ALEXANDER STRUYS, DOOR
EMILE WESLY.
Arme Jan! Wat was hij bleek, en naar, en ellendig! Den geheelen namiddag, van 't oogenblik af dat hij en zijn vriend Sander VII. 4« Jaarg. I.
I
ELSEVIER S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
aan boord waren gestapt van den Z?#r<7;z (2y, die de beide jonge schilders naar Londen zou vervoeren, was Jan fideeler en joliger geweest dan ooit; maar tegen den avond, toen het heerlijke briesje, dat de hitte der zonnestralen zoo lekker temperde, zich zachtjes aan veranderde in een steeds feller waaienden wind en de i?«r<7« ö y , die tot dusverre zijn aristocratisch decorum had bewaard, bij het verlaten der Schelde langzamerhand als een dronken man aan 't zwieren en zwaaien ging, — toen had Jan een gevoel gekregen dat hem levendig herinnerde aan het twijfelachtig genot van zijn eerste sigaar; en stil had hij zich neergezet aan den achtersteven van de boot, waar hij, het duizelende hoofd in de handen steunend, een geruime poos getracht had te verbergen wat er omging in zijn binnenste Vriend Sander was daar ter hulp geschoten en had hem, niet zonder moeite, naar kooi gebracht. En daar lag hij nu, met het klamme zweet op het lijkkleurig gelaat en 't gestadige visioen voor oogen van zijne als een tol ronddraaiende kooi. Het dikwerf, met een matte, moedelooze stem gekreunde: „ A c h S a n d e r ! g o o i me maar in 't w a t e r ! " bewees genoegzaam hoezeer de arme stakkert leed. Hij niet, maar Sander had het zoo gewild; Sander, die niet gerust had vooraleer Jan plechtig had beloofd hem naar Londen te vergezellen en daar behulpzaam te zijn bij het opsporen zijner eensklaps verdwenen hartsvriendin. Want Sandertje was bijster, smoorlijk, wanhopig verliefd in een bekoorlijke dochter van 't blonde Albion. Op zekeren dag, — 't was al een heel tijdje geleden, — toen hij in 't Museum van Antwerpen druk bezig was aan eene copie van een groot doek van Rubens, was er een lief meisje met een schilderezeltje in zijne nabijheid komen zitten; met Engelsche vrijmoedigheid had zij dra met haren schuchteren confrater een gesprek aangeknoopt, waaruit bleek dat de blonde ««W5 nog op kostschool was, doch, door hare liefde voor de kunst en hare vaardigheid in 't hanteeren van het penseel, de vergunning had verkregen in 't. Museum te schilderen, 't Was dien dag vrij koud, en om zich een beetje te verwarmen wandelden de beide artistjes al pratende op en neer; 't middel scheen spoedig te hebben geholpen, althans het hart van den gevoeligen Sander stond weldra in vollen gloed. Van toen af werd er niet veel meer gecopieerd, niettegenstaande, of juister: a a n g e z i e n beide eiken dag het Museum bezochten. En wie weet hoelang de onschuldige _/?zW nog geduurd hadde, ware de directrice der kostschool niet achter de eigenlijke oorzaak van het drukke museumbezoek gekomen, met het gevolg dat aan den voogd van 't lieve ding werd geschreven, die kort daarna zijne pupille weghaalde en met haar terugkeerde naar Londen. Door het Kanaal, als door een tweeden en buitengewoon vermeerderden Hellespont, van zijne Hero gescheiden, had onze moderne Leander spoedig een besluit genomen. Alleen zijne volslagen onkunde der Engelsche taal had hem weerhouden zijne geliefde onmiddellijk achterna te reizen; maar Jan,
ALEXANDER STRUY3.
3
die veel met Engelschen omging, was de aangewezen tolk en moest dus meê, Eenige maanden later — want de onontbeerlijke *Vzfer/r
Peut-être? naar eene schilderij. Eigendom van den Heer Ad. Oldenkoven, Antwerpen.
ze wel in Londen zouden kunnen verkoopen, — eenige maanden later dan geleidde een luidruchtige troep jonge schilders en beeldhouwers de beide vrienden tot aan 't schip, waar, behalve hun weinig plaats innemend bagage,
4
ELSEVIER S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
een stuk of vijftien beschilderde doeken werden opgeladen, waaronder verschillende ter grootte van een beddelaken. 't Is in den avond van dien dag dat Jan zoo deerlijk werd mishandeld door de zeeziekte, en dat Sander — de oorzaak van al dat leed — veel goed maakte door den lijder op te passen met al de toewijding eener zuster van barmhartigheid. Een verkwikkende slaap in een der beste hotels van Londen, waar beide schilders waren afgestegen, — en Jan was weer de levenslustige kornuit van vroeger. Het geluk scheen hun trouwens ook te willen toelachen. De groote kunstkooper, wien ze hunne schilderijen toonden, was er wel meê ingenomen en wilde gaarne de geheele verzameling in depot houden. Eén doek vooral, een groote lap, dien zij met hun tweeen geschilderd, doch zeer bescheiden met een pseudoniem geteekend hadden, beviel den kunsthandelaar opperbest; onmiddellijk plaatste hij het dan ook voor 't raam. De uitslag overtrof hunne stoutste verwachtingen: geen kwartier was er verstreken of een groote massa volk, blijkbaar liefhebbers van degelijke kunst, verdrong zich voor den winkel, en 't duurde niet lang of een/
ALEXANDER STRUYS.
5
met één venster — van waar zij een prachtig uitzicht hadden op de daken en schoorsteenen in den omtrek — en één bed, Uit een oeconomisch oogpunt heeft dat schijnbaar nietszeggende bed nog eene lang niet ondienstige rol gespeeld in het wV afe £ « t o « , dat de beide schilders eene poos in Londen hebben geleid. Want, alhoewel Jan zich bijtijds had herinnerd dat hier nog een oom van hem woonde, dien zij toen zonder verwijl hadden opgezocht en die hen bijna dagelijks ten eten vroeg — heel en al in den kost bij dien gullen oom konden zij toch niet gaan; en zoo gebeurde het wel meer dat zij, het spreekwoord ,, <$w rförif, rtfe^" in toepassing brengend, de uren van 't ontbijt, ja, soms wel nog die van den lunch versliepen, en eerst de gemeenschappelijke sponde verlieten als het tijd werd toilet te maken voor het diner bij oom. Die brave Engelsche oom heeft toen waarlijk geen reden gehad te klagen over het te schaarsche bezoek of over den te geringen eetlust van zijne Antwerpsche gasten.
Verktenen, naar eene schilderij. Museum Dordrecht.
Edoch de dagen verstreken, de laatste shillings smolten weg en geen enkel hunner schilderijen was nog verkocht. TT ,
1
i
i
i
Het zag er hoe langer hoe minder rooskleurig uit op het kamertje onder de hanebalken in de (jf«w«j^rf. Tot overmaat van ongeluk vernam Sander toen dat de blonde uitverkorene zijns harten sedert eenige weken reeds het huis van haren voogd had verlaten en op weg was naar hare ouders, die ergens in eene overzeesche Engelsche kolonie — in welk werelddeel weet ik niet precies — waren gevestigd. Dat was te veel voor den armen Sander; de moed begaf hem, somber werd zijn blik, lusteloos zijn gang, en op zijn hoed hingen de eens zoo fiere pauwenveeren nu als treurwilgen boven het graf zijner ongelukkige liefde. Voor de twee op zwart zaad zittende ongeluksvogels had de stad Londen veel van hare aantrekkelijkheid verloren en liefst waren zij naar Antwerpen teruggekeerd. Maar aan hunne familie te schrijven om het benoodigde reisgeld, en huiswaarts te keeren zonder ééne enkele hunner vijftien schilderijen te hebben verkocht, dat wilden ze niet; wat zouden hunne vrienden, hunne makkers, hunne bekenden en alle kennissen van kennissen den draak met hen steken. Dat mocht niet; dat zou nietl
6
ELSEVIER'S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
En op een goeden dag zaten de twee artisten naast elkaar op den grond aan 't werk; hun koffer, waartegen een met doek bespannen raam was geplaatst, fungeerde als schilderezel, en als onderwerp diende de photographie van een Zwitsersch landschap, die zij weinige uren te voren in een winkel van optische instrumenten hadden gekocht. Om elkaar niet te hinderen bij 't werk, begon Jan, die linksch was, aan den uitersten rechterkant van 't doek, en Sander natuurlijk aan de uiterste linkerzijde. Toen hunne handen elkaar ontmoetten, was het schilderij af. Geen van beiden had ooit een voet gezet op Helvetia's gebied; maar waartoe zou dan verbeeldingskracht dienen, zoo een schilder alleen dat moest weergeven wat hij te zien kreeg ? Misschien was /«»« Zwitserland wel eert beetje geflatteerd, wat kleuriger, rijker, indrukwekkender dan de natuur; maar was dat een euvel? Daar was een prachtige ondergaande zon, wier vuurroode gloed, aan den citroenkleurigen hemel, zich spiegelde in het blauwe meer en een rooskleurigen schijn wierp op de witte toppen en gletschers der groene en paarse bergen. Geen hunner verftuben was gespaard gebleven, en de jonge artisten waren voldaan over hun werk; zoozeer zelfs dat zij, hunne bescheidenheid ditmaal overwinnend, geen pseudoniem bezigden, maar met voor- en familienaam , en een fikschen haal daaronder, in den hoek teekenden van den kant, dien elk voor zijne rekening had genomen. Zonder tijd te verliezen, maar tevens met de meeste voorzichtigheid — want de Zwitsersche zon en de hemel en de bergen en het meer en de heele rest, 't was natuurlijk nog alles even nat — gingen de twee bazen naar een kunstkooper in de buurt. De man moest wel een vaste klandizie van liefhebbers der Helvetische natuurschoonheden hebben; want onmiddellijk was hij bereid de gevraagde dertig pond te betalen. Alleen wenschte hij te weten — niets was zoo billijk — welke streek dat landschap voorstelde. Daaraan hadden ze nu niet gedacht. — Weet j ij 't ? vroeg Jan eenigszins verbluft. — Wel neen! zei Sander zoo brutaal mogelijk; 't is mij ontschoten. Maar we kunnen het best thuis nazien in ons schetsboek. Een kwartier uur later hadden zij „thuis in hun schetsboek", of, om de waarheid te zeggen, bij een boekhandelaar op een landkaart van Zwitserland nagezien welk meer de meeste familietrekken gemeen had met het door hen vereeuwigde; en kort daarna verlieten zij voor goed den kunsthandelaar, ditmaal zielsverheugd en in 't bezit van een
ALEXANDER STRUYS.
zakelijk bestedende aan het vervaardigen van copiëen in de voornaamste musea; en toen keerden zij huiswaarts, ieder met eene welgevulde beurs en Sander buitendien nog met zijn gebroken hart. Men schreef toen 1871 ; een goede twee en-twintig jaar zijn dus sedert dien verstreken. Waarheen het Zwitsersch landschap verzeild is geraakt, weet niemand — behalve de eigenaar natuurlijk. Maar welke kunstkenner zou heden vermoeden, dat er ter wereld een doek bestaat geschilderd door twee artisten met zoo hemelsbreed verschillende temperamenten, door beoefenaars van zulke verre uiteenloopende £?«r£S, als daar zijn ALEXANDER STRUYS, de voor het lot der armen en treurenden en deerniswaardigen 7.00 gevoelige schilder van Z>
BEERS,
de
geheel verfranschte oogen- en zinnenstreelende artist, die, met zijne keuMosseleter, naar eene schilderij. rige, als miniaturen afgewerkte paneeltjes, ons meestal verplaatst in eene wereld vol lust en weelde, in de genotzuchtige )/(o»A tó /V/z ;zg ,yV;z/zz«V tó
Alvorens wij eenige jaren terugtreden om, in eene ietwat meer chronologische volgorde, na te gaan hoe Struys zich ontwikkelde tot den uitmuntenden schilder die hij heden is, wilden wij gaarne wijzen op eene onjuistheid, waaraan de meeste Belgische recensenten die 't over Struys hadden, zich tot dusverre hebben schuldig gemaakt.
ELSEVIER'S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
Alpha en Omega, naar eene schilderij. Eigendom van den Heer A. van Stolk, Rotterdam.
Met elk succes, namelijk, door hem, van af 't jaar 1873, zoowel op tentoonstellingen in België als in 't buitenland behaald, zijn de Belgische bladen
Teleurstelling, naar eene schilderij.
ALEXANDER STRUYS.
nooit in gebreke gebleven hem tot „een der hunnen" te rekenen; doch zulks geheel ten onrechte. Zoo het toeval ook wilde dat de Hollandsche familie Struys zich te Antwerpen bevond toen Alexander werd geboren, daaruit volgt nog niet dat hij Belg is. Indien de nationaliteit van een persoon uitsluitend afhing van de plaats zijner geboorte, dan toch zou België zijnen Rubens en Memling, Nederland zijnen Vondel moeten afstaan aan Duitschland, waar die beroemdheden het leven zagen. En dat Struys een groot deel zijner artistieke opleiding in België genoot, kan evenmin aanleiding geven hem als Belg te beschouwen ; want met hetzelfde recht zou de Belgische school zich kunnen verheffen op artisten als Alma Tadema, Mesdag, de gebroeders Oyens en meer anderen. Trouwens het feit, dat hij een der eersten was onder de Nederlanders in België, die zich, ingevolge de nieuwe wet op het Nederlanderschap, bij den consul lieten inschrij ven, bewijst genoeg dat hij op het behoud van zijne nationaliteit ten zeerste is gesteld. * De gave van het schilderen moet wel erfelijk zijn in de familie Struys: Alexander's grootvader was in zijn tijd een verdienstelijk schilder; evenzoo zijn vader, die Studie. Eigendom van den Heer A. van Stolk, Rotterdam. als jongeling ook de Antwerpsche Academie van Schoone Kunsten bezocht en later als glasschilder een uitmuntenden naam verwierf; en nu reeds belooft het vierjarig zoontje van Alexander Struys , een steeds met potlood en papier in de weer zijnde allerliefste blonde krullebol, een waardige nazaat dier kunstbeoefenende familie te worden. Net als dat ventje nu, schijnt Struys in zijne prilste jeugd blijken te hebben gegeven van zijn artistieken aanleg; zoo onder ander op de schoolbanken te Dordrecht, waar de meester, in plaats van hem lastig te vallen met de eerste beginselen der letterkunde, haast eiken dag met nieuwe prenten kwam, die Sandertje dan in de klas kon nateekenen ; en levendig herinnert de schilder zich nog een groote plaat, die
I*
IO
ELSEVIER'S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
wordt gedwarsboomd, vond hij den ernstigsten en degelijksten steun bij zijn vader; de voortreffelijke man heeft steeds alles gedaan wat in zijn vermogen was om het talent van zijn kind tot volle ontwikkeling te doen gedijen. Het eerste onderricht in 't teekenen ontving Sandertje te Dordrecht in de teekenschool bij Rutten, waarheen hij 's avonds ging met eene portefeuille grooter schier dan hij zelf was en die hij nauwelijks kon dragen; toen was hij zes jaar oud. Vier jaar later vinden wij hem te Rotterdam in 't huis van een schilder, waar hij de behandeling van 't penseel zou leeren, maar in werkelijkheid werd gebezigd om . . . . aardappelen te schillen, boodschappen te doen en 't kind te houden. Met die soort voorbereidende studies was er haast een jaar verloopen, toen de heer Struys, tot zijne niet geringe verontwaardiging, vernam waartoe de artistieke werkzaamheden van zijn zoontje beperkt waren; geen uur langer natuurlijk mocht Sander blijven bij zulk een artist. Die behandeling was voldoende om de ouders af te schrikken van eene nieuwe proefneming in een ander atelier; en een jaar later verhuisde de familie Struys naar Antwerpen, alleen ter wille van hun kind. De knaap kwam aan de Academie, kreeg daar onderricht in 't teekenen bij Beaufaux en in 't schilderen bij van Lerius, en behaalde er, onder meer, twee eerste prijzen: eene in 't teekenen naar pleister groot antiek, en eene in 't schilderen naar het naakt. Van af het eerste studiejaar aan de Academie dagteekent de innige vriendschap die Jan van Beers, Jef Lambeaux en ,,'t Struisje" — zooals Sander in den beginne werd genoemd — jaren lang tot een onafscheidelijk en meestal opzienbarend trio heeft verbonden. Toen Struys zijne studies had voltooid, huurde hij een atelier met van Beers en schilderde daar zijne eerste doeken, wier humoristische onderwerpen geenszins konden doen vermoeden, dat dezelfde artist zich weldra zou bepalen tot het weergeven van tooneelen die tot weemoed en droefenis stemmen. Aldus zijn schilderij, getiteld: //<w* 5 w / ze^ £*zatf ^r f ^ / 7«^//è ?"« afeV &z« / en het daarop volgende doek: Z?««r w öfe £>/««§" / Eenigen tijd later was de vlaag ook bij Struys; de vlaag van verliefdheid namelijk, die hem, zooals wij hebben gezien, met Jan naar Londen dreef. Na hunne terugkeer schiep hij zijn /-"«/A <#;'
ALEXANDER STRUVS.
II
Het toeval wilde, dat dit doek ontstond in een tijdperk, toen de politieke strijd in België met tot dusverre niet gekende vinnigheid werd gevoerd; h e t t o e v a l — zeg ik — want dat Struys op het antagonisme der beide partijen zoude gerekend hebben om sensatie te verwekken met een onderwerp als de ./JOÖ/W^/.J , zooals ham onder meer verweten werd, is ten eenenmale onjuist. De waarheid is, dat zijne familie, eenigen tijd te voren, om eene haar eigenlijk bestemde erfenis was gekomen en dat het verhaal, hoe zulks op slinksche wijze was geschied, op de levendige verbeelding en het gevoelige gemoed van den jongen schilder eenen diepen indruk had nagelaten. En toen hij aan een zijner vrienden vertelde, hoe hij dat tooneel voor zich meende te zien, spoorde deze hem aan dit onderwerp, als zeer dramatisch, op het doek te vestigen. Zoo ontstond zijn schilderij. Aan politiek en den mogelijken invloed daarvan op zijne kunst heeft Struys daarbij evenmin gedacht als heden, waar hij aan de uitvoering bezig is van den uit zeven Vergeten, naar eene schilderij. Museum Philadelphia. tafereelen samengestelden cyclus der werken van barmhartigheid, die hij zich voorstelt door Katholieke geestelijken te laten vervullen en waarvan tot dusverre twee tafereelen zijn voltooid: 7J>
12
ELSEVIER'S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
pas drie-en-twintig jaar oud was, aanvaardde gretig het vereerende aanbod en vertrok kort daarop naar Weimar. 't Was lang niet kwaad dat er, door zijn professoraat, een einde kwam aan het zorgelooze OT*? a& i?
Aan zijn ruim zesjarig verblijf in Weimar zijn voor Struys zeer aangename herinneringen verbonden.
De zieken bezoeken, naar eene schilderij. Kigendom van den Heer Kleintjes, Berlijn.
Laatste oogenblikken van Luther, naar eene schilderij. Eigendom van TI
117:11
I T . . . . . . .
T_>„i*.
J__
ALEXANDER STRUYS.
13
Reeds dadelijk had de even bescheiden als talentvolle schilder de sympathie verwekt van den Groothertog, die hem hetzelfde jaar nog de orde van den Witten Valk verleende. Menigmaal gebeurde het dat de vorst, zonder voorafgaande verwittiging, den jongen schilder in diens atelier bezocht, een praatje kwam maken, of zich stilzwijgend neerzette om Struys te zien werken.
Portret van Frau Arnemann, geb. Staurmann, naar eene schilderij.
Trouwens, in heel Weimar was de jonge professor zeer gezien en niet minder gezocht. Geen feest had er plaats of hij werd daartoe genoodigd. Af en toe kwam hij ook wel ten huize van Liszt, waar hij zich dan bewoog in het gezelschap van den Groothertog en van allerlei beroemdheden op muzikaal en ander kunstgebied.
14
ELSEVIER'S GEÏLLUSTREERD
MAANDSCHRIFT.
Toen het vorstelijk paar, in de maand Augustus van ' 7 8 , zijn vijf-entwintigjarig huwelijksfeest vierde, kreeg Struys de handen vol werk met de organisatie van een historischen stoet, waaraan hij-zelf, zooals alle professoren van de Academie te Weimar, deelnam. Dat hij in de schilderachtige kleedij van vroegere eeuwen een uitmuntend figuur maakte, was reeds eenige jaren te voren gebleken tijdens de Rubensfeesten te Antwerpen, toen hij, in den stoet, den gevierden schilder voorstelde, terwijl Jan van Beers zich vertoonde als Antonius van Dijck, en Jef Lambeaux als Quintijn Metsys. Gedurende de zes-en-een-half jaar dat Struys in Weimar als professor bezig was, heeft hij als schilder niet veel kunnen verrichten: de jonge leeraar had het daartoe veel te druk. Buiten en behalve zijne dagelijksche lessen aan de Academie had hij nog een atelier moeten openen voor een groot aantal dames. 't Gebeurt wel meer dat in eene plaats, waar eene jonge knappe dokter zich komt vestigen, verschillende dames zich eensklaps onpasselijk voelen, en de hulp van den nieuwen man der wetenschap laten inroepen. Even plotselijk nu was de liefde tot de schilderkunst, onmiddellijk na de aankomst van den drie-en-twintigjarigen professor, onder de schoone sekse in Weimar ontwaakt. Struys zag zich genoodzaakt de lessen in dit atelier reeds om zes uur 's ochtends te beginnen, hetgeen niet belette dat het aantal zijner lieve leerlingen steeds toenam. Voor 't vervaardigen van schilderijen bleef er dus al zeer weinig tijd over; de titels zijner toen verschenen werken vormen dan ook geen lange lijst, 't Eerst schilderde hij er zijne 7V/«/w^//»?^, die later, in 1886, op de expositie te Parijs groot succes behaalde; dan kwamen F ^ r ^ & « , het uitmuntend geslaagde portret van Mevr. Arnemann 1), ifowwzg" CAmtóza/z, ^4^/^a «z Owz^gv? en y4//
ALEXANDER STRUYS.
?ich, naar bij meende, slechts voorloopig neer te laten in Mechelen, dat, juist halfweg gelegen op de lijn Brussel—Antwerpen, hem in staat stelde beide
Studie.
steden in minder dan een half uur sporens te bereiken. Sedert dien zijn reeds tien jaren verstreken en . . . . Struys woont er nog
Iet zieke kind, naar eene schilderij. Gallene Chretien Dansaert, Brussel.
ALEXANDER STRUYS.
17
want de schilder, voor wien den Haag te stil was, moest juist —
i8
ELSEVIER'S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
schilder, die van nu af aan met steeds klimmend succes elk jaar tentoonstelt. In 1888 te Antwerpen wordt zijn .öraxftwra»*;- aangekocht voor 't Museum
De droevigen troosten, naar eene schilderij. Eigendom van den Heer K. K. van Hoffen , Utrecht.
aldaar, en de gouden medaille, die hem eerst is verleend, wordt gevolgd door de Leopoldsorde.
ALEXANDER STRUYS.
In '89 behaalt hij met de beide voornoemde schilderijen de groote gouden medaille te Parijs.
Vertrouwen in God, naar eene schilderij. Gaüerie Henri van Cutsem, Brussel.
In '90 wordt zijn doek ZV Ü'/WOT^W /rw-sto? te Munchen beloond met de kleine gouden medaille. In '91 erlangt hetzelfde schilderij de groote gouden medaille teBerlijn. /it'«2 /» GW voltooit hij in '92, en het groote succes met de
20
ELSEVIER'S GEÏLLUSTREERD MAANDSCHRIFT.
verworven op de Driejaarlijksche te Brussel in '90, wordt daar nog verre overtroffen door het succes van Z>
