken staan van het financiële aspect. De algemene vergadering heeft ook hier formeel de leiding over de sportclub en heeft de meest uitgebreide bevoegdheid om de handelingen die de vennootschap aangaat, te verrichten of te bekrachtigen.307 Er kan op drie manieren een algemene vergadering zijn. Vooreerst is er de gewone algemene vergadering, die men minstens één keer per jaar moet houden308 en waar men kan beslissen over de goedkeuring van de jaarrekening en het verlenen van kwijting aan het bestuursorgaan en commissarissen. De buitengewone vergadering beslist onder andere over een voorstel van statutenwijziging, doelwijziging en omzetting van de vennootschap. De bijzondere algemene vergadering ten slotte is een algemene vergadering die niet samenvalt met de gewone algemene vergadering en die niet gaat over een statutenwijziging. De algemene vergadering beslist ook over de benoeming309 en het ontslag310 van de bestuurders. B. Samenstelling en verloop Er wordt aanvaard dat de algemene vergadering slechts geldig kan beraadslagen over aangelegenheden die op de agenda zijn vermeld.311 De bijeenroeping van de algemene vergadering is een zaak van de raad van bestuur.312 Dit omdat het bestuur het best geplaatst is om de opportuniteit van de bijeenroeping van een algemene vergadering te beoordelen. Ook de commissarissen kunnen de algemene vergadering bij elkaar roepen. Er is daartegenover 307
Art. 531 W. Venn. Art. 552 W. Venn. 309 Art. 518 § 2 W. Venn. 310 Art. 518 § 3 W. Venn. 311 B. TILLEMAN, De geldigheid van besluiten van de algemene vergadering, Kalmthout, Biblo, 1994, 226. 312 Art. 532 W. Venn. 308
66
ook de verplichte bijeenroeping van de algemene vergadering wanneer één of meer aandeelhouders die een vijfde van het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen het bestuur verzoeken om tot bijeenroeping over te gaan.313 Praktisch kan men zeggen dat het nodig is dat er voor een beslissing af te dwingen bij een geldig bij elkaar geroepen raad van bestuur er instemming is van de meerderheid van de aanwezige bestuurders. Voor een beslissing over de statuten heeft men instemming nodig van twee derden van de aanwezige personen en voor een doelwijziging dus vier vijfden. De regels over de algemene vergaderingen van vzw en vennootschappen zijn vergelijkbaar, hoewel de regels voor de nv strenger zijn en meer verplichtingen teweegbrengen.
2. De raad van bestuur in de nv A. Bevoegdheden De raad van bestuur is bevoegd om alle handelingen te verrichten die nodig zijn om het doel van de sportclub te verwezenlijken, behoudens deze waarvoor volgens de wet de algemene vergadering bevoegd is.314 De bevoegdheden van de raad van bestuur kunnen wel door de statuten
worden
beperkt.
De
raad
van
bestuur
heeft
ook
hier
een
vertegenwoordigingsbevoegdheid en mag gebruik maken van meerhandtekeningsclausules. In een arrest door de rechtbank van koophandel van Gent315, was er een onderneming met statuten waarin stond dat twee gezamenlijk optredende bestuurders de vennootschap geldig verbinden dit door dus gebruik te maken van een meerhandtekeningsclausule316. Het gebruik van dergelijke clausule is een verzachting van de regel van de collegiale317 besluitvorming in de nv die met zich mee brengt dat enkel een meerderheid van de bestuurders de vennootschap geldig kan verbinden.318 Dit is dus een verschil met de vzw waar de collegialiteit geen verplichting is. Als voorbeeld is er een benoemingsakte van nv Club Brugge. Hierbij heeft de voorzitter, Bart Verhaeghe, betalingsbevoegdheid met éénhandtekeningsclausule. De gedelegeerd bestuurder, Vincent Mannaert, heeft samen met de financieel manager van de club een betalingsbevoegdheid met tweehandtekeningsclausule.
313
Art. 532 W. Venn. Art 522, § 1 W. Venn. 315 Kh. Gent 25 februari 1994, TBH 1995, 57. 316 Art 522, § 2 W. Venn. 317 Art. 521 W. Venn. 318 B. TILLEMAN, Bestuur van vennootschappen, Kalmthout, Biblo, 1996, 525. 314
67
B. Samenstelling In principe zal het aantal bestuurders worden vastgelegd in de statuten, met de bedenking dat er minimum drie bestuurders moeten zijn.319 De bestuurders worden in principe door de algemene vergadering benoemd of voor de eerste maal in de oprichtingsakte.320 Elke benoeming van een bestuurder moet worden bekendgemaakt in de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad. De duur van de opdracht mag zes jaar niet te boven gaan, maar de bestuurders zijn wel herbenoembaar. Ook hier kunnen rechtspersonen aangesteld worden als bestuurder van een vennootschap.321 Een voorbeeld is de bvba Aena, waar Herman Van Holsbeeck, de manager van Anderlecht vertegenwoordiger van is en dus zetelt in de raad van bestuur van de club als gedelegeerd bestuurder. C. Benoeming en ontslag De benoeming van de bestuurders is een exclusieve bevoegdheid van de algemene vergadering.322 Een bestuurder kan te allen tijde (“ad nutum”) ontslagen worden door de algemene vergadering.323 Volgens een arrest van het Hof van Cassatie324 zou deze regel de openbare orde raken. Volgens het merendeel van de rechtsleer echter zou dit een regel van louter dwingend recht zijn.325 Het gevolg is dat een statutaire beperking hiervan ongeldig is.
3. Dagelijks bestuur in de nv Het dagelijks bestuur mag worden opgedragen aan één of meerdere personen, die alleen of gezamenlijk optreden. Hun benoeming, ontslag en bevoegdheid kan geregeld worden bij de statuten. De mogelijkheid om dit mandaat uit te voeren geldt ook voor de bestuurder die zijn bestuursmandaat combineert met opdrachten van dagelijks bestuur, de gedelegeerd bestuurder.
Deze
gedelegeerd
bestuurder
zal
de
club
vaak
besturen
via
een
managementvennootschap. De delegatie is niet mogelijk aan een managementvennootschap die in ondergeschikt verband staat, omdat er dan sprake is van een werknemer en er dan onder andere alternatieve regels gelden in verband met sociale zekerheid. 326 Zo zullen er meer rszbijdragen moeten worden betaald. Wanneer wordt vastgesteld dat de zaakvoerder van de 319
Art. 518 § 1 W. Venn. Art. 518 § 2 W. Venn. 321 B. TILLEMAN, Bestuur van vennootschappen, Kalmthout, Biblo, 1996, 63-69. 322 Art. 518, § 2 W. Venn. 323 Art. 518, § 3 W. Venn. 324 Cass. 13 april 1989, Arr. Cass. 1988-1989, 920. 325 D. VAN GERVEN “Kan het ad nutum-karakter van de opdracht van bestuurders in een NV worden afgezwakt?”, TRV 1988, 49; B. TILLEMAN, Bestuur van vennootschappen, Kalmthout, Biblo, 1996, 276-279. 326 Cass. 13 april 1992, Arr. Cass. 1991-1992, 776. 320
68
managementvennootschap onder gezag staat van de opdrachtgever van de vennootschap, dan zal de rechter de gezagsverhoudingen kunnen vaststellen tussen zaakvoerder en opdrachtgever.327 Of de dagelijks bestuurder onder het gezag staat van een vennootschap is een louter feitelijke beoordeling.328 Een mooi voorbeeld uit de voetbalwereld is de zaak Leekens. Georges Leekens was via een managementvennootschap aangesteld als hoofdtrainer van voetbalclub KV Kortrijk (toen een vzw) en hij voerde deze in ondergeschikt verband uit. De RSZ zei dat er een feitelijke ondergeschiktheid was en wou achterstallige bijdragen vorderen. Vooral omwille van het feit dat hij instructies kreeg van de leiding van de vzw heeft de RSZ gelijk gegeven.329 In hoger beroep330 werd dit bevestigd. Een recenter gelijkaardig voorbeeld is de zaak De Boeck331. Glen De Boeck werd als trainer van Cercle Brugge na het voor hun uitstekende seizoen 20072008 tot technisch directeur benoemd. De arbeidsovereenkomst werd beëindigd en er werd een overeenkomst gesloten met de bvba van De Boeck, een managementvennootschap. De Boeck oefende echter nog altijd de taken als trainer uit. De RSZ was van oordeel dat de activiteiten van De Boeck toch als een werknemersovereenkomst moeten beschouwd worden en er moesten dus extra socialezekerheidsbijdragen betaald worden. Het arbeidshof te Gent332 verklaarde zich hiermee akkoord.
§7. Ontbinding en faillissement van de nv Een nv kan op dezelfde drie manieren als een vzw worden ontbonden. De belangrijkste en meest voorkomende is de vrijwillige ontbinding. De buitengewone algemene vergadering kan dit altijd beslissen volgens de regels van de statutenwijziging.333 Het voorstel tot ontbinding moet vanuit de raad van bestuur komen met een verslag. Ook de commissaris moet een verslag opstellen. Na de ontbinding moet de vennootschap natuurlijk vereffend worden. De gerechtelijke ontbinding moet gebeuren omwille van wettige redenen, zoals bijvoorbeeld onenigheid tussen vennoten. Ook bij de daling van het netto kapitaal beneden het wettelijk minimumkapitaal van 61.500 euro kan elke belanghebbende de ontbinding vorderen.334
327
D. VAN GERVEN en M. WYCKAERT, “Kroniek vennootschapsrecth 1994-1995”, TRV 1995, 490. F. CLEEREN, “Het orgaan van dagelijks bestuur, RW 1996-1997, 212. 329 Arbrb. Brugge 28 december 1994, AJT 1994-1995, 307, noot. 330 Arbh. Gent 26 maart 1998, V & F 1998, 159. 331 S. BOUZOUMITA, “22 mannen achter een bal, op het einde wint de RSZ”, De Juristenkrant 15 januari 2014, nr. 281. 332 Arbh. Gent 28 juni 2013, onuitg. 333 Art. 645 tweede lid W. Venn. 334 Art. 633 W. Venn. 328
69
Een faillissement is een procedure die bij wet335 geregeld is en waar een persoon of onderneming een beroep op kan doen als hij niet meer kan voldoen aan zijn financiële verplichtingen. Volgens de wet kan zowel de gefailleerde zelf, de schuldeisers en derden met een belang het faillissement aanvragen.336 De vennoten riskeren het geld dat ze hebben ingebracht. De rechtbank spreekt het faillissement uit waarna een curator wordt aangesteld die het beheer van het vermogen krijgt en de vereffening regelt. Op de voorwaarden en specifieke gevolgen van het faillissement wordt niet ingegaan. Belangrijk is dat men enkel failliet verklaard wordt als men tegelijkertijd handelaar is en op duurzame wijze heeft opgehouden te betalen of het krediet geschokt is.337 Een vzw kan dus volgens deze regels niet failliet verklaard worden.
Afdeling 3. De cvba §1. Begrip Deze vennootschapsvorm verschilt vooral technisch van de nv en de bvba, vooral omdat het een vennootschap is die samengesteld is uit een veranderlijk aantal vennoten met veranderlijke inbrengen.338 De cvba vertoont verenigingsrechtelijke trekjes waardoor ze, zeker tegenwoordig, erg populair is bij kapitaalkrachtige sportclubs. De formulering van Cassatie339 over wat een coöperatieve vennootschap is luidt als volgt “De coöperatieve vennootschap is wezenlijk een rechtspersoon die is opgericht met het oogmerk door zijn bedrijvigheid aan zijn leden materiële voordelen met een vermogensrechtelijk karakter te bezorgen”. Dit is geen goede formulering, waardoor vooral de wet moet bestudeerd worden. Deze zegt dat er in de statuten zeker en vast moet worden aangegeven of de vennoten van de coöperatieve vennootschap beperkt of onbeperkt aansprakelijk zijn340, hetgeen dus het verschil maakt tussen een cvoa en een cvba.
§2. Doel van de cvba Het vennootschapsdoel, zoals eerder al gezegd bij het stuk over de nv, is de specifieke bedrijvigheid, het beroep of het bedrijf dat de vennootschap blijkens de oprichtingsakte zal
335
Faillissementswet Wet 8 augutus 1997, BS 28 oktober 1997. (hierna verkort faillissementswet). Art. 6 Faillissementswet. 337 Art. 1 en 2 faillissementswet. 338 Art.350 W. Venn. 339 Cass. 4 juni 1963, Pas. 1963, I, 1049, R.W. 1963-64, 1323. 340 Art. 352 W. Venn. 336
70
uitoefenen341. Bovenstaande regels342 die gelden voor de nv gelden ook voor de cvba. Voor een doelwijziging bij de cvba moeten de aanwezigen op de buitengewone algemene vergadering eveneens minstens de helft van het kapitaal vertegenwoordigen en een wijziging is pas aangenomen met meerderheid van vier vijfden.343 Bij de doelomschrijving van KV Kortrijk344, een voetbalclub die een cvba is, is er een ruimere omschrijving van het doel dan bij de vzw’s, maar daar staat tegenover dat de doelomschrijving wel nauwer is dan bij de nv’s. Ook deze statuten hebben het eerst over de ontwikkeling van de voetbalsport. Daarnaast hebben ze
het ook over activiteiten ter
ondersteuning hiervan zoals tentoonstellingen, uitbating van kantines en business seats, participaties houden in andere ondernemingen,…OHL is net als KV Kortrijk ook een cvba, maar wel met een sociaal oogmerk. De doelomschrijving hiervan leunt veel meer aan bij die van de vzw en is ook veel algemener omschreven.
§3. De oprichting van de cvba De oprichting van de cvba loopt zoals eerder gezegd in grote lijnen gelijk met de vzw en de nv. Dit is besproken bij het stuk over de nv. Een relevant verschil met de nv is dat de cvba moet worden opgericht door ten minste drie personen, net als de vzw. Als dit aantal vennoten daalt tot twee, dan kan de vennootschap in principe op verzoek van iedere belanghebbende ontbonden worden. Een ontbinding van rechtswege is hier in principe niet voorzien. De oprichters moeten ook hier net als bij de nv aan de optredende notaris een financieel plan345 overhandigen. De statuten moeten het bedrag van het vaste gedeelte bepalen zonder dat het bedrag lager mag zijn dan 18.550 euro.
§4. Kapitaal en aandelen van de cvba Het oprichtingskapitaal bij de cvba moet dus minimum 18.550 euro346 zijn, dat bij oprichting voor minstens 6200 euro347 en voor minstens een vierde per aandeel is volstort348. Dit is het vast gedeelte van het kapitaal. Naast een vast gedeelte is er ook een variabel gedeelte dat vrij
341
K. GEENS en M. WYCKAERT, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, IV Verenigingen en vennootschappen, Deel II De Vennootschap, A. Algemeen Deel, Mechelen, Kluwer, 2011, 165. 342 Supra Deel 2, hoofdstuk 2, afdeling 2, §2.Doel van de nv, blz. 60. 343 Art. 413 W. Venn. 344 Via http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. 345 Art. 391 W. Venn. 346 Art. 390 W. Venn. 347 Art. 397 W. Venn. 348 Art. 398 W. Venn.
71
kan vermeerderen en verminderen door toetreding, uittreding en uitsluiting van vennoten, hetgeen niet mogelijk is in een nv of bvba.349De cvba dankt dus vooral zijn populariteit bij sportclubs omdat men relatief vrij is in de voorwaarden tot toetreding en uitsluiting van vennoten.350 Zo kunnen derden toetreden ofwel als ze bij name worden aangewezen in de statuten ofwel als ze behoren tot door de statuten bepaalde categorieën.351 Indien men deze categorie ruim genoeg omschrijft kan men bij een cvba voorzien in een veel vrijere overdraagbaarheid van aandelen dan bij bijvoorbeeld de bvba.352 De vennoten hebben alleen tijdens de eerste zes maanden van het boekjaar het recht om uit te treden of een gedeelte van hun aandelen terug te nemen, tenzij dit anders bepaald is in de statuten. 353 Nieuwe vennoten kunnen toetreden door in te schrijven op nieuwe aandelen, uitgegeven om het kapitaal te verhogen. De aandelen in een coöperatieve vennootschap zijn op naam en voorzien van een volgnummer.354 In de zetel van de sportclub wordt een aandelenregister355 gehouden, waarvan elke vennoot inzage kan nemen. Waasland-Beveren bijvoorbeeld heeft haar gewone voetbalactiviteiten in een vzw ondergebracht en haar activiteiten in verband met het betaald voetbal in een cvba. Er is een maatschappelijk kapitaal van 85.000 euro en dit is vertegenwoordigd door zeventien aandelen, die dus ieder één zeventiende deel van het kapitaal vertegenwoordigen. Er zijn ook zeventien oprichters, één van de oprichters is bijvoorbeeld de vzw waarin het jeugdvoetbal geïntegreerd is. Elke oprichter krijgt één van de in totaal zeventien aandelen. De statuten zeggen ook dat het kapitaal veranderlijk is voor het bedrag dat het vaste gedeelte van het kapitaal.
§5. Geschillenregeling bij de cvba De geschillenregeling die voor de nv en bvba geldt, is niet geldig voor de cvba. In de cvba kan iedere vennoot worden uitgesloten door de algemene vergadering om een gegronde reden of een reden vermeldt in de statuten, tenzij anders vermeld in de statuten.356 Dat kan enkel op basis van wettige redenen of redenen die in de statuten vermeld staan. Een vennoot kan 349
H. LAGA, “Creatief met de statuten van de cvba” in BUYSSENS, F., GEENS, K., LAGA, H., TILLEMAN, B., VERBEKE, A. (eds.), Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber Amicorum Prof. Dr. Luc Weyts, Gent, Larcier, 675. 350 Art. 355 W. Venn. 351 Art. 364 en 366 W. Venn. 352 H. LAGA, “Creatief met de statuten van de cvba” in BUYSSENS, F., GEENS, K., LAGA, H., TILLEMAN, B., VERBEKE, A. (eds.), Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber Amicorum Prof. Dr. Luc Weyts, Gent, Larcier, 678. 353 Art. 367 W. Venn. 354 Art. 356 W. Venn. 355 Art. 357 W. Venn. 356 Art. 370 W. Venn.
72
natuurlijk zelf ook de vennootschap verlaten zonder dat de statuten moeten gewijzigd worden. De wet bepaalt dat vennoten enkel in de loop van de eerste zes maanden van het boekjaar het recht hebben om uit te treden. Deze regel is van openbare orde en je kan er dus in geen enkel geval van afwijken. Dit heeft tot gevolg dat een uittreding van een vennoot in de tweede helft van het boekjaar pas in het daaropvolgende boekjaar gevolg krijgt. Een vennoot kan ook een deel van zijn aandelen terugnemen, onder dezelfde voorwaarden als de uittreding. Daarnaast kunnen ook de statuten de uittreding aan voorwaarden onderwerpen zoals bijvoorbeeld een verbod van uittreding gedurende een bepaalde periode,….De vennoot die is uitgetreden, uitgesloten of zijn aandelen heeft teruggenomen heeft recht op de uitkering van de waarde van zijn aandelen.357
§6. Bestuur en organen van de cvba 1. De algemene vergadering van de cvba A. Bevoegdheden De algemene vergadering regelt ook hier het algemeen beleid. Er zijn enkele voorbehouden bevoegdheden die te vergelijken zijn met de nv358. De andere bevoegdheden kan men vrij regelen. B. Samenstelling en verloop De statuten bepalen de formaliteiten die moeten vervuld worden om tot de algemene vergadering te worden toegelaten. De wijze van oproeping kan in de statuten vrijer bepaald worden dan bij een nv359, zo kan men bijvoorbeeld een uitnodiging per mail of per gewone brief sturen. Voorzie je deze wijze van uitnodiging niet in de statuten, dan zegt de wet 360 dat je moet uitnodigen per aangetekende brief, minstens 15 dagen voor de vergadering. Er wordt aanvaard dat de algemene vergadering slechts geldig kan beraadslagen over aangelegenheden die op de agenda zijn vermeld361. Deze regel vindt zijn oorsprong in de goede trouw. Bij de cvba geldt het principe één aandeel, één stem, hoewel dit in de statuten vrij kan worden
357
Art. 374 W. Venn. De voorbehouden bevoegdheden zijn dat men de bestuurders en de commissaris moet benoemen, afzetten en kwijting verlenen en de bezoldiging ervan bepalen, de statuten wijzigen, de controlerende vennoten benoemen en de jaarrekening goedkeuren. 359 Art. 355, eerste lid, 5°. 360 Art. 383 W. Venn. 361 B. TILLEMAN, De geldigheid van besluiten van de algemene vergadering, Kalmthout, Biblo, 1994, 226. 358
73
gemoduleerd362. Je kan er dus eveneens voor opteren om per vennoot één stem te voorzien, ongeacht het aantal aandelen in zijn bezit. De cvba bezit dus een uitzonderlijke souplesse. De besluiten worden wel genomen volgens de meerderheidsregels van toepassing voor de naamloze vennootschappen363.
2. De raad van bestuur in de cvba A. Bevoegdheden De raad van bestuur is bevoegd om alle handelingen te verrichten die nodig zijn om het doel van de vennootschap te verwezenlijken364, behoudens deze waarvoor volgens de wet de algemene vergadering bevoegd is. De statuten kunnen regelingen vastleggen over onder andere het aantal bestuurders, hun benoeming, de duur van hun mandaat en de wijze waarop zij beraadslagen en de cvba vertegenwoordigen. B. Samenstelling De vennoten hebben een zeer grote vrijheid bij de benoeming van de bestuurders. De enige regel is dat de algemene vergadering een bestuursorgaan moet benoemen dat uit minstens één bestuurder bestaat. De statuten kunnen verdere regelingen vastleggen, bijvoorbeeld dat het een collegiaal orgaan is, of dat elke bestuurder individueel mag handelen, wat niet kan bij een nv waar het bestuur in principe collegiaal is. Als de statuten niets zeggen, dan wordt de cvba bestuurd door één bestuurder, die benoemd is door de algemene vergadering. De benoeming of ambtsbeëindiging van de bestuurders moet ter griffie van de rechtbank van koophandel worden neergelegd. Bij KV Kortijk is er onlangs een statutenwijziging geweest door de huidige sterke man achter de schermen, Vincent De Gryse, die meer dan 80 procent van de aandelen in handen heeft. De statuten zeggen nu dat één lid van de raad van bestuur benoemd mag worden op voordracht van ‘de familietak De Gryse’, wat de macht nog meer in handen van Vincent De Gryse legt. De bestuurders worden hier dus eerder geselecteerd omwille van een band met de grootste vennoot dan omwille van voetbalkennis of bestuurlijke kwaliteiten.
362
Art. 382 W. Venn. Art. 382, tweede lid. 364 H. DE MUYNCK, Vennootschapsrecht in België, Gent, Academia Press, 2003, 62. 363
74
3. Dagelijks bestuur in de cvba Dit mag worden opgedragen aan één of meerdere personen, die alleen of gezamenlijk optreden. Hun benoeming, ontslag en bevoegdheid kan geregeld worden bij de statuten. De mogelijkheid om dit mandaat uit te voeren geldt ook hier voor de bestuurder die zijn bestuursmandaat combineert met opdrachten van dagelijks bestuur. Het principe van de managementvennootschap werd hierboven365 al uitgelegd.
§7. Faillissement en ontbinding van de cvba Voor een sportclub die een cvba is gelden dezelfde basisregels als bij de naamloze vennootschap.366 Er kunnen bij de cvba wel problemen ontstaan indien de vennoten allen zouden uittreden. De vennootschap zelf blijft nochtans, ondanks de uittreding, gewoon voortbestaan en wordt niet automatisch ontbonden. De uittreding mag er niet toe leiden dat het vast deel van het kapitaal aangetast wordt. De uittreding moet dus geweigerd worden indien de vennoten allen willen uittreden,
de vennoten kunnen dan natuurlijk wel de
procedure tot ontbinding volgen.
Afdeling 4. Boekhouding, jaarrekening en belastingen van de vennootschappen §1. Boekhouding De verplichtingen van handelaars en handelsvennootschappen inzake de boekhouding werden vastgelegd in de Wet van 17 juli 1975. Onder andere de handelsvennootschappen en zoals eerder beschreven ook de grote en zeer grote vzw’s zijn hieraan onderworpen367. Het is belangrijk om de terminologie omtrent vennootschappen en verenigingen niet te verwarren. Boekhoudkundig zijn de verenigingen onderverdeeld in kleine, grote en zeer grote vzw’s. In de wetgeving en in de verplichtingen over de vennootschappen die daaruit voortvloeien maakt men daarentegen een onderscheid368 tussen kleinhandelaars, kleine ondernemingen en grote ondernemingen.
365
Supra Deel 2, hoofdstuk 2, afdeling 2, §6.3. Dagelijks bestuur in de nv, blz. 68. Art. 386, 3° W. Venn.; Supra Deel 2, hoofdstuk 2, afdeling 2, §7. Ontbinding en faillissement van de nv, blz. 69. 367 Art. 1 Wet 17 juli 1995. 368 TIEST, R., Vademecum voor de vennootschap, Antwerpen, Intersentia, 2004, 117. 366
75
De kleinhandelaars kunnen alleen maar gewone handelaars, vof’en en gewone commanditaire vennootschappen zijn waarvan de omzet, exclusief BTW, van het laatste boekjaar niet meer bedraagt dan 495.000 euro. Deze structuren zijn met andere woorden voor ons niet relevant. De kleine ondernemingen zijn de andere ondernemingen dan de kleinhandelaars die in jaarrekening en organisatie slechts één van de volgende drie criteria overschrijden 369. Een jaargemiddelde van 50 personeelsleden, een jaaromzet exclusief de belasting over de toegevoegde waarde van 7.300.000 EUR en een balanstotaal van 3.650.000 EUR. Indien het jaargemiddelde van het personeelsbestand meer dan 100 bedraagt, geldt een onderneming als grote ondernemingen. De ondernemingen worden ook als groot beschouwd als ze ten minste twee van deze drie criteria overschrijden. Of deze drempels overschreden worden wordt wel berekend op geconsolideerde basis, dus op basis van de cijfers van verbonden vennootschappen.370 Zowel de kleine als de grote ondernemingen moeten een dubbele boekhouding voeren. Ondernemingen die verplicht zijn een dubbele boekhouding bij te houden, moeten dit doen volgens een wettelijk schema. Bovendien moeten ze een jaarlijkse inventaris en een jaarrekening opmaken die ook weer aan bepaalde regels moeten voldoen. Er zijn drie grote verschillen die in het wetboek vennootschappen geschreven staan waar bepaald wordt dat de kleine vennootschap gunstiger moet worden behandeld.371 Eén ervan is dat de grote vennootschappen ook een commissaris moeten benoemen om verslag uit te brengen aan de algemene vergadering over de jaarrekening en desgevallend over de geconsolideerde jaarrekening (net als een zeer grote vzw), die in tegenstelling tot kleine vennootschap die dit in principe niet moet doen.372 Voor een voetbalclub uit eerste en tweede klasse is dit onderscheid met betrekking tot de aanstelling van een commissaris irrelevant. Deze clubs zijn met het oog op het verkrijgen van de licentie hoe dan ook verplicht om een gereviseerde jaarrekening voor te leggen en dus een revisor aan te stellen.373
§2. Jaarrekening De jaarrekening is zoals eerder gezegd een boekhoudkundige staat die bestaat uit de balans, de resultatenrekening en de toelichting374. Ook bij de nv moet de jaarrekening binnen de zes maanden na het afsluiten van het boekjaar ter goedkeuring worden voorgelegd aan de algemene vergadering. Vervolgens moet de jaarrekening binnen dertig dagen worden 369
Art. 15 W. Venn. Art. 11 W. Venn. 371 M. VANDER LINDEN, “De criteria van de kleine vennootschap”, Pacioli 2003, nr. 150, 2. 372 Art. 141, 2°. W. Venn. 373 Art. 406 bondsreglement KBVB, via www.belgianfootball.be/bondsreglement. 374 H. DE MUYNCK, Vennootschapsrecht in België, Gent, Academia Press, 2003, 31. 370
76
neergelegd bij de Nationale Bank die een controle zal uitvoeren. Voor kleine ondernemingen met een dubbele boekhouding geldt een verkort schema375, dit betekent dat ze een verkorte jaarrekening mogen voorleggen en dat de bestuurders geen jaarverslag376 moeten opmaken. Dit is een verslag waarin ze rekenschap geven van het beleid, en dat wel gemaakt moet worden door een grote vennootschap. Deze zal de jaarrekening ook moeten weergeven in volledig schema. Dezelfde criteria die gebruikt werden bij de indeling van de ondernemingen voor het boekhouden worden ook gebruikt bij de jaarrekening. De jaarrekening wordt opgesteld door het bestuursorgaan van de sportclub.377 Dit zou eigenlijk de raad van bestuur moeten zijn. In de praktijk wordt die meestal opgesteld door de interne of externe accountants van de onderneming. Wat men wel doet is het toezicht op de opstelling van de jaarrekening aan het bestuursorgaan. De opstelling van de jaarrekening gebeurd dus overeenkomstig haar instructies. Een maand voor de jaarlijkse algemene vergadering moet het bestuur de stukken overhandigen met het jaarverslag aan de commissaris, die het verslag moeten opstellen.
§3. Belastingen 1. Btw De sportclub als vennootschap wordt beschouwd als een commerciële onderneming en voldoet aan de definitie378 van een btw-plichtige. Deze clubs worden in principe onderworpen aan alle verplichtingen die deze belastingplichtigen moeten naleven omdat de economische activiteiten die ze uitvoeren zeker niet occasioneel zijn.379 De commerciële sportclubs voldoen ook niet aan de voorwaarden die worden gesteld omtrent het winstoogmerk380 om in aanmerking te komen voor de vrijstelling als sportclub, hetgeen eerder381 besproken is bij het stuk over de vzw’s.
2. Inkomstenbelasting Het regime van de inkomstenbelastingen voor sportclubs is eveneens al besproken bij het stuk over de vzw.382 Een sportclub als vennootschap streeft een winstoogmerk na en oefent verrichtingen van winstgevende aard uit die niet voldoen aan de voorwaarden om bijkomstig 375
Art. 93 W. Venn. Art. 94 W. Venn. 377 R. TIEST, Vademecum voor de vennootschap, Antwerpen, Intersentia, 2004, 187. 378 Art. 4 WBTW. 379 M. CEULEMANS, “Sportclubs en btw – niet zo eenvoudig”, Pacioli 2008, nr. 251, 1. 380 Art. 44, § 2, 3° WBTW. 381 Supra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §12.3. Wanneer is de sportclub vrijgesteld van btw?, blz 47. 382 Supra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §13. Inkomstenbelastingen, blz. 49. 376
77
te zijn aan de hoofdbedrijvigheid die niet volgens nijverheids- of handelsmethoden wordt uitgevoerd en dus is men onderworpen aan de vennootschapsbelasting383. Een volledige bespreking van het fiscaal regime van de handelsvennootschappen behoort niet tot het onderwerp van de masterproef. Wel nog belangrijk om te onthouden is dat de vennootschapsbelasting veel hoger is dan de rechtspersonenbelasting. Zo bedraagt het tarief van de vennootschapsbelasting 33 procent en wordt ze belast op het totale bedrag van de winst.384 Het tarief van de rechtspersonenbelasting is lager385 en deze wordt in principe niet belast op de inkomsten uit sommige activiteiten.
Afdeling 5. De vennootschappen met een sociaal oogmerk §1. Begrip Behalve de vzw en de feitelijke vereniging is er nog een structuur waar het winstoogmerk niet centraal staat, namelijk de vennootschap met een sociaal oogmerk (vso). Eenvoudigweg kan men stellen dat de vso een vennootschap is waarbij het sociale oogmerk centraal staat, eerder dan het typisch vennootschaprechtelijke winstaspect.386 Waar de wet het toelaat kunnen de statuten van een vennootschap dus voorzien dat ze geen winstoogmerk maar slechts een sociaal oogmerk heeft.387 De vennootschap met sociaal oogmerk kent weinig succes, dit vooral omwille van de moeilijke juiste toepassing en invulling van de vereisten over de statuteninvulling. Ook de verplichte werknemersparticipatie en het feit dat er kosten zijn voor oprichting is een verklaring voor het geringe enthousiasme. De wetgever hoopte eigenlijk dat met de oprichting van de vso sommige vzw’s hiernaar gingen transformeren met de verwachting dat “vzw’s die in tegenstelling met de wet en met de rechtsleer hoofdzakelijk economische activiteiten verrichten onder te brengen bij het vennootschapsrecht dat strikter is en meer waarborgen biedt aan derden”.388 De vso is momenteel dus een uitweg voor vzw’s die economische activiteiten uitbouwen met een andere doelstelling dan een winstuitkering voor de aandeelhouders.
383
Art. 179 WIB 1992. Art. 215 WIB 1992. 385 Art. 225 WIB 1992. 386 S.VAN GERVEN, “De tussenvorm van de vso”, vzw info 2010, afl. 5, 7. 387 Art. 1 derde lid W. Venn. 388 Parl. St. Senaat, 1993-1994, nr. 1086/2, 343. 384
78
§2. De kenmerken van de vso De vennootschappen met een sociaal oogmerk worden beheerst door diezelfde bepalingen die van toepassing zijn op de vennootschapsvorm die zij hebben aangenomen. Een vso verschilt niet van andere handelsvennootschappen, ze heeft er alleen voor gekozen om bijkomende voorwaarden op te nemen.389 Een vennootschap met een sociaal oogmerk is dus geen nieuwe vennootschapsvorm, maar wel een modaliteit die een vennootschap met rechtspersoonlijkheid kan aannemen390, mits er de door de wet voorziene clausules zijn opgenomen in de statuten.391 Drie criteria zijn van belang voor de vso.392
1. Sociaal oogmerk Een sportclub dat de vso-modaliteit heeft mag absoluut niet gericht zijn op de verrijking van de vennoten, m.a.w. de vennoten mogen geen of slechts een beperkt vermogensvoordeel nastreven. Dit beperkt vermogensvoordeel dat de sportclub uitkeert aan de vennoten mag niet hoger liggen dan een bepaalde rentevoet, vastgesteld door de Koning.393 Men moet omschrijven in die statuten wat het sociaal oogmerk is van de activiteiten die ze overeenkomstig het doel van de vennootschap verrichten en op welke wijze de winst zal besteed worden overeenkomstig het oogmerk van de vennootschap. Bij een sportclub zal dit sociaal oogmerk voornamelijk het aanbieden en promoten van de sport zijn. De bestuurders of zaakvoerders moeten elk jaar een bijzonder verslag indienen over de wijze waarop de vennootschap toezicht heeft gehouden op dit oogmerk. Na iedere vermelding van hun vennootschapsvorm dienen trouwens de woorden ‘met een sociaal oogmerk’ toegevoegd te worden. Net zoals bij een vereniging mag het liquidatiesaldo bij de vereffening niet worden verdeeld onder de vennoten, maar moet het, net zoals bij de VZW, worden geaffecteerd aan een gelijkaardige bestemming394. Bij de statuten van voetbalclub uit tweede klasse KSK Heist, waar de structuur netjes opgedeeld is enerzijds in een vzw en anderzijds in een cvba met sociaal oogmerk bestaat het oogmerk van de cvba erin om aan de vzw de nodige middelen ter beschikking te stellen om de 389
S.VAN GERVEN, “De tussenvorm van de vso”, vzw info 2010, afl. 5, 7. H. DE MUYNCK, Vennootschapsrecht in België, Gent, Academia Press, 2003, 153. 391 Art. 661 W. Venn. 392 C. BOERAEVE en M. SULMON, “Mijn vzw veranderen in een vennootschap met sociaal doel”, vzw info, 2005, afl. 3, 3. 393 M. DENEF, “Omzetting van een vzw in een vso” in BUYSSENS, F., GEENS, K., LAGA, H., TILLEMAN, B., VERBEKE, A. (eds)., Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber Amicorum Prof. Dr. Luc Weyts, Gent, Larcier, 752. 394 Art 661, 9° W. Venn. 390
79
voetbalsport in de regio te bevorderen. Eersteklasser OHL heeft soortgelijke bepalingen in zijn statuten staan.
2. Stemkrachtbeperking In de statuten worden opgenomen dat niemand aan de stemming van de algemene vergadering van de aandeelhouders mag deelnemen met meer dan één tiende van het aantal stemmen verbonden aan de vertegenwoordigde aandelen, dit percentage wordt op één twintigste gebracht wanneer één of meer vennoten de hoedanigheid hebben van personeelslid in dienst genomen door de vennootschap. Deze voorwaarde is natuurlijk bedoeld om een alleenheerschappij van een rijke eigenaar te vermijden.
3. Participatie van werknemers Men moet in de statuten ook regels vaststellen op grond waarvan aan ieder personeelslid de mogelijkheid wordt geboden om uiterlijk één jaar na zijn indiensttreding bij de vennootschap de hoedanigheid van vennoot te krijgen. Er dienen ook regels vastgesteld te worden op grond waarvan personeelsleden dan ook afstand kunnen doen van hun hoedanigheid van vennoot.
§3. De cvba met sociaal oogmerk Omdat de cvba al een zeer gekende keuze was als vennootschap in de social profitsector, werd deze door de wetgever naar voor geschoven in de combinatie met de vso. Een aanzienlijk pluspunt is dat de instapdrempel laag is. Er is namelijk een bijzondere regeling uitgewerkt m.b.t. het kapitaal.395 Het vast gedeelte van het kapitaal van een cvba met sociaal oogmerk bedraagt minimaal 6150 euro hetgeen volledig geplaatst moet zijn en volstort bij oprichting ten belope van 2500 euro zijn nodig.396 Het ontslaat de oprichters wel niet van hun oprichtersaansprakelijkheid.
395
K. GEENS en M. WYCKAERT, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, IV Verenigingen en vennootschappen, Deel II De Vennootschap, A. Algemeen Deel, Mechelen, Kluwer, 2011, 246. 396 Art. 665 W. Venn.
80
Deel 3. De sportclubs en hun juridische structuren in de praktijk In dit deel breng ik de verworven kennis uit het vorig deel mee voor een praktische kijk. Ik onderscheid in het eerste hoofdstuk vier soorten sportclubs die allen verschillende eigenschappen hebben. In het tweede hoofdstuk wordt de geschikte structuur voor elk type sportclub behandeld. Het laatste hoofdstuk gaat over de omvorming van de ene structuur naar een andere. Hou zeker in het achterhoofd dat het nut van elke structuur afhankelijk is van specifieke factoren, die moeten bekeken worden in het licht van elke diverse situatie. De juiste structuur vergt maatwerk.
Hoofdstuk 1. Typologie van sportclubs In dit hoofdstuk probeer ik om een onderverdeling te maken naargelang het type club. Dynamo project, een instantie van de Vlaamse sportfederatie, heeft onlangs een onderzoek gedaan naar de typologieën van Vlaamse sportclubs en kon 5 types 397 onderscheiden. Deze typologieën vinden hun onderscheid vooral in enerzijds de voldoende of onvoldoende capaciteit van de sportclub en anderzijds de veranderingsgezindheid of behoudsgezindheid van de club. Deze typologieën zijn een goede leidraad maar niet ideaal voor een duidelijk onderscheid met het oog op de verschillende structuren van de sportclubs. Daarom maak ik zelf een onderscheid tussen de sportclubs die mogelijks uiteenlopende structuren zullen gebruiken.
Afdeling 1. De vriendenclubs Een eerste type die ik onderscheid is de vriendenclub, bij gebrek aan een ander of beter woord. Dit concept is vrij letterlijk te nemen, het is een klein gezelschap van enkele sporters. Deze personen spreken bij gelegenheid af om samen te sporten. Zij sporten voor het plezier en hebben eigenlijk alleen daar oog voor, vandaar dat zij zich niet willen bezighouden met administratieve beslommeringen of met geld verdienen en investeren. Kwantitatief bekeken is hun aantal ook niet groot. Er is een mogelijkheid dat ze meedoen aan een vorm van kleine
397
P. HOOF, “Willen is niet altijd kunnen. Typologie van de sportclub voor gerichtere ondersteuning”, Vlaams tijdschrift voor sportbeheer 2011, nr. 232, 26.
81
georganiseerde competitie, maar dit is zeker niet de regel. Voorbeelden zijn enkele vrienden die een zaalvoetbalploeg oprichten, een joggingclub, een wielertoeristenploeg,…
Afdeling 2. De sportclubs in lagere divisies Dit type beschouw ik als sportclubs voor recreanten, liefhebbers en amateursporters die vaker dan het voorgaande type meedoen aan een vorm van wedstrijdcompetitie. De oprichters van deze club willen eveneens vooral hun sporttak promoten en aanbieden, zeker aan jeugdige sportliefhebbers. Deze sporters spreken doorgaans vaker af in de week. Het grote verschil met de vriendenclub is dat er veel meer leden zijn en dat de club beter georganiseerd is, de club betere afspraken maakt en ook meer materiaal en infrastructuur bezit. Zij willen wel het vermogen van de club uitbouwen, hoewel dit zeker niet primeert. Ze willen ook geen privégeld verliezen door bijvoorbeeld een aansprakelijkheidsvordering. De familiale, volkse sfeer is in deze clubs enorm belangrijk. Voorbeelden hiervan zijn een turnclub, een club uit derde provinciale in het voetbal, een wielerploeg voor de jeugd,…
Afdeling 3. De sportclubs in hogere divisies, exclusief de professionele voetbalclubs Deze clubs beschouw ik als clubs voor topsporters. De sporters die bij deze club aangesloten zijn spreken regelmatig af om te trainen in hun desbetreffende sporttak. Dergelijke club gaat vooral voor sportieve glorie en doen daarom natuurlijk mee aan de hoogste competitiedivisies. Ook willen ze hun sport promoten en aanbieden aan de jeugd, en deze zo goed mogelijk opleiden. Bij deze club zullen de organisatie en de afspraken nog beter functioneren , en er zal nog meer materiaal en infrastructuur aanwezig zijn, net zoals een duidelijk hoger ledenaantal. De oprichters willen natuurlijk zelf geen financieel nadeel lijden aan hun inzet, mede daarom is er geen probleem te voldoen aan (een minimum aan) administratieve verplichtingen. De club wil geen persoonlijk geldgewin voor de oprichters, maar het financiële aspect voor de club zelf is belangrijk om ten volle voor sportieve glorie te kunnen gaan. Geld is hier dus belangrijker dan bij vorige type, hoewel de familiale sfeer nog altijd van belang is. Voorbeelden zijn een volleybal- of basketbalploeg in eerste divisie.
Afdeling 4. De professionele voetbalclubs Zoals hierboven al vaak gezegd moet men een onderscheid maken bij de professionele sportclubs. Omdat het financiële aspect veel belangrijker is bij de professionele voetbalclubs 82
behandel ik deze clubs apart. Dit zijn ook clubs die professionele topsporters in hun rangen hebben. Eveneens willen ze hun sport, het voetbal, zo goed mogelijk promoten en hun jeugdspelers zo goed mogelijk opleiden, wat natuurlijk resulteert in de vereiste voor dure materialen en moderne infrastructuur. Deze clubs willen het sportief natuurlijk ook goed doen, maar daarvoor is veel geld nodig in deze sporttak. Daarom zoeken de professionele voetbalclubs naar externe financiering om nog beter materiaal en spelers te kunnen kopen respectievelijk contracteren en infrastructuur neer te zetten. Deze clubs doen ook verdienstelijke pogingen om op andere manieren dan voorgaande types geld te verdienen. Het is belangrijk om op te merken dat het gros van de geldschieters in het voetbal niet investeren om er geld mee te verdienen, maar vooral voor de prestige.398
Hoofdstuk 2. De geschikte structuur van de sportclub Via de website van de Kruispuntbank van Ondernemingen399 en via korte interviews heb ik zelf onderzocht wat de meest voorkomende structuren zijn in de populairste sporten in België, zowel in de hoge afdelingen als in de lagere afdelingen. Het is natuurlijk onmogelijk om alle sporten en sportclubs te bespreken, daarom heb ik tabellen geproduceerd die te consulteren zijn in bijlage, waar (vaak) duidelijk te zien is wat de tendens is bij een bepaalde sport en type sportclub. Er speelt zich een zeer duidelijke tendens af bij de structuur van de clubs in de populaire en bekende sporttakken, die gereflecteerd kunnen worden naar de clubs in de minder bekende en populaire sporttakken.
Afdeling 1. Geschikte structuren voor de vriendenclubs §1. Geschikte structuren De structuur die men voor de vriendenclub doorgaans zal gebruiken is de feitelijke vereniging. Ook de vzw zal, zeer zelden weliswaar, gebruikt worden. Een vriendenclub die geen afzonderlijk vermogen wil opbouwen en die zeer weinig inkomsten en uitgaven heeft kiest beter voor de vorm van een feitelijke vereniging. Doordat ook de sporters zelf geen sportbeoefening
wordt
aangeboden
aan
derden
is
de
kans
klein
op
een
aansprakelijkheidvordering tegen de sporter in persoon. Omwille van voorgaande motieven en eveneens
vermits
deze sporters
zich alles
behalve
willen laten afleiden
door
openbaarmakingsverplichtingen of administratieve verplichtingen door ofwel geen ofwel een 398 399
Supra Deel 1, hoofdstuk 2, afdeling 2, §4. De mecenas-voorzitter, blz. 12. http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub.
83
zeer minimale boekhouding te voeren, besluit men bij voorkeur om de structuur van een feitelijke vereniging te gebruiken. Eigenlijk kiest men niet echt voor deze vorm, maar verkrijgt men deze vorm automatisch omdat men niet opteert voor de vzw-vorm. Bij de vzw zijn er natuurlijk publicatieverplichtingen en een na te leven besluitvorming bepaald door de wet en de statuten, hetgeen een negatief effect kan sorteren bij de sporters van de vriendenclub. Gesteld wordt dat een vriendenclub zich beter wel omvormt tot een vzw wanneer zij een afgezonderd vermogen wenst op te bouwen en de leden zich wensen in te dekken tegen de verschillende persoonlijke aansprakelijkheden die een sportactiviteit met zich kan meebrengen. Ook wanneer de club belangrijke inkomsten en uitgaven heeft is het beter dat ze zich omvormt naar een vzw.
§2. Voorbeelden uit de praktijk Bij dit type is er geen verder onderscheid naargelang de sporttak. Het is zeer duidelijk dat het gros van de vriendenclubs de structuur zal hebben van een feitelijke vereniging, omwille van bovenstaande redenen. Een vriendenclub zal normaliter ook geen statuten of huishoudelijk reglement opmaken. Voorbeelden zijn natuurlijk talrijk, maar moeilijk te bewijzen en te bespreken omdat er vaak geen statuten, huishoudelijk reglement of een bestaansbewijs is. Een amateur-zaalvoetbalclub, vier vrienden die elke week gaan tennissen, de buren die af en toe gaan joggen, een wielertoeristenclub zoals bijvoorbeeld ‘WTC de triples’ of ‘wielerclub Serskamp’400 zijn voorbeelden van dergelijke vriendenclubs die voor de structuur van een feitelijke vereniging gaan.
Afdeling 2. Geschikte structuren voor de clubs in lagere divisies §1. Geschikte structuren De meest relevante vorm voor de clubs uit de lagere divisies zijn natuurlijk ofwel de feitelijke vereniging ofwel de vzw. De oprichters van de sportclub moeten enkele verschillen zeker in overweging nemen. Zo ontstaat een feitelijke vereniging al wanneer twee of meer personen beslissen om op regelmatige basis iets te doen en samen een doel na te streven, terwijl een vzw minstens 3 leden moet tellen die een gemeenschappelijk doel willen realiseren. Bij beide structuren zal er in principe geen primair winstoogmerk zijn wat dus geen kenmerk is dat beide
verenigingsstructuren
onderscheidt.
Het
bijzonderste
onderscheid
is
de
rechtspersoonlijkheid. Bij de feitelijke vereniging is er geen rechtspersoonlijkheid en de 400
Zie Bijlage tabel 6: wielerclubs.
84
regeling valt niet onder één of andere wet. Daaruit volgt dat de leden enkel in eigen naam optreden, zelf persoonlijk aansprakelijk kunnen gesteld worden, en de feitelijke vereniging juridisch gezien geen bezittingen kan hebben omdat deze worden gezien als de bezittingen van de leden. Een sportclub die weinig materiaal en leden heeft, geen werknemers onder contract heeft en geen infrastructuur moet hebben zal bijvoorbeeld al zeker voor een feitelijke vereniging kunnen kiezen. Een voorbeeld is een kleine wandelclub. De vzw daarentegen is geregeld door de vzw-wet en mits voldaan aan de voorwaarden genietend van rechtspersoonlijkheid. De leden van de vzw kunnen niet aansprakelijk gesteld worden, enkel de vzw kan aansprakelijk gesteld worden mits er voldaan is aan de verplichtingen. Het privévermogen blijft dus buiten schot en de vzw kan in eigen naam en voor eigen rekening optreden. Als er veel sportende leden zijn die men bijvoorbeeld moet begeleiden is het gevaar op persoonlijke aansprakelijkheid groter, daarom is het beter dat men bij een groot ledenaantal een vzw opricht. Een andere reden om vzw te worden is dat de subsidiereglementen van vele gemeentebesturen het bezitten van een vzw-structuur als voorwaarde stelt.401 Risico’s en sportongevallen kunnen natuurlijk gedekt worden door een verzekeringspolis waardoor men zou denken dat dit onderscheid niet van belang is tussen een vzw en een feitelijke vereniging. Men moet er echter op letten dat men risicodekking niet verwart met aansprakelijkheid. Een beperkte groepering die een tiental maal per jaar een partijtje voetbal speelt kan nochtans best tevreden zijn met een organisatie als feitelijke vereniging mits zij misschien een goede verzekeringspolis afsluit.402 Andere relevante verschillen zijn dat er bij de feitelijke vereniging veel minder verplichtingen bestaan voor de medewerkers, behalve de afspraken die men gemaakt heeft tussen de leden, Dit in tegenstelling tot de vzw, waar er sinds de wetswijzigingen meer verplichtingen zijn. Zo moet men dus voldoen aan allerhande bekendmakingen in verband met het verenigingsdossier en eveneens aan formaliteiten in verband met bestuurlijke verplichtingen en het opstellen van goede statuten. Ook de verplichting tot het houden van een (vereenvoudigde) boekhouding en het neerleggen van de jaarrekening is extra arbeid. Ik kan mij voorstellen dat jonge sporters die willen meedoen aan een zaalvoetbalcompetitie het niet altijd even aangenaam zullen vinden om te voldoen aan deze verplichtingen, daarom ook dat er vele zaalvoetbalclubs een feitelijke vereniging zijn. Een vzw is overbodig als het gaat om een samenwerking waarbij er niet veel geld en inzet nodig is. 401 402
P. VAN THILLO, “Moet de sportclub een vzw zijn?”, Sport en recht, 2008, nr. 117, 1436. P. GEUENS, “De nieuwe wet op de vzw”, Sport en recht, 2002, nr. 61, 662.
85
§2. Voorbeelden uit de praktijk Om aan te tonen dat de vzw inderdaad de populairste structuur is bij de sportclubs uit lagere divisies bespreek ik enkele sporttakken apart, vooral omdat er ook enkele speciale gevallen zijn.
1. Voetbal Uit de tabellen blijkt dat de tendens in het voetbal is dat de clubs in de lagere reeksen inderdaad vooral voor het vzw-statuut opteren.403 Ze gebruiken deze structuur vooral omwille van de rechtspersoonlijkheid van de vzw. De voetbalclub kan zo optreden in eigen naam en de leden worden beschermd tegen aansprakelijkheidsvorderingen jegens hun privévermogen. Toch bestaan er ook hier uitzonderingen die niet voor de vzw-structuur kiezen. Aan de ene, minder georganiseerde zijde is er het zeer zeldzame voorbeeld SK Reningelst, een voetbalploeg uit 4de provinciale West-Vlaanderen, dat nog altijd een feitelijke vereniging is. Uit de voorbeelden blijkt dat er ook hier al clubs zijn die kiezen voor beter georganiseerde structuren. Zo kiest vierdeklasser Tienen bijvoorbeeld voor een gedeelde juridische structuur. De vzw regelt alle voetbalactiviteiten en is ook houder van het stamnummer bij de KBVB. De cvba met sociaal oogmerk verenigt alle commerciële activiteiten, de financiële verrichtingen en het gebruiksonderhoud van de infrastructuur. De cvba met sociaal oogmerk maakt jaarlijks middelen over aan de vzw voor haar werking. Het doel van de club is om uiteindelijk een stabiel bestaan in derde of zelfs tweede klasse te verkrijgen en wil daarom professionaliseren. Ze zijn al goed op weg met de promotie naar derde klasse dit jaar. Ook derdeklasser Dender en vierdeklasser Club Luik404 zijn voorbeelden van clubs die in lagere divisies geen vzw structuur hebben, ze zijn namelijk beiden nv’s. Club luik nam deze vorm aan omdat er financiële problemen waren en ze op deze manier externe investeerders beoogde aan te trekken. Dat is gelukt door een Amerikaanse investeerder aan te trekken, hetgeen zorgde voor de overleving van de club. Bij voetbalclub Dender had de vroegere vzw achter de club financiële problemen en de club schakelde over naar een nv-structuur om extern kapitaal aan te trekken en zich zo te behoeden voor de verplichte degradatie.
403 404
Zie bijlage, tabel 2: voetbalclubs in lagere divisies. “Le RFC Liège devient une société anonyme”, RTL Sport 28 december 2010, www.rtl.be.
86
2. Basket- en volleybal Zowel bij volleybal- als basketbalclubs is het al jarenlang tendens om het statuut van de vzw aan te nemen.405 De reden hiervoor is dezelfde als hierboven beschreven bij de voetbalclubs. Bij deze clubs primeert vooral het sportieve en de familiale sfeer. De clubs willen basketbal en volleybal promoten en aanbieden zonder dat het privévermogen van de effectieve leden in het gedrang komt. Ze willen dit doen met zo weinig mogelijk administratieve en wettelijke verplichtingen, wat de voornaamste reden is dat ze niet voor een vennootschapstructuur kiezen. Enkel de uitzondering gaat nog altijd voor de feitelijke vereniging. De clubs die nog altijd voor de feitelijke vereniging kiezen zijn de echt kleine clubs. Deze blijven dus wel aansprakelijk met hun privévermogen maar proberen deze deels teniet te doen door gebruik van een goede verzekering.
3. Wielrennen Bij de sporttak wielrennen plaats ik de wielerclubs die vooral meedoen aan lokale en regionale wedstrijden onder deze typologie. Voorbeelden uit de tabel zijn Onder Ons Parike, Team Cibel en Isorex Cycling team.406 Isorex en Onder Ons Parike zijn wielerploegen (vooral) voor de jeugd en dat blijkt ook uit hun keuze voor de vzw. Team Cibel is iets professioneler, rijdt mee in kermiskoersen en sommige profkoersen van lage categorie en heeft geen echte jeugdploeg. Isorex is een feitelijke vereniging, maar de club is in volle overgang naar het vzw-statuut.
4. Andere sporten Voor andere sporten geldt voornamelijk hetzelfde als bovenstaande sporten. De regel is dat de club een vzw is. Voorbeelden zijn de amateur-squashclubs, handbalclubs en atletiekclubs.407 Een fitnesscentra408 is een ingewikkelde aangelegenheid inzake de structuur ervan. Dergelijk centra is volgens de definities die ik gebruik geen sportclub. De fitnesscentra worden, net als sommige tennisclubs, geleid door ondernemers die dit centra leiden met de bedoeling om hierbij winst te maken en om er hun brood mee te verdienen. Eigenlijk zijn dit ondernemingen die sport aanbieden met de bedoeling om winst te maken en deze ook uit te keren aan de eigenaars, getuige daarvan de nv en vooral de bvba-structuur die men gebruikt. Er zijn
405
Zie bijlage, tabel 4: volleybalclubs in lagere divisies en tabel 5: basketbalclubs in zowel hoge als lage divisies. Zie bijlage, tabel 6: wielerclubs. 407 Zie bijlage, tabel 8: andere sportclubs. 408 Zie bijlage, tabel 7: tennis- en fitnessclubs. 406
87
natuurlijk ook zoals hierboven beschreven voetbalclubs die winst willen maken, maar bij deze clubs leeft de persoonlijke verrijking minder dan bij fitnessclubs. Ook sommige tennisclubs kan men hierbij indelen. Sommige zijn natuurlijk een vzw en focussen vooral op tennislessen. Andere tennisclubs zijn vergelijkbaar met die fitnessclubs. Dergelijke tennisclubs en fitnesscentra worden vaak geleid als handelszaken.
Afdeling 3. Geschikte structuren voor de clubs in hogere divisies, exclusief de professionele voetbalclubs §1. Geschikte structuren Dergelijke clubs zullen in de toekomst meer en meer twijfelen tussen een vzw en een vennootschap. Er wordt in de praktijk nog altijd gekozen voor een vzw. Het eerste belangrijk verschil vinden is te vinden in het lidmaatschap bij de vzw. Voor de verkrijging van het lidmaatschap (dus effectief lid worden) moet in een vereniging geen inbreng worden gedaan. Wordt er toch een inbreng in de vereniging gedaan, dan wordt dit vaak gekwalificeerd als een schenking.409 De deelneming in de vennootschap geschiedt onvermijdbaar door een inbreng. De vennoot krijgt als tegenprestatie voor zijn inbreng een aandeel in het vennootschappelijk vermogen. Het is een grote stap voor een sportliefhebber om een inbreng te doen in de vennootschapsrechtelijke zin, waardoor deze eerder bij de vzw-structuur blijft. Een andere reden dat de oprichters van dergelijke clubtype voor de vzw te kiezen is dat de sportclub als vennootschap te duur uitvalt. Zo zijn er notariskosten als de oprichting met notariële akte dient vastgelegd te worden, erelonen voor de boekhouder die men moet betalen omdat men zich aan de verplichtingen van het dubbel boekhouden moet houden en het betalen van hogere vennootschapbelasting en meer btw. Het feit dat de besluitvorming moeilijker verloopt en men met veel meer bepalingen allerhande rekening moet houden doen ook geen goed aan de beslissing van een lid van de vzw die de sportclub als liefhebberij beschouwd. Er is trouwens ook geen startkapitaal nodig voor het oprichten van een vzw en wel voor een vennootschap. Naar mijn mening is het grootste nadeel aan de vennootschapsstructuur het feit dat men een speelbal kan worden van wispelturige eigenaars die financieel gewin boven sportieve belangen of de supporterssfeer plaatsen, terwijl bij een vzw elk lid in principe gelijk stemrecht heeft.
409
H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, VIII/1, Brussel, Bruylant, 1990, nr. 412, 523.
88
Men kan natuurlijk ook kiezen voor de vso-modaliteit. Nochtans zullen de meesten nog altijd voor een vzw-structuur kiezen omdat voor vzw’s geen startkapitaal vereist is,
en voor
vennootschappen met sociaal oogmerk wel, ook al is dat bijvoorbeeld bij de cvba met sociaal oogmerk
relatief
laag
vennootschapsbelasting
gehouden. betalen
en
Bij
de
dubbel
vso
moet
boekhouden.
men Bij
trouwens de
vzw
eveneens is
er
de
rechtspersonenbelasting en is men niet altijd onderworpen aan het dubbel boekhouden. Een vzw heeft ook een positiever imago.
§2. Voorbeelden uit de praktijk 1. Basket- en volleybalclubs Ook de basketbal- en volleybalclubs uit de hoogste divisies in België kiezen voor een vzwstatuut410.Dit vooral omdat er veel minder geld omgaat in deze sporten dan bij het voetbal en men vooral het volkse karakter wil behouden en geen speelbal wil worden van wispelturige voorzitters. Vaak draaien deze verenigingen goed en is er dus geen reden om te veranderen.. De oprichters zullen een kosten-baten analyse maken en beseffen dat de voordelen om te veranderen niet opwegen tegen de nadelen. Een uitzondering hier is Asse-Lennik, waar de ploeg bestaat uit enerzijds de vzw en anderzijds de cvba en waar de vzw asse lennik medeoprichter van is. De cvba asse-lennik is onlangs failliet gegaan omdat de hoofdsponsor afhaakte.
2. Wielrennen Het wielrennen is natuurlijk een geval apart. Bij deze categorie horen volgens mij de continentale en professionele ploegen, waar er natuurlijk wel enkele van zijn in België. De bekendste zijn natuurlijk Lotto Belisol en Omega Pharma-Quick Step. Er zijn ook tal van kleinere professionele ploegen zoals Wanty-Groupe Gobert, Topsport Vlaanderen-Baloise en BKCP-Powerplus. Een steeds terugkerende tendens die onder andere blijkt uit de tabel411 is het feit dat hoe groter en professioneler de club is, hoe groter de kans dat het om een vennootschap (vaak een nv) gaat. Ze doen dit natuurlijk om binnen- en buitenlandse investeerders te lokken, zoals bijvoorbeeld de Tsjech Bakala412 bij Omega Pharma-Quick step. De iets kleinere wielerclub zoals Topsport Vlaanderen-Baloise wil natuurlijk niet 410
Zie bijlage, tabel 3: volleybalclubs in de hoogste divisie. Zie bijlage tabel 6: wielerclubs. 412 “Zdenek Bakala wil met Omega Pharma-Quick Step de hemel bestormen, Het Laatste Nieuws 5 december 2011, www.hln.be. 411
89
uitgroeien tot een een financiële speelbal van machtbeluste eigenaars en wil ook zijn regionale sfeer behouden waardoor ze bij de vzw-structuur blijven. Aan te stippen is ook dat bijvoorbeeld KBCP-Powerplus geleid en bestuurd wordt door een bvba achter de ploeg. Deze bvba is vaak gesticht door een manager van een wielerteam, in dit geval Christophe Roodhooft. Dit was vroeger ook het geval met bijvoorbeeld de manager van toenmalige wielerploeg Quick-Step Patrick Lefevere met zijn bvba met de naam Esperanza. Ze gebruiken de BVBA omdat er maar één zaakvoerder en een beperkt kapitaal nodig is om op te starten en omdat de vennootschap kan afgeschermd worden tegen vreemde aandeelhouders. Omwille van de dopingperikelen en de financiële crisis gebeurde het de voorbije jaren dat vele sponsors en ploegen er de brui aan gaven in de wielerwereld wat soms tot ingewikkelde verhalen leidde, ook in verband met juridische structuren. De structuur achter de huidige Lotto-Belisol wielerploeg is een opvallend voorbeeld hieromtrent. In 2002 besliste de Nationale Loterij om zelf een vennootschap op te richten die haar wielerploeg zou organiseren, de NV Lotto Sports Organisation. Er werd voor een NV gekozen om een zo optimaal mogelijke financiële en bestuurlijke transparantie te krijgen met doorstroming van info naar de Nationale Loterij. Er was natuurlijk ook de mogelijkheid tot aantrekken van grote sponsors. Na de ‘Lotto-Domo’ jaren besloot de Nationale Loterij om zich niet meer in te laten met de bestuurlijke aspecten en ze werd gewoon mede-hoofdsponsor van de Omega Pharma-Lotto wielerploeg. Deze ploeg werd bestuurd door NV BCC, dochtervennootschap van Omega-Pharma. Het contract met Omega-Pharma liep op zijn einde, en de Nationale Loterij besliste om de sponsoring opnieuw te verrichten via haar dochter LSO. Dus nu bestuurd men Lotto-belisol via LSO en Omega-Pharma-Quick Step via BCC.
3. Andere sporten De andere sporten zijn vergelijkbaar met het volley- en basketbal. Ondertussen mag het al duidelijk zijn dat clubs die hun sport gewoon willen aanbieden in een sporttak andere dan het voetbal (en eventueel het wielrennen), best een vzw-structuur nemen. Indien men echt wil professionaliseren zal men een vennootschap oprichten, maar dit kost meer geld en vaak zijn er niet genoeg inkomsten van sponsors of toegangsgelden om hieraan te voldoen en is de kosten-baten analyse uiteindelijk niet positief. De topploegen uit het hockey en handbal413
413
Zie bijlage tabel 8: andere sportclubs.
90
blijven bijvoorbeeld ook vzw’s omdat er te weinig geld in omloop is in die sporttakken door te weinig interesse van de televisiekijker en dus ook grote sponsors.
Afdeling 4. Geschikte structuren voor professionele voetbalclubs §1. Geschikte structuren Als er gekeken wordt naar de professionele voetbalteams is er toch heel wat diversiteit.414 Zo zijn sommige clubs nog altijd een vzw dat sporadisch gepaard gaat met een cvba- of nvstructuur. Diverse clubs hebben dan weer louter een vennootschapsstructuur, namelijk een cvba-structuur (al dan niet met sociaal oogmerk) of een nv-structuur.
1. Toch (g)een vzw structuur? De meest voor de hand liggende verklaring waarom er nu nog altijd vzw’s zijn in het Belgisch topvoetbal is dat de meeste clubs een hele tijd geleden zijn opgericht als vzw.415 Ook de lagere belastingen en de subsidiereglementen kunnen clubs nog motiveren om (eventueel deels) een vzw-structuur te opteren. Nochtans hoort deze eigenlijk niet meer thuis in het hedendaags professioneel voetbal omdat het investeerders afschrikt. Voor een vereniging met miljoenen euro’s aan omzet
is het trouwens onmogelijk geworden om commerciële
activiteiten en zelfs sommige sportieve activiteiten zoals transfers binnen de vzw-structuur te houden, hoewel sommige clubs daarover duidelijke afspraken hebben gemaakt met de BBI. Deze activiteiten horen niet bij een vzw, en daarom koppelen de clubs de commerciële en sportieve activiteiten los van elkaar. Dit is noodzakelijk zowel om fiscale redenen en verplichtingen, maar ook omwille van economische redenen. Externe investeringen en het genereren van meer commerciële inkomsten zijn zaken die belangrijk geworden zijn in het voetbal. Er is een duidelijke band tussen sportief succes en financiële draagkracht. Omwille van de resterende voordelen van de vzw-structuur gebruiken meer en meer sportclubs dus een gedeelde structuur, namelijk enerzijds de vzw en anderzijds een nv of cvba. Hierbij kan men in de praktijk de keuze maken uit 2 opties. De eerste optie is dat de club volledig zijn voetbalafdeling in de vzw integreert en het commerciële aspect en het horecagebeuren in een cvba of nv (AA Gent, OHL, Racing Genk,…). Ze laten deze voetbalafdeling in de vzw enerzijds vanwege het belastingsregime in een vennootschap en 414
Zie bijlage, tabel 1: voetbalclubs in de hoogste divisies. J. DECROOS en N. DENYS, analyse van de financierings- en organisatiestructuur van een voetbalorganisatie in de Belgische eerste klasse en de impact hiervan op de performantie en investeringen, Masterproef Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2009-2010, 41, lib.ugent.be. 415
91
anderzijds vanwege subsidiereglementeringen. De tweede optie is dat de club alleen de jeugdafdeling in de vzw integreert en de volledige profafdeling in een cvba of nv (ZulteWaregem, Waasland-Beveren,…). Deze werking leunt dicht aan bij die van de ‘loutere vennootschapsstructuur’. De keuze voor de jeugd in de vzw te integreren is in dit geval gerechtvaardigd omwille van de subsidiereglementeringen, fiscale voordelen en het feit dat men geen risico wil lopen dat de buitenstaanders zich ook nog eens bemoeien met de jeugdwerking. Sommige clubs kiezen ook voor de vso. Een vso kan in tweede orde een winstverdelingsoogmerk hebben. Er is een mogelijkheid dat de vereiste van het minimumkapitaal lager ligt dan bij andere vennootschapsvormen, wat de drempel tot investeren kan verlagen. Een ander voordeel van de vso tegenover de vzw is dat de hoofdactiviteiten wel handels- en industriële activiteiten mogen zijn en de winsten mogen wel verdeeld worden onder de vennoten, hoewel dit niet het hoofdoogmerk mag zijn. Clubs gebruiken deze structuur om te laten zien dat ze het nog altijd goed menen met de club. Niet alle clubs zullen hiervoor opteren omdat men als vso vennootschapsbelasting moet betalen en zich houden aan de regels van dubbel boekhouden. Veel voetbalclubs zullen echter bij de stap naar professionalisering gebruik maken van een ‘echte’ vennootschapsstructuur.
2. Kiezen voor de vennootschapsstructuur Een opvallende constatering is dat de eigenaars en investeerders die kiezen voor een vennootschapsstructuur dit niet doen omwille van eventuele persoonlijke verrijking, behoudens uitzonderingen natuurlijk. De reden dat men voor een vennootschap kiest is dat de voetbalclub met deze structuur veel geld kan verwerven. De externe financiering verloopt veel vlotter dan bij de vzw onder andere omdat de investeerders weten dat er ook hier een beperkte aansprakelijkheid is. Bij de vzw zijn er natuurlijk maar enkele manieren om aan bijkomend kapitaal te komen, zoals sponsoring, bijdrages en met veel geluk schenkingen. Bij de vennootschap krijgt men ook nieuw kapitaal door het uitschrijven van nieuwe aandelen. Tegenwoordig doet men dit meer en meer, onder andere voor de financiering van een nieuw stadion. In de plaats hiervoor kunnen geldschieters een return krijgen, wat bij een vzw niet kan omdat ze geen winstuitkering ontvangen tijdens hun lidmaatschap, uittreding of uitsluiting, wat wel zo is bij een coöperatieve vennootschap en bij een nv. Het lid van de vzw kan alleen teruggave van de door hem betaalde bijdragen vorderen als dit recht hem door de statuten is toegekend. Er kunnen bij een vennootschap grotere kapitalen worden aangetrokken enerzijds omdat de vennootschapswet meer zekerheid biedt aan de investeerders omdat hij 92
strenge eisen stelt wat zekerheid biedt en anderzijds omdat een vennootschapsvorm zorgt voor meer aantrekkelijkheid en geloofwaardigheid op de financiële markten. Een vennootschap is ook minder beperkt in zijn handelingen, zo mag men als hoofdactiviteit wel handels-en industriële activiteiten voeren. De barrière om van een vzw de stap naar een vennootschapsstructuur te zetten is ook verkleind vanwege de toegenomen verplichtingen bij de vzw. Zo zal men als professionele sportclub, of men nu vzw of vennootschap is, hoe dan ook moeten voldoen aan de vereisten inzake de boekhouding en jaarrekening en aanstelling van een commissaris. Indien men als voetbalclub kiest voor een vennootschapsstructuur moet men nog de keuze maken tussen mogelijke structuren. Eigenlijk komen alleen de vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid hiervoor in aanmerking, namelijk de nv, bvba en de cvba. Een voetbalclub zal niet voor de bvba kiezen omdat de aandelen erg moeilijk vervreemdbaar zijn. De clubs zullen dus opteren voor een nv of een cvba. De voornaamste motieven dat men voor een nv kiest zijn de financiële baten voor de club, er is namelijk een nog grotere mogelijkheid om kapitaal bij elkaar te krijgen via deze structuur dan bij de cvba en er is eveneens een risicoverdeling tussen de beleggers. De aandelen in de naamloze vennootschap zijn in principe vrij en dus zeer makkelijk overdraagbaar, hoewel de overdraagbaarheid ook via de statuten kan geregeld worden. De formaliteiten inzake neerlegging en beslissingsregels zijn hier zeer streng, hetgeen niet altijd een nadeel is. Zo kan de club hierdoor eenvoudiger extern kapitaal aantrekken, omdat investeerders worden aangetrokken door de financiële transparantie van de sportclub. Indien men veel geld wil aantrekken is de kans dus groter dat de club voor een nv kiest dan voor bijvoorbeeld een cvba. Dit omwille van de meer eenvoudigere aandelenoverdracht dan bij de cvba, waar men natuurlijk wel een grote vrijheid heeft bij de opmaak van de statuten en gemakkelijk kan inen uittreden. Dit kan ook nadelig zijn omdat investeerders misschien eerder vertrouwen hebben in de strengere nv omdat bijvoorbeeld het stemrecht in de cvba kan misbruikt worden en het niet vertrouwen dat investeerders eenvoudigweg hun kapitaal uit de vennootschap kunnen halen. Er zijn heel wat redenen voor een professionele sportclub om toch voor een cvba te kiezen. Er is bij de cvba een grote flexibiliteit en men kan zeer gemakkelijk in- en uittreden. De coöperatieve vennootschap is de enige vennootschapsvorm waaruit men kan uittreden door zijn kapitaal terug te vragen, waardoor de drempel lager wordt om te investeren. In de andere vennootschapsvormen moet men een overnemer vinden voor de inbreng. Bij de cvba zijn er creatieve statuten, zo is er een mogelijkheid om bijzondere voorwaarden op te nemen in de 93
statuten en men kan ook het stemrecht speciaal regelen. Zo kan men kan voorzien dat elke vennoot één stem heeft, ongeacht de grootte van zijn inbreng. De voornaamste reden dat kleine clubs niet kiezen voor een naamloze vennootschap en eerder voor een cvba is dat er bij de nv veel oprichtingsformaliteiten zijn en zware oprichtingskosten. Daarbij komt nog dat er een ingewikkelde besluitvorming is in de raad van bestuur en zware boekhoudkundige plichten. Een sportclub wordt vaak als een instituut voor ‘het volk’ beschouwd en de nv daarentegen wordt gezien als een structuur met een onpersoonlijk karakter. Nog nadelig is de belangentegenstelling tussen bestuur en aandeelhouders, en het feit dat de aandeelhouders dus niet altijd controle hebben op de handelingen van de vennootschap. De oprichters van de cvba kunnen tonen dat ze het goed menen door statuten op te stellen waaruit blijkt dat er een gestructureerde beslissingsmacht is in de raad van bestuur en correcte controle hierop door de algemene vergadering.
§2. Voorbeelden uit de praktijk 1. Louter een vzw-structuur Voetbalclubs Dessel Sport, Hoogstraten VV, Lommel United en Sporting Lokeren zijn voorbeelden van clubs die nog altijd louter een vzw-structuur gebruiken. Opvallend is dat vooral de minder rijke clubs uit tweede klasse dit statuut kiezen. De reden hiervoor is dat ze die laatste stap naar professionalisering nog niet gezet hebben en daarom nog altijd bij deze structuur blijven. Een vzw-structuur is eigenlijk niet meer werkbaar indien men veel omzet wil draaien. Men kan er voor blijven zorgen dat de club toch de familiale, volkse sfeer houdt en eventueel het commerciële- en horecagebeuren in een cvba te laten renderen. Een opvallende uitzondering is Sporting Lokeren. Als huidige subtopper in eerste klasse wordt zijn werking nog altijd geregeld door een vzw. De reden hiervoor ligt natuurlijk bij Roger Lambrecht, die het alleenrecht heeft over de beslissingen in verband met de club, en het waarschijnlijk niet nodig vindt om te veranderen naar een andere structuur. Een ander voorbeeld is KV Mechelen, ook een echte volksclub. Deze club heeft een gesplitste structuur, namelijk een vzw voor de jeugdwerking en een vzw voor het professionele gedeelte. Het is in het huidige voetballandschap echter aan te raden om te opteren voor de mogelijkheden hieronder beschreven.
94
2. Een gedeelde structuur Vele professionele voetbalclubs zijn onlangs overgestapt naar deze gedeelde structuur. De bijlage416 bevat aanwijzingen waaruit blijkt dat dergelijke gedeelde structuur bestaat uit enerzijds een vzw en anderzijds een cvba of een nv. A. Vzw en cvba Een eerste voorbeeld hiervan is OHL. Deze is gesplitst in een enerzijds de vzw Oud – Heverlee Leuven (let op de spaties tussen het koppelteken) die de voetbalactiviteiten, waaronder de A-kern en de jeugdspelers regelt en anderzijds de cvba met sociaal oogmerk Oud-Heverlee Leuven (geen spaties tussen het koppelteken). Deze laatste groepeert de commerciële activiteiten, de financiële verrichtingen en de infrastructuur. Elk jaar wordt een bedrag overgeboekt naar de rekening van de vzw om de werkingskosten van OHL als voetbalvereniging te financieren417. Vergelijkbaar hiermee is KSK Heist waar de structuur opgedeeld zit enerzijds in een vzw en anderzijds in een cvba waar het oogmerk erin bestaat om aan de vzw de nodige middelen ter beschikking te stellen om de voetbalsport in de regio te bevorderen. Een soortgelijke structuur heeft voetbalclub Zulte-Waregem. De cvba Grensverleggend werd opgericht begin 2011, naast de vzw. In de cvba worden alle professionele activiteiten ondergebracht. De cvba grensverleggend is een dochtervereniging van de vzw. Vanaf 1 juli 2011 is de werkzaamheid houdende de ‘bedrijfsafdeling inclusief A-kern en beloftenkern’ overgedragen aan de cvba grensverleggend, waar ook de professionele activiteiten zijn ondergebracht418. Ook Waasland-Beveren bestaat uit een cvba, waar onder andere de profafdeling in geïntegreerd is. Anderzijds zit de jeugdwerking en de infrastructuur in de vzw, om nog aanspraak te maken op subsidies. De oprichting van de cvba is nog niet zolang geleden gebeurd. 419 De bestuursleden van de vzw hebben zich dus ook ingekocht in de cvba, waardoor er extra kapitaal ontstond. Ze willen vooral de horecamogelijkheden uitbouwen en extra partners aantrekken.
416
Zie bijlage, tabel 1: voetbalclubs in de hoogste divisies. www.ohl.be/heren/club/structuur 418 Gemeent. B. 7 juni 2011, www.waregem.be 419 “Waasland-Beveren krijgt nieuwe structuur”, Knack 27 februari 2013, www.knack.be 417
95
B. Vzw en nv Een eerste voorbeeld hiervan is Racing Genk, dat enerzijds uit de vzw K. Racing Club Genk 322 bestaat, wat een vzw is, en anderzijds de nv KRC Genk Horeca & Events, die de eet- en drinkgelegenheden in en rond het stadion regelt. Ook Antwerp FC bestaat uit een nv en een vzw. De nv Royal Antwerp Football Club Management staat in voor de dagelijkse werking. Anderzijds is er de vzw Royal Antwerp Football club die eerder een symbolische functie heeft en onder andere de bosuilgronden en het stamnummer bezit. De vzw draagt de enorme schuldenberg mee van vroeger, wanneer Eddy Wauters voorzitter was. De macht en dagelijkse werking zitten bij de nv, die op tijd en stond een deel van de schulden overneemt van de vzw. Voetbalclub Gent tenslotte bestaat voornamelijk uit de vzw KAA Gent en de bvba Horeca Foot. Er is ook nog een nv, de nv KAA Gent Management, en deze had vroeger het beheer over de vroegere gronden van het Jules Ottenstadion en nu nog altijd van het oefencomplex. De vzw regelt alles rond het voetbal en de organisatie ervan zoals de lonen van de voetballers van het eerste elftal en ook van de trainers en bedienden. In de bvba zit de exploitatie van de horeca. Dit zit in een vennootschap op vraag van stad Gent en ook omwille van de verplichtingen van de BBI, die zei dat de commerciële activiteiten niet meer verzoenbaar zijn met die van de vzw. Men heeft alles rondom het voetbal in de vzw geïntegreerd.
3. Een vennootschapsstructuur A. Cvba-structuur Voetbalclub Lierse heeft een structuur van een cvba met sociaal oogmerk. Uit de oprichtingsakte en de gewijzigde statuten blijkt dat Egytenaar Maged Samy de grote man is achter voetbalclub Lierse. De club maakt tegenwoordig deel uit van de groep Wadi-Dehla. Zo kunnen er alleen maar nieuwe vennoten bijkomen bij goedkeuring van de ‘Egyptische’ raad van bestuur. Lierse had enorm veel schulden bij het bedrijf van Samy, en deze schulden zijn sinds de reorganisatie van de vzw in de cvba met sociaal oogmerk omgezet in aandelen. Deze schuld bedroeg niet minder dan 25 miljoen euro420, waardoor het bedrijf van Samy nu de aandelen bezit van de cvba en deze som van 25 miljoen euro nu dus vast kapitaal is. In de wet421 en in de statuten van Lierse staat dat de uittreding van een vennoot niet mag doorgaan indien daardoor het netto-actief daalt beneden het vast gedeelte van dit kapitaal. Dit lijkt positief met het oog op het vaste kapitaal van 25 miljoen euro. De vennoten kunnen echter dit 420 421
“Lierse niet langer een vzw”, Knack 26 maart 2012, www.knack.be Art. 427 W. Venn.
96
vast gedeelte laten dalen tot het minimumkapitaal (18550 euro) met een statutenwijziging. Het gevolg is dat indien Samy’s liefde voor de club verflauwt Lierse een ernstig probleem heeft indien hij uit de club wil treden. Een ander voorbeeld is KV Kortijk. De vzw achter de voetbalclub KV Kortrijk ging in 2001 failliet, en er werd dan onder leiding van Joseph Allijns een cvba Kortrijk Voetbalt opgericht. Vele aandelen waren bij de oprichting al in handen van de familie De Gryse. Jean-Marc De Gryse overleed begin 2012 waardoor zijn broer Vincent de helft van de Kortrijkse aandelen in handen kreeg422. Sindsdien kocht hij aandelen in en heeft hij volgens geruchten ongeveer 81 procent van de aandelen. Hij drukte zijn stempel sindsdien op de club, onder meer met enkele statutenwijzigingen waarover alleen hij beslissingsmacht heeft omdat hij minstens vier vijfden van de aandelen bezit. Ook Cercle Brugge is bezig met de overgang naar een cvba en deze is al goedgekeurd door de raad van bestuur.423 Naar eigen zeggen doen ze dit omwille van fiscale redenen en omdat sommige activiteiten niet meer binnen de vzw-structuur mogen. Er zijn natuurlijk ook economische redenen, zoals het aantrekken van investeerders. Lierse en Kortrijk zijn goede voorbeelden van hoe een sportclub als vennootschap moet opletten omdat één enkele (hoofd) aandeelhouder kan doen met de club wat hij wil. B. Nv-structuur Meer en meer clubs schakelen over naar de structuur van de naamloze vennootschap. Onder andere Club Brugge, Bergen, STVV424, Standard en KV Oostende zijn nv’s. Bij Standard gebeurde dit eind de jaren ’80 na financiële perikelen vanwege de Bellemans-affaire. Ook Anderlecht is een nv sinds 11 februari 2010.425 De club bestond in het verleden uit verscheidene met elkaar verbonden ondernemingen. Zo was er was de vzw Royal Sporting Club Anderlecht met het voetbalgebeuren, de nv winners voor alle merchandising, nv saintguidon voor de catering, nv SD media voor de verkoop van business seats en nv rsca football academy voor de gronden en de bouw van het jeugdcomplex in Neerpede.426 De club besloot de weg in te slaan van professionalisering en voorzitter Van Den Stock voerde gesprekken met de toenmalige leden van de raad van bestuur en met de effectieve leden van de toenmalige vzw en hij gaf hen de kans om in te schrijven in het oprichtingskapitaal. Anderlecht richtte vervolgens de nv royal sporting club anderlecht op. Ze geeft zelf als reden 422
“Kv Kortrijk moet hopen op de goede wil van Vincent De Gryse”, Knack 31 mei 2013, www.knack.be. www.cerclebrugge.be. 424 “STVV schakelt van vzw over naar nv”, Het belang van Limburg 19 december 2012, www.hbvl.be. 425 “Anderlecht is NV”, De Standaard 12 februari 2010, www.standaard.be. 426 “Anderlecht boekt 5,5 miljoen euro verlies”, Trends 19 augustus 2010, www.trends.be. 423
97
dat om internationaal toch nog enige rol van betekenis te spelen eigen kapitaalsbehoeften en eigen inkomsten veel belangrijker worden.427 Kapitaalsverstrekkers eisen vaak natuurlijk inspraak in verhouding tot hun inbreng, waardoor er gekeken moet worden naar een uitkering van winst of dividenden. Zo werd de overgang van Petit Pelé Mboyo volgens geruchten tegengehouden door de raad van bestuur, onder andere vanwege diens verleden in verband met een zaak rond groepsverkrachting. Sinds het bestaan van de nv is de nv SD media en de nv football academy intussen opgeslorpt (via absorptie) door de nieuwe nv. Nv Saint-guidon en nv winners bestaat nog altijd apart. Ook grote concurrent Club Brugge is intussen een nv. Tot eind juni 2012 was Club Brugge gesplitst in enerzijds het sportieve aspect dat in de vzw zat en anderzijds het commerciële dat in ‘nv de klokke’ zat. De fiscus had Club Brugge toegestaan zijn bestaande commerciële activiteiten in de vzw te houden, en enkel de fanshop was ondergebracht in de nv.428 Club werkte dus tot dan als een vzw. Vanaf dan veranderde men de naam ‘De Klokke’ in ‘Club Brugge’ en integreerde men het sportieve ook in de NV Club Brugge429. De club heeft er voor gekozen om te werken met 1 aandeelhouder, voorzitter Bart Verhaeghe, die de meerderheid van de aandelen bezit. Het kan natuurlijk een risico zijn om alle aandelen in één hand te laten. Het voordeel is dat beslissingen niet in een groot comité genomen (bv 20 of 50 personen) moeten worden, wat de daadkracht vergroot.
Hoofdstuk 3. Reorganiseren van de sportclub In feite zijn er om te reorganiseren drie verschillende bewegingen mogelijk: schaalvergroting, schaalverkleining en omvorming. Men kan bovenstaande bewegingen ook combineren.
Afdeling 1. Vormen van reorganisatie §1. Schaalvergroting Eenvoudig uitgelegd betekent schaalvergroting dat men van iets kleins of meerdere kleine organisaties één grote organisaties maakt. Algemene voorbeelden van schaalvergroting zijn bijvoorbeeld een fusie door opslorping door een andere vzw of een volledige fusie tussen een 427
T. DEBELS, “De poen van het Belgisch voetbal”, 14 augustus 2012, www.docstoc.com/docs/126531269/Hetgeld-van-het-Belgische-voetbal. 428 T. DE TANT en P. PERSOONS, De financieringsproblematiek van het Belgisch voetbal, Masterproef Bedrijfseconomie en Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2008-2009, 21, lib.ugent.be. 429 “Verhaeghe en co. betalen tot 60 miljoen euro voor Club Brugge”, Het Nieuwsblad 31 oktober 2012, www.hetnieuwsblad.be/sportwereld.
98
vzw en een handelsvennootschap of vso. Een praktijkvoorbeeld is Club Brugge, waar de vzw met het voetbalgebeuren werd opgeslorpt door nv De Klokke en zo de nv Club Brugge werd.
§2. Schaalverkleining Schaalverkleining is het tegenovergestelde van een schaalvergroting, men maakt van één grote organisatie een kleine of meerdere kleine organisaties. Algemene voorbeelden van schaalverkleining zijn een splitsing van de vzw in een bestaande en een nieuwe vzw of door de splitsing van de vzw in twee nieuwe vzw’s, de splitsing van de vzw in de bestaande en een nieuwe vennootschap of vso. Een voorbeeld is OHL, waar er sinds 1986 de bestaande vzw is, in 2004 kwam er dan een splitsing van de vzw in de bestaande vzw en een cvba met sociaal oogmerk.
§3. Omvorming Men verandert een organisatie in een organisatie met een andere vorm. Voorbeelden van omvorming430 zijn het omvormen van een vzw in vso of de omzetting van vzw in een vennootschap. Ook de wijziging van het oogmerk van vzw valt hieronder. De vzw-wet zelf vermeldt niets over herorganisaties, tenzij over de ontbinding en de vereffening van één vzw enerzijds en de omzetting in een vso anderzijds. Een voorbeeld is Lierse die in april vorig jaar de stap zette van een vzw naar een cvba met sociaal oogmerk.
Afdeling 2. Praktische mogelijkheden tot reorganisatie van de sportclub §1. Doel van de vzw of de vennootschap wijzigen Een eerste mogelijkheid om de werking van de sportclub te veranderen is het doel van de club veranderen. De wijziging van het doel van de vzw of de vennootschap is de sterkste vorm van statutenwijziging. Enkel een geldig samengeroepen (buitengewone) algemene vergadering kan beslissen over een doelwijziging. De uitnodiging tot de algemene vergadering moet het agendapunt expliciet vermelden. De wet zegt dat bij de vzw twee derden van de leden op de algemene vergadering moeten aanwezig zijn en er kan slechts besloten worden om de statuten te wijzigen op het vlak van het doel mits vier vijfde van de stemmen.431 Bij de nv432 en de 430
D. DE LAETER, “Reorganisatievormen en het oogmerk van de vereniging” in D. DE LAETER, , VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 2-3. 431 Art. 8 tweede en derde lid vzw-wet.
99
cvba433 moeten de aanwezigen of vertegenwoordigers op de buitengewone algemene vergadering minstens de helft van het kapitaal vertegenwoordigen en een wijziging is pas aangenomen met meerderheid van vier vijfden.
§2. De feitelijke vereniging omvormen naar een vzw Om zich van een feitelijke vereniging naar een vzw om te vormen volstaat het om te voldoen aan de regelgeving en formaliteiten om een vzw op te richten.434
§3. De vzw omvormen naar een handelsvennootschap Er zijn twee mogelijkheden435om de vzw om te vormen naar een vennootschap. De eerste mogelijkheid is de oprichting van een nieuwe vennootschap en (eventueel) de ontbinding van de vzw. Na die ontbinding kunnen de personen die vroeger werkend lid waren vennoten worden van de betrokken vennootschap, bijvoorbeeld door een inbreng te doen. Er zal een patrimoniumoverdracht gebeuren die bij een voetbalclub bijvoorbeeld moet goedgekeurd worden door de controlecommissie van de KBVB die de juridische overgang controleert.436 De schuldeisers van de club moeten zich kenbaar maken en akkoord verklaren met de overdracht en de club moet beschikken over een sterk dossier.437 Als praktisch voorbeeld geldt Anderlecht die een patrimoniumoverdracht heeft gedaan van de vzw naar de nv rsca438 en die goedgekeurd is door de controlecommissie. Men kan voorwaarden of zelfs de verplichte degradatie opgelegd krijgen indien men niet over een goed dossier beschikt. De patrimoniumoverdracht van voetbalclub Verviers werd bijvoorbeeld alleen maar goedgekeurd onder voorwaarden, namelijk indien er voldaan werd aan de betalingsplannen.439 Rwdm bijvoorbeeld degradeerde omdat er niet voldaan werd aan de voorwaarden voor patrimoniumoverdracht.440 Indirect is de omvorming mogelijk via een tweestappenprocedure. De eerste stap is een omzetting van de vzw naar een vso, de tweede stap is de omzetting van de vso naar een 432
Art. 559 W. Venn. Art. 413 W. Venn. 434 Supra Deel 2, hoofdstuk 1, afdeling 2, §5. Oprichting van de vzw, blz. 26. 435 D. DE LAETER, “Omzetting van en naar een andere vzw” in D. DE LAETER et al., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, 11-12; G. VANDEN ABEELE, “toetreding en uitsluiting van werkende leden”, vzw info 2005, afl. 16,3. 436 Art. 244 bondsreglement KBVB, via www.belgianfootball.be/bondsreglement. 437 Art. 2016 bondsreglement KBVB, via www.belgianfootball.be/bondsreglement. 438 “Patrimoniumoverdracht Anderlecht correct verlopen”, Het Laatste Nieuws 16 juni 2010, www.hln.be 439 “Patrimoniumoverdracht Verviers aanvaard onder voorwaarden, Gazet van Antwerpen 13 juni 2003, www.gva.be. 440 “Rwdm degradeert, Beveren blijft in eerste”, Gazet van Antwerpen 28 juni 2002, www.gva.be. 433
100
gewone vennootschap. Een vzw die de vorm van een vso heeft aangenomen kan door een wijziging van de statuten omgevormd worden tot een gewone handelsvennootschap. Van zodra de vereniging het statuut van een vennootschap met maatschappelijk doel aanneemt, heeft ze dus een kapitaal en aandelen die verkocht kunnen worden volgens de regels van het Wetboek van Vennootschappen. Een vzw die de vorm van een vso heeft aangenomen kan later via een statutenwijziging desgewenst worden omgevormd tot een gewone handelsvennootschap.441
§4. Omzetting van een vzw in een vso Deze omzetting is expliciet in de wet voorzien.442 De beslissing om hieraan te voldoen moet wel voldoen aan enkele voorwaarden. Zo moet er een initiatief zijn tot omzetting van de raad van bestuur443, en deze moet vervolgens een bedrijfsrevisor aanstellen die de staat van passiva en activa naziet.444 De raad van bestuur gaat vervolgens met dit verslag van de revisor, een bijzonder verslag dat de overgang naar een vso motiveert en een statutenontwerp van de nieuwe vso naar de algemene vergadering voor goedkeuring. Twee derden van de werkende leden moeten aanwezig zijn of geldig vertegenwoordigd zijn en het voorstel tot omzetting moet vier vijfden van de aanwezige en vertegenwoordigde stemmen wegdragen.445 Er moet dan natuurlijk worden voldaan aan de publicatievereisten in het staatsblad. Lierse bijvoorbeeld heeft deze omzetting verricht.
§5. Opsplitsing van een vzw in een vzw en een vennootschap Bij deze reorganisatie wordt de vzw opgesplitst in twee entiteiten, enerzijds de bestaande vzw en anderzijds een nieuwe entiteit, de handelsvennootschap. Dit wordt ook wel de splitsing in non-profit en profit genoemd. De club moet een goede afweging maken over de splitsing, want deze kan zich natuurlijk op gebrekkige wijze voltrekken als er bijvoorbeeld totaal risicoloze handelsactiviteiten zoals het jeugdvoetbal uit de bestaande vzw worden afgesplitst. Het afsplitsen van die handelsactiviteit zorgt ervoor dat het voordelige fiscale statuut van die handelsactiviteit wegvalt. Voetbalclub Waasland-Beveren heeft dergelijke reorganisatie meegemaakt.
441
C. BOERAEVE en M. SULMON, “Mijn vzw veranderen in een vennootschap met sociaal doel”, vzw info 2005, afl. 3, 2. 442 Art. 26 bis e.v. vzw-wet. 443 Art. 26 ter eerste lid vzw-wet. 444 Art. 26 ter tweede lid vzw-wet. 445 Art. 26 quater eerste lid vzw-wet.
101
Algemeen besluit De opzet van deze masterproef is ondubbelzinnig beschreven in de inleiding van de masterproef. Het mag inmiddels klaar en duidelijk zijn dat de correcte structuur selecteren maatwerk vergt. Uitzonderingen op de geldende norm zijn natuurlijk altijd mogelijk, maar dat belet mij niet om de ideale structuur voor elk type club te achterhalen. Het valt op dat hoe groter en professioneler de club wordt, hoe hoger men komt op de ladder, met als laagste trede de feitelijke vereniging en als hoogste trede de meest georganiseerde structuur, de nv. De vriendenclubs hierboven besproken verkrijgen automatisch de structuur van deze feitelijke vereniging, die ideaal is voor wekelijkse sportieve afspraken. De sportclub die zijn sport aanbiedt en een goede tot uitstekende organisatie, materiaal, infrastructuur en (vaak heel wat) leden heeft, verkiest nog altijd de vzw omwille van het primordiaal belang van het sportieve gebeuren, hetgeen een goede zaak is. Om te kunnen wedijveren met andere Europese voetbalclubs kunnen de professionele voetbalclubs niet anders dan (eventueel deels) overschakelen naar een vennootschapsstructuur, vooral omwille van financiële motieven. Het is een goede zaak dat sommige clubs hun (jeugd)voetbalafdeling toch in een vzw integreren. Een goede zaak omdat de professionalisering ook een keerzijde van de medaille met zich meedraagt. Door de alleenheerschappij van sommige eigenaars over de clubs bestaat de mogelijkheid dat ze dit voordeel uitbuiten omwille van het feit dat de overdracht van de aandelen vrij verloopt. De mensen die het goed voor hebben met de club moeten dus streven naar ideale statuten om deze uitbuiting te voorkomen. Ik verwacht in de toekomst dat sportclubs zoals volleybal-, hockey- en basketbalclubs ook stappen zullen zetten naar verdere professionalisering en (deels) zullen opteren voor een vennootschapsstructuur. De voetbalclubs hebben het vooruitzicht om nog meer geld te verdienen, hoewel dit bij sommige clubs gepaard zal gaan met een aandelencarrousel van jewelste, waar de toeschouwer jammer genoeg het voornaamste slachtoffer van wordt.
102
Bibliografie Wetgeving Gecoördineerde Grondwet 17 februari 1994, BS 17 februari 1994. Wet 24 mei 1921 tot waarborging der vrijheid van vereniging, BS 28 mei 1921. Wet 27 juni 1921 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen, BS 1 juli 1921. Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde 3 juli 1969, BS 17 juli 1969. Wet 17 juli 1975 met betrekking tot de boekhouding van de ondernemingen, BS 4 september 1975. Faillissementswet 8 augustus 1997, BS 28 oktober 1997. Wetboek van Vennootschappen 7 mei 1999, BS 6 augustus 1999. Wet 2 mei 2002 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen tot wijziging van de wet van 27 juni 1921, BS 11 december 2002. Wet 16 januari 2003 tot oprichting van een Kruispuntbank van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen, BS 5 februari 2003. Wet 3 juli 2005 betreffende de rechten van vrijwilligers, BS 29 augustus 2005. Wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009. Vlaams Decreet 2 maart 1977 houdende regeling van de erkenning en de subsidiëring van de landelijke georganiseerde sportverenigingen, BS 10 mei 1977. Decreet van de Franstalige Gemeenschap 22 december 1977, houdende vaststelling van de voorwaarden van de erkenning van de sportfederaties en de voorwaarden voor de toekenning van toelagen voor de werking aan vernoemde federaties, BS 30 december 1977.
103
Vlaams Decreet 13 juli 2001 houdende de regeling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisatie en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding, BS 14 september 2001. Vlaams Decreet 9 maart 2007 houdende de subsidiëring van gemeente- en provinciebesturen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie voor het voeren van een sport voor allen-beleid, BS 4 mei 2007. KB 26 juni 2003 betreffende de openbaarmaking van akten en stukken van verenigingen zonder winstoogmerk, van internationale verenigingen zonder winstoogmerk, van stichtingen en van organismen voor de financiering van pensioenen, BS 27 juni 2003. KB 26 juni 2003 betreffende de vereenvoudigde boekhouding van bepaalde verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen, en internationale verenigingen zonder winstoogmerk, BS 11 juli 2003. KB 19 december 2003 betreffende de boekhoudkundige verplichtingen en de openbaarmaking van de jaarrekening van bepaalde verenigingen zonder winstoogmerk, internationale verenigingen zonder winstoogmerk en stichtingen, BS 30 december 2003. KB 25 augustus 2012 tot wijziging van de artikelen 17, 37, 53 van de wet van 27 juni 1921 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen, BS 17 september 2012. Gemeent. B. 7 juni 2011, www.waregem.be. Wetsontwerp houdende uitvoering van het pact voor competitiviteit, werkgelegenheid en relance, Parl. St. Kamer 2013-2014, nr. 3479/001. Vr. en Antw. Kamer, 2 mei 1979 (vr. 42 A. DAMSEAUX). Vr. en Antw. Senaat, 22 juni 1993, 3038 (vr. 179 VAN HOOLAND). Vr. en Antw. Kamer, 9 augustus 1999, 783 (vr. 8 P. VANVELTHOVEN). Vr. en Antw. Kamer, 19 januari 2000, 2104 (vr. 66 P. VANVELTHOVEN). Vr. en Antw. Kamer, 18 augustus 2000, 5361 (vr. 185 J. EEMAN). Vr. en Antw. Kamer, 14 november 2001, 12012 (vr. 418 J. EEMAN). 104
Vr. en Antw. Kamer, 26 augustus 2002, 20242 (vr. 1094 Y. LETERME). Besl. nr. T 1901 van 25 november 1970, BTW Rev, nr. 1, 108. Besl. nr. ET 19777 van 19 februari 1975, onuitg. Besl. nr. ET 29112 van 28 maart 1980, BTW Rev, nr. 45, 268. Besl. nr. ET 62473 van 16 juni 1988, onuitg.
Rechtspraak HvJ 15 december 1995, C-415/93, Union Royale Belge des Sociétés de Football Association t. Bosman, jur. 1995, I-4921. Cass. 15 mei 1951, Pas. 1951, I, 623. Cass. 4 juni 1963, Pas. 1963, I, 1049, RW 1963-64, 1323. Cass. 15 januari 1968, Pas. 1968, 611. Cass. 7 december 1973, Arr. Cass. 1974-1975, 403. Cass. 11 januari 1979, Pas. 1979, I, 52. Cass. 13 april 1989, Arr. Cass. 1988-1989, 920. Cass. 13 april 1992, Arr. Cass. 1991-1992, 776. Cass. 3 oktober 1996, Pas. 1996, I, 350, R. Cass. 1997, 288, noot M. DENEF en G. STRAETMANS. Cass. 21 februari 2000, TRV 2000, 283. Cass. 15 april 2004, TRV 2004, 686. Cass. 20 mei 2005, FJF 2005, nr. 891. RvS 6 mei 2013, nr. 223400, l’a.s.b.l. Fédération échiquéene francophone de Belgique. Antwerpen 29 februari 1988, FJF 1988, 403. Brussel 23 december 2004, TBH 2006, afl. 4, 434-437, noot H. DE WULF.
105
Brussel (8e k.) 11 mei 2005, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 2005, 517. Brussel (9e k.) 28 september 2006, Rev. prat. soc. 2009, afl. 1, 122, noot E. Louis. Brussel (8e K.) 11 maart 2008, TRV 2009, afl. 6, 594, noot D. VAN GERVEN. Gent, 24 december 1976, JDF 1977, 271. Gent 29 januari 2002, FJF 2002, nr. 282. Gent 26 juni 2007, FJF 2008, 81. Luik 20 juli 1956, Rev. Prat. Soc. 1963, 169. Arbh. Brussel 12 april 1988, JTT 1989, 275. Arbh. Gent 26 maart 1998, V & F 1998, 159. Arbh. Gent 28 juni 2013, onuitg. Arbh. Luik 28 juni 1990, Soc. Kron 1991, 397. Rb. Antwerpen (20ste Kamer) 29 december 1986, RW 1986-87, k. 2045. Rb. Bergen 10 januari 1949, Pas. 1949, III, 84. Rb. Brugge 10 oktober 1990, BRK, 17056. Rb. Brugge 5 maart 2002, Fisc. Koerier 2002, 369. Rb. Brussel 15 juni 1984, RW 1984-85, 470. Rb. Hasselt 6 januari 2000, AJT 2000-01, 418. Rb. Leuven 19 september 1991, BRK, 9799. Arbrb. Brugge 28 december 1994, AJT 1994-1995, 307, noot. Kh. Bergen 17 november 1997, JDSC 2000, 21, noot M. COIPEL. Kh. Gent 23 januari 1997, TGR 1997, 172. Voorz. Kh. Turnhout 17 september 2010, jaarboek Marktpraktijken 2010, 536, noot T. BOEDTS.
106
Rechtsleer Boekwerken AMEYE, B., CLOCHERET, S. en KERREMANS, J., Sport en fiscus, Mechelen, Kluwer, 2008, 266 p. AUTENNE, J. en DE MENTEN, B., “La détermination que peuvent entreprendre les ASBL. L’apport du droit fiscal” in X, Liber Amicorum Guy Horsmans, Brussel, Bruylant, 2004, 1-65. BALDUCK, A., BUELENS, M. en MAES, M., Handboek Sportmanagement, Leuven, LannooCampus, 2007, 240 p. BLAINPAIN,
R.
(ed.),
De
organisatie
van
de
sport:
arbeidsrecht,
diploma’s,
erkenningsvoorwaarden, Europa, fiscaliteit, sociale zekerheid, transfers, vennootschappen, vzw’s, Leuven, Peeters, 1997, 132 p. CHRISTIAANS, J., LONTINGS, D., REEKMANS, G. en ROELS, W., De nieuwe vzw, een hele onderneming, Mechelen, Kluwer, 2004, 176 p. COIPEL, M., “Les ASBL au regard du droit des sociétés et de la commercialité” in CDVA (ed.), Les ASBL-Evaluation critique d’un succès, Gent, Story Scientia, 1985, 93-248. COOMANS, C., HENDRICKX, F. en MAESCHALCK, J., Sportrechtspraak, Brugge, Die Keure, 2012, 267 p. DE GRAEVE, A., ROODHOOFT, J. en WINDEY, B., Praktisch Vennootschapsrecht, Antwerpen, De Boeck, 2010, 240 p. DE KNOP, P. en DE BOSSCHER, V., De organisatie van de sport in Vlaanderen, Brussel, VUBPRESS, 2010, 183 p. DE KNOP, P en PIERON, M., Beheer en organisatie van de sport in België in Samenleving & Sport, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2000, 128 p. DE KNOP, P., SCHEERDER, J. en PONNET, H. (eds.), Sportbeleid in Vlaanderen, Volume 1:Trends, visies, cases en cijfers, Brussel, Publicatiefonds Vlaamse Trainersschool, 2006, 256 p.
107
DE KNOP, P., SCHEERDER, J., en PONNET, H. (eds.), Sportbeleid in Vlaanderen, Volume 2: Studies, Brussel, Publicatiefonds Vlaamse Trainersschool, 2006, 222 p. DE LAETER, D., DE LEMBRE, E., MATTHYSSENS, R., RUYSSCHAERT, S., TUYTTEN, S., VANDEN ABEELE, G., VANDER LINDEN, M., VANHEE, C., VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013. DE MUYNCK, H., Vennootschapsrecht in België, Gent, Academia Press, 2003, 191 p. DEJONGHE, T., Sport in de wereld, ontstaan, evolutie en verspreiding, Gent, Academia Press, 2004, 226 p. DEMEYERE, I., GOVERS, M., POPPE, G., VAN HECKE, R. en VINCKE, J., Vademecum voor de vzw, Antwerpen, Intersentia, 2012, 457 p. DENEF, M., “Omzetting van een vzw in een vso” in BUYSSENS, F., GEENS, K., LAGA, H., TILLEMAN, B., VERBEKE, A. (eds)., Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber Amicorum Prof. Dr. Luc Weyts, Gent, Larcier, 747-766. DESCHRIJVER, D., Fiscaal statuut van de vzw, Brussel, Ced-Samsom, 1983, 134 p. GEENS, K., “Het maatschappelijk doel” in BUYSSENS, F., GEENS, K., LAGA, H., TILLEMAN, B., VERBEKE, A. (eds)., Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber Amicorum Prof. Dr. Luc Weyts, Gent, Larcier, 53-64. GEENS, K. en WYCKAERT, M., Beginselen van Belgisch Privaatrecht, IV Verenigingen en vennootschappen, Deel II De Vennootschap, A. Algemeen Deel, Mechelen, Kluwer, 2011, 906 p. GEINGER, H. en HEIJERICK, N., Inleiding tot het Vennootschapsrecht, Brugge, Die Keure, 2009, 264 p. HOEDT, P., Oprichting en bestuur van een vzw, Antwerpen, Garant, 2003, 227 p. KOSIEWICZ, J., KLUKOWSKI, K., KOSMOL, A., NOWOCIEN, J. en PAWLIKOWSKA, A. (eds.), Physical culture and sport: studies and research, Warschau, Josef Pilsudski University of Physical Education, 2007, 386 p.
108
LAGA, H., “Creatief met de statuten van de cvba” in BUYSSENS, F., GEENS, K., LAGA, H., TILLEMAN, B., VERBEKE, A. (eds.), Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber Amicorum Prof. Dr. Luc Weyts, Gent, Larcier, 675-682. MAES, M. en ZINTZ, T., Vademecum Sportmanagement, Brussel, Belgisch Olympisch en Interfederaal Comité, 2003, 564 p. MAESCHALCK, J., VERMEERSCH, A. en DE SAEDELEER, K., Sportrecht, Brugge, Die Keure, 2013, 309 p. MATHEÏ, S., De vzw stap voor stap: oprichting en werking, Gent, Larcier, 2010, 577 p. MENDEL, M., Het statutaire doel van de NV, reeks Van der Heijden Instituut, deel 6, Deventer, Kluwer, 1971, 240 p. PAUWELS, G., SCHEERDER, J., THIBAUT, E., VANDERMEERSCHEN, H., VOS, S., Sport in clubverband (deel 1). Analyse van de clubgeorganiseerde sport in vlaanderen in Beleid en Management in Sport 8, Leuven, K.U. Leuven afdeling Sociale Kinesiologie & Sportmanagement, 2011, 186 p., www.faber.kuleuven.be/bms. PAUWELS, G., SCHEERDER, J., THIBAUT, E., VANDERMEERSCHEN, H., VOS, S., WINAND, M., Sport in clubverband (deel 2)). Uitdagingen voor de clubgeorganiseerde sport in Beleid en Management in Sport 9, Leuven, K.U. Leuven Onderzoekscentrum voor Sportbeleid & Sportmanagement, 2012, 125 p., www.faber.kuleuven.be/bms. RONSE, J., De Vennootschapswetgeving 1973, Gent, Story Scientia, 1975, 140-222. RUYSSCHAERT, S., “De btw in de praktijk – 10 praktijkgerichte vragen en oplossingen” in Het onroerend goed in de praktijk, VIII.I.bis, 2013, afl. 256, 671-755. RUYSSCHAERT, S. en ALEN, B., Sport en fiscaliteit, Antwerpen, Maklu, 2011, 300 p. SCHEERDER, J. en MEULDERS, B., Wedijver in een internationale arena. Sport, bestuur en macht, Gent, Academia Press, 2009, 249 p. SCHEERDER, J. en VOS S., Sportclubs in beeld. Basisrapportering over het Vlaamse Sportclub Panel 2009 in Beleid en Management in Sport 4, Leuven, K.U. Leuven afdeling Sociale Kinesiologie & Sportmanagement, 2010, 106 p, www.faber.kuleuven.be/bms. ULMANN, J., De la gymnastique aux sports moderne, Parijs, Vrin, 1997, 501 p. 109
TIEST, R., Vademecum voor de vennootschap, Antwerpen, Intersentia, 2004, 726 p. TILLEMAN, B., De geldigheid van besluiten van de algemene vergadering, Kalmthout, Biblo, 1994, 245 p. VAN CROMBRUGGE, S., De fiscale aspecten van de vzw, Antwerpen, Centrum voor Beroepsvolmaking in de Rechten, 1994, 1-18. VAN GERVEN, D. Handboek verenigingen, Kalmthout, Biblo, 2004, 576 p. VISSERS, K.., VZW naar Belgisch recht. Een praktische handleiding bij de vzw-wetgeving in recht & onderneming in de praktijk, Kortrijk, Uga, 2008, 335 p. WERKGROEP SPORTRECHT IN BEWEGING (ed.), Handboek voor Sportrecht, Brugge, Die Keure, 1995, 360 p.
Tijdschriftartikelen BOERAEVE, C. en SULMON, M., “Mijn vzw veranderen in een vennootschap met sociaal doel”, vzw info 2005, afl. 3, 2-7. BOUZOUMITA, S., “22 mannen achter een bal, op het einde wint de RSZ”, De Juristenkrant 15 januari 2014, nr. 281. CAPPAERT, S. “Aanpassing statuten. Externe vertegenwoordigingsmacht van de raad van bestuur”, vzw info 2005, afl. 20, 1-3. CAPPAERT, S., “Aanpassing statuten. Interne beslissingsbevoegdheid van de raad van bestuur”, vzw info 2005, afl. 19, 2-4. CAPPAERT, S., “Onderscheid werkende leden - toegetreden leden”, vzw info 2005, afl. 16, 12. CEULEMANS, M., “Sportclubs en btw – niet zo eenvoudig”, Pacioli 2008, nr. 251, 1-4. CLEEREN, F., “Het orgaan van dagelijks bestuur, RW 1996-1997, 212. DEBELS, T., “De poen van het Belgisch voetbal”, 14 augustus 2012, www.docstoc.com/docs/126531269/Het-geld-van-het-Belgische-voetbal. DE LAETER, D., “Ruzie in het huishouden”, vzw info 2010, afl. 10, 1-3.
110
DE WULF, H., “Economische activiteiten van private stichting en vzw: woordspelletjes versus de bestrijding van concurrentievervalsing” (noot onder Brussel 23 december 2004), TBH 2006, afl. 4, 447-453. DEJONGHE, T., “Een economische analyse van 10 jaar Bosman”, 10 jaar Bosman. Kan het recht het voetbal redden?, 2005, 20, lirias.kuleuven.be. DEJONGHE, T., “The evolution of Belgian football over the last decades, UEFA/IASE Seminar Nyon, 2006, 45. DENEF, M., “Verenigingen en stichtingen ‘nieuwe stijl’. De wet van 2 mei 2002: repareren, kopiëren en innoveren.”, NJW 2003, afl. 44, 1026-1036. GEENS, K., “200 jaar vennootschapsrecht in perspectief: quo vadis ius societatium”, TPR 2007, afl. 1, 73-140. GEENS, K., DENEF, M., TAS R., HELLEMANS, F., VANANROYE, J., “Overzicht van rechtspraak vennootschappen 1992-1998”, TPR 2000, afl. 1, 99-538. GEENS, K. WYCKAERT, M., CLOTTENS, C. PARREIN, F., DE DIER, S. en COOLS, S., “De naamloze vennootschap. Algemene vergadering”, TPR 2012, afl. 1, 350-379. GEUENS, P., “De nieuwe wet op de vzw”, Sport en recht 2002, nr. 61, 662-664. HOOF, P., “Willen is niet altijd kunnen. Typologie van de sportclub voor gerichtere ondersteuning”, Vlaams tijdschrift voor sportbeheer 2011, nr. 232, 25-27. KOOP, P. en VAN AGTMAEL, G., “De nieuwe vzw-wet en haar effect op de boekhouding van de club”, Sport en recht 2003, nr. 69, 786-787. KVT, “Ledenregister vzw’s: exit neerlegging op de griffie”, Balans 2009, afl. 603, 5-6. MORTIER, K., “Toegang tot rechter voor feitelijke verenigingen”, NJW 2008, afl. 191, 806818. RENARD, V., “action et représentation en justice des personnes morales”, JT 2002, 229. SLOANE, P., “The Economics of professional football: the football club as a utility maximiser”, Scottish Journal of Political Economy, 18(2), 121-146. TE RIJDT, L., “De ontbinding en vereffening van de vzw”, vzw info 2009, afl. 17, 3-5. 111
TUYTTEN, S., “Aandelen en het fiscaal statuut van de vzw, vzw info 2010, afl. 19, 2-4. TUYTTEN, S., “feitelijke verenigingen en hun doelvermogen”, vzw info 2007, afl. 15, 3-4. TUYTTEN, S., “Kan een vzw aandelen hebben”, vzw info 2009, afl. 15, 3-5. TUYTTEN, S., “Ontslag van een lid”, vzw info 2009, afl. 20, 2-3. TUYTTEN, S., “Rechtspersonen als bestuurder”, vzw info 2009, afl. 18, 1-2. TUYTTEN, S., “Toch maar geen feitelijke vereniging”, vzw info 2010, afl. 14, 1-2. TUYTTEN, S., “Vennootschap met sociaal oogmerk: een vennootschap”, vzw info 2007, afl. 7, 1-2. VAN GERVEN, D., “Berekening van de meerderheid” (noot onder Brussel 11 maart 2008), TRV 2009, afl. 6, 599-600. VAN GERVEN, D., “Kan het ad nutum-karakter van de opdracht van bestuurders in een NV worden afgezwakt?”, TRV 1988, 49. VAN GERVEN D., en WYCKAERT, M., “Kroniek vennootschapsrecht 1994-1995”, TRV 1995, 490. VAN GERVEN, S., “De tussenvorm van de vso”, vzw info 2010, afl. 5, 7-8. VAN HOUTTE, J., “l’exercice d’une activité rémunératrice par une A.S.B.L.”, Rev. not. b., 1937, 6. VAN THILLO, P., “Moet de sportclub een vzw zijn?”, Sport en recht 2008, nr. 117, 14361439. VANDEN ABEELE, G., “Aanpassing statuten. De benoeming en afzetting van bestuurders”, vzw info 2005, afl. 19, 1-2. VANDEN ABEELE, G., “Aanpassing statuten. Dagelijks bestuur van een vzw”, vzw info, 2005, afl. 20, 3-4. VANDEN ABEELE, G., “toetreding en uitsluiting van werkende leden”, vzw info 2005, afl. 16, 3-4.
112
VANDENBUSSCHE, W., “Leden van feitelijke vereniging zelf aansprakelijk voor schade na brand. Carnavalsdrama in Aalst”, Juristenkrant 2013, afl. 276, 6. VANDER LINDEN, M., “De criteria van de kleine vennootschap”, Pacioli 2003, nr. 150, 1-2. WILLE, L., “vzw-statuut voor de sportclub”, Support 2010, nr. 5, 25-29.
Overige bronnen Persartikelen “Anderlecht is NV”, De Standaard 12 februari 2010, www.standaard.be. “Paleisrevolutie op het Kiel”, De Standaard 9 december 2010, www.standaard.be. “Decuyper verkoopt belang in Zulte-Waregem”, De Tijd 3 oktober 2013, www.tijd.be “Rwdm degradeert, Beveren blijft in eerste”, Gazet van Antwerpen 28 juni 2002, www.gva.be. “Patrimoniumoverdracht Verviers aanvaard onder voorwaarden, Gazet van Antwerpen 13 juni 2003, www.gva.be. “Ruzie in bestuur van Germinal Beerschot escaleert”, Gazet van Antwerpen 10 april 2010, www.gva.be. “Muyters: ‘schaken is geen sport’”, Gazet van Antwerpen 9 augustus 2010, www.gva.be. “Geen overheidssteun voor snookertalent Luca Brecel”, Gazet van Antwerpen 2 februari 2011, www.gva.be. “Wauters is weggestemd: einde van een tijdperk”, Gazet van Antwerpen 9 januari 2012, www.gva.be. “STVV schakelt van vzw over naar nv”, Het belang van Limburg 19 december 2012, www.hbvl.be. “Zdenek Bakala wil met Omega Pharma-Quick Step de hemel bestormen”, Het Laatste Nieuws 5 december 2011, www.hln.be. “Eddy Wauters krijgt gelijk van de rechter en blijft aan”, Het Laatste Nieuws 17 december 2011, www.hln.be. 113
“Verhaeghe en co. betalen tot 60 miljoen euro voor Club Brugge”, Het Nieuwsblad 31 oktober 2012, www.nieuwsblad.be/sportwereld. JRM, “Vandaag massale betoging tegen Roland Duchâtelet”, Het Nieuwsblad 27 juni 2013, www.nieuwsblad.be/sportwereld. “Zulte-Waregem uit de zorgen: Decuyper verkoopt al zijn aandelen”, Het Nieuwsblad 3 oktober 2013, www.nieuwsblad.be/sportwereld. “Antwerp krijgt licentie en mag in tweede klasse blijven”, Het Nieuwsblad 2 mei 2014, www.nieuwsblad.be/sportwereld. “Maakt ‘Dahmane-arrest’ het voetballes nog makkelijker om hun contract te verbreken?”, Het Nieuwsblad 6 mei 2014, www.nieuwsblad.be/sportwereld. “Lierse niet langer een vzw”, Knack 26 maart 2012, www.knack.be. “Waasland-Beveren krijgt nieuwe structuur”, Knack 27 februari 2013, www.knack.be. “Hoe ver reikt de macht van Patrick Decuyper in Zulte-Waregem”, Knack 22 mei 2013, www.knack.be. VANDENBROUCKE, F., “Sociale zekerheid en voetbalclubs”, persbericht 27/06/2000. “Le RFC Liège devient une société anonyme”, RTL Sport 28 december 2010, www.rtl.be. KILLEMAES, D. “Voetbal doorgelicht: eersteklassers besparen 10 miljoen euro”, Trends 7 augustus 2003, 43-47, www.trends.be. “De baas van Lokeren”, Trends 14 juni 2007,www.trends.be. “Anderlecht boekt 5,5 miljoen euro verlies”, Trends 19 augustus 2010, www.trends.be.
Thesissen BRUYNSTEEN, N. en VINCKE, M., De Financiële Kloof tussen de Eerste en Tweede Klasse in het Belgische Voetbal, Masterproef Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2010-2011, 90, lib.ugent.be. DE GEYTER, S. en PERSYN, S., Economische analyse van de bouw van een nieuw stadion: case Arteveldestadion, Masterproef Bedrijfseconomie UGent, 2008-2009, 47, lib.ugent.be.
114
DE TANT, T. en PERSOONS, P., De financieringsproblematiek van het Belgisch voetbal, Masterproef Bedrijfseconomie en Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 20082009, 21, lib.ugent.be. DERWAEL, J., Sociale achtergrond van de Gentse sportverenigingen en hun bestuurders op het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw, Scriptie Geschiedenis UGent, 2000-2001, deel II, www.ethesis.net. FERMAUT, J., De leefbaarheid van voetbalondernemingen in België: problemen en oplossingen,
Scriptie Toegepaste Economische Wetenschappen UGent, 2003-2004, 83,
lib.ugent.be.
Websites http://kbopub.economie.fgov.be/kbopub. www.cerclebrugge.be. www.joggingclubbrakel.be. www.kbvb.be/bondsreglement. www.ohl.be/heren/club/structuur. www.shuttlebusters.net. www.sportclubdruivenstreek.be. www.vandale.be www.wtcdetriples.be.
115
Bijlage Tabel 1: voetbalclubs in de hoogste divisies Team
Maatschappelijke Naam
Rechtsvorm
Ondernemingsnummer
RSC Anderlecht
Royal Sporting Club Anderlecht
NV
0823.379.451
Cercle Brugge
Koninklijke Sportvereniging
VZW*
0407.845.705
Cercle Brugge
Club Brugge
Club Brugge
NV
0460.444.251
Sporting Charleroi
Sporting Du Pays de Charleroi
NV
0472.519.068
Royal Charleroi Sporting Club-
VZW
0423.570.888
K. Racing Club Genk 322
VZW
0434.825.462
KRC Genk Horeca & Events
NV
0478.879.496
Koninklijke Atletiek Associatie
VZW
0407.885.394
KAA Gent Management
NV
0438.358.539
Horeca Foot
BVBA
0897.467.556
KV Kortrijk
Kortrijk Voetbalt
CVBA
0475.349.587
Lierse
Koninklijke Lierse Sportkring
CVBA met
0412.535.258
Football Association
KRC Genk
KAA Gent
Gent
sociaal oogmerk Sporting Lokeren
Koninklijke Sporting Club
VZW
0408.102.952
Lokeren Oost Vlaanderen
116
KV Mechelen
Yellow-Red KV Mechelen
VZW
0479.448.630
KV Oostende
Koninklijke Voetbalvereniging
NV
0895.938.619
CVBA met
0864.391.150
Oostende
OH Leuven
Oud-Heverlee Leuven
sociaal oogmerk VZW
0430.065.732
Standard Luik
Standard De Liège
NV
0433.255.448
Waasland-Beveren
Koninklijke voetbalclub Red
VZW
0418.925.875
Waasland voetbal Linkeroever
CVBA
0534.979.348
Royal Albert Elisabeth Club
NV
0479.044.396
Sportvereniging Zulte Waregem
VZW
0416.843.345
Grensverleggend
CVBA
0833.092.517
Star Waasland-Sportkring Beveren
Bergen
Mons
Zulte Waregem
*Bij Cercle Brugge is de overgang naar een CVBA intussen goedgekeurd door de buitengewone algemene vergadering.
Team
Maatschappelijke Naam
Rechtsvorm
Ondernemingsnummer
KVC Westerlo
Koninklijke Voetbalclub
VZW
0407.891.235
West-Invest
CVBA
0436.473.670
Royal Mouscron Péruwelz
CVBA
0825.375.374
Royal Antwerp Football Club
VZW
0407.744.349
Royal Antwerp Football Club
NV
0839.407.415
Westerlo
Royal Mouscron Péruwelz Antwerp FC
Management 117
KAS Eupen
AFD Eupen
NV
0848.989.926
Wezet
Cercle Sportif de Football Visé
NV
0478.122.403
Roeselare
KSV Roeselare
CVBA
0462.678.716
STVV
Koninklijke Sint-Truidense
NV
0845.049.251
VZW
0442.188.752
Voetbalvereniging Tubeke
Association Football Clubs de Tubize
Eendracht Aalst
Sportclub Eendracht Aalst
VZW
0477.731.829
KSK Heist
Koninklijke Sportkring Heist
VZW
0407.214.215
Sportkring Heist
CVBA met
0525.768.110
sociaal oogmerk Dessel Sport
KFC Dessel Sport
VZW
0408.146.801
Hoogstraten
Hoogstraten VV
VZW
0409.811.043
Lommel United
Voetbalclub Lommel United
VZW
0460.212.144
Tabel 2: Voetbalclubs in lagere divisies Team
Maatschappelijke
Reeks
Rechtsvorm
Naam KSV
Koninklijke
Oudenaarde
Sportvereniging
Ondernemingsnummer
3de nat. A
VZW
0407.712.477
3de nat. A
VZW
0406.598.264
3de nat. B
VZW
0860.523.325
Oudenaarde Racing
Koninklijke Racing
Mechelen
Club Mechelen
KVW Zaventem Koninklijke Voetbalvereniging Woluwe Zaventem Dender
Dender Foot
3de Nat. A
NV
0837.045.662
Diegem-sport
Koninklijk Diegem
3de nat. B
VZW
0871.404.250
4de nat. C
VZW
0421.608.916
Sport KVK Tienen
Koninklijke voetbalklub Tienen
118
KVK Tienen CVBA met 0847.887.292 sociaal oogmerk FC Pepingen
Football Club Pepingen
4de nat. B
VZW
0452.463.131
Club Luik
Royal Football Club
4de nat. D
NV
0838.180.067
VZW
0408.136.903
VZW
0428.693.181
VZW
880.603.909
VZW
0434.648.090
VZW
0418.581.823
VZW
0414.830.693
Liégois KFC Sparta
Koninklijke Football
1 ste prov.
Petegem
Club Sparta Petegem
O. Vl.
KFC Herent
Koninklijke Football
2de prov. B
Club Herent
Brabant
FCE Kuurn
3de prov. C
FCE Kuurne
W. Vl. Oordegem
F.C. Oordegem
4de prov. B O. Vl.
Bl. Kessenich
Kanne VV
SK Reningelst
Blauwvoet V.V.
4de prov. B
Kessenich
Limburg
Voetbalvereniging
4de prov. D
Kanne
Limburg
SK Reningelst
4de prov. A
FV
W. Vl.
Tabel 3: volleybalclubs in de hoogste divisie Team
Knack Roeselare
Maatschappelijke Naam
Volleyball Sport
Rechtsvor Ondernemingsm
nummer
VZW
0451.676.441
Vereniging Precura Antwerpen
Topvolley Antwerpen
VZW
0873.242.302
Noliko Maaseik
Noliko Volleyballclub
VZW
0448.781.089 119
Maaseik VC Euphony Asse-Lennik
Volleybalclub Lennik
Asse- VZW
0890.425.653
Volleybalclub AsseLennik Bussiness & CVBA Events
0981.205.712
Prefaxis Menen
Volley Club Menen
VZW
0840.830.939
VC Argex Duvel Puurs
Top Volley Puurs
VZW
0883.512.820
Volley Guibertin
Guibert Sport Finances
VZW
0866.320.460
VBC Waremme
Volley-ball Waremme
club VZW
0470.470.289
Hermes Volley Oostende
Hermes Volley Oostende
VZW
0432.441.737
Asterix Kieldrecht
Asterix Dames
VZW
0428.520.759
Dauphines Charleroi
Elite Du Sport Feminin
VZW
0892.844.418
Tabel 4: volleybalclubs in lagere divisies Team
Maatschappelijke Naam
Reeks*
Rechtsvorm
Ondernemin gs-nummer
Barbar Girls
Barbar Girls
Liga B Dames
VZW
0501.663.808
Mendo Booischot
Met Eendracht Liga B Heren VZW Naar de ste 1 Divisie Overwinning Dames
0439.635.375
Mevoc Meerbeke
Mevoc Meerbeke
1ste Provenciale FV heren 2de Dames
VC Lokeren
Panda’s Volleybalclub Panda’s Lokeren
Divisie
1ste provenciale VZW Heren 2de Dames
0831.987.905
Divisie
120
DVC Eksaarde
Dames Volleybal 2de Provenciale VZW Club Eksaarde Dames
0475.632.273
Wivo Wingene
VC Wivo Wingene
3de Provenciale VZW Heren
0833.289.089
1ste Provenciale Dames Sterko Kortenberg
Sterko Kortenberg
2de Provenciale
FV
Heren 3de Provenciale Dames *Clubs treden vaak aan in meerdere reeksen, bedoeld wordt de hoogste reeks waarin ze aantreden.
Tabel 5: basketbalclubs in zowel hoge als lage divisies Team
Maatschappelijke
Rechtsvorm
Ondernemings-
Naam
nummer
Telenet Oostende
Basket Club Oostende VZW
0410.430.556
Belfius Mons-Hainaut
Union Mons Hainaut
VZW
0456.469.033
Sportive Leuven Bears
Leuven Bears
VZW
0431.400.471
BCC Sint Katelijne Waver
BCC Sint-Katelijne-
VZW
0457.093.395
Waver Royal Castors Braine
Royal Castors Braine
VZW
0875.796.073
DBC Houthalen
Damesbasketbalclub
VZW
0860.526.590
Houthalen Basket Stabroek
Basket Stabroek
FV
BBC expo Denderleeuw
BBC expo
FV
Denderleeuw
121
Tabel 6: Wielerclubs Team
Maatschappelijke
Rechtsvorm
Naam Lotto-Belisol
Ondernemingsnummer
Lotto Sports
NV
0478.242.662
NV
0457.076.470
Organisation Omega Pharma-Quick Step
Belgian Cycling Company
BKCP-Powerplus
Ciclismo Mundial
BVBA
0892.935.775
Verandas Willems
Cyclisme Formation
VZW
0848.369.126
VZW
0450.639.630
VZW
0849.068.318
Luxembourg Topsport Vlaanderen-Baloise
Wielerclub Eddy Merckxvrienden
Wanty-Groupe Gobert
Want You Cycling (WYC)
Team Cibel
Wielercomité Belsele
VZW
0537.508.870
Onder ons Parike
Wielerclub Onder Ons
VZW
0472.417.615
Parike Isorex Cycling Team
Isorex Cycling Team
FV
DMD Cycling Team
DMD Cycling Team
VZW
Wielerclub Serksamp
Wielerclub Serskamp
FV
WTC De Triples
WTC De Triples
FV
0478.946.408
Tabel 7: tennis- en fitnessclubs Maatschappelijke Naam
Rechtsvorm
Ondernemingsnummer
122
Sportcomplex Velina
NV
0450.597.365
Tennis Club Templier
CVBA
0414.295.908
Tennisclub Maaseik
VZW
0413.316.406
Tennis Infrastructuur Maaseik
CVBA
0472.074.749
TCM. Tennisclub merelbeke
VZW
0416.522.057
Royal Antwerp Tennis Club
VZW
0415.013.114
Tennisclub De Pinte
VZW
0419.193.517
The Escape Center (fitness)
BVBA
0460.646.664
De Kaai Kortrijk (squash en fitness)
BVBA
0828.197.084
Tabel 8: andere sportclubs Sport
Maatschappelijke Naam
Rechtsvorm
Ondernemingsnummer
Atletiek
Koninklijke Atletiek Club Duffel
VZW
0428.690.708
Turnen
Turnkring Geraardsbergen
VZW
0881.033.875
Handbal
Juventus Melveren - Handbal Sint-
VZW
0430.144.817
Truiden Hockey
KHC Dragons
VZW
0875.138.552
Hockey
Royal Herakles Hockey Club
VZW
0409.785.012
Squash
Squashclub Recrean VZW
VZW
0829.930.416
Joggen
Joggingclub Brakel
FV
123
Zaalvoetbal
ZVC Uniroof Hamme
VZW
Zaalvoetbal
ZVC Calfordia
FV
Zaalvoetbal
ZVC Roma
FV
0537.502.041
124
