ANALYSE SCOPE 3 EMISSIES UIT ARCADIS ONTWERPEN ARCADIS NEDERLAND BV
30 augustus 2012 076581396:0.1 ‐ Definitief B02015.000004.002
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Inhoud 1 Inleiding ................................................................................................................................................................ 3 1.1
Algemeen .................................................................................................................................................... 3
1.2
Context ........................................................................................................................................................ 3
1.3
Aanleiding .................................................................................................................................................. 3
1.4
Doel .............................................................................................................................................................. 4
1.5
Wat zijn scope 3 emissies? ........................................................................................................................ 6
1.6
Aanpak ........................................................................................................................................................ 6
1.7
Uitgangspunten ......................................................................................................................................... 7
2 Boundaries downstream scope 3 analyse ........................................................................................................ 9 2.1
Afbakening op basis van branchegerichte toelichting .......................................................................... 9
2.2
Afbakening ARCADIS Nederland BV .................................................................................................... 9
2.3
Waardeketen ARCADIS Nederland BV ............................................................................................... 10
2.4
Invloed van ARCADIS op de emissiegroepen ..................................................................................... 12
3 Scope 3 emissies uit ontwerpen ...................................................................................................................... 13 3.1
PMC’s scope 3 emissies ........................................................................................................................... 13
4 Ketenanalyse Rail .............................................................................................................................................. 19 4.1
Activiteiten Rail ....................................................................................................................................... 19 4.1.1
Initiatie .................................................................................................................................. 19
4.1.2
Realisatie ............................................................................................................................... 19
4.1.3
Exploitatie ............................................................................................................................. 20
4.1.4
Sloop ...................................................................................................................................... 20
4.2
Ketenpartners ........................................................................................................................................... 20
4.3
Kwantificering .......................................................................................................................................... 21
4.4
Speerpunt 1: Energieverbruik Trein ...................................................................................................... 22
4.5
4.6
4.4.1
Ketenanalyse ........................................................................................................................ 22
4.4.2
Verbeterpunten ketenanalyse ............................................................................................. 23
4.4.3
Doelstelling 2012 .................................................................................................................. 23
4.4.4
Doelstelling 2013‐2015 ......................................................................................................... 24
Speerpunt 2: Materiaal voor infra .......................................................................................................... 24 4.5.1
Ketenanalyse ........................................................................................................................ 24
4.5.2
Verbeterpunten ketenanalyse ............................................................................................. 25
4.5.3
Doelstelling 2012 .................................................................................................................. 26
4.5.4
Doelstelling 2013‐2015 ......................................................................................................... 26
Speerpunt 3: Energieverbruik infra ....................................................................................................... 26 4.6.1
Ketenanalyse ........................................................................................................................ 26
4.6.2
Verbeterpunten ketenanalyse ............................................................................................. 28
4.6.3
Doelstelling 2012 .................................................................................................................. 28
4.6.4
Doelstelling 2013‐2015 ......................................................................................................... 28
5 Ketenanalyse Autosnelwegen ......................................................................................................................... 29 5.1
Activiteiten Autosnelwegen ................................................................................................................... 29
076581396:0.1 - Definitief
1
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
5.1.1
Initiatie .................................................................................................................................. 29
5.1.2
Realisatie ............................................................................................................................... 29
5.1.3
Exploitatie ............................................................................................................................. 30
5.1.4
Sloop ...................................................................................................................................... 30
5.2
Ketenpartners ........................................................................................................................................... 30
5.3
Doelstelling 2012 ...................................................................................................................................... 31
5.4
Doelstelling 2013 – 2015 .......................................................................................................................... 31
6 Conclusie ............................................................................................................................................................. 33 7 Bibliografie ......................................................................................................................................................... 35 Annex I
Organigram ARCADIS NL ........................................................................................................ 37
Annex II
Grafieken en tabellen ................................................................................................................. 39
Annex III
Ketenanalyse Mobiliteit ............................................................................................................. 41
Annex IV
Ketentabel ..................................................................................................................................... 43
Colofon ...................................................................................................................................................................... 45
2 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
1 1.1
Inleiding ALGEMEEN
Duurzaamheid zit ARCADIS in het DNA. De missie van ARCADIS luidt namelijk: “Wij willen een bijdrage leveren aan de duurzame kwaliteit van de gebouwde en natuurlijke omgeving en daarmee waarde creëren voor onze klanten, medewerkers en aandeelhouders”. Deze duurzame kwaliteit is terug te vinden in onze producten en diensten, maar ook onze bedrijfsvoering is duurzaam. Zo is het voor ARCADIS Nederland B.V. (ANL) logisch dat zij op de in december 2009 door ProRail geïntroduceerde CO2‐prestatieladder1 op trede vijf te vinden is. Voor ons een bevestiging van onze intrinsieke motivatie. Een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering en dienstverlenging van ANL is het ontwikkelen van duurzame oplossingen en het efficiënt omgaan met eindige bronnen. Voorliggend document beoogt om deze ontwikkeling uit te breiden met een verkenning van de werkgebieden van ANL op basis van mogelijk CO2 reductie potentieel en het koppelen van doelstellingen aan die gebieden waar de meeste winst te behalen valt en waar onze mogelijkheid ligt om daar invloed op te hebben.
1.2
CONTEXT
Maatschappelijk verantwoord ondernemen was eerder dan de ‘ongemakkelijke waarheid’ van Al Gore al een issue in het Nederlandse bedrijfsleven. De maatschappelijke aandacht heeft daarna zeker geholpen om mensen bewuster te maken van de gevolgen van menselijk handelen op het milieu. Tegelijkertijd is er meer concurrentie op prijs gekomen en worden contracten steeds vaker op de letter uitgevoerd. Dat zijn niet altijd goede ontwikkelingen voor duurzaamheid. Voor duurzaamheid is immers ook innovatie nodig en innoveren brengt risico’s met zich mee. De incentive van een fictieve korting te behalen door de CO2‐ prestatieladder, geeft de sector dat duwtje in de rug om tóch het verschil te maken.
1.3
AANLEIDING
ProRail is initiatiefnemer van de CO2‐prestatieladder. Vanaf 1 december 2009 beloont ProRail hiermee bedrijven die klimaatbewust produceren door ze bij aanbestedingen een streepje voor te geven. Leveranciers worden gestimuleerd en uitgedaagd om duurzame producten aan te bieden en een duurzame bedrijfsvoering te voeren aangezien ze dan een (fictieve) korting kunnen krijgen op de aanbesteding. Sinds maart 2011 is het beheer van de ladder in handen van de Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO).
1
SKAO‐website
076581396:0.1 - Definitief
3
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Als onderdeel voor de certificering voor trede 5 op de Prestatieladder 2.1 dient ANL aan te tonen dat aan alle eisen van de ladder wordt voldaan. Als onderdeel daarvan maakt ANL inzichtelijk wat haar beleid is op het gebied van haar scope 1, scope 2 en scope 3 emissies. Dit document geeft aan de volgende eisen van de ladder invulling:
4.A.1. Het bedrijf heeft aantoonbaar inzicht in de meest materiële emissies uit scope 3, en kan uit deze scope 3 emissies tenminste 2 analyses van GHG ‐ genererende (ketens van) activiteiten voorleggen.
4.A.3. Tenminste 1 van de analyses uit 4.A.1 (scope 3) is professioneel ondersteund of becommentarieerd door een ter zake als bekwaam erkend en onafhankelijk kennisinstituut.
4.B.1. Het bedrijf heeft voor scope 3, op basis van 2 analyses uit 4.A.1, CO₂ reductie doelstellingen geformuleerd of bedrijf heeft voor scope 3, op basis van 2 materiële GHG ‐ genererende (ketens van) activiteiten CO₂ reductie doelstellingen geformuleerd. Er is een bijbehorend plan van aanpak opgesteld inclusief de te nemen maatregelen. Doelstellingen zijn uitgedrukt in absolute getallen of percentages ten opzichte van een referentiejaar en binnen een vastgelegde termijn .
Hierbij dient opgemerkt te worden dat eis 4.A.1 ingevuld wordt door ANL aan de hand van het concept branchegerichte toelichting voor ingenieursbureaus (april 2012). Dit betekent concreet: Het bedrijf dient een rapportage te kunnen overleggen waarin het laat zien dat het haar meest materiële (dominantie, bijvoorbeeld qua CO₂-omvang) scope 3 emissies in kaart heeft gebracht. Het bedrijf heeft deze emissies in de rapportage geïdentificeerd en heeft met de hierna beschreven methode de relatieve omvang kwalitatief bepaald. Daarin dienen in principe alle categorieën upstream en downstream emissies te worden meegenomen, echter alleen emissies van zaken die door het bedrijf worden ontworpen. Doel is om op basis van indicaties voor de relatieve omvang, te komen tot een rangorde van de meest materiële scope 3 emissiebronnen die tezamen de grootste (70-80%) bijdrage leveren aan de totale scope 3 emissies van een bedrijf. 2
Uit deze rangorde selecteert het bedrijf de onderwerpen voor twee ketenanalyses en stelt deze op .
1.4
DOEL
Om inzicht te krijgen in de downstream CO2 emissies voert ANL een scope 3 analyse van haar waardeketen uit. Hier vallen alle indirecte CO2 emissies onder, die na aflevering (realisatie) van onze producten en diensten zijn ontstaan. In Figuur 1 is een overzicht van alle greenhouse gas (GHG)‐protocol scopes en emissies binnen de waardeketen weergegeven. Het doel van deze downstream scope 3 analyse is om CO2 reductiemogelijkheden voor ANL ontwerpen te identificeren, reductie doelen te stellen, en de prestaties te monitoren. Deze analyse is onderdeel van de certificering voor de Prestatieladder 2.1. Dit rapport is tevens het startpunt voor het onderzoeken van de invloed van initiatieven op de langere termijn. In hoofdstuk 5 is de ketenanalyse opgenomen voor een deel van de activiteiten van ANL waar eveneens betrekkelijk veel impact kan zijn. De periode 2013‐2015 gebruiken wij om dit nader te specificeren en uit te werken. De rapportage waarin dit verder uitgewerkt wordt, leidt door het creëren van inzicht in de potentiele impact van ANL‐activiteiten, tot nieuwe doelstellingen in andere vakgebieden.
2
Concept branchegerichte toelichting april 2012
4 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Figuur 1. Verdeling scope 1, 2 en 3 van GHG emissies (overgenomen van WBCSD, 2011).
076581396:0.1 - Definitief
5
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
1.5
WAT ZIJN SCOPE 3 EMISSIES?
Op basis van de herkomst van het broeikasgas wordt onderscheidt gemaakt in scope 1, 2 en 3 emissies (zie Tabel 1 en Figuur 1). In onderstaande tabel staat tevens welke scope‐analyses ARCADIS al heeft uitgevoerd. Emissie
Scope
Definitie
Voorbeelden
Directe emissies
1
Emissies van activiteiten die beheerd
Emissie van verbranding in boilers,
of uitgevoerd worden door het
ovens, voertuigen, et cetera; emissies
rapporterende bedrijf
van chemische productieprocessen welke in beheer of eigendom zijn.
Rapportage ARCADIS
ARCADIS NEDERLAND CARBON FOOTPRINT 2010, 28 juli 2011 075711097:0.3 (en voorgaande rapportages).
Indirecte emissies
2
Emissies als gevolg van de productie
Gebruik van ingekochte elektriciteit,
van ingekochte elektriciteit, stoom,
stoom of koeling
verwarming of koeling die gebruikt wordt door het rapporterende bedrijf Rapportage ARCADIS
ARCADIS NEDERLAND CARBON FOOTPRINT 2010, 28 juli 2011 075711097:0.3 (en voorgaande rapportages).
3
Alle indirecte emissies, welke niet
Productie en transport van
onder scope 2 vallen, die voorkomen
ingekochte producten, of het gebruik
in de waardeketen van het
van verkochte producten
rapporterende bedrijf inclusief upstream en downstream emissies Rapportage ARCADIS
Voorliggende rapportage
Tabel 1, Overview of the scopes (overgenomen uit WBCSD, 2011)
Om inzicht te krijgen in de downstream CO2 emissies van onze ontwerpen, heeft ANL een scope 3 analyse van haar waardeketen uitgevoerd. Hier vallen alle indirecte CO2 emissies onder, die na aflevering (realisatie) van onze ontwerpen zijn ontstaan.3 In afbeelding 1 is een overzicht van alle greenhouse gas (GHG)‐protocol scopes en emissies binnen de waardeketen weergegeven.
1.6
AANPAK
De aanpak van ANL voor het bepalen van de scope 3 reductie mogelijkheden is als volgt: 1.
Bepalen top 6 van de scope 3 emissies door middel van een workshop op basis van expert judgement van de taskforce Duurzaamheid ANL.
2.
Bepalen relatieve omvang (kwalitatief) aan de hand van de workshop resultaten.
3.
Bepalen van de werkgebieden met de meeste CO2 reductie potentie op basis van de relatieve omvang en het draagvlak binnen de sector voor CO2 maatregelen.
4.
Keten inzichtelijk maken voor de gekozen activiteiten.
5.
Bepalen van doelstellingen, maatregelen en wijze van monitoring.
3
Binnen de CO2‐Prestatieladder wordt enkel gekeken naar CO2 emissies. Overige broeikasgassen zijn in deze
rapportage daarom buiten beschouwing gelaten. In de Branchegerichte toelichting [ref ] staat verder vermeld dat de scope 3 analyse moet worden uitgevoerd voor de CO2 emissies van onze ontwerpen.
6 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
1.7
UITGANGSPUNTEN
Analyse aan de hand van document handboek prestatieladder 2.1 met aanvulling van het concept branchegerichte toelichting voor Ingenieursbureaus (april 2012). Deze toelichting wordt gebruikt voor het vaststellen van de top 6, waarna ketenanalyses op basis van het rapport WBCSD worden opgesteld.
Uit de branchegerichte toelichting voor Ingenieursbureaus volgt dat enkel emissies van zaken die door ANL worden ontworpen worden bekeken.
Alle upstream emissies zijn geanalyseerd in het document Analyse Scope 3 emissies van 16/09/2010. Deze worden daarom niet meegenomen. Belangrijk hierbij is ook dat deze upstream emissies door ANL worden gezien als bedrijfsalgemeen. De downstream emissies zijn project specifiek.
076581396:0.1 - Definitief
7
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
8 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
2 2.1
Boundaries downstream scope 3 analyse AFBAKENING OP BASIS VAN BRANCHEGERICHTE TOELICHTING
Bij de voorgaande scope analyses is gekozen voor de “operational control” aanpak uit het GHG‐protocol. Dit houdt in dat ANL de verantwoordelijkheid neemt voor 100% van de uitstoot door bedrijfsonderdelen waar zij de operationele controle over heeft. Op basis van het concept branchegerichte toelichting voor ingenieursbureau (april 2012) wordt in deze rapportage de nadruk gelegd op de scope 3 emissies die beïnvloed worden door de ontwerpen en advisering van ANL.
2.2
AFBAKENING ARCADIS NEDERLAND BV
ARCADIS is georganiseerd naar de (internationale) business lines Mobiliteit, Water, Milieu & Ruimte en Gebouwen. Binnen deze divisies is gekozen voor een onderverdeling in verschillende marktgroepen om de klanten zo goed mogelijk te kunnen bedienen. In Annex I is het organigram van ANL inclusief de adviesgroepen opgenomen naast een overzicht van de eigendomssituatie van ANL per januari 2012. Mobiliteit • Verkeer en vervoer • Weginfra en geoinformatie • Rail • Knooppunten
Water • Waterbeheer en groene ruimte • Havens en waterbouw • Delta’s en rivieren
Milieu & ruimte • Contracting • Milieu en leefomgeving • Ruimtelijke ontwikkeling
Gebouwen • Technisch advies en ontwerp • Publiek • Zakelijk • Bouw financiën, gebouwkwaliteit en beheer
Figuur 2. ANL ‐ divisies en marktgroepen.
076581396:0.1 - Definitief
9
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
2.3
WAARDEKETEN ARCADIS NEDERLAND BV
Zoals veel grote ingenieursbureaus heeft ANL een breed werkterrein. ANL is een dienstverlener. Wij leveren design‐, advies‐ en ingenieursdiensten aan bedrijven in binnen‐ en buitenland. Wij realiseren projecten en programmaʹs vanaf het concept en ontwerp tot de oplevering en het beheer en zelfs sloop. ANL wordt ook vaak voor maar één of enkele fases binnen projecten en programma’s ingeschakeld. ANL is actief op de gebieden van infrastructuur, water, milieu en gebouwen. De belangrijkste primaire activiteiten van ANL zijn acquisitie, ontwerp, oplevering, beheer, advisering en marketing. De downstream scope 3 emissies en de invloed die ANL hier op heeft hangen onder andere af van de fase waarin een project zich bevindt op het moment dat onze diensten worden gevraagd. Om dit beter inzichtelijk te maken, is voor ANL‐breed een globale waardeketen opgesteld (Tabel 3). Hierin wordt per fase/ onderdeel aangegeven welke downstream scope 3 emissie groepen een rol spelen. Binnen de verschillende divisies is ANL in een aantal fases van projecten werkzaam. In onderstaande tabel zijn deze fases opgenomen. Per fase zijn de meest relevante producten opgenomen en de mogelijke partners. De partners zijn in de eerste instantie vaak onze opdrachtgever, maar ook toeleveranciers van bijvoorbeeld veldonderzoek en aannemers die de uitvoering doen. Daarnaast is per activiteit aangegeven op welke indirecte scope 3 emissiegroepen uit Tabel 2 deze betrekking heeft. Emissiegroepen A
Downstream transport en distributie
B
Verwerking van verkochte producten
C
Gebruik van verkochte producten
D
“End-of-life treatment” van verkochte producten
E
Downstream verhuurde eigendommen
F
Franchises
Tabel 2. Toelichting emissiegroepen.
10 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Fase
Producten
Partner
Emissiegroepen
Initiatie
Probleemverkenning
Opdrachtgever,
ABCD
Inventarisatie ambities, wensen, eisen, beleid
publiek of privaat
Haalbaarheid
Plan van Aanpak
Rapporten (individuele onderzoeken)
Opdrachtgever,
Scenariostudies (ontwerp en maatregelen uit
publiek of privaat
ABCD
individuele onderzoeken)
Programma van Eisen (PvE)
MER/ Vergunningen
Opdrachtgever,
Survey
publiek of privaat
Voor ontwerp/plan (ontwerp en maatregelen uit
Bevoegd gezag
individuele onderzoeken)
Toeleveranciers
ABCD
Definitief ontwerp/plan (ontwerp en maatregelen uit individuele onderzoeken)
Bestek (ontwerp en maatregelen uit individuele onderzoeken)
Realisatie
Begeleiding en toezicht tijdens uitvoering (ontwerp en
Opdrachtgever,
maatregelen uit individuele onderzoeken)
publiek of privaat
ABCD
Aannemer Exploitatie
Vergunningen
Opdrachtgever,
Onderhoud en reparaties
publiek of privaat
Beheer (evt. doorlopen van verkenningsfase tot
Aannemer
ABCD
gebruik / beheerfase) Sloop
Sloop
Opdrachtgever,
Sanering
publiek of privaat
Nazorg (doorlopen van verkennings- tot realisatiefase)
Aannemer
ABCD
Tabel 3. Waardeketen ANL
In onderstaande figuur is de waardeketen van een bouwwerk schematisch weergegeven. Uit deze figuur is op te maken dat de invloed op fundamentele keuzes in een project afneemt naarmate het project vordert. De kosten van een wijziging zijn daar omgekeerd evenredig aan. Kortom: hoe vroeger in het proces, hoe groter de kans dat significante verbeteringen, met invloed op de gebruiksfase, doorgevoerd worden. Figuur 3. Kosten van ontwerpwijzigingen in relatie tot de invloed op ontwerp4
4
Overgenomen uit Jernigan, F (2007) Big BIM little BIM. Salisbury: 4site press
076581396:0.1 - Definitief
11
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
2.4
INVLOED VAN ARCADIS OP DE EMISSIEGROEPEN
In onderstaande Tabel 4 is per emissiegroep de relatieve invloed van ARCADIS gegeven op de schaal groot (>>), middelgroot (>), klein (<) of te verwaarlozen (<<). Emissiegroepen
Invloed ARCADIS
A
Hoe leveren wij onze producten aan voor
Downstream transport en distributie
>>
>
<
<<
■
de volgende (levens)fase van het project? B
Verwerking van verkochte producten
Is er aandacht in onze producten voor de
■
verwerking in de volgende (levens)fase? C
Gebruik van verkochte producten
Wat is de invloed van bijvoorbeeld
■
ontwerpkeuzes op gebruik en onderhoudbaarheid? D
“End-of-life treatment” van verkochte
Is er rekening gehouden met
producten
materiaalkeuzes?
E
Downstream verhuurde eigendommen
NVT
F
Franchises
NVT
■
Tabel 4. Downstream scope 3 emissiegroepen.
Toelichting bij de invloed van ANL op de emissiegroepen (Tabel 4): Downstream transport en distributie (A) ANL heeft directe (middelgrote) invloed op de wijze waarop de producten aangeleverd worden voor de volgende (levens)fase van het project. Wanneer dataformaten uitwisselbaar zijn, worden processen transparanter, efficiënter en beter traceerbaar. Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat de wijze waarop producten aangeleverd worden vaak een eis in het contract is. Afwijkingen hierop zijn altijd in overleg met de opdrachtgever. Verwerking van verkochte producten (B) ANL heeft (beperkte) invloed op de wijze waarop de producten worden verwerkt. Wanneer de producten met de eisen voor een project door ANL opgesteld zijn, zijn wij nooit de uitvoerende partij. Wanneer wij betrokken zijn bij de uitvoering is deze invloed uiteraard groter, maar de verantwoording en expertise van de uitvoering ligt altijd bij de aannemer. Gebruik van verkochte producten (C) De invloed van ANL op het gebruik van de door ANL verkochte producten heeft een technische‐ en een sociaal‐maatschappelijke component. Immers, mobiliteitsvraagstukken hebben invloed op het verbruik en de uitstoot van voertuigen, op de robuustheid van de oplossing, maar ook op de beleving van de gebruikers en de bereikbaarheid van Nederland. Uiteraard zijn de oplossingen altijd binnen de kaders van de wetgeving. “End‐of‐life treatment” van verkochte producten (D) De theoretische levensduur van infrastructuur is 50 of 100 jaar. Life cycle berekeningen zijn hierop gebaseerd. In het ontwerp is een optimalisatie mogelijk om hergebruik van reststoffen na de gebruiksfase te optimaliseren. De invloed op de wijze waarop ‘end‐of‐life’ van een ontwerp uitgevoerd wordt, is uiteraard minimaal. Door een afgewogen keuze van materialen is een logische keuze van ‘end‐of‐life treatment’ wel te beïnvloeden, hetzij zeer beperkt en na een lange periode.
12 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
3 3.1
Scope 3 emissies uit ontwerpen PMC’S SCOPE 3 EMISSIES
Op 6 april 2012 heeft de Taskforce Duurzaamheid bestaande uit vertegenwoordigers van de verschillende divisies van ANL en aangevuld met enkele specialisten op basis van expert judgement een overzicht gemaakt van de diverse activiteiten van ANL en bijbehorende impact in de sector op basis van marktaandeel en CO2 gevoeligheid. De uitkomst hiervan is opgenomen in 0. In onderstaande Tabel 5 is het resultaat van deze analyse van de belangrijkste scope 3 emissies voor ANL samengevat. In Tabel 6 tot en met Tabel 9 worden deze Product Markt Combinaties (PMC’s) nader toegelicht. De Top 6 downstream scope 3 emissies waar ANL de meeste invloed op heeft, hebben vooral betrekking op het ontwerpproces waarin keuzes worden gemaakt die invloed hebben op de gebruiksfase. Gezien over de levenscyclus van het ontworpen ‘bouwwerk’ is daar de meeste winst te behalen. Daarnaast hebben wij in onze analyse gekeken naar het belang van de toepassing van de Ladder bij onze klanten. De divisie mobiliteit is verantwoordelijk voor grofweg de helft van de omzet van ANL. Binnen de divisie mobiliteit zijn ProRail en Rijkswaterstaat met respectievelijk ongeveer 40 en 15% de grootste klanten, welke beiden de ladder (gaan) hanteren als gunningscriterium. Het feit dat de ladder als gunningscriterium wordt gebruikt is als een belangrijke factor meegewogen voor de CO2 impact van mogelijke maatregelen aangezien dit het draagvlak voor de voorgestelde maatregelen garandeert. Om focus aan te brengen in de maatregelen en initiatieven richten wij ons in deze fase voor de uitwerking van de reductiedoelstellingen op de business unit Rail. Dit vindt zijn oorsprong in het feit dat uit de analyse blijkt dat de potentiële invloed op de uitstoot hier groot is maar ook omdat er door ANL voor de spoorsector reeds een aantal stappen zijn gezet. De ketens van de bouw én het gebruik van de railinfrastructuur zijn in hoofdstuk 4 uitgewerkt. ANL heeft de ambitie om niet op te houden bij de Railsector, maar om juist de marktgroep Rail een voorbeeld te laten zijn voor andere marktgroepen. Voor de businessunit Weg & Geo‐informatie is daarom in hoofdstuk 5 eveneens de ketenanalyse van bouw en gebruik opgenomen, inclusief de doelstellingen voor 2013‐2015. Deze vormen de basis voor de verkenning van het stellen van reductiedoelstellingen voor de toekomst.
076581396:0.1 - Definitief
13
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
PMC’s sectoren
Omschrijving
Relatieve belang van CO2
Potentiële
Overige
en activiteiten
van activiteit
belasting van de sector en
invloed van
criteria
waarbij CO2
invloed van de ontwerpen
het bureau op
vrijkomt
#
CO2 uitstoot Sector
Ontwerpen
Ontwerp van
Bouw
<
>
>>
Belangrijkste
5
(Rijks)wegen
Gebruik
>>
<
>
klant hanteert
3
Ontwerp van
Bouw
<
<
>>
en stimuleert
6
>>
gebruik van de
1
spoorwegen
Gebruik
>
>>
ladder Gebiedsinrichting
Gebruik
>>
>
>
4
Gebruik
>>
>>
>
2
en stedelijke infra Energievoorziening gebouw, constructies Tabel 5. Relatieve omvang scope 3 emissies.
14 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Criterium
Waarde
Toelichting
Business unit
Mobiliteit
Weginfra en Geo-informatie
Omschrijving activiteit
Bouw
In het ontwerp worden afwegingen gemaakt die van invloed zijn op de bouwfase. Denk hierbij aan materiaalgebruik, maar ook mogelijkheden voor fasering of bouwlogistiek
Gebruik
Het ontwerp zelf is van invloed op het gebruik. Is het veilig, overzichtelijk, goede zichtlijnen, onderhoudbaar, optimale doorstroming
Relatieve belang van
Sector
CO2 belasting van de
Bouw
sector en invloed van
Sector
de ontwerpen
Gebruik Ontwerpen
<
bijdrage. Het aandeel van de CO2 uitstoot van de wegen in Nederland >>
is bijna 21%, 47% (CBS) daarvan is op autosnelwegen.
>
De invloed in de ontwerpperiode op de bouw is redelijk via de
Bouw Ontwerpen
De bouw heeft in vergelijking tot de gebruiksperiode een kleine
gehanteerde bouwmethode en materiaalkeuze. De invloed van het <
ontwerp op het gedrag van de weggebruiker is klein.
ARCADIS is een belangrijke speler in de markt.
Gebruik Potentiële invloed
Bouw
>>
van het bureau op
Gebruik
>
CO2 uitstoot Overige criteria
De opdrachtgever voor het ontwerp van Rijkswegen is RWS, deze hanteert ook de CO2 prestatieladder.
Rangorde
5 en 3
ARCADIS heeft betrekkelijk weinig invloed in de bouwfase van een Rijksweg. De aannemer is in de lead en voert óf een ontwerp van ARCADIS uit óf betrekt ARCADIS voor specifiek advies. Het aandeel van uitstoot van het gebruik van autosnelwegen is hoog, maar het gedrag van de weggebruikers is maar ten dele te beïnvloeden met het ontwerp.
Tabel 6. Toelichting PMC ‐ ontwerp van (Rijks)wegen.
076581396:0.1 - Definitief
15
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Criterium
Waarde
Toelichting
Businessunit
Mobiliteit
Rail
Omschrijving activiteit
Bouw
In het ontwerp worden afwegingen gemaakt die van invloed zijn op de bouwfase. Denk hierbij aan materiaalgebruik, maar ook mogelijkheden voor fasering of bouwlogistiek.
Gebruik
Het ontwerp zelf is van invloed op het gebruik. Is het veilig, overzichtelijk, goede zichtlijnen, onderhoudbaar.
Relatieve belang van
Sector
CO2 belasting van de
Bouw
sector en invloed van
Sector
de ontwerpen
Gebruik
<
De bouw heeft in vergelijking tot de gebruiksperiode een kleine bijdrage. Het aandeel van de CO2 uitstoot van het spoor in de
>
gebruiksperiode in Nederland is 0,06% voor de mobiele bronnen. Daarnaast is 2% van de totale energie, opgewekt door de energiesector (34% van totale CO2 uitstoot), voor het spoor (zie Tabel 14).
Ontwerpen
<
Bouw Ontwerpen
De invloed in de ontwerpperiode op de bouw is redelijk via de gehanteerde bouwmethode en materiaalkeuze. Daarnaast is de
>>
invloed van het ontwerp op het verbruik van het spoor groot. De systemen binnen het spoor verbruiken veel energie en de keuze en
Gebruik
constructie daarvan wordt bepaald in het ontwerp. Potentiële invloed
Bouw
>>
van het bureau op
Gebruik
>>
ARCADIS is een belangrijke speler in de markt.
CO2 uitstoot Overige criteria
De opdrachtgever voor het ontwerp van spoorwegen is ProRail, deze hanteert ook de CO2 prestatieladder.
Rangorde
6 en 1
ARCADIS heeft betrekkelijk weinig invloed in de bouwfase van een Spoorlijn. De aannemer is in de lead en voert óf een ontwerp van ARCADIS uit óf betrekt ARCADIS voor specifiek advies. De invloed van het ontwerp op het verbruik van het spoor is groot. De systemen binnen het spoor verbruiken veel energie en de keuze en constructie daarvan wordt bepaald in het ontwerp.
Tabel 7. Toelichting PMC ‐ ontwerp van spoorwegen.
16 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Criterium
Waarde
Toelichting
Business unit
Milieu & ruimte
Ruimtelijke ontwikkeling; gebiedsinrichting en stedelijke infra.
Omschrijving activiteit
Gebruik
Het ontwerp zelf is van invloed op het gebruik. Is het veilig, over-
Relatieve belang van
Sector
>>
Ontwerpen
>
zichtelijk, goede zichtlijnen, onderhoudbaar, optimale doorstroming. CO2 belasting van de sector en invloed van
Het aandeel van de CO2 uitstoot van de wegen in Nederland is bijna 21%, 25% (CBS) daarvan is binnen de bebouwde kom.
de ontwerpen
De invloed van het ontwerp op het gedrag van weggebruikers is beperkt. Keuzes in het ontwerp liggen vaak vast in bestuurlijke overeenkomsten en fysieke beperkingen.
Potentiële invloed
>
ARCADIS heeft geen dominante rol in de markt.
van het bureau op CO2 uitstoot Overige criteria
De opdrachtgever voor het ontwerp van wegen binnen de bebouwde kom zijn gemeentes. Deze hanteren op dit moment slechts zeer beperkt de CO2 prestatieladder.
Rangorde
4
Alhoewel de invloed van de sector aanzienlijk is, is de invloed van ontwerpen beperkt. Daarnaast heeft ARCADIS geen dominante rol in de markt.
Tabel 8. Toelichting PMC ‐ Gebiedsinrichting en stedelijke infra.
Criterium
Waarde
Toelichting
Business unit
Gebouwen
Technisch advies en ontwerp van installaties voor energievoorziening.
Omschrijving activiteit
Gebruik
Het ontwerp zelf is van invloed op het energieverbruik en kwaliteit van het binnenklimaat, onderhoudbaarheid en efficiency.
Relatieve belang van
Sector
>>
CO2 belasting van de
Diensten en Overheid in Nederland is ruim 8% (CBS). Daarnaast is
sector en invloed van de ontwerpen
Het aandeel van de CO2 uitstoot stationaire bronnen bij Handel, bijna 13% van de CO2 uitstoot in Nederland van huishoudens.
Ontwerpen
>>
De invloed van het ontwerp op het ‘verbruik’ van een gebouw is groot. De passieve maatregelen maken een belangrijk deel uit van energie besparingen. Bijna 80% van het energieverbruik in huishoudens is aardgas en is grotendeels toe te rekenen aan verwarming.
Potentiële invloed
>
Het marktaandeel van ARCADIS is beperkt is.
van het bureau op CO2 uitstoot Overige criteria
De opdrachtgever voor het ontwerp van gebrouwen is veelal privaat en hanteert de prestatieladder niet. De Rijksgebouwendienst is ook een belangrijke opdrachtgever en is voornemens de Prestatieladder toe te passen.
Rangorde
2
De invloed van de sector is aanzienlijk en de invloed van het ontwerp is groot. De potentiele invloed van ARCADIS is echter matig gezien het marktaandeel.
Tabel 9. Toelichting PMC ‐ Energievoorziening gebouw, constructies.
076581396:0.1 - Definitief
17
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
18 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
4
Ketenanalyse Rail
4.1
ACTIVITEITEN RAIL
4.1.1
INITIATIE
Het kernproces van ProRail is onder andere ontwikkeld om de uitvoering van projecten betrouwbaarder en beheerst te laten verlopen. In dit proces zijn ook de fasen voor de realisatie van een project opgenomen. Dit zijn de voorfase, de alternatievenstudiefase en de planuitwerkingsfase. In dit deel van keten is ANL een belangrijke partner van de Infraprovider ProRail. Er zijn in Nederland ook andere rail‐infraproviders, denk aan het Havenbedrijf Rotterdam en die van de Betuweroute en HSL. Deze partijen maken vaak gebruik van de diensten van ProRail als het gaat om het doorlopen van de initiatie‐ en realisatiefase. In de initiatiefase wordt het project zo gedefinieerd dat de ketenpartners in de exploitatiefase (niet on‐) tevreden zijn en een aannemer de klus kan uitvoeren. ProRail heeft vooralsnog niet gekozen voor Publiek‐Private Samenwerking (PPS). Dit is een contractvorm waarin private partijen eerder in het proces worden betrokken als partner, waardoor belangen veranderen omdat de bouwende en de beherende partij dezelfde zijn. Er is over het algemeen sprake van een klassieke Opdrachtgever – Opdrachtnemer relatie. De invloed van ANL binnen deze fase is het grootst. Er worden ontwerpkeuzes gemaakt op basis van functionele eisen van de opdrachtgever. Deze keuzes hebben uiteindelijk invloed op de wijze waarop de aannemer het werk zal uitvoeren (realisatie) en hoe gebruikers verbruiken (exploitatie). Tegelijk is de absolute invloed op die vervolgfases in de keten beperkt, omdat de beïnvloeding indirect is via de keuzes in het ontwerp en in mindere mate op het gedrag (en daarmee de uitstoot) zelf.
4.1.2
REALISATIE
Het eerste deel van de realisatie is de gunning van het werk aan een aannemer. Dit is het moment waar eisen door de opdrachtgever aan de bouwer worden gesteld ten aanzien van de uitvoering van het bouwen. De gunning is vaak opgedeeld in drie delen; een pre‐kwalificatie waarin getoetst wordt of de aankomende opdrachtnemer geschikt is om het werk uit te voeren; is de onderneming gekwalificeerd, is de liquiditeit en de capaciteit in orde? Het tweede deel is het project specifieke deel; welke aanbieder heeft de economisch meest voordelige aanbieding? De aanbieder wordt uitgedaagd het vertrouwen te wekken dat de belangen van de opdrachtgever in goede handen zijn. Een onderdeel hiervan is de prijsvorming. De CO2‐prestatieladder is daar een onderdeel in, een hogere trede betekent een hogere virtuele korting en daarmee mogelijk een voordelige aanbieding. Tenslotte gaat de opdrachtgever over tot gunning waarna de bouwfase kan starten.
076581396:0.1 - Definitief
19
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
De bouwfase begint met de voorbereiding van de realisatie; de plannen uit de initiatiefase worden nader gedetailleerd en vertaald naar concrete actie. Hier vinden de keuzes plaats, voor zover die niet al in het contract bepaald zijn, voor de wijze waarop het werk uitgevoerd wordt. Vervolgens wordt het plan gerealiseerd, opgeleverd en gaat de garantieperiode in. ANL kan in deze fase aan één van beide kanten diensten leveren. Aan de kant van de opdrachtgever om de contractvorming en de uitvoering te begeleiden, of aan de zijde van de aannemer om het werk te verwerven en uit te voeren. In beide gevallen is er de mogelijkheid om CO2‐emissie te beïnvloeden in de uitvoering. Dan wel door specifieke eisen aan de opdrachtnemer, dan wel door specifieke maatregelen in de uitvoering. Een en ander is afhankelijk van de ambities die door de ketenpartners nagestreefd worden.
4.1.3
EXPLOITATIE
Deze fase is grofweg opgedeeld in twee delen: het gebruik en het onderhoud. In het gebruik wordt de functionaliteit benut die in de initiatiefase is ontworpen en in de realisatie is gemaakt. Dit houdt in dat het gedrag van de gebruiker bepaald wat de emissies zijn. Het onderhoud wordt ook wel de instandhouding genoemd en is gericht op het behouden van de functie. In de exploitatie zijn de keuzes uit de initiatie van belangrijke invloed. Zowel het gedrag van de gebruiker, als het onderhoudsregime is een exponent van die keuzes. De invloed van ANL in het gebruik vloeit uitsluitend voort uit de ontwerpkeuzes. In het onderhoud ligt dat anders; wij hebben vanuit het ontwerp zowel invloed op de materiaalkeuzes als op de uitvoering van het onderhoud, hetzij beperkt.
4.1.4
SLOOP
De sloop van infrastructuur is vaak het gevolg van vervanging of uitbreiding. De eisen die hieraan gesteld worden zijn vaak opgenomen in het contract waarin de vervanging of uitbreiding is vastgelegd. Als ANL hebben wij in de ontwerpfase geen invloed op de invulling van dat contract.
4.2
KETENPARTNERS
In bovenstaande paragraaf is de keten van Rail beschreven. De partners in deze keten zijn als volgt:
Infraprovider De infraprovider (bijvoorbeeld ProRail) heeft de taak de beschikbaarheid van de infrastructuur te garanderen. De wijze waarop zij dit doet, is van invloed op de ketenpartners. Dit is voor ProRail een argument om de CO2‐prestatieladder te hanteren. ARCADIS is een van de ketenpartners van ProRail.
Bouwende aannemer De bouwende aannemer geeft invulling aan het contract dat door de infraprovider is aanbesteed. De keuzes die de aannemer maakt, zijn in belangrijke mate bepaald in het contract. De rol die ARCADIS kan hebben ten aanzien van de bouwende aannemer is een controlerende rol in de begeleiding van de uitvoering van het contract aan de opdrachtgeverszijde, of inhoudelijk bij de detaillering en uitvoering van het ontwerp aan de zijde van de aannemer. In beide gevallen is de aannemer in de lead en is de invloed van ARCADIS beperkt.
Onderhouds‐aannemer De onderhoudsaannemer heeft een meerjaren contract voor het dagelijks onderhoud aan de infrastructuur. Hier heeft ANL geen invloed.
20 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Vervoerders De vervoerders verzorgen de exploitatie van de diensten op de infrastructuur. De keuzes die zij maken ten aanzien van dienstregeling, rijgedrag en materieel zijn van grote invloed op de totale emissies van de railsector. Hier heeft ANL geen invloed.
Vastgoedbeheerders Stations en transferia zijn een belangrijk onderdeel van de functionaliteit én de business case van het openbaar vervoer. Vastgoedbeheerders hebben hierin een belangrijke rol. Op de stations vindt de transfer plaats van voor‐vervoer naar de trein en omgekeerd. De faciliteiten op een station zijn daarmee van grote invloed op de keuze die een reiziger maakt en daarmee wordt de emissie beïnvloed. De rol van ANL hierin is beperkt.
Energieleverancier Bijna 70% van het Nederlandse spoor is geëlektrificeerd5. De treinen nemen door middel van een pantograaf elektrische stroom af vanuit de bovenleiding. Deze energie wordt door de energiebedrijven aan de infraprovider geleverd, welke weer doorbelast wordt aan de vervoerders. De wijze waarop de energie geleverd wordt (50kV) is van invloed op de elektrische verliezen die optreden en daarmee het rendement per (reizigers)kilometer. In Nederland wordt een groot gedeelte van de energie opgewekt door middel van niet‐hernieuwbare bronnen. Hier heeft ANL geen invloed.
De invloed van ANL in de keten is met name bij de infraprovider en de bouwende aannemers. De infraprovider heeft de grootste invloed op de keuzes die het verbruik in de exploitatie beïnvloeden en de bouwende aannemer op de wijze waarop de infrastructuur gerealiseerd wordt.
4.3
KWANTIFICERING
Als uitgangspunt voor de kwantificering van de CO2 uitstoot is het rapport ‘CO2‐voetafdruk Nederlandse spoorketen’ (Railforum, 2011) gebruikt. Dit rapport, dat mede dankzij de expert analyse van ANL (Marc Raessen) tot stand is gekomen, beoogt om vast te stellen waar de meest effectieve CO2‐ reductiemogelijkheden in de spoorketen te vinden zijn om de sector te faciliteren in een gerichte aanpak tot CO2 reductie. Bij de conclusie uit dit rapport kan een aantal kanttekeningen geplaatst worden over de gebruikte scope. Zo zijn bepaalde (hogesnelheids‐)lijnen niet meegenomen evenals goederenvervoer. Ondanks deze kanttekeningen wordt de conclusie valide geacht. Het is niet de ambitie van ANL om dit rapport eenzijdig verder uit te werken, maar ANL heeft wel belang bij een verdere detaillering en volgt derhalve geïnteresseerd de vervolgstappen van Railforum. In onderstaande tabel is de conclusie betreffende de totale CO2 uitstoot van de spoorketen uit het rapport overgenomen. Hierbij is niet langer onderscheid gemaakt tussen de bouw en gebruiksfase van het spoor om de grootste bijdrages van de sector te kunnen selecteren.
5
Jaarverslag ProRail 2010: 3.016 km netlengte in exploitatie, waarvan 2.107 km geëlektrificeerd
076581396:0.1 - Definitief
21
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
CO2 voetafdruk Nederlandse
Gram CO2 per
spoorketen [1]
reizigerskilometer
Percentage
Invloed ARCADIS >>
>
<
<<
Engineering
0,35
1%
■
Materiaal trein
0,35
1%
■
Productie trein
0,41
1%
■
Energieverbruik trein
37,59
70%
■
Facilitaire energie vervoerder
2,63
5%
■
Materiaal voor onderhoud trein
0,53
1%
■
Materiaal voor infra
6,55
12%
■
Transport materiaal
0,56
1%
■
Aanleg + Bedrijfsvoering aannem.
1,17
2%
■
Onderhoud
0,70
1%
■
Energieverbruik infra
2,83
5%
■
Facilitaire energie infrabeheerder
0,37
1%
TOTAAL
54,04
■
Tabel 10. CO2 voetafdruk spoorketen.
Op basis van de CO2 uitstoot en de weging van de invloed van ANL op deze uitstoot is vastgesteld dat de drie componenten waar ANL een relevante CO2 reductie kan bewerkstelling zijn:
Energieverbruik trein.
Materiaal voor infra.
Energieverbruik infra.
Deze drie componenten vormen de speerpunten van de CO2 emissie reductie doelstellingen van ANL. Conform de analyse van ketenpartners zoals opgenomen in hoofdstuk 4.2 zijn hier respectievelijk de infrabeheerder (provider) en de (bouwende) aannemer de ketenpartners.
4.4
SPEERPUNT 1: ENERGIEVERBRUIK TREIN
4.4.1
KETENANALYSE
Conform (Railforum, 2011) betreft het energieverbruik van de trein de CO2 uitstoot tijdens rijden, stilstaan, volle en lege ritten en energieverliezen tijdens transport. Deze posten worden voor de ketenanalyse in eerste instantie onderverdeeld in enerzijds energie aangewend in de trein en anderzijds verliezen buiten de trein. Het energieverbruik in de trein is in een rapport van Railforum verder uitgewerkt (Railforum, 2012). De indeling uit dit rapport is overgenomen. Voor de verliezen (buiten de trein) is de post transport opgenomen zoals in (Railforum, 2011) genoemd. Hier zijn echter ook de verliezen als gevolg van transformatie aan toegevoegd. Tevens is de post rijden en versnellen verder onderverdeeld naar de aspecten spoorlay‐out, de seinplaatsing en seinsturing, gedrag machinist en de verkeersleiding. Deze aspecten beïnvloeden het rijden en versnellen. Op basis van deze indeling wordt inzichtelijk gemaakt waar de grootste invloed van ANL te vinden is.
22 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Op basis van de ketenanalyse en de inschatting van grootste invloed van ANL zijn de onderwerpen ‘seinplaatsing en seinsturing’ en ‘energieverliezen als gevolg van transport’ het meest geschikt als uitwerking van speerpunt 1. Percentages niet bekend, wordt meegenomen als verbeterpunt
Grootste energieverbruiker geselecteerd
Grootste energieverbruiker geselecteerd
Hulpverbruik (30,9%)
Rijden en versnellen (58,6%)
Spoorlayout
Seinplaatsing en seinsturing Energie aangewend in trein (…%)
Tractieverbruik (69,1%)
Remverliezen 26,6%
Energieverbruik exploitatie 70%
Gedrag machinist Tractieverliezen (14,9%)
Grootste CO2 uitstoot (met geringe invloed ARCADIS)
Verkeersleiding Verliezen (…%)
Transformatie (…%) Grootste invloed ARCADIS geselecteerd Transport (…%) Grootste invloed ARCADIS geselecteerd
Figuur 3. Relatieve uitstoot exploitatie spoor.
4.4.2
VERBETERPUNTEN KETENANALYSE
De getoonde ketenanalyse kan op een aantal punten nog verder verbeterd worden:
Inzichtelijk maken welk percentage van de energie die afgenomen wordt van de leverancier verloren gaat en welk percentage wel in de trein terecht komt.
Inzichtelijk maken hoe de energieverliezen tot stand komen.
De invloed op de CO2 productie van rijden en versnellen van de aspecten spoorlay‐out, de seinplaatsing en seinsturing, gedrag machinist en de verkeersleiding verder uitwerken en kwantificeren wat de invloed van deze factoren daadwerkelijk is.
Een aantal van deze verbeterpunten valt binnen de doelstellingen voor 2012 (zie hoofdstuk 4.4.3).
4.4.3
DOELSTELLING 2012
ANL heeft zich tot doel gesteld om de CO2 emissie in de railketen te verminderen, met als één van de speerpunten de CO2 emissie als gevolg van energiegebruik van de trein. Deze keuze is gemaakt op basis van de grootste CO2 emissie producenten en de invloed die ANL hier op kan uitoefenen. Hierbij dient echter opgemerkt te worden dat de invloed van ANL hier indirect is en via de railinfrabeheerder verloopt. De ambitie van ANL is er dan ook in de eerste plaats op gericht om methoden te ontwikkelen die de railinfrabeheerder kan toepassen om energieverbruik te verminderen.
076581396:0.1 - Definitief
23
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Om het energieverbruik te verminderen is reeds in samenwerking met Siemens als ketenpartner een idee bedacht om de energieverliezen als gevolg van transport te verminderen (Next Generation Power Supply). Dit idee is bedoeld om als USP (Unsolicited Proposal) in te dienen bij ProRail. De doelstelling voor 2012 is:
uitwerken van het idee tot een USP;
indienen van het USP;
onderbouwen wat de mogelijke CO2 reductie kan zijn bij het landelijk toepassen van deze USP (en als onderdeel daarvan inzichtelijk maken hoeveel energie verloren gaat tijdens transport en waar deze verliezen tot stand komen).
4.4.4
DOELSTELLING 2013-2015
De doelstelling met betrekking tot speerpunt 1 voor de middellange termijn (2013‐2015) is met name afhankelijk van de ontvangst van de USP NGPS bij ProRail. Bij positief ontvangst zal de USP verder uitgewerkt worden. Hierbij zal naar verwachting nauw samen gewerkt worden met ten minste ProRail en Siemens, maar wellicht ook nog met andere ketenpartners. Indien het idee slechts gematigd positief wordt ontvangen, dient bekeken te worden wat de vervolgstappen zullen zijn en of wellicht het idee verder uitgewerkt wordt zonder betrokkenheid van ProRail. Als alternatief of eventueel parallel traject kan onderzocht worden wat de invloed op de CO2 uitstoot is van de seinplaatsing en seinsturing. Nadat deze invloed gekwantificeerd is, kan bepaald worden of het zinvol is om deze CO2 uitstoot inzichtelijk te maken bij de ontwerpprocessen van ARCADIS. De exacte doelstelling 2013‐2015 wordt bepaald na bespreking van de USP NGPS met ProRail.
4.5
SPEERPUNT 2: MATERIAAL VOOR INFRA
4.5.1
KETENANALYSE
Conform (Railforum, 2011) is het materiaal voor infra verantwoordelijk voor 12% van de CO2 emissie in de spoorsector. Voor een verdere analyse van het materiaal dat gebruikt wordt voor de infrastructuur is in eerste instantie onderscheid gemaakt tussen aanleg en sloop. De reden hiervoor is dat in (Railforum, 2011) onduidelijk is in hoeverre de sloop van infra meegenomen is in de totale CO2 uitstoot. De sloop zit volgens het rapport deels verwerkt in de bouw‐ en onderhoudscijfers. Daarbij zou recycling ook in deze post zitten, echter het hergebruik van ballast bijvoorbeeld niet. Tevens zijn energieverbruik bij transport en verwerking van afval niet meegenomen. Voor de aanleg van infra is ballast de grootste CO2 producent met 47%. Spoorstaven en dwarsliggers vertegenwoordigen ieder 27% van het totaal. Hier is echter alleen gekozen voor de dwarsliggers op basis van de invloed van ANL. Voor dwarsliggers geldt dat er nieuwe types ontwikkelt en/of gebruikt kunnen worden en dat er gekozen kan worden voor alternatieve grondstoffen. Dit geldt in veel mindere mate voor spoorstaven. ARCADIS maakt in de keten geen keuze voor een leverancier, maar kan hier wel invloed op uitoefenen door middel van een advies. De CO2 uitstoot van deze leverancier bij onder andere winning en transport kan daarbij meegewogen worden, maar valt buiten de invloedssfeer van ANL.
24 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
De CO2 keten voor sloop van materiaal voor infra is op dit moment nog niet cijfermatig inzichtelijk. Er is daarom gekozen om van achter uit te redeneren en te kijken waar de grootste en meest actuele kansen liggen. Hiervoor is de verwerking van (vervuilde) ballast geselecteerd. Grootste CO2 producent geselecteerd
Grootste invloed ARCADIS geselecteerd
Ballast 47%
Keuze leverancier
Winning en productie Transport Verwerking
Spoorstaven 27% Winning en productie
Aanleg Dwarsliggers 27%
Keuze leverancier en type
Transport Verwerking
Bovenleiding 0% Materiaal infra 12%
Sloop Bovenleiding
Eén na grootste CO2 uitstoot (met enige invloed ARCADIS)
Transport Hout
Verwerking
Beton
Sloop
Dwarsliggers Sloop Transport Niet inzichtelijk in [1] in hoeverre deze component meegewogen is
Spoorstaven Verwerking Sloop Ballast Transport Verwerking Keuze van CO2 producent op basis van verwachte kansen
4.5.2
VERBETERPUNTEN KETENANALYSE
De getoonde ketenanalyse kan op een aantal punten nog verder verbeterd worden:
De component ‘sloop’ is in de gebruikte bron (Railforum, 2011) nu nog deels verweven met de
De component ‘sloop’ is op dit moment niet cijfermatig bekend. Voor zowel de keuze voor gebruikte
component ‘aanleg’. Deze kunnen cijfermatig uit elkaar gehaald worden. materialen als voor het inzichtelijk maken van potentie voor CO2 reductie is het wenselijk dat de component ‘sloop’ verder wordt uitgewerkt. Bovenstaande verbeterpunten vallen niet binnen de doelstellingen voor 2012 (zie hoofdstuk 4.5.3). 076581396:0.1 - Definitief
25
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
4.5.3
DOELSTELLING 2012
ARCADIS heeft zich tot doel gesteld om de CO2 emissie in de railketen te verminderen, met als één van de speerpunten de CO2 emissie als gevolg van gebruikte materialen voor de infrastructuur. Deze keuze is gemaakt op basis van de grootste CO2 emissie producenten en de invloed die ANL hier op kan uitoefenen. Hierbij dient echter opgemerkt te worden dat de invloed van ANL hier indirect is en via de railinfrabeheerder en de aannemer verloopt. De ambitie van ANL is er dan ook in de eerste plaats op gericht om op deze partijen invloed uit te oefenen door het inzichtelijk maken van de keuzes die gemaakt kunnen worden. Op dit moment is er geen concreet initiatief bij ANL om de CO2 uitstoot als gevolg van materiaalgebruik bij aanleg voor de infra te beperken. Wel is er in het project ‘duurzaam bouwen op de Hanzelijn’ ervaring opgedaan met het gebruik van ballast met minder CO2 uitstoot. Tevens heeft ARCADIS in het verleden meegewerkt aan de ontwikkeling van dwarsliggers die minder CO2 uitstoot opleveren bij aanleg. De doelstelling voor 2012 is:
inzichtelijk maken wat de reductie potentie is van ballast met minder CO2 uitstoot;
inzichtelijk maken wat de reductie potentie is van alternatieve dwarsliggers;
in ten minste twee projecten een advies toevoegen over het gebruik van alternatieve ballast en/of dwarsliggers.
Naast de vermindering van CO2 uitstoot als gevolg van de aanleg van infrastructuur wordt ook de sloopfase van de infrastructuur beschouwd. Over dit aspect bestaat nog weinig cijfermatig inzicht, en kan dus niet op basis van grootste CO2 uitstoot en invloed van ANL een keuze gemaakt worden. Als alternatief wordt er daarom gekeken naar waar ARCADIS mogelijkheden ziet voor CO2 reductie. Op dit moment is reeds het initiatief ‘JAVODIS’ van ARCADIS in ontwikkeling als invulling hiervan. De doelstelling voor 2012 is:
pilotproject Zwolle aanleggen in samenwerking met ProRail;
pilotproject Zwolle evalueren in samenwerking met ProRail;
kansen zoeken voor verdere toepassing van JAVODIS.
4.5.4
DOELSTELLING 2013-2015
In ten minste vier projecten per jaar een advies toevoegen over het gebruik van alternatieve ballast en/of dwarsliggers.
Ondersteunen van ProRail bij het opnemen van JAVODIS in de productcatalogus.
4.6
SPEERPUNT 3: ENERGIEVERBRUIK INFRA
4.6.1
KETENANALYSE
Volgens (Railforum, 2011) is het energieverbruik in de infra alle energie die benodigd is voor de operatie van de railinfrastructuur en de stations. Het betreft bijvoorbeeld de (bediening van) seinen en wissels, wisselverwarming, verkeersleiding, stationsverlichting etc. In (Railforum, 2011) wordt als bron ‘Emissie inventaris ProRail, 2008 scope 1 en 2 volgens ISO 14064‐1’maart 2010 als bron gebruikt. In deze ketenanalyse wordt datzelfde document maar dan voor 2010 (DHV, 2012) gehanteerd.
26 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Op basis van dit document zijn de volgende getallen afgeleid voor de categorieën zoals benoemd in (Railforum, 2011): Scope
Verbruiker
kton CO2
Scope 1 (ProRail)
Aardgas overige infra
1,96
Aardgas overige infra-gerelateerde gebouwen
0,08
Aardgas VL-posten
0,43
Aardgas wisselverwarming – verbruik
7,43
Aardgas wisselverwarming – lekkage Scope 2 (ProRail)
4,01
Elektriciteit stations
16,00
Elektriciteit VL-posten
3,69
Elektriciteit overige infra
25,38
Elektriciteit overige infra-gerelateerde gebouwen
1,08
Tabel 11. Energieverbruik ProRail.
Deze zijn voor de ketenanalyse als volgt ingedeeld: Stations
26,6%
VL‐posten
6,9%
Wisselverwarming
19,0%
Overige infra
47,4%
Hierbij dient opgemerkt te worden dat de wisselverwarming alleen betrekking heeft op aardgas gestookte wisselverwarming. In deze analyse zijn wij ervan uitgegaan dat elektrisch verwarmde wisselverwarming opgenomen is in ‘overige infra’.
076581396:0.1 - Definitief
27
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
4.6.2
VERBETERPUNTEN KETENANALYSE
De getoonde ketenanalyse kan op een aantal punten nog verder verbeterd worden:
Inzichtelijk maken van de invloed van elektrische wisselverwarming.
Uitsplitsen van overige infra. De gebruikte bron (DHV, 2012) onderscheid nog wel gebouwen en de 3kV voorziening en er wordt nog onderscheid gemaakt in energiebron ( aardgas of elektriciteit), maar de onderverdeling is nog niet erg specifiek om de grootste CO2 producenten te kunnen identificeren.
Eén van deze verbeterpunten valt binnen de doelstellingen voor 2012 (zie hoofdstuk 4.6.3).
4.6.3
DOELSTELLING 2012
ANL heeft zich tot doel gesteld om de CO2 emissie in de railketen te verminderen, met als één van de speerpunten de CO2 emissie als gevolg van energiegebruik in de infrastructuur. Deze keuze is gemaakt op basis van de grootste CO2 emissie producenten en de invloed die ANL hier op kan uitoefenen. Hierbij dient echter opgemerkt te worden dat de invloed van ANL hier indirect is en via de railinfrabeheerder verloopt. De ambitie van ANL is er dan ook in de eerste plaats op gericht om methoden te ontwikkelen die de railinfrabeheerder kan toepassen om energieverbruik te verminderen. Reeds sinds 2010 heeft ANL een alternatief voor wisselverwarming in ontwikkeling; het Tongkussen. Hiervoor is in 2011 een USP bij ProRail ingediend en het initiatief heeft reeds een aantal vervolgstappen doorlopen. De doelstelling voor 2012 is:
op basis van USP in samenwerking met ProRail een prototype bouwen;
concept Tongkussen verbreden tot ‘Winterwissel’;
publiciteit opzoeken;
samenwerking zoeken met proces aannemer;
inzichtelijk maken wat de invloed van elektrische wisselverwarming is.
4.6.4
DOELSTELLING 2013-2015
Prototype bouwen op rangeerspoor.
Type goedkeuring door ProRail.
28 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
5
Ketenanalyse Autosnelwegen
5.1
ACTIVITEITEN AUTOSNELWEGEN
5.1.1
INITIATIE
De mobiliteit in Nederland is een belangrijke pijler van de economie. Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu voert daarom regelmatig studies uit naar de bereikbaarheid. De autosnelwegen vormen daarin een aanzienlijk onderdeel. Files zijn geen onbekend fenomeen en de economische schade hiervan wordt alleen al voor de transportsector becijferd op 400 miljoen euro per jaar. Uit de studies van het ministerie volgen, net als in de railsector, de voorfase, de alternatievenstudiefase en de planuitwerkingsfase. In dit deel van keten is ANL een belangrijke partner van Rijkswaterstaat. In de initiatiefase wordt het project zo gedefinieerd dat er een onomkeerbaar besluit genomen kan worden door de minister en een aannemer de klus kan uitvoeren. Rijkswaterstaat heeft in een aantal grote contracten gekozen voor DBFM (Design, Build, Finance and Maintain: ontwerpen, bouwen, financieren en onderhouden). Dit is een contractvorm waarin belangen van private partijen veranderen omdat de bouwende en de beherende partij dezelfde zijn. Deze vorm wordt echter niet overal toegepast. Er is over het algemeen sprake van een klassieke Opdrachtgever – Opdrachtnemer relatie. De invloed van ANL binnen de initiatiefase is het grootst. Er worden ontwerpkeuzes gemaakt op basis van functionele eisen van de opdrachtgever. Deze keuzes hebben uiteindelijk invloed op de wijze waarop de aannemer het werk zal uitvoeren (realisatie) en hoe gebruikers verbruiken (exploitatie). Tegelijk is de absolute invloed op die vervolgfases in de keten beperkt, omdat de beïnvloeding indirect is via de keuzes in het ontwerp en in mindere mate op het gedrag (en daarmee de uitstoot) zelf.
5.1.2
REALISATIE
Het eerste deel van de realisatie is de gunning van het werk aan een aannemer. Dit is waar eisen door de opdrachtgever aan de bouwer worden gesteld ten aanzien van de uitvoering van het bouwen. De gunning is vaak opgedeeld in drie delen; een pre‐kwalificatie waarin getoetst wordt of de aankomende opdrachtnemer geschikt is om het werk uit te voeren; is de onderneming gekwalificeerd, is de liquiditeit en de capaciteit in orde? Het tweede deel is het project specifieke deel; welke aanbieder heeft de economisch meest voordelige aanbieding? De aanbieder wordt uitgedaagd het vertrouwen te wekken dat de belangen van de opdrachtgever in goede handen zijn. Een onderdeel hiervan is de prijsvorming. De CO2‐prestatieladder is daar een onderdeel in; een hogere trede betekent een hogere virtuele korting en daarmee mogelijk een voordelige aanbieding. Tenslotte gaat de opdrachtgever over tot gunning waarna de bouwfase kan starten.
076581396:0.1 - Definitief
29
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
De bouwfase begint met de voorbereiding van de realisatie; de plannen uit de initiatiefase worden nader gedetailleerd en vertaald naar concrete actie. Hier vinden de keuzes plaats, voor zover die niet al in het contract bepaald zijn, voor de wijze waarop het werk uitgevoerd wordt. Vervolgens wordt het plan gerealiseerd, opgeleverd en gaat de garantieperiode in. ANL kan in deze fase aan een van beide kanten diensten leveren. Aan de kant van de opdrachtgever om de contractvorming en de uitvoering te begeleiden, of aan de zijde van de aannemer om het werk te verwerven en uit te voeren. In beide gevallen is er de mogelijkheid om CO2‐emissie te beïnvloeden in de uitvoering. Dan wel door specifieke eisen aan de opdrachtnemer, dan wel door specifieke maatregelen in de uitvoering. Een en ander is afhankelijk van de ambities die door de ketenpartners nagestreefd worden.
5.1.3
EXPLOITATIE
Deze fase is grofweg opgedeeld in twee delen: het gebruik en het onderhoud. In het gebruik wordt de functionaliteit benut die in de initiatiefase is ontworpen en in de realisatie is gemaakt. Dit houdt in dat het gedrag van de gebruiker bepaald wat de emissies zijn. Het onderhoud wordt ook wel de instandhouding genoemd en is gericht op het behouden van de functie. In de exploitatie zijn de keuzes uit de initiatie van belangrijke invloed. Zowel het gedrag van de gebruiker, als het onderhoudsregime is een exponent van die keuzes. ANL is steeds vaker betrokken als adviseur bij het onderhoud aan snelwegen. De invloed op de werkwijze van de aannemer is veelal beperkt. De invloed van ANL in het gebruik vloeit uitsluitend voort uit de ontwerpkeuzes. In het onderhoud ligt dat anders; wij hebben zowel invloed op de materiaalkeuzes vanuit het ontwerp als op de uitvoering van het onderhoud, hetzij beperkt.
5.1.4
SLOOP
De sloop van infrastructuur is vaak het gevolg van vervanging of uitbreiding. De eisen die hieraan gesteld worden zijn vaak opgenomen in het contract waarin de vervanging of uitbreiding is vastgelegd. Als ANL hebben wij invloed op de invulling van dat contract.
5.2
KETENPARTNERS
In bovenstaande paragraaf is de keten van Autosnelwegen beschreven. De partners in deze keten zijn:
Ministerie van Infrastructuur en milieu Het Ministerie is verantwoordelijk voor de bereikbaarheid van Nederland. Zij maakt onder andere beleid voor de autosnelwegen wat vervolgens door Rijkswaterstaat wordt uitgevoerd. ANL is als adviseur betrokken bij het opstellen van het beleid. De invloed is beperkt.
Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat heeft de taak de beschikbaarheid van de infrastructuur te garanderen. De wijze waarop zij dit doet, is van invloed op de ketenpartners. Rijkswaterstaat is voornemens om de CO2‐ prestatieladder te hanteren. ANL is een van de ketenpartners van Rijkswaterstaat.
30 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Bouwende Aannemer De bouwende aannemer geeft invulling aan het contract dat door Rijkswaterstaat is aanbesteed. De keuzes die de aannemer maakt, zijn in belangrijke mate bepaald in het contract. De rol die ANL kan hebben ten aanzien van de bouwende aannemer is een controlerende rol in de begeleiding van de uitvoering van het contract aan de opdrachtgeverszijde, of inhoudelijk bij de detaillering en uitvoering van het ontwerp aan de zijde van de aannemer. In beide gevallen is de aannemer in de lead en is de invloed van ANL beperkt.
Onderhouds‐Aannemer De onderhoudsaannemer heeft een meerjaren contract voor het dagelijks onderhoud aan de infrastructuur. ANL is steeds vaker betrokken als adviseur bij het onderhoud aan snelwegen. De invloed op de werkwijze van de aannemer is veelal beperkt.
Snelweggebruikers De snelweggebruikers (auto, vrachtauto, motor) gebruiken de infrastructuur. De keuzes die zij maken ten aanzien van rijgedrag en kenmerken van het vervoermiddel zijn van grote invloed op de totale emissies van autosnelwegen. Hier heeft ANL geen invloed.
Brandstofstation exploitanten Langs de snelwegen zijn circa 200 tankstations6. Deze tankstations voorzien de auto’s van brandstof, maar hebben zelf een beperkte invloed op de uitstoot. ANL heeft hier geen invloed.
De invloed van ANL in de keten is met name bij Rijkswaterstaat en de bouwende aannemers. Rijkswaterstaat heeft de grootste invloed op de keuzes die het verbruik in de exploitatie beïnvloeden en de bouwende aannemer op de wijze waarop de infrastructuur wordt gerealiseerd.
5.3
DOELSTELLING 2012
In deze rapportage is geen doelstelling voor 2012 opgenomen voor autosnelwegen.
5.4
DOELSTELLING 2013 – 2015
Aan de hand van bovenstaande ketenanalyse is duidelijk dat ANL in de keten van de autosnelwegen invloed heeft op de CO2 uitstoot. In dit plan zijn de maatregelen voor het behalen van de reductiedoelstellingen in de railsector opgenomen. Voor de doelstelling 2013 – 2015 nemen wij in dit plan het voornemen op om dit ook voor de autosnelwegen te doen. De lering die wij trekken uit de uitvoering van het plan voor Rail kunnen wij toepassen bij de maatregelen voor snelwegen. Concrete doelstellingen voor de periode 2013‐2015 voor de autosnelwegen:
Kwantificering van de invloed van ANL in de keten van autosnelwegen.
CO2 emissie reductiedoelstellingen voor ANL voor autosnelwegen kwantificeren.
Maatregelen definiëren. Hieronder valt een nadere verkenning van het initiatief Modislab: een innovatief, modulair wegdek dat ANL in samenwerking met andere ketenpartners heeft ontwikkeld.
6
Tankstations in cijfers 2009, BOVAG
076581396:0.1 - Definitief
31
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
32 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
6
Conclusie
ANL heeft met haar ontwerpen en adviezen invloed op de uitstoot van CO2 in de gehele keten. De grootte van die invloed verschilt sector en per levensfase. Voor de in dit rapport uitgevoerde downstream ketenanalyse van scope 3 emissies is gekozen voor de emissies in de railsector. Daar is de invloed relatief groot en bovendien is ProRail een belangrijke ketenpartner die de CO2‐prestatieladder hanteert bij de gunning van projecten. In de ketenanalyse voor Rail hebben wij drie speerpunten gedefinieerd:
Energieverbruik van de trein.
Materiaal voor de infra.
Energieverbruik van de infra.
Voor alle drie de speerpunten is een ketenanalyse opgesteld en verbeterpunten benoemd. Tenslotte hebben we zowel doelstellingen voor 2012 als voor de periode 2013‐2015 opgenomen. Daarnaast hebben een ketenanalyse voor Autosnelwegen opgenomen. De impact van maatregelen is daar vergelijkbaar met die van de railsector. De ketenanalyse vormt de basis voor een toekomstige verkenning en het stellen van reductiedoelstellingen. In deze rapportage zijn geen doelstellingen voor 2012 opgenomen. In onderstaande tabel zijn de eisen van de Ladder zoals die gesteld zijn in paragraaf 1.3 nogmaals opgenomen, inclusief de plaats van de invulling van deze eis in de rapportage. Eis
Toelichting
Plaats in rapportage
4.A.1
Aantoonbaar inzicht in de meest materiële emissies uit scope 3
Paragraaf 3.1
Twee analyses van GHG - genererende (ketens van) activiteiten
Hoofdstuk 4
Tenminste 1 van de analyses uit 4.A.1 is becommentarieerd door
Colofon (inhoudelijke beoordeling
een onafhankelijk kennisinstituut
separaat beschikbaar).
CO₂ reductie doelstellingen geformuleerd
Paragraaf 4.4.3, 4.5.3, 4.6.3
Plan van Aanpak opgesteld inclusief maatregelen
Paragraaf 4.4, 4.5, 4.6, wordt verder
4.A.3 4.B.1
uitgewerkt in separate rapporten. Doelstellingen zijn uitgedrukt in absolute getallen of percentages
Paragraaf 4.4.3, 4.5.3, 4.6.3
Tabel 12. Eisen aan analyse en plaats in rapportage.
076581396:0.1 - Definitief
33
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
34 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
7
Bibliografie
DHV. (2012). Emissie inventaris ProRail 2010 volgens ISO 14064‐1. Amersfoort.
Railforum. (2011). CO2‐voetafdruk Nederlandse spoorketen, Een expertanalyse van de CO2‐effecten in
Railforum. (2012). Energieverbruik Treinen, inzicht en maatregelen. Utrecht.
verschillende levensfasen van het totale spoorsysteem. Utrecht.
076581396:0.1 - Definitief
35
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
36 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Organigram ARCADIS NL
Annex I Divisie
Marktgroep
Adviesgroep
Mobiliteit
Verkeer en vervoer
Strategie en beleid
Informatiemanagement
Planstudie en contracting
LOXIA
Infraconsult
Wegen
Ruimtelijke informatie
Urban Transport
Baan en spoor
Tractie- energievoorziening
Railbeveiliging
Planvoorbereiding
Bouwmanagement en survey
Architectuur, Stations & Transfer
Bruggen & kunstwerken
Integraal Systeemontwerp & Asset management
Tunnels & Geotechnische Constructies
Veiligheid & Systemen
Inrichting & Gebiedsplannen
Kennis & Beleidsadvies
Stedelijk Water
Landschapsarchitectuur
Waterketen/Afvalwater
Havens
Waterbouw
Marine Infrastructuur
Waterketen/Drinkwater
Kust & Mariene systemen
Rivieren & Grote Wateren
Strategie & Besluitvorming
Waterkeringen
Sport
Ruimtelijke Inrichting
Infra
Saneringen
Design en Construct
Milieuadvies
MES
Natuur & Archeologie
Bodem & Ondergrond
Energie & Duurzaamheid
Landelijk en Stedelijk Vastgoed
Gebieds- en Locatieontwikkeling
Stedelijke Infra
Weginfra en geoinformatie
Rail
Knooppunten
Water
Waterbeheer en groene ruimte
Havens en waterbouw
Delta’s en rivieren
Milieu & ruimte
Contracting
Milieu en leefomgeving
Ruimtelijke ontwikkeling
076581396:0.1 - Definitief
37
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Divisie
Marktgroep
Adviesgroep
Gebouwen
Technisch advies en ontwerp
Bouwkunde
Binnenmilieu en energie
Constructies
Onderwijs
Overheidshuisvesting
Gezondheidszorg
Corporate en commercieel vastgoed
Advies en management
Vastgoed gebiedsontwikkeling advisering
Financial engineers vastgoed en
Strategisch advies
Technisch advies
Publiek
Zakelijk
Bouw financiën, gebouwkwaliteit en beheer
onderhoudsadvies
38 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Annex II
Grafieken en tabellen
Periode
2010
Row Labels
Sum of Waarde
Industrie Basismetaalindustrie
4,25%
Bouwmaterialenindustrie
1,29%
Chemische industrie
10,54%
Overige industrie
1,73%
Voedings- en genotmiddelenindustrie
2,16%
Mobiele bronnen Binnenvaart
0,37%
Defensie-activiteiten
0,18%
Luchtvaart
0,04%
Mobiele bronnen in de landbouw
0,68%
Overige mobiele bronnen
0,80%
Spoorwegen
0,06%
Visserij
0,37%
Wegverkeer
20,83%
Stationaire bronnen Energiesector
33,59%
Handel, Diensten, Overheid
8,07%
Huishoudens
12,94%
Milieudienstverlening
1,66%
Overige stationaire bronnen
0,43%
Grand Total
100,00%
Tabel 13. CO2 emissie Nederland (CBS).
Uit bovenstaande tabel gebaseerd op CBS‐gegevens (2010) blijkt dat de top‐3 van CO2 uitstoot in Nederland de energiesector, het wegverkeer en de Nederlandse huishoudens is. Deze bronnen zijn nader gespecificeerd naar het percentage van het energieverbruik.
076581396:0.1 - Definitief
39
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Bron Energiesector
%
Mln kg CO2
34%
54.500
Specificatie
PJ (%)
Nijverheid
49%
Vervoer
2%
Huishoudens
25%
Landbouw, visserij en
24%
dienstverlening Wegverkeer
21%
Huishoudens
13%
33.800
21.000
Autosnelwegen
47%
Bebouwde kom
25%
Buitenwegen
28%
Aardgas
78%
Elektriciteit
19%
Afval en andere energie
0,5%
Warmte
2,5%
Tabel 14.Top‐3 CO2 uitstoot Nederland 2010 (CBS).
Huishoudens: Afval en andere energie 8%
Huishoudens: Elektriciteit 3%
Huishoudens: Warmte 1%
Energie: Nijverheid 20%
Huishoudens: Aardgas 14%
Energie: Vervoer 8%
Wegverkeer: Buitenwegen 7%
Energie: Huishoudens 10%
Wegverkeer: Bebouwde kom 7%
Wegverkeer: Snelwegen 12%
Energie: LVD 10%
Tabel 15. Top‐3 Absoluut‐procentueel (mln kg CO2/totaal Top‐3).
40 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Annex III
Ketenanalyse Mobiliteit
FASE
Idee
Initiatief
Plan
Ontwerp
Realisatie
Beheer &
Sloop
onderhoud Life cycle
Initiatief
Exploitatie
Sloop
Partner?
Met potentiële OG/
Met potentiële OG/
Voor publieke/
Voor publieke/
Voor publieke/
Voor publieke of
Voor publieke of
initiatiefnemer
initiatiefnemer
private partij, in PPS
private partij, in PPS
private partij, in PPS
private partij
private partij
Probleemverkenning,
Opdracht, Plan van
Scenariostudies,
Variantenstudies;
Projectrealisatie,
Kunstwerk, weg,
Sanering,
ideeverkenning,
Aanpak, projectplan,
alternatievenstudies;
Ontwerp (VO/DO),
begeleiding van
spoor, station
herontwikkeling/herg
haalbaarheid,
tender
Planstudies, MER,
(Ontwerp)
uitvoering
projectnota
Tracébesluit, bestek/
Activiteiten
Realisatie
omgevingsanalyse
ebruik locaties of materialen
vraagspecificatie, vergunningen Bijdrage
Bewustzijn van CO2
Bewustzijn van CO2
Bewustzijn van CO2
Bewustzijn van CO2
Realisatie object of
Planning en wijze
Bewustzijn van CO2
footprint, ideeën
footprint, ideeën
footprint, ideeën
footprint, ideeën
locatie met kleinere
van onderhoud (bv
footprint en
aanbrengen die
aanbrengen die
aanbrengen die
aanbrengen die
footprint, wijze van
m.b.v. LCC-
hergebruik
footprint verkleinen
footprint verkleinen,
footprint verkleinen.
footprint verkleinen.
uitvoering (zo klein
berekening)
materialen
eisen in CRS stellen
Vertaling CRS in
Vertaling CRS in
mogelijke CO2
die footprint
verschillende
SRS en ontwerp met
footprint) d.m.v. eisen
verkleinen (bv d.m.v.
varianten/visies
kleine footprint, lange
aan aannemer in
VE-sessie)
waaronder zo min
lifecycle, hergebruik,
SRS /
mogelijk footprint (bv
of zelfs ‘negatieve’
vraagspecificatie /
d.m.v. VE-sessie met
footprint (bv d.m.v.
bestek
S-team)
VE-sessie)
Tabel 16 Keten ARCADIS Mobiliteit (Globaal)
076581396:0.1 - Definitief
ARCADIS
41
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
42 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Annex IV
Ketentabel
1 PMC's sectoren 1 b ontwerpen en activiteiten door marktgroepen weginfra en geoinformatie
Verkeer en vervoer Marktgroep Rail
snelwegen, afritten, urban transport en aansluitingen
2a omschrijving van 2 b specificering van kolom 2 (hoeft niet in activiteit waarbij rapport) CO2 vrijkomt bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw verkochte extra uitstoot omleidingen / inzet busvervoer/ producten gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot machines bij bouw afvalproductie bij bouw aard materialen hoeveelheid materialen gebruik uitstoot verkeer door layout uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden extra uitstoot gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot electriciteitsgebruik (verlichting, veiligheid, etc) sloop (end of life uitstoot machines bij sloop treatment afvoer en verwerking wegmaterialen
3a Relatieve belang van de CO2 belasting van de sector (gaat over kolom 1) groot 4
3b Verdeling van dit 4 Ontwerpinvloed op CO2 5 potentiele invloed ANL 6 overig Som 7 rang sectorbelang over de (3a*3b/4 + CO2 uitstotende 4 + 5) activiteiten in kolom 2 groot 9 klein middelgroot 5 2 3 4 belangrijk voor de ladder
4
groot
4
klein
2
4
10
3
4
klein
2
klein
2
4
8
6
3
klein
2
klein
2
7,5
7
3
groot
4
groot
4
4
11
1
3
klein
2
klein
2
‐ spoorwegen
Knooppunten
stations, transferia, tunnels, bruggen en kunstwerken
Waterbeheer en gebieds‐ en groene ruimte landschapsinrichti ng, en stedelijke watervoorziening
Havens en waterbouw
havens, waterbouw
Delta's en rivieren
waterkeringen, dijkversterking etc
Contracting Milieu en leefomgeving Ruimtelijke ontwikkeling
‐ ‐
bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw extra uitstoot omleidingen / inzet busvervoer/ verkochte gestremd verkeer door werkzaamheden producten uitstoot machines bij bouw afvalproductie bij bouw aard materialen hoeveelheid materialen uitstoot verkeer door layout gebruik uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden extra uitstoot gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot electriciteitsgebruik (verlichting, veiligheid, etc) sloop (end of life uitstoot machines bij sloop treatment afvoer en verwerking wegmaterialen bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw extra uitstoot omleidingen / inzet busvervoer/ verkochte gestremd verkeer door werkzaamheden producten uitstoot machines bij bouw afvalproductie bij bouw aard materialen hoeveelheid materialen gebruik uitstoot verkeer door layout uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden extra uitstoot gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot electriciteitsgebruik (verlichting, veiligheid, etc) sloop (end of life uitstoot machines bij sloop treatment afvoer en verwerking wegmaterialen bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw extra uitstoot omleidingen / inzet busvervoer/ verkochte gestremd verkeer door werkzaamheden producten uitstoot machines bij bouw afvalproductie bij bouw aard materialen hoeveelheid materialen uitstoot verkeer door layout gebruik uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden extra uitstoot gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot electriciteitsgebruik (verlichting, veiligheid, etc) sloop (end of life uitstoot machines bij sloop treatment afvoer en verwerking wegmaterialen bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw extra uitstoot omleidingen / inzet busvervoer/ verkochte gestremd verkeer door werkzaamheden producten uitstoot machines bij bouw afvalproductie bij bouw aard materialen hoeveelheid materialen uitstoot verkeer door layout gebruik uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden extra uitstoot gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot electriciteitsgebruik (verlichting, veiligheid, etc) sloop (end of life uitstoot machines bij sloop afvoer en verwerking wegmaterialen treatment bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw verkochte extra uitstoot omleidingen / inzet busvervoer/ producten gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot machines bij bouw afvalproductie bij bouw aard materialen hoeveelheid materialen gebruik uitstoot verkeer door layout uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden extra uitstoot gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot electriciteitsgebruik (verlichting, veiligheid, etc) sloop (end of life uitstoot machines bij sloop treatment afvoer en verwerking wegmaterialen
gebiedsinrichting bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw verkochte extra uitstoot omleidingen / inzet busvervoer/ en stedelijke infra producten gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot machines bij bouw afvalproductie bij bouw aard materialen hoeveelheid materialen gebruik uitstoot verkeer door layout uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden extra uitstoot gestremd verkeer door werkzaamheden uitstoot electriciteitsgebruik (verlichting, veiligheid, etc) sloop (end of life uitstoot machines bij sloop afvoer en verwerking wegmaterialen treatment Technisch advies energievoorzienin bouw (=verwerking uitstoot verkeer woon/werk werknemers bouw en ontwerp g gebouw, verkochte uitstoot machines bij bouw constructies producten afvalproductie bij bouw aard materialen (productie en aanvoer materialen) voor bouw hoeveelheid materialen gebruik energieverbruik gebouw door ontwerp (layout) uitstoot machines tijdens onderhoudswerkzaamheden sloop (end of life uitstoot machines bij sloop treatment afvoer en verwerking materialen Publiek ‐ Zakelijk ‐ Bouwfinancien, ‐ Gebouwkwaliteit en beheer
middelgroot
groot
4
belangrijk voor de ladder
4
7,5
7
klein
2
groot
4
4
16
klein
2
klein
2
2
18
middelgroot
3
middelgroot
3
middelgroot
3
klein
2
7,25
9
3
groot
4
klein
2
2
7
10
3
klein
2
klein
2
2
5,5
15
middelgroot
3
3
17
klein
2
6
11
2
10
4
2
6
11
2
6
11
4
3
11
2
2
2
6
11
te verwaarlozen
1
groot
4
klein
2
klein
2
4
groot
4
groot
4
4
klein
2
klein
2
4
klein
2
klein
2
4
groot
4
groot
4
klein
2
klein
groot
klein
krimpend binnen ANL
076581396:0.1 - Definitief
43
ARCADIS
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
44 ARCADIS
076581396:0.1 - Definitief
Analyse Scope 3 emissies uit ARCADIS ontwerpen
Colofon ANALYSE SCOPE 3 EMISSIES UIT ARCADIS ONTWERPEN OPDRACHTGEVER: ARCADIS Nederland BV STATUS: Definitief AUTEUR: ing. R.C.M. Jansen dr.ir. B van den Bergen GECONTROLEERD DOOR: ir. M.P.M. Schuts GECONTROLEERD DOOR: ing. Kasper M. van Zuilekom Centre for Transport Studies Faculty of Engineering Technology University of Twente VRIJGEGEVEN DOOR: ir. N. van Geenhuizen 30 augustus 2012 076581396:0.1 ARCADIS NEDERLAND BV Piet Mondriaanlaan 26 Postbus 220 3800 AE Amersfoort Tel 033 4771 000 Fax 033 4772 000 www.arcadis.nl Handelsregister 9036504
076581396:0.1 - Definitief
45
ARCADIS