Twentse Taalbank
Na langdurige voorbereiding
Almelo groeit dynamisch en nu ook snel tot moderne stad
MAANDBLAD VOOR TWENTE HET LANDSCHAP- DE STRUCTUUR DE NATUUR- DE MENSEN- HET LEVEN- DE CULTUUR- DE VOLKSTAAL- DE GESCHIEDENIS- DE GEBRUIKEN - DE STREEKBELANGEN DE ALGEMENE ONTWIKKELING
Wrnd . Hfd. Red.]. W. tv1.Gigengack NR. 11 NOV. 1963 2E JRG.
Uit de inhoud Stedelijke ontwikkeling [van Almelo pag. 1 0/ervolgens op de pag' s 3, 5 en 15) 50 jaar geleden (1914) : Samenvoeging Stad en Ambt Almelo tot één [gemeente
pag. 3
150 jaar Koninkrijk
pag._?
Kuiern urn 'n heerd
pag. 13
Klootscheeterswedstried:
pag. 15
Redaktie en Administr. TWENTSE POST (waarin opgenomen tijdschrift Twenteland) Beekstr. 5 1 Hengelo (0.) Tel. 17987 Bank: De Twentsche Bank N.V. Hengelo Postrekening: 820018 t.n.v. Twentse Post Abonnements-prijs f 3.60 per jaargang Losse nummers 35 cent per exemplaar Advertentie·farievan op aanvraag. Gehele of gedeeltel iJke over name van artikelen enz. zonder toestemming van de Uit·
geefster verboden. Alle publicaties blijven eigendom v.d. Uitg .
TWENTSE POST
Vele jaren is Almelo ietwat schamper genoemd: ,.stad van plannenmakers" • maar nu blijkt dat men daar in stilte maar koortsachtig heeft gewerkt aan de voorbereiding van een groot aantal objecten, die - sinds zij omstreeks 1960 in uitvoering kwamen - de stad in bijzonder korte tijd een ander aanzien hebben gegeven. Het ene plan na het andere wordt nu werkelijkheid. De ontwikkeling van de stad geschiedt in een steeds hoger tempo. Men · kan met recht spreken van een dynamische groei wanneer men ziet dat de investeringen voor het begrotingsjaar 1964 hier in procenten van de totale uitgaven het dubbele bereiken van het landelijk gemiddelde bij de gemeenten. Opmerkelijk is daarbij, dat het Almelose gemeentebestuur er telkens weer in ::laagt iets bijzonders tot stand te brengen. Het nieuwe postkantoor telde verschillende nieuwe snufjes, het nieuwe station van de Ned. Spoorwegen wordt door ieder een als 'n zeer geslaagd bouwwerk geprezen. Het grote Prinses lrene ziekenhuis wordt gerekend tot het meest moderne van de Nederlandse ziekenhuizen. Het Christelijk Lyceum is de grootste middelbare school in het land, met een bijzonder eigen sfeer. De openbar·e b.l·.o. school wordt gebouwd naar 'n geheel nieuwe, door haar hoofd de heer Siebelink ontwikkelde lesmethode. En de toekomstige sporthal, het overdekte zwembad en de schouwburg krijgen accomodaties, die uniek worden genoemd. De kroon zal op het werk worden gezet, door de opzienbarende schepping v~n wijlen architect dr. J. J. P. Oud, het nieuwe stadhuis, een bouwwerk dat reeds in zijn schetsontwerp allure verraadt en in maquette-vorm laat genieten van zeer opvallende lijnen, die 't hart van Almelo de klop zal verlenen waardoor de stad lééft. Het zal op 28 december aanstaande 50 jaren geleden zijn dat de gemeenten Stad Almelo en Ambt Almelo werden samengevoegd. Een historisch ogenblik in de -geschiedenis van Heerlijkheid en Stad. Die laatste halve eeuw is aanleiding
voor het korte resumé over Almelo, dat wij in dit nummer opnemen.
Foto: Aankomst Almelo anno 1963. Almelo is reeds 100 jaar vertrouwd met de spoorwegen. In 1863, precies ·een eeuw geleden dus, startten 1800 arbeiders met de aanlerg van de verbinding Almelo-Salzbergen, die in het voorjaar van 1865 gereed kwam. Deze eerste spoorweg-aansluiting in Twente ontstond door eigen Almelo' s initiatief.
Twentse Taalbank
laiMOio~l
Her enk leding,
w
TOON a.d. Tuinstraot
Opgericht 1899
GROTESTR. 61 - Tel 3276
6o~tvogel
Corsette.~, Tricotages, Koue n Ate:ier voor maatwerk
Corsetspeciaalzaak
1795 GROTESTRAAT -
ALMELO
ren
HOTEL~CAFÉ~RESTAURANT
cle Cfrlooie q)rouw (TEVENS BENZINE-STATION)
Een van de oudste zaken in Twente
Veur MEUBELS en allens, wat er zo biej komp kieken, naor:
Hermanna Rompelman'+
Sinds
'••'~ n
Heel de stad least dit blad (en ook 't Aadorp, Harbrinkhook, Bornerbrook en Zeendern .)
modes
APARTE GE N RE
Wekblad Ro3ten Dree . I.Td. ,,..,_,.."
hoeden,
OOTMARSUMSESTRAAT 488 -
FOTO ROOS
ALMELO
SINDS
1905
foto - service
Tel. 3880
Bornsestra at 26, Tel. 2563 Coöperatie
Stad en Ambt
•
aar
De Landbouwcoöperatie is een bolwerk ter beveiliging ter verdediging ter bevordering van de economische belangen van de vrije zelfstandige onder~ nemers in de landbouw te weten de Boeren. COöP. LANDBOUWERSBANK EN HANDELS VER.
Nutsspaarbank UW bank Hoofdkantoor Almelo WIERDENSESTRAAT 22 Bijkantoren te Almelo, Wierden, Vriezenveen, Rijssen, Nijverdal en Coevorden
Het Twentse Serviezenhuis
Grotestr. 19,ALMELO Nieuwstr.86 Hengelo Wedgwood, Spode, Royal - Copenhagen
drogisterij- parfumerie
PRlJMERS Bornsestraat 72 - Tel. 5650 Het huis voor geschenken
In vrogger dage daansen de leu op de dell' 'n veertoer. Weer völ later 'n zeuvensproonk. Rechtervoort foxtrot, wals en cha cha cha in niejmoodse daansscholen:
Ans en JJlm POLMAN Ootmarsumsestraat 26 -
2
Tel. 4880
DIVERSE PLAATSEN ---• • •
VEEVOEDER KUNSTMEST EN LANDBOUW[BEN O DIGDHEDEN in de beste kwaliteiten ! ! ! Doo r grote omzet lage prijzen bij;
A.B.T.B. ALMELO
BOERENLEENBANK
'Cubbenge~ De spaarbank voor iedereen
Hotel Haarhuis Zenderen In 't herte van
.
Twente
TWENTSE POST
Twentse Taalbank
1 januari 1914
Stad
,, I en Ambt Almelo een.
Het is altijd maar een rare zaak, een stedelijke gemeente die door een andere geheel wordt ingesloten. Zoals dit op het ogenblik nog het geval is met Stad en Ambt Dûden, was dat tot 1 januari 1914 ook met Stad en Ambt Almelo. Wanneer wede kaart u~t die tijd bezien, blijkt dat de gemeente Stad Almelo maar 'n zeer kleine oppervlakte besloeg, ongeveer van het kanaal AlmdoN ordhorn tot aan de Oude Veemarkt in het zuiden en van het kasteel tot aan de Rohofstraat in het westen, met 'n vreemde punt langs de Bornerbroeksestraat tot aan de dubbde overweg en langs 't Overijssels kanaal tot aan 't Eiland. Daarbinnen begon het in de jaren rond 1910 wat benauwd te worden, zodat er stemmen opging·e n voor de samenvoeging van de beide gemeenten. Toch was men er dáar niet eenstemmig vóór. In Ambt Almelo wél. De boeren en arbeiders van Ambt konden door middel van de "hoofdelijke omslag" maar net zoveel bijeenbrengen, dat zij het huishoude-n van hun gemeente op gang konden houden en daarbij waren zij dan nog .voor een belangrijk deel aangewezen op de bijdragen van de in hun midden wonende fabrikanten van Stad Almelo.
Met de wegen, de verlichting, de riolering en de woningen was het dan ook niet best gesrteld. In het laaJste jaar, 1913, trachtte men nog inderhaast een "potje" van een f 35.000 aan de wegen te besteden (Ambtsrt raat, Rohofstraat, Nieuwstraat) en dreef men de eerste collectieve bouw van arbeiderswoningen door (aan de Deldensestr.), maar toen was het eigenlijk al zo ver dat deze maatregelen werden ge·z ien als een gevolg van de invloed die de fusie zou hebben. Tekenend is wel, dat bij deze woningbouw in de raad van Ambt nog gediscussieerd werd over het feit dat er in deze: woningen nog bedsteden werden aangebracht... om de huurprijs •t e drukken. De enkele woning·e n met slaapkamers in dit com plex waren bestemd voor de "meer welgestelden" onder de arbeiders ... Eerste burgemeester van de nieuwe gemeente werd de heer D. R. Wijckerheld Bisdom (van Stad), wethouder: mr. H. J. teil. Bruggencate (Stad) en de heren G. Schotveld en B. v. d. Elst Bzn (beide van Ambt). De bevolking van de gezamenlijke gemeenten telde ongeveer 22.000 zielen.
Bovenstaande foto, genomen in de omgeving van het V erkeershuis te Almelo, (zie achtergrond), toont de plaats waar het enorme winkelcomplex van de N. V. Supermarkt Kijkgrijp, V & · D en N. V. Mag. de Vlijt zal verrijzen. TWENTSE POST
Het nieuwe sfaUon van de Neder!. Spoorwegen te Almelo I
Almelo bouwt 1n hoog tempo 'n Respectabele lijst•ontstaat, wanneer we opsommen wat in Almelo aan spectaculaire objecten gereed kwam sinds 1950. Men heeft zich daar direct na de oorlog met alle kracht geworpen op de woningbouw, en kennelijk had men daarbij minder wind in de zeilen dan Enschede en Hengelo, waar tengevolge van oorlogsomstandigheden zoveel meer vernield was. Niettemin bouwde Almelo sindsdien 5300 nieuwe woningen, 35 scholen en 5 nieuwe kerken. We spreken dan nog niet van de kleuterscholen, de belangrijke uitbreidingen van bestaande fabrieken, de- bouw van nieuwe industrieën, enz. waarvan ons op dit mome-nt geen concrete cijfers ter beschikking staan. Pas na de woningbouw kwam de modernisering en uitbreiding van de openbare gebouwen, maar niet dan nadat het gemeentebestuur eerst nog de omvangrijke werken rond de doortrekking van de zijtak van het Twentekanaal, met have-ns en industrieterrein 't Dollegoor (23 ha) en demping van de haven( zie verder v_olgende tekstpagina) 3
Twentse Taalbank
ENSCHEDE
SALON CJ1eurink v.h. H . j . v. d. VEER
Dames-salon en Parfumerie He aksbe rgerstraat
•
Enschede
•
Te l. 28 76
t H. 0 en
Voor ' medaille, krans, tak of beker: bij ons slaagt u zeker
Ripperdastraat 2a, E nschede
TELEVISIE
•
Speciaal adres veur oew kieere
HOOR APPA:ATEN RADIO
l.!:'liiil....."""""",.
Speciaal adres voor : JUMPERS VESTEN BLOUSES (OOK GROTE MATEN)
Hansen-Zelte ll LANGESTR.!HOEK OLDENZ.STR. (bij stop!.)
A.v. d.leest
Radio Enschede Televisie
Rad io onde rd el e n
•
Eledrotechnlsche a rtikelen
Haverstr. 23 ENSCHEDE
Nieuwstr. 22 HENGELO
Erkend reparateur en Installateur OLDENZAALSESTRAAT 39
TEL. 10688
Een
BRIl,
die werkelijk pretlig zit is gemaakt door
Remmelt Pit Ko~~~lande rst rut
2 4- 6
Gramafoonplaten 'l'oor goeie sclloenen bekend Heng.slr. 16 -
Oldenz.slr. 93 -
Diverse vanaf f 5.95
v. Loenshof 5
Rokspuiten "Dressform"
Verstelbare pasbustes (naar maat), kartelscharen, huish .scharen, coupeursen coupeusescharen, stof. scharen, radeerwleltjes etc. etc. Zeu uitgebrdde collectie knopen , ook. voor de boerendaanaen. Voering en, g a re n tn band
S P E C I A A L ZA A K
RADIOKO
Piek-Ups Nieuwsfr. 57 Tel. 39011 Hengelo 0 , C. F. Klaarstr. 28 Tel. 4863 Ensch,
Electrische Hauptner Veescheer Aesculaap Econom Machines: Wolseleij sl ij~~~;j
H.v.
Machinefabriek
ARENS&Zn
•
Van loenshof 56-58 Tel. 5684
Coöp. Melkinrichting
LONNEKERproducten zijn beter!
d.Meeren~n
SLEEKERSTRAAT 18, ENSCHEDE
j. Wagelaar & Zn ENSCHEDE
Enschede
tandwielen
Perikweg 52
CJfJ g ad~.: o'"(. ~w iero Ook
DAM ES KAPSALON lipperkerkstr. 129 -
Biej 's leavens wit en 's leavens zwal sprek aait 'n bleumke nóg lol 't ha rt
BLOEMEN· G MAGAZIJ N«COrona» HENG ELOSESTRAAT 156 - TELEFOO N 3238
vo~;~
BE JONTEGELS, BETON-
•••d SCHUTTINGE N, BETON-
'~:=~~ PUTROOSTERS ENZ.
Btmsbetondakplaten, Keerwanden L.J Binnen hoven 116 • fl. C UUrln Telefoon : 3009
Fa. J
sh
•k
Tel. 8159
alle boehen ov er
TWEN1~ Van dert Br•oek en Adolfs
ADOLFS & PENNINK de boekhandel t.o. ' t postkantoor
studieboeken pocket books • •·ontans
Gronausestraat 5
PARAPLU-HUIS 9. ~uckried~
Jan Stokkentra Oude Jvletalen
H engelosestr. 129
Enschede
TWENTSE POST
Twentse Taalbank kom aan de Markt in 1953 beëindigde. Inmiddels was men ook reeds begonnen met de planning van de sanering van de binnenstad, die door bijzondere moeilijkheden, waarover wij hier nu n:id uitwijden, zeer lange tijd slepende bleef. Gereed kwamen daarna: het bejaardenhuis De Klokkenbelt, het postkantoor, het statt ion met voetgangerstunnel, het zwembad Wendelgoor en de hertenkamp, waarbij we beslist nog wel iets vergeten zullen hebben. Op onderwijsgebied: het Chris•t elijk Lyceum, de r.k. ulo "Petrus Canisius", de Insp. H . B. Bosch-ulo, en de r.k. huishoudschool "St. Monica". Op medisch terrein: het Prinses lrene ziekenhuis, de grote uitbreiding van het r. k. ziekenhuis "St. Elisabeth", het tehuis voor chronische zieken "Eugeria" en het Medisch Centrum plus nieuwbouw voor het Groene en het Wit Gele Kruis. Op verkeerstechnisch gebied: de Van Rechterensingel met aansluitende Rijksweg 36, de Aalderinksingel, de Slui!tersveldsingel, de Kolthofsingel ·en de volledige herprofilering van de "Rondweg". In uitvoering zijn eveneens belangrijke voorzieningen, namelijk niet minder dan 1200 woningen en 2 scholen de Openbare Leeszaal, het open zwembad van Het Sportpark,
TWENTSE POST
de Oost-West tra verse met verkeerstunnel en het bejaardentehuis "St. Canisius'. Op onderwijsgebied zijn in aanbouw: de uitbreiding van de 1. t.s., de nieuwe r. k. 1. t.s. "St. Paul", de Christelijke Kweekschool en de b.l.o.-school, die op haar terrein 'n opzienbarende ver~ n:ieuwing zal betekenen. Plannen liggen gereed of zijn in ontwikkeling voor: een sporthal, 'n overdekt zwembad, 'n schouwburg, een bejaardencentrum op humanistische grondslag, uitbreiding van het Erasmus-lyceum, een nieuwe r.k. h.b.s. "Pius X", een christelijke u. t.s., 4 lagere scholen en di1verse kleuterscholen. Op verkeerstechnisch gebied: een geheel nieuw-e wegen-ring om de stad, de NoordZuid traverse door het centrum, 'n nieuwe ontsluitingsweg voor 't centrum en een tunnel ter hoogte van de "dubbele overweg". Rondom de oude binnenstad kwamen vele nieuwe woonwijken geJ reed: de Rumerslanden en de Westslui terstv•eoldslanden in het oosten, Nieuwland I en 11 in het zuiden, het Beeklust en het enorme plan de Ossenkoppeterhoek in het zuidwesten, de Kerkelanden in het noordwesten, 't Rengelink, de Kogel en "het Rosarium" met de Horstlaan in het noorden. Dit jaar nog begint de woningbouw in De Baghoek (noorden), waar ook hoger gebouwd wordt dan vier woonlagen. Daarna volgen: de Oóstsluitersveldlanden en de Mark graven in het oosten, de Aalderinkshoek in hetwesten, de Schelfhorst weer in het noordoosten, het Paradijs in het Oosten (bij 't Heracles-terrein) en het Nijrees in 't uiterst·e zuiden. Rekening houdend met de noodzaak om in de binnenstad vóór 1980 niet minder dan 2000 verouderde en verkrotte woningen te moeten afbreken, wordt geschat dat Almelo in de komende 17 jaren nog tussen de 9 en 10 duizend woningen moet bouwen om " bij" te blij ven. Tegelijkertijd is men reeds bezig de oppervlakte industrie-terrein in het noordwesten 'V'an de stad met nog ca. 80 ha uit te br·e iden. In 1964 worden hier reeds een viertal nieuwe belangrijke vestigingen ver wacht. Door de aanleg van geheel nieuwe, zeer goed geoutileerde sportvelden
Op de plaats waar eens Airnelo's watermolens draaiden (dit jaar was het 100 jaar geleden dat de laatste molen buiten bedrijf werd gesteld), wordt momenteel met voortvarendheid gewerkt aan de bouw van' t winkelcomplex, waarin de Hema, Sirnon de Wilt en Gétes zich zullen vestigen. Bij graafwerkzaamheden v.oor de funderine, van dit complex kwamen de koppen van twee palenrijen te voorschijn welke vrijwel zeker als basis hebben e,ediend voor de oudste van de twee watermolens die hier hebben gestaan op d' Almelose Aa, stroomafwaarts gezien het rechtse molenhuis. In 1816 wordt deze molen nog ope,ee,even aan de hoe,e ree,erine, onder de bedrijfsinrichtine,en van het stedeke Almelo. heeft Almelo intussen op 't ogenblik 'n areaal dat tot 1968 voldoende zal zijn. Het betreft de Ossenkoppelerhoek, 't IJsgat (De Riet), en de Horst. Nieuwe· plannen zijn alweer in voorbereiding. Almelo houdt bij z'n nieuwe stadsuitleg rekening met de behoefte aan groel1/V'oorziening, door het bestaande natuurschoon te sparen en als vier diepe "wiggen" zover .mogelijk in de stad te laten . doordringen. In twee gevallen worden de punten van deze "wiggen" gevormd door sportvelden,zodat deze niet al te zeer naar de buitenkant worden gedrongen. 5
Twentse Taalbank
I o\d~n~aal I
KORt11êLitm. OLDEHZAAL
OLDENZAAL de
~aak
BLO EIENDE INDU STRIEST A D , heerlijk gelegen aan de voet van de T ankenberg. O mgeving rijk aan natuurschoon. * ST .PLECH ELMUS-BASILIEK. bijna duizend
met meer,
*
dan 50 toonkamers foto'
könt
nich
* *
jaar oude O udheidkame r. Karakteristiek stadsce ntr um . Volop heid voor sport beoefenin g. O verdekte bad~ en zw eminrichting.
gelegen~
PRIMA HOTELS en PEN SIONS
kieken
(t-ier oonze foto' 1 mö'j be kie ke n)
fotohandel
H. Haarhuis
't Kiekkeshe
Radio
Ootmarsum
Voor
een deskundig uitgewerkte
C. V,-installatie
Zoveel schitterende geschenken ••• En evenzoveel verschillende smaken. Geef een geschenkbon.
E. HEIDEMANN & Zn
Bly met een geschenkbon
Boterstraat 15 Tel. 2077
G. Morselt ERRES
Tel . 2981
v/h ~J)
g
\
F OHT-SCHOENEN : nog altijd de beste
'-
kind er .. jongensscho en en m et lf2 jaar ga ra ntie.
Alle bankzaken Telafoon 10229
Aan~ en Verkoopver. van de A.B. T.B. DENEKAMP
Veevoeders - Kunstmest - Bestrijdingsmiddelen - Land en Tuinbouw Art.
Alles he 'w roem sorteerd Briketten en koll'n veur 'n heerd Toch bie'w helemaal nich duur Betrouw baar. vlug en sekuur.
'+i. Ollentel
Bijkantoor Enschede : Fazantstraat 112
Coöp.
PH IUPS
Deurninge r st r. 6
op dta Koem 33
- LONNEKERvoor ledereen
TELEVISIE Ben Lansink
bint óf I I
BOERENLEENBANK
Da Spaarbank
OLDENZAAl
Stalen ramen van
- Televisie
.
Voor spuitwerk aa n Uw auto V
ALBERT KIP tricoleren drymaste ren
Grammofoonplaten
verv e n
O otm. slr. 47-4 9
Tel. 209 1
6
TWENTSE POST
Twentse Taalbank 150 JAAR KONINKRIJK
De omwenteling van
1813
TERUGKEER Op 30 november 1813, op de tienrd e dag der reg.ering van het algemeen bestuur, stapt dan Willem Frederik van Oranje t e Sche·veningen aan land om de taak van zijn voorvaderen op te. va:tten, leiding te geven aan het volk der Nederlanden. 1813 is een duidelijke restauratie geweeS't, een concervatieve terugslag op wat er vóór '13 gebeurd is, e-en herstel van de toestand vóór '95, een verni.etiging van de Bataafse republiek, een poging tot herstel, zoals het !În de proclamatie van 1813 heet: "De oude tijden keren wederom". Koning Willem I STAATSGREEP Op 17 november 1813 begint Van was eigenlijk in al z'n uitingen en absoluut absoluut, Hogendorp z'n staatsgreep. Met verlangens zélfs in z'n grenzen: de constitutie. Adam Francais Jules Armand graaf Van der Duyn van Maasdam Sprak Thorbecke niet van een Naen enkele anderen plant hij de poleontisch geregl.e menteerde staat vaan van de revolte. Het geschiedt met een constitutionele ge·v el? alles uH naam van de prins van De Scheveningse visser Maarten Mos begroet de prins het allereerst. Oranje. Een héel voorzichtige revolutie. En de oudstuurman, later r.eder In Amsterdam houdt het nieuwe - J acob Pronk, heeH de rol van cebewind zich angsh.;ekkend neu- remoniemeester. In januari van traal en stuurt het een bode naar 1795 had Pronk met P.etting, Roo·s Utrecht, tiaar de zich daar terug- en Heyer het toen vluchtende stadgetrokken hebbende Franse gene- houdersgezin aan boord geholpen raal Monitor, met de boodschap : en de laatste handdruk in het va"Als j.e terugkomt, wij houden de derland ontvangen van de erfprins zaak zolang wel in goede handen." Daarbij had Pronk gezegd: "Als je In den Haag gebeurt nauwelijks hoogheid terugkomt, sel ik je der meer. Vele Hagenaars waren voor ook weer uit de boot hellen". Nu het "Oranj-e op de hoed" niet eens 1813 heeft hij de leiding bij de ontzo geporteerd; (prof. dr. F. d.e vangst. Jong, A'dam). Van der Duyn van Maasdam en Men benoemd de graaf van Lim- Van Limburg Stirum begroetten burg Stirum tot gouverneur van hun souverein onder het geroep den Haag. Na enkele dag.en re- van Oranje- boven van de in de sultaatloos confereren met aarze- duinen en op het strand saamgelende oud-regenten zet Van Ho- pakte menigte en het gedonder van gendorp door: op zondagmorgen het geschut van de Warrier, het 21 november verschijnt de beroemd Engelse oorlogsschip dat d e prins geworden proclamatie van 20 no- had thuisgebracht. Gijshert Karel vember, waarbij Gijshert Karel en van H;ogendorp, door de jicht niet Van der Duyn van Maasdam het in staat zijn huis te verlaten, kon "algemeen bestuur" aanvaarden. bij deze gebeurtenis ni.et aanwezig Het nationaal bes,t aan is hernomen zijn. Jacob Fagel, kolonel de PerWie nu nog "collaboreert"is land- poncher en F . W. Graaf van Limverrader en rebeL burg Stirum vergezelden de prins De bondgenoten worden ver- bij deze ·t erugk.e er in het vaderland wittigd. En duizend zaken zijn te nadat hij bijna negentien jaren in ballingschap had verkeerd. ~egel en. November 1813. Hoe snel volgden voor de tijdgenoten de militaire en politieke gebeurtenissen zich op: het vertrek van de "grande armee" naar Rusland in de zomer van 1812, '·t gruwelijke Napoleontische debacle op de oostelijke sneeuwvelden, de beslissende nederlaag der Franse troepen bij Leipzig in de tweede helft van oktober. Leipzig gaf de doorshg. De tijden waren rijp geworden. Van Hogendorp in den Haag, Falck in Amsrt erdam en Willem Frederik van Oranje in den vreemde stonden gereed hun kansen aan te grijpen.
TWENTSE POST
TWENTE IN DE FRANSE TIJD Nadat in januari 1795 de Franse troepen ov.er de bevroren rivieren ons land waren binnengerukt om ons vrijheid, gelijkheid en broederschap te brengen (met de uitwijking van stadhouder Willem V en diens g·e zin naar Engeland op 18 januari 1795 was er een einde gekomen aan de Republiek der V erenig de Nederlanden), werd de inhoud van de Franse leuzen ook de Twentenaren spoedig duidelijk. Op 25 februari 1795 kwamen de Fransen onder V:andamme in En., schede. De bezetting van de stad, welke uit ruiterij bestond, werd ondergebracht in de Grote Kerk op de Markt. Breekstoel en kerkbanken werden in de koude winter opgestookt. (Een jaar later werd aan het begin van de Kalanderstraa.t een onderkomen gebouwd, dat als kazerne dienst deed). Ook Oldenzaal kreeg op 25 februari 'n Franse bezetting. De Plechelmusstad, welke na de Spaanse be~ zetting - die tot 1626 had geduurd en de stad in een volkomen geïsoleerde positie had gebracht - doorlopend in economische moeilijkheden verkeerde, heeH in "vrijheid - gelijkheid - broederschap" wellicht ook een economische opbloei gezien en een verlossing van plundet!ende troepen, restanten van het geallieerde leger, dat zich voor de nadering van de Fransen in oostelijke richting op Duitsland terugtrok: terwijl het volk om de vrijheidsboom danste, hield mr Jan Willem Racer, die er trots op ging patráot te zijn en burgemeester van Oldenzaal was, een gloedvolle bevrijdingsrede. De Plechelmusbasiliek was reeds veranderd in een paardenstal toen de Fransen kwamen: 'n troep terugtrekkende Engelsen onder bevel van de Hertog van York was hiervoor verantwoordelijk. De noordelijke zijbeuk wordt in de volksmond nog peerdenhook gre noemd.
Bataafse Republiek 1798-1806 Na ongeveer drie jaren van F ranse bezetting werd op de constituerende vergadering te 's Gravenhage (zie verder volgende tekstpagina) 7
Twentse Taalbank Dive rse plaatse n
J. A. Lesscher & SAASVELD
-
Kopen bij de Spar Is sparen bij de hoop
Zn.
TELEFOON 238
Smederij en Re peratiein ri ch ting - Expe diti e
Handel in landbouwwerktuigen , melkmachines, t ractoren , bromfietsen enz.
Wee rekken kan geet naar zölfbediening
DEN KT BIJ HET OPLOSSEN VAN UW PROBLEMEN
RUIMTEV ERWARMING
De Eendracht
PARAAT
OOK AAN AARDGAS
C 0 0 P. ZUIVELFABRIEK
Glanerbrug: biej
Gem. Energiebedr. Rijssen
TET~bushalte
In 'n lunchroom kö' j lekker etten e.a dr eenken
ROSSUM
•
Het beste adres voo r alle z uive lprod u kten
Waoru m ze biej
«D e Eend r acht» IN TU BB IG E de botter, kees , pap en yog hu rt ha alt? Umdat d e p r od ukten van De Eendracht g ood beva a lt
sta le n anti-sliptraptreden, trappen en bordessen *
Uitglijden bij olie, vet, ijs of sneeuw niet meer mogelijk
* *
Zeer lichte en goedkope constructie Prima referenties van grootindustrie en architeden
HENGELO VOOR METAALBEWERKING
DIJKHOF FABRIEK
Opgericht 1921 Beukweg 4 Tel. 3480/3581
Cöo p . Aa n ~ en Verkoopvereniging
Deurningen Tel. 05402-201 Veevoeder, Meststoffen Brandstoffen, Za ai goed Pootgoed, Div. arti ke len A ll e veevoede rs onder CLO-co ntrole
C. L. V. LANDBO UWERSBELAN G
Haa ks bergen C .L.O.- meng voeders Ruwvoeders Bra n dstoffe n
Fijn hout- en Triplexhandel
I -OnSohQdo
I Voor betere
Fa. W. LANGE Spe lbergsweg 57, Tal . 4538 levert. Fij n ho ut , Triplex, H a rd · en zachtbaord, Vlas· en spaa np laat enz.
I
schoenen
~~~!!!~!~~,.-o
VEILIG en CO M FORTABEL TO U RINGC ARBEDRIJF Filiaal:
M. ZINGER Emmastraat 91
Ensch ede
Oliemolen•
singel 57 Tel. 61 18
Tel . 4827
Voor here nkleding
Motor defect?
BO EREN LEEN BANK
naarJU LQ
Albergen
direct lil
De SPAARBANK voor stad en land Maak gebruik van lopende rekeningen Alle inlichtingen aan de bank
Pyrrno ntstraat 15 · 19 E NSCHED E
het beste bij
I
':Be"ter6
Van Loenshof 12,
Enschede
I
de "Twentse Post" Bookweite is 'n lekker en ge· zoond eHe n, as pannekcoke of niejmoods as vlokke n. Nemt mei of Billy Ou ick boekweiten· vlokken van de Grutter oet Boo rn
Erven t en Cate BORNE 8
staat voortdurend op de bres voor de belangen van de kultuur in deze streken
en "CO-OP OOST" staat voortdurend op de b res voor de belangen van de consument. Ook voor Uw belangen en die van Uw gezin
"
ID Oost'' Co •O.r
met vestigingen in geheel Twente en in de Gelderse Achterhoek .
Kruldenierswaren ·vlees· brood· banket- textiel ·schoenen· kleding· brandstoffen· hulsh.art, enz
TWENTSE POST
Twentse Taalbank TWENTE IN DE FRANSE TIJD (vervolg van vorige tekst pagina) de zogenaamde onafhankelijke Bataafse Republiek opgericht. Nederland moest 100 miljoen gulden betalen en 25.000 man Franse troepen onderhouden. De bij de volkstelling van 1795 bedoelde soevereiniteit werd afgeschaft. Van werkelijke vrijheid was geen sprake. De belasting was een juk. Bij het uitoefenen van het stemrecht en bij pen-
Uit het huis "TWENTSE POST"
De firma Gouweloos & Van de Wetering te Amsterdam monteerde deze maand in onze drukkerij een Linotype zetmachine (I deal), door de Twentse Post aangekocht bij de Machinale Loonzetterij Melio te Goes (Zeeland) . Voor geïnteresseerden vermelden we nog dat de machine 1 magazijn heeft en 1 reservemagazijn. De potvuller wordt elektrisch verwarmd. Voor onze zetterij (de Twentse Post werd steeds gedrukt van z.g. hand~etsel) betekent de machine een welkome vergroting van zetcapaciteirt. Op de in onz·e drukkerij genomen foto de heer Gouweloos, firmant van eerder genoemd bedrijf te Amsterdam, die zowel de demontage in Goes als de montage in Hengelo leidde. TWENTSE POST
sioen-aanvrag,e n moest men vooraf rijk Holland behoorde tot het ververklaren een teg·e nstander te zijn leden In zeven zogenaamde deparvan een stadhouderlijk bestuur enz. tementen georganiseerd volgens 'n Het lij delijk verzet groeide. En decreet van 18 okttober 1810 liggen toen de Fransen in 1799 halsover- de noordelijke Nederlanden gekop hun troepen naar Noord-Hol- schikt onder Frans bestuur, Franse land moesten sturen omdat daar wetten, Franse conscniptie, Franse Engels·en en Russen waren geland, finandële maatregelen, Frans bewilligden de burgers van Enschede heer, Franse dwang. En slechts gaarne het verzoek in van Overste Frans belang prevaleert. Naast de Van Dongen, die vanuit Pruisen 'n Nederlandse taal was overal de inval in Twente deed en op 3 sept Franse V1erplicht. In de kranten 1799 in Enschede veFscheen aan het stond links de Franse en rechts de hoofd van een honderdtal gewa- Nederlandse tekst. pende emigranten (prins- of oranje Overal groeide de ontevredenheid, gezinden, meest gewezen officier- · velen waren totaal verarmd (de en) en in naam van Oranje de stad werkloosheid was groot daar vele opeiste. 'n Dertigtal van hen drong bedrijv•e n stil stonden}, wie geen door tot Oldenzaal; ze eisten een geld had om een remplaçant te benieuwe, Oranjegezinde s•tadsreP,e- talen (ca f 2.400), moest voor zijn ring. Burgemeester Jan Willem vaderland dienen en Napoleons Racer kreeg het aanvankelijk zwaar oorlogen eisten veel soldaten. te verduren; (wij verwijzen naar de Er werden zelfs mzzia's gehouden, kroniek van de stad Oldenzaal, sa- waarbij jongemannen onderdoken. mengesteld door A. Stappers-Vürt- L. A. Stroink in het boek "Stad en heim}. Een paar dagen wapperde Land van Twent·e" en A. Stappersvan de torens weer de prinsenvlag Vürtheim in de "Kroniek van de totdat Overste Van Dongen moest S'tad Oldenzaal" zeggen, dat voorwijken voor 300 gewapende burgers al de boerenbevolking jongens bij uit Zwolle, onder kolonel Queisen de geboorte als meisjes begon aan en luitenant-kolonel Jans•en. te geven, zodat men al spoedig beHet behoeft geen betoog dat ook de vel kreeg, binnen drie dagen met Twentenaren buiten Enschede en twee getuigen de geboorte aan te Oldenzaal van het voot- .en peere- geven "op vertoning van het kind". volk te lijden hadden. Van hogerhand, vervolgt Stroink, werden ger,e geld feestelijkheden Koninkrijk Holland 1806-1810 voorgeschreven, die met kunstOp 18 juni 1806 maakte de Bataaf- vuurwerk dienden te worden beslos·e Republiek plaats voor het Ko- ten en waarbij getracht moest worninkrijk Holland, met aan 't hoofd den, arme en weesmeisjes aan oudde pronklievende Koning Loclewijk militairen uit te huwelijken. Hebben wij aan Napoleon welisNapoleon. In het z,elfde jaar vaardigde Na- waar onze uniform·e, strenge maar poleon het Continentale Stelsel uit redelijke rechtsbedeling te danken dat voornamelijk tegen Engeland alsmede· een geordende administrawas gericht en de handel met dit tie van bestuur en de wetten op 't land boycotte. De toevoer van ka- hoger en lager onderwijs, het volk toenen garens naar Twente werd nochtans was zeer verheugd toen afgesneden zodat men verplicht Napoleons nederlaag bij Leipzig (16-19 oktober) hekend werd evenwas, dez•e hier zelf te spinnen. Diverse bronnen met betrekking tot als zijn terugtocht naar Frankrijk, deze periode spreken van indus- daarbij o.a. door de Kozakken achtriële activHeit, van nieuwbouw en tervolgd. restauraties, ook in Twente. BEVRIJDING Inlijving bij Frankrijk 1810-'13 Het "Dagblad van de Monden van Ontevreden over de naleving in den IJssel" schrijft op 16 novemons land van het Continentale ber 1813 (de Franse táal is uit de Stelsel, werden bij kei.z erlijk de- kolommen verdwenen): "Zwolle, cr·e et van 9 juli 1810 de resten van den 15den november. Gepasseerden de aloude en roemruchte republiek Vrijdagavond, (bedoeld is de 10de der Z·even Verenig de Nederlanden nov. RED. TP) is voor de·ze stad bij Frankrijk ingelijfd. Het Konink- (zie verder volgende tekstpagina) 9
Twentse Taalbank
I Motel
Gleunige Tuffeln ·JAN KOLSTE • Enschedesestraat 205, Hengelo (0.)
Coöp. Boerenleenbank
Boerenboend in Baarn
Spaar bij de
DELDEN
Vanof 1896
...
BOERENLEENBANK
De boeren van Hettum, Hasael, Zeentlern [en Boorn
Haaksbergen
Bint a 60 jaor naor 'n Boend hen egaon.
Ook dee van Buur'n, Gammelkeen Aoxel Tot an de wiedlöchtigsten oet Saosel . Waorum .z:'oat Boorn
Alle Bankzaken SPOORSTRAAT 9
-
TEL. 05407-437
[mest haalt? Umdat eer 'n BOE NO zo good bevaalt 11
Wiej helpt m'et an de bleui en veuroetgang
• •
wiede
H. H. Rouwenhorst
Makelaarskantoor
MAAR K EL
van met
Kassier
't voor én 'n kuunst-
ROTTINK N.V.
umgeffing
Coöp. Boerenleenbank en Coöp. Landbouwvereniging
Deldenerstraaf 36-38, Telefoon 3041, Hengelo (0.)
+
VASTE GOEDEREN
ASSURANTIËN
+
HYPOTHEKEN
't Allerfijnste product COOP. ZUIVELFABRIEK EN MELKINRICHTING
CJ.:l
Boerenleenbank
Boerenleenbank
U
Oldenzaal
ROSSUM
de spaarbank voor iedereen 3-3 314 procent over
al
Uw
SPAARTEGOED Telefoon 2580 -
Giro 892439
Telefoon: 054111210
BOEREN LEEN BANK
qoeeróelo='
lattrop Spaarbank -
Alle Bankzaken
BOEREN LEEN BANK
SPAREN
Boeren I een bank
DEURNINGEN
BIJ
te
DE
Ootmarsum
• •
Di~ekt
opvraagbaar spaargeld Deposito spoargei.J
Boerenleenbank
Coöp. Zuivelfabriek
,;VOLHARDING"
BOERENLEENBANK
Hoogste spaarrente.
Voor Melk, Melkpoeder, Boter en Ksas:
ver:Zorgt alle bank:Zaken
BOERENLEENBANK
Verzorgt al uw bankzaken.
,;BORNE"
BOEREN LEEN BANK
Saa~veld
DENEKAMP
qoe'ddam Voor alle bankzaken, Voorschotten, C redieten en lopend rekeningverkeer.
Coöp. Aan- en Verkoopvereniging
NOTTER-ZU NA RIJSSEN en
Tel. 05480-2268
•
Giro
837983
Het adres voor hooi en stroo
BOERENLEENBANK
Bornerbroek • De SPAARBANK voo r iedereen
g verder alle BANKZAKEN
Denekamp
Hoogste spaarrente. Voordelige voorschot· en credietleningen . Verzorgt ~1 Uw Benkzaken.
ALMAN is 't hier met ees vuur goo botter en goo kees Coöperatieve Zuivelfabriek
de spaarbank voor het platteland
Coöp. Boerenleenbank
Concordia- Bornerbroek
"LOSSER"
Boerenleenbank
Hoge rente voor al Uw ingelegde spaar· gelden. Lage hyp.· en voorschot-rente
LANGEVEEN Hoge rente voor al Uw ingelegde SPAARGELDEN. Voordelige rente voor eredieten en v oorschotten.
10
TWENTSE POST
I
Twentse Taalbank TWENTE IN DE FRANSE TIJD (vervolg van vor!ge tekst pagina) een korps Russische Kozakken gearriveerd, welke in een weide van onze vonrstad nnder bivouakken van stroo gelegerd zijn. Eenigen kwamen nog dienzelfden avond in deze stad binnenrijden, twe2 poorten werden vervolgens door hen bezet, waarbij zij nog behendig onder den bloten hemel de wacht houden. De rust is hier geen oogenblik gestoord geworden en de beste orde en gelatenheid heersebt in deze stad." In Twente werden de eerste kozakken in Delden gezien, en wel op 10 nov. Spoedig daarna trokken. troepen van diverse nationaliteiten. door onze streek. Deze· vorderden voedsel en kleding en bezorgden de Twentse bevolking zodoende nog zware dagen. Maar de bevrijding was een feit. De terugkeer van Oranje luidde 'n nieuw tijdperk in. Op 2 december 1813 aanvaardde Willem Frederik, . onder de titel van soevereine vorst, als Willem I de regering over ons land. Een nieuw bewind moest worden opgezerl. Met een vijand moest worden afgerekend. Een jonge vorst moest zich zelf doen gelden. Een revolu'tie was geslaagd, een natie behouden in de rij der volkeren. Gijshert Karel kon dankbaar en tevreden terugzien op het werk van zijn geest en hand.
11 november 1813
Almelo bevrijd In zijn "Twentse Eigenheimers" vertelt mr. G. J. ter Kuile sr.: De eerste kozakken kwamen op 9 november bij Gramsbergen over onze grens en daarna kwamen ze ook via Ootmarsum. In Almelo was de Franse ontvanger M. van Doorninek in allerijl vertrokken. Overste Melniekoff was in deze stad l.'Ommandant van de "bezettings"troepen. Behalve paarden en wagens moest de bevolking allerlei andere goederen voor de doortrekkende troepen leveren, o.a. stro, gepelde garst, jenever, zout, bier, brood en laken. Schier nagt en dag kwamen door onze stad talloze transpot4ten, zo schreef Airnelo's burgemeester .. TWENTSE POST
De kozakken trekken Enschede binnen op 18 nov. 1813. In het midden de Eschpoort en rechts daarnaast het huis van de Maire B. J. Blijdenstein. (Naar een oude tekening van Stroeve & Scholten.)
18 november 1813
De Kozakken trekken Enschede binnen Over de bevrijding van Enschede schreef J. J. van Deinse: Op 18 november 1813 omstreeks dr-ie uur reed een troepje: Kozakken komend u~t Gronau, over de brug van de stadsgracht door de Eschpcort, de stad binnen. De Eschpoort lag tussen de Haverstraat en de ingang van de Oldenzaalsestraat in de Langestraél!t. Nauwelijks binnen de stad gekomen maakten zij halt en bonden hun paardjes aan de palen met schommelkettingen, die voor het huis van de Ma·î,re stonden, burgem. J. B. Blydenstein. Dat huis stond dwars op de Langestraat net binnen de poort, ongeveer tegenover de ingang van de HaverstraaL Ongeveer honderd jaar geleden werd het afgebroken en "in de rooilijn" van de andere gebouwen aan de Langestraat weer opgebouwd. Later werd er de Openbare Leeszaal en BibHothe·ek in gevestigd en op 22 februari 1944 verdween het van de aardbodem toen Enschede geteisterd werd door brandbommen.
Er was juist markt en kermis Op de 18de november 1813 was 't juist "koude kermis" in Enschede en ter gelegenheid van de St Maartensmarkt was de stad vol boeren, die nieuwsgierig de vreemde gasten aangaapten. Tegenstand ontmoetten "de bevrijders" niet, want de
laatste Franse ambtenaren hadden de dag tevoren de wijk genomen. Naast de Eschpoort op de hoek van de Haverstraat (tegenwoordig de firma Voss), stond toen de herberg van Jannink, waar met de kermis werd gedanst. De kozakken mengden zich in die herberg al spoedig tussen de paren en dansten zelfs mee. Eén van de boerenmeisjes raakte zó vermoeid door het dansen, dat ze op de dansvloer in elkaar zakte en overleed.
Kozakken gaven nummertje striptease De boeren, die voor de St. Maartensmarkt naar de stad waren gekomen, voelden zich bij die vreemde, in hun ogen ruwe soldaten niet op hun gemak en reden inderhaast met hun wagens de. stad uit. Gelukkig trokken de kozakken 's avonds weer terug naar Oldenzaal. He·t verhaal w:il, da1t de soldaten zich, geheel ontkleed, wasten onder de pomp, die op de plaats stond van hotel "De Klomp" buiten de Eschpoort, op de hoek van de Olde_nzaalsestraat en de Gronausestraat. Dat was dus een merkwaardige bevrijdingsdag voor Enschede. De kozakken werden al spoedig door andere troepen gevolgd. Zowel daags als 's nachts trokken ze door de stad, naar 't onbevrijde Deventer (zie ook volgende tekstpagina) 11
Twentse Taalbank DAMES~. HEREN~. KINDER~PYAMA'S EN ~ONDERGOED.
PORTJE
rlengelo
Deldenerstraat 8 Hengelo (0.)
Empo- Humbar-Vestingrijwielen
SCHORTEN. ENZ. Altijd
W.W.W.
Rijwielhandel en Reparatieinrichting
<=Bonneterie SPEÇJttk~
v. M erksteijn Tuind o rpstr. 18-20,
Blouses
Het beste adre s voor:
G EDI STILLEERD, WIJN, BIER, LIKEUR, LIM ON ADE
Fa. ]ac. Krabbenbos
• Gereedsch a ppe n,
IJ zerwa ren,
Huish . art.
BLOEMENMAGAZIJN
5t... ~unia &.~n.
~
V es ten
WEEMENSTillS lfENtUI.D(O)
veur hoes en earve
ZIEKENFON DS- EN NEZIFO-LEDEN
Molenstraat 20 Hengelo (0.) - Tel. 2207 A ut om ob ielbedrijf
20 proc. k orting
<=Bult'" Sla9erij
ERNÉ
VOOR VLEES EN VLEESWAREN WE EM EN STR. 12,
Delden.str ~2 Tel. 2120
TEL. 2752
H j. Krakers AANNEMERSBEDRIJF Tel.
Hengelo
FIAT
vanaf: f 3799
2964
Nieuwbouw, Onderhoud .. en Betonwerken
e MEUBELEN e TAPIJTEN e BEDDEN
Tuindorpstraat 38- Brinkstraat 1 a
Va n D•IJ•k
Speelale bakkerij
TH. j. TE KAATH Heerlijke Koek, Banket en Gebak A Krabb e nbosplein 12 A Oude Postweg 8 A Schum a nnstr 18
Rokken
VERSTEEG's vearve
Westen
Molenstraat 18
Haarden en l(acllels
~
•7382, Hengelo Molenstr. 5, Tel.
H ENGEL('
voor de moderne woninglnrlchtlngll MARKTSTR. 15
N. V. Garage DE STER Off. Gen. Motors Dealer Vauxhail Bedford Pontiac Modern doorsmeerstation Enschedesestraat 130-140, Hengelo
Weemenstraat en Ktttmansweg .. Hengelo
BOEREN LEEN BANK
Hengelo (0.) verzorgt alle bankzaken Parallelweg L.S.
Telefoon 7366
NV Eleclro-lechnisch
N.V. out -
b ewe rking
EN G ELO i nterieurspecialisten Chopinstraaf 11 Econ. D ir. C hopinstraat 12
12
Voor al Uw elektrische installaties op elk gebied
bureau v/h Sterckel
Tel. d798
J.
M. Prin sen
Tel. 3798
Beekstraat 10 A
•
Hengelo (0.) TWENTSE POST
Twentse Taalbank I
Kuiern um n heerd 2)
(vervolg van vorige tekstpagina) Gemis van «eigen Holland» in Hengelo niet zo diep
Uit 't "Gedenkboek van Hengelo", verschenen ter gelegenheid van de onafhankelijkheids-feesten aldaar ../ op 29-30 aug. 1913, citeren wij: "Men moge hier niet zoo diep gevoeld hebben het gemis van een eigen Holland, men zag toch ook een groot aantal zijner zonen door den dwingeland uit Parijs henenvoeren naar de slagvelden. Onder 'n lijstje van gesneuvelden trof ik o.a. de volgende: In het hospitaal te Minden op 19 Dec. 1811 overleden Benjamin Leuring, fuselier van 't 124e Regiment infanterie, 3e Bataljon, 4e Compagnie geboortig uit Hengelo. In 't Hospitaal te Hérnixem bij Antwerpen overleden op 3 Juni 1812, Grimwald Wegmek (waar· schijnlijk Weijmer) oud 21 jaar, geboortig uit Hengelo. In het hospitaal a la "Sédentaire" te den Haag overleden op 3 Juli 1813 Egbert Braamhaar, voltigeur a la Gar_. de Nationale Regiment van Texel, oud 32 jaar, afkomstig van Hengelo. Eeneverlichting zal het dan ook geweest zijn voor onze plaats toen in het najaar van 1813 een ommekeer kwam. Dat men gretig de gelegenheid aangreep moge daaruit blijken dat dadelijk de Fransche ambtenaren van het toneel verdwenen en de eer tijds Maire Jan Dijk alleen het bestuur in handen nam."
Kozakken in Oldenzaal In de "Kroniek van de stad Olden· zaal" schrijft A. Stappers-Vürtheim o.m.: "Het einde van de Franse tijd, waarmee bevrijdende kozakkentroepen in Oldenzaal kwamen, was nog ev·e n een bittere pil die men TWENTSE POST
Vervolg
'k Wol dat 't nach was, zea 'n an[dern. Mer Graads kennen nog völ meer raodselkes, naor e zear. De watten en 'n daden zea: 't Is mi'j net allees [jk mut toch aait gaon. har e wiss' nog nich eerder oop egeewen. Doo de keender nao ne wiele nog Gait-Jan, Hennik, wiej en zölfs gin bescheed wussen , zeg Graads Dieka, dee aait in de weer was, tegen Geiken: "As iej de vaar wödden non niejplichtig. vraagt hoo laat of 't is, wa·t döt hee dan?" Had man, zwa tman, "Dan zeg e: Half datteen, buurt 't Hef tan in de zied hemd oop, kö'j 't gat zeen." Kokt a;lns, wa'w et, Ze lachen almaol. Mer krig ter niks van met. "Dat zeg de vaar gekscherend", An 't gezichte van Gait-Jan ko,j gung Graads vedan. " Mer dat zeen, dat e bescheed wus. En Dieka mean ik nich. Lao'k 't anders zegmoch ter ook wa meer van weten. gen. As ter wel zeg: -Non wee'k "Non", vrög Graads an Geiken: wa, woe laat of 't is -, dan weet e "wat zeg dien rnader as de vente wa bescheed, nich waor. Wat hef e in de kökken an 't balgen zint?" daorbiej nich neudig?" "Mu'k ok effen 't haol oophalen", "Ne klokke", röp Geiken "En ... gaf Geiken tot bescheed. (As Die- dat is 't räödselken: ne klokke mut ka den pot an 't kokken is en ze aait gaon." mos den in de stek laoten urn de "En de laamp wol dat 't dag was jongs wat aower 't haol te geewen, en 't veur dat 't nacht was", zeg dan zolle jao umsgelieks aowzr- Graads. "Jao, ik weet wa, dat was kokken, as zee 't haol nich oop- gin maklik räödselken. Veur da'j trök.) onder de veren kroept hier dan 't Dieka begun te lachen. _ leste: "'t Haol, 't haol", röp Dientjen; Draor gung 'n männeken aower de "t haol hef tan in de zied." [brug ge, "Dat hes •te good raon, mien wJch- Dat dreug 'n ber oop ziene rugge. ken", zeg Graads. "Hadman, zwat- "'t Is ne ganze", reupen Geiken en man is 't haol, waar moder de wa- Dientjen tegliek. terkettel an hank. "Good, keender, jao, jao, vmgger Oonderdewiel Diek•a vanniejs veur sleupen de leu nog oonder 'n ber 'n kumken koffie zorgt, gif Graads van ganzenveren", verteelt Graads 'n niej räödselken oop. "Allo, en non is 't keenderbertied" 'k Wol dat 't dag was, zea 'n enen. zeg Dieka. "'t Veerel uur is urn." hier te slikken kreeg. Zonder nu direct het toneel van strijd te zijn, werden de ingez·etenen weer gekweld door drukkende inkwartieringen afpersingen en plunderingen. Paarden werden eenvoudig zonder betaling meegenomen, kledingstukken en kos-tbare voorwerpen moesten kosteloos aan de soldaten worden afg·estaan. De kozakken, die hun kamp op de Zoddenberg en het Inslag hadden opgeslagen, waren ruwe en onzindelijke gasten die door de inwoners werden verafschuwd. Men vertelt dat zij verzot waren op jenever en brandewijn met peper gekruid, terwijl de ouderwetse vetkaarsen door
hen als een lekkernij werden beschouwd."
Schaderekeningen werden niet betaald Gelukkig dat de troepen telkens weer aftrokken en deze hele bevrijdingstijd niet lang duurde. De ingezonden rekeningen voor schadevergoeding werden nooit voldaan. In 1818 waren ze ingezonden in 1829 kwam het afwijzend antwoord. Toen behoorde de franse tijd al weer lang tot het verleden en was men als deel van het Koninkrijk der Nederlanden, 'n nieuw tijdperk ingegaan." 13
Twentse Taalbank
Interregionale Uitgaven f Platenboek Overijssel Buursink : Twente (platenboek) Dingeldein : Twente in woord en beeld Heitling : Westfalen een krentenbrood Johanna van Buren: gedichten mr. K. Schönfeld Wiehers: Woordenboek Rijssen Garriet Jan en Annegien. serie verhalen per deel G. B. Vloedheld: Mans Kapbarg Heitling : De Achterhoek Jaarboek van Overijssel Jaarboek van Overijssel, Cultuur en Historie Jaarboek Twente Reisboek voor Overijssel Johanna van Buren : Krönnenzommer Weustink : Rechtsgeschiedenis van Oldenzaal Catho Elderink : Oet et laand van aleer mr: G. J. ter Kuile 1 De opkomst van Almelo en (omgeving Nuij tens : De twee.-t alige mens (Borne) Achter Rijn en IJ ss el Van Wijngaarden : Met 'n aolen rnaester biej ('n heerd mr. G. J. ter Kuile ; Onze Overijsselse religieuze (poezie Drs. A. Hulshoff: Schattingsregister van Twente.
(1475
19,75 27,50 14,50 10.50 2,90
6.3.50 3.50 12.50 12.50 9,50 3.50 2,75 2,25 12.50 4.4.90 19.50 22.50
8,90 2,90
Hengelo werkwoonen winkel-
stad Meubelen Gordijnen
-
Ta pijten Bedden
Morsinkhof
5.90
Het Oversticht na 1945 18,90 L. A. Stroink: Stad en Land van Twente 27.50 Gerard Werkman: Kent U O verijss el ook zo 1 5.90 T wenthe zingt : liederen van Berhege. met muziek .. ,95 Het Oversticht van 1925-1950 10,50 Dr. Boot: Van smiet- tot snel-spoel (Text.-gesch.) 5.90 Jhr. Van Coeverden : Hultenklaos 3,90 Lugar : 'De zingende stad (Hist. v. Deventer) 9.75 Dr. Kuiper: Huis en klooster St. Antonius, Albergen 9.50 Geolo gie van Twente (Uitg. Ned. geol. veren.) 3,25 Pottuffeln van Graads Lex Meuris 1.J. Gigengack: .,Gre adske" 3.25 J. Gigengack: De boetenste duosternis 3.95 Cas Oorthuijs: Dit is Enschedo (Contact foto-pocket) 3,90 Uilenberg: Uit het oude kabinet (Drenthe) 3.25 Stilma : Rondom d e Holterberg 4,90 Ten Oever jr. : Vergeten Overijsselse meesters 2,90 Wanink : Twents ..Achterhoeks woordenboek met (gramm. 3,95 Ijzerman ; Beeld en werkelijkheid van Tw.-Achterh. (textielind. 8,80 Hazelaer; Giethoorn en het Overijsselse merengebied 6.90 Z andstra; O verijssel (Contact foto-pocket) 3.90 Zandstra : Zwervend door N ederl. dl. 1. waarin (Overijssel 27.50 Een aantrekkend en aantrekkelijk Overijssel gratis publicatie Dr. K. Heeroma : Taalatlas van Oost,Nederland 9.50 Drs. Thom. J. de Vries; Geschiedenis van Zwolle 15,90 Fockema .. Downer; Overijsselse plakkatenlijst (m. inleid. aantek.) 18.Dr. Slicher van Bath ; Een samenleving onder spanning (Gesch. van het platteL van Overijssel) 25.Doornink-Hoogenzaad; Kle ine historie van Zutfen 2 ,25 Henkriks. Grenzen v. Overijssel en Ov. gemeenten (van 1807-1842 in eigen beheer Kiezebrink; Wandelingen door de oude Walburgis .. (kerk te Zutphen 2,25 Van Winter; M inisterialiteit en Ridderschap in (Gelre en Zutphen 57.50 Ten Cate ; Het archief van vergadering en convent (te Albergen 5,50 De Vries; Transsissalania illustrata. (Achter de !Jssel begint het land) 4,50
OMEGA
•
Hengelo: boekhandel Broekhuis Enschedesestraat 19.
Leeuwerfkstr. 11
Alle p•rfumerie •r+.
~eerde.D
't Is ne eetgemaakte zaak: .. Wa'j óok koopt, 't Is aaltied raak a'j biej Elbert kieken gaot!" Da's méèr weerd as nen goeien raod
GOUDSMID
Industriestr.l91- Tel. 16737- Hengelo Gero~artikelen.
Uurwerken en
G. Elbert & Zn.,
Goud. Zilver. Keltum~Pleet.
Rijwielen -
J. WARMINK Heng~lo
Motoren :.__ Bromfietsen
WAARBEKENWEG 54
-
HENGELO (0.)
SPEELGOED
Automobielbedrijf
te kust en te keur
•t KIN DERPAR AD IJ S Willemstraat 35 - Hengelo (0.)
Ov.
Ziet on~e nieuwste Austin-modellen BEHANG EN VERF
Wed. j . Walhof
fa.
Gerrit Wieffer
ENSCHEDESESTR. 16
Wa'j koopt biej nen groten, Hoo hee dan mag heten, Koop iej ook biej nen kleanen, Meer . . . fijner! mu'j weten. Aowertuugt ow van dizze waorheed bi'j
J. W. Smeenk Oelerweg 30
Beekstr. 29 Hengelo
voor zover leverbaar te verkrijgen
Almelo: Scholten's boekhandel Grotestraat 116
Blaas eens uit. •• ga naar de kapper
Opgericht 1845
fa.
Opgericht 1845
H. van Wezel
Een vakkundig adres voor -
Haarden en Kachels -
H. TER BRAAK
Expeditie- enT ransportbedrijf HENGELO (0.)
Ruischer en Hartgers
"Wiej veurl van allens"
Radio en Televisie
Tel. 13650
Tel. 13650
Bornsestraat 24:
Tel. 16137
Veur elektrische apparaten Drienerslraat 4 - Tel. 14878 • Hengel
TWENTSE POST
•
Twentse Taalbank
KL 00 TSC HEETERSWED ST RIED Het Klootscheetersmäölken 7)
(Vervolg)
· Allerhande herinneringen wödden duur de eumkes oopehaald. ,.Wee'j nog wa van den knech van Ekkelfraans oet Aogel? Den dagen in de Ollenzelse kraante alle scheiers in heel Twente oet, al wollen ze ook scheeten urn ne euj e met 2 lämmer. Hee bluffen, nöms har zm nog vuurbi'j können scheeten. Ik was dow knech bi'j Eekenjan in
Vasse en den zeg ,.Dieks", zegge, "lao'j dat oop ow zitten? l'j könt em wal an." Ik zei: "Dow hes good
deur: meester Vloedbeid prooten, boer, mer a'k 't an de nött' kriege - i'j könt nooit weten, men
Loopt Almelo achterstand op Enschede langzaam in? V erschiliende keren hebben sociologen en historici zich in het verleden 't hoofd gebroken om 'n verklaring te vinden voor het feit, dat Enschede en Hengelo sinds het begin van de vorige eeuw Almelo voorbijstreefden, terwijl Almelo toch zoveel betere kansen had. Vanouds was Almelo immers de stapelplaats van Twente, waren hier kooplieden gevestigd met 'n uitgebreide handel op Duitsland, de Hanzesteden en de NoordzeehaTens Hoorn, Amsterdam en Rotterdam en rond de Franse tijd werd het centrum van de handel in textiel van Borne meer en meer verle·gd naar Almelo. Bovendien had Almelo de oudste waterverbinding (Loolee, de Aa, de Regge), de eerste kanaal-verbirrding, de eerste spoorweg-aansluiting (door eigen Almel'o's initiatief) en VIerheugde men zich in het bezit van een belangrijk ambtelijk centrum rondom de rechtbank-in-eerste-aanleg. Almelo toonde zich aanvankelijk vooruitstrevend genoeg. Zij lag lange tijd ver vooruit bij de fabriekmatige productie van textielgoederen, bouwde grote fabriekshuizen, bezat een groot aantal blekerijen die ook experimenteerden met 't kunst-bleken en zag de eerste stoommachine van Twente binnen haar muren. Maar de Cardinaals en de Hofkessen en de Bavincks stierven uit en hun bedrijven liepen reeds tijdens de laatste TWENTSE POST
generatie van hun dynastie sterk in belang achteruit, omdat bij gebrek aan opvolgers de stimulans ontbrak voor mod~rniseringen. Gelukkig bleven er ook vooruitstrevende families die krachtig het streven naar uitbreiding van de werkgelegenheid overnamen, anders zou Almelo nóg meer bij haar zustersteden zijn achtergebleven. Een statistiek, opgenomen in het nieuwe Structuurplap. van de stad, wijst uit dat zij op het ogenblik slechts 26.000 inwoners zou hebben gehad, wanneer haar groei sinds 1860 evenredig was geweest aan de gemiddelde toename van de bevolking in geheel Nederland. Maar Enschede en Hengelo groeiden in deze honderd jaar véél sneller en streefden Almelo volledig \oOorbij. Pas de uitkomsten van de laatste jaren geven een duidelijk beeld van veranderde verhoudingen: tussen 1956 en '63 bedroeg de bevO!lkingsgroei van Nederland 6,98 procent, IVan Overijssel 7,80 proeen t van geheel Twente 8,80, van Almelo 9,67 procent. Daarmee vergeleken blijft Hengelo met zijn enorme immigratie met 11,27 procent veruit aan de top, maar lijkt Enschede met 8,52 procent terrein prijs te moeten geven. In de statistiek van de bevolkingsgroei heeft de curve de neiging om steeds steiler omhoog te lopen. In 17 jaren (sinds 1946) nam het aantal inwoners rvan Almelo toe van
kan tegenstand hebben - woer haal ik dan dee euje met lämmer vandan?" Dow zegge: ,.Kiekt mer in 't schaopschot, daor staot ze wa!" Ik zei: "Dan mer too", gao naor Aogel en hang den keerl de kloot oop urn ne euje met twee lämmer; 's anderdaags voort, daor scheute wi'j. Half Vas se leup met oet naor de Haar, woer wi'j lös trokken Wi'j wollen de man veertig schötte cloon. In 't eerste broeken ik mi'j nich, mer hee zo völ te hadder. Hee kreeg dan ook nen vuurtoch vannen halwen schöt. Mer dow ik de twintigste maol vuur 'n stok mos, dow dachen ik: non za'k d:'j ees laoten zeen, wa'k kan - - Wieder kwam 't eumken vuurlopig nich. De duur wödden lös smetten en as zon windoor (wervelwind) steuwen 4 van zukke oopschöttelinge - zee moehen 'll'iefteen, zesteen jaor wean - met nen foekepot naorbinnen, de gezichten zoo zwat as nen pot. (Slot volgt.) llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
100 jaar muziekleven in Almelo Op 16 dec. a.s.wordt in Almelo het gedenkwaardige feit herdacht dat een eeuw geleden de heer J. Hagel - 'n gepensionneerd militair kapelmeester - de grondslag heeft gelegd voor het huidige "Koninklijke Symphonie Orkest Cecilia" te Almelo. 39.000 tot 54.000, een groe.i met 15.000. Het is dus stellig niet overdreven voor d keomende 17 jaren (tot 1980) eenzelfde groei aan te nemen (69.000). Waar de toename van het aantal inwoners echter afhankelijk is van de toename van de arbeidsgelegenheid en de woningbouw en de verwachtingen voor beide relatief hoger gesteld mogen worden dan de normale bevolkings groei, is het niet gewaagd dat het Structuurplan een inwonertal van 71.900 berekent voor het Almelo van 1980. Gerard Vloedheld 15
•
FORMELTA
Twentse Taalbank
N.V. Aanneming-M ij . vh .
H. W. TE PAS
GOED HUISHOUDEN
Enschede
MET
Burgerlijke en Utilite its bouw Gewapend Betonbouw Grond- Water· en Wegenbouw
]ORZOLINO HUISHOUDGOED
Tukkers ••• m a g ik effen 't woord? Smiet oew geel d nlch aover boord Tukkers .• . a'k oe raon mag . .. spoort I Gao'j daor almaol met akkoord? Breng d a n
oow
geeld
naor de
Nutsspaorbaank
de ideale koffiemelk Verkrijgbaar . in flessen van 230 en 400 gram
Verkoopkantoor .,MULTIFARM" Boekelo
KONI .. KLIJKE TEXTIELFABRIIKEN
Now 3 1/2 pel rente
JORDAAN • TER WEEMI N.V.
NUTSSPAORBAANK
HAAKSSIRGEN
Dri enerstraote 43 . HENGEL
Automobielbedrijf
Van Laar
Henny
Enschedesestraal 127 · Tel.3983 • Hengelo
DAF Oonz' naober vreug : waor hes dat 'kof dee mooie kleer' van zukke stof. Den pasvorm is óók heelmaol óf I Zu'k spul hef bloos nog Bischoff.
Bischoff Hengelo
~elf
Doe het
TELEFOON
Kosteloos maakt ERICA voor U een grondplan. V raagt inlichtingen:
Boerkamp
ERICA- siertuincentrum
~
Tel. 14064 Hengelo (0.)
HENGELO
Doe het zelf en maak van Uwtuin een LUSTHOF.
VLOERENBEDRIJF
Jos. Haydnlaan 60
262:3·4~00
/Erica-Service
Wij leveren hiervoor P.V.C. vloer- en wandtegels (reeds vanaf f1 5.80 p. m2), plakplastics, mozaïek, lijmen, beits etc.
f.
OPEL e CHEVROLET e OLDStv10BilE
BORNE. direct achter 't station. '-.
De moo i 1te kweker ijen in Twente.../
HET SPEELGOEDPALEIS
485.-.
Importeur: TAMI N.V. Delden
'Ceutelink voor ~ levensmiddelen guller met zegels . . guller met guldens
Op VéGé-artikelen steeds 10 0/o kort. in ge ldzegels
AUTOMOBIELBEDRIJF
W. N oordagraaf Old enzoalseslr. 19 • Tol. 4444 • Hengoio (0.)
off. FORD dealor
16
e
Gedipl. Dames- en Herenkapper Manicure - Pedicure Schoon heidsspecia Iist Medisch gedipl. Haarkundige
Ouickly·- -
reeds vanaf f T
BLEEKER
Li d van d e Seladiegroep van Nederlandse Dameskappe rs
N.s.u. - -
N .V. Automobielbedrijf
v. Egteren
C.F. Klaarstr.18a ·Tel . 2365 · Enschede
en
Feijten
j.
E:nschedesestr. 22, Hengelo
Coop. "De landbouw" W.A.
GOOR Het ad res voor: Mengvoeders onder C.L.O.contröle, Meststolfen, Brandstoffen, Bestrijdingsmiddelen, Kruidenierswaren, Landbouwwerkzaam heden enz. TWENTSE POST
