Ondernemingen en Industrie

In samenwerking met

Ondernemingen en Industrie

Dit boekje is ook online verschenen: http://ec.europa.eu/enterprise/your-learning-space-nl Europese Commissie Directoraat-generaal Ondernemingen en Industrie Eenheid Ruimtevaartbeleid 1049 Brussel BELGIË

JURIDISCHE MEDEDELING Deze publicatie is bestemd voor niet-commerciële en educatieve doeleinden. De Europese Unie noch haar vertegenwoordigers zijn verantwoordelijk voor de wijze waarop deze publicatie wordt gebruikt. De informatie in deze publicatie strookt niet noodzakelijk met het standpunt of de mening van de Europese Commissie. Deze publicatie kan grafisch, literair of ander artistiek materiaal bevatten dat geen eigendom is van de Europese Unie en kan verwijzingen naar of citaten uit werken van derden bevatten. De Europese Unie wijst elke aansprakelijkheid voor het gebruik van dergelijke werken of materiaal van derden af.

Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2013 ISBN: 978-92-79-26964-6 doi:10.2769/6982 28 blz. — 21,0 × 29,7 cm © Europese Unie, 2013 Overneming met bronvermelding is toegestaan

Gedrukt op wit chloorvrij papier

Oorspronkelijk idee en concept: Didier Schmitt en Elena Ron Illustraties: Jon Idago Storyboard: Simon Leysen Foto’s: Europese Commissie, Europees Ruimteagentschap, iStockphoto Tekst infoblokjes: Directoraat-generaal Ondernemingen en Industrie in samenwerking met het Europees Ruimteagentschap

INHOUD INHOUD Zelfs op een doordeweekse dag kun je heel wat opsteken over de ruimte, kijk maar naar Helena! n

e

n

e

g

in

l l

k e k p o s l r k s o m o’ n o t o v e o k s au en t k r g e A e e n i l e 0 ch pp v W s 3 i o : ie 4 0 st at l p 0 m :3 O 6 so 0 to r 0 u :0 A ee 7 k 0 0 r g :3 gie Ve lin r i e u 07 5 n rv :4 e e e 7 m V 0 za :50 ur 7 u pen 0 D m a r :00 uur 08 t a ies N act eer s 00 : g 9 0 din gverk ie d l e v et 5 R van h 09:0 id e h Veilig stand 10:00 rg op af o z e h c is 10:05 Med 12:00 Overdraagbare ziekten

2

13:00 Landbouw 1 3 :1 5 Ra ketten 14:30 Milie u en 15:3 klima 0 M ens atve 17:3 e rand lijk 0 IJ ering e rel 17: sb 45 er atie ge s Ge 19 n :00 zo nd 20 Sp he : 0 o id 2 r 0 en t 1:0 Di ou 2 no 0 2 de C s :3 r w o a u 0 m or ri m K de ër u ij n n s ic k e at n ie n a a r d e a a r d e

3

Vriend toevoegen

30 : 6

IK ZOU EIGENLIJK EEN ATOOMKLOK MOETEN HEBBEN, NET ZOALS EEN SATELLIET!

4:30?! IS DIT TOTAL RECALL OF GEBEURT DIT ECHT?

Toegevoegd als vriend

Wist je dat?

Hoe meer satellieten je kunt zien, hoe nauwkeuriger het werkt. Een fout van een paar nanoseconden (miljardste seconden) in de Galileo-metingen zorgt al voor een fout van een paar meter in de bepaling van onze plaats op aarde!

Wat doen wij? Galileo is het gps-systeem van de Europese Unie (EU), dat in 2018 uit zo’n 30 satellieten zal bestaan. Het is ontworpen door ingenieurs van het Europees Ruimteagentschap (ESA), die ook zorgen voor de uitrol.

4

Foto: ESA — J. Huart.

Atoomklokken van Galileo-satellieten lopen in drie miljoen jaar hooguit één seconde voor of achter. Die precisie is nodig omdat de signalen van verschillende satellieten op hetzelfde moment moeten vertrekken. Zo kun je met die satellietsignalen je plaats op aarde tot op een paar centimeter nauwkeurig bepalen, ook al zweeft die satelliet 23 000 km boven de aarde.

IK BEN HARTSTIKKE COOL EN JIJ PAST ER GOED BIJ! LEUKE OUTFIT...

STRAKS EVEN CHILLEN?

TREK IETS WARMS AAN!

HMM, WAT ZAL IK VANDAAG EENS AANTREKKEN? IK WEET NOOIT WAT IK MOET AANDOEN

YESSS. ZO ZIE IK ER TENMINSTE NIET UIT ALS EEN WEIRDO!

Fantastisch!

Weersatellieten bevinden zich in een geostationaire baan om de aarde op bijna 36 000 km boven de evenaar. Daardoor lijken ze altijd op dezelfde plek te staan. De weersverwachting is niet alleen nuttig om te bepalen wat voor kleren we aantrekken. Wanneer een vliegtuig opstijgt, moet de piloot weten wat voor weer hij onderweg kan tegenkomen. En de kapitein van een schip wil gewaarschuwd worden voor een naderende storm. En boeren willen weten of het weer goed genoeg zal zijn om te oogsten.

Wat doen wij? De Europese Organisatie voor de ontwikkeling en het beheer van weersatellieten (EUMETSAT) maakt gebruik van weersatellieten om zo nauwkeurig mogelijke informatie te krijgen.

5

Foto: Sandarosa Studio — iStockphoto.

Om ons te helpen het weer voor de langere termijn te voorspellen, worden miljoenen metingen gedaan (temperatuur, wind, luchtdruk enz.), zowel op de grond als via satellieten.

JE MOET BETER OPLETTEN WAT JE EET, PA

WAT BEN JE TOCH EEN NERD

IETS OVER ZEEVOGELS DIE VASTZITTEN IN OLIEVLEKKEN. VRESELIJK! WAAROM DOEN ZE DAAR NIKS TEGEN?

JA, EN JIJ BENT ZO LELIJK DAT JE ALLEEN AANTREKKELIJK BENT VOOR DE ZWAARTEKRACHT VAN DE AARDE

JA, ALS JE ZO DOORGAAT, WORD JE ZÓ DIK DAT ZE PRECIES WETEN WAAR JE BENT DOOR DE AFWIJKING IN DE BAAN VAN DE MAAN ROND DE AARDE TE METEN

JONGENS, ZO KAN IE WEL WEER! WAT LEES JE, LIEVERD?

DAT DOEN ZE WEL

Fantastisch! De beste aardobservatiesatellieten op een hoogte van 700 km hebben een oplossend vermogen van 34 cm. De camera’s van die satellieten zijn zo precies dat als je ze op het topje van de Eiffeltoren in Parijs zou zetten, je iemand in Berlijn nog als silhouet zou kunnen zien.

6

Wat doen wij? Europese satellieten houden schepen op zee in de gaten, bijvoorbeeld om reddingsacties op touw te zetten, drugssmokkel tegen te gaan en piraterij te bestrijden. Satellieten bewijzen hun nut ook bij overstromingen en bij de opsporing van olievlekken en de schepen die ze veroorzaken.

Foto: ESA.

TEGENWOORDIG SPOREN ZE MET SATELLIETEN DE SCHULDIGEN OP

WAT IS ER MIS MET DIE GASTEN?

WELK DEEL VAN „HET IS ROOD” WAS ZO MOEILIJK TE BEGRIJPEN?

DE MEESTE MENSEN ZIJN GEWOON TE DOM OM TE RIJDEN

HELEMAAL MEE EENS! WE ZOUDEN VEEL BETER AF ZIJN ZONDER AUTO’S IN DE STAD

EEN KLEINE SCHOONMAAK DOOR BUITENAARDSE VRIENDEN ZOU NIET GEK ZIJN

Fantastisch! In de niet zo verre toekomst komt er vast een automatische auto. Die zal deel uitmaken van een „intelligent vervoersysteem” dankzij teledetectie, telecommunicatie en navigatiesatellieten. ESA zal in 2019 zijn eigen robotvoertuig of rover op Mars zetten en die vanaf de aarde besturen.

DAT IS ER MISSCHIEN NET IETS OVER. EEN INTELLIGENTE AUTO ZONDER CHAUFFEUR, DAT ZOU GENOEG ZIJN

7

De ExoMars-rover kan niet in real time worden bestuurd vanaf de aarde. Radiosignalen doen namelijk zo’n 14 minuten over de afstand tot Mars. Maar we kunnen de rover wel vertellen hoe hij zelf moet rijden. Met zijn stereoscopische camera en boordcomputer kan hij obstakels zoals rotsblokken omzeilen. Op zoek naar sporen van leven moet hij kleine gaten boren in de bodem. Mars is interessant voor onderzoek omdat we weten dat er op deze planeet ooit veel water voorkwam, een onmisbaar element voor de ons bekende levensvormen. Omdat Mars praktisch geen dampkring heeft die de planeet beschermt tegen zonnestralen, moeten we minstens 1,5 meter diep boren om überhaupt zulke sporen te kunnen vinden.

Foto: ESA — AOES Medialab.

Wat doen wij?

M’N VADER NEEMT DEZE WEG NAAR ZIJN WERK

IS DAT ‘M NIET?

EN EEN HEBB EL, WE BRUSS

M

BLEE

PRO

DAN KOMT IE ZOOO IN HET VERKEER VAST TE ZITTEN KAN IE UIT Z’N NEUS GAAN ETEN

WOW, ‘T IS ‘M ECHT!

IK GELOOF DAT HIJ EEN SLUIPWEG HEEFT GEVONDEN!

THUIS WERK START

NET OP TIJD VOOR ZIJN KLETSPRAATJE OVER VOETBAL

Nauwkeurige plaatsbepaling is onmisbaar in het moderne verkeer, of het nu gaat om auto’s, vrachtwagens, vliegtuigen of schepen. Het voorkomt botsingen, helpt de maximumsnelheid te handhaven, bij delicate manoeuvres en de lokalisatie van scheepscontainers. Als de dienst het hele jaar door dag en nacht beschikbaar moet zijn, heb je heel wat satellieten nodig. Daarom spreken we van een wereldwijd satellietnavigatiesysteem.

Wat doen wij? Galileo is Europa’s eigen, uiterst precies en wereldwijd satellietnavigatiesysteem. De Galileo-satellieten en -grondstations worden gezamenlijk ontwikkeld door de EU en ESA. De eerste Galileo-satellieten zijn in 2011 met een Russische Sojoez-raket vanuit Frans-Guyana in de ruimte gebracht.

8

Foto: Rafal Olechowski — iStockphoto.

Wist je dat?

ALWEER ROOD. NIET ECHT MIJN GELUKSDAG

MAAK JE GEEN ZORGEN. IK HEB JE HOROSCOOP GELEZEN. „JUPITER IS U GUNSTIG GEZIND EN ER KOMT GOED NIEUWS AAN OVER UW PRIVÉLEVEN”

MAAR DE MAANSKNOOP GAAT NAAR SCHORPIOEN, DUS BESTEED VEEL TIJD AAN UW GEZIN JA, HET WORDT ELKE DAG ERGER. STRAKS MOETEN WE NOG EMIGREREN NAAR EEN ANDERE PLANEET, ZOALS IN DIE TV-SERIE

BAH, DIE UITLAATGASSEN! OK?!??

ALS ZE ALLEMAAL ZO KNAP ZIJN ALS DE HOOFDPERSOON, TEKEN IK ERVOOR!

Wist je dat?

Satellieten kunnen de concentratie meten van atmosferische verontreinigingen zoals ozon (O3) bij hittegolven, zwaveldioxide (SO2) van de industrie, stikstofoxide (NO2 HQ¿MQVWRIXLWXLWODDWJDVVHQ Overigens is ozon in de hogere luchtlagen wel nuttig, want die beschermt ons tegen UV-straling.

Wat doen wij? Europese satellieten meten de concentratie van allerlei gassen, zodat we beter weten wat er in de lucht zit die we inademen.

9

Foto: ESA — AOES Medialab.

Woon je in stedelijk gebied, dan daalt je levensverwachting met bijna twee jaar omdat de lucht er minder schoon is.

8:00 FIJN, ALWEER ZO’N OPWINDENDE SCHOOLDAG

KIJK, DE VIERDE GAAT OP SCHOOLREIS. WAAR GAAN ZE EIGENLIJK HEEN?

IK HEB GEHOORD DAT ZE NAAR EEN ZONNECENTRALE EN EEN WINDMOLENPARK GAAN

SCHOOL, HIER ZIJN WE!

WIST JE DAT ZONNEPANELEN UIT DE RUIMTE KOMEN?

WIST IK AL. EN… WEET JE WAAR DIE WINDMOLENS STAAN?

TUURLIJK, ZE ZIJN MEEGEBRACHT DOOR ALIENS

HAHA, NEE, DE RUIMTEVAART HAD STROOM NODIG VOOR SATELLIETEN

NIET PRECIES, MAAR HET IS VER. JE KUNT DIE DINGEN NIET OVERAL NEERZETTEN, ALS JE TENMINSTE WILT DAT ZE WERKEN

Het internationaal ruimtestation ISS wekt al zijn energie op met zonnepanelen. Daarmee wordt genoeg stroom opgewekt voor zes astronauten, de boordsystemen en alle experimenten.

Wat doen wij? Europese ingenieurs proberen die zonnepalen steeds HI¿FLsQWHUHQOLFKWHUWHPDNHQ]RGDW]HPHHUVWURRP produceren. Door aardobservatie bepalen satellieten wat de beste locatie is voor zonnecentrales en windmolenparken.

10

Foto: Janusz B — iStockphoto.

Wist je dat?

BOEIEND HOOR

HÉ!

VANDAAG GAAN WE HET HEBBEN OVER AARDBEVINGEN EN AARDPLATEN

Huh?

WORD EENS WAKKER, MAFKETEL!

WIE KAN ME VERTELLEN OF WE AARDBEVINGEN KUNNEN VOORSPELLEN?

NIEMAND? AARDBEVINGEN ZIJN HEEL MOEILIJK TE VOORSPELLEN. HELAAS KUNNEN SUPERHELDEN ONS NIET HELPEN, MAAR…

GELUKKIG HEBBEN WE FANTASTISCHE TECHNOLOGIE. AARDOBSERVATIE VANUIT DE RUIMTE EN ANDERE MIDDELEN HELPEN ONS AARDBEVINGEN TE VOORSPELLEN

11

Satellieten kunnen tot op een paar millimeter nauwkeurig de bewegingen van landmassa’s bepalen. Je kunt een vulkaan zelfs zien „ademen”, dat wil zeggen groter of kleiner worden als hij actief is.

Wat doen wij? Aardobservatiesatellieten (van ESA en de EU) zijn onmisbaar voor het voorspellen of inschatten van de kans op natuurrampen zoals overstromingen, orkanen, aardbevingen, aardverschuivingen en vulkaanuitbarstingen.

Foto: Ammit — iStockphoto.

Wist je dat?

HIJ BEDOELT ZIJN HAAR…

AARDBEVINGEN EN ANDERE NATUURRAMPEN ZIJN ONVERMIJDELIJK…

…EN HEBBEN VAAK VERWOESTENDE GEVOLGEN. MAAR DE TECHNOLOGIE UIT DE RUIMTE BIEDT UITKOMST

MIJNHEER, BEDOELT U DAT BUITENAARDSE WEZENS ONS TE HULP KOMEN?

SERIEUS BLIJVEN, HÈ! WAT IK BEDOEL, IS DAT ZE BIJ REDDINGSACTIES SATELLIETTELEFOONS GEBRUIKEN, OBSERVATIESATELLIETEN VOOR INFORMATIE OVER DE OMVANG VAN DE RAMP EN SATELLIETNAVIGATIE OM DE WEG TE VINDEN

Bij een natuurramp zoals een zware overstroming of tsunami kunnen satellieten de communicatie-infrastructuur op aarde onmiddellijk vervangen. Satellieten zien ook of een weg nog berijdbaar is, waar hulporganisaties vluchtelingenkampen kunnen bouwen of waar helikopters kunnen landen.

Wat doen wij? WAAROM GEBRUIKEN ZE NIET GEWOON HUN SMARTPHONE?

12

OMDAT DIE NIET WERKEN ALS BIJ EEN RAMP DE INFRASTRUCTUUR ZWAAR BESCHADIGD IS

Satellieten voor aardobservatie, telecommunicatie en navigatie helpen de schade te bepalen, en om reddingsacties te plannen en begeleiden. Reddingsteams krijgen van de EU en tal van ruimtevaartorganisaties gratis informatie en kaartmateriaal. In de toekomst worden er nieuwe satellieten ontwikkeld die nog betere en nog nauwkeurigere informatie geven. De EU is ‘s werelds grootste donor als het gaat om buitenlandse hulp.

Foto: John Barnett — iStockphoto.

Wist je dat?

LUUK: KAN NT KOMN VNDG BEN NOG IN ALPN, LIG IN T ZKNHS

D OMEN K N E BINN MS’JE S

HELENA: OMG, WAT IS R GEBEURD?

LUUK: WAS MET ABV CARLOS OP ZWRTE PISTE, BEN GEVALLN

LUUK!

HELENA: R U OK?

LUUK: JE KON NX ZIEN DR MIST. D8 WE GAAN CRASHN MAAR PILOOT HAD COOLE TECH OM OVRL TE LANDN

LUUK: GING GWN GOED: GELAND OP DAK ZKNHS

HELENA: COOL

LUUK: NU WEL. HELI MOEST ME EVAC

HELENA: :-O

LUUK: BIJ DOK FF SCHRIKKN: SCHOUDR 2X GEBROKN

HELENA: O NEE. BMS

In 2011 landde in Zuid-Frankrijk voor het eerst een lijnvlucht met behulp van een satelliet. Piloten kunnen hun vliegtuig tegenwoordig in alle weersomstandigheden aan de grond zetten dankzij permanente en betrouwbare informatie van satellieten.

Wat doen wij? Egnos, het European Geostationary Navigation Overlay System, is een systeem waarmee we in heel Europa de nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van gps-signalen in Europa verhogen. Het bestaat uit een netwerk van grondstations en drie geostationaire satellieten. Egnos maakt gps veel nauwkeuriger en betrouwbaarder, zodat het ook geschikt is voor kritieke toepassingen zoals de navigatie op drukbezette lucht- of scheepvaartroutes.

13

Foto: Online Creative Media — iStockphoto.

Wist je dat?

YEP. MAAR HUN SPECIALIST VOOR ZULKE BREUKEN DOET NU VRIJWILLIGERSWERK IN AFRIKA

NO WORRIES, HIJ KON GEWOON Z’N DIAGNOSE GEVEN EN DE DOKTERS HIER VERTELLEN WAT ZE MOESTEN DOEN

O NEE HÈ!

HA DIE LUUK. EN? KONDEN ZE JE SCHOUDER FIXEN?

COOLER DAN DAT. HIJ HEEFT VIA SATELLIET M’N SCHOUDER BEKEKEN EN Z’N DIAGNOSE GESTELD

HOE KAN DAT NOU? HEEFT SCOTTY HEM NAAR HET ZIEKENHUIS GEBEAMD?

ZOALS IN DIE FILM MET BUITENAARDSE RADIOSIGNALEN EN DIE RARE MILJARDAIR?

OOK WEER NIET ZÓ SPECTACULAIR. ‘T GAAT TEGENWOORDIG WEL VAKER ZO

Wist je dat? De satellietcommunicatietechnieken die astronauten tijdens ruimtewandelingen gebruiken, verbeteren de gezondheidszorg hier op aarde.

IK JOU OOK! IK VERVEEL ME TE PLETTER, WAS ER MAAR EEN SURROGAAT VOOR MIJ GAAN SKIËN, DAN HAD IK BIJ JOU KUNNEN BLIJVEN

14

Wat doen wij? ESA heeft al meer dan 150 gezondheidsprojecten gesteund, op gebieden zoals geavanceerde diagnose- en behandelingsapparatuur, telechirurgie en robotgestuurde HFKRJUD¿H Dankzij dergelijke technieken verliezen dokters en SDWLsQWHQPLQGHUWLMGHQZRUGWGHJH]RQGKHLGV]RUJ toegankelijker.

Foto: Tomasz Wyszolmirski — iStockphoto.

HOOP DAT JE WEER GAUW OP SCHOOL BENT. IK MIS JE!

DAT WEDEROPBOUWPROJECT VOOR DIE SCHOOL IN ZAMBIA?

HALLO HELENA!

DAG MENEER JONES!

WAT VONDEN JE OUDERS VAN HET PROJECT WAAR WE HET IN DE KLAS OVER HADDEN?

DIE LEEUWEN DOEN ME NIKS, MAAR MALARIA IS SCARY

IK WIL GAAN, MAAR MIJN OUDERS ZIJN ECHT WATJES. ZE GELOVEN ZELFS IN BUITENAARDSE SCHIMMELS DIE ZE OOIT IN EEN SCIENCEFICTIONFILM HEBBEN GEZIEN. ZE WAARSCHUWEN ME VOOR SLANGENBETEN, SCHORPIOENENGIF, LEEUWEN, MALARIA…

HELEMAAL GENEZEN KAN NIET, MAAR JE KUNT WEL VOORZORGSMAATREGELEN NEMEN, ZOALS EEN MUSKIETENNET, EEN AFWEERMIDDEL EN EEN PREVENTIEF GENEESMIDDEL

KLOPT, MALARIA IS BEST GEVAARLIJK

KUNNEN ZE DAAR HELEMAAL NIETS TEGEN DOEN?

COOL, MISSCHIEN KAN IK MIJN OUDERS DAARMEE OVERTUIGEN

Wist je dat?

Wat doen wij? De informatie van satellieten wordt gebruikt om deze ontwikkelingen te ondersteunen. De betrokken landen krijgen zo de informatie die nodig is om waarschuwingssystemen op te zetten. De Europese satellieten worden ook ingezet om de risicogebieden voor malaria en andere besmettelijke ziekten in kaart te brengen. Europa steunt projecten voor veilig drinkwater en voor voldoende water voor stedelijke ontwikkeling.

15

Foto: HAYKIRDI — iStockphoto.

IK HEB GEHOORD DAT ZE ZELFS SATELLIETKAARTEN MAKEN VAN RISICOGEBIEDEN DIE JE BETER KUNT VERMIJDEN

Met teledetectie- en navigatiesatellieten kunnen we, in combinatie met lokale informatie, de bron en verspreiding van bepaalde ziekten in kaart brengen. Muggen die malaria of andere gevaarlijke ziekten verspreiden, leggen hun eitjes in warm water. Met satellieten kunnen we water opsporen en de temperatuur ervan meten om zo de voortplantingsgebieden in kaart te brengen.

WAT HET OOK IS, HET KOMT NIET VAN DEZE PLANEET!

WAT IS DIT?

ZEKER WETEN. ALLEEN EEN ALIEN IS TOT ZOIETS IN STAAT PRECISIELANDBOUW, MET SATELLIETEN EN ZO. DANKZIJ DE RUIMTEVAART GEBRUIKEN ZE MINDER MEST, BESTRIJDINGSMIDDELEN EN WATER!

ALS JE GEZOND WILT ETEN, BEN JE OP DE VERKEERDE PLEK

KOM OP JONGENS, ZO ERG IS ‘T NU OOK WEER NIET. MAAR WAT M’N BROER DOET, IS WEL BETER

Wist je dat? Satellieten helpen de voedselkwaliteit en -veiligheid te garanderen en tegelijkertijd het milieu te beschermen.

Wat doen wij? Europese satellieten helpen ons beter gebruik te maken van landbouwgrond. Met satellietkaarten kunnen boeren precies bepalen welke velden water of mest nodig hebben. Maar satellieten kunnen ook helpen ruim van tevoren de oogst te voorspellen. Bovendien bewijzen ze hun nut in de duurzame bosbouw.

16

Foto: ESA.

WOW...

Oogsten kunnen al een paar maanden van tevoren worden voorspeld aan de hand van satellietbeelden om te zorgen dat we genoeg voedsel hebben.

HÈ, COOLE GALAXYBROEK! MAAR JE HEBT ER NIET VEEL RUIMTE IN!

THANKS, DUDE. MOET JE NIET ERGENS ANDERS ZIJN? OP EEN ANDERE PLANEET OF ZO?

ZIJN EGO IS ZO GROOT DAT ASTRONAUTEN HET VANUIT DE RUIMTE KUNNEN ZIEN

…MET EEN RAKET DIE DE HELE BUS MET HEM EN ZIJN VRIENDEN ZO IN EEN BAAN OM DE AARDE KAN STUREN

ALS IK KON, SCHOOT IK HEM DE RUIMTE IN…

LOL

Wist je dat? Europa heeft een lanceerbasis in Kourou in Frans-Guyana, niet zo ver van de evenaar in ZuidAmerika. De Ariane 5-draagraket weegt ongeveer 770 ton. De satelliet die hij naar de ruimte brengt, weegt maar 1 % daarvan. Ariane zou dus gemakkelijk een schoolbus naar het internationaal ruimtestation ISS kunnen brengen. Vanaf deze Europese lanceerbasis zijn al meer dan 300 satellieten in de ruimte gebracht.

Wat doen wij? Voor zware payloads heeft ESA de Ariane 5 ontwikkeld en voor kleinere de Vega. Op 21 oktober 2011 is ook voor het eerst een Russische Sojoezraket vanaf Kourou in FransGuyana gelanceerd, met aan boord de eerste operationele Galileo-satellieten.

17

Foto: ESA/CNES/ARIANESPACE — Optique Photo Video CSG.

IK WED DAT ZE DAN DE MEIDEN IN HET INTERNATIONAAL RUIMTESTATION OP DE ZENUWEN GAAN WERKEN

HELENA HOUDT EEN SPREEKBEURT OVER DE MILIEUPROBLEMEN OP AARDE

MEER DAN DE HELFT VAN ALLE DIER- EN PLANTENSOORTEN LEEFT IN HET TROPISCH VOLGENS REGENWOUD DESKUNDIGEN VERDWIJNEN ER DOOR ONTBOSSING ELKE DAG MEER DAN 100 SOORTEN DUS WE DOEN MET ONZE BOSSEN HETZELFDE ALS IN DIE FILM MET DIE BLAUWE ALIENS?

WORDT HET DAAR NIET TE DRUK?

NOU, OVER 40 JAAR KAN ’T AL WEG ZIJN, ZEGGEN ZE. DAT KUNNEN WE DUS NOG MEEMAKEN. NOU JA, JIJ NIET ALS JE ZOVEEL FASTFOOD BLIJFT ETEN…

KUNNEN ZE DAT KAPPEN NIET GEWOON VERBIEDEN?

ZOIETS, JA

ZO SIMPEL IS HET NIET. VAAK GEBEURT ‘T ILLEGAAL IN AFGELEGEN GEBIEDEN. DAAROM GEBRUIKEN ZE NU SATELLIETEN OM ILLEGALE HOUTKAP OP TE SPOREN

MIJN OME FERNANDO WERKT VOOR HET EUROPEES RUIMTEAGENTSCHAP. HIJ ZEGT DAT ZE MET SATELLIETEN OOK HET MILIEU IN DE GATEN HOUDEN

DAT REGENWOUD IS TOCH GROOT GENOEG?

OJEE, HEB JE HAAR WEER MET HAAR ASTRONAUTENOOM

JE OOM HEEFT GELIJK. WETENSCHAPPERS GEBRUIKEN METINGEN VAN SCHEPEN, BOEIEN EN SATELLIETEN OM TE BEGRIJPEN WAT ER MET ONZE ZEEËN, OCEANEN EN ATMOSFEER GEBEURT

Milieubewaking vanuit de ruimte verschaft ons onmisbare informatie over plantengroei, oceaanstromingen, waterkwaliteit, natuurlijke hulpbronnen, luchtvervuiling en broeikasgassen. Zo kunnen we beter de effecten van klimaatverandering in verschillende regio’s en landen voorspellen.

Wat doen wij? De Europese industrie bouwt satellieten die tot op een paar millimeter nauwkeurig veranderingen in de zeespiegel registreren. De satellieten meten ook veranderingen in de ijskappen in het poolgebied, in zeestromingen en temperatuur. Zij helpen ook illegale houtkap op te sporen.

18

Foto: Mayumi Terao — iStockphoto.

Wist je dat?

HALLO DAMES!

GOED GESPEELD

O NEE, DAAR GAAN WE WEER

MET JOU WIL IK BEST 6 MAANDEN EEN RUIMTECAPSULE DELEN, HOOR! DAN BEN JIJ M’N PRINSES EN IK JE HELD

JE WEET TOCH DAT DIE GOZER HAAR BROER WAS, OF NIET?

IK HOOR DAT JE ONS DE RUIMTE IN WILT STUREN

IK VOND ER TOCH AL NIET VEEL AAN, AAN DIE FILMS, BEDOEL IK. IK VOND DIE MET DIE VENT MET DIE RARE OREN LEUKER

TROUWENS, NOG LIEVER 6 MAANDEN MET EEN STEL WILDE ALIENS IN EEN RUIMTESTATION, DAN MET JULLIE!

EN DIE MONSTERS VAN PAPIER-MACHÉ…

Fantastisch! Het internationaal ruimtestation ISS, een samenwerkingsproject van de VS, Rusland, Japan, Canada en Europa, is het grootste object dat ooit in de ruimte is gebouwd. Het is zo groot als een voetbalveld. De bouw heeft bijna 10 jaar in beslag genomen en het kostte ongeveer 100 miljard euro.

Wat doen wij?

De EU streeft naar betere internationale betrekkingen door de politieke samenwerking bij de verkenning van ons zonnestelsel met bemande en onbemande ruimtereizen te bevorderen.

19

Foto: ESA.

Internationale samenwerking is in de ruimtevaart onmisbaar, want samen kunnen we ruimteschepen bouwen die veel complexer zijn dan een land ooit alleen zou kunnen bouwen. De Europese bijdrage aan het ISSproject bestaat uit bevoorradingsschepen, het laboratorium Columbus en de Europese astronauten.

HALLO, LIEVERD! DAG OMA!

WAT IS ER AAN DE HAND, U BENT ZO VROLIJK? WEET U ZEKER DAT U FAMILIE VAN PAPA BENT?

IK GA EEN CRUISE MAKEN OVER DE ATLANTISCHE OCEAAN! MISSCHIEN KOM IK ER NOG WEL EEN AARDIGE MAN TEGEN

MAAR DENK JE DAT HET WEL VEILIG IS? IK ZAG GISTEREN DIE FILM MET LEONARDO, EN ZO WIL IK NIET EINDIGEN

OEI, DAT HAD IK NIET VERWACHT.

MAAKT U ZICH GEEN ZORGEN. ZE KUNNEN IJSBERGEN NU VEEL BETER OPSPOREN. ZE HOUDEN ZE MET VLIEGTUIGEN EN SATELLIETEN IN DE GATEN

IK WIST WEL DAT IK BETER EERST MET JOU KON PRATEN DAN MET JE OUDERS

20

Rond de Noord- en de Zuidpool breken enorme ijsmassa’s van de ijskap af. Door die ijsbergen zijn al heel wat schepen gezonken. Het bekendst is de Titanic, die zonk in 1912. Tegenwoordig wordt alles met behulp van satellieten nauwkeurig in kaart gebracht, zodat schepen ijsbergen kunnen ontwijken.

Wat doen wij? Europese satellieten geven gratis informatie door aan ijsbrekers, zodat die weten waar hun hulp het hardst nodig is en waar de ijskap het dunst is. De Oostzee is de drukst bevaren zee ter wereld en dankzij die satellietgegevens worden alle schepen veilig naar hun bestemming geloodst.

Foto: Lee Sutterby — iStockphoto.

Wist je dat?

DA’S GEREGELD DAN. WANNEER VERTREKT U?

IK HEB EEN PAAR FILMPJES OP INTERNET BEKEKEN. HET IS ZO LUXE: GALADINERS, STIJLDANSEN... IK VREES ALLEEN DAT DE TANGO ER VOOR MIJ NIET MEER INZIT. MIJN OSTEOPOROSE, WEET JE

U BENT EEN GELUKSVOGEL. IK ZIT AL DIE TIJD MET DE REST VAN DE FAMILIE OPGESCHEEPT

IK ZAG OP TV DAT ZE IN DE RUIMTE ONDERZOEK DOEN NAAR EEN BEHANDELING VOOR OSTEOPOROSE. IN DE RUIMTE ZIJN MENSEN GEWICHTSLOOS, IDEAAL OM TE EXPERIMENTEREN

OVER DRIE WEKEN. IK VERHEUG ME ER NU AL OP

TJA, ’N BEHANDELING ZOU GEWELDIG ZIJN. EN ANDERS MOET IK OP ZOEK NAAR EEN MAN DIE GRAAG KLUSJES IN HUIS DOET

NOU, SUCCES…

Wist je dat?

21

Wat doen wij? ESA helpt bedrijven op basis van ruimtevaarttechnologie nieuwe producten te ontwikkelen die we in ons dagelijks leven kunnen gebruiken. Daarvoor vinden experimenten plaats in de ruimte, maar ook op de Zuidpool, in een speciaal „ruimtevaartuig” op aarde en in vliegtuigen.

Foto: ESA.

OF MOET IK ZO’N ROBOT NEMEN VOOR HET HUISHOUDEN, ZOALS IN DE FILM

Wetenschappers gebruiken het internationaal ruimtestation ISS om nieuwe technieken te ontwikkelen die ons meer inzicht geven in onze wereld. De ruimtevaarttechnologie heeft in tal van andere sectoren spin-offs gehad (airbags, vliegtuigmotoren enz.) en kan ons ook helpen om aandoeningen zoals osteoporose te begrijpen en te genezen.

HÉ PA, WAT IS DIT!?

IK MOET IETS AAN MIJN CONDITIE DOEN. IK GA JOGGEN

WAAROM ZIE JE ER DAN ZO SCIENCEFICTIONACHTIG UIT?

WHATEVER. IK GELOOF NIET DAT HET IN JOUW GEVAL VEEL ZAL HELPEN

WEET JE WEL WAT DIT IS?

EEN HIGHTECHPAK UIT HET RUIMTEVAARTTIJDPERK. DE MAN IN DE WINKEL ZEI DAT IK DAARMEE SNELLER LOOP OMDAT HET DE LUCHTWEERSTAND VERMINDERT

OF ZIT ER OOK EEN OUDERENALARM EN PACEMAKER IN?

WAT WIL JE DAARMEE ZEGGEN, JONGEDAME?

Wist je dat? Hooikoorts komt steeds vaker voor. En door de combinatie van allergenen en luchtverontreiniging zit ook astma in de lift, vooral onder jonge kinderen.

22

Dankzij ruimtevaarttechnologie is het nu mogelijk je joggingparcours te registreren, samen met een paar medische basisgrootheden.

Wat doen wij? Europese satellieten houden de luchtkwaliteit in de gaten. :LHODVWKHHIWYDQDOOHUJLHsQNDQDOHHQSDDUGDJHQ van tevoren weten hoe groot het allergierisico is dankzij voorspellingen van het weer, de luchtvervuiling en de pollenconcentratie in de lucht. Het gaat om een combinatie van satelliet- en andere toepassingen.

Foto: Jasmina — iStockphoto.

NIKS HOOR... MAAR CHECK VAN TEVOREN EVEN DIE APP VOOR DE LUCHTKWALITEIT, OF JE ALLERGIEËN REMMEN JE ZO AF DAT ZELFS JE RUIMTEPAK NIET MEER HELPT

SAAI HOOR!

WAT ZIT JIJ TE LEZEN?

IETS OVER DINO’S

MILJOENEN JAREN MAAKTEN ZE DE DIENST UIT OP AARDE TOT ER EEN GROTE METEORIET INSLOEG WAARDOOR ZE ZIJN UITGESTORVEN

HELEMAAL NIET. DINO’S ZIJN COOL!

DEZE HIER LIJKT WEL EEN BEETJE OP JE VRIENDJE TOM. ALS DE DINO’S DOOR EEN METEORIETINSLAG ZIJN UITGESTORVEN, KAN DAT DAN OOK NIET MET ONS GEBEUREN?

Wist je dat?

Wat doen wij? DIE KANS IS GROOT. TENZIJ WE ER IETS TEGEN DOEN

23

ESA’s ruimtesonde Rosetta is in 2004 gestart met haar zoektocht naar kometen. Ze is de asteroïde Lutetia gepasseerd en zal in 2014 voor het eerst een kleinere sonde op een komeet, Churyumov-Gerasimenko, laten landen. Er vinden dan uitgebreide wetenschappelijke experimenten plaats om de samenstelling van deze komeet te bepalen. Al 25 jaar geleden is de ruimtesonde Giotto de komeet Halley tot op 600 km genaderd. Zo konden we voor het eerst een komeet van dichtbij fotograferen. 'H(8¿QDQFLHUWRQGHU]RHNQDDUPHWKRGHQRPERWVLQJHQ van de aarde met asteroïden te voorkomen.

Foto: Sébastien Decoret — iStockphoto.

De „ruimtewetenschap” zoekt antwoorden op vragen over de oorsprong van het leven en onze plaats in het heelal. Ze doet daarvoor bijvoorbeeld een beroep op de deeltjesfysica, krachtenleer en observatie van sterrenstelsels, asteroïden en meteorieten.

WAAROM KIJK JE NAAR DERDEDIVISIE VROUWENVOETBAL UIT DE FAERÖER-EILANDEN?

‘T IS EEN ERG SPANNENDE COMPETITIE

VAST WEL...

OF MISSCHIEN WORDEN WE AANGEVALLEN DOOR MARSMANNETJES!

WAT GEBEURT ER? WAAR IS HET SIGNAAL GEBLEVEN?

WIE WEET WEER EEN VOGELNESTJE IN DE SCHOTEL?

PA, ALSJEBLIEFT, STEL JE NIET AAN. IK ZAL EVEN OP DE WEBSITE VAN DE ZENDER KIJKEN

DEN N BO E V E R TO R T S TE

IK ZIE HET AL, ZE ZEGGEN DAT DE SATELLIET BESCHADIGD IS DOOR EEN ZONNESTORM OF RUIMTESCHROOT Wist je dat? In 2020 cirkelen er meer dan 1 000 000 stukjes ruimteschroot van meer dan 1 cm groot rond de aarde, allemaal met een snelheid van 8 km/s. Bij die snelheid kan zelfs een schroefje een satelliet volledig verwoesten. Dagelijks maken we gebruik van satellietcommunicatie. Denk maar eens aan de ontvangst van tv-zenders uit verre landen en livereportages vanuit de hele wereld.

Wist je dat?

24

Wat doen wij? De nieuwe generatie telecommunicatiesatellieten die ESA ontwikkelt, kan meer dan een miljard gesprekken of honderd tv-kanalen tegelijk overdragen. Dankzij deze geavanceerde technologie zijn Europese telecomexploitanten wereldleiders in deze business.

Foto: ESA.

ZE MOETEN DAAR EENS ZO’N BORD „VERBODEN TE STORTEN” NEERZETTEN

Er zijn meer dan 3 000 tv-zenders die via Europese satellieten worden uitgezonden.

ZULLEN WE EENS KIJKEN WAAR WE IN DE VAKANTIE HEEN GAAN?

HET VERBAAST ME DAT JE WEET HOE JE NIEUWE SPEELTJE WERKT!

LATEN WE WILDE DIEREN GAAN BEKIJKEN!

IK KIES VOOR ZON EN ZEE

MAAR WE MOETEN ER MAKKELIJK PER TREIN HEEN KUNNEN

WHATEVER, ALS ER MAAR EEN DISCO IS

HET IS WELLETJES GEWEEST, IK GA NAAR BED

WELTERUSTEN, LIEVERD!

Toegevoegd als vriend

De meeste online kaarten en routebeschrijvingen zijn gebaseerd op satellietfoto’s. Het ruwe beeldmateriaal van satellieten kan op verschillende manieren worden verwerkt, afhankelijk van het doel: besluitvorming over nieuwe snelwegen of woongebieden, bescherming van kleine ecosystemen, afvalwaterbeheer enz. Zelfs 3D-afbeeldingen zijn mogelijk! Dat materiaal is ook nuttig voor de langetermijnplanning van preventiemaatregelen tegen bijvoorbeeld kusterosie, overstromingen of hittegolven in grote steden.

Wat doen wij? De satellietbeelden worden al dan niet tegen betaling ter beschikking gesteld van kleine bedrijven die gespecialiseerd zijn in satellietgebaseerde diensten. Deze uiterst gespecialiseerde sector zal in de komende jaren waarschijnlijk snel groeien, vooral door de toenemende vraag van experten in ruimtelijke ordening en risicovoorspelling.

25

Foto: Sébastien Decoret — iStockphoto.

Wist je dat?

EN ONZE TOEKOMST? De biosfeer van ons aardoppervlak is behoorlijk ingewikkeld. De recente geschiedenis van de aarde werd gedomineerd door de menselijke soort en zijn verslaving aan technologie. De groei van de wereldbevolking, de globalisering, de vergrijzing, de grondstoffenschaarste, de relaties tussen mensen onderling en tussen mens en natuur, en de manier waarop wij onze samenlevingen hebben ingericht, hebben ons onvoorwaardelijk afhankelijk gemaakt van wetenschap en technologie.

Wat heeft het jaar 2050 voor ons in petto?

70 %

van de mensen woont in de stad. Dat is alsof er elke week een stad met 1 miljoen inwoners bij zou komen.

mensen toegenomen, vooral in Azië en Afrika.

Er zijn meer dan

klimaatvluchtelingen, vooral als gevolg van de stijgende zeespiegel.

400 miljoen mensen van boven de 80.

Het aantal auto’s is verdubbeld tot meer dan

Bron: OESO; Internationaal Energieagentschap.

Bron: Internationale Organisatie voor Migratie.

150 miljoen

Bron: Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

2 miljard

Er zijn

Bron: VN-Habitat.

Bron: OESO (Environmental Outlook to 2050).

De wereldbevolking is met

2 miljard.

Stel je eens voor wat dat betekent, alleen al voor eerste levensbehoeften zoals schoon water, voedsel en energie!

Biedt de ruimtevaart uitkomst? Waarom hebben we anders die „rocket science”?

Ruimtevaarttechnologie speelt steeds vaker een rol bij de aanpak van allerlei maatschappelijke problemen. Het is belangrijk dat de EU daarop inspeelt en wetenschappelijke en technologische oplossingen aandraagt. Het welzijn van de burger en de gezondheid van de planeet staan immers voorop.

26

Wat kun jij doen? Zou ook jij niet graag je steentje willen bijdragen? Denk eens aan een opleiding tot wetenschapper of ingenieur. Zo kun je later helpen onze toekomst vorm te geven. Vergeet niet : de aarde is ook jouw ruimte…

WATCH THIS SPACE! Op onze website kun je testen wat je van deze strip hebt opgestoken. Je vindt er ook allerlei informatie, spelletjes, video’s, posters, links enz. En er staat een elektronische versie van deze strip die je met je vrienden kunt delen! Op onze website lees je ook welke sciencefictionfilms en tv-series er in deze strip verborgen zitten. Heb je ze allemaal gevonden? http://ec.europa.eu/enterprise/your-learning-space-nl

WIL JE NOG MEER WETEN? Vraag je leraar om meer te vertellen over de thema’s in deze strip. Je kunt in de klas discussiëren over algemene onderwerpen, zoals klimaatverandering, milieuvervuiling, vervoer, grondstoffen (energie, voedsel, water, land en oceanen), gezondheid en veiligheid, ontwikkelingshulp enz. VEEL ONDERWERPEN KUNNEN OOK AAN BOD KOMEN BIJ VAKKEN ALS… Aardrijkskunde:

weersomstandigheden, vulkanen, aardverschuivingen, aardbevingen, ruimtelijke ordening, landbouw en oogstvoorspelling, milieubewaking, groene energie, ziekten en milieu, gevolgen van klimaatverandering enz.

Geschiedenis:

uitsterven van de dinosauriërs, geschiedenis van de ruimtevaart tegen de achtergrond van de Koude Oorlog, oude en nieuwe ruimtevaartmogendheden enz.

Natuurkunde:

snelheid, versnelling, hoeksnelheid, bewegingsenergie, zwaartekracht, omloopbanen, vacuüm, luchtwrijving, atoomklokken, elektromagnetisch spectrum in de astronomie, golflengten voor teledetectie enz.

Biologie:

oorsprong van het leven, invloed van de zwaartekracht op het organisme, evolutie, voorwaarden voor het ontstaan van leven, effecten van gewichtloosheid op de mens enz.

Scheikunde:

vorming en reactiviteit van ozon (O3), verontreinigingen van de industrie (SO2) en het verkeer (NO2) enz.

Wiskunde:

orde van versnellingsfuncties, hoeksnelheid van satellieten enz.

Filosofie:

Is er leven mogelijk op exoplaneten: zijn we alleen in het universum?

Maatschappijleer/ Mogen we gebruikmaken van grondstoffen uit de ruimte (bijvoorbeeld Moraal: mijnbouw op asteroïden)? Gaan we een technologiekloof tegemoet? Talen:

Waarom lees je deze strip niet eens in een van de 23 andere beschikbare talen?

27

links Deze strip en nog meer leuke dingen over ruimtevaart: http://ec.europa.eu/enterprise/your-learning-space-nl Europese Commissie Galileo en Egnos: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/satnav/index_nl.htm Copernicus: http://copernicus.eu Onderzoek: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/space/research/index_en.htm Beleid: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/space/esp/index_en.htm Europees Ruimteagentschap (ESA) www.esa.int Meer spelletjes, quizzen en online materiaal rond de Europese Unie (EU) http://europa.eu/kids-corner/index_nl.htm Lesmateriaal http://europa.eu/teachers-corner/15/index_nl.htm Meer weten over de EU ONLINE Informatie in alle officiële talen van de Europese Unie vind je op de Europa-website: http://europa.eu PERSOONLIJK Er zijn in heel Europa honderden plaatselijke EU-informatiecentra. Het adres van het dichtstbijzijnde centrum vind je hier: http://europedirect.europa.eu PER TELEFOON OF E-MAIL Europe Direct beantwoordt al je vragen over de Europese Unie. Je kunt ons bereiken op het gratis telefoonnummer 00 800 6 7 8 9 10 11, of tegen betaling uit een land buiten de EU op het nummer +32 22999696, of via e-mail: http://europedirect.europa.eu LEZEN OVER EUROPA Publicaties over de EU vind je op de website van EU Bookshop: http://bookshop.europa.eu/nl/home/

28

MAAK KENNIS MET EEN PAAR EUROPESE WETENSCHAPPERS EN RUIMTEVAARDERS Frank De Winne (België), André Kuipers (Nederland), Anne Glover (VK) en Claudie Haigneré (Frankrijk) hebben zeer uiteenlopende wetenschappelijke opleidingen en carrières achter de rug, maar het heeft elk van hen een fantastische baan opgeleverd. Een wetenschappelijke studie bereidt je voor op razend interessant en creatief werk waarmee je een bijdrage kunt leveren aan een betere toekomst. wetenschappers ook fan van Helena’s avonturen. Zoals je ziet, zijn onze vier Europese Europe wetenschapp

Frank heeft een ingenieursopleiding gevolgd. Daarna heeft hij gewerkt als ingenieur en als testpiloot. Hij is ook generaal bij de Belgische luchtmacht en in 2009 was hij commandant van het internationaal ruimtestation ISS. André heeft medicijnen gestudeerd. Als ESA-astronaut heeft hij allerlei wetenschappelijke experimenten in de ruimte gedaan. Met 194 dagen in de ruimte is hij Europees recordhouder ruimtereizen. Foto : Elena Ron.

Anne heeft biologie gestudeerd en is nu de belangrijkste wetenschappelijke adviseur van de voorzitter van de Europese Commissie. Ze is een van onze beste ambassadeurs voor de wetenschap en een enthousiaste fan van de ruimtevaart.

Foto : Europese Unie.

Claudie heeft naast medicijnen ook neurowetenschappen gestudeerd. Als astronaut is ze niet alleen naar het Russische ruimtestation Mir, maar ook naar het internationaal ruimtestation ISS geweest. Bovendien is ze minister van Onderzoek en Nieuwe Technologie en minister van Europese Zaken geweest. Nu is ze directeur van Universcience, een Frans wetenschapsportal. Foto : Planète Science.

NB-32-12-479-NL-C ie.

Foto : Europese Un

Antonio Taja Tajani, vi vice cevvoo voorrzit zittter zit er va van n de Europese Commis sie sie.

„Denk bij ruimtevaart niet alleen aan avontuurlijke ruimtereizen van robotten en astronauten, of aan studierichtingen zoals astronomie en astrofysica. Want ruimtevaart betekent ook dat je met beide benen op de grond moet blijven staan! De ruimtevaartprogramma’s van de Europese Commissie, het Europees Ruimteagentschap en verschillende Europese landen leveren veel op, juist ook allerlei nuttige toepassingen voor ons dagelijks leven.”

In deze strip vind je heel wat voorbeelden. Volg Helena en haar familie en vrienden eens op een „gewone” doordeweekse dag. Goede reis, samen met Helena! Bezoek onze website http://ec.europa.eu/enterprise/your-learning-space-nl. Daar vind je allerlei leuke dingen om je kennis te testen!