algemene doelstellingen * de beeldtaal en het gebruik van geluid bij bepaalde scènes analyseren * meer inzicht krijgen in de thema's en de personages uit de film * de dieper liggende betekenis achter een verhaal vinden * stilstaan bij een aantal waarden en kritisch denken stimuleren * uiten van een eigen standpunt of mening
specifieke doelstellingen * kennismaken met de complexiteit van de oorlog in ex-Joegoslavië * in het kort het ontstaan van de VN kunnen beschrijven en dateren * het begrip 'peacekeeping' kunnen verklaren * emoties uiten na het bekijken van de film * een fragment uit de film naspelen * verschillende scènes plaatsen in de context van de film * aan de hand van een 'als'-verhaal de verschillende oorzaken van het drama aangeven * kritisch naar een nieuwsbericht kunnen kijken.
No man's land
1
dossier voor de leerling bij een film voor jongeren van het 3de SO en ouder
voor de film
Bosnië 1993. Twee Bosniërs en een Serviër komen terecht in een loopgraaf tussen de twee linies. Ze hebben elkaar nodig om levend uit deze penibele situatie te komen maar de haat zit zo diep dat een interventie van de NAVO-troepen onvermijdelijk lijkt. Al snel ontwikkelt dit voorval zich tot een internationale aangelegenheid, mede door de inmenging van de op sensatie beluste pers.
No man's land Bosnië/België 2001 98' regie: Danis Tanovic hoofdrolspelers: Branko Djuric (Ciki) – Rene Bitorajac (Nino) – Georges Siatidis (sergeant Marchand) – Filip Sovagovic (Cera) – Katrin Cartlidge (Jane Livingstone) – Serge-Henri Valcke (kapitein Dubois)
No man's land
2
na de film
Met welk gevoel heb je naar de film gekeken?
Was de film wat je ervan verwacht had? Hoezo?
Wat heeft je getroffen?
Wat heeft je gestoord?
No man's land
3
in de mist Welke 2 groepen staan tegenover mekaar in de film? Weet je onmiddellijk wie wie is? Hoezo?
Waarom zou de regisseur de eerste scène zo vaag (mistig) hebben gehouden?
uit de kleren Wat zou de regisseur kunnen beklemtonen met de scène waarin Nino moet strippen?
No man's land
4
Ciki heeft op dat moment het geweer, welk gevoel geeft hem dat? Hoe versterkt het camerastandpunt dit gevoel?
Nino en Ciki komen niet samen in beeld zonder dat zich tussen hen een barrière bevindt. Welk gevoel wordt hierdoor versterkt?
de VN-troepen Hoe reageren de mannen als ze de VN zien aankomen? Hoe worden de VN-troepen in beeld gebracht?
No man's land
5
het interview Waarom wil Jane zo dicht mogelijk bij de loopgracht komen en waarom wil zij dat de camera stil gezet wordt als de twee mannen een interview weigeren?
Aan het einde vertrekt Jane en kijkt ze niet meer in de loopgracht. Waarom niet?
de dood van Ciki en Nino Eén van de zeldzame momenten dat je in de film muziek te horen krijgt, is in deze scène. Net voor Nino en Ciki uit de loopgracht stappen, hoor je een soort technobeat op de achtergrond. Weet je nog van waar die muziek kwam? Waarom zou de regisseur dit kunnen gedaan hebben?
No man's land
6
afscheid In welk opzicht verschilt Marchand van de andere VN soldaten?
Vanuit welk perspectief wordt Marchand, en nog belangrijker, Cera getoond?
Zou je de film anders willen laten eindigen? Hoe zou jouw einde eruit zien?
No man's land
7
'Milosevic presenteert zich weer als vredesduif''
Milosevic heeft zich in zijn openingspleidooi inzake de aanklachten over Kroatië en Bosnië wederom als vredesduif gepresenteerd. Net als dit voorjaar verklaarde het nu 61-jarige ex-staatshoofd: "Servië en ik verdienen de erkenning dat we voor vrede gewerkt hebben en niet als oorlogshitsers". Ook zette Milosevic weer de gebruikelijke aanval in tegen het 'illegale tribunaal' en de 'valse aanklachten'. Het VN-hof is volgens hem een instrument van westerse mogendheden en de NAVO in hun oorlog tegen zijn land. Joegoslavië en Servië stonden in de weg van de Amerikaanse belangen op de Balkan. Ze proberen er een Derde Wereldland van te maken of erger nog uit het stenen tijdperk, aldus de gedaagde die zichzelf verdedigt. Daarnaast bestrijdt hij de lezing van de aanklagers over gebeurtenissen van begin jaren negentig in het voormalig Joegoslavië. "Dit illegale tribunaal verdraait de informatie", aldus Milosevic. Kroatië en Bosnië begonnen de oorlog tegen de Serviërs. "Ik ontken niet dat Servië de Serviërs in Bosnië en Kroatië hielp te overleven. Serviërs die Serviërs helpen is dat een misdaad?". De verdachte gaf eveneens weer aan dat zijn land tienduizenden moslimvluchtelingen uit Bosnië opnam waaronder zelfs militairen. "Ik gaf een hele moslimbrigade van 850 mannen toestemming over de Drina-rivier te komen", aldus Milosevic. Ze werden begroet als mensen en niet teruggestuurd naar Bosnië, verklaarde Milosevic. Door bemiddeling konden de manschappen naar andere landen. De aanklagers hebben aangegeven dat gevluchte mannen uit onder meer Srebrenica die in Servië werden gepakt, echter wel degelijk door de politie en het leger zijn teruggestuurd naar Bosnië en overgedragen werden aan Bosnische Serviërs. Gazet van Antwerpen, 26-09-2002
1. Welke verschillende standpunten kan je terugvinden in het artikel?
No man's land
8
2. Vind je beweringen waarvan je de echtheid in twijfel trekt? Welke? Waarom trek je ze in twijfel?
3. Staan er zaken geschreven waarvan je denkt/weet dat ze voor 100% waar zijn? Welke? Waarom denk je dat?
4. Wordt er op 1 of andere manier een partij bevoordeeld/benadeeld in wat of hoe de journalist het artikel schreef (de woorden die hij gebruikte)? Geef eens wat voorbeelden?
No man's land
9
leerkrachtendossier bij een film voor jongeren van het 3de SO en ouder
voor de film
over de oorlog in ex-Joegoslavië Om deze oorlog proberen te begrijpen, graven we een beetje in de geschiedenis van het voormalige Joegoslavië. Joegoslavië ontstond in 1918 door het Verdrag van Versailles. De Geallieerde Mogendheden verenigden de Kroaten, de Serviërs en de Slovenen in één land dat Joegoslavië werd genoemd. Het nieuwe gebied omvatte verschillende staten: Kroatië, Servië, Bosnië, Herzegovina, Macedonië en Montenegro. Na wereldoorlog II kwam de Kroatische communist Josip Tito aan de macht. Onder zijn regering (35 jaar) bleef Joegoslavië bestaan. De etnische verschillen werden naar de achtergrond verschoven. Iedereen werkte voor de staat Joegoslavië en mocht zich door het hele land verplaatsen. Na Tito's dood, in 1980, hield het communisme geen stand meer. Joegoslavië bleef achter met een verzwakte regering en ook economische moeilijkheden bleven niet uit. Dit alles bracht met zich dat er etnische spanningen kwamen. Toen Milosevic in 1990 officieel aan de macht kwam, bereikten de etnische spanningen hun hoogtepunt. Het conflict eindigde in geweld toen Kroatië en Slovenië zich onafhankelijk verklaarden op 25 juni 1991. De onafhankelijkheid van Kroatië werd maar slecht verteerd omdat een groot deel van de Servische bevolking zich hier in de loop van de jaren had gevestigd. Dit leidde tot een oorlog tussen Servië en Kroatië, waarop de UNPROFOR (United Nations Protection Force) in 1992 14.000 troepen naar het gebied stuurde. In de lente van 1992 ijverde ook Bosnië voor onafhankelijkheid. De Serviërs die in Bosnië woonden, verzetten zich hiertegen, gesteund door het Servische leger van Milosevic. Het leger viel Bosnië binnen en breidde zijn territorium uit in het noorden en oosten van Bosnië. Deze uitbreiding liet zijn sporen na: 'etnische opruiming' van niet-Servische volkeren, massamoorden, concentratiekampen, verkrachtingen, … De film 'No man’s land' situeert zich in deze periode. Dit geweld hield aan tot 14 december 1995, tot de leiders Tudjman (Kroatië), Izetbegovic (Bosnië) en Milosevic (Servië) het Dayton Vredesakkoord ondertekenden. Bosnië werd een zelfstandige staat met twee groepen die elk hun eigen bewind voerden. Het akkoord moest onder toezicht van een 60.000-koppige macht van de NAVO worden nageleefd. Ook Belgische soldaten waren jarenlang aanwezig in dit woelige gebied.
No man's land
10
over de Verenigde Naties geschiedenis
Het concept van de Verenigde Naties ontstond tijdens de Tweede Wereldoorlog en is een verder borduursel op de mislukte Volkerenbond die ontstond na WO 1. De wereldleiders, vastbesloten om samen de oorlog te stoppen, voelden de noodzaak aan een mechanisme dat de vrede hielp bewaren en toekomstige oorlogen hielp voorkomen. Ze vonden dat dit enkel mogelijk zou zijn als alle landen samenwerkten binnen een wereldwijde organisatie. Op 14 augustus 1941, na een geheime ontmoeting van president Roosevelt (VS) en premier Churchill (VK), maakten zij hun plan voor wereldvrede, het Atlantisch Handvest, bekend. Op 1 januari 1942 ontmoetten de vertegenwoordigers van 26 landen mekaar in Washington. Ze ondertekenden er de verklaring van de Verenigde Naties en het Atlantisch Handvest, en spraken af om samen te werken en zo de oorlog te winnen. In oktober 1943 zaten vertegenwoordigers van China, de Sovjetunie, VK en de VS bij mekaar om een organisatie op te zetten die de vrede zou bewaren zodra de oorlog afgelopen was. Deze overeenkomst is bekend als de Verklaring van Moskou. In de zomer en de herfst van 1944 werden de eerste formele plannen gemaakt tijdens de Dumbarton Oaks Conferentie (genoemd naar het landgoed waar ze plaats vond) en in februari 1945 zaten Roosevelt, Churchill en Stalin rond de tafel in Jalta. Enkele maanden later werden 50 landen vertegenwoordigd op de conferentie van San Francisco, waar ze het Handvest van de Verenigde Naties en het statuut van het nieuwe Internationaal Gerechtshof opstelden en goedkeurden. Op 24 oktober 1945 werden de 'Verenigde Naties' uiteindelijk officieel geboren.
doelstellingen
De VN heeft vier hoofddoelstellingen: - vrede over heel de wereld handhaven. - vriendschappelijke betrekkingen tussen de lidstaten bewerkstelligen. - samenwerken om de leefomstandigheden van de armen te verbeteren, honger en ziekte te bestrijden en het respect voor mekaars rechten en vrijheden aan te moedigen. - een forum vormen om de lidstaten te helpen deze doelstellingen te verwezenlijken.
structuur
De Verenigde Naties omvatten zes hoofdorganen. Vijf daarvan zijn gevestigd in New York. Deze zes hoofdorganen coördineren het werk van de VN over bijna heel de wereld.
de algemene vergadering
De algemene vergadering brengt alle leden van de VN samen in een forum waar ze onderling kunnen beraadslagen. De vergadering ontvangt de verslagen van de andere organen van de VN, beslist over de toetreding van nieuwe leden, benoemt op voorspraak van de veiligheidsraad de secretaris-generaal, beslist over de begroting, verkiest de leden van de andere hoofdorganen en vergadert over resoluties, verdragen en conventies. De vergadering komt eens per jaar samen. De zitting begint in september en duurt tot december. Rijk of arm, groot of klein, elk land mag 5 vertegenwoordigers hebben maar slechts één stem. Hierdoor kunnen debatten uren duren, dikwijls over dezelfde punten, telkens weer door een andere spreker belicht. Sommige mensen beschouwen de algemene vergadering daarom ook als een 'woordenfabriek'. De algemene vergadering heeft geen macht. Zij kan geen wetten maken en ook geen landen dwingen de voorstellen van de algemene vergadering op te volgen. Een ander nadeel is dat de leden van de vergadering geen vertegenwoordigers van het volk zijn, wel van hun regering. Toch krijgen heel kleine staten, via de algemene vergadering, de kans te laten horen wat zij belangrijk vinden voor hun volk. Soms is dit een kwestie van gezondheid of voedselhulp, soms van bedreigingen die de activiteiten van andere landen voor hen opleveren. No man's land
11
de veiligheidsraad
De macht van de veiligheidsraad is verschillend van die van andere onderdelen van de VN. Hier kunnen wel beslissingen genomen worden die regeringen moeten accepteren en uitdragen. Anders lopen zij het gevaar op een straf, zoals economische sancties of uitsluiting van het lidmaatschap. Hoe meer mensen rond de tafel, hoe minder kans dat zij tot een akkoord komen. Daarom is de omvang van de Veiligheidsraad beperkt tot vijf permanente leden (China, Frankrijk, Rusland, VK en VSA) en tien niet permanente leden die voor twee jaar gekozen worden door de algemene vergadering. De vijf permanente leden vormden de alliantie die de Tweede Wereldoorlog won. Een resolutie van de veiligheidsraad kan alleen doorgaan als geen van de vijf permanente leden tegen stemt. De raad kan van zodra de vrede wordt bedreigd, bijeen geroepen worden.
peacekeeping
Om de vrede te handhaven, kan de VN beroep doen op de ‘Blauwhelmen’. Deze trachten te velde, zonder dwangmiddelen, de vrede te bewaren of te herstellen. Deze manier van vredeshandhaving, noemt men ‘peacekeeping’. Peacekeeping is enkel mogelijk wanneer voldaan is aan drie basisvoorwaarden: neutraliteit van de Blauwhelmen, toestemming van de oorlogvoerende partijen en geen gebruik van geweld tenzij uit zelfverdediging. Het mandaat dat de Blauwhelmen krijgen, wordt hen verleend door de veiligheidsraad. Zelf kunnen ze geen initiatief ondernemen. Ze zijn afhankelijk van de bevelen die zij vanuit het hoofdkwartier van de VN in New York ontvangen. Zij die dus vinden dat de Blauwhelmen in ex-Joegoslavië halfhartig uit de hoek komen, moeten de dwarsliggende permanente leden in de veiligheidsraad met de vinger wijzen.
het secretariaat
Het secretariaat verricht de dagelijkse administratieve taken van de VN. Het is een soort internationale burgerlijke dienst, samengesteld uit permanente ambtenaren en hun staf, aangetrokken uit lidstaten. De kosten voor het laten werken van de VN worden bijna geheel opgebracht door de regeringen van de lidstaten. De normale dagelijkse kosten worden naar gelang het vermogen van elke lidstaat gedeeld. Zo betalen de VS een kwart van het vaste budget, terwijl er 78 ontwikkelingslanden zijn die slechts 0,01% betalen. Toch houdt dit voor Gambia in dat zij, ondanks dit minimum, een hoger percentage van hun nationale inkomen bijdragen dan gelijk welke lidstaat. Er zijn wel eens landen die weigeren te betalen omdat het geld gebruikt wordt voor doelen waarmee zijn niet akkoord gaan. Daarbuiten komen er ook vrijwillige bijdragen van lidstaten en individuele personen. Zo is het hoofdkwartier van de VN, in New York, gebouwd op grond, geschonken door olie-miljardair J.D. Rockefeller en hangen deelinstellingen als UNICEF volledig af van vrijwillige bijdragen. De secretaris-generaal, momenteel is dat Kofi Annan, staat aan het hoofd van het secretariaat. Zijn taak is zeer moeilijk en van enorm groot belang. Bij het publiek komt de secretaris-generaal vooral over als vredestichter. Onpartijdig zijn in twistgesprekken tussen lidstaten is uitermate belangrijk. Daarom wordt bij de keuze van de secretaris-generaal de voorkeur gegeven aan een kandidaat die niet afkomstig uit de supermachten of een twistgebied.
het internationaal gerechtshof
Het internationaal gerechtshof is gevestigd in Den Haag, in Nederland, in de gebouwen van het 'Wereldhof' van de vroegere Volkerenbond. Het bestaat uit vijftien rechters, elk afkomstig uit een andere lidstaat. Naties die twisten over zaken van internationale wetten, kunnen hun geval aan het hof voorleggen. Ook grensgeschillen en protest tegen kernproeven kunnen het onderwerp zijn. In de meeste gevallen wordt de beslissing van het internationaal gerechtshof opgevolgd, hoewel er geen manier is waarop de uitspraken kracht kunnen bijgezet worden. No man's land
12
Op verzoek geeft het hof ook adviezen aan de algemene vergadering en aan de veiligheidsraad.
de economische en sociale raad
In het handvest van de VN doen de leden een plechtige gelofte "hogere levensstandaarden, volledige werkgelegenheid en voorwaarden voor economische en sociale vorderingen en ontwikkeling" na te streven. Zij beloven oplossingen te zoeken voor internationale economische, sociale, gezondheids- en aanverwante problemen. Ook een universeel respect voor de mensenrechten en vrijheid ongeacht ras, geslacht, taal en religie, worden uitgedragen. Deze activiteiten zijn de verantwoordelijkheid van de Economische en Sociale Raad (ECOSOC), die ondermeer het werk coördineert van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) en de Organisatie voor Sociaal en Cultureel Onderwijs (UNESCO). Centraal in het werk van de ECOSOC staat het woord 'ontwikkeling'.
de beheersraad
De beheersraad is de kleinste van de kiesbevoegde bestuursgroepen van de VN. Het is een vreemde groep aangezien hun doel is zelf problemen uit de weg te ruimen. Na de twee wereldoorlogen bleven een aantal gebieden achter die vroeger koloniën waren van de verslagen naties. Zij bleven dus achter zonder echte regering. De beheersraad is er om deze gebieden te ondersteunen tot zij in staat zijn zichzelf te regeren. Als de beheerde gebieden, zoals ze genoemd worden, onafhankelijk worden, speelt de beheersraad geen verdere rol in hun bestuur. De raad zal dus tenslotte verdwijnen.
over de regisseur Danis Tanovic werd geboren in 1969, in Bosnië-Herzegovina. Hij studeerde in Sarajevo en voltooide zijn filmstudies aan de Brusselse Insas-filmschool. Hij verwierf ook de Belgische nationaliteit. Tanovic begon zijn loopbaan als cineast in Bosnië en maakte er korte documentaires over het alledaagse leven in de door oorlog geteisterde hoofdstad Sarajevo. Hij heeft er weinig hoop voor de mensheid aan overgehouden. 'No Man’s Land' is de eerste speelfilm die hij regisseerde. Hij sleepte er meteen een waslijst prijzen mee in de wacht. (AFI Filmfestival, Filmfestival van Cannes, Internationaal Filmfestival San Sebastian, High Falls International Filmfestival, Sarajevo Filmfestival, Sao Paulo International Filmfestival,…)
No man's land
13
intentieverklaring "Ik herinner mij nog dat vreemde gevoel, toen de oorlog net begonnen was in Bosnië. Het gevoel dat ik kreeg door de zwarte kogelgaten in gebouwen en kraters, geslagen in velden. Beeld je in dat iemand een Van Gogh- schilderij zou voorstellen aan de hand van een zwartwit foto en je kan gedeeltelijk voelen waarover ik praat. Het gaat om een disharmonie die voor mij in feite een visuele schok was. Het maakte dat ik me koud, bitter en hulpeloos voelde. Deze visuele schok probeerde ik te reproduceren in mijn film door middel van tegenstellingen. Aan de ene kant heb je een lange, zomerse dag, met op de achtergrond de prachtige natuur en de sterke kleuren, aan de andere kant zie je de mensen en hun blinde woede. Deze lange, hete zomerdag geeft meteen ook de sfeer van de film weer. Bewegingen zijn zwaar, gedachten zijn moeilijk te grijpen, de tijd glijdt langzaam voorbij en de spanning, hoewel op de achtergrond, is altijd aanwezig. Af en toe krijg je een explosie als van een vuurwerk: plots, met een harde knal en heel snel. Panoramische beelden worden dan onverwacht vermengd met zenuwachtige bewegingen. Het duurt slechts een seconde of twee, en dan kruipt de spanning weer weg, wachtend op een volgende kans om te verrassen. Ik wou dus een film vol contrasten, vol disharmonie maar met als conclusie dat haat en harmonieloosheid onnatuurlijk zijn, dat ze geen oplossing brengen. Ik las ergens dat liefde evenwicht kan brengen in een conflict zonder de betrokken partijen af te breken. Haat doet net het omgekeerde. Wanneer haat het heersende principe zou zijn, dan was er geen verzet meer in de wereld. Maar aangezien water en vuur bestaan, moet liefde wel de wereld regeren. De personages in de film lijken allemaal op elkaar. Het zijn gewone mensen, haast antihelden, gevangen in de klauwen van de oorlog. Een soldaat aan de ene kant van de frontlijn zou makkelijk aan de andere kant kunnen zitten. Alleen zijn naam zou anders zijn. Ik probeer hiermee niet de verantwoordelijkheid voor de gruweldaden uit de Bosnische oorlog weg te schuiven of te ontkennen. Zoiets zou ik nooit doen want er zijn altijd slachtoffers én daders. Wat ik wil zeggen is dat mijn film geen beschuldiging is. Het verhaal gaat niet over het wijzen met de vinger naar zij die fouten maakten. Ik wil alleen maar mijn stem verheffen tegen de oorlog."
No man's land
14
uitdieping leerlingendossier
na de film Je kan de leerlingen individueel de (vereenvoudigde) vragen in hun dossier laten invullen. Toch is het aan te raden hen in groep te laten zoeken naar mogelijke verklaringen. De antwoorden bij de vragen in dit dossier zijn enkel ter duiding. Je gaat met je klas dus niet op zoek naar sluitende antwoorden, het is eerder het uiten van een eigen standpunt of mening.
Kinderen en jongeren krijgen vaak heel wat te verwerken tijdens een film. Het is goed dat ze hun gevoelens en ervaringen leren kenbaar maken, dat ze vrij leren spreken over wat ze zagen of voelden. De begeleider kan hier hoogstens modereren en mag zeker geen mening opdringen. Het blijft bij het verzamelen van gedachten en emoties. Probeer ook steeds te peilen naar de motivatie van hun antwoord. mogelijke vragen
1. Met welk gevoel heb je naar de film gekeken? 2. Was de film wat je ervan verwacht had? Hoezo? 3. Wat heeft je getroffen? 4. Wat heeft je gestoord?
Aan de hand van onderstaande opdracht komen systematisch de personages, thema's en het waarom van een aantal zaken aan bod. Het gaat om een actieve, dramatische werkvorm, met aandacht voor uitdiepende vragen. De klas wordt verdeeld in 6 groepjes. Elk groepje krijgt een kaartje met daarop een bepaalde scène uit de film. Enkele leerlingen beelden de scène uit, waarna de leerkracht (of een leerling) hier dieper op in gaat door bijkomende vragen te stellen. Op deze manier worden de film en de hoofdpersonages langzaam ontrafeld. De leerlingen ontdekken het belang van bepaalde camerastandpunten, de rol van de media in het geheel en de macht en onmacht van de verschillende partijen. In klassen waar dramatische werkvormen niet zo geliefd zijn kan je je natuurlijk beperken tot het stellen van de uitdiepende vragen. Het lijkt ons zinvol dat je met je leerlingen bij scène 3 even stilstaat bij de relatieve onmacht van de Blauwhelmen. De Franse soldaat die zelf het initiatief neemt, begeeft zich op glad ijs. De uiteindelijke afloop kan dan ook niet op zijn conto of op dat van zijn corps geschreven worden. (meer info zie gedeelte: voor de film interessant om weten over de Verenigde Naties)
No man's land
15
1. in de mist Dit is het begin van de film. Enkele mannen zoeken de weg naar hun kamp op een donkere, mistige avond. De gids weet niet goed welke kant ze op moeten en besluit dat het groepje wacht tot de ochtend, om dan verder te gaan. Wanneer de zon opkomt zien ze de vlag van de vijand vlakbij wapperen. De mannen worden afgeslacht.
1. Welke 2 groepen staan tegenover mekaar in de film? Weet je onmiddellijk wie wie is? Hoezo? In het begin van de film is het mistig. Je kan niet goed onderscheiden wie er allemaal in beeld is, laat staan dat je merkt of het om Bosniërs of Serviërs gaat. Het is pas later in de film dat je beseft welke partij tijdens de eerste scène in beeld kwam. Bij het opkomen van de zon zie je een vlag wapperen, het blijkt de Servische. Op dat moment wordt meteen duidelijk dat het groepje verdwaalde mannen Bosniërs waren. 2. Waarom zou de regisseur de eerste scène zo vaag (mistig) hebben gehouden? Je zou deze scène kunnen interpreteren als volgt: in feit is het onbelangrijk welke twee groepen er tegenover mekaar staan. Zelfs hoe de personen er uitzien, hoe ze heten, is niet echt belangrijk. Of het nu gaat om een oorlog ergens in Afrika, Europa, Amerika,… de mensen die er hun leven voor geven, die sneuvelen, hebben geen gezicht, geen naam. Ze ondergaan allen hetzelfde lot, zijn het zinloze slachtoffer. Vandaar dat alles donker en mistig is. Van het hele groepje blijft vijf minuten later maar 1 persoon meer over. De rest is doodgeschoten en dus van de aardbol verdwenen. Wat later duikt nog een 2de overlevende op die misschien beter meteen dood was geweest. De waanzin van oorlog komt regelmatig terug naar voor in de film. Zo zit er bv een soldaat aan het Bosnische front te jammeren over: "de miserie in Rwanda." 3. Kon je vermoeden welke personages een belangrijke rol zouden spelen in de film? Het was wel duidelijk dat Ciki terug zou keren in het verhaal. Toch kon je ook zijn gezicht niet echt goed onderscheiden. Wel was hij veel aan het woord, maakte grapjes over een collega-soldaat. Hieruit zou je kunnen afleiden dat deze laatste ten dode opgeschreven is, net als de gids, die er ook behoorlijk van langs krijgt. 4. Wat gebeurt er na deze scène? De Bosniërs worden afgeslacht, Ciki belandt gewond in een loopgracht die zich midden tussen het vijandige kamp en zijn eigen basis bevindt. Het gebied rond de gracht bestaat langs beide kanten, zo wordt later gezegd, uit mijnenvelden. Zijn situatie lijkt al meteen uitzichtloos. Ciki gaat op onderzoek uit in de loopgracht en ondertussen komen twee Serviërs kijken of er overlevenden zijn. Ze slepen Cera met zich mee en plaatsen een mijn onder zijn lichaam. 5. Wat zou er gebeurd zijn als er geen mist was geweest?
No man's land
16
2. uit de kleren Ciki heeft de collega van Nino doodgeschoten en bedreigt ook Nino. Ondanks zijn haat laat hij de man leven. De twee beseffen dat ze niet zomaar uit de loopgracht weg kunnen. Ze moeten wachten op hulp. Ciki heeft een plan: Nino moet uit de kleren en met een witte vlag staan wapperen boven aan de rand van de loopgracht.
1. Wat zou de regisseur kunnen beklemtonen met deze scène? Deze scène is belangrijk om de waanzin en anonimiteit van de oorlog te benadrukken. Nino is tot op het ondergoed naakt, onherkenbaar voor vriend en vijand. Beide kampen begrijpen niet wat er gebeurt, weten niet wie daar staat. De Serviërs nemen het zekere voor het onzekere en bombarderen de gracht. Een tijdje later zien we nog een keer dat Nino staat te strippen, nu samen met Ciki. Er wordt dit keer niet geschoten. De kampen gaan er vanuit dat één van de twee soldaten bij hun hoort en verwittigen beiden de UNPROFOR (United Nations Protection Force). 2. Ciki heeft het geweer, welk gevoel geeft hem dat? Hoe versterkt het camerastandpunt dit gevoel? Degene die het geweer heeft, heeft een enorm gevoel van macht. Hij kan de ander laten doen wat hij wil. Op een gegeven moment zegt Ciki: "Strip." Waarop Nino vraagt: "Wat!?" "Strip!" "Waarom?" "Ben je stom of wat? Omdat ik het geweer heb en jij niet. Misschien heb je al gemerkt dat ik hier de leiding heb." De camera versterkt dit gevoel van macht door Nino vanuit vogelperspectief in beeld te brengen, terwijl Ciki vanuit kikkerperspectief gefilmd wordt. Dit maakt hem groter en machtiger. Je kan de leerlingen dit laten voelen door één van hen op de grond te laten zitten, terwijl een andere leerling op een stoel staat. Even later keren de rollen (komt Nino in het bezit van het wapen) waardoor ook de machtsverhouding kantelt. Ook in de scène waarin over en weer wordt gescholden over wie de oorlog begon, speelt de macht van het wapen. 3. Nino en Ciki komen niet samen in beeld zonder dat zich tussen hen een barrière bevindt. Welk gevoel wordt hierdoor versterkt? Dit zet extra in de verf dat ze vijanden zijn. Zo zie je ze discussiëren over wie de oorlog begonnen is terwijl ze gehurkt zitten in een soort barak, met de deuropening als scheiding tussen hen. In de scène van het 'strippen' keren ze mekaar de rug toe en even later vormt de vriend van Ciki een grens. Het is enkel wanneer blijkt dat ze ooit hetzelfde vriendinnetje hadden dat herkenning en gelijkheid de rol van macht en onmacht overnemen. Blinde woede lijkt even te wijken voor begrip. Dit is één van de zeldzame momenten waarop de twee mannen letterlijk en figuurlijk dicht bij elkaar komen. Door de soldaten op deze manier in beeld te brengen worden de afstand, de haat en het onbegrip tussen de twee partijen visueel gemaakt. 4. Wat zou er gebeurd zijn als Ciki geen wapen had?
No man's land
17
3. de VN-troepen De UNPROFOR wordt door beide partijen op de hoogte gebracht van de situatie. Sergeant Marchand krijgt het bevel niks te ondernemen maar hij besluit om toch een kijkje te gaan nemen in het gebied dat de naam 'No man's land' draagt. Met een VN-tank rijden ze tot aan de loopgracht en aanschouwen het tafereel. Nino wil zijn kans grijpen en met de VN-soldaten uit de loopgracht ontsnappen.
1. Hoe reageren de mannen als ze de VN zien aankomen? Hoe worden de VN-troepen in beeld gebracht? De Blauwhelmen worden van bij hun eerste optreden bekeken als een stel idioten die niet eens met een tank kunnen rijden. De VN-tank komt net op tijd tot stilstand, met de neus van de tank vervaarlijk over de rand van de gracht. De uitspraak van Ciki: "Hier komen de smurfen! Cera! De smurfen!" geeft een extra spottende toon aan de al komische beelden. Als sergeant Marchand dan nog (voor de 3de keer) zijn entree maakt met de woorden: "Bonjour, parlez-vous Français?", is het duidelijk hoe de regisseur over de VN denkt. De macht van de VN en de positie die zij bekleden is omgekeerd evenredig met dat wat zij doen en zeggen in de film. Dit wordt benadrukt door het perspectief dat de cameraman gebruikt. De VN-tank wordt telkens vanuit kikkerperspectief gefilmd, wat de (schijnbare) macht van de VN illustreert. Iedereen moet opkijken naar de tank. De regisseur gaat nog even verder in deze stijl: de kapitein van de VN-macht wordt door zijn ondergeschikte Marchand bestempeld als een idioot, wanneer deze laatste uit de loopgracht moet vertrekken zonder hulp te kunnen bieden. Later in de film krijgt de commandant de naam 'Deus ex machina', op het moment dat hij als reddende engel aankomt gevlogen in een helikopter. Het feit dat hij zijn kortgerokte, hooggehakte secretaresse bij zich heeft die als een hondje achter hem aanhuppelt en alleen maar mee is om zijn helm te dragen, maakt zijn figuur, en daarmee die van de VN, nog ridiculer. Hun geloofwaardigheid gaat nog meer de mist in door het feit dat ze pretenderen alles onder controle te hebben, terwijl ze Cera in werkelijkheid niet kunnen redden. Dit wordt echter in de doofpot gestopt zodat de VN, naar de buitenwereld toe, als grote helden naar voor komen. 2. Wat gebeurt er na de voornoemde scène in de loopgracht? Op bevel van een woedende generaal rijden de manschappen van Marchand weg. Vervolgens worden de journalisten in beeld gebracht. Een journaliste heeft alles via haar radio kunnen volgen en dreigt ermee het gesprek met de generaal bekend te maken. Marchand ziet hierin een kans de drie slachtoffers in de loopgracht te helpen. Hij is met handen en voeten gebonden aangezien hij verplicht is te luisteren naar zijn superieur. Enkel iemand van buitenaf, en zeker een journalist, kan deze hiërarchie tijdelijk doorbreken. Marchand neemt contact op met de generaal en laat Jane hem vertellen wat ze weet. Hierdoor komt er een mechanisme in gang dat maakt dat de reporters mee mogen om te filmen. Er wordt zelfs een mijnexpert opgetrommeld. Het gedoe begint op een publieke stunt van de VN te lijken met als enige doel als een soort oppergod in beeld te komen. Grootste bekommernis is zeker niet het lot van de drie. 3. Wat zou er gebeurd zijn als Nino met de VN was meegereden?
No man's land
18
4. het interview Jane, de Engelse journaliste, heeft VN-sergeant Marchand kunnen overtuigen: ze mag bij de loopgracht filmen. Ze maakt van de gelegenheid gebruik om de twee soldaten te interviewen in de hoop zo met een primeur te kunnen uitpakken. Het moet allemaal een beetje stiekem gebeuren want ondertussen zijn ook andere tv-zenders aan 'No man's land' gearriveerd.
1. Waarom wil Jane zo dicht mogelijk bij de loopgracht komen en waarom wil zij dat de camera stil gezet wordt als de twee mannen een interview weigeren? Jane hongert naar sensatie. Zij wil er met haar neus bovenop zitten. Door een kijkje te nemen aan de rand van de gracht kan zij de sfeer opsnuiven. Zij daalt niet af, wat de machteloosheid en de reddeloosheid van de drie soldaten weer beklemtoont. Jane wil een interview met Ciki en Nino. Ciki weigert, maar Nino is er wel voor te vinden. Wanneer Jane vraagt of hij de mijn heeft gelegd, maakt hij met een vingergebaar een einde aan hun gesprek. Op dat moment geeft Jane de opdracht om te stoppen met filmen. Geen interview geen verhaal, geen verhaal geen sensatie. Maar ook haar falen als journalist speelt hier een grote rol. Dit blijkt in een latere scène waar zij het thuisfront wijs maakt dat zij niet bij de twee mocht komen. Je krijgt hier ook heel vaag het gevoel dat zij op dat moment worstelt met haar emoties. Hoe ver kan je als journalist gaan in het uitoefenen van je beroep? De instructies vanuit de regiekamer in Engeland zijn echter zeer duidelijk. Zij willen scoren en hoge kijkcijfers halen. 2. Aan het einde vertrekt Jane en kijkt ze niet meer in de loopgracht. Waarom niet? Het lijkt alsof Jane haar twijfels heeft. Haar cameraman vraagt nog: "Zal ik nog snel even de loopgracht filmen?". Waarop Jane, weinig overtuigend, repliceert: "Wat is er nu te zien aan een lege loopgracht? Een loopgracht is een loopgracht." Ook hier weer een verwijzing naar het feit dat het niet uitmaakt welke oorlog zich afspeelt op het witte doek. Tegelijkertijd krijg je het gevoel dat Jane liever niet wil weten wat zich in de loopgracht bevindt. Op dit moment komt een beetje de mens in de journalist naar boven. De vraag is maar wat zij zou doen als zij toch een kijkje ging nemen, of zij de waarheid wel aan kon. Uiteindelijk beslissen ze samen: opdracht volbracht. 3. Wat zou er gebeurd zijn als de pers niet aanwezig was geweest ?
No man's land
19
5. de dood van Ciki en Nino Ciki en Nino worden uit de loopgracht gehaald en zijn in de veronderstelling dat de bom onder Cera onschadelijk wordt gemaakt. Dat is ook het verhaal dat de VN ophangen. Toch blijft de haat tussen de twee mannen de boventoon voeren. Ciki kan een revolver bemachtigen, gooit zijn mes naar Nino en zwaait wild in het rond met zijn wapen. Hierop trekt ook Nino een wapen. Hij krijgt de volle lading van Ciki, waarop deze laatste gedood wordt door een VN-soldaat.
1. Eén van de zeldzame momenten dat je in de film muziek te horen krijgt is in deze scène. Net voor Nino en Ciki uit de loopgracht stappen hoor je een soort technobeat op de achtergrond. Weet je nog van waar die muziek kwam? Zou dit een betekenis kunnen hebben? De muziek is heel hedendaags en doet denken aan een discotheek. Vooral wanneer je merkt dat de muziek afkomstig is van een diskman van één van de (jonge) VN-soldaten, voel je een enorme afstand tussen de verschillende werelden. De jonge soldaat staat daar eigenlijk maar te staan, kan niet echt iets doen in de loopgracht. Het lijkt alsof de hele toestand hem koud laat. Dit is duidelijk zijn wereld niet. Eigenlijk hoort iedereen thuis te zijn en niet verwikkeld in één of andere absurde oorlogssituatie. Tegelijk geeft de muziek iets heroïsch en triomfantelijks aan de scène. Het vrolijkt ze op alsof een goeie afloop in aantocht is. Niets is echter minder waar. De machteloosheid van de VN treedt in deze scène dan ook scherp naar voor. In de VN-troepen zijn drie nationaliteiten vertegenwoordigd : Engelsen, Fransen en een Duitser. Deze drie nationaliteiten zijn in de E.U. de grootste wapenproducerende mogendheden. De bom is gemaakt in de E.U, vermoedelijk in een van de drie voornoemde landen. Het lijkt dan ook van een sardonische ironie dat de Duitser de bom niet onschadelijk kan maken. 2. Cera blijft achter in de loopgracht. Hoe denk je dat hij zich voelt: hoopvol of ten dode opgeschreven? De uitstraling van Cera geeft het gevoel dat hij begrijpt wat er boven zijn hoofd wordt gezegd door de VN-soldaten. Hij lijkt de taal die zij spreken, of de toon die in hun woorden ligt, heel goed te verstaan. De manier waarop hij de foto van zijn vriendin in zijn handen houdt en de manier waarop de foto in beeld wordt gebracht versterken dit gevoel. De bomexpert, die gedwongen wordt om naast Cera plaats te nemen om de schijn hoog te houden, durft het slachtoffer niet eens in de ogen kijken. Hij schaamt zich voor het falen en voor de show die door de generaal wordt opgevoerd. Cera voelt dit blijkbaar aan. Wanneer dan nog op de achtergrond de schoten klinken die een einde maken aan het leven van Nino en Ciki … 3. Wat zou er gebeurd zijn als Ciki geen revolver had getrokken?
No man's land
20
6. afscheid Ciki en Nino zijn dood. De pers krijgt nog een laatste mededeling en wordt weggestuurd met de vraag om de soldaat die op de mijn lag, gerust te laten tot hij bekomen is van zijn avontuur. Marchand gaat nog een laatste maal kijken naar Cera. Daarna neemt hij afscheid van Jane, die op haar beurt ook vertrekt. 1. In welk opzicht verschilt Marchand van de andere VN soldaten? Marchand is in tegenstelling tot de andere VN-leden gevoeliger voor de situatie om hem heen. Zijn geweten knaagt en hij voelt zich schuldig ten opzichtig van Cera, Jane en de hele wereld die het verhaal dat de generaal ophangt te horen zal krijgen en waarschijnlijk ook zal slikken. Hij is ook degene die blijft vragen: "Kunnen we echt niets doen voor de man?" Uit zijn afscheid van Cera blijkt zijn pijn en onmacht. Wanneer hij afscheid neemt van Jane merk je aan de blik in zijn ogen dat dit verhaal wel eens een staartje zou kunnen krijgen. Hij lijkt de intentie te hebben ooit eens af te spreken met de journaliste en haar het echte verhaal voor te schotelen. Ook de commandant merkt dit en haalt Jane en Marchand uit elkaar door de journaliste weg te sturen en Marchand de boodschap mee te geven: "Het zou niks veranderen." 2. Vanuit welk perspectief wordt Marchand, en nog belangrijker, Cera getoond? Marchand wordt vanuit kikkerperspectief getoond. Anderzijds wordt Cera vanuit vogelperspectief gefilmd. Niemand is nog bekommerd om hem. Voor de VN is het geval onoplosbaar en dus afgedaan. Het laatste shot benadrukt zijn fundamentele eenzaamheid. De langzaam klimmende camera gaat zijn weg naar 'de hemel' voor. 3. Zou je de film anders willen laten eindigen? Hoe zou jouw einde eruit zien?
No man's land
21
Maak de leerlingen duidelijk dat de media niet altijd objectief zijn. Het is niet altijd even makkelijk als kijker/lezer kritisch met informatie om te gaan. Nieuwsberichten komen immers heel geloofwaardig over en geven de indruk dat ze overeenstemmen met de realiteit. Maar is dat wel zo? Wanneer wordt de waarheid verdraaid en waarom? Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor een 'vrije interpretatie' van nieuwsfeiten. Het is mogelijk dat journalisten zelf de waarheid niet weten en bedrogen worden (zoals in de film). Wanneer het de pers er enkel of voornamelijk om te doen is lees- of kijkcijfers te halen, vergroot de kans dat ze de objectiviteit laten varen en nadruk leggen op het sensationele. Maar ook om problemen met bepaalde partijen te vermijden, kunnen zaken verzwegen worden (zelfcensuur). Telkens krijgt de kijker een verkeerd beeld van de werkelijkheid. Het is daarom belangrijk jongeren kritisch te leren omgaan met beelden en informatie. Vooroordelen, ongenoegens en onbegrip naar anderen toe, vinden heel vaak hun oorsprong in beelden/programma's/berichtgeving die bekeken of gelezen worden. Misschien kan onderstaande opdracht de jongeren laten ervaren dat wat in de media verschijnt vaak een verdraaiing van feiten is, voor interpretatie vatbaar en alles behalve objectief. Ze ondervinden ook hoe moeilijk het is objectieve informatie te geven. Verdeel de leerlingen in 3 (of 6) groepjes en geef elke groep (per 2 groepjes) een verschillende opdracht. 'Milosevic presenteert zich weer als vredesduif'' Milosevic heeft zich in zijn openingspleidooi inzake de aanklachten over Kroatië en Bosnië wederom als vredesduif gepresenteerd. Net als dit voorjaar verklaarde het nu 61-jarige exstaatshoofd: "Servië en ik verdienen de erkenning dat we voor vrede gewerkt hebben en niet als oorlogshitsers". Ook zette Milosevic weer de gebruikelijke aanval in tegen het 'illegale tribunaal' en de 'valse aanklachten'. Het VN-hof is volgens hem een instrument van westerse mogendheden en de NAVO in hun oorlog tegen zijn land. Joegoslavië en Servië stonden in de weg van de Amerikaanse belangen op de Balkan. Ze proberen er een Derde Wereldland van te maken of erger nog uit het stenen tijdperk, aldus de gedaagde die zichzelf verdedigt. Daarnaast bestrijdt hij de lezing van de aanklagers over gebeurtenissen van begin jaren negentig in het voormalig Joegoslavië. "Dit illegale tribunaal verdraait de informatie", aldus Milosevic. Kroatië en Bosnië begonnen de oorlog tegen de Serviërs. "Ik ontken niet dat Servië de Serviërs in Bosnië en Kroatië hielp te overleven. Serviërs die Serviërs helpen is dat een misdaad?". De verdachte gaf eveneens weer aan dat zijn land tienduizenden moslimvluchtelingen uit Bosnië opnam waaronder zelfs militairen. "Ik gaf een hele moslimbrigade van 850 mannen toestemming over de Drina-rivier te komen", aldus Milosevic. Ze werden begroet als mensen en niet teruggestuurd naar Bosnië, verklaarde Milosevic. Door bemiddeling konden de manschappen naar andere landen. De aanklagers hebben aangegeven dat gevluchte mannen uit onder meer Srebrenica die in Servië werden gepakt, echter wel degelijk door de politie en het leger zijn teruggestuurd naar Bosnië en overgedragen werden aan Bosnische Serviërs. Gazet van Antwerpen, 26-09-2002
No man's land
22
Bedoeling is dat 1 (2) groep het artikel herschrijven vanuit het oogpunt van Serviërs. Een andere groep (2) doet hetzelfde maar vanuit Bosnisch standpunt. 1 groepje (2) beantwoorden volgende vragen bij het artikel: 1. Welke standpunten kan je terugvinden in het artikel? Het artikel begint met het brengen van de visie van Milosevic op de oorlog en op het proces waarin hij de hoofdrol speelt. Daarna krijg je de mening van de aanklagers te horen. Tussen de lijnen door kan je ook het standpunt van de journalist lezen. 2. Vind je beweringen waarvan je de echtheid in twijfel trekt? Welke? Waarom trek je ze in twijfel? 3. Staan er zaken geschreven waarvan je denkt/weet dat ze voor 100% waar zijn? Welke? Waarom denk je dat? Het is niet eenvoudig om op vraag 2 en 3 vragen een antwoord te bieden. Heel wat feiten zijn in de loop van de jaren op een dusdanige manier gekleurd door de media dat objectief oordelen haast onmogelijk wordt. Waarschijnlijk steekt er enige waarheid in de bewering van Milosevic dat er Westerse en Amerikaanse belangen speelden in de Joegoslavische oorlog. Vanuit de Servische bevolking is er waarschijnlijk veel bijval voor de bewering dat Bosnië en Kroatië de oorlog begonnen (en vice versa). Maar door de info die wij al die jaren via kranten en nieuwsberichten kregen, lijkt het onwaarschijnlijk dat Milosevic en zijn leger 10.000 moslimvluchtelingen onderdak gaven, dat hij zo'n vredelievende bedoelingen had als hij beweert in de tekst. Misschien is wel het meest objectieve uit het artikel de leeftijd van Milosevic, dat er een oorlog was en dat hij terechtstaat voor het VN-tribunaal. 4. Wordt er op 1 of andere manier een partij bevoordeeld/benadeeld in wat of hoe de journalist het artikel schreef (de woorden die hij gebruikte)? Geef eens wat voorbeelden? * Al meteen in de titel beklemtoont het woordje 'weer' een soort van twijfelachtigheid. Het maakt de zin een beetje spottend. Ook de vergelijking van Milosevic met een 'vredesduif' lijkt sterk op een ridiculisering van de man en zijn beweringen. * Verder kan je lezen: "… weer de gebruikelijke aanval in tegen het 'illegale tribunaal' en de 'valse aanklachten'". De journalist duidt met de woorden 'gebruikelijke aanval' aan dat Milosevic steeds maar weer hetzelfde zegt. Sterker nog, door enkele woorden tussen enkele aanhalingstekens te zetten versterkt hij de twijfelachtigheid van de woorden van Milosevic. * aan het eind, wanneer de journalist de aanklagers aanhaalt, gebruikt hij de woorden 'echter wel degelijk' wat een versterking van de oprechtheid van hun woorden kan zijn. Het zijn drie sterk bevestigende woorden en onmiddellijk na mekaar geplaatst maken ze deze bevestiging alleen nog maar krachtiger. *… Elke groep krijgt ongeveer een kwartiertje voor zijn opdracht. Je kan de tijd zelf inkorten of verlengen als je merkt dat dit nodig is. Het kan handig zijn per groep iemand aan te duiden die de tijd bewaakt, iemand die noteert en later eventueel verslag uitbrengt, en iemand die zorgt dat iedereen zijn zeg kan doen en dat er niet door elkaar wordt gepraat, maw, dat er wordt geluisterd naar mekaar. Daarna komen de groepjes vooraan om hun artikel voor de camera - en dus in de huiscamera van de kijkers – te brengen. Zowel het standpunt van de cameraman, de regisseur als de nieuwslezer zijn van belang. Het groepje dat het hele artikel in handen kreeg leest dit voor en vertelt daarbij de bedenkingen die zij maakten.
No man's land
23
Hierna kan je afsluiten met een kringgesprek met als mogelijke vragen: 1. Vertonen de nieuwsberichten gelijkenissen? Welke? 2. Zijn er verschilpunten tussen de nieuwsberichten? 3. Is het officiële nieuwsbericht objectief geschreven? Hoezo? 4. Kan je een aantal scènes uit de film geven waarbij objectiviteit moet plaatsmaken voor hoge kijkcijfers? In de film komt de media over alsof ze enkel op sensatie zijn gericht. * De 'thuisbasis' van de journaliste windt er geen doekjes om: de beelden die zij willen doorgezonden krijgen, moeten spectaculair zijn. Het nieuws mag niet 'gewoon' zijn maar moet aangrijpen, schokken, net als de beelden. * Ook de scène waar de journalisten zich als gieren op hun prooi storten (zowel de VNcommandant als de loopgracht als Ciki en Cera die mekaar afmaken) om een fractie van een verhaal, van een oorlog, te kunnen vastleggen, laat een wrang gevoel na. Als je niet het hele verhaal vertelt maar slechts een deel van het geheel, kan je dan spreken van objectiviteit? * Wanneer Ciki en Nino worden doodgeschoten vraagt de journaliste aan de cameraman: "Heb je het? …". Je kan hier merken dat Jane het zelf moeilijk heeft met deze vraag maar ze blijft koel en professioneel. * Aan het eind besluit de cameraploeg met ongeveer deze woorden: "Wat zouden wij nu een loopgraaf filmen? Wat is er te zien aan een loopgraaf? Ze zijn toch allemaal hetzelfde!?" 5. Vind je dat het beeld dat in de film over de journalisten gevormd wordt karikaturaal is of net niet? Waarom? 6. Hoe omschrijf je de houding van de regisseur? Als neutraal of eerder als partijgebonden? Geef eens wat voorbeelden. Je kan stellen dat Tanovic vooral het absurde van de oorlog heeft willen benadrukken. Uit zijn verhaal blijkt dat er geen winnaars zijn, maar alleen verliezers. Het is in het verhaal ook niet zo belangrijk wie tegen wie vecht. Elke oorlog is in dat opzicht gelijk dat het een onzinnig, absurd gevecht is tussen mensen die alle identiteit verliezen. Je zou dus kunnen stellen dat er gelijkheid is, neutraliteit. Tanovic lijkt zelfs een vorm van samenhorigheid, van solidariteit in de miserie te suggereren. Vaak kiest hij voor een burleske benadering, "Humor is wanneer men trotzdem lacht". De sterkste scènes zijn in dit opzicht de dubbele striptease en de tot tweemaal toe gevoerde pijnlijk-hilarische discussie over wie de oorlog begonnen is. Hoewel je af en toe zou kunnen denken dat de regisseur iets meer voeling lijkt te hebben met zijn volksgenoten (De film begint met een groepje Bosniërs dat afgeslacht worden, het grote slachtoffer, Cera, is een Bosniër, het zijn de Serven die de loopgracht bombarderen nadat Nino met de witte vlag stond de zwaaien, het kamp van de Bosniërs ziet er veel burgerlijker en onprofessioneler uit (zij denken aan eten en lezen de krant terwijl de Serven constant paraat staan)...) komt de figuur van Nino sympathieker over dat die van Ciki. Daarbij komt dat ook de pers en de VN er behoorlijk van langs krijgen. 7. Is media altijd op sensatie belust? Waarom vind je van wel/niet?
No man's land
24
8. Krijgen wij een objectieve of subjectieve nieuwsselectie te zien? Hoezo? Wie bepaalt welke beelden of welke gebeurtenissen wij voorgeschoteld krijgen in het journaal? Het nieuws dat onze huiskamers bereikt, heeft heel wat selecties ondergaan. Voor een land als België en een zender als de VRT is het niet evident correspondenten te hebben over de hele wereld. Daarom wordt er samengewerkt met andere landen en andere zenders, zodat nieuws en beelden kunnen worden uitgewisseld. Veel nieuws wordt gekocht. De meeste beelden worden doorgestuurd door CNN, vanuit Amerika dus. Het is dan ook daar dat een eerste selectie, op vlak van wereldnieuws wel te verstaan, gebeurt. CNN (Amerika) bepaalt voor het grootste deel wat wij hier te zien krijgen. Daarna worden de beelden verder uitgezift op de plaatselijke redactie met in het achterhoofd dat de concurrentie tussen de nieuws- en duidingsprogramma's groot is. Dus ook de strijd om de kijkcijfers is groot en wat blijkt? Hoe spectaculairder het nieuws en de beelden, hoe meer kijkers. Vanuit dit standpunt wordt dan ook de 2de selectie gemaakt. Vaak moet daarom minder schokkend, maar even belangrijk nieuws, wijken voor sensationele berichtgeving. Elke oorlog zorgt voor slachtoffers en is een hel voor mensen die er in leven. Toch bepaalt het (economisch) belang van een oorlog/regio voor het Westen of we volgepompt worden met gruwelbeelden uit die oorlog of niet. Vandaar dat je zou kunnen stellen dat de Palestijnen de 'gelukkige' oorlogsslachtoffers zijn. Dagelijks komt hun strijd in beeld, krijgen zij aandacht en worden er wereldwijd acties ondernomen om hulp te bieden. Terwijl elders, in een godvergeten gat (lees: een voor het Westen onbelangrijke plaats) ook mensen dagelijks het slachtoffer worden van oorlogsgeweld, zonder dat het grote publiek er ooit iets van komt te weten, laat staan dat er hulpacties op poten worden gezet. Een 3de selectie gebeurt naar de beschikbare uitzendtijd. Hoe meer tijd je hebt, hoe meer beelden je de revue kan laten passeren. Tenslotte bepaal je thuis, in je huiskamer, zelf wat je bekijkt. Je maakt een keuze uit de verschillende zenders, de verschillende kranten, de uren waarop je kijkt en de programma's waar je naar kijkt. Uiteindelijk draait haast alles rond 'subjectiviteit' en verdwijnt 'objectiviteit' naar de achtergrond, hoewel nieuws nog steeds bekeken en geslikt wordt omwille van zijn zogezegde objectiviteit.
Heeft je klas zin in meer? Dan kan je, onder de vorm van een groepsgesprek volgende vragen in het midden gooien. Hou wel in het achterhoofd dat het gaat om het uiten van een mening. Ook de verklaring die je vindt, is louter een aanvulling. Mocht het gesprek niet echt op gang komen kan je ze, ter stimulering, mee geven. 1. Als ze de hele toestand overleefd zouden hebben, zouden Ciki en Nino mekaar dan achteraf hebben opgezocht om kameraadschappelijk een glas te drinken? Op een bepaald ogenblik in de film lijkt er een vorm van vertrouwen tussen beiden in de maak. Maar die periode van détente, waar ze mekaar als mensen en niet als tegenstanders zien, is maar van korte duur. Het begin van begrip wordt afgebroken door de komst van de VN. Ciki kruipt terug in de rol van stoere haan, Nino kruipt terug in zichzelf. Hoewel Nino degene is die zich telkens weer opnieuw voorstelt aan iedereen, lijkt hij niet contactvaardig of beter: een eenzaat. Al bij aanvang zat hij helemaal alleen te eten terwijl de andere soldaten samen rond de tafel zaten. Ook zag de oudere man het niet zitten om met de nieuwkomer op verkenning te gaan. Het lijkt alsof dit isolement niet enkel te maken heeft met het feit dat Nino een nieuwkomer is. Niemand is echt geïnteresseerd in hem. Of ligt de basis van het steeds terugkerende wantrouwen enkel en alleen in de diepgewortelde haat tussen de volkeren waartoe ze behoren?
No man's land
25
2. De film heeft slechts een minimum aan achtergrondgeluiden. Weet je nog wat je allemaal gehoord hebt ter ondersteuning (muziek, sfeergeluiden,…) Wat is het doel van dit spaarzame omspringen met geluid denk je? Vind je dat de regisseur geslaagd is in zijn opzet? Zowel bij de begin- als eindgeneriek is er muziek te horen. In tegenstelling tot heel wat andere films blijft het hier grotendeels bij. Wel kan je een keer de radio horen spelen, klinkt een keer accordeonmuziek en komt er even muziek uit een walkman. Al bij al is dat niet veel. Heel vaak is dit anders. Vooral in Hollywood-producties wordt kwistig met achtergrondgeluiden omgesprongen. Ze maken de film spannender en indrukwekkender. Meestal heeft dit tot gevolg dat de aandacht afgeleid wordt van wat er zich afspeelt op het witte doek. Je wordt als kijker als het ware opgeslokt door klank en kleur. Beelden lijken bijkomstig, spelen een ondergeschikte rol, net als het verhaal. Wanneer het omgekeerde zich voordoet, met andere woorden wanneer in een film spaarzaam wordt omgesprongen met klank en kleur komen het verhaal, de emoties en dat wat een regisseur wil tonen met beelden, sterker naar voor. Het gaat hier om een totaal andere manier van vertellen, een vorm van filmen die niet altijd zo geapprecieerd wordt omwille van het 'ongewone', van het rustige verhaaltempo en de vaak 'moeilijke' beeldtaal. Het is echter een uitgelezen manier om een dieperliggende boodschap over te brengen, om een verhaal buiten het verhaal te vertellen. Het vraagt een extra inspanning van de kijker om te leren kijken en zoeken naar dat wat eigenlijk verteld wordt. Maar de inspanning loont zeker de moeite!
No man's land
26
bibliografie * De verenigde naties, wat heb je eraan? - Meeussen F. - vormingsprogramma - Pax Christi Publikatie Antwerpen 1996. * Alles wat je altijd al had willen weten over de Verenigde Naties - United Nations departement informatie * Organisaties die de wereld helpen – De Verenigde Naties – Michael Pollard, Dahlgaard Media – 1995 * http://www.un.org/ * http://www.isidore-of-seville.com/goudenhoorn/31andre.html * http://users.belgacom.net/uno
interessante adressen Alfa vzw Koning Albertstraat 15 2300 Turnhout 014/41.94.39 http://www.alfavzw.be/
[email protected] Open Doek vzw Warandestraat 2300 Turnhout 014/41.94.94 http://www.opendoek.be/
[email protected] http://www.wereldwijd.be/ http://www.balkanactie.be/
dit dossier is een productie van Alfa vzw, ism KHK H. Graf, Turnhout, dep. lerarenopleiding, iov Open Doek vzw
No man's land
27
