Als stemmen niet gehoord worden .. Communiceren de palliatieve fase
Christien de Jong psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie
[email protected]
Casus 1 Mevrouw A. zit in de familiekamer. Ze is in tranen, radeloos. Ze heeft net van de arts gehoord dat de borstkanker is uitgezaaid. Jij was bij dit gesprek aanwezig. Het bericht is bij haar als een donderslag bij heldere hemel ingeslagen…
Casus 2 Meneer B. heeft longkanker met uitzaaiingen. De longarts heeft gezegd dat hij nog maar een paar maanden te leven heeft. Meneer B. kan het niet geloven. Hij wil naar huis! Daar kan hij aansterken en opknappen om er weer voor zijn vrouw te zijn … Wat zeg je?
Distress rond overgangen in het ziekteproces diagnose
Curatief
overlijden
Palliatief
Follow up tumorgericht +
symptoomgericht symptomen
+++
Emotionele ‘ontregeling’ na (te) plotselinge overgangen in het ziekteproces • Overgang naar een volgende fase roept ‘rouw’reacties op: ontkenning, boosheid, angst, verdriet, onderhandelen • Zowel bij de patiënt als bij de familie: hun reacties lopen vaak niet synchroon • Copingstrategieën die in eerdere fase functioneel waren, moeten in nieuwe fase worden aangepast
Verwerkingsreacties naar: E. Kübler-Ross - rouwreacties
ontkenning aanvaarding
woede
verdriet/depressie onderhandelen
n i e t r a t i o n e e l : vechten vluchten bevriezen E M O T I E S r a t i o n e e l : nadenken, oplossingen bedenken
tijd
E M O T I E S
• Moeite heftige emoties te verdragen • De ander is eerder bedreiging dan bondgenoot (naasten, hulpverleners) • Negatief zelfbeeld
TIJD
Wat te doen? E M O T I E S
tijd
De belangrijkste voorspeller voor psychotrauma is ontbrekende verbondenheid tijdens of kort na de schokkende gebeurtenis.
Wat gebeurt er als verbondenheid ontbreekt?
Het still face experiment
Hoe leren we eigenlijk in het leven met heftige emoties om te gaan?
Casus 3 Je zoon of dochtertje van 5 komt terug van het schoolplein. Helemaal in tranen .. Wat zeg je?
Veilige hechting 1 kind
ouder
kind
ouder
Bij stress zoekt het kind geborgenheid bij de ouder
Veilige hechting 2 kind
kind
ouder
ouder
De ouder biedt troost door ‘emotionele punctie’: een geordende reflectie van de binnenwereld van het kind
Veilige hechting 3 kind
kind
ouder
ouder
Het kind internaliseert het vermogen emotionele ervaringen onder woorden te brengen en te ordenen ..
Veilige hechting 4 kind
ouder
kind
.. en springt weer van schoot om nieuwe uitdagingen aan te gaan
ouder
Schokbreker 1: Emotionele punctie
Emotionele punctie 1. Reflecteren in eigen woorden wat de patiënt heeft gezegd: • •
U zegt: gevoel + feit + ? Open vragen
2. Ordenen van de gedachten en gevoelens van de patiënt •
Wat is voor u het belangrijkste?
3. Plan maken: wat kan u helpen?
Emotionele punctie: waarom zo belangrijk? • Onder stress (van bijv. kanker) neemt ons vermogen af om situaties helder in te schatten • Als een ander helpt de situatie te verhelderen, kunnen we weer beter beschikken over ons vermogen problemen op te lossen
Schokbreker 2: Normaliseren
Normaliseren Uw reactie is een begrijpelijke, normale reactie: • Op deze abnormale situatie van de ziekte/ behandeling (situatie) • Voor iemand zoals u (kenmerken van de persoon)
niet rationeel
exploreren exploreren a r o u s a l
normaliseren
Informatie geven
rationeel
tijd
Casus 4 Meneer B. heeft pas gehoord dat de darmkanker is uitgezaaid. Het is duidelijk dat hij niet meer beter wordt. Bij een bezoek aan huis tref je het echtpaar net in een woordenwisseling. Volgens mevrouw wil haar man niet eten, terwijl zij zo haar best doet op de lekkerste hapjes. ‘Als je zo doorgaat, val je straks nog van de graat..!’ verwijt ze hem. Wat zeg je?
Hoop en vrees hoop
vrees / wanhoop palliatieve fase
curatieve fase tumorgericht +
symptoomgericht symptomen
+++
Hoop en vrees: ‘schaken op twee borden tegelijk’ hoop
vrees / wanhoop palliatieve fase
curatieve fase tumorgericht +
symptoomgericht symptomen
+++
Patiënt en partner: ‘verdelen’ van hoop en vrees
zichtbaar onzichtbaar, ‘uitbesteed’ aan de ander
hoop
vrees
vrees
hoop
Patiënt en partner: ‘verdelen’ van hoop en vrees zichtbaar onzichtbaar, ‘uitbesteed’ aan ander
hoop
vrees/wanhoop
vrees / wanhoop
hoop
Patiënt: ‘nou dokter, ik vertrouw er maar op dat die punctie goed is gegaan ..?
Partner: ‘ja dokter, maar weet u echt wel zeker dat de juiste plek is geprikt .. ?
Partner: ‘ja, maar we gaan ervoor hoor, dokter ..’
Patiënt: ‘soms twijfel ik of ik het nog wel aankan, weer een nieuwe behandeling .. ‘
Focus van hoop verschuift McIntyre & Chaplin, 2001
• • • •
Lange(re) overleving Kwaliteit van leven (‘comfort’) Waardigheid (‘worth’) Verbondenheid (‘attachment’)
Schokbreker 3: Valideren: benoem de krachtige kanten van de patiënt / naaste in de strijd tegen de ziekte
Casus 5 Meneer G., inmiddels erg verzwakt door de uitzaaiingen en de vele chemokuren, heeft net van zijn arts gehoord dat een nieuwe kuur geen zin meer heeft. Hij is helemaal ontdaan en piekert nu onophoudelijk over zijn sterfbed. Als u langskomt vraagt hij: ‘doen jullie hier aan euthanasie..?’ Wat zeg je?
Schokbreker 4: Help hoop en vrees te verwoorden in een wens naar naasten / het behandelteam
Schokbrekers 11
:
Emotionele punctie
2
:
Normaliseren
:
Benoem de krachtige kanten van de patiënt / naaste in de strijd tegen de ziekte
:
Help hoop en vrees te verwoorden in een wens naar naasten / het behandelteam
3 4
