i-Fabriek special bij cultureel maandblad zuiderlucht over creatieve industrie | oktober 2007
3 5 8 11 13
Ontwerper Maurice Mentjens is een verhalenverteller Arjo Klamer: Maastricht als Istanbul van de 21e eeuw NDSM-loods, de ultieme broedplaats Alexandra Fraraccio in ontwikkelingshulp Villa Basta duikt in Vlaams mijnverleden
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
i-Programma KER004 UIT advertentie 05-07-2007 15:12 Page 1 C
M
Y
CM
MY
CY CMY
K
Programma i-fabriek 12 oktober 2007 Aanmelden kan tot de laatste dag op www.i-fabriek.nl De toegang is gratis. 11.00 uur deuren open 11.30 uur opening i-fabriek door René van den Bergh, Composite directielid WOM Belvédère
12.00-12.45 uur 13.15-14.00 uur 14.30-15.15 uur 15.45-16.30 uur 17.00-17.45 uur 18.15-19.00 uur
Sprekers (45 min) Eva de Klerk, projectmaker NDSM-loods, Amsterdam Gilian Schrofer, initiator en creatief directeur Concern, Amsterdam Jan Kriekels, directeur Jaga, Diepenbeek, België Mary Miller, directeur Stavanger 2008, culturele hoofdstad, Noorwegen Theo Jansen, kunstenaar, Den Haag Herman de Jongh, hoofd ontwerpafdeling Atelier van Lieshout, Rotterdam
De kracht van ideeën
Ideeën kun je niet hebben, je kunt ze wel krijgen. Hoe het precies werkt, weten we (nog) niet. Wel dat er specifieke omstandigheden nodig zijn
12.30-14.30 uur 12.30-14.30 uur 14.45-16.45 uur 14.45-16.45 uur 17:00 uur:
12.45-13.15 uur 13.45-14.15 uur 14.30-15.00 uur 15.15-15.45 uur
Aan tafel met (30-45 min) Presentatie Hans op de Coul, eindredacteur cultuur L1 radio-tv Guus Beumer, directeur Marres/ NAi, Maastricht Paula van den Bosch, conservator Bonnefanten Museum, Maastricht. Fons Dejong, artistiek coördinator AINSI, Maastricht John Kampstra, projectmanager de HUB, Eindhoven
De herontwikkeling van het nieuwe Maastrichtse stadsdeel Belvédère staat in het teken van economische
12.00-20.00 uur
Portfoliobank i.s.m. zachte G Voor alle deelnemers bestaat de mogelijkheid hun portfolio op te sturen. De portfolio’s worden gepresenteerd tijdens i-fabriek. www.zachteg.nl Performance & Film Theo Janssen en Gaeton Bulourde, Uchronia, Corrina Manara en You Tube. Informatie voor creatieven; de kansen en mogelijkheden die Belvédère deze sector kan bieden.
tert, is nooit zelfgenoegzaam, maar blijft op zoek naar het succes van morgen. Maastricht heeft een kwaliteitssprong nodig op het vlak van
7 Nieuw in cultureel Maastricht: ’t Brandweer
cultuur, congressen en andere hoogwaardige beleving. Om bezoekers te blijven interesseren in de charme van de stad, maar meer nog om (jonge) te bieden om goed te vertoeven en langer te blijven dan gepland. Belvédère heeft in dat proces van economische innovatie een belang-
8 NDSM-loods in Amsterdam is de ultieme broedplaats 9 Column Ad van Iterson over timing
rijke opgave. In en rond het Quartier Bassin, op plekken zoals de Timmerfabriek, de Sphinx en het Landbouwbelang, zal die opgave gestalte
11 Alexandra Fraraccio in ontwikkelingshulp
krijgen. Door condities te scheppen, die creatieve ambachten, culturele ondernemers en entrepreneurs inspireert om ideeën om te zetten in daden. Daden die ons als bewoners en bezoekers van Maastricht verleiden van eigen ideeën, tot een langer verblijf. Daden die ons vervullen van trots op die mooie plek aan de Maas. Ziedaar de opgave, ziedaar de reden
13 Villa Basta: creatief in het Vlaamse mijnverleden 15 Robert Thiemann (Frame): het blijft sappelen
voor het initiatief tot de organisatie van de i-fabriek. Een idee van Janicke Kernland en Wido Smeets. Een idee van ons als Belvédère Maastricht om hen te vragen het idee om te zetten in daden. Aldus besloten en uitgevoerd. René van den Bergh
Einde Afsluiting 20.00 uur
5 Arjo Klamer over de Florida-hype
innovatie. Een stad die succes koes-
tot participatie, tot het ontwikkelen Eten & drinken op het “plein” verzorgd door café Zondag en Somethin’Good
3 Maurice Mentjens ontwerpt DSMontvangstkamer
om ze te krijgen.
mensen en expats een omgeving Workshops (120 min) Een herontwikkelingsproject Ralph, Nieuwe Garde, Den Haag Robert Dackus, conceptontwikkelaar 3W Vastgoed, Maastricht Erol Öztan, architect, Heerlen Rob Crabtree, directeur Europafilms, Maastricht Presentatie van de resultaten workshops door Wido Smeets, hoofdredacteur Zuiderlucht, Maastricht
inhoud
Directievoorzitter Wijkontwikkelingsmaatschappij Belvédère
www.zuiderlucht.eu
Cover: Kunstenaar Jan van der Ploeg maakt een muurschildering bij de Sphinx-fabriek foto Mark Kuipers
special i-Fabriek
oktober 2007
‘t Lam Gods in een badkamerschimmel
1 door Wido Smeets
J
i
Ontwerper Maurice Mentjens liet zich bij het nieuwe interieur van de DSM-ontvangstkamer in Heerlen inspireren door een middeleeuws schilderij van de gebroeders van Eyck. “De verering van het Lam Gods heeft plaatsgemaakt voor de aanbidding van de welvaart.”
teerde weergaves van micro-organismen, het werkterrein van het huidige DSM, dat zich
e kunt er een (binnenhuis)architect voor
vooral richt of life sciences en biotechnologie.
inhuren die een interieur zal afleveren waarin
De uit de Staatsmijnen voortgekomen chemie-
motieven en kleurstelling in vloer en muren
reus is tegenwoordig een wereldspeler op het
keurig tegen elkaar worden afgewogen. Afge-
gebied van basisproducten en halffabricaten
maakt met kekke lampen en Le Corbusier meu-
voor geneesmiddelen.
bilair, of anders met ietwat moeizaam zittende
Vanuit zijn oorspronkelijke ‘natuur’concept
stoelen naar eigen ontwerp. Een non-figuratief
belandde Mentjens zo op het spoor van de
kunstwerk erin en klaar is Kees.
‘aspergillus niger’, een door DSM-onderzoekers veel gebruikt micro-organisme dat we kennen
Het kan. Je haalt er zeker en vast de no-
als badkamerschimmel. Met deze schimmel als
dige open doekjes mee bij opdrachtgever en
sublimatie van zijn oorspronkelijke Lam Gods-
gebruikers. Catharien Romijn, conservator
concept ging hij aan de slag.
van de DSM-kunstcollectie, koos voor een
Het betreden van de heringerichte Beatrixka-
meer risicovolle route toen ze van de raad van
mer is een overweldigende ervaring. Mentjens,
bestuur de opdracht kreeg om de Beatrixkamer,
die in eerdere interieurontwerpen ruim baan
de ontvangstkamer van DSM, opnieuw in te
gaf aan de comeback van het burgerlijke be-
richten. Romijn: “Ik wilde een uniek interieur
hang, heeft de wanden van de ontvangstruimte
dat niet toepasbaar is op andere ruimtes en te-
van plint tot plafond voorzien van prints van
gelijkertijd een link legt met de activiteiten van
fors uitvergrote foto’s van micro-organismen.
de onderneming. Het moest een kunstkamer
Zijn uitspraak parafraserend over de ‘Rooms
worden die iets zegt over ons verleden, heden
Katholieke trip’ waar Limburg tot voor kort
en toekomst.”
in vertoefde, lijken we terecht gekomen in de
De keuze viel op het ontwerp van Maurice
hallucinerende wereld van een lsd-trip. Zouden
Mentjens, letterlijk opgegroeid onder de rook
er luidsprekers hangen, je zou er de psychede-
van DSM - en misschien heeft dat laatste wel
lische klanken van de Pink Floyd-plaat ‘Meddle’
de doorslag gegeven. Niet uit chauvinistische
uit verwachten.
overwegingen, maar omdat Mentjens (Hol-
Om het ruimtelijk effect te vergroten, heeft
tum, 1964) in zijn ontwerp de Zuid-Limburgse
Mentjens het plafond voorzien van spiegels. In
omgeving als vertrekpunt nam, het landschap
het midden hangt een grote witte bol als lamp,
dus waar het chemieconcern, voorheen de
verwijzend naar de heilige geest met driedub-
Staatsmijnen, zijn wortels heeft.
bel aureool in het altaarstuk van de Van Eycks.
Mentjens liet zich daarbij inspireren door het
De grote witte tafel rust op trompetvormige
‘Lam Gods’, het uit twaalf panelen bestaande
poten die doen denken aan een kelk, maar ook
altaarstuk in de Sint-Bataafskathedraal in Gent
aan de koeltorens van DSM.
van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck.
Maurice Mentjens in de door hem ontworpen DSM-ontvangstkamer in Heerlen. foto Zuiderlucht
Het ‘Lam Gods’ geldt als meesterwerk van de
Tijdens zijn academiejaren verwierf Maurice Mentjens de naam van ‘anekdotisch ontwerper’.
Vlaamse Primitieven waarmee de broers hun
minutieus geschilderd. Het is een allesomvat-
de aanbidding van de welvaart.”
In zijn – vaak prijswinnende – interieurontwer-
tijdgenoten van de Italiaanse renaissance naar
tende lofzang op de schepping.”
In het welvaartspeil van het huidige Zuid-Lim-
pen van de laatste jaren bevestigt hij die titel.
de kroon staken. De uit Maaseik afkomstige
Zo moest de Beatrixkamer ook worden: een lof-
burg heeft DSM een prominente rol gespeeld,
Zo ook met de inrichting van de Beatrixkamer,
broers waren ook innovatieve kunstenaars: ze
zang op de natuur, in een 21e eeuws jasje. Maar
constateert Mentjens. “Rond 1850 was Limburg
een ontwerp waarin diverse verhaallijnen bij-
waren de eersten die met olieverf schilderden.
het mocht geen pastorale worden, daarvoor
niet meer dan ‘een jammerlijke strook grond’,
eenkomen. Het chemieconcern kreeg wat het
De relatie die Mentjens legt tussen dit Middel-
is Mentjens trouwens te zeer een geënga-
zoals Jeroen Visser vaststelt in zijn documen-
vroeg: een kunstkamer. DSM-curator Catharien
eeuws altaarstuk en zijn interieurconcept van
geerd kunstenaar. “Het is nog maar dertig jaar
taire over architect Pierre Cuypers. Zonder de
Romijn is er zeer mee in haar sas. “Het is best
de Beatrixkamer is de natuur. Mentjens: “Het
geleden dat we hier in het zuiden in een soort
mijnen was het gebied dat waarschijnlijk nog
gewaagd dat een concern als DSM dit aandurft.
altaarstuk van de Van Eycks zit vol doorkijkjes.
Rooms Katholieke trip zaten. Ons denken was
heel lang gebleven.”
Maar het past wel bij ons imago, vind ik. Wie in
Ze hebben de landelijke omgeving waarin ze
nog steeds gecentreerd om het Lam Gods. In-
Via uitvergrote prints van details uit natuurfo-
het laboratorium het experiment opzoekt, moet
leefden, met honderden planten en bomen,
middels heeft die verering plaatsgemaakt voor
to’s kwam Mentjens op het spoor van geëxal-
het daarbuiten ook doen.”
Jean-Paul Toonen
“Zelfgenoegzaam doen over het Limburgs creatieve talent is kortzichtig. Want hoe groot het potentieel ook, creatieven kunnen de economie geen vuur inblazen… zonder hun opdrachtgevers. Wat hebben we aan kwijnend talent dat niet de ruimte krijgt bijzondere dingen te realiseren? Gelukkig gaat het steeds vaker goed. En hebben opdrachtgevers de moed om iets te financieren wat creatieve grenzen verlegt. Dat is hard nodig in deze wereld en leidt altijd tot aangename verwondering. Mijn aanbeveling is dan ook simpel. Laten we een kwart van onze investeringen niet meer via de beproefde weg inkopen, maar starten met een creatieve counterpart. Die de opdrachtgever aan een nieuwe zienswijze helpt. Je zult zien dat Limburg binnen vier jaar uitgroeit tot het Atelier van Nederland.” Jean-Paul Toonen is directeur van T36 Media in Maastricht
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
1
oktober 2007
Expand your business
with LIOF in Limburg
Eindhoven
LIOF can help with:
Düsseldorf
Venture capital • Innovative projects • Funding for innovative projects • Investment promotion • Business development • Business parks
Limburg Development Company LIOF
Aachen Liege
PO Box 1310 6201 BH MAASTRICHT The Netherlands T: +31 433 280 280 www.liof.nl
Brand feliciteert alle betrokkenen met de opening van de I-fabriek!
Het bier waar Limburg trots op is. BRN Adv WT.indd 1
14-09-2007 09:23:31
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
2
Maastricht moet zich losweken Met ‘De opkomst van de creatieve klasse’ wist de econoom Richard Florida bestuurders en projectontwikkelaars wakker te schudden. Cultureel econoom Arjo Klamer over vijf jaar Forida-hype. “Maastricht heeft de potentie zich te ontwikkelen tot het Istanbul van de 21e eeuw.”
door Paul Verstappen
A
cht jaar geleden deed Arjo Klamer
onderzoek naar de economische betekenis van cultuur voor de stad Arnhem. Het viel hem op hoe weinig de stad daar mee deed. “Inmiddels maken ze er met de Arnhem Mode Biënnale een speerpunt van”, zegt Klamer, hoogleraar culturele economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Waarmee Klamer maar wil zeggen dat bestuurders en politici tegenwoordig beseffen hoe belangrijk cultuur voor een stad kan zijn. Klamer: “Je zou kunnen zeggen dat het gesprek sinds de Florida-hype een wending heeft genomen. Het werk van Florida wordt door bestuurders beschouwd als een magische formule: investeren in cultuur brengt ook bedrijvigheid met zich mee. Maar dat is natuurlijk niet altijd zo.” Toch is er wel degelijk iets aan de hand. “Een nieuwe economie vraagt om een ander beleid. Het gaat steeds minder om het maken van dingen. Het draait om verbeelding en symbolen. Creativi-
Straatbeeld in Istanbul. foto Zuiderlucht
teit is een begrip dat daar wel recht aan doet.
individuele creativiteit, aldus Klamer. “Een gek
creaties ontlenen aan gesprekken met mensen
Ook al wordt het begrip te pas en te onpas
idee lanceren is niet zo moeilijk, veel lastiger is
die iets totaal anders doen. Ze zoeken doelbe-
gebruikt.”
het om dit idee ‘te laten landen’. Dat betekent
wust de confrontatie op. Waarschijnlijk begin-
Bestuurders blijven vooral economisch denken.
dat bestuurders en bedrijfsleven ontvankelijk
nen we een groot onderzoeksproject waarin
Een verkeerd uitgangspunt, vindt Klamer.
moeten zijn voor ideeën die niet zo voor de
bestuderen hoe kunstenaars hiermee omgaan.
“Dat betekent dat men instrumenteel denkt.
hand liggen. In Nederland heerst nog vaak de
Hoe kun je de dialoog opzoeken, zonder dat dit
Creativiteit is een middel voor het ultieme doel:
economische rationaliteit. Doe maar normaal,
de eigen creativiteit aantast?”
economische groei. Ik beweer iets anders. Het
dan doe je al gek genoeg. Dan smoren ideeën
De vraag is nu: hoe belangrijk is de stedelijke
cultureel kapitaal of inspirerend vermogen
vaak in het instrumentele denken. De meeste
schaalgrootte? “Daar valt moeilijk iets over te
van de stad: daar gaat het uiteindelijk om.” De
gedachten zijn trouwens ook onzinnig, maar je
zeggen”, aldus Klamer. “Vroeger was het kleine
hoogleraar draait de zaken liever om: “Creativi-
moet er wel voor open staan.”
Laren een belangrijk cultureel centrum. Je hebt
teit kan het inspirerend vermogen van een stad
“Ideas travel”, vervolgt Klamer. “Hoe ideeën
soms slechts een paar enthousiaste mensen
versterken. Steden als Arnhem en Rotterdam
zich precies ontwikkelen en verplaatsen? Daar
nodig om een interessant kunstproject van de
Klamer: “De stad heeft veel gewonnen bij
worstelen voortdurend hoe ze met deze opgave
hebben we geen formules voor. Ik zie wel
grond te krijgen.” Een belangrijke rol is hierbij
instellingen als de universiteit en het Verdrag
moeten omgaan.”
allerlei experimenten waarbij men de kunsten
weggelegd voor wat Klamer de ‘economie van
van Maastricht.” Om deze aandacht uit te bui-
Steden profileren zich als culturele hoofdstad,
met het actieve stadsleven wil verbinden, zoals
de aandacht’ noemt. “In een grote stad als New
ten, kan er volgens Klamer nog meer gebeuren.
of investeren in spraakmakende tentoonstellin-
bij opdrachtkunst en projecten van community
York heb je concentraties nodig. Alle galeries
“Zo’n 60 tot 70 procent van mijn Maastrichtse
gen. Klamer: “Er wordt van alles beweerd over
artists. Kunstenaars verschijnen in bedrijven en
zitten bij elkaar, om zo de vraag en het aanbod
studenten is Duits. Maastricht heeft de po-
de effecten van dergelijke initiatieven. Maar
bedrijven doemen op in culturele organisaties.
bij elkaar te brengen. Zo ontstaan bepaalde
tentie om zich te ontwikkelen tot het Istanbul
wat er daardoor precies is gebeurd? We weten
Design en toegepaste kunst worden steeds
plekken waar je naar toe moet als je bijvoor-
van de 21e eeuw, een internationale stad met
het niet. Daarom ontwikkelen we op dit mo-
belangrijker. Ik ben heel benieuwd hoe zich dat
beeld naar het theater of museum wil.”
verschillende culturen. Europeanen moeten
ment een cultuurmonitor, zodat we de effecten
gaat ontwikkelen. Kunstenaars moeten zich
Arjo Klamer doceert ook aan de Universiteit
Maastricht ontdekken als een plek waar je wilt
beter in kaart kunnen brengen.”
herbezinnen op hun rol. Ik spreek steeds meer
van Maastricht. Hoe blijft de Limburgse hoofd-
zijn. Maar dan zal de stad zich wel moeten
Een creatieve omgeving is belangrijker dan
serieuze kunstenaars die de betekenis van hun
stad overeind in de economie van de aandacht?
losweken van het Nederlandse.”
Arjo Klamer. foto Erasmus Universiteit
Ivo Hermans Creativiteit is niet voor de hand liggende verbindingen leggen tussen verschillende onderdelen om
2
zodoende een nieuw en spannend geheel te krijgen; nieuwe toepassingen voor de producten van een chemisch bedrijf of een spannend uiterlijk voor een product door een beeldend kunstenaar. In heel Limburg zie je dat er gewerkt wordt aan broedplaatsen voor de creatieve industrie. Zo wordt er in Venlo een hele wijk omgevormd tot broedplaats en is ZachteG.nl de eerste digitale broedplaats. Daarnaast komen er ook broedplaatsen in Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen. Maar om echt een meerwaarde te creëren dient een broedplaats een eigen karakter te krijgen om zo een aantrekkingskracht uit te oefenen op creatievelingen. Daarom is het belangrijk dat elke stad een eigen visie ontwikkelt voor haar broedplaats. Ivo Hermans, creatieve makelaar Zachte G (zachteg.nl)
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
THE GREAT INDOORS 2007 aWard cOnFerence WOrKSHOpS
The Great Indoors is a new, biennial, international interior design award.
Speakers amongst others:
Mark Wigley
(Dean, Columbia University, New York and editor of Volume magazine)
Li Edelkoort
(Director Trend Union and Design Academy Eindhoven)
Hella Jongerius
Branded By Space The design of interiors is probably the most vital design discipline. The first The Great Indoors Conference ‘Branded by Space’ will focus on the role of interior design as a producer of identities, not only for specific interiors as hotels, offices and restaurants, but also for the public domain as in urban planning. The Great Indoors Conference offers both designers and their
clients a unique opportunity to share the visions and experience of some of the world’s talented designers. Not only through its speakers and presentations of nominees, but also through its format: a three-dimensional magazine, giving the possibility to read, to skip, to browse, to reflect and to become part of a truly memorable event!
www.zuiderlucht.eu
Interior design – currently the most vital field of the design profession – combines the disciplines of fashion, architecture and product design. By signalling the best interior design worldwide, The Great Indoors AWARD wishes to celebrate the best-realized projects biennially, thus raising the quality of interior design. The Great Indoors CONFERENCE aims to contribute to the international discourse on and growing importance of interior design. In addition, The Great Indoors WORKSHOPS intend to give a positive impulse to design education and to the positions of both designers and clients within interior design. Initiators of The Great Indoors are Frame magazine; Marres, centre for contemporary culture (Maastricht, NL); and the Netherlands Architecture Institute Maastricht (Maastricht, NL).
(Designer JongeriusLab, Rotterdam)
Fabio Novembre
(Architect and Designer, Milan)
Jürgen Mayer H. (Architect, Berlin)
Generous support for award, conference and workshops is being provided by the province of Limburg and the city of Maastricht.
Robert Thiemann (Editor in Chief FRAME magazine)
Guus Beumer
(Fashion, design and art critic)
Fee:
Full registration (Friday + Saturday): 595 Euro Registration (Saturday only): 495 Euro (Students 175 Euro) Early bird special: register before 1 October 2007 and get a 50 Euro discount (25 Euro for students)
How to register:
For details on how to register, visit www.the-great-indoors.com
For the full programme and other speakers visit:
www.the-great-indoors.com
special i-Fabriek
oktober 2007
3
i
’t Brandt weer in de ex-kazerne Met ’t Brandweer hebben Maastrichtse kunstenaars er een nieuwe expositieruimte bij op een unieke, centraal gelegen plek. Weliswaar tijdelijk, maar naar ieders tevredenheid. “Wij willen laten zien wat zich achter de gesloten deuren van de ateliers afspeelt.”
door Lene ter Haar
“H
et is goed dat dit ateliergebouw een
voor voorbijgangers zichtbare culturele uitstraling krijgt”, zegt fotograaf en gebruiker Chris Keulen over de voormalige brandweerkazerne aan de Capucijnenstraat in Maastricht. De stichting Samenwerkende Ateliers Maastricht (SAM) laat hier sinds kort de rode haan kraaien met de nieuwe projectruimte ‘t Brandweer. Waar vroeger de bluswagens parkeerden, wakkeren kunstenaars met presentaties en evenementen het culturele vuur aan. Achter de zes garagepoorten ligt een rechthoekige ruimte van 350m² met hoog plafond, aan twee zijden afgezet met gele tegels. Een beetje verborgen staat nog de oude reinigingsinstallatie voor brandslangen. De voormalige kazerne is vers gewit en voorzien van verplaatsbare muren. “De ruimte ademt een aan Parijs herinnerende sfeer”, constateert Keulen. Verspreid over de stad voorziet SAM ongeveer 150 kunstenaars van betaalbare atelierruimtes. Met ’t Brandweer is daar een zelfstandige tentoonstellingsruimte op een centrale locatie aan toegevoegd. Tot 2010 mogen de kunstenaars de ruimte gebruiken, zo heeft Wijkontwikkelings-
Eerste expositie ‘Blokken. Think out of the box’ in ‘t Brandweer. foto Zuiderlucht
maatschappij Belvedère, eigenaar van het pand,
De samenwerking met het professionele kun-
dan een projectruimte.
Ten slotte zijn er de klassieke instellingen, zoals
toegezegd. SAM zorgde voor een bescheiden
stencircuit moet zorgen voor contacten op lo-
Aan de Brusselsestraat heeft kunstenaarsini-
het Bonnefantenmusem, Centre Céramique,
basisbudget dat wordt aangevuld met geld van
kaal en bovenregionaal niveau. Anne van Aalst:
tiatief Hedah zijn basis, een knusse achter-
het Mondiaal Centrum en anderen, die inci-
sponsors en fondsen. Het programma wordt sa-
“Wij hebben er een ‘open campus idee’ bij, een
ruimte van 40 m². Als podium voor actuele,
denteel ruimte bieden aan hedendaagse kunst.
mengesteld door gastcuratoren, twee keer per
ruimte waar een open discours ontstaat. Waar
internationale ontwikkelingen op het gebied
Voor lokale kunstenaars is hier maar in zeer
jaar zal SAM zelf iets op touw zetten. Een be-
ANSI diverse kunstvormen bij elkaar brengt,
van beeldende kunst ligt de klemtoon hier niet
perkte mate de mogelijkheid om te exposeren.
oordelingscommissie waakt over de kwaliteit.
richt ‘t Brandweer zich in eerste instantie op
op het regionale circuit. Het bestuur van Hedah
Concluderend: ‘t Brandweer vult een gat zoals
“Wij willen laten zien wat zich achter de
het beeldende vak. Kortom, een platform voor
stelt het programma samen en heeft bijzonder
dat ook in steden als Breda, Arnhem, Rotter-
gesloten deuren van de ateliers afspeelt”,
lokale kunstenaars en hun publiek in hartje
aandacht, aldus de internetsite, ‘voor vormen
dam, Groningen en Eindhoven door atelier-
aldus SAM-coördinator Anne van Aalst. Er is
Maastricht dat tot nu toe ontbreekt in de stad.”
van kunst die niet zo gemakkelijk in het regu-
stichtingen wordt gevuld. Toch is zo’n nieuw
aandacht voor jonge, maar ook voor ‘mid-ca-
Klopt dat? Schuin tegenover ’t Brandweer ligt
liere tentoonstellingscircuit getoond worden’.
initiatief niet zonder risico. Chris Keulen, die
reer’ kunstenaars. Zij zijn immers degenen die
Marres, door Guus Beumer, tevens directeur
Daar richten ook andere initiatieven in de stad
binnenkort een nieuw atelier in AINSI betrekt:
er de meeste ateliers huren. ‘t Brandweer wil
van NAi Maastricht, veranderd van ‘centrum
zich op, zoals krakerscollectief B32, Diepzout,
“Het blijft afwachten of kunstenaars en publiek
echter ook een podium zijn voor alle lokale
voor actuele beeldende kunst’ tot een ‘centrum
HennArt, Kunsthuis Theo Hübens, galerie
het ook echt oppakken.” De kansen dat het
kunstenaars en kunstinstituten die een grote
voor contemporaine cultuur’. Volgens Beumer
Blauw Licht, Traders Pop Gallery, Artspace Het
kruipvuur vanuit ‘t Brandweer doorslaat naar
ruimte met een eigen sfeer in hartje Maastricht
geeft die verandering aan dat het uitgangspunt
Rondeel en het - gekraakte - Landbouwbelang.
de stad en de projectruimte een stevige positie
behoeven. Dit jaar hebben de Academie voor
voor het programma niet uitsluitend ligt bij
Op basis van de persoonlijke visie en gedreven-
gaat innemen, zijn er. Maar met de woorden
Bouwkunst, het Festival Cement en de Kunst-
kunstenaar of vormgever, maar bij een meer
heid van de initiatiefnemers opereren zij vanuit
van Loesje gesproken: “Wie zijn billen brandt,
toer er al presentaties gehouden. Afgelopen
algemene, culturele agenda. Die actualiteit
het informele circuit. Bij ’t Brandweer, minder
mag blij zijn dat ‘ie niet andersom stond.” Dan
weken was er de expositie ‘Blokken. Think out
wordt waar mogelijk gespiegeld aan langere,
persoonsgebonden en voorzien van meer ze-
is het maar te hopen dat menigeen door ‘t
of the Box’ – vrij naar Loesje - te zien.
historische lijnen. Dat is inderdaad iets anders
kerheid en faciliteiten, liggen dus zeker kansen.
Brandweer een warme kont krijgt.
Marcel TabbersWil Limburg een serieuze rol gaan spelen in de creatieve industrie, dan moet zij met grootse
3
gebaren haar plek opeisen. Rotterdam heeft aantrekkingskracht omdat het een moderne stad is waar de fysieke omgeving creativiteit, lef en toekomst uitstraalt. Venlo plaatst voor veel geld vier Tajiri-wachters op de Maasbrug. Prachtig, maar je had ook een signaal af kunnen geven aan jónge kunstenaars. Je moet je als stad in de kijker spelen bij de nieuwe generatie. Die moet gaan denken: “Wat gebeurt daar allemaal in Venlo/Sittard/Heerlen/Maastricht?” De regio Venlo heeft met Cradle to Cradle (C2C) een geweldige propositie in handen, en moet die groots en fysiek verzilveren met een poppodium en Q4 als voorbeeldwijk voor architectuur waar alles is ontworpen door een nieuwe generatie architecten en designers. Marcel Tabbers van Ontwikkelingsmaatschappij Koekoek werkt in en vanuit Q4 in Venlo
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
‘We bouwen onze
i 4
Tot enkele jaren geleden was de voormalige NDSM-werf in Amsterdam-Noord het tochtig en vochtig domein van klussende bootwerkers en stadsnomaden. Nu bouwen kunstenaars en ambachtslieden er eigenhandig hun werkplaatsen. “Dit is heilige grond. Kun je je voorstellen dat de stad dit wilde slopen?”
door Wido Smeets
H
aar eigen werkruimte is zo goed als
klaar. “Je zou het zo niet zeggen, maar over een weekje is het af.” We kijken naar drie schaargewijs op elkaar geplaatste zeecontainers, met elkaar verbonden door een trap. Het geheel is deels omgeven met wanden van timmerhout. Over een weekje klaar? De neiging om Eva de Klerk tegen te spreken is klein. Niet zozeer omdat ze een stevige staat van dienst heeft als ‘project booster’ van culturele broedplaatsen in de hoofdstad, maar vooral omdat de 20.000 vierkante meter grote NDSMloods in amper een jaar tijd een metamorfose heeft ondergaan. Buiten, aan de winderige kades aan het IJ, fungeert een van de sloop geredde kraan als verroeste vingerwijzing naar niet eens zo lang vervlogen tijden – de Nederlandse Droogdoken Scheepvaart Maatschappij hield in 1984 op met bestaan - toen hier vrachtschepen en mammoettankers werden gebouwd. De kraan krijgt een nieuwe, oer-Hollandse functie: die van windmolen. “Om energie op te wekken voor de warmtepomp en de vloerverwarming van de werkplaatsen”, legt De Klerk uit. Iets verderop staat een tankstation waar milieuvriendelijke auto’s op koolzaadolie kunnen tanken. Bij de loods komt nog een generator, eveneens gevoed door plantaardige olie. In het hart van de immense hal heeft een inpandig stratenplan met een honderdtal ateliers en werkplaatsen vorm gekregen. “We zijn bezig onze eigen stad te bouwen”, zegt De Klerk. Duurzaamheid is het trefwoord. De werkplaatsen in de hal, voor kunstenaars, ambachtslieden, theaterwerkplaatsen en kleine bedrijfjes, worden gebouwd van gerecyclede materialen en voorzien van milieuvriendelijke energietoepassingen. Haar eigen werkplaats stelde De
Kruising van wegen NDSM-loods in Amsterdam. foto’s Jasper Groen
Klerk samen uit afgedankte zeecontainers en van sloophout gemaakte spaanplaat.
deld vijftig mille per kop. De Klerk, lachend:
Hiphop Academy.
vellen hingen die als mallen fungeerden voor
Waar nu kunstenaars en ambachtslieden
“Waarom denk je dat het nu zo rustig is. Ze zijn
De noordzijde van de hal is nog vacant. Projec-
de stalen scheepsspanten die buiten de hal aan
eigenhandig hun werkplaatsen bouwen, was
allemaal druk met klussen buitenshuis om hun
ten als deze moet je tijd gunnen, is De Klerks
elkaar werden gelast. De Klerk: “Dit is heilige
schuld te kunnen aflossen. Maar niemand wil
ervaring. Een broedplaats heet niet voor niets
grond. Wat hier in het scheepsbouwverleden
van bootwerkers en stadsnomaden. Onder de
terug. Ze hebben eindelijk iets van zichzelf.”
een broedplaats. Haar eigen inschatting is dat
is gebeurd, gaat alle innovaties te boven. Daar-
vlag van de door De Klerk opgerichte Stichting
Aan de oostzijde van de loods bevindt zich het
er iets met mode en design in komt. En wellicht
mee vergeleken stellen wij met onze creatieve
Kinetisch Noord is in het hart van de voorma-
zogenaamde Oostblok, met werkplaatsen voor
een ruimte voor try outs van de theatergezel-
bedrijfjes helemaal niets voor. Kun je je voor-
toneelgroepen, decorbouwers, naaiateliers en
schappen uit het ‘Oostblok’.
stellen dat het stadsdeel dit wilde slopen?”
werkplaatsen van gemiddeld honderd vierkante
bedrijfjes voor special effects.
Hoe het gaat uitpakken, ze maakt er zich geen
Inmiddels heeft de loods de status van rijks-
meter. Dat gebeurt volgens het concept ‘De
De straten in de loods komen aan de westzijde
zorgen over. “Ook hier laten de toekomstige
monument; de gebruikers denken nu over
stad als casco’. De gebruikers krijgen ruim-
uit op een inpandig plein met uitkijk op het jon-
gebruikers zich inspireren door de ruimte. Daar
aankoop, in de constructie van een vereniging
gerenplatform ‘NDSM Underseas’: op vijf meter
wordt bewust tijd voor ingeruimd. Je moet
van eigenaren. Voor verdere ontwikkeling is
constructies die ze zelf moeten afbouwen en
hoogte, onder het dak van de loods, ‘zweeft’
geduld durven hebben.”
een hypotheek van tien miljoen euro nodig, en
inrichten. Gezamenlijk hebben de kunstenaars
een skatebaan. Eronder staat oefenruimte voor
Intussen gaapt hier een monumentale, 25 meter
daar is nu eenmaal een onderpand voor nodig.
daarvoor vijf miljoen euro geïnvesteerd, gemid-
popbands gepland, plus de nog op te richten
hoge montagehal, waar ooit immense papieren
Is de NDSM-loods nu een sprekend voorbeeld
tot voor kort het tochtig en vochtig domein
lige NDSM-loods een ‘kunststad’ ontstaan met
tes toegewezen in de vorm van casco’s: kale
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
eigen stad’
i-column
Eva de Klerk: “Creatieve industrie is vooral goed voor de economie.”
verder willen groeien, zullen vanzelf hun kansen elders beproeven.” Volgens De Klerk heeft het ideeëngoed van Richard Florida weinig met cultuur te maken.
Timing
“In zijn concept moet je hip zijn, niet ouder dan 35 en vooral snel rijk willen worden. Bij hem draait het om commerciële bedrijven die zijn
De legendarische socioloog C. Wright Mills was een scherpzinnig denker en begaafd stilist.
gericht op consumeren in een hippe omgeving.
Hij reed ook motor. Tot zijn vijfenveertigste, toen reed hij zich dood – een ongeluk dat even-
Waar mensen op contractbasis werken en alles vluchtig is. Creatieve industrie is per definitie
eens bijdroeg aan de legendevorming. Wright Mills’ bekendste advies: laat je verbeeldings-
niet duurzaam en vergroot de sociale ongelijk-
kracht los op het snijvlak van biografie en geschiedenis. Hoe grijpen het persoonlijke en het
heid. Goed voor de economie, maar slecht voor
algemene in elkaar? Waar botsen ze? Waar tref je harmonie?
de cultuur.”
In de sociologie worden individuen vaak ‘agenten’ genoemd. Geschiedenis heet doorgaans
Ze noemt overbuurman MTV, die zich vorig jaar op het terrein vestigde. Vertelt hoe ze
‘structuur’. Zoomen we in op de creatieve industrie, dan mogen de kunstenaars de schep-
heeft gebedeld de hippe MTV’ers binnen de
pende agenten heten. De academies, de musea, de galerieën, de kunstcommissies, de verant-
NDSM-poorten te krijgen voor een rondleiding.
woordelijke wethouders plus ambtenaren, de startstipendia, de lege fabriekshallen - dat is
“Ze hebben geen enkele interesse in de omge-
allemaal structuur.
ving waar ze zitten. Toen ze uiteindelijk toch kwamen, viel hun mond open van verbazing. Ze hadden geen idéé wat zich hier afspeelt. Daarna
De tango doe je met zijn tweeën. Er zijn creatieve agenten en creatieve structuren nodig om een creatieve industrie te laten bloeien. Op dat snijvlak kan het wrikken. Ik doel niet op de
hebben we niets meer van ze vernomen. Wat
botsingen tussen kunstenaars en instituties die het drama aannemen van negatieve beoorde-
kun je verwachten, die jongens en meisje wor-
ling of afgewezen subsidieverzoek. Ik heb ‘t over het probleem van timing. Vroeger leefden
den er compleet uitgebuit.”
de geniale kunstenaars eeuwig en stierven de structuren een vroege dood. We kennen Da
Inmiddels is bekend dat ook Hema met zijn hoofdkantoor naar het gebied komt. “Weet jij
Vinci, maar wie is toch die glimlachende vrouw wier echtgenoot hem betaalde? Vandaag de
misschien wat er creatief is aan de Hema?”,
dag is dat niet meer zo duidelijk.
vraagt De Klerk retorisch. Alweer zo’n gemiste
Menige structuur houdt het langer vol dan een gemiddelde kunstenaar. Getalenteerde
kans, zegt ze, exemplarisch voor een stad die
academiestudenten zijn al vergeten vóór ze goed en wel worden opgemerkt. Bestaat er nog
te weinig geduld heeft. “Ze durven niet op een andere manier met gebiedsontwikkeling om te
zoiets als late erkenning? Glorie na de dood? Meesterwerken die op een zolder verkommeren
gaan.”
maar een wonderbaarlijke terugkeer naar museum en publiek vinden? Het lijkt er weinig op.
Er zou juist meer ruimte moeten zijn voor de
Jonge kunstenaars krijgen weinig tijd zich te profileren. Een goed gestructureerde creatieve
gebruikers, of het nu kunstenaars, ambachts-
industrie kan de schijnwerpers in de goeie richting zetten. Maar structuren zijn traag, ook
lieden, startende ondernemers of commerciële bedrijven zijn. “Helaas eindigen projecten van stedelijke vernieuwing bijna altijd in handen
in onze snelle tijd. Artistieke agenten gaan slechts over één schijf: de kunstenaar zelf; die maakt het kunstwerk. Structuren gaan over talrijke schijven. Ze zijn traag in de uitvoering:
van projectontwikkelaars. Enschede is een
‘bureaucratie’. Ze zijn nóg trager om op te bouwen. Elke stad of regio die een creatieve
uitzondering. En Almere. Bij wethouder Duij-
industrie ambieert, moet dat beseffen. Hoe beraam je een creatieve industrie opdat deze een
vesteijn komt geen projectontwikkelaar meer
vruchtbare bedding vormt voor de nieuwe generatie (lokale) kunstenaars? How to catch the
over de vloer.” Tot zo’n verbod hoeft het van haar in Amster-
next wave? Regeren is vooruitzien, ook in het rijk van de verbeelding.
dam-Noord niet te komen. De Klerk pleit voor
Tot zover de aanbodkant. De vraagkant is een ander verhaal. De afnemers worden meestal
van ‘creatieve industrie’, Richard Florida’s be-
een model waar de gemeente een vlekkenplan
vergeten in de beleidsplannen. Het is leuk als een stadsbestuur ‘vieze plekken’ wil gedogen
jubelde concept dat stedelijke economieën van
maakt dat aangeeft waar in de stad geëxperimenteerd kan worden met gebiedsontwikke-
zodat daar vernieuwende kunst kan gedijen. Maar wat heb je daaraan zonder plaatselijk pu-
nieuwe impulsen moet voorzien? Eva de Klerk is een praktijkmens, theoretische
ling. Op die plekken kunnen projectontwik-
modellen zeggen haar niet zo veel. Daarnaast
kelaars en eindgebruikers samen tot invulling
Een misvatting. Je kunt ze ook niet tot smaak schoppen. Structurele pogingen om het publiek
heeft ze veel kritiek op het typisch Ameri-
komen, waarbij de eindgebruikers als opdracht-
op te voeden tot artistiek verantwoorde consumenten zullen mislukken. Wat dan? Hoe kom
kaanse in Florida’s concept. “De creatieve
gever fungeren. Zo kan 25 tot 40 procent
je aan klanten?
industrie gaat uit van een snelle doorlooptijd:
worden bespaard op ontwikkelingskosten.
de gebruikers consumeren het gebouw als een
Het is duidelijk: na alles wat de afgelopen
coca cola blikje. Wij vinden dat de ontwikkeling
jaren is bereikt, wil Eva de Klerk het heft zelf
van een creatief gebied organisch en coöpera-
in handen houden. “We hebben het concept
hebt voor creatieve industrie. Het is een afstotelijk woord, maar dát staat er te doen: een
tief moet zijn, op basis van de inbreng van de
ontwikkeld, geïnvesteerd, ervaring opgebouwd
tweesporenbeleid.
eindgebruikers.” Van een snelle doorloop wil ze
en kennis van zaken ingehuurd. Als eindresul-
niets weten. “Mensen die hebben geïnvesteerd
taat willen we een positie die recht doet aan de
Ad van Iterson
en willen blijven, kunnen blijven. Degenen die
gebruikers.”
socioloog, schrijver
bliek dat het waardeert? Louis Paul Boon dacht dat je de mensen een geweten kon schoppen.
Het beste lijkt de indirecte weg van andere instituties. Door twee universiteiten in Limburg te beginnen (UM en OU) creëer je behalve hoogwaardig werk ook een publiek dat je nodig
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
stARTFACTORY Jonge creatieven uit de regio hebben een middag lang de kans zich aan elkaar en aan de buitenwereld te presenteren, workshops te volgen van ervaren collega’s, en kennis te maken met opdrachtgevers.
1 november 2007 12.00 - 18.00 uur AINSI activity
Het is een informatieve en inspirerende dag voor de ondernemende kunstenaars of je nu zanger, danser, acteur, graficus, schilder, fotograaf, schrijver, illustrator, ontwerper, dirigent, filmmaker of ….bent? Voor meer informatie: www.kunstenaarsenco.nl/stARTFACTORY
Het Gemaal Land Zonder Grens Euregionale productie in samenwerking met Genk, Eupen en Alsdorf over dit gebied en zijn identiteit. 22 januari 2008 20.30 uur AINSI theater
regie : Emanuel Muris spel : Hans van Cauwenberghe e.a. vormgeving : Tobias Duysens productie : Art Buro Limburg
Een nieuw stadsdeel op een historische plek #FMWnEoSF)BWFOJTEFOBBNWBOIFUFFSTUFQMBOHFCJFECJOOFO#FMWnEoSFEBUXPSEU HFSFBMJTFFSE&FOHSPFOFPNHFWJOHEJFWPPSQSPDFOUJTPNSJOHEEPPSXBUFS%F[F CFWPPSSFDIUF QMFL NBBLU #FMWnEoSF )BWFO UPU FFO IPPHXBBSEJHF XPPOPNHFWJOH %F NFFTUF BQQBSUFNFOUFO LJKLFO VJU PQ IFU XBUFS FO CFTDIJLLFO PWFS FFO SPZBMF CVJUFOSVJNUF JO EF WPSN WBO FFO CBMLPO PG UFSSBT 5IVJTLPNFO JO #FMWnEoSF JT HFOJFUFOWBOSVTUFOWSJKIFJEFOHSPFO NFUFFOQBSLBMTBDIUFSUVJO%FWFSIVVSWBO EFFFSTUFIVVSBQQBSUFNFOUFOTUBSUPLUPCFS&FOCVJUFOLBOTWPPSXJFWFSEFS LJKLUEBOIFUIJFSFOOV
Start verhuur 20 oktober a.s. 6CFOUWBOIBSUFXFMLPNPQ[BUFSEBHPLUPCFSWBOUPUVVSJOIFU JOGPDFOUSVN #FMWnEoSF HFMFHFO BBO EF #PTDIFSXFH JO .BBTUSJDIU .FFS XFUFO PWFS UIVJTLPNFO JO #FMWnEoSF )BWFO #FM %PT 7BTUHPFENBOBHFNFOU UFM www.woneninbelvedere.nl
Aan de bovenkant van Maastricht groeien nieuwe leefwerelden samen.
10
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
i
5
door Wido Smeets
I
n het dashboard van de Toyota Corolla die
Verder kijken dan je laptop Als product designer bij Toyota Europe brengt Alexandra Fraraccio het Japanse en Europese denken over auto’s bij elkaar. In haar vrije tijd overbrugt ze cultuurverschillen tussen Afrika en het rijke Westen. “Waarom zouden we geen dingen ontwikkelen waar écht behoefte aan is?”
in de productie zijn we nog niet ver genoeg om die aanpassingen door te voeren én de prijs te drukken.” Door Toyota reist Fraraccio over de hele we-
ze rijdt, zitten geen ideetjes van haar verbor-
reld. Terugkeren naar haar
gen. Ze ontwerpt niet voor productiemodellen,
(Belgisch-)Limburgse geboortegrond ziet ze
maar voor conceptauto’s zoals ze op beurzen te
niet meer gebeuren. De wereld is haar speel-
zien zijn. Alweer acht jaar werkt Alexandra
veld, zo ontdekte ze vorig jaar. In Kenia las ze in
Fraraccio op de designafdeling van Toyota
een krant dat grote groepen meisjes een week
Europa. Eerst als trendwatcher, daarna als ont-
per maand thuisblijven omdat er geen maand-
werper van het voornamelijk digitale dashboard.
verband voor handen is. Met alle gevolgen van dien voor hun scholing en ontwikkeling.
Toen Toyota Europa in 1999 jonge productont-
Vanuit haar luxe bestaan aan de Franse Rivièra
werpers probeerde te lokken met de slogan
voelde Fraraccio zich uitgedaagd. “Ik kan het
‘Wat is jouw zesde zintuig?’ had ze net de
probleem niet verhelpen, maar als ontwerper
Media and Design Academy in Genk achter de
wel iets betekenen op het gebied van voor-
rug. Haar brief (“ik weet echt niet meer wat
lichting en kennis.” Ze richtte HIDO op, de
daar in stond”) viel in de smaak en ze werd
Humanitarian International Design Organisa-
aangenomen.
tion, waarin ontwerpers uit de hele wereld hun
Toyota staat niet bekend vanwege het betove-
bijdrage leveren aan een verbetering van de
rende design van zijn modellen. De grootste
situatie in Afrika. Wereldwijd kreeg ze reacties,
autoproducent ter wereld (in april werd Gene-
alleen in Nederland en België bleef het oorver-
ral Motors voorbijgestoken) is qua design geen
dovend stil. “Nederlanders zijn gewend vooral
trendsetter, maar een trendvolger. Fraraccio:
naar hun eigen perspectieven te kijken. Dit
“Kopiëren heeft daar geen negatieve klank.
brengt geen geld op, dus waarom zouden ze het
Als je bijvoorbeeld een Mercedes imiteert,
doen?” Ze heeft er begrip voor. “Bij mij is het
begrijpen Japanners niet dat ze daar in Duits-
ook pas vorig jaar gaan leven.”
land boos om zijn. Ze vinden dat ze het als een
Is het niet ook een vreemde combinatie, om
compliment moeten zien.”
vanuit de glamoureuze wereld van autodesign
De vrijdagmiddag dat we elkaar spreken op
in het ontwikkelingswerk in Afrika te stappen?
een terras in Antibes kan ze eigenlijk geen vrij
“Vind ik niet. Net als bij design, waar het niet
krijgen. Er is hoog bezoek van het moederbe-
alleen om styling draait, gaat het ook hier om
drijf. “Een Japanner kan niet begrijpen dat je
het idee dat erachter zit.”
dan afwezig bent. Zijn werkgever is belangrijker
Ontwerpers mogen ook wel eens de andere
dan zijn gezin.” Met de smoes dat er familiebe-
kant van de medaille onder ogen zien. “De Wes-
zoek was uit België – Fraraccio groeide op bij
terse wereld is een plek waar alles al bestaat. Als
Maasmechelen, als dochter van een Italiaanse
designers ontwerpen we nieuwe dingen waar
vader en een Nederlandse moeder - kreeg ze
vervolgens een behoefte bij wordt gecreëerd,
alsnog vrijaf.
met de gsm als bekendste voorbeeld. In de
Sinds 2000 woont en werkt ze bij Toyota Eu-
auto-industrie is het niet anders. Elke twee jaar
rope in Nice. “We mogen ons helemaal uitleven,
moet er per type een nieuw model komen, alles
waar toiletten integraal deel van uitmaken. Een
Voor de studentes stelt Proctor & Gamble
met de meest onmogelijke dingen komen. Maar
wordt gerestyled. Waarom zouden we geen
ander HIDO-initiatief is de campagne Speak
maandelijks een pak maandverband beschik-
uiteindelijk moeten die ontwerpen wel weer ac-
dingen ontwikkelen waar écht behoefte aan is?”
out. End violence against girls and women, waar-
baar. En vorige maand is de bouw begonnen
ceptabel zijn voor de autobeurzen.” Aangezien
Ze ontwikkelde voor HIDO een bordspel waarin
voor twee Poolse ontwerpers een T-shirt en een
van de ‘Mango-school’ in het Keniaanse dorpje
we door de aangroeiende files steeds langer
Afrikaanse meisjes op een speelse manier in
poster ontwikkelden.
Rongai. Andere plaatsen volgen.
in de auto zitten, zal het interieur van de auto
aanraking komen met vragen over aids, puber-
Na Kenia wordt Fraraccio’s bordspel nu ook
trekjes van zowel de huiskamer als het kantoor
teit en hygiëne. Ontwerpers van Studio Mango
in Zuid-Afrika, Zambia en Ethiopië geïntro-
Meer informatie over HIDO, zie
gaan vertonen. “De technologieën zijn er, maar
uit Etten-Leur ontwierpen een schoolgebouw
duceerd. Elke klas krijgt twee à drie spellen.
www.humanidesign.org.
Alexandra Fraraccio: “Net als bij design, waar het niet alleen om styling draait, gaat het ook hier om het idee dat erachter zit.” foto Zuiderlucht
4
Guus van de Akker De creatieve industrie is afhankelijk van vraag en aanbod. Zolang Luik gericht is op Brussel, Aken op Keulen en Maastricht op Holland, zie ik geen constructieve en bereikbare euregio waarin een creatieve industrie kan gedijen. De verscheurde globe kraait om werk, inkomen en continuïteit. In een maatschappij die alles beziet vanuit economisch perspectief en vooral op korte termijn wil scoren, verwonder ik me over het optimisme van een bijsturende overheid en haar idee, dat onze samenleving zo veel creatievelingen kan dragen. En het onderwijs speelt – noodgedwongen - het spel mee. Er is een overdaad aan producten, aan prestaties. Maar er zijn opdrachten nodig, dat is wat telt. Is onze tijd te kostbaar om ons te bezinnen? Guus van de Akker, ontwerper en tentoonstellingmaker
11
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
12
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
Villa Basta springt over mijnverleden heen
6 i
Creatieve ideeën gedijen uitstekend in een historische omgeving. Villa Basta is een laagdrempelige cultuurwerkplaats voor eigenzinnig talent in de voormalige hoofdzetel van de Kempische Steenkoolmijnen in Houthalen.
door Paul Verstappen
winkel’ waar de moderne toerist wegwijs wordt gemaakt in de omliggende regio. Ook Belgisch-
“J
Limburg heeft het lucratieve erfgoedtoerisme ontdekt.
arenlang werd hier steenkool gewon-
nen, nu wordt hier nieuw cultureel talent
Op de eerste verdieping is de culturele werk-
aangeboord”, vertelt Patrick Ceyssens, artistiek
plaats gevestigd. Kantoren en atelierruimtes
coördinator van Villa Basta in Houthalen.
zijn gegroepeerd rond een centrale hal, met een
Vanuit de voormalige directeurskamer van de
oppervlakte van 34 bij 16 meter. Peggy Winters,
Kempische Steenkoolmijnen bij Houthalen kijkt
artistiek medewerker: “De zaal is multifunc-
hij uit over het immens grote voorterrein. We
tioneel. Hij wordt gebruikt voor presentaties,
bevinden ons op historische grond. “Hier, aan
voorstellingen, exposities, culturele manifesta-
dit bureau is in 1992 het definitieve einde van
ties en atelierruimte voor grote werkstukken.”
de Limburgse mijnbouw bezegeld. De mijn van
Villa Basta bestaat vijf jaar. Winters: ”We
Zolder was de laatste die werd gesloten.”
richten ons op laagdrempelige projecten op het gebied van theater, dans, beeldende kunst en
Nieuwe ideeën gedijen het beste in oude
nieuwe media. Met Villa Mobiel zoeken we ge-
gebouwen, vond de Amerikaanse geografe
richt jongeren op, met workshops en cursussen.
Jane Jacobs in 1961; woorden die enkele jaren
Elke gemeente, vereniging, school of jongeren-
geleden door Richard Florida werden verpakt
groep kan een beroep op ons doen. We komen
in een economisch concept. Villa Basta is zo’n
overal, van Luik tot Roeselare.”
plek vol bewogen verhalen. In 1911 verkreeg de
Villa Basta Projecten richt zich op exposities,
SA Charbonnages d’Houthaelen de concessie
workshops en voorstellingen door theaterge-
voor 3250 hectare ondergrondse mijnbouw.
zelschappen en dansgroepen. Villa Basta Pro-
Pas in de jaren dertig werd het huidige gebouw
ducties zet eigen producties op en ondersteunt
opgericht waar in 1967 het hoofdkantoor werd
jonge talenten met het ontwikkelen van hun
ondergebracht.
ideeën.
Twee schachttorens herinneren nog aan de
Een bijzondere plek wordt ingenomen door
mijngeschiedenis maar er zijn ook – bewust
Bastart, een tentoonstellingsplatform voor
- sporen uitgewist. Ceyssens: “Door alle eco-
kunstenaars dat kleine exposities organiseert,
nomische problemen hebben veel inwoners
ook op locatie. Winters: “Ik zie het als een boe-
een bittere nasmaak overgehouden aan deze
kingskantoor voor jonge kunstenaars waardoor
plek. We wilden een nieuwe, frisse start maken.
ze makkelijker aan tentoonstellingen kunnen
Daarom zijn bijvoorbeeld oude opschriften aan
deelnemen. Talentvolle creatievelingen kunnen
de voorzijde van de villa weggehaald.” Nu staat
ook ateliers huren tegen een toegankelijke
het gebouw, ook letterlijk, in de spotlights:
prijs.” De exacte hoogte daarvan is nog een
‘s Avonds is het pand fraai uitgelicht. “Toch
punt van discussie in de raad van beheer.
duurde het even voordat de omgeving wilde
Natuurlijk mislukken experimenten ook wel
weten wat zich hier allemaal afspeelt.”
eens, daarom zijn het ook experimenten, maar
Culturele activiteiten krijgen volgens Ceyssens
er zijn ook aardige successen geboekt. Winters:
nog te vaak negatieve etiketten als ‘elitair’ en
“De kindertheatervoorstelling ‘Met de kikker al-
‘stoffig’ opgekleefd. “Villa Basta biedt daarom
les kits’ speelde op meer dan honderd plaatsen
ders, zoals de Maastrichtse theatermaakster
Turken van de tweede en derde generatie. Een
een alternatief platform. We willen vooral een
in Vlaanderen en Nederland.”
Kirsten Prop. Ook hebben we samenwerkings-
groep die je wel degelijk kunt interesseren voor
laagdrempelige ontmoetingsplek zijn. En dat
Wat is hun geheim? Winters: “We koppelen
overeenkomsten gesloten met de Design Aca-
cultuur, als je hen maar kunt inspireren.” MISH-
lukt”, zegt hij. “Met onze activiteiten bereikten
altijd een professionele kracht aan een groepje
demy Eindhoven. Dit internationale karakter
MASH, is hier een mooi voorbeeld van. Het
we hier het afgelopen jaar 17.000 jongeren.”
enthousiaste amateurs. Deze mix inspireert
willen we versterken.”
festival, dat op 22 en 23 september plaatsvond,
Het voormalige mijngebouw staat tegenwoor-
en motiveert iedereen om een hoger niveau te
Villa Basta opent regelmatig de poorten door
biedt een bonte mengeling van workshops, pro-
dig weer midden in de lokale samenleving. Di-
bereiken.”
laagdrempelige festivals te organiseren. Een
ducties, muziek, randanimatie en mobiele acts.
rect achter de entree bevinden zich het kleine
Zijn er nog doelen voor de toekomst? Patrick
bewuste keuze, vertelt Ceyssens. “In de regio
Ceyssens: “Je moet beslist eens komen kijken,
museum ‘Ons Mijnverleden’ en een ‘vrijetijds-
Ceyssens: “We werken al samen met Nederlan-
wonen nog steeds veel Polen, Marokkanen en
je weet niet wat je meemaakt.”
De centrale hal in Villa Basta: foto Mark Kuipers
5
Lene ter Haar Richard Florida’s begrip ‘creatieve Industrie’ is uitgegroeid tot een van die containerbegrippen die als administratief-intellectuele steunkous dienen om een kwakkelende regio weer op de been te helpen. Hoewel al behoorlijk uitgelebberd blijkt deze steunkous nog steeds sexy genoeg te zijn voor het artistieke veld, bestuurders en andere actoren om van cultuur naar economie te huppelen of om naar Den Haag te gaan. In de wachtkamers komen de diverse partijen elkaar dan tegen waar ze en passant afspreken voor gezamenlijke uitstapjes. Gezien de brede aandacht die de ‘creatieve industrie’ inmiddels ten deel valt en de acceptatie van vrije cultuurinitiatieven als broedplaatsen verloopt de revalidatie positief. Lene ter Haar is curator bij museum Het Domein in Sittard en drijvende kracht achter presentatieruimte B32 in Maastricht.
13
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
"4NBSU8BZ5P4UBZ "NTUFSEBN85$PQFOOPX .BBTUSJDIUFOE "OUXFSQ
XXXRCJDIPUFMTDPN ADV. QBIC.indd 1
14
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
27-09-2007 17:54:44
oktober 2007
7
i
Voor de ontwerper blijft het sappelen Door de overheid ingerichte ‘creatieve broedplaatsen’ leiden tot culturele getto’s, meent Robert Thiemann van designblad Frame. “Het wezen van de creatieve geest is dat hij gaat waar een ander niet gaat.”
door Wido Smeets
V
ontwerpers, meubelfabrikanten en productontwerpers. Die deden het interieur er wel even bij. Daarom hebben we met het NAi en Marres
oor een blad dat wereldwijd de toon zet
in Maastricht ‘The Great Indoors’ ingesteld, een
op het gebied van interieurontwerp, zit de
prijs die het vak van interieurontwerpen naar
redactie van Frame er ietwat bekrompen bij.
een hoger niveau wil tillen.”
Op de begane grond van een jaren zeventig
‘Nederlandse steden hebben designjeuk’,
pand aan de Amsterdamse Lijnbaansgracht zijn
kopte een krant enkele jaren geleden. “Het
enkele tussenmuren doorgetikt, waardoor vier
is duidelijk dat iedereen design heeft omarmd.
winkelpanden kruip-door-sluip-door aan elkaar
Het domein dat voorheen was voorbehouden
zijn gekoppeld.
aan kunst en cultuur, is uitgebreid. Design heeft een magneetwerking op het grote publiek.
“We zijn op zoek naar wat anders”, zegt hoofd-
Een stad als Maastricht heeft designhotels,
redacteur Robert Thiemann, “maar we zitten
een designrestaurant, een designmuseum en
hier relatief goedkoop. In Amsterdam is moei-
een designbeurs. Daarmee kun je de boer op.
lijk iets te vinden dat geschikt én betaalbaar is.”
Steden profileren zich als de plaats bij uitstek
Tien jaar geleden richtte hij met Peter Huiberts
om je vrije tijd door te brengen. Interieurdesign
designblad Frame op. Een ambitieus project:
speelt bij het verwezenlijken van die ambitie
een Engelstalig blad dat wereldwijd moest
een hoofdrol.”
aanslaan. De tijd was er rijp voor, vonden ze.
Volgens onderzoeken is design bepalend
Nederland was hot op het gebied van vormge-
voor het succes van de creatieve industrie.
ving, de economie was booming en ze waren
“Creatieve industrie is voor mij net zo’n vage
wat uitgekeken op het wat suffe vakblad waar
Robert Thiemann: ”Design is democratischer dan ooit. Iedereen kan tegenwoordig een stoel van Jesper Mor-
term als kenniseconomie: velen maken er
ze voor werkten.
rison kopen.” foto Jasper Groen
goede sier mee, bijna niemand weet wat het
De beginjaren waren niet gemakkelijk. Thie-
inhoudt. Bestuurders zitten in hun maag met
mann: “We leden ont-zet-ten-de verliezen. Als
Academy in Eindhoven, met studenten uit
conceptuele uit het oog te verliezen.
oude en tochtige gebouwen en presenteren
de uitgever niet zo in ons had geloofd waren we
Turkije, China, Korea en Singapore. Velen van
Maar het beeld vertekent. In het buitenland
ze vervolgens als ideale plek voor de creatieve
in no time over de kop gegaan.”
hen zijn via Frame in aanraking gekomen met
denkt men dat al die Nederlandse ontwerpers
industrie. Het is een abc’tje: er is altijd wel een
Tien jaar en een management buy out verder
Dutch Design. Het internationale succes van
financieel binnenlopen. Niets is minder waar.
kunstenaar of vormgever te vinden die erin wil.
– het duo is inmiddels mede-eigenaar - is
Nederlandse vormgevers komt vooral door hun
Op twee of drie na zitten ze allemaal te sap-
Echte creatieven laten zich echter niet dwingen
Frame een winstgevend blad met een betaalde
conceptuele benadering: het is vormgeving die
pelen.”
of in een hokje stoppen. Het wezen van de
oplage van 30.000.
vooral over vormgeving gaat. De internationale
Conceptuele vormgevers stellen zich steeds
creatieve geest is dat hij gaat waar een ander
Het zag er aanvankelijk helemaal niet naar
doorbraak van Droog Design, met mensen als
meer op als autonome kunstenaars. Ze
niet gaat.
uit dat Robert Thiemann (Maastricht, 1964) in
Hella Jongerius, Jurgen Beij en Richard Hutten,
presenteren zich in galeries en musea, hun
Het gevaar is dat de stad een tot in de puntjes
de vormgeving zou belanden. Hij studeerde
was doorslaggevend.
limited editions zijn onbetaalbaar. Is dat een
ontworpen Gesamtkunstwerk wordt. Een
scheikundige technologie aan de TU Eindhoven,
Buitenlandse vormgevers gaan anders te werk.
goede ontwikkeling?
vrijetijdspretpark dat nog functioneert ook.
maar was er snel achter dat daar niet zijn hart
Ze denken bij het ontwerpen van een stoel aan
“Deze trend is ontstaan sinds de nieuwe rijken
Maar een creatieve geest gruwt ervan als teveel
lag. Een grillig carrièrepad leidde via baantjes in
de gebruiker, de maker, de distributeur en de
uit niet-Westerse landen hun opwachting
is voorbestemd. Ik liep laatst met mijn ouders
de pr en de reclamewereld tot de journalistiek.
verkoper. Een Nederlander daarentegen gaat
maakten. Qua prijs is hun niets te dol. Aan de
door Maastricht, ze wezen me op de drugs-
Daar leerde hij Peter Huiberts kennen, met wie
nadenken over de zitting, de poten, de leuning.”
andere kant is de gangbare brood-en-boter
boten die er liggen, en dat die ‘gelukkig’ gaan
hij in 1997 Frame begon, gericht op zakelijke
Hoe noodzakelijk zijn die eigenlijk? Kan het
vormgeving aanbeland waar de modernisten
verdwijnen. Ik snap het wel: zo’n drugsboot
interieurs. Thiemann: “Bij het inrichten van
ook anders?
honderd jaar geleden naar toe wilden: demo-
is moeilijk te verenigen met de nieuwe H&M
het semi-publieke domein, zoals ziekenhuizen,
“Nederlanders bedrijven vaak ego-vormgeving:
cratisch design. Iedereen kan tegenwoordig een
honderd meter verderop. Maar een stad kan
cafés, musea en bibliotheken heb je je te ver-
ze kijken wat ze van zichzelf in een ontwerp
stoel van Jesper Morrison kopen.”
niet zonder rafelranden, gebieden die níet door
houden tot de omringende werkelijkheid.”
kwijt kunnen. Slimme en vakbekwame desig-
“Interieurontwerpers daarentegen behoren
gemeente en projectontwikkelaars zijn voorbe-
Heeft Frame een rol gespeeld in de interna-
ners als Marcel Wanders hebben de reputatie
tot een ondergewaardeerde beroepsgroep
stemd en gecultiveerd. Je moet uitkijken dat je
tionale faam van Dutch Design?
van Dutch Design te gelde gemaakt door hun
die belangrijk werk doet. Ze hebben jarenlang
met projecten als AINSI en de Timmerfabriek
“We hebben een wereldberoemde Design
ontwerpen dienstbaarder te maken zonder het
moeten opboksen tegen architecten, grafisch
geen creatieve getto’s creëert.”
Bart van den Boom De stad gonst. Er is een mentale omwenteling voelbaar die zowel door het stadsbestuur
6
als door particuliere initiatieven wordt omgezet in daden. Meer mogelijkheden en vrijheden, experimenten en bovenregionale evenementen zouden dit proces bekrachtigen. Maar waarom zo zwaar inzetten op het hier houden van de studenten na hun studie? Het is goed voor hen én voor de stad als ze hun horizon verbreden. Wanneer Maastricht op cultureel gebied meer te bieden heeft, zijn deze uitwaaiende creatievelingen juist de ambassadeurs van het bruisende culturele leven van Maastricht. Mogelijk komen ze ooit terug met frisse inzichten of inspireren ze anderen om naar Maastricht te komen. Dat geeft de stad de kans om cultureel te groeien en een positieve beeldvorming te ontwikkelen. Bart van den Boom is artistiek leider bij Centre Céramique
15
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
WONEN WERKEN ZORGEN LEREN BELEVEN
0ROCESSEN VERSNELLEN KWALITEIT LEVEREN VERTROUWEN VERDIENEN $AAR GAAT HET OM IN ONZE DIENSTVERLENING 2/ GROEP ADVISEERT OVER LANGE TERMIJN HUISVESTINGSVRAAGSTUKKEN 'EEFT BELEIDSADVIEZEN OVER RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGEN VERZORGT INTEGRALE GEBIEDSONTWIKKELING IN OPDRACHT VOERT DE DIRECTIE VAN COMPLEXE BOUWWERKEN EN BEHEERT GEBIEDEN EN GEBOUWEN 'RAADMETER IS KWALITEIT MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT EN LEVENSDUURKOSTEN /F HET NU OM WONEN WERKEN ZORGEN LEREN OF BELEVEN GAAT
WWWROGROEPNL 16
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
