AALST IN DE GROOTE OORLOG Zoek- en doeboekje voor junior journalisten met lef
COLOFON Dit zoek- en doeboekje voor junior journalisten tussen 8 en 12 jaar bij de tentoonstelling ‘Tussen Gemeenschap en Geweld, Aalst in de Groote Oorlog 1914-1918’ werd bedacht door Jasmine Verbeke, edutainer ’t Gasthuys – Stedelijk Museum Aalst en vormgegeven door Liesbeth Bonner.
Beste reporter! Enkele belangrijke raadgevingen van het persagentschap: Wees voorzichtig! Je begeeft je gauw in oorlogsgebied. Vergeet geen seconde dat er zware straffen staan op het ontvangen en verspreiden van nieuwsberichten! Wees dus altijd op je hoede. De bezetter ligt steeds op de loer! MAAR de burgerbevolking heeft recht op een correcte weergave van alle gebeurtenissen. Daarvoor ben jij er! Draag je perskaart steeds zichtbaar! Enkel reporters met een officiële pas mogen het oorlogsgebied betreden! Je vindt je identiteitsbewijs achteraan het persschrift. Ga op onderzoek en dubbelcheck je bronnen! Zet je pen in als wapen in de strijd voor vrijheid!
Afbeelding cover: verz. J. Ghysens. Verantwoordelijke uitgever: Christoph D’Haese, p.a. stadhuis, Grote Markt 3, 9300 Aalst, tel. 053 77 93 00 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de relevante auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden. Ondanks alle zorg die aan de samenstelling van de uitgave werd besteed, kunnen de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze publicatie zou kunnen voortkomen. Copyright stad Aalst 2014
-1-
AALST IN DE BELLE ÉPOQUE We zijn 100 jaar terug de tijd in gereisd. We schrijven het jaar 1914. In Aalst werken vele mannen, vrouwen en kinderen in de fabrieken aan machines. De stad is nog klein, straten eindigen in velden. De kloof tussen arm en rijk is gigantisch. Aalst staat aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog.
Hoe het begon…
Verz. Vidy.
DAGBOEKFRAGMENT:
VRAAG Lees het fragment uit het dagboek van Alfons op de volgende pagina. Wat als Alfons vandaag in jouw schoenen stond? Als hij had geweten dat een naderende oorlog vier jaar lang zoveel geweld en leed zou brengen, denk je dat zijn aandacht nog steeds naar de grote vakantie zou gaan?
“Ṫk was nog een knaap vrij van alle zorgen, verzot
op spel, in klucht en poetsen sterk… Maar de laatste dagen van juli was het zelfs aan ons, kinderen, opgevallen dat er ’n merkelijke onrust bij de bevolking te bespeuren was. De mensen kwamen op straat staan, om in groepjes (wij wisten niet wat) besprekingen te houden. Onze nieuwsgierigheid was gaande gemaakt en we wilden weten waarover die gesprekken gingen; toen hoorden we dat er steeds gesproken werd over oorlog, soldaten, mobilisatie of binnenroepen van soldaten, maar onze aandacht ging steeds naar iets anders: de grote vakantie die we op 1 augustus kregen, wat ons op voorhand zielsgelukkig maakte.
”
Alfons, 9 jaar in 1914 Bronvermelding dagboekfragmenten: VAN DER HEYDEN A., Oorlogskroniek der stad Aalst: de eerste maal, vier jaren lief en leed in de stad van Dirk Martens (1914-1918) toen de Duitsers ons land binnenvielen, Aalst, Van der Heyden, 1976, 125 pp.
-2-
-3-
De trots en wil van de leiders van een aantal Europese landen om de sterkste en de grootste te worden, zorgt voor onrust in Europa. De spanning tussen Duitse en Franse machthebbers zorgen ervoor dat landen zich bij elkaar voegen om zich te beschermen tegen ‘sterkere’ staten. Ze vormen ‘bondgenootschappen’.
Op verkenning: De Groote Oorlog (Van In), tekening Jonas Van de Vijver
VRAAG Schrijf de namen van de twee kampen die zich bedreigd voelen in de tabel. ief Aalst.
Verz. Stadsarch
VRAAG Duik in het krantenarchief van De Volksstem. Welke gebeurtenis wordt omschreven als het startschot van de Eerste Wereldoorlog?
-4-
de geallieerden
de centralen
1.
1.
2.
2.
3.
3.
-5-
INVAL
Op 2 augustus schrijft soldaat Jules in een brief naar zijn lieve Maria: .
Verz. D.A.D.D. vzw
“
Het gerucht loopt dat Duitsland, het Groot Hertogdom Luxemburg ingepalmd heeft. Gij ziet het schoon wat ze met een onzijdig land doen die zich niet verdedigen kan.”
Duitse soldaten richten ook in Aalst een echt bloedbad aan. Onschuldige burgers worden afgeslacht. Huizen, volledige Verz. Das Bundesarchiv. straten worden in brand gestoken. Theophiel Van den Driessche ziet als veertienjarige zijn vader voor zijn ogen vermoord worden. VRAAG Kijk naar de video over Theophiel Van den Driessche en luister aandachtig naar zijn verhaal. Welke gruwel overkomt zijn vader?
VRAAG In Europa ontstaan 2 kampen die zich bedreigd voelen. België stelt zich onzijdig of neutraal op. Wat betekent dit?
geen kant kiezen.
geen interesse hebben.
niet weten wat doen. Frans Xave er
Van den Dr iessche. Verz. Stadsa rchief Aalst .
Het oorlogsgeweld sluipt dichterbij… -6-
-7-
Om Frankrijk binnen te vallen, vraagt het Duitse Rijk de vrije doorgang aan koning Albert I. Onze koning wil neutraal blijven en stemt niet toe. Duitse soldaten steken toch de grens over en vallen België binnen.
Door het oorlogsgeweld slaan vele mensen op de vlucht. Vele Belgische families, waaonder ook Aalstenaars, vluchten naar Nederland, Frankrijk en Groot-Brittanië. Ook Alfons vlucht met zijn vader, vier broers en 2 zussen. Zijn moeder en oudste zus bleven thuis. DAGBOEKFRAGMENT:
VRAAG Bekijk de proclamatie van Koning Albert 1. Wanneer is de oorlog in België een feit?
Verz. Stadsarchief Aalst.
“ Twee uur, ik ben met enkele kameraden in het midden
van de straat aan het spelen.. Plots zie ik enkele mannen komen afgelopen. Ze stormen ons voorbij in de richting van de stad, hijgend en zwetend. Wij zijn stomverbaasd en begrijpen niets van dit gedoe. “De Duitsers pakken al het mansvolk!” roept een loper. Op één, twee, drie is gans de Moorselbaan in paniek. Meer en meer vluchtelingen komen door de straat gestormd; t’is hier precies de vlucht naar Egypte, zei mijn vader die koppig in het deurgat bleef staan om de ‘koers’ gade te slaan…” Alfons, 24 augustus 1914 VRAAG Kijk aandachtig naar de foto met vluchtende Aalstenaars. Wat als jij morgen halsoverkop moet vluchten, je thuis moet achterlaten. Je weet niet waar je zal terechtkomen noch wanneer je terug naar huis keert, als je dat al ooit zal kunnen. Hoe zou jij je voelen?
Verz. Liberaal Archief vzw.
-8-
-9-
BEZETTE STAD Aalst is een spookstad als de Duitse troepen de Grote Markt bezetten. De Aalsterse bevolking leeft vier jaar lang in heel moeilijke omstandig heden. Hoe langer de oorlog duurt, hoe schaarser het voedsel wordt en hoe meer de prijzen stijgen. Velen moeten voedselhulp krijgen.
Het regent geboden en verboden opgelegd door de bezetter. Door het plakken van ontelbare affiches maakt de bezetter zijn wil kenbaar.
Verz. Stad
sarchief Aa
lst.
VRAAG Waarom hebben de Duitsers het gemunt op duiven?
Lange wachtrij broodbedeling aan Oud Hospitaal. Verz. Stadsarchief Gent.
VRAAG
rchief Aalst.
Verz. Stadsa
Lees de Verordening op het Brood van 10 december 1914. Zoek artikel 5. Vanaf 11 januari 1915 kan men niet langer zomaar brood kopen bij de bakker. Het voedsel gaat op de bon. Waar kan de bevolking broodbonnen kopen? Op Duits bevel werden alle duiven bij mekaar gebracht op de zolder van de Pupillenschool. Verz. J. Mees.
- 10 -
- 11 -
Werk wordt even schaars als eten. De aanleg van het stadspark verschaft vele werklozen mannen een inkomen.
Iedereen is steeds verplicht een persoonsbewijs op zak te hebben. Kan je jezelf niet identificeren, dan riskeer je zware straffen. Ook om de trein te nemen had je de juiste toelating nodig. Tilla is de dochter van een rijk Aalsters tabaksfabrikant. Ze heeft, zelfs in het bezette België, het geld om uitstapjes te maken. Ze wil gaan shoppen in Gent maar verliest haar toelatings bewijs. an De
Verz. V
Putte.
verz. Stadsarchief Aalst
VRAAG
VRAAG
Wat zou jij doen in Tilla’s plaats?
Klopt het verhaal dat het park er kwam om Aalsterse mannen te beschermen voor de verplichte tewerkstelling opgelegd door de Duitsers? Waarom wel/niet?
Je gehoorzaamt de Duitse bevelen en blijft zonder geldige toelating gewoon in Aalst. Je lapt de bevelen aan je laars met alle gevaren vandien. Je vraagt opnieuw toestemming aan de Duitse bezetter maar moet wachten. Bovendien is het ook niet zeker dat ze opnieuw zal toelating krijgen.
Verz. Stadsarchief Aalst.
- 12 -
- 13 -
Intussen strijden de Aalsterse soldaten aan het IJzerfront, zoals het hele Belgische leger, afgescheiden van hun thuis. Niet één keer kunnen ze naar huis. Brieven sturen is moeilijk en verboden. Toch slagen smokkelaars erin brieven van en naar het bezette Aalst af te leveren.
VRAAG Lees de brief die Valéry, een jonge soldaat, schrijft aan zijn oudere broer Léon. Hij sneuvelt diezelfde dag. Welk beeld krijg je van zijn leven in de loopgraven?
BRIEF VAN SOLDAAT VALÉRY
Verz. Stad
.
e Veirman
n Hover-D
nking C. Va
lst, sche sarchief Aa
Zeer Beminde Broeder.
Nog altijd in de volle gezondheid, ik durf van U ’t zelfde hopen, maar toch ben ik niet heel zeker, want heb nog geen nieuws van U ontvangen, weliswaar dat U veel werk hebt en dat het niet aangenaam is na gewerkt te hebben om U nog aan ’t schrijven te zetten. Gelief, de complementen te doen aan Louis, die jongen heeft zijn goed hart getoond de dag van mijn vertrek. Gelief de familie Régaux ook te bedanken voor het pakje dat zij mij gezonden hebben. Hebt gij de kaart van huis ontvangen? Vele complementen aan de familie Régaux en Louis, alsook Victorie en Lucie. Een warme en dikke kus van Uw jongste Broeder,
VRAAG Het leven in de loopgraven is heel hard. Kijk goed naar de foto’s hieronder. Geef 5 woorden die volgens jou het leven aan het front kenmerken.
1. 2. 3. 4. 5. Ratten vangen in de loopgraven. Verz. Nancy Hoffman.
Valéry Nu gaan ik mij wat kuischen want ik ben vol modder, het regent hier alle dagen. Goeden nacht. - 14 -
Stilte na de storm. Verz. Renneboog.
- 15 -
Eventjes een uiltje knappen. Verz. Renneboog.
DEPORTATIE Vanaf 15 mei 1916 dwingt de bezetter alle werkloze mannen tot verplichte dwangarbeid. Dit gebeurt op gewelddadige manier. Er staan zware straffen op weigeren of vluchten.
Een paardenkar vol hulppakketten is vertrekkensklaar om de dwangarbeiders te voorzien van voedsel en kledij. Verz. De Strooper.
Het thuisfront organiseert hulp voor de dwangarbeiders. Pakketten worden samengesteld en naar de werkkampen gebracht.
VRAAG Stel dat jouw papa dwangarbeider is en jij maakt een pakket voor hem. Noem 3 dingen die jij er zeker in stopt voor hem.
Verz. Stadsarchief Aalst.
VRAAG 22 inwoners geven geen gehoor aan de oproep om zich te melden. Hoe worden ze gestraft?
1. 2. 3.
- 16 -
- 17 -
NASLEEP Op 11 november 1918 zwijgen de wapens en wordt de wapenstilstand ondertekend. Pas op 14 november 1918 verlaat de laatste Duitse soldaat Aalst. Aalst is eindelijk verlost. Er hangt een dubbele sfeer: feest vreugde… en woede. Was de bevrijding voor iedereen een feest?
Verz. N. Van de
Perre.
Het oorlogsleed eindigde helaas niet op 11 november 1918. Ontelbare daklozen keerden immers terug naar huis. 160 noodwoningen worden in Aalst gebouwd, bedoeld als tijdelijke oplossing. Deze houten huisjes waren alles behalve comfortabel. VRAAG Welke bijnaam kregen ze in Aalst? Los de rebus op om het antwoord te weten te komen.
Verz. Stadsarchief Aalst.
VRAAG Lees de affiche. Tot wat roept de burgemeester op? Het verstoren van de rust Het recht niet zelf in handen te nemen tegenover hen die meewerkten met de bezetter Wraakacties L=R - 18 -
O=A - 19 -
D=K
TIJDSLIJN
VRAAG B Wanneer vonden onderstaande gebeurtenissen plaats? Schrijf er de datum bij en verbind de gebeurtenis met het juiste stokje op de tijdslijn.
Los onderstaande vragen op door te zoeken op de grote tijdslijn in de gang.
VRAAG A
19
Zoek op wat er gebeurde op de aangeduide data in de tijdslijn en vul de gebeurtenissen aan.
19 4 AUGUSTUS 1914:
19 19
..: ..: ..: ..:
“In het bezette België worden de eerste dwangarbeiders naar Duitsland gedeporteerd.” “De kroonprins Frans-Ferdinand van OostenrijkHongarije en zijn vrouw worden vermoord.” “De Ijzerslag” “Oostenrijk-Hongarije verklaart Servië de oorlog.”
15 MAART 1917:
22 APRIL 1915: 11 NOVEMBER 1918:
1914
1915 - 20 -
1916
1917
1918 - 21 -
HERDENKING Veel mensen waren familie en vrienden verloren, waren gewond geraakt en hadden vreselijke dingen gezien. Bijna 10 miljoen soldaten sneuvelden en ongeveer 20 miljoen soldaten raakten gewond. Iedereen wilde deze oorlog herdenken. Iedereen hoopte dat het de laatste oorlog zou zijn. VRAAG Zoek volgende woorden in het raster: herinnering – vrede – vrijheid – respect - verdraagzaam L
K
N
B
V
W
M
Z
S
D
J
H
M
A
A
Z
G
A
A
R
D
R
E
V
P
U
L
A
H
Y
I
W
E
R
G
M
O
Q
V
R
I
J
H
E
I
D
N
G
C
E
M
K
B
E
P
N
F
R
O
R
W
D
A
F
V
R
N
A
W
C
F
E
M
E
Z
H
G
E
Y
U
T
H
S
D
D
R
J
U
R
S
D
N
V
N
I
K
F
V
C
I
W
P
L
I
K
G
R
A
A
H
N
V
L
E
P
G
F
M
S
T
M
G
O
Y
M
C
Z
B
S
W
L
O
C
U
D
F
W
T
A
H
C
K
U
X
- 22 -
WAT KAN JIJ DOEN? De klaproos staat symbool voor de Eerste Wereldoorlog. Draag ze uit respect voor alle soldaten die hun leven lieten. Of leg er één neer op de Tafels van herdenking ter ere van hen. Niemand wil oorlog en toch lukt het ons ook vandaag niet om in vrede naast elkaar te leven. Wie of wat je ook bent, wie of wat hij of zij ook is, we zijn allemaal anders en toch gelijk. Duim jij ook mee voor vrede? Vrede bij jou thuis, vrede op school, vrede in jouw woonbuurt, vrede in alle landen, dichtbij en ver weg… Zeg neen tegen ruzie, geweld, vooroordelen, pesten… Kies voor respect, luisteren naar en praten met elkaar…
OPDRACHT Ga nu zelf dat stapje verder en teken met jouw wapen, je pen, verzet aan tegen het nodeloos leed in de wereld. Wat wens jij de wereld toe? Schrijf hier jouw eigen vredes oodschap neer. Geef ze aan onze baliemedewerker. Wij sturen b ze graag de wijde wereld in. Misschien dat jouw woorden anderen tot nadenken aanzetten…
NAAM:
- 26 -
