@#A INDUSTRIE SPECIAL 2005 ONDERNEMERSKLIMAAT EN GROEI

@#A INDUSTRIE SPECIAL 2005 ONDERNEMERSKLIMAAT EN GROEI

@#A

Industrie Special 2005 Ondernemersklimaat en groei Uitgebracht ter gelegenheid van de Week van de Ondernemer 2005

Economisch Bureau ING maart 2005

INDUSTRIE SPECIAL 2005

2

Colofon

Redactie drs. M.J.P.M. Peek Auteur mw. drs. A. Geerts drs. F. Nijboer Informatiemanagement mw. T. Rohenkohl mw. I. Sievers Opmaak en druk Papyrus Diemen Cover H. Grol, grafische vormgeving & fotografie Bestellingen Secretariaat Economisch Bureau ING 020-563 44 02 ISBN 90-6919-128-8

© Economisch Bureau ING, 2005 Overneming met bronvermelding toegestaan. Hoewel de uitgave met uiterste zorg is samengesteld, kan het Economisch Bureau ING voor de eventuele aanwezigheid van (zet)fouten en onvolledigheden geen aansprakelijkheid aanvaarden.

Inhoud

3

5

1. Inleiding

6

2. Stand van zaken ondernemersklimaat en de industrie

8

3. Arbeidsmarktklimaat

14

4. Innovatieklimaat

21

5. Financieringsklimaat

25

6. Conclusies

27

Bijlage: Geraadpleegde bronnen

28


Voorwoord

Voorwoord

In deze Industrie Special 2005 staat de omgeving

eeuw ontwikkeld om de economische achterstand

waarin ondernemers tot groei moeten komen cen-

op met name de Verenigde Staten in te halen en

traal. Het ondernemersklimaat wordt vanuit het

tegelijkertijd de negatieve gevolgen van een

gezichtspunt van ondernemers bezien, rekening

vergrijzend Europa te beperken. Ondertussen is

houdend met verschillen in succes. Verbetering

duidelijk dat het streven om Europa tot de meest

van het ondernemersklimaat is een cruciale voor-

concurrerende economie ter wereld te maken nog

waarde voor bestendige, door het bedrijfsleven

meer vergt dan de inspanningen die beleidsmakers

gedreven, economische groei. Op basis van de

voor ogen hadden.

enquête-uitkomsten komen wij tot aanbevelingen om het ondernemersklimaat te verbeteren.

In Nederland heeft het kabinet door middel van de Groeibrief en de Industriebrief structurele

Meer offensieve maatregelen zijn nodig om de

hervormingen aangekondigd. Opvallend is de

internationale concurrentiepositie van de

grote nadruk die wordt gelegd op het verlagen

Nederlandse industrie te verbeteren. De enquête-

van de arbeidskosten door loonmatiging. Ook in

resultaten zijn in dat opzicht helder. Er moet een

Duitsland is loonkostenverlaging het debat gaan

omgeving worden gecreëerd, waarin mensen en

beheersen. Daarbij wordt voorbijgegaan aan de

bedrijven ambitieus durven zijn door meer aan-

negatieve invloed die loonmatiging heeft op de al

dacht en waardering voor ondernemerschap.

haperende binnenlandse bestedingen. De meeste

Alleen zo zal de wens van Europa de beste

ondernemers geven bovendien aan bij verlenging

economie te maken realiteit kunnen worden.

van de werkweek met minder personeel toe te kunnen. Het banenverlies zet een verdere rem op de consumentenbestedingen.

drs. Fred A. von Dewall Directeur Economisch Bureau ING

De andere speerpunten van het Nederlandse kabinetsbeleid, innovatie en de kenniseconomie, komen als het om daadwerkelijke beleidsinitiatieven gaat, onvoldoende uit de verf. Groei moet namelijk uit succesvolle innovatie komen. Daarom zal het grote aantal innovatiemislukkingen moeten worden verkleind.


De Lissabonstrategie is aan het begin van deze

5

Inleiding 1


6

Ondernemersperceptie en succes

termen van groei) van een ondernemer. Dit bepaalt

Een ondernemersklimaat waarin snelle groeiers

immers de knelpunten en de ervaring hiermee.

goed gedijen, levert een belangrijke bijdrage aan het economische potentieel van een land. In

In deze studie komen de verschillende knelpunten

Nederland is de groep snelle groeiers uit industrie,

naar voren en wordt duidelijk hoeveel invloed zij

bouw, handel, vervoer en communicatie, horeca

hebben op het succes van een ondernemer. Zo

en dienstverlening (meer dan 10% van het totaal

wordt antwoord gegeven op de vraag welke rol de

aantal bedrijven) in de periode 1997-2000 goed

arbeidskosten spelen, welke invloed weten

voor 74.000 nieuwe banen, eenderde van de netto

regelgeving heeft en wat het marktsucces van

banencreatie in die

sectoren. ■1

innovaties is.

Nederland kende in de jaren negentig in vergelij-

Verder is gekeken naar de effecten van verschil-

king met andere Europese landen weinig snelle

lende beleidsvoornemens, zoals de sterke nadruk

groeiers. Bovendien was die groei relatief laag.

die het kabinet legt op loonkosten(verlaging) en

In theorie zou de economische groei versneld

de 40-urige werkweek. Zo kan de vraag worden

kunnen worden als zich meer snelgroeiende

beantwoord waar het beleid zich op richt: succes-

bedrijven aandienen. Een ondernemersklimaat

volle, groeiende ondernemingen, of bedrijven die

gunstig voor snelle groei vraagt naast het weg-

achterblijven? Met dit alles ontstaat een beter

nemen van barrières voor bestaande snelle groeiers

beeld hoe het ondernemersklimaat verbeterd kan

(zodat deze nog sneller kunnen groeien) ook om

worden.

het voorkomen en overwinnen van de drempels die potentieel snelle groeiers op hun weg vinden.

Opzet onderzoek en enquête

Een echt groeiklimaat vraagt zelfs om meer dan

Om het onderzoek vorm te kunnen geven is door

dat. Om ondernemerschap en bedrijfsgroei in

onderzoeksbureau Heliview een grootschalige

ruime zin te bevorderen is het zaak zoveel moge-

telefonische enquête gehouden. In totaal zijn

lijk obstakels voor ondernemingen weg te nemen.

bijna 1.500 bedrijven ■2 , waarvan 249 in de industrie, ondervraagd over aspecten van het

In dit onderzoek wordt de perceptie van onder-

ondernemersklimaat. Het onderzoek is specifiek

nemers over het ondernemersklimaat in ruime zin

gericht op het MKB (volgens Europese definitie,

beschreven. Het ondernemersklimaat omvat het

dus tot 250 werkzame personen). Alleen bedrij-

arbeidsmarktklimaat, het innovatieklimaat en het

ven die al in 2001 bestonden, zijn in de enquête

financieringsklimaat.

vertegenwoordigd. Om de resultaten te kunnen

Groot verschil met andere onderzoeken naar de

analyseren, zijn ondernemingen op basis van

omgeving voor ondernemerschap is dat het onder-

werknemersgroei ingedeeld in drie categorieën

nemersklimaat vanuit het gezichtspunt van ver-

van gelijke omvang: snelle groeiers (83 bedrijven

schillende typen ondernemers in kaart wordt

met hoogste werknemersgroei), middenmoters

gebracht. Er wordt, naast onderscheid naar sector,

(83 daaropvolgende bedrijven) en achterblijvers

onderscheid gemaakt naar de mate van succes (in

(83 bedrijven met de laagste werknemersgroei) ■3 .

1 ■ 2 ■ 3 ■

Snelle Groeiers en Innovatie, 2004 Voor de MKB Special 2005 is een steekproef van 500 bedrijven uit de industrie en zakelijke dienstverlening gebruikt. In de MKB Special 2005 is een andere indeling gehanteerd.

7

twee met algemene kenmerken van ondernemer-

groeiers met die van de achterblijvers binnen de

schap, het overheidsbeleid en de stand van zaken

industrie vergeleken. Daarnaast worden de resul-

in de sector. Dit wordt in hoofdstuk drie gevolgd

taten van de industrie afgezet tegen de uitkomsten

door het arbeidsmarktklimaat en in hoofdstuk vier

van het gehele Nederlandse bedrijfsleven.

door het innovatieklimaat. In hoofdstuk vijf wordt vervolgens het financieringsklimaat besproken.

Leeswijzer

De belangrijkste enquêteresultaten worden

In de navolgende hoofdstukken worden de ver-

gepresenteerd naar de mate van succes van de

schillende aspecten van het ondernemersklimaat

onderneming. Ten slotte wordt in hoofdstuk zes

verder uitgewerkt. Begonnen wordt in hoofdstuk

afgesloten met een conclusie.


In de analyse worden de resultaten van de snelle


8

Stand van zaken ondernemersklimaat en de industrie 2

In dit hoofdstuk worden de verschillende aspecten

■

van het ondernemersklimaat verder uitgewerkt. Begonnen wordt met het groeibeleid en de stand

het vergroten van de dynamiek en flexibiliteit van de arbeidsmarkt; en

■

het bevorderen van langer en meer werken.

van zaken in de industrie. Vervolgens wordt ingegaan op de algemene kenmerken van onder-

In de Industriebrief, onderdeel van de groeiagenda,

nemerschap en de steekproef.

zijn verder uitgewerkte beleidsvoornemens aangekondigd. In haar beleid richt de overheid zich op

Groeibeleid

een zevental knelpunten voor het bedrijfsleven

De Nederlandse overheid heeft vergroting van het

(box 2.1). Deze knelpunten komen grotendeels

groeivermogen door verbetering van het onderne-

overeen met de aandachtspunten die als onderdeel

mersklimaat tot speerpunt van het beleid gemaakt.

van de Lissabonstrategie zijn geformuleerd. De

In de Groeibrief, Kiezen voor Groei, heeft het

nadruk ligt op verbetering van het functioneren

kabinet haar groeiambities verder uitgewerkt. De

van de arbeidsmarkt, stimulering van de kennis-

Groeibrief omvat ideeën ten aanzien van

economie en vermindering van de druk van wet-

■

het beperken van de regeldruk;

■

het verlagen van het vennootschapsbelasting-

■

■

■

en regelgeving.

tarief;

De mening van ondernemers over enkele beleids-

het vereenvoudigen van migratie van kennis-

voornemens komt in dit hoofdstuk nader aan de

werkers;

orde. Allereerst wordt de stand van zaken in de

het verbeteren van de aansluiting tussen

industrie kort weergegeven en volgen enkele ken-

onderzoeksinstellingen en bedrijfsleven

merken van de groep snel groeiende bedrijven.

het aanmoedigen van private investeringen in kennis en innovatie;

Box 2.1 Industriebrief Het ondernemersklimaat is te weinig aantrekkelijk om bestaande bedrijvigheid te laten floreren en nieuwe bedrijven aan te trekken. In de Industriebrief worden de knelpunten aangegeven die daarvoor verantwoordelijk zijn: ■

druk van weten regelgeving;

■

kosten en inflexibiliteit van arbeid;

■

gebrek aan fysieke ruimte en afnemende kwaliteit infrastructuur;

■

relatieve verslechtering fiscaal ondernemingsklimaat;

■

te weinig kwalitatief goede arbeid;

■

onvoldoende wisselwerking tussen publieke kennisinfrastructuur en bedrijfsleven;

■

specifieke knelpunten per sector of doelgroep.

Bron: Ministerie van Economische Zaken (2004), Industriebrief

9

(tabel 2.1). Industriële bedrijven zijn gemiddeld

Na de mindere jaren 2002 en 2003, waarin in de

een stuk groter dan de het gemiddelde van

Nederlandse industrie sprake was van een terug-

Nederlandse bedrijven in de vergelijkbare groei-

loop van zowel de productie als van de omzet,

categorie. De werknemersgroei in de industrie

zijn in 2004 weer positieve groeicijfers gereali-

bedraagt in de periode 2001-2004 -3%, terwijl het

seerd van resp. 0,3% en 6%. Uit het grote ver-

werknemersaantal voor het totaal van de sectoren

schil tussen productiegroei en omzetgroei blijkt

terugliep met 4%. Binnen de industrie zijn de ver-

dat de omzetstijging vooral voortvloeit uit hogere

schillen groot: bij snelle groeiers steeg de werk-

prijzen. De belangrijkste oorzaak van deze prijs-

gelegenheid met bijna 41% terwijl achterblijvers

stijgingen zijn de gestegen grondstofprijzen

een teruggang vertoonde van 24%.

(vooral metaal en olie). Overigens is de meeste omzetgroei afkomstig uit de exportmarkten.

Uit de literatuur is bekend dat het succes van

Uitgesplitst naar sector doet de metalektro het

snelle groeiers sterk afhankelijk is van de eigenaar.

relatief goed, terwijl vooral de textielindustrie en

Het gaat om ondernemers met visie, een neus

de chemische industrie achterblijven in termen

voor kansen in de markt en uitstekende manage-

van productiegroei. Veel industriële ondernemin-

mentvaardigheden. Zij zijn sterk gericht op inno-

gen zijn de afgelopen jaren door het economische

vatie en doen veel aan proces- en productontwik-

klimaat, en structurele economische ontwikkelin-

keling. Zij hebben bovendien een groot vermogen

gen als globalisering, gedwongen hun kosten

tot verandering en aanpassing, noodzakelijk om

terug te brengen. Een belangrijk onderdeel hier-

de organisatie niet aan groei ten onder te laten

van was het inkrimpen van het personeelsbestand.

gaan.

Toch zijn er industriële ondernemingen die de afgelopen jaren wel sterk in omvang zijn toe-

Wetten en regels rem op groei

genomen, de snelle groeiers.

Factoren die het ondernemerschap belemmeren zijn direct van invloed op het groeivermogen van

Grote groeiverschillen binnen de industrie

een onderneming. Daarom is ondernemers

In de onderzochte steekproef bedraagt het

gevraagd wat hen het meest in hun ondernemer-

gemiddelde aantal werknemers in de industrie 51

schap belemmert op het gebied van wetten en

Tabel 2.1 Algemene kenmerken Nederlandse (industriële) ondernemingen, naar groeicategorie Snelle groeiers Middenmoters

Gemiddeld aantal werknemers 2004 Groei werknemers 2001-2004

Bron: Economisch Bureau ING I=industrie, BL= bedrijfsleven totaal

Achterblijvers

Totaal

I

BL

I

BL

I

BL

I

BL

48

38

46

27

59

48

51

38

41%

25%

2%

1%

-24% -20%

-3%

-4%


Industrie in dynamische omgeving


10

Figuur 2.1 Grootste belemmering ondernemerschap, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 50%

40%

30%

20%

10%

0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Achterblijvers

Complexiteit weten regelgeving

Kosten weten regelgeving

Tegenstrijdige regels

Trage besluitvorming

Bron: Economisch Bureau ING

regels. Bijna de helft van de ondernemers in de

ren, zonder extra nationale aanvullende eisen en

industrie ziet in de complexiteit van weten

krijgt vermindering van de administratieve lasten-

regelgeving het grootste obstakel, vergelijkbaar

druk voor het MKB extra aandacht. Ten slotte

met het cijfer voor het totale Nederlandse

wordt de haalbaarheid van regellichte zones voor

bedrijfsleven. Vergeleken met de achterblijvers

starters onderzocht.

hebben snelle groeiers vaker last van hoge kosten van weten regelgeving en van tegenstrijdige

De virtuele regelvrije zone

regels (figuur 2.1).

Beperking van het aantal wetten en regels en het verminderen van de ingewikkeldheid van weten

De overheid heeft de druk van weten regel-

regelgeving verdient prioriteit. Ondernemers die

geving daarom terecht als belangrijk knelpunt

opereren in een omgeving met minder en eenvou-

aangewezen. Het kabinet heeft zich ten doel

digere regels kunnen zich meer richten op het

gesteld de administratieve lasten met een kwart te

ondernemen. De virtuele regelvrije zone (VRZ)

verminderen, vergunningenprocedures te vereen-

kan uitkomst bieden.

voudigen, arboregels te evalueren, het probleem

In een VRZ wordt bedrijven met een groot groei-

van tegenstrijdige regelgeving op te lossen en

potentieel een stimulerende omgeving geboden

voorgenomen regelgeving te toetsen op de

waarin de potentie tot groei volledig kan worden

invloed voor het bedrijfsleven. Verder wil men

benut. De stimulerende omgeving bestaat uit een

EU weten regelgeving één-op-één implemente-

lage regeldruk, snelle besluitvorming van lokale

11

toe op starters, terwijl de VRZ toegankelijk is

belasting.

voor alle bedrijven, groot en klein, die aan de

De VRZ draagt ertoe bij dat potentiële winnaars

criteria voldoen, kortweg bedrijven met veel

snel kritische massa kunnen bereiken.

groeipotentie.

De VRZ geldt voor bedrijven die in Nederland zijn gevestigd, aantoonbaar een hecht samen-

Ondernemerstypen

werkingsverband kennen met kennisinstellingen,

Een omgeving met zo min mogelijk belemmerin-

afnemers en financiers en de potentie hebben om

gen is zeer belangrijk, maar ondernemerschap is

tot de categorie snelgroeiende bedrijven te gaan

waar het uiteindelijk om draait. Een amateur kan

behoren, blijkend uit een uitstekend onderbouwd

over het beste materiaal beschikken, maar hij

en realistisch businessplan en een ambitieus

verslaat er de prof nog niet mee. Veel moet van

management.

de ondernemer zelf komen. In hoeverre beschikt hij of zij over ondernemende eigenschappen en

Dit idee van de VRZ is wezenlijk anders dan de

vaardigheden zoals prestatiegerichtheid, zelfstan-

door EZ aangekondigde experimenten met een

digheid, effectiviteit, marktgerichtheid, creati-

regellichte zone. Deze zones spitsen zich immers

viteit en flexibiliteit? Door vaardigheden te

Figuur 2.2 Ondernemerstypen, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Achterblijvers

Organiseren en regelen

Constant vernieuwen

Verkopen en netwerken

Analyseren en verbeteren



en centrale overheden en een verlaagde winst-


12

ontwikkelen of het gebrek aan bepaalde kwalitei-

snelle groeiers in de industrie groot. Voor veel

ten te compenseren (compagnon, personeel, advi-

industriële producten geldt dan ook dat een beter

seurs) stijgt de kwaliteit van het ondernemerschap

product de beste basis voor marketing biedt.

en de kans op succes.

Bovendien zijn de kosten van groot belang in het huidige concurrentieklimaat en kan door

De groeipotentie van een onderneming wordt dus

verbetering van productieprocessen op dit gebied

voor een groot deel bepaald door de ondernemer

veel winst worden behaald.

zelf. Daarom is gevraagd waar, als het om ondernemen gaat, vooral op gescoord wordt. Daarbij is

Focus op groei

uitgegaan van vier groepen van ondernemers-

In een omgeving waarin geknokt moet worden om

kenmerken, te weten organiseren en regelen,

in het internationale concurrentiegeweld mee te

constant vernieuwen, verkopen en netwerken en

kunnen, is het niet verwonderlijk dat veel meer

ten slotte analyseren en verbeteren.

bedrijven gericht zijn op continuïteit dan op

Industriële ondernemers scoren gemiddeld iets

groei. Snelle groeiers focussen zich weliswaar

lager dan hun collega’s op organiseren en regelen

meer dan gemiddeld op groei en expansie, maar

en verkopen en netwerken (figuur 2.2) en houden

bijna 70% van hen is nog altijd vooral gericht op

zich meer bezig met vernieuwen en analyseren en

continuïteit (figuur 2.3).

verbeteren. Deze laatste groep is vooral bij de Figuur 2.3 Focus onderneming, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN Continuïteit


Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Groei en expansie

Achterblijvers

13

Vergeleken met het totale bedrijfsleven, bezoeken

Het opbouwen en onderhouden van een uitgebreid

relatief veel ondernemers in de industrie congres-

netwerk draagt bij aan de commerciële mogelijk-

sen (figuur 2.4). Snelle groeiers zijn gemiddeld

heden en daarmee de groei van het bedrijf. Ook

iets actiever in het onderhouden van hun kennis

de mate waarin ondernemers hun kennis bijhou-

door het volgen van cursussen dan hun collega’s

den, ontwikkelen en uitbreiden is van invloed op

in de groep achterblijvers.

het succes van de onderneming. Figuur 2.4 Intensiteit en frequentie kennis onderhouden en netwerken, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Achterblijvers

Volgt minimaal 1 cursus per jaar

Bezoekt minimaal 1 congres per jaar

Is actief in netwerken

Overlegt minimaal 4 keer per jaar met adviseur



Kennis en netwerk


14

Arbeidsmarktklimaat 3

De gestegen arbeidskosten hebben, in combinatie

nadruk die afnemers in conjunctureel zwaar weer

met de afvlakkende productiviteitsgroei, de inter-

op prijs leggen en het wekt geen verbazing dat

nationale concurrentiepositie van het Nederlandse

ondernemers in de industrie en dan vooral de

bedrijfsleven verslechterd. Om de arbeidskosten-

achterblijvers aangeven meer dan gemiddeld last

stijging te temperen zet het kabinet in op meer-

te hebben van hoge arbeidskosten. Zelfs voor

jarige loonmatiging. Dit leidde, samen met

meer dan de helft van de snel groeiende bedrijven

ingrepen in de sociale zekerheid, tot spanningen

in de industrie zet de hoogte van de arbeids-

tussen de sociale partners. Na een niet meer dan

kosten, in ieder geval in enige mate, een rem op

lauwe herfst is begin november een sociaal

de groei (figuur 3.1).

akkoord afgesloten, waarin de vakbonden beloven een bescheiden loonontwikkeling na te streven.

Het verlagen van loonbelasting en werkgeverspremies wordt door een flinke meerderheid van

Arbeidskosten groter probleem voor industrie

de industriële ondernemers gezien als de beste

Hoge loonkosten kunnen de groei van een bedrijf

manier om de arbeidskosten te verlagen. Dit aan-

en de economie via een verslechterde (internatio-

deel ligt iets lager dan in andere branches (figuur

nale) concurrentiepositie negatief beïnvloeden.

3.2). Vooral snelle groeiers zien hierin de beste

Dit gaat juist op voor bedrijven die voornamelijk

oplossing. Ook onderzoek van de Organisatie

op prijs concurreren.

voor Strategisch Arbeidsmarktonderzoek toont

Loonkosten maken in de industrie bijna 20% van

aan dat lagere loonkosten, volgens de bedrijven

de productiekosten uit. Voeg hierbij de sterke

zelf, het best kunnen worden bereikt door een

Figuur 3.1 Arbeidskosten als belemmering voor groei of continuïteit, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 50%

40%

30%

20%

10%

0% Totaal BEDRIJFSLEVEN Ja Bron: Economisch Bureau ING

Totaal INDUSTRIE Enigszins

Snelle groeiers

Achterblijvers

Nee

15

groeicategorie (in % bedrijven) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Achterblijvers

Verlagen loonbelasting en premies

Automatiseren bedrijfsprocessen

Verplaatsen van activiteiten naar lagelonenlanden

Vrijstellen overuren van premies

Personeel tegen minimumloon of lager belonen Bron: Economisch Bureau ING NB: Bij een te lage respons zijn antwoordcategorieën weggelaten.

verlaging van de wig tussen loonkosten en netto-

Voor de achterblijvers geldt vaker dat zij zich in

loon. Ondernemersorganisatie MKB Nederland

een prijsvechtersmarkt bevinden.

pleit hier eveneens voor. Relatief veel achterblijvers zien brood in meer automatisering. Het is

Arbeidsmarkt industrie niet flexibel genoeg

opvallend dat dit aandeel bij de snelle groeiers

Als werkgevers hun personeelsbestand snel en

aanzienlijk lager is.

tegen lage kosten kunnen aanpassen aan veranderde (economische) omstandigheden zijn zij ook

Onderscheidend vermogen relatief hoog

minder terughoudend in het aannemen van perso-

Aan het karakter van de markt waarop de bedrij-

neel. Werklozen worden sneller (opnieuw) in het

ven opereren is af te leiden of de hoogte van de

arbeidsproces opgenomen en er ontstaan meer

arbeidskosten daadwerkelijk knellend zal zijn. In

banen. Bedrijven vergroten hun aanpassings-

de industrie is het onderscheidend vermogen van

vermogen en de werkgelegenheidsontwikkeling

bedrijven iets hoger dan in het totale bedrijfs-

op langere termijn wordt er door gestimuleerd.

leven (figuur 3.3). Met name de snelle groeiers weten zich door hun product goed te positioneren.

Bijna de helft van de werkgevers in de industrie


Figuur 3.2 Beste manier om arbeidskosten omlaag te brengen, bedrijfsleven totaal en industrie, naar


16

Figuur 3.3 Markt waarop onderneming actief is, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Achterblijvers

Markt waar toegevoegde waarde en uniek product belangrijk zijn Prijsvechtersmarkt Bron: Economisch Bureau ING

vindt de mogelijkheden om het personeelsbestand

ten goede. Het verrekenen van de ontslagvergoe-

snel aan te passen onvoldoende (tabel 3.1). Dit

ding met de WW-uitkering (anti-cumulatie) werkt

aandeel ligt aanzienlijk hoger dan in het totale

echter contraproductief, omdat werknemers zich

bedrijfsleven, en is in vele industriesectoren dan

dan nog heviger tegen ontslag zullen verzetten.

ook een ‘hot topic’ in CAO-onderhandelingen.

De werknemer wordt immers financieel niets

Toch vormen wettelijke beperkingen het grootste

wijzer van de ontslagpremie.

obstakel. Beperkingen vormen vooral knelpunten voor achterblijvers. Aanzienlijk vaker dan hun

De vergrijzing het hoofd bieden

collega-ondernemers ondervinden zij last van de

De (beroeps)bevolking zal in de toekomst naar

hoge kosten die met de aanpassing van het perso-

verwachting niet of nauwelijks meer groeien,

neelsbestand gepaard gaan.

vanwege een snel vergrijzende bevolking. Bij een

De overheid probeert de inflexibiliteit van de

gelijkblijvende arbeidsparticipatie betekent dit,

arbeidsmarkt aan te pakken door (de eventuele

dat een steeds kleinere groep werkenden zal

effecten van) aanpassing van het ontslagstelsel te

bijdragen aan de economische groei. Nederland

onderzoeken. Het verkorten van de duur, verlagen

heeft met 74,4% nog wel een relatief hoge werk-

van de kosten en vergemakkelijken van ontslag-

gelegenheidsgraad vergeleken met bijvoorbeeld

procedures komt de dynamiek op de arbeidsmarkt

Vlaanderen (63,5%) en Noordrijn-Westfalen

17

categorie (in % bedrijven) Bedrijfsleven

Industrie

Totaal

Totaal

Snelle groeiers

Achterblijvers

Voldoende

62%

50%

60%

42%

Onvoldoende

36%

47%

35%

55%

vanwege ■

wettelijke beperkingen

48%

43%

47%

46%

■

te weinig gekwalificeerd personeel

16%

19%

19%

16%

■

te hoge kosten

13%

16%

13%

20%

■

te strikte CAO-afspraken

13%

15%

13%

13%


(69,3%). ■4 De belangrijkste oorzaak hiervoor is de

jarige leeftijd tegen 70% van het eindloon alleen

relatief grote participatie van vrouwen op de

mogelijk is onder strikte voorwaarden. Bovendien

Nederlandse arbeidsmarkt. Wordt gekeken naar

zal in de levensloopregeling daarvoor fors

de gemiddelde jaarlijkse arbeidsduur per werken-

gespaard moeten worden. Het blijft afwachten

de dan ligt Nederland met 1.338 uur echter ver

wat er uit de onderhandelingen over nieuwe

onder het Europese gemiddelde van 1.580 uur. Er

CAO’s komt. De vakbonden hebben namelijk

zijn in Nederland namelijk relatief veel deeltijd-

aangegeven de afgeschafte fiscale faciliëring van

werkers. ■5

het vroegpensioen te willen repareren. Werkgevers zien dit in eerste instantie niet zitten,

Om afname van de actieve beroepsbevolking te

omdat zij voor de kosten opdraaien.

voorkomen, probeert de overheid in de eerste plaats de effectieve pensioenleeftijd te verhogen

Een goede oplossing voor het beperken van de

naar 65 jaar. Regelingen voor VUT en prepensioen

effecten van de vergrijzing is vergroting van de

worden niet langer fiscaal ondersteund. Met de

arbeidsparticipatie. De arbeidsparticipatie onder

verruiming van de levensloopregeling lijkt het

55 tot 65 jarigen bedraagt in Nederland ca. 39%. ■6

effect van het afschaffen van de fiscale faciliëring

Dit steekt schril af tegen de arbeidsdeelname van

van VUT en prepensioen gedeeltelijk ongedaan

ouderen in landen als Zweden, Denemarken en

gemaakt. Uittreding beneden 65 jaar blijft zo een

het Verenigd Koninkrijk (meer dan 50%).

mogelijkheid. Waarschijnlijk zal de leeftijd van

Bovendien is het percentage parttime werkenden

uittreden in de toekomst toch hoger komen te

onder ouderen groot. ■7

liggen dan nu het geval is, omdat stoppen op 60-

Ter illustratie van het effect van een verhoging

4 ■ 5 ■ 6 ■ 7 ■

Aantal werkende personen /totale bevolking 15-64 jaar, 2002. Een kleine 36% van de werkzame beroepsbevolking werkt minder dan 34 uur per week. Van de bevolking tussen 55 en 65 jaar was in 2003 39,1% werkzaam. Van de werkzame beroepsbevolking tussen 60 en 65 jaar is 44,1% deeltijdwerker.


Tabel 3.1 Mogelijkheden personeelsbestand snel aan te passen, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groei-


18

Figuur 3.4 Positieve mening (mee eens) ondernemers over stellingen oudere werknemers, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Achterblijvers

Werknemers na hun 60e opgebrand

Kosten oudere werknemers te groot

Oudere werknemers als coach jongeren

Kosten kennis ouderen op peil houden te hoog


van de participatiegraad: bij een toename van de

Speciale rol voor ouderen in de onderneming

arbeidsdeelname van 55 tot 65 jarigen met 10%-

Om de vraag te kunnen beantwoorden of er in het

punt neemt het aantal werkenden met ruim

MKB (bedrijfsleven) wel plaats is voor de oudere

180.000 toe. Daalt het aantal parttimers in die

werknemers (boven 60 jaar), is aan de onder-

leeftijdscategorie met 20%-punt dan komen er

nemers een aantal stellingen voorgelegd. Onder-

omgerekend een kleine 10.000 voltijdwerkers

nemers in de industrie zien enige ruimte voor

bij. ■8

ouderen in hun bedrijf (figuur 3.4).

Reductie van het aantal parttimers is logi-

scherwijs veel minder effectief dan toename van de arbeidsparticipatie. Nederland kent tevens erg

Een minderheid van werkgevers in de industrie

veel arbeidsongeschikten. Het activeren van deze

zien in de kosten en het eventueel opgebrand zijn

groep zou sterk bijdragen aan de verhoging

obstakels voor het langer doorwerken. Dit aandeel

van de arbeidsparticipatie en zou daarmee een

is bij snelle groeiers lager. Een aanzienlijke meer-

antwoord zijn op de vergrijzingkwestie.

derheid is wel voor het coachen van jongeren door oudere werknemers. Zij kunnen bijvoorbeeld

8 ■

Uitgaand van 10%-pt 12-19 uur werkenden en 10%-pt. 20-34 uur werkenden die fulltime (gemiddeld 37,4 uur) gaan werken.

19

naar groeicategorie (in % bedrijven) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Meer dienstverlening en verkopen

Snelle groeiers

Achterblijvers

Met minder personeel zelfde dienstverlening


hun technische kennis en –kunde overdragen aan

Veertigurige werkweek leidt tot banenverlies

de jongere garde. Daarom lijkt een coachende rol

Een andere weg die de overheid bewandelt om

voor een beperkt aantal dagen per week een prima

economische groei te bevorderen is verlenging

oplossing. Dit zou via een zogenoemd flexibel- of

van de werkweek. In een voltijdfunctie wordt in

coachpensioen verwezenlijkt kunnen worden.

Nederland gemiddeld 37,4 uur per week gewerkt.

Werknemers die niet voldoende hebben gespaard

Het kabinet streeft er naar om de achterstand die

in de levensloopregeling om tegen 70% van het

Nederland op dit terrein heeft ten opzichte van

laatstverdiende loon op hun zestigste met pensioen

Europa te verminderen, omdat die ten koste gaat

te gaan en werknemers die na pensionering een

van economische groei. De 40-urige werkweek

hoger inkomen wensen, krijgen met het coach-

wordt het oriëntatiepunt voor overheids-CAO’s

pensioen de kans hun loopbaan geleidelijk af te

en sociale partners zijn aangespoord 40 uur als

bouwen en hun inkomen aan te vullen. Met deze

richtinggevend te beschouwen en in ieder geval

gedeeltelijke pensionering worden oudere werk-

verlenging van de arbeidsduur in CAO’s niet

nemers fysiek en geestelijk minder belast, terwijl

onmogelijk te maken.

zij toch deels voor het arbeidsproces behouden

De 40-urige werkweek lijkt een wondermiddel

blijven. Werknemers vallen niet in een zwart gat

voor economische groei: Als er maar meer wordt

en dragen hun kennis over op jongere werk-

gewerkt, dan zal er meer worden geproduceerd,

nemers, zodat deze niet verloren gaat voor de

wat vervolgens afgezet wordt, zodat het bbp en de

onderneming.

economie harder groeien. Deze redenatie gaat


Figuur 3.5 Verwachte effect van herinvoering 40-urige werkweek, bedrijfsleven totaal en industrie,


20

voorbij aan het probleem van een achterblijvende

Als de extra gewerkte uren niet (volledig) worden

vraag, wat toch als het grootste knelpunt voor de

beloond, verlaagt herinvoering van de 40-urige

economische groei wordt beschouwd. Een krappe

werkweek de loonkosten per uur. Dit kan een

minderheid van de ondernemers in de industrie

kleine bijdrage leveren aan economische groei.

denkt dat zij bij herinvoering van de 40-urige werkweek met minder personeel toe kan (figuur

Verkleinen loonwig en versoepelen ontslagrecht

3.5). Het aandeel ondernemers dat denkt de pro-

De hoogte en stijging van arbeidskosten zijn voor

ductie hierdoor uit te kunnen breiden is evenwel

snelle groeiers niet het belangrijkste obstakel. Dat

aanzienlijk hoger dan in het totale bedrijfsleven.

neemt niet weg dat verlaging van arbeidskosten

Deze uitkomst ligt in lijn met de berichten dat het

zeker welkom is. Het is dan ook verstandig te

nog steeds lastig is voor industriële bedrijven om

kijken naar de loonwig en niet alleen te focussen

aan goed gekwalificeerd personeel te komen.

op loonmatiging. Veel bedrijven geven aan dat de

Snelle groeiers verschillen sterk van achterblij-

arbeidsmarkt voldoende flexibel is en als er toch

vers, aangezien bij de snelle groeiers meer

problemen zijn dan liggen die vooral in (de

arbeidsuren naar verwachting vaker zullen leiden

kosten van) wettelijke beperkingen. Verdere

tot extra productie en omzet.

flexibilisering door werknemers langer te laten

In de praktijk betekent het voor het bedrijfsleven

werken stuit niet op bezwaren van werkgevers.

als geheel dat werkweekverlenging tot een

Het vergroten van de arbeidstijd per week heeft

inkrimping van het personeelsbestand leidt, al dan

op korte termijn niet automatisch een positief

niet via natuurlijk verloop. Voor het hele MKB

effect op de economie. De herinvoering van een

komt een stijging van het aantal gewerkte uren in

40-urige werkweek heeft naast een positief effect

een voltijdfunctie naar 40 neer op een verlies van

namelijk ook een negatief effect door stijgende

een kleine 80.000

9 ■

voltijdbanen. ■9

werkloosheid.

Stijging van 37,4 uur naar 40 uur is 7% maal aantal voltijdbanen (2.275.000) maal percentage bedrijven dat met minder personeel hetzelfde produceert.

4 Innovatieklimaat

te (laten) beoordelen op de commerciële kansen

mogelijkheden van bedrijf en economie. Innovatie

(box 4.1).

levert nieuwe producten en diensten op waarbij de toegevoegde waarde belangrijker is dan de

Uit de enquête blijkt dat ongeveer een kwart van

prijs. Door procesinnovatie kan slimmer en goed-

de bedrijven de afgelopen drie jaar niet aan pro-

koper gewerkt worden.

cesinnovatie heeft gedaan (tabel 4.2). Bedrijven

Om tot innovaties te komen, is kennis nodig.

in de industrie zijn met een aandeel van 85% dat

Die kennis komt uit twee bronnen: onderwijs en

wel aan procesinnovatie doet dus aanzienlijk

onderzoek. Dit zijn belangrijke pijlers onder

actiever. Door de felle internationale concurrentie

structurele economische groei.

is de industrie al jarenlang gedwongen om de arbeidsproductiviteit fors te verbeteren. Hierbij

Innovatief vermogen industrie relatief hoog

speelt procesinnovatie logischerwijs een grote rol.

Bijna tweederde van alle ondervraagde onder-

Het verschil tussen snelle groeiers en achter-

nemers in de industrie heeft in de afgelopen drie

blijvers is beperkt. Een derde van de procesinno-

jaar één of meerdere nieuwe producten geïntro-

verende bedrijven, snelle groeiers iets minder dan

duceerd (tabel 4.1). Hiermee scoort de industrie

achterblijvers, behaalt onvoldoende rendement of

aanzienlijk hoger dan het totale bedrijfsleven.

lijdt zelfs verlies op haar ICT investeringen. Meer

Binnen de industrie is opvallend genoeg het

dan 10% heeft bovendien geen idee of de investe-

verschil tussen snelle groeiers en achterblijvers

ringen renderen. Dit geeft aan dat ondernemers

beperkt. De achterblijvers zijn zelfs nog vaker

wellicht vooraf onvoldoende inzicht hebben in het

succesvol bij productinnovaties. Het blijkt dat

(potentiële) rendement van een investering. Dit

met name de middengroep minder productinno-

inzicht is nodig om een goede afweging te kunnen

vatie voortbrengt en ook nog eens minder succes-

maken tussen wel of niet investeren.

vol hiermee is. Stimuleringsbeleid zou zich moeten richten op het vergroten van het succes van innovaties. Dit kan bijvoorbeeld door innovatieprojecten van tevoren Tabel 4.1 Productinnovatie en succes, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) Bedrijfsleven Totaal

Industrie Totaal

Snelle

Achter-

groeiers

blijvers

Geen productinnovatie

52%

35%

30%

34%

Ten minste 1 innovatie

47%

65%

69%

66%

30%

33%

38%

42%

■

waarvan overwegend succesvolle



Innovatie is van cruciaal belang voor de groei-

21


22

Tabel 4.2 Procesinnovatie en rendement, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) Bedrijfsleven

Industrie

Totaal

Totaal

Snelle groeiers

Achterblijvers

Geen procesinnovatie

25%

15%

14%

16%

Ten minste 1 procesinnovatie (ICT)

74%

85%

86%

84%

31%

33%

30%

36%

■

waarvan met onvoldoende

■

rendement of verlies


Box 4.1 Innovatiebeoordeling Er bestaat een aantal methoden waarmee al dan niet zwaar technische innovatieprojecten op een objectieve, gestandaardiseerde wijze worden beoordeeld op de aspecten technologie, management en commercieel perspectief. De Stichting Technology Rating International (TRI) kan deze analyse van het risico-rendementsprofiel van innovatieprojecten uitvoeren. Het gaat niet alleen om mogelijke product- of diensteninnovatie, maar ook om verbetering van de bedrijfsprocessen. De investeringen in technologieoplossingen zijn over het algemeen niet innoverend. Dat heeft weer tot gevolg dat de ICT investeringen geen groei opleveren voor de onderneming. De ondernemer moet beter nadenken of en hoe hij gaat investeren in ICT. Het vooraf (laten) maken van een rendementsberekening dwingt de ondernemer stil te staan bij het verwachte effect van zijn ICT inspanningen.

Bron: Computable, 3 december 2004

Gebrekkige samenwerking

dox). Iets meer dan de helft van de innoverende

Er zijn relatief weinig succesvolle innovaties. Dit

ondernemers in de industrie heeft in hun innova-

kan meerdere oorzaken hebben. De mate waarin

tietrajecten structureel of incidenteel samen-

een economie in staat is kennis te creëren, toe te

gewerkt met bijvoorbeeld brancheorganisaties of

passen en de technologische mogelijkheden te

afnemers (figuur 4.1). Hiermee zijn industriële

benutten, is deels afhankelijk van de aanwezig-

ondernemers meer bereid tot samenwerking dan

heid en toegankelijkheid van haar publieke kennis-

het bedrijfsleven als geheel. Opvallend is dat

infrastructuur. Deze is in Nederland goed ontwik-

achterblijvers relatief vaak incidenteel samenwer-

keld. Vraag naar en aanbod van kennis komen

ken en snelle groeiers juist iets vaker structureel.

echter onvoldoende bij elkaar. Bedrijven slagen er te weinig in de beschikbare wetenschappelijke

De diversiteit aan partners met wie industriële

kennis te gebruiken voor innovatie (kennispara-

bedrijven samenwerken is hoger dan in het totale

23

(in % innoverende bedrijven) 60%

50%

40%

30%

20%

10%

0% Totaal BEDRIJFSLEVEN Nee

Totaal INDUSTRIE

Snelle groeiers

Ja, af en toe

Achterblijvers

Ja, structureel


Figuur 4.2 Samenwerkingspartners bij innovatie, bedrijfsleven totaal en industrie (in % samenwerkende bedrijven) 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Totaal BEDRIJFSLEVEN

Totaal INDUSTRIE

Brancheorganisaties

Innovatie adviescentra

Toeleveranciers

Universiteiten


Onderzoeksinsituten


Figuur 4.1 Samenwerking bij innovatie, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie


24

bedrijfsleven (figuur 4.2). Weliswaar staat de

groeiers binnen de industrie zien het meeste

branchevereniging ook in de industrie op de eerste

brood in het inzetten van de vouchers voor haal-

plaats, maar vlak daarna worden innovatie-advies-

baarheidsonderzoek.

centra (bijv. Syntens) en onderzoeksinstituten aangetroffen. Dit heeft natuurlijk te maken met de

Meer beleidsaandacht voor succes van innovaties

aard van de innovaties, bij productinnovaties

Het innovatiebeleid van de overheid is momenteel

wordt vaker van dergelijke instellingen gebruikt

sterk gericht op het stimuleren van het aantal

gemaakt dan bij innovaties van diensten.

innovaties en het verbeteren van de samenwerking. Hoewel dit geen kwaad kan, is het verstan-

Grote interesse voor innovatievouchers

dig in het beleid meer aandacht te schenken aan

Om de kloof tussen bedrijfsleven (MKB) en

de redenen van het mislukken van innovaties.

kennisinstellingen te verkleinen heeft de overheid

Het is voor bedrijven zaak innovaties beter te

in 2004 op kleine schaal de innovatievoucher

vermarkten en hun procesinnovaties, met name

ingevoerd. Dit is een tegoedbon waarmee MKB-

ICT-investeringen beter te laten renderen.

ondernemingen externe kennis kunnen inkopen.

Verhoging van het percentage successen, respec-

In 2005 wordt een nieuwe tranche van 400 vou-

tievelijk verlaging van de ‘failure rate’ van inno-

chers beschikbaar gesteld. Ondernemers in de

vaties, doet het aantal innovaties dat bijdraagt aan

industrie zijn meer dan gemiddeld geïnteresseerd

de groei van bedrijven en de economie als geheel

in deze innovatievouchers en dan met name om

immers stijgen.

deze in te zetten voor innovatieadvies. De snelle Tabel 4.3 Gebruik innovatievouchers (in % bedrijven) Bedrijfsleven Totaal

Zou gebruik willen maken van vouchers

Industrie Totaal

Snelle

Achter-

groeiers

blijvers

43%

55%

53%

60%

■

voor innovatieadvies

27%

31%

24%

36%

■

voor haalbaarheidsonderzoek

25%

25%

29%

21%

■

voor verkennend onderzoek

24%

21%

22%

21%


5 Financieringsklimaat

gedrag van banken (figuur 5.1). De overheid heeft

cieren vormt een belangrijk onderdeel van het

meerdere instrumenten om het MKB en in het

financiële klimaat. Er zijn in wezen drie manieren

bijzonder starters, te helpen bij de financiering

om de onderneming en haar groei te financieren.

van hun bedrijf. Via de borgstellingsregeling

Financiering met geleend vermogen, financiering

(BBMKB) staat de overheid borg voor een

met geld van de ondernemer zelf of door uitgifte

bancaire lening aan MKB-bedrijven. Deze borg-

van aandelen (eigen vermogen) en financiering

stelling vergemakkelijkt het verkrijgen van

uit eigen middelen (ingehouden winst). Juist bij

krediet voor meer risicovolle ondernemingen. De

snelle groei kan een onderneming niet volstaan

overheid heeft de regeling eind 2004 geïntensi-

met interne financiering. Of omgekeerd; zonder

veerd. Voor borgstellingen tot € 100.000,- wordt

extra middelen is dikwijls geen expansie moge-

het maximale gegarandeerde deel verhoogd van

lijk. Voor de groei van de economie is de

67% naar 80%. Met behulp van de Regeling

beschikbaarheid van extern kapitaal dus een

Durfkapitaal, beter bekend als de tante Agaath

belangrijke voorwaarde.

lening, worden leningen van particulieren aan startende bedrijven fiscaal gestimuleerd.

Financieringsklimaat voor snelle groeiers kan beter

Financiering van de onderneming wordt door 68%

Een belangrijk verschil tussen de oorzaak van de

van de industriële ondernemers (67% van de snel-

financieringsproblemen van achterblijvers en die

ler groeiers) als probleem gezien, in het totale

van snelle groeiers is groeipotentie. De proble-

bedrijfsleven kampt 73% met deze problematiek.

men die snelle groeiers ondervinden hangen

Desgevraagd geven de ondernemers aan dat deze

samen met hun snelle ontwikkeling, die van

problemen naar hun mening vooral samenhangen

achterblijvers met het geringe succes.

met slechte marktomstandigheden en risicomijdend

Figuur 5.1 Oorzaken financieringsproblemen, bedrijfsleven totaal en industrie (in % van bedrijven met financieringsproblemen)

BEDRIJFSLEVEN

INDUSTRIE Slechte marktomstandigheden

15%

19%

Onvoldoende onderpand (solvabiliteit) 11%

11%

30% 7% 7%

9%

Risicomijdend gedrag banken Terugbetalingscapaciteit/ kapitaalkosten (liquiditeit) Behandeling aanvraag duurt te lang Overige problemen Weet niet


15%

21%

15% 27% 7%

6%


De mogelijkheid om bedrijfsactiviteiten te finan-

25


26

Figuur 5.2 Financieringsbronnen, bedrijfsleven totaal en industrie, naar groeicategorie (in % bedrijven) 50%

40%

30%

20%

10%

0% Totaal BEDRIJFSLEVEN Eigen vermogen

Totaal INDUSTRIE Bancaire lening

Snelle groeiers

Achterblijvers

Overig


Snelle groeiers vooral gefinancierd met vreemd

niet, 10% vennootschapsbelasting betalen.

vermogen

Verlaging van het vpb-tarief zou echter alleen

Voor snelle groeiers in de industrie vormen ban-

snelle groeiers die vennootschapsbelasting

caire leningen de belangrijkste financieringsbron

betalen, helpen hun financieringsproblemen op te

(figuur 5.2), alhoewel het aandeel eigen vermo-

vangen. Snelle groeiers die inkomstenbelasting

gen bijna even groot is. In het totale bedrijfsleven

betalen, vallen hierbij echter buiten de boot.

en de industrie als geheel liggen deze verhoudingen ongeveer gelijk.

De overheid onderzoekt momenteel de mogelijkheden BBMKB en Regeling Durfkapitaal aan te

Opvallend is dat de winsten in de industrie

passen voor snelle groeiers. ING heeft in 2004 al

(evenals in de rest van het bedrijfsleven) onvol-

voorgesteld samen met de overheid en participa-

doende zijn om ze tot belangrijkste financierings-

tiemaatschappijen een Garantiefonds voor Snelle

bron te maken. De overheid gaat het tarief van de

Groeiers (en Bedrijfsovernames) op te zetten. Een

vennootschapsbelasting verlagen, waardoor meer

dergelijk fonds is niet van de grond gekomen.

winst voor interne financiering kan worden

ING Bank is momenteel aan het kijken of zij een

gebruikt. Het zou nog beter zijn om de winst die

product kan ontwikkelen waarmee zelfstandig in

gereserveerd wordt en zo als interne financiering

de financieringsbehoefte van snelle groeiers kan

dient, niet of tegen een speciaal, laag tarief te

worden voorzien.

belasten. Bedrijven die zich kwalificeren voor de virtuele regelvrije zone zouden gedurende maximaal zes jaar over de gehele winst, ingehouden of

6 Conclusie

als de flexibiliteit op de arbeidsmarkt groter

Ondernemers in de industrie ondervinden veel

wordt. De mogelijkheden om het personeels-

hinder van het woud aan wetten en regels. Vooral

bestand snel aan te passen zijn vooral volgens de

snelle groeiers gaan gebukt onder de kosten die

achterblijvers onvoldoende.

daarbij horen. De regelbrij die bijvoorbeeld bij uitbreiding of het openen van een nieuwe vesti-

Aandeel succesvolle innovaties beperkt

ging komt kijken zet een rem op de groei.

Alhoewel de industrie als sector aanzienlijk innovatiever is dan het bedrijfsleven als geheel, blijft

Het kabinet is voortvarend bezig om tegenstrijdige

het aandeel van succesvolle innovaties beperkt tot

regels aan te pakken. Dit valt toe te juichen.

ca. eenderde. Het overheidbeleid is voornamelijk

Minder tegenstrijdige regels betekent echter nog

gericht op het vergroten van het aantal innovaties

niet dat er minder regels zijn. De verschillende

en daarmee vooral op achterblijvers om hen tot

departementen zijn vooral bezig oude, toch al niet

innovatie te bewegen. Een meer groeibevorderend

langer gehanteerde regels en wetten te schrappen.

beleid moet zich richten op het vergroten van het

Verbetering van het ondernemersklimaat vereist

succes van innovaties. Tijdige en onafhankelijke

het verminderen en vereenvoudigen van knellende

toetsing van innovatieplannen, waarbij innovaties

regels, die het ondernemen belemmeren. In de

op ook commerciële kansen worden beoordeeld,

virtuele regelvrije zone kunnen bedrijven met

zal de succesratio van innovaties aanzienlijk

veel groeipotentie gemakkelijker tot wasdom

kunnen vergroten.

komen. Meer risicodragende financieringsmogelijkheden Veertigurige werkweek leidt tot banenverlies

Financiering is niet het voornaamste probleem

Arbeidskosten vormen voor relatief veel onder-

van bedrijven. Dit neemt niet weg dat tweederde

nemers in de industrie eveneens een probleem.

van de snelle groeiers in de industrie met finan-

Onder invloed van de voortgaande globalisering

cieringsproblemen kampt. Opvallend is de grote

en hiermee gepaard gaande internationale concur-

afhankelijkheid van vreemd vermogen, ook bij

rentie ligt de concurrentiepositie van de Neder-

snelle groeiers. Vooral bedrijven in hun ontwik-

landse industrie momenteel onder druk. Met name

keling naar grootbedrijf kampen vaak met een

de minderheid van ondernemingen die sterk op

onregelmatig groeipatroon (instabiele of versnel-

prijs concurreren ondervinden hiervan problemen.

lende groei). Het risicokarakter maakt juist deze

De 40-urige werkweek wordt door het kabinet

snelgroeiende ondernemingen meer geschikt voor

gezien als een middel om de economische groei te

risicodragende financiering, met leningen als

bevorderen. Ondernemers zullen de veertigurige

completering van de financieringsmix.

werkweek vooral gebruiken om in hun perso-

Aanpassing van financieringsbevorderende maat-

neelsbestand te snijden. Dit kan overigens alleen

regelen voor deze groep verdient aanbeveling.


Te veel moeilijke en kostbare wetten en regels

27


28

Bijlage: Geraadpleegde bronnen

Literatuur

Ministerie van Economische Zaken, In actie voor innovatie, Den Haag, oktober 2003.

BDO Accountants & Adviseurs, Groeien is meer dan groter worden, Eindhoven, oktober 2003.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Actieplan Leven Lang Leren, Den Haag,

CBS, Kennis en Economie 2003, Voorburg, 2004.

november 2004.

EIM, Innovatie in het MKB, Zoetermeer,

MKB Nederland, Arbeidsmarkt mkb 2004, Delft,

september 2004.

augustus 2004.

EIM, Determinants of product innovation in small

NVP, De Nederlandse Private Equity markt in

firms: a comparison across industries, Zoetermeer,

2003, Den Haag, april 2004.

augustus 2004. OSA Trendbericht, Bedrijfsleven: Hoge loonEIM, Entrepreneurial Attitudes versus

kosten vormen een probleem in Nederland,

Entrepreneurial Activities, Zoetermeer, april 2004.

Tilburg, juli 2004.

EIM, Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid,

SER, Ervaringen met de Lissabonstrategie,

Zoetermeer, februari 2004.

Den Haag, 2004.

European Communities, Facing the Challenge;

Stichting Nederland Kennisland, Kenniseconomie

The Lisbon strategy for growth and employment,

monitor 2003, Amsterdam, september 2003.

Luxemburg, november 2004. Twynstra The Bridge, Innovatiemonitor 2004, Ministerie van Economische Zaken,

Amersfoort, 2004.

Industriebrief, Den Haag, oktober 2004. Internet Ministerie van Economische Zaken, Kiezen voor groei, Den Haag, juli 2004.

cbs.nl

Statistische informatie

cpb.nl

Centraal Plan Bureau

Ministerie van Economische Zaken, Meer actie

growthplus.nl

Snelle groeiers

voor ondernemers, Den Haag, juli 2004.

ondernemerstest.nl

Ondernemerschapstest

Ministerie van Economische Zaken, Snelle Groeiers & Innovatie, Den Haag, juni 2004. Ministerie van Economische Zaken, In actie voor ondernemers, Den Haag, december 2003.

@#A INDUSTRIE SPECIAL 2005 ONDERNEMERSKLIMAAT EN GROEI

@#A

@#A INDUSTRIE SPECIAL 2005 ONDERNEMERSKLIMAAT EN GROEI

Recommend Documents