Alumnidag Verleden, heden en waar staan we nu?
Albert Akkerman 18 maart 2015
Leadership • Entrepreneurship • Stewardship
[email protected] +31 (0)346-291 291 www.nyenrode.nl
2
Het programma voor vandaag • Inleiding Albert Akkerman: Algemeen, verleden en waar staan we nu? • Peter Borgdorff: Nationale Pensioendialoog, SER advies en de toekomst • Paul de Ruiter: Van dialoog naar visievorming • Deelnemers: visievorming op onderdelen • Reflecties
3
Onderwerpen > > > >
De sector in cijfers (hele grote lijnen) Verleden Heden Waar staan we nu, nationaal en internationaal?
4
Warm lopen: De sector in cijfers (hele grote lijnen)
De pensioensector in cijfers (2012) € XX miljard AOW uitkering
De pensioensector in cijfers (2012) • € 31 miljard AOW uitkering (2013: 32,7 miljard) • € XX miljard pensioenpremie in 2e pijler
De sector in cijfers (2012) • € 31 miljard AOW uitkering • € 30 miljard pensioenpremie Opbouw (juli 2013): van 2,15% (2014) naar 1,75% 20% verlaging staat gelijk aan € 6 miljard in 2015 (Het wordt 1,875% opbouw.) 2015: € 28,1 miljard; Besparing € 1,9 miljard.
De pensioensector in cijfers (2012) • € 31 miljard AOW uitkering (2013: 32,7 miljard) • € 30 miljard pensioenpremie • € XX miljard pensioenuitkeringen (2e pijler)
De pensioensector in cijfers (2012) • € 31 miljard AOW uitkering (2013: 32,7 miljard) • € 30 miljard pensioenpremie • € 26 miljard pensioenuitkeringen • € XX miljard vermogen bij pensioenfondsen
De sector in cijfers (2012) • € 31 miljard AOW uitkering (2013: 32,7 miljard) • € 30 miljard pensioenpremie • € 26 miljard pensioenuitkeringen • € 1.133 miljard vermogen bij pensioenfondsen ultimo 2014 • € 1.133.000.000.000 aan pensioenvermogen! (Ter vergelijking: het BBP in febr. 2015 in Nederland was € 640 miljard)
11
Onderwerpen > > > >
De sector in cijfers (hele grote lijnen) Verleden Heden Waar staan we?
Het Handboek voor Pensioenfondsen (PBM Dossierreeks nr. 7; onder redactie van Jean Frijns, Carel Petersen en Benne van Popta) : •de oude Grieken •later ook Romeinen •Eerste kapitaalgedekte pensioen Chatman Chest (1590).
De Hollandse IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM) start in 1842 het Ondersteuningsfonds. Een jaar later besloot de HIJSM-directie tot de oprichting van een Pensioen- en Weduwenfonds, dat 1 januari 1845 in werking trad De Algemeenen Nederlandschen Typografenbond (ANTB) pleit in Arnhem voor een eigen pensioenvoorziening. In 1867 richt de firma Thieme, met drukkerijen in Arnhem en Nijmegen, een pensioenfonds op 1887: De Delftse ondernemer Jacques van Marken, de oprichter van Gist (later DSM Gist Delft en Calvé (van de pindakaas)).
Belangrijke jaren voor het pensioenstelsel • 1914: Wet op de Inkomstenbelasting 1914 waren premies voor lijfrentes en pensioenen deels aftrekbaar; Omkeerregeling • 1947: Pensioen is een arbeidsvoorwaarde • 1947: Noodwet Drees • 1949: Verplichtstelling (1949) • 1952: Veel BPF’en zijn gestart • 1956/1957: De AOW is ingevoerd.
Uitgangspunten bij de start in 1952 Premie belangrijk Weinig beleggingsopbrengsten Behoorlijk geboorte overschot Nieuwe pensioengerechtigden krijgen gelijk een uitkering Wederopbouw na WO II Deze uitgangspunten, de verplichtstelling en de omkeerregeling stonden aan de basis van het huidige stelsel.
14 januari 1952 - Het laatste artikel dat nog met de bon betaald kon worden was koffie. De voedseldistributie werd in 1939 in de mobilisatietijd ingesteld.
Inhaalpremie 65-X systeem
PF modaal Jaarrekening 1952 Obligaties
5
Verplichtingen 100
Contante waarde Inhaalpremie
95 ---
---
100
100
Dekkingsgraad 5%? of 100%
De jaren rond 1950
NEDERLAND Onderwerpen
Perioden
1950
Inwoners
x 1 000
10027
Mannen
x 1 000
4998
Vrouwen
x 1 000
5029
Er wordt beweerd dat berekend was, dat 8% van de bevolking via omslagstelsel betaald kon worden door de werkenden.
Of was het Bismarck? < 20 jaar
%
37,3
20 - 45 jaar
%
35,9
45 - 65 jaar
%
19,1 55
65 - 80 jaar
%
6,7
80 jaar >
%
1
7,7
18
De jaren 70 van de vorige eeuw NEDERLAND Onderwerpen
Perioden
1950
1960
1970
Inwoners
x 1 000
10027
11417
12958
Mannen
x 1 000
4998
5686
6465
Vrouwen
x 1 000
5029
5731
6493
< 20 jaar
%
37,3
37,9
35,9
20 - 45 jaar
%
35,9
32,9
34
45 - 65 jaar
%
19,1
20,2
20
55
53,1
54
65 - 80 jaar
%
6,7
7,6
8,4
80 jaar >
%
1
1,3
1,7
7,7
8,9
10,1
19
De jaren 70 van de vorige eeuw •Verbeterde dekkingsgraad in 1970 •Start opbouw aandelen (veelal Nederland en Europa) •Inhaalpremie
PF Modaal Jaarrekening 1970 Obligaties
60
Vastgoed
5
Aandelen
5
Verplichtingen 100
CW van de Inhaalpremie 30 -----
--100
100
Dekkingsgraad 70%/100%
20
Halverwege jaren ‘90 van de vorige eeuw Dekkingsgraad boven 100% Behoorlijk belang in aandelen (wereld spreiding) Geen inhaalpremie Overschotten en tekorten regelingen (Premiekorting en
PF Modaal Jaarrekening 1996 Obligaties
70
Verplichtingen 100
Vastgoed
10
Surplus
Aandelen
50
30
---
---
130
130
terugstorten); Lubbers III Dekkingsgraad 130%
21
Onderwerpen > > > >
De sector in cijfers (hele grote lijnen) Verleden Heden; deze eeuw Waar staan we?
22
NEDERLAND Onderwerpen
Perioden
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
Inwoners
x 1 000
10027
11417
12958
14091
14893
15864
16405
Mannen
x 1 000
4998
5686
6465
6994
7358
7846
8112
Vrouwen
x 1 000
5029
5731
6493
7097
7534
8018
8293
< 20 jaar
%
37,3
37,9
35,9
31,5
25,7
24,4
24
20 - 45 jaar
%
35,9
32,9
34
37,2
40,9
37,7
34
45 - 65 jaar
%
19,1
20,2
20
19,8
20,7
24,4
27,3
55
53,1
54
57
61,6
62,1
61,3
65 - 80 jaar
%
6,7
7,6
8,4
9,2
9,9
10,4
11
80 jaar >
%
1
1,3
1,7
2,2
2,9
3,2
3,7
7,7
8,9
10,1
11,4
12,8
13,6
14,7
23
Begin deze eeuw tot nu • Slechte beursjaren en dekkingsgraad nog net boven 100% • Premieverhogingen en korting op indexaties • Nieuwe regels PVK (brief 30/9/2002) • VPL wetgeving (buffer eisen en grotere aandacht voor zekerheid (97,5%) • Premieverhogingen, geen indexatie en soms korten.
Verschillen tussen 1952 en 2013 1952
2013
Premie belangrijk Weinig beleggingsopbrengsten Behoorlijk geboorteoverschot 65-jarigen leven nog 13 jaar Wederopbouw na WO II
Premie is minder belangrijk Rendement is belangrijk Vergrijzing 65-jarigen leven nog 18 jaar Economische crisis; lage groei en lage rentes.
De uitgangspunten bij de start van het systeem zijn niet meer van toepassing!
Situatie bij pensioenfondsen 2012 - 2014 Rond onderdekking grens (dekkingstekort grens) Al jaren geen indexatie Korten van pensioenen 2012 - 2014 Lage rente Behoefte aan zekerheid (minder risico) Sombere economische vooruitzichten Vergrijzing Laag vertrouwen bij deelnemers; zeker bij jeugd.
26
Waar ging het mis? Versie 1 • Gemiddelde beleggingsrendementen boven de 7% over de afgelopen 10 jaar zijn geen uitzondering • Staten en banken zitten zwaar in de schulden • Om schulden hanteerbaar te houden, houdt ECB de rente kunstmatig extreem laag • Gevolg: debat over ons pensioenstelsel, dat in alle internationale vergelijkingen steevast tot de top drie in de wereld behoort • Oplossing: kunstmatig verruimen van de geldhoeveelheid door ECB stoppen.
27
Waar ging het mis? • • • • •
Invoeren VUT-regelingen (akkoord Wassenaar) Brede Herwaardering Beurs (Dot.Com + Lehmann) De samenleving en arbeidsmarkt verandert De uitgangspunten bij de start van het systeem zijn niet meer van toepassing.
28
Onderwerpen > > > >
De sector in cijfers (hele grote lijnen) Verleden Heden Waar staan we?
Nationaal Internationaal
29
POLITIEK: KORTE en LANGE TERMIJN KORTE TERMIJN Geen “fundamentele” wijzigingen Witteveen Kader Wetsvoorstel FTK van 25 juni 2014
LANGE TERMIJN Apart traject lange termijn over: Toekomst pensioenstelsel
30
Versobering Witteveenkader Opbouw middelloon omlaag naar 1,875% Eindloon omlaag naar 1,657% Aftopping € 100.000 > € 100.000 onderbrengen in PF mag; Randvoorwaarden (Wiebes) Verlaging fiscale minimale franchise naar € 12.522 (2014) Stopzetten koepelvrijstelling.
31
nFTK; Wat moeten sociale partners doen? Acceptatie door bestuur (Opnieuw) vaststellen van de kenmerken van de regeling: • opbouwpercentage • hoogte van de franchise • partnerpensioen (kapitaal/risico) • premievrije voortzetting bij arbeidsongeschiktheid • indexatiebeleid: (gedeeltelijke) prijsinflatie – looninflatie • inhaalindexatie: wel of niet • hoe om te gaan met langlevenrisico • welke premie kan/wil men betalen • gewenste uitsmeerperiodes (10 jaar is maximum).
32
POLITIEK: KORTE en LANGE TERMIJN KORTE TERMIJN Geen “fundamentele” wijzigingen Witteveen Kader Wetsvoorstel FTK van 25 juni 2014
LANGE TERMIJN Apart traject lange termijn over: Toekomst pensioenstelsel
33
Pensioenen in de wereld
Vraag: hoeveel % van de mensen wereldwijd heeft vorm van pensioen?
34
Pensioenen in de wereld • Wereldwijd heeft slechts 1 op de 5 mensen (20%) een vorm van pensioen • 80% van de senioren is afhankelijk van de kinderen • Wereldwijd worden de meeste kinderen NIET opgevoed door de ouders, maar door de grootouders. Als het slecht gaat met de senioren gaat het nog slechter met de kleinkinderen • (Bron: WoldGranny)
35
MERCER
Welk probleem moeten we oplossen??? MERCER: Rating: B+ A system that has a sound structure, with many good feautures, but has some areas for improvement that differentiates it from an A-grade system Een systeem dat een goede structuur heeft met vele goede eigenschappen, maar dat een aantal gebieden kent voor verbetering, waardoor het zich onderscheidt van een systeem met A-kwaliteit.
37
Wat leren/zien we van/in het buitenland? • • • •
Verplicht pensioensparen (Australië); vanaf 1990 Hogere solvabiliteit; Solvency II (Denemarken) Invloed op beleggingen (o.a. Australië, Denemarken) Wisselen van uitvoerder; concurrentie (Australië; Zweden:) • Zwitserland: mogelijkheid uitkering ineens • Zweden: paternalistisch, betrokkenheid sociale partners, DC en beperkte keuze vrijheden (o.a. traditioneel leven met minimum garantie of unit-linked en wisselen uitvoerder • DC-systemen; risico bij werknemer (veel landen) en Angelsaksisch denken (geen rol sociale partners).
38
Pensioenen in de wereld TABLE 3: RELATIVE SIZE OF SECTOR PER TYPE OF SCHEME #by total assets (2013 data) Country Austria Belguim Bulgaria Germany Denmark Spain Finland Croatia Ireland Italy Liechtenstein Luxemburg Latvia Netherlands Norway Poland Portugal Sweden Slovenia Slovakia
Defined Benefit schemes (DB) 26% 100%
#by membership (2013 data)
Defined Defined Hybrid schemes Contributions Benefit (HY) schemes (DC) schemes (DB) 74%
3% 100%
100% 100% 100% 2% 100% 37% 60% 7% 28% 51% 99% 100% 93% 100% 28%
25% 63% 40% 93% 72% 34% 100% 1% 100% 7%
Defined Hybrid schemes Contributions (HY) schemes (DC) 97% 100%
74%
16%
100% 100% 0,4% 100% 74% 4% 17% 44% 99% 100% 73% 100% 31%
75,7% 100% 26% 96% 83% 40% 100% 1% 100% 27%
72% 69% 100% 100% 64% 36% 67% 33% *For the UK, the DB figure includes both DB and HY. No breakdown between DB and HY is available.
23,9%
16%
39
Pensioenen in de wereld; Bron OECD (2012) Land België Denemarken Duitsland Frankrijk Nederland Spanje UK Zwitserland Australië Chili Canada VS
Vervangingsratio Netto Bruto; Staatsschuld BBP; Pens.vermogen/BBP 66% 43% 90% 4% 95% 85% 51% 50% 58% 42% 56% 6% 61% 49% 94% 0% 103% 89% 66% 138% 85% 81% 55% 8% 48% 37% 101% 88% 64% 58% 48% 111% 59% 47% 31% 93% 64% 45% 9% 59% 44% 44% 53% 64% 50% 39% 82% 82%
Inzoomen op Nederland • BBP (12-2014) circa € 640 miljard) • € 1.133 miljard vermogen bij pensioenfondsen • Belasting latentie 40% (?) = ruim € 440 miljard • Staatsschuld circa € 460 miljard Conclusie: Nederland staat er zeer goed voor en heeft een prima oudedagsvoorziening
Welk probleem moeten we oplossen???
Welk probleem moeten we oplossen??? • • • •
• • •
Zijn we te rijk ten opzichte van de rest van Europa en moeten we meer in de pas lopen? Een probleem aangepraat door hoogleraren, politiek etc.? De uitgangspunten (rond 1952) kloppen niet meer en vraagt dat om een nieuwe opzet? Vertrouwen deelnemers terugwinnen? Pensioenfondsen zijn te rentegevoelig; moeten onzekerheid bij deelnemers over hoogte uitkering en indexatie worden weggenomen? Ondoorzichtige herverdeling binnen pensioenfonds wegnemen? Veranderende samenleving en arbeidsmarkt? Invulling geven aan meer keuzevrijheid en maatwerk?
42
Belangrijkste punten uit het SER-advies In haar advies constateert de SER de volgende zaken: • Aanvullende pensioenregelingen staan sinds de financiële crisis onder druk, zijn zeer rentegevoelig, indexatie blijft al jaren achterwege en er is in sommige gevallen gekort • Er is sprake van ondoorzichtige herverdeling in aanvullende pensioenen • Een deel van de deelnemers vraagt om meer keuzevrijheid en maatwerk, met name vanwege arbeidsmarkt veranderingen Mogelijk zijn dit de problemen die we moeten oplossen.
43
Rest van het programma • Peter Borgdorff: Nationale Pensioendialoog, SER advies en de toekomst • Paul de Ruiter: Van dialoog naar visievorming • Deelnemers: visievorming op onderdelen • Reflecties
44
