ALETTA JACOBS
de eerste vrouwelijke dokter Werkstuk van Amira Yehya uit groep 6A, april 2013
VOORWOORD
Mijn werkstuk gaat over Aletta Jacobs. Zij was het eerste Nederlandse meisje dat mocht studeren en zij werd de eerste vrouwelijke arts. Ze had ook gestreden voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen.
Ik heb dit onderwerp gekozen omdat het nu voor ons heel normaal lijkt dat meisjes naar school gaan, maar dat is nog steeds niet in alle landen zo. Bijvoorbeeld Malala (14 jaar) uit Pakistan werd in oktober 2012 in haar hoofd geschoten omdat ze strijd voerde voor meisjes om naar school te mogen.
Aletta Jacobs had het ook moeilijk toen zij leefde en ik heb bewondering voor dat soort meisjes en vrouwen. Ik wil later ook zo worden alleen weet ik nog niet zo goed hoe ik dat moet doen.
1
INHOUDSOPGAVE
Inleiding
3
Jeugd
5
Studie
7
De tijd waarin Aletta Jacobs leefde
10
Eerste vrouwelijke arts
12
Vrouwenkiesrecht
14
Feminisme
16
Malala
18
Wist je dat?
20
Jaartallen
23
Nawoord
24
Boeken en websites
26
Mindmap
2
INLEIDING
Aletta Jacobs werd geboren in 1854 in de provincie Groningen. Zij wou net als haar vader en haar oudste broer dokter worden. Maar in die tijd mocht een meisje niet studeren. Daarom had Aletta Jacobs toestemming gevraagd aan de minister van Onderwijs. Toen mocht dat en werd ze de eerste vrouwelijke arts van Nederland.
In de tijd waarin Aletta Jacobs leefde hadden vrouwen het vaak moeilijk. Ze hadden veel kinderen en het huishouden was zwaar. Arme vrouwen moesten werken en het huishouden doen maar rijke vrouwen hadden dienstmeisjes en hoefden alleen voor hun kinderen te zorgen.
Aletta Jacobs ging werken als huisarts in een arme wijk van Amsterdam en hielp arme vrouwen gratis. Ze deed veel voor vrouwen die het moeilijk hadden.
Aletta Jacobs wou dat mannen en vrouwen dezelfde rechten kregen want dat was niet zo. De man was altijd de baas. Daarom dacht ze als vrouwen ook mogen stemmen en gekozen worden in de politiek dat het dan beter zou gaan in de wereld. Dat er dan ook minder ruzie zou zijn en overal vrede. Daarom begon ze de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht. Dat was in 1894 maar pas in 1922 mochten vrouwen stemmen dus zo lang heeft zij daarvoor gevochten.
3
Aletta Jacobs was de eerste feministe. Zo heet een vrouw die wil dat mannen en vrouwen dezelfde rechten hebben. Er zijn na Aletta Jacobs altijd vrouwen geweest die opkomen voor de rechten van een vrouw.
Aletta Jacobs achter haar bureau.
Malala Yousufzai is een Pakistaans meisje van 15 jaar dat in 2012 een kogel in haar hoofd kreeg omdat ze wil dat meisjes naar school mogen en dat mag niet. Ik schrijf ook over haar omdat zij eigenlijk de Aletta Jacobs van nu is en dan in een ander land. Dus het is belangrijk dat iedereen altijd blijft vechten voor vrouwenrechten.
4
JEUGD
Aletta Jacobs werd op 9 februari 1854 geboren in Groningen in het dorp Sappemeer. Ze was het achtste kind maar daarna kreeg haar moeder nog drie kinderen. Haar vader was huisarts en haar moeder zorgde voor het huishouden en de kinderen. Haar vader nam haar wel eens mee naar de zieke mensen en toen ze zes jaar was wist ze dat ze dokter wilde worden. Haar oudste broer Julius werd dat ook.
In die tijd mochten meisjes niet naar de middelbare school. Als je arm was moest je werken en als je rijk was moest je naar een soort meisjesschool. Daar leerde je borduurwerkjes maken, naaien, schoonmaken, dus alles wat je moet weten om voor het huishouden te zorgen.
Aletta moest ook naar zo’n school maar dat vond ze niet leuk en dat heeft ze maar 14 dagen volgehouden. Toen werd ze ziek. Ze was boos dat haar broer wel dokter mocht worden. Toen mocht ze van de directeur van de middelbare school in Sappemeer een paar lessen volgen. Dat kon omdat haar vader hem kende. Ze kreeg ook ’s avonds les van haar vader in Grieks en Latijn. Dat had je nodig als je dokter wou worden. Daarna ging ze studeren voor leerlingapotheker, dat mocht wel omdat al eerder een meisje dat gedaan had. Op haar zestiende jaar had ze haar diploma. Dat was op 26 juli 1870.
5
De middelbare school in Sappemeer waar Aletta Jacobs naartoe ging. Zij mocht er als eerste meisje een paar lessen volgen. De school heeft nu haar naam.
6
STUDIE
Als je wou studeren moest je eigenlijk eerst een toelatingsexamen doen om naar de universiteit te mogen maar dat wou Aletta Jacobs niet doen. Daarom had ze een brief geschreven aan minister Thorbecke. Dat was de minister van Onderwijs en ze vroeg aan hem of ze meteen mocht studeren en toen vond hij dat goed voor een jaar. Ze ging geneeskunde studeren aan de universiteit in Groningen.
Na een jaar haalde Aletta Jacobs zo hoge cijfers dat ze door wou studeren dus had ze nog een brief aan minister Thorbecke gestuurd of ze langer mocht studeren. Hij was toen heel erg ziek en hij had toestemming gegeven omdat hij bang was dat de wet zou veranderen als hij dood ging en dat het dan niet meer zou mogen. Een paar dagen later ging hij dood.
Aletta Jacobs werd wel gepest op de universiteit en haar broers ook maar dat kon haar niets schelen. In 1979 had zij haar diploma als arts. Ze was toen 25 jaar. Toen ging ze eerst nog op studiereis naar Engeland voor ze begon te werken als dokter.
7
De brief die Aletta Jacobs in 1871 aan minister Thorbecke stuurde om te vragen of ze mocht studeren. De tekst is wel heel ouderwets en met moeilijke woorden. 8
Brief van Aletta Jacobs aan minister Thorbecke
Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken te S'Hage,
geeft met verschuldigden eerbied te kennen Aletta Henriëtte Jacobs oud 17 jaren dochter van A. Jacobs Genees Heel-en Vroedmeester te Sappemeer, dat zij op den 26 Juli 1870 het examen als leerling-apotheker te Amsterdam met goed gevolg heeft afgelegd, dat zij zoo mogelijk gaarne zich verder wilde toeleggen op de studien der natuurkundige wetenschappen en die der medicijnen, dat echter de vereischten voor het toelatingsexamen aan eene academie alsmede het litterarische gedeelte der studie hare pogingen daartoe in den weg staan. Weshalve ondergeteekende beleefd de vrijheid neemt zich tot Uwe Excellentie te wenden met het verzoek, dat het Uwe Excellentie goedgunstig moge behagen, haar dispensatie te willen verleenen van het bedoeld toelatingsexamen en het litterarische gedeelte harer studie en des vereischt vergunning te geven, de academische lessen te Groningen te mogen waarnemen.
Sappemeer, den 22 Maart 1871 T'welk doende A.H. Jacobs
9
DE TIJD WAARIN ALETTA JACOBS LEEFDE
In de tijd waarin Aletta Jacobs leefde, mocht een vrouw als ze ging trouwen niet meer werken. Dan zou het net lijken of haar man niet genoeg geld verdiende.
Vroeger waren de gezinnen veel groter dan nu want ze hadden nog geen voorbehoedsmiddel. Daardoor waren de gezinnen vaak arm. Het huishouden doen was heel veel werk want je had nog geen elektrische apparaten dus dan moest je alles met de hand doen. Een meisje mocht niet studeren want ze moest toch voor het huishouden zorgen.
Arme meisjes moesten werken, bijvoorbeeld in een winkel en rijke meisjes gingen naar een school waar je kon leren het huishouden te doen en naaien en breien enzo. Als die rijke meisjes gingen trouwen hoefden ze het huishouden niet zelf te doen maar hadden ze een dienstmeisje.
Als de man arm was moest de vrouw wel ook werken want anders was er niet genoeg geld. Dan moest ze ’s avonds nog het huishouden doen.
Als een vrouw getrouwd was kreeg ze alleen geld voor de boodschappen van haar man. Als ze kleren ofzo wou kopen moest ze geld aan haar man vragen. Ze mocht geen geld van de bank nemen zonder dat haar man toestemming gaf en ze mocht niet op reis. Dus vrouwen hadden niet dezelfde rechten als een man.
10
Aletta Jacobs met een vriendin in het Vondelpark. Er is ook een dienstmeisje mee.
11
EERSTE VROUWELIJKE ARTS
Aletta Jacobs ging in 1879 als huisarts werken in de Jordaan. Dat was toen een hele arme wijk van Amsterdam. Daar woonden veel grote gezinnen die de huisarts niet konden betalen. Dus had Aletta Jacobs op dinsdag en donderdag een gratis spreekuur. De rijke mensen moesten wel betalen.
Aletta Jacobs kwam er achter dat vrouwen het heel zwaar hadden omdat ze voor zoveel kinderen moesten zorgen en omdat ze zo vaak zwanger waren. Daarom had Aletta Jacobs een nieuw voorbehoedsmiddel uitgevonden dat de vrouwen zelf konden gebruiken. Dan konden ze zelf kiezen of ze nog meer kinderen wilden.
Aletta Jacobs (links) met een van haar vrouwelijke patiënten.
12
In die tijd mochten winkelmeisjes niet zitten tijdens het werken. Ze moesten van ’s morgens acht uur tot ’s avonds elf uur achter de toonbank staan, ook als er geen klanten waren. Daarom waren ze altijd erg moe en het was slecht voor hun rug. Dus had Aletta Jacobs er voor gezorgd dat de winkelmeisjes mochten zitten. Er kwam een nieuwe wet dat de bazen stoelen in de winkels moesten zetten.
Maar Aletta Jacobs had het nog steeds moeilijk omdat sommige mensen zeiden dat mannelijke artsen meer moesten verdienen dan vrouwelijke. En sommige mensen zeiden en schreven nare dingen over haar.
13
VROUWENKIESRECHT Toen Aletta Jacobs werkte als huisarts merkte ze dat vrouwen het heel zwaar hadden met die grote gezinnen bijvoorbeeld. Ze dacht dat als vrouwen in de politiek zouden komen, er dan minder oorlogen en ruzies zouden zijn en dat vrouwen het beter zouden krijgen. Daarom wou ze dat vrouwen mochten stemmen en dat vrouwen ook gekozen mochten worden bij verkiezingen.
In die tijd mochten alleen rijke mannen stemmen, dus vrouwen en arme mannen niet. Eerst stond eigenlijk in de wet niet dat vrouwen en arme mannen niet mochten stemmen, dat was gewoon zo. Toen was het niet eerlijk dat ze de wet veranderden en dat toen opeens alle mannen mochten stemmen, dus ook arme mannen, maar vrouwen nog steeds niet.
Toen ging Aletta
Jacobs een club oprichten, de
Vereniging voor
Vrouwenkiesrecht. Dat was in 1894, toen was zij 40 jaar oud. Ze deed dat niet alleen, maar met meer vrouwen die gelijke rechten voor mannen en vrouwen wilden. Dat soort vrouwen waren er in de hele wereld en die had ze ook leren kennen toen ze op studiereis was in Engeland.
Aletta Jacobs bleef nog wel dokter maar ze ging ook lezingen in het hele land geven over vrouwenkiesrecht en ze schreef er artikelen over in kranten en tijdschriften. Ze organiseerde ook bijeenkomsten waar een heleboel vrouwen kwamen en ze werd eigenlijk wel beroemd.
14
In 1904 stopte ze met haar werk als huisarts en toen ging ze over de hele wereld reizen om met andere vrouwen te praten over het vrouwenkiesrecht. Ze was toen voorzitster van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht. Ze wilde niet alleen vrouwenkiesrecht maar ook vrede op de hele wereld. Pas in 1922 mochten vrouwen stemmen, dat was dus 28 jaar later dan toen ze begon met de club. Zo lang heeft zij gestreden voor het vrouwenkiesrecht.
Aletta Jacobs (rechts) met een parasol in de tuin van de American Club in Hankou, China. Ze was daar met een vriendin in 1912 om te praten over het vrouwenkiesrecht. 15
FEMINISME
Feminisme betekent dat je wil dat mannen en vrouwen gelijke rechten hebben. De vrouwen uit de tijd van Aletta Jacobs die streden voor het vrouwenkiesrecht waren de eerste feministen. Ze streden ook voor het recht op onderwijs en dat ze mochten werken en net zoveel verdienen als mannen.
Een groepsfoto uit 1908. Aletta Jacobs en andere vrouwen strijden voor het vrouwenkiesrecht. Aletta Jacobs staat op de achterste rij.
Later kwam er een tweede groep feministen. Dat was rond 1970. Dat kwam omdat vrouwen nog steeds niet hetzelfde verdienden als mannen en omdat ze nog steeds het huishouden moesten doen waardoor ze geen goede baan konden krijgen. Zij werden de Dolle Mina’s genoemd omdat ze allemaal leuke acties hadden. Bijvoorbeeld beha’s verbranden of baas in eigen buik op hun blote buik schrijven. 16
Ze wilden kinderopvang zodat ze konden werken en ze wilden abortus. Abortus is dat als je zwanger bent dat je in de eerste paar weken je kindje kan laten weghalen. En ze wouden zelf weten met wie ze seks hadden. Dus niet alleen als je getrouwd was met je man maar ook als je geen man had. De Dolle Mina’s hebben er ook voor gezorgd dat er onderwijs voor volwassenen kwam. Dus als een meisje vroeg moest trouwen en dan niet meer naar school kon, kon ze nu naar de moedermavo. En moeders met kleine kinderen konden er ook naar toe.
Eigenlijk heb je nu een derde groep feministen. Dat zijn de vrouwen die nu in Arabische landen willen dat meisjes ook onderwijs krijgen. Deze vrouwen willen ook werken en dezelfde rechten als mannen. En het zijn ook moslimmeisjes die niet meer uitgehuwelijkt willen worden. Dat betekent dat hun vader of broer zegt met wie ze moeten trouwen. En meisjes die met jongens willen spelen. En meisjes die niet meer willen dat hun vader of broer de baas speelt. Dit heb ik zelf bedacht.
17
MALALA
Malala is het Pakistaanse meisje dat in oktober 2012 een kogel in haar hoofd kreeg van de Taliban. De Taliban zijn mensen die willen dat iedereen moslim wordt en ze zijn heel streng. Ze vechten in Afghanistan en Pakistan tegen de regering. Meisjes mogen van hun niet leren en alle meisjes en vrouwen moeten met een sluier lopen en mogen niet hetzelfde als mannen.
Malala werd op 12 juli 1997 geboren. Toen ze 11 jaar was ging ze een dagboek schrijven op internet en daarin vertelde ze dat meisjes niet naar school mogen. En ze vertelde ook wat de Taliban nog meer voor slechts deed bijvoorbeeld heel veel geweld gebruiken.
Malala: “ik vind het niet erg als ik op de grond moet zitten op school. Het enige wat ik wil is onderwijs. En ik ben voor niemand bang.”
18
De Taliban vond dat niet goed en daarom schoten ze op haar. Ze is in Engeland geopereerd en ze hebben een nieuw stuk in haar hoofd gezet. De Taliban wil haar nog steeds dood maken dus ze is echt moedig.
Eigenlijk is Malala een soort Aletta Jacobs van nu. Ze wil ook dat meisjes naar school mogen en ze wil ook gelijke rechten voor vrouwen en mannen. Misschien krijgt ze dit jaar de Nobelprijs voor de Vrede. Dat is een hele belangrijke prijs van Noorwegen. Als je heel veel gedaan hebt voor de vrede krijg je die. Dat is pas in oktober.
Dat mijn werkstuk
over Aletta Jacobs gaat is omdat het nu nog steeds
belangrijk is wat ze wou. Het is nog steeds niet overal zo als bij ons dat vrouwen en mannen gelijk zijn en evenveel kans hebben op een goed leven. Ik vind dat dat wel zo zou moeten zijn.
19
WIST JE DAT? De zus van Aletta Jacobs de eerste vrouwelijke apotheker was? Een van de broers van Aletta zo boos was op zijn zus over wat ze deed dat hij net deed of ze dood was?
Er 300 jaar voor Aletta Jacobs ging studeren al een Nederlandse vrouw was die studeerde? Zij heette Anna Maria van Schurman maar zij mocht alleen lessen volgen en geen examens doen. Zij moest achter een gordijn zitten zodat de mannen haar niet konden zien (omdat vrouwen toen eigenlijk niet mochten studeren).
Pas in 1905 alle meisjes naar de middelbare school mochten? Dat was dus meer dan 30 jaar later dan Aletta Jacobs.
Aletta Jacobs in 1884 ging trouwen? Haar man heette Carel Victor Gerritsen. Hij vond het goed wat Aletta Jacobs deed en ging ook met haar mee op reis. Zij had hem leren kennen toen ze op studiereis was in Engeland.
Aletta Jacobs een zoontje kreeg toen ze 39 jaar was? Hij ging dezelfde dag dood dat hij geboren was door een fout van de dokter en sommige mensen zeiden dat dat de straf van God was omdat ze zulke rare ideeën had. Dat is natuurlijk niet eerlijk en ook best wel zielig.
20
Aletta Jacobs het allereerste boek schreef hoe het lichaam van een vrouw eruit ziet? Met veel plaatjes zodat vrouwen dat konden zien. Het heette De vrouw, haar bouw en inwendige organen. Dat zijn je darmen en longen enzo en hoe vrouwen kinderen krijgen.
Het boek dat Aletta Jacobs schreef over hoe een vrouwenlichaam werkt. Een voorbehoedsmiddel iets is dat je seks kan hebben zonder dat je kinderen krijgt? Bijvoorbeeld een condoom of de pil maar de pil bestond toen nog niet. Aletta vond een nieuw voorbehoedsmiddel uit, een pessarium. Dat is een soort condoom maar dan voor vrouwen. Aletta Jacobs in 1904 stopte met haar werk als huisarts omdat haar man heel erg ziek was? Hij ging in 1905 dood. Zij was toen 50 en had 25 jaar als huisarts gewerkt.
21
Aletta Jacobs en haar man in 1913 het eerste crematorium hebben opgericht? Aletta is hier gecremeerd en dat was bij begraafplaats Westerveld. Als je gecremeerd wordt dan word je verbrand in plaats van begraven. Soms word je as dan bewaard en soms word je as dan ergens uitgestrooid.
Suffragette de Engelse naam is voor feministe? De moedermavo was voor moeders die geen middelbare school hadden gedaan? Soms deden ze dat om een goede baan te vinden maar soms ook om hun kinderen te kunnen helpen met huiswerk maken. Dat was in de tijd van de Dolle Mina’s. Nu bestaat dat niet meer. Er was dan ook een crèche voor de kleine kinderen en de lessen waren overdag als hun andere kinderen naar school gingen. Mijn tante heeft op de moedermavo gezeten en daarna heeft ze nog verder geleerd en nu geeft ze lessen in beeldende vorming op een middelbare school in Amsterdam. Mijn oma toen ze ging trouwen niet meer mocht werken? Ze vond dat heel erg.
22
JAARTALLEN
9 februari 1854
geboorte Aletta Jacobs
26 juli 1870
16 jaar
diploma leerling-apotheker
1871-1878
17 – 24 jaar
studie geneeskunde
1879
25 jaar
diploma arts en studiereis naar Engeland
1879-1904
25-50 jaar
huisarts in Amsterdam
1884
30 jaar
trouwen met Carel Victor Gerritsen
1893
39 jaar
geboorte zoontje en overlijden zoontje
1894
40 jaar
oprichting van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht
1904
50 jaar
Aletta Jacobs stopt met werken als arts
1904/05
50 jaar
reis naar Amerika samen met haar man
1905
51 jaar
overlijden van haar man
1922
68 jaar
vrouwen mogen voor het eerst stemmen
10 augustus 1929 75 jaar
Aletta Jacobs overlijdt
23
NAWOORD
Ik wist al heel gauw dat ik mijn werkstuk over Aletta Jacobs wou doen omdat mijn moeder nu doktersassistente is en vroeger zou dat niet kunnen want dan mocht een vrouw niet studeren. Daarom heb ik bewondering voor Aletta Jacobs omdat zij er voor gezorgd heeft dat dat kan.
Ik ben toen eerst naar de bibliotheek gegaan om boeken op te zoeken over Aletta Jacobs maar dat was best moeilijk te vinden en toen heeft iemand mij daar geholpen. Sommige boeken waren te moeilijk om te lezen dus die heb ik weer teruggebracht. Het boek Helden en Lang geleden heb ik zelf.
Toen ben ik websites gaan opzoeken en opschrijven en toen ben ik naar Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis in Amsterdam geweest om te kijken of ik daar wat over Aletta Jacobs kon vinden. Van hun heb ik alle foto’s behalve de brief die Aletta Jacobs aan minister Thorbecke geschreven had met het verzoek om te mogen studeren. Die brief heb ik toen aan het Aletta-instituut gestuurd want die hadden hem niet. Ik ga dit werkstuk ook aan hun laten zien.
Toen ben ik de boeken gaan lezen en heb op de websites gekeken en toen ben ik een mindmap gaan maken om niet te vergeten wat ik allemaal wil schrijven.
Toen ben ik de hoofdstuknamen gaan maken maar die zijn wel weer veranderd terwijl ik aan het schrijven was. En ook de mindmap is niet meer helemaal zoals het werkstuk is.
24
De foto’s zijn natuurlijk niet heel erg boeiend als je denkt aan een werkstuk over een beroemde schilder bijvoorbeeld maar dat snapt iedereen wel hoop ik. Je kan op alle foto’s wel zien dat Aletta Jacobs een strenge vrouw is.
Toen ben ik begonnen met schrijven en heb ik steeds eerst een stukje van een website geplakt waar het over ging en dat dan in mijn eigen woorden opgeschreven. Soms wist ik iets ook wel uit mijn hoofd. Het was wel alvast makkelijk dat ik de hoofdstukken al had gemaakt want dan kon ik meteen beginnen en steeds een klein stukje doen. En ik schreef ook meteen stukjes in mijn nawoord.
Het viel me tegen hoeveel tijd er in ging zitten. Wat ik fout deed is dat ik niet meteen opschreef als ik iets gelezen had. Dan wist ik later niet meer waar het stond en moest ik heel lang zoeken. Ik heb er sinds de vakantie bijna elke dag aan gewerkt. Het was ook best veel werk om de foto’s goed te krijgen.
Het was soms best lastig dat niet alles op internet hetzelfde is: soms schrijven ze bijvoorbeeld dat Aletta Jacobs uit een gezin van 12 kinderen komt en soms uit een gezin van 11 kinderen. Of dat ze op haar vijftiende al haar diploma van apothekersassistente had maar toen was ze zestien. Want ze is in februari 1854 geboren en in oktober 1870 kreeg ze haar diploma.
Ik vond het leuk dit werkstuk te maken want ik hou er van dingen op te zoeken. Ik vond het hoofdstuk Wist je dat het leukst omdat ik van weetjes hou.
Ik vind het raar dat Aletta Jacobs nooit een lintje van de Koningin heeft gehad of een medaille want zij was een belangrijke vrouw en iedereen kende haar. 25
BOEKEN EN WEBSITES Arend van Dam & Alex de Wolf Lang geleden – De geschiedenis van Nederland in vijftig voorleesverhalen blz. 123-124: de eerste vrouwelijke dokter - Aletta Jacobs Van Holkema & Warendorf 2007
Janny van der Molen Helden! Mensen die de wereld mooier maken blz. 46-51: Aletta Jacobs - de vrouw die vocht voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen Ploegsma 2009
Heleen Schoone Aletta Jacobs - vrijheid voor vrouwen Noordhoff Uitgevers bv, Groningen/Houten 2012
www.alettajacobs.org www.aletta.nu/aletta/nl www.docukit.nl www.entoen.nu/alettajacobs/po www.schooltv.nl/vroegerenzo www.verhalenalmanak.nl
Foto’s via: Aletta E-Quality, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis Vijzelstraat 20 1017 HK Amsterdam
Brief van Aletta Jacobs van 22 maart 1871 aan minister Thorbecke met het verzoek te mogen studeren uit: www.deverdiepingvannederland.nl (gezamenlijke tentoonstellingsruimte van het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag)
26
