-1
I
a I g errt cr Grn handGrlsiblad g ekn aa kt natLrLrl'liik
l-
DIT BOEK IS EEN UITGAVE H A N DE L S B L A D C O M P LE X het
geschreven
is
VAN DE BEWO/OIIST/ERS VAN HET ALGEMEEN
door:
r ].neKe Laura Mar t ine Jeannette
Het
Marcel Olivier Micky Leon
typewerk
en
de
lay-out
1s
verzorgd
Laura r lneKe Anne k e Marjet Sus an
medewerking
werd
verleend
Gerard w1m Ko en Liesbeth Chris Laurens Fransje
Er
door: Thomas Fokko
T ^+!-LELLY
\
Jan Rob Ren6
Johanne s Peter Fons
is
gebruik
caf6
Harper's,
gemaakt
gedrukt
De eventuele gebouw het 1 8 novemb er (.-r .opyrisht \A11es
1n
6f
d
A1v
Wilma
van:
Doktoraal scriptie kunstgeschiedenis van Haagse Post Amsterdams Stadsblad NRC/Handelsblad (uitgave Verbouwing van de Administratie
Het
Patty Ruth Hanna Carla Gerry David
I^/ilbert Vincent
Scheltema, is
door:
Martine Marlies Barry Jeannette Jet
Indirekte
caf6
David Rona 1 d Wout er
uit
door
drukkerij
opbrengst
komt
Bert
Gerlach
van
Algemeen
Handelsblad)
Pet
ten
goede
aan
de
onderhoudspot
van
I9 79
deze
uitgave
mag
gekopieerd
en/of
vermenigvuldigd
worden
inhoud: C!C!N
st u kje
geschiedenis
2
de
boLru,
3
de
vG! nkroLrwingen
4
van
;5
de
eigG!naal.:
Ei
de
vvGlneld
7
de
otrtlrte!keGlF
A
de
gFote
9
de
toekornst
van
fleetsteet
het
hoofdgebot'rvv
tot,.. wiltrta
is
een
b.v.
knaakpand
sichoonlrtaak
vcto!.vlroond bewoonsters
Wij,
gebouw
hebben
gebouw
iets
en
dit
weten.
dat
we
kunnen
sterdam
wordt
!taarvan
l^le hopen jven
bli
en
het
I^rij
vinden
het
mee
dat
zal
er
kantoorgebouwen.
En
Handelsblad
met
meer
om te (
stuk je
dit
daar
en
dit
het
mo-
zorgen uniek
maken
voor
niemand
op
te zit
in
mensen
helpen
om plaats
sloop
door
Aleemeen
omdat
rn/onen. i.rlant ook
bedreigd
appartemenEen
dat
ook
van
geschreven,
boekwerk
gebeurt
gen
bewoners
am-
)
luxe Ee
wachten. Het
Algemeen
Handelsbladcomplex,
met
haar
Lle
eeuwse
mag
niet
gesloopt
heeft.
is
Het
Amsterdam
van
Voorburgwal met
Maar nis
en
ste
met
is
Na
wat
r^/oners, vonden
in
tigd.
In
aantal en
na
bi j
\4/oon lekker
als
een
en
staan
om het
de
ze
voor
dit
voort
door
nog
lang
uit
de
een
andere,
voor
wo-
dat
waar
laatrr'r'o-
de
een
omdat bieden
elkaar
ruimte
voor
een
die
geves-
een
a11erlei
soortgel.rjke
en
wonen
die en
mensen
a11een deze
muziek-
groot
gezins-
van
ze
be-
is,
kafeetje
kunstenaars
groepen
de
huishoudens
gedreven
van
en
opgehouden
kleinere en
en
wonen,
Met
niet
bewoonsters
niet
nood
doorbreken
vergaderruimte,
open
En voor
vrou\^/engroepen
zitten.
is
bdk
Amsterdam,
in
groepen
willen
geschiede-
de
maar
wonen.
afgespeeld.
gebouw
het
kranten,
Zijds
is.
kwamen,
centrumbuurt
kreche,
van
stadsbeeld
Nieuwe
is
Ig02
\^Taarde
heeft
want
winkeltjes
waar onder
uit
het
de
hoofdgebouw
ook
er
elkaar
zien
niet
toekomst
maanden
zes
uit
in'75
verbouwwerk
wi11en
voedingspatronen
kranr
groot
kombineren,
wil1en
twee
en
hoofdgebouw
denken
vooral
zo
hoofdgebouw
woongroepen,
werken
met
a1
Zo werden. het
maken
zoeken,
pandjes
de
plaats.
te
opknapDU,
de
Amsterdam
kunsthistorische
eksperimenEeel
zichzeLf
veel
zeer
hun
ver
van
krantengeschiedenis
het
voor
haar
te
integendeel,
voor
hartje
t'Fleetstreet",
afgelopen,
name
van
weg
uit de
het
het
van
ruimte
ningnood
omdat
meer
zich
en
verdwijnen
geschikt
al1een nen,
waar
niet
nog
niet vooral
en
het
monumentjes
worden,
ook
in
opge-
die
r^/onen of
mensen
in
de
aktiviteiten theatercentrum
buurtnoodzakelijkhe-
den. Omdat dat lijk
wij
wij
o* vinden
moet
zijn
dat
te
deze
hebben
we
kunnen
manier dit
zetten
van boek
wonen
steun voor
geschreven.
nodig meer
hebben mensen
en
om-
moge-
gesichiedclnis
1 GtGIn situkie 0m een zo volledig mogelijk beeld te geven beginnen r^/e bij het begir, A l g ede oprichting van het meen Hande 1 sb 1ad . Het begon in juli 1825 met de uitgave van een periodiek onder de naam \^laarenberichten, een'poging van de ekonomietoE verbetering door het vermelden se toestand van hanCe 1 smedede I ingen' werd het in 1828 I^legens succes en kreeg Algemeen Handelsblad sEaatkundige toestantoen door Dit den ook een politiek tintje. van he Algemeen begin Hande 1sin een smal blad vond a1 plaats pandje op de hoek van het en laag en de Nieuwe Zijds. Keizerreik gematigd 1iDoor voortreffelijk de berale beschouwingen over lands overts staatshuidhoudkunde, en kofinanci€n, handelspolitiek het blad steeds meer 1oni6n kreeg invloed en betekenis. 1851 ging het Han0p november delsblad een fusie aan met de Couranc en Nieuwe Amsterdamsche breidde zi,ch uit 4 huisjes, tot 236. 238 en 240. de nummers 234. hier Tot eind l9e eeuw zetelden e n d e a d m i n i s t r a t i e . de redaktie
Rond die tijd werd er een nieurv il( ()f bouw ontworpen door E. Cuypers. 15 mei 1902 begon de afbraak v 1l de panden 234 t/m 240, terwijl de redaktie verhuisde naar nummer 24') nu het welbekende kaf6 Scheltema. De afbraak kostte. f 2125,- . De bouw van een nieuw pand werd bij de aanbesteding in juli 1903 gegund aan de aannemer Alberts en Zoon voor f 154.584,-
VT
2 iiit: l)t
; l t f_! ' L - - r i i : i ' t
lit
r'. i-,
ii:r/E
%
r,
I.r i:lli-i* r,iiif,ii..:
ns' i+;:..jt !_li,ll
dj:tij,r
.:-$r:,1i11 -l*.1rll
\+1il,ii j
:.{
filIi')i::l ::l=rF:ii=t'j
;r;;,'i'l'j-l:rlli .. il-li'lCi-'-,'f . i- ;J r ;: :! . i -/ :- ri :. i ' : 'i::LT; 'ir:+i "ri ;i ' rl 'f , i;;il
.:: ,r' .ir:a,
r :. -i-i, l,:f:--
T+ l! t-!li jl , i ; r l
T.]'.\
\--'t:--7,':.r);Y,-2,'2t:-;:i ';.',i'i'2., :,..-i'
"
il
. i' J=.:.:- r , '
. -:,
" -r,,i-;':
;i,rj':.,iH.",, tJ'1;i:, j
-'i': I
' i ' i / , i ' fl r
om-
i j,;i
a' ir:,: -ji::l :,:: : _\ . \ i t . r . ';ri -:,ji. . r.1": J
-:-::--i-:-:-:-
de bouvv
van
het
hoofd-
geboLrvtt ov€!l'
de
at.chitekt
Eduard Cuypers is in 1859 in Roer. mond geboren . Hij s tudeer t en werkt in het atelier van zijn oom ( van het P. J. H. Cuypers Rijksmuseum ) in Amsterdam. In 188i begint hij a1s onafhankelijk architekt in Amsterdam. Het gebouw van het Algemeen Handelsblad is dEn van een hele grote reeks opdrach ten waaraan hij in 1902 werkte. Juist de pevan c irc a I897 riode tot 1906 is een uitermate belangrijke in de ontwikkeling stilistische in het werk van de architekt. Tot aan e er s t genoemd j aar werkt e Cuyper s in een rijke, overladen neo-renaissance stij 1, maar onder invan de sierkunstena vloed ar / arH. Sluyterman gaat chitekt hij Jugends t ilmot ieven gebruiken. In dezelfde tijd werd hij ook door andere stromingen in de moderne beinvloed. bouwkunst Vooral de Engelse had een "cottage-sty1e" grofe aantrekkingskracht op hem. Het belanCrijkste kenmerk hiervan is het schilderachtige effekt gt door het dat men verkrij samenvan een gebouw uit verstellen schillende, schijnbaar willekeurig elementen; aaneengezette raam zijn en deuropeningen niet symmegeplaatst, vertries in de gevel glaasde partijen wisselen af met muur:v1akken, vri j gesloten dakkape11en van verschillende hoogten, hoge schoorstenen, zeer enz, beinvloedt Hij is verder door Japanse kunst, waar te nemen vooral LU L-J: : U) s. . UJA-^ 1P o-r -L r-J-! rtr., i ien. hv. door de v e r b u i t e n g e v e l de uit dakrand op conlaten s teken, s teunend te soles, of een gekromde daklijst, of door de dakhelling te onderbreken met een tussenverdieping. Cuypers heeft zich verder niet kunnen onttrekken aan de invloed die rritsine van de nieuwste wer-
de ken van H. P. Berlage, speciaal beurs in Amsterdam. In de werken die van Cuypers 1n a1le hierge1902 ontstonden, zijn te noemde stijlkenmerken terug O n d a n k s d e z e m e n g e l i n g van vinden. J u g e n d s t i l m oJapanse en Engelse, met hier en daar vermengd tieven, nederlandse en wat I7= eeuwse, - gotische wist flamboyant vormen, Cuypers gebouw tot een geieder karakteristiek en eheel eigen, geheel ven\,'richtig te maken.
het
gebolrrrv
Algemeen Het gebouw van het llandelsblad roont een aantal van de die nieuwe stijlprincipes ook in w o o n t r u i z e n terug te vinCuypers' bijvoorbeeld het \^/oonden zijn, in 1898 voor dat hij zich' huis gebouwd had, op de Jan Luizelf gebouwen 2. Beide z),1n kens traat opgezet. Het huis a-symmetries heeft in de Jan Lukenstraat een in hout grotendeel s verglaasde, bovenverdieping. gekonstrueerde het Handelsbladgebouw is onBij zien, maar geveer hetzelfde te De rij en hoge , dan in beton. de zeer smal 1e ramen bovenin van he Handelsbladhoekpartijen aan verschillende gebouw zijn maar ontleend: Berlage, bronnen bij raamtype-voor ook komt dit laat 19"eeuwse versctrillende Engel s e landhuizen. gebruikt dit soort ramen Cuypers in trappenhuizen dikwijls e.d. vi11a's. De dakbedekking van grote door onderbroken is halver$rege ventilatierij een doorlopende Waarschijnlijk openingen. heeft b e w u s t h i e r e e n J a p anse Cuypers vorm toegepast. in zijn totaliteit is De gevel knap uitgebalanceerd bl-jzonder en vertikale elewat horizontale vert ikale betreft. Sterk menten
al s( t', st de en
de I
:ge-
.\ \. '*....tr
&,':
van n onet
..."-$.s,
^rist e-
,-*-'
c
i",.'r.'"$""' nde in inn-
rs\l ,$ '! $l
t-
ri.jn )n rt t'
f,n-
r
ad-
j
het
Handelsbladgebouw
nen 'kKrn g )r E
.+f 1Cp
is rd ^ l ^ctE
a1e
aksenten zijn zowel de hoog opgetrokken hoekpart ij en met hun hoge, sma1le ramen en de opeenstapeling van muurdammen tussen de vensters over alle verdiepingen. Een horizontale nadruk geven
vooral de geprofileerde muurdelen tussen de verdiepingen, w&arvan het lijstwerk op subtjele. we1 doordachte wi,jze soms wel en soms niet ononderbroken doorloopt van de hoekdelen gebouw van het
naar het middendeel. Een vertikaal aksent geven ook de ha1 fgesloten rond ingangspartij en de eveneens halfrond gesloten vensters op de 1 verdieping van hoekstel. het linker De segmentbekroonde vormig ramen van het middendeel op de begane grond en de 1 houd en d e ba lans verd ieping tussen horizontalen en vertikalen in evenwicht.
de
deconatie
dekoratie aan weinig Er is vrij gevel toegepast. de natuurstenen ft Cuypers: In 1903 schrij "Een gevel met veel hedendaagsche gauw beeldhouwwerk wordt a1 heel popperig; vradruk, de beelden gen e1k voor de aan zLch z6zeet dacht, dat zij de rest van het geheel versEoren. de Dit wist kunstedekoratieve middeleeuwse van De lijnen naar te voorkomen. geheel werk aan sluiten zich ztjn waarbouwkunst ig geheel bij het
bee ldhouwwerk
a
in
de
passen moeten €o, r^/aar b e P e r k t h i j z ich tot een , nodig brede, in kleinigheden verniet behandel ing" . lopende Vooral bij het Handelsbladgebournr gelukkig is dit heel toegepast. grotendeels De ornamentiek, f1orale dient Jugendstilmotieven, voornamelijk ter aksentuering gepromeest van de konstruktief delen. nonceerde De ornamentiek blijven doordat kon zo beperkt de architekt de gevel a1s een behandeld. geheel heeft plast ies a1s in platteZowt'1 in aanzictrt grond wijkt iedere verdieping af, terwij 1 per vervan de andere dan weer een onderscheid dieping rechis te maken tussen linker-. teren middendeel. Heel bijzonder is het overkragen iedere van vrijwel verdieping, waarbij de hoekpartijen een ander dan het middendeel schema volgen Verrassend is ook van de geve1. d e 2 e de wijz" rtarop hij verdieping laat komen, €fligs voren naar Het uitbollen als een erker. zins op zware natuurster van de gevel in
zii
top
^I
t-
)C
4
e-
id hpn
der ,€1 lierigs-1 e n :er
nen consoles is later ook bij ( Uegebou\^ten nagevolgd andere rengracht 442 ). De skulpturale dekoratie is kenmerkend voor de ornamentiek die Cuypers in deze tijd toepast. Zijn Jugendstil( skulpturaal dekoratiewerk ornamr.nt, glas-in-1ood ramen en geschilderde wanddekoratie ) is vrij ingetogen en strak. Ook het beeldhouwwerk in de geve I top van de 1 inker hoekpart ij ( voorgesteld is het stadszegel van Amsterdam uit circa 1400 ) is karakteristiek voor de verstrakking zt jn werk in d e ilie j a r e n van 1900 ondergaat. eerste is verguldsel en daar Hier te vinden aan het ornamentale werk. Een bouwkundige bijzonderheid is dat hier voor het eerst vloeren van ger{apend beton werden toegepast, waarvan de kwaliteit na bijna B0 jaar intensief gebruik nog boven a1le lof verheven is. 0ok het trappenhui s is wel een vermelding waard. Het is ovaalvormig opgetrokken en heeft een prachtige gietijzeren leuning. De bijzonder wanden zijn smaakvol betegeld. Jugendstilmotieven
3de
venbclLtvtringen
gebouw In november 1903 werd het g e n o m e n . g e b r u i k in in het souterain, stond Beneden, die de rotatieeen stoommachine Boven, pers het aandreef. onder glazen werkten dak, 40 zetters. in gebruik. Er \^7aren 9 zetmachines beHet was een vooruitstrevend drij f: in 1904 had men een eigen voor draadloze telegramstation de eermen en in 1905 verscheen foto in de krant. ste dat oorspronkelijk l{et gebouw, groot werd beschouwd, a1s zeer groei door de snelle bleek van a1 spoedig In de krant te k1ein. 1919 begon men met de bouw van een nieuwe vleugel aan de paleis. Dat was mogel ijk straat door de en afbraak van enige aankoop kleine huis jes. van de nieuwe In de buitenmuur w e r d vleugel een daaruit afkom-
de verbindingen, vooral beitussen de gebouwen talrijke moeilijkheden veroorzaakte: a1 het verkeer moest nu door een zeer nauwe passage geschieden. Door deze vreemde aaneensluiting ontstonden op verschillende afdelingen dode hoeken en hierdoor moest het werk gebouw aangepasf aan het worden, juist hetgeen natuurlijk andersom moet zijn. bij Een groot handicap het aanvan beide gebouwen eentrekken was het verschil in vloerhoogte ( nu nog, dit stuk is in het Binnengasthuis geschreven door iemand die over zo'n. trapje is gestruikeld ). Begin 192l werd deze vleugel in gebruik genomen. In 1,926 kocht het Handelsblad het hoekj e Paleisstraat/Nieuwe Zijds voor 75 mi11e. Vlak na de oorlog werd de hal AANSLUITIT,iGVAN
DL TWLL GLBOUWEN
r I
D(4)F^l.*
=
e. c<
IJ N
l-
T' d,
F a
(',
LJ J
s
-\ 4a,,^ .U)PBU46^4L
( voorstellende gevelsteen stige een baal tabak ) ingemetseld. Aan de nieuwe vleugel moest door oms tandigheden een typische vorm ( omdat de huisjes gegeven worden aan de Nieuwe Zijds er nier bij werden getrokken ), waardoor
10
MNT. WMQHEID
SrGAAe N. WINXEL
beic
er asem-
&.
v*
n Y
erk n, som L
:e : j
in leisi11e.
"6e*S
de tral
l-
& F U) a
t;J
6
in
haar
oorspronkelijke
,
funktie
en ( rez de chaussee ) verbouwd a d m i n i d e omdat gemoderniseerd ook huisde daar die stratie 2 l oktober OP uitbreidde. steeds b l ijmoeen werd deze "vrolijker genomen. in gebruik r,rimte diger" men jaren breidde der In de loop bouwhele het tot uit het beztt Voorburgwal, Nieuwe Zijds blok en het SPuistraat Paleisstraat, Keizerrijk. in de jawerd Aan het Keizerrijk '50 een nieuwe gevleugel ren voor kelder bouwd met een diePe Kerst grotere de nieuwe. Pers. in gebruik geheel dit l957werd genomen,
1
van ovel-
f leetstFctet ie,
spekulat
Ongeveer driekwart eeuw is de Nieuwe zijds Voorburgwal met recht van Amsterdam" de "Fleetstreet krantenwijk genoemd. De Londense noB, die van Amsterdam bestaat niet meer. De krantenechter nu aan de buitenburchten 1 iggen kant van de stad. De kranten weg door trokken schaalvergrot ing immense parkeerproblemen. en door van de Dag en de Het Nieuws gingen naar Sloterdijk. Telegraaf Volkskranr en Parool Trouw, gingen naar de Wibautstraat en Financiele het Dagblad de naar Vrij e Volk Weesperstraat, het en vertrokken NRClHandelsblad naar Rotterdam, €D de Tijd werd een weekhlad. De [^/aarheid ldas al veel weggegaan. Ilet gebouw van eerder Vo1k, Nieuwezijds VoorHet Vri-je burgwal 22, ts a fgebroken, op de fundamenten staat nu het Sonestahote1. Het gebouw van Trouw van de D is ook hotel r - -o - .s - ' tDz- -e" 's e l m a r k t (Nova) gewcrrden. Gebouw Concordia acirtereenvolgens raaarin Nieuwsblad voor- NTederland, de Telegraaf gezeten en de Volkskrant hebben jaren kwam in de zestiger leeg De Amsterdamse te staan. bouwonderneming llidreth \ras 1,8 miljoen kwijt aan de renovering, de prond begane en het sousterrain worden nu verhuurd a1s bedrijfsruimte, de bovenverdieping, allemaal woningelt, ziJn of worden verk<-lcht. Na jaren spekulatie, leegstand en wachten op bouwvergunningen wordt nu de laatste hand geiegd aan eerr 20-b aans bowl ingcentrum en party200 feestgangers. centrum voor Deze 2 eL abl issementen worden s- e- - i' ^i x o l o i t e e r d door de Rekreono (o.a. groep Steenbergen Skol). uit Zij beheren ook de ondergrondse parkeergarage, er ooit hoewel door
de
penreenl-P
is
hen,aeld
dat
Voorburgwal aan de Nieuwezilds geen parkeergarages gebouwd mochten worden. De rest wordt verhuurd aan VNU Business Pressgroep. De verbouwing van deze kolos ( Caransa kostte de eigenaar b . v. )
1e,
totrrr
leeg stand
Gln
slooF
Algemeen 6 rniljoen. En dan het NRC/Handelsblad Handelsbladgebouw. l9l5: eelt van 19 september "Er is tLitgleuet:kL ;,tLctn om op de pLaats L)ctllhe t oude HandeLsb Lctdgebouu hoog gebouu e e n D L ; jf " - e r d ' r e p i n g e n 'uerv,i j zen. 1:e Laten De begane gronC Ls bestemd 11 oor uinkeLs, e. d. , de hogere ue rcoffeeshops moetert zouden karttoren diepingerL h e v , b e r . c le n . " G e s c h a t t e kosten Goedkeuring van deze 18 miljoen. plannen is voorwaarde voor het van de verkoop definitief worden b .v . aan Van Zant en Vas tgoed ge797 6 r^rerd het Op I6 december + 3 milioen zonder bouw voor gemeente van d; voor toestemmin[ (: ) toch aan de nieuwbouwplannen verkocht. Van Zanten "De ontuikzodanig k.eLt;ng Dan het pLan als genomen door hand uorden r:q'L ter Wilma con(.:ern". het Van Zanten het In L9lB verkocht krakers) aan gebouw (inclusief I^/i1ma b.v. Deze voelt er meer tot om de bovenverdiepingen voor 50 luxe koopappartementen te verbou\ren. 5 sepEember Stadsblad Amsterdams ttDe bouuaanttraag ts inge1979: ue hebben net d.e tekeningen diend, er moeten nog alt tez'uggekregen, uorden actngebrctcht, die korrekttes cLeze ueek cLe det.r,v't.Litgaan nooo bouuen aoningtoezicht." F . n z . o z . i i n e r n" " ob e m e e r n l a n n e n Voorburgwal de-flieuwez:-jds voor b.v. 161 - 163 - 165 - 167 (voor verkocht) ook f 1.020.A00,-wcer lrrxe a n n a r t e m e n t e n w inkels "YY* enz . De prijzen die voor de stukken grond betaald worden ztjn zo hoog dat zeer er a1leen hoge gebouwen kunnen verr tjzen, d re -int^n."^f IIlLetlSleL
g- ^ekDr rr ur i! L^ tL
tw. vr nr u' l Eo !nr ,
r-.OtlS
veel hoge huren opbrengen op klein onnervlak. Dit doordar a11es is mogelijk oFen
buurt
h e q f e m m i n o e n lrr, n6 v r / ! s r ,
is. (-
3,@s
17^or
,. J' e z e
een er
I
r : ; : i
; tr
i :' 1r .g kc
:-t ;i ;; Cle Om
;; Ot ngl de
re l
l::
een
oP
rrvilrna
eigenaaF:
5de
aannetrtensbedniif
rnet
b.v, gFctotse
plannctn Lad 9vl
UU
l -
)TL
LU
op e'Of lorr
ikc oT'
n
itt dit Het is de bedoeling te geven een beeld hoofdstuk omstrevan het van de eigenares de Wilma den Handelsbladgebouw, ijk uit b.v. , een oorspronkel ' bouwgigant afkomstige Limburg bladWe zu11en in de volgende na te gaan oP trachten zj.jden de aktiviteiten welke gebieden ontPlooien, zich bedrijf van dit gegaan wordt en hoe er te werk wat Z€rfii€t het meer specifiek voorma 1 i g Han d e 1 s b 1ad ge b ouw eigendom haar twee sinds laar ( doet n i e t v o o r a l ). e n doet twee Aan de hand van de vorige te hopen v/e een idee affaires en vrerkgeven van de struktuur van de bouwmaatschaPPij wijze hebben wat PuBeide schandalen maar eigeng e k r e g e n , bliciteit j j k de bouwwe k i n voorname f i 1i re1d.
tot
de
L be r
De eerste
p|.rr-rrreF Polclen zaak
is
die
van
de
Pur-
-o--n1dor
,N TLEt
uat LT )n ^la1
voor els en b-
US
t er
tret struktuurIn 1972 verscheen dat noes t voorz ien plan Purmerend, van de PurmerPolin de bebouwing daar we 1 zi-n in . h a d W i 1 m a der. De j a r e n was de omd a a r v o or Enkele o m dat de g e d a a l d , zet stevig e n Limburg B r a b a n t i n bouwmarkt jn we toen z : w i l d e n instortte."Als ! v e e r o m zet bii v / a a r gaan kijken a l d u s t o e n malig konden krijgen", Crijns. Ir. direkteur de kijken, bij niet enhet bleef j aren 1 e enke Wi lma groe ide b innen Neh e e l dat door tot een bedrijf g r e n s b o u w d e . de derland en over o Pvan een ] Om zich te verzekeren b e nam de dracht in de Purmer het tot toevlucht drijfsleiding net van dochter-b.v.ts ' bevrienen invloedrijke de maatschappijen relat ies a1 s KVP - kamer 1 id Andriessen, op dat moment "g"honoDe bi i de Wilma. adviseur" reerd
politiek werd uit term kommisaris 1 i g v e r m e d en. angs tval oogpunt Hoewel met de gemeente Purmerend geen afgesproken was dat de Wilma grond in de Purmer aan zou kopen, daarentegen zetfs verkoop van de eigenaar rechtstreeks toenmalige zov bevorderen, aan de gemeente gehaaide haar stortten "dochters" - met welluidende z:-ch namen a1s A1mij, Credietbank, Nederlandse - zich en Grontmi'i Ilagomij omij, op de polder. doeltreffend kooPt eerst zoi ongeveer tlet ging via A1Credietbank de Nederlandse in de Purmer 272 ha. en Bomii mij geboren" Hagorni j dan neemt de "p" "( na t\^/ee maanover deze grond gaan dagen later en vier den ), van Haaandelen plotseling a1le in de handen over gomi j geruisloos ongeveer ' We zeggen van Wilma. is onmogeli jk omdat liet haast en zwaar mistige soort dit bii na te gekamoufleerde transakties aan de gaan wat er nu precies hand is geweest. geval had Wilma nu haar In ieder de ge grond en v/as ze zave r dat met het bouwPromeente Purmerend jekt meer om de Wilrna heen niet kon. : van de 8500 te bouwen \,/oze er 2440 toegewekreeg ningen 50 "l mag ze voor zen, bovendien v a n P urmeb o u w aan de deelnemen e en city-centrum' nieu\te rends v o 1 l eaanvankelijk projekt dat aan de Amsterdamse dig Proiekt& Roosen was Hil1en ontvrikkelaar jong( ook geen lieve toege\rezen nam tijd 1n die en trou\,/ens ). een mot ie Purmerend de gemeente werd uitgeafkeuring aan, waarin jken van grondprakti over sproken opdri jving....
de
lrv I lrna
- flats
Werpt de zaak Purmerpolder vooral licht op de politiek en struktuur van de lVilma, de affaire rond de I^/ilma-f1ats in de Limburgse mi.jnstreek is meer typerend voor het produkt dat vaak door het bedriif geleverd ( hoewel wordt de woningen in de Purmer nou ook niet bepaal d gewe ldig gebouwd genoemd kunnen worden ). Om te beginnen b1i jkt vooral hier dat deze onderneming he t \.vaagc om '7O in de jaren nog steeds de mo-. notone rechttoe-rechtaan f latkolossen neer te zetten, waarvan '50 men in de jaren a1 begon te vermoeden dat die niet de goede woonomgeving voor we 1k levend wezen dan ook ztjn. De burgemee s ter s van de gemeenten Heerlen, Kerkrade en Schaesberg wenden ztch in de zomer van lgf i tot de minister met het verzoek een bijdrage te leveren aan de herstelkosten van 1600 f1ats, die daar in 1965/'66 door de I{ilma werden gebouwd. Gruyters 1j.et het TNO een onderzoek instellen, waarvan de resultaten uitwijzen dat ernstiger "de gebreken z:'jn dan aanvankefijk werd gedacht". In september stelt Gruyters 2I mi1joen gulden beschikbaar voor herstelwerkzaamheden: g mi1joen voor
de aanleg van een nieuw c . v. - sys teem en 13 niljoen voor de bestrij. d ing van bouwkundige tekortkomirgjarenlang en. De bewoners hadden akt ie gevoerd en huurverhoging tegen weten te houden door het wijzen op scheurvorming, slecht funkt ionerende vervarming, losstaande binnenmuren en afbrokkelende balkonranden. In andere Wilma-woningen in He1 mond kwamen de plafonds naar beneden. Ook daar hee ft de gemeente voor de verbetering van deze woningen op moeten draaien. De Wil ma betaal.de \^7eer geen cent mee en heeft ook de bouwfouten niet wi1len erkennen: de woningbouwvereniging zou teveel vo1k" "a-sociaal in de woningen gehuisvest. hebben De oorz aken van de twij felacht ige Wilma-produkten moeten vooral worden gezocht in het interne be1e id van de onderneming: van hoog 1.aag wordt tot er voortdurend op gehamerd, dat snelheid en goedkoop werken van het grootste belang zrjn, zelfs in een tijd dat er ook in de bouwwereld de nadruk op kwaliteit i.p.v. kwantiteit gaat va11en. De mensen van de uitvoer ing worden maar a1 te vaak tegen elkaar op gezet om het resultaat te bevorderen, gehouden zoet met een f1 ink inkomen plus auto van de - en dat zaak, toL^zij is vaak a1 op trun 40'opgebruikt zijn. Het ziekteverzuim b ij de Wilma is al jarenlang aantoonbaar hoger dan l-,a+
rrsL
iF!ih.
Iang en hoogen recht meor rendabel..-
^^-irA^'lA
6srr!ruucru€,
ef
Ztjn
I
I I
I h
T,
k 8 t H hI
e m
lll r
1 Vl
ol vi Kr st 1e dc de de bu ni De ap De
meefdgfe
gevallen geweest van hart-infark^^r, r e n LDi : r J -v, a aK nog erg Jonge mensen, de nadruk terwijl op snelheid ook maar a1 te vaak ten koste is gegaan van de veiligheid op het werk, soms met dodelijke gevolgen. Dat is echter vaak moeilijk na te trekken, omdat Wilma bij de bouw meeslal maar weinig eigen personeel heeft 1open, op wat staf o3, en de jongens die het werk opknappen mees ta1 inhuurt. Voor ons is het natuurl ij k vooral belangrijk wat Wilma b.v. in Amgedaan sterdam heeft en doet. Kort samengevat : aan de Wibaut straat werd een kantoor neergezet zonder dat er een bouwvergunn ing verleend \ ^ / a s, t e r w i j 1 a a n de Jotran Huiz ingalaan, waar de
SC
me ve on ge st ze' dir vo(
Pal ner do< p1e Dat
-
jys -
stri j' ningenq 5
gemeente eventueel wi 1de instemmen met kantoorbouw, plotseling van een projekt werd afgezien.
het
handelsblad
gebo
Lrvtt
t
hr skee1beente woi,Ii1wi1trevolktt rest. 'i
se
L : behoog I op edbedat adruk it wor kaar beeen do
ak al . Het s a1 dan dere f^-1,-
renSen t d ook ooo-
t 'o1gen. na te b ouw rrsorf na, rpknap tooral r Amrut'op -
trlI Ao
aan
sinds de zomer En dan bez:-t zij gebouw het van L97l natuurlijk in dit boek a11emaal waar het toen kocht de Wilma over gaat: het Handelsb ladgebouw van Van + 2,8 B.V. Zanten Vastgoed voor ( deze Van Zanten werkmiljoen samen met de Wi1ma, bijv. te veef inderop de Johan Hut-zingalaan waarschijnlijk en heeft tijd, a1gezorgci) . prijsopdrijvitrg leen voor Net zo min a1s de vorige eigenaar de I,/i1ma tot nu toe met een heeft en haalbaar plan redelijk kunnen komen om iets mel dit historiese gebouw in het hart van Amsterdam te kunnen doen. Het enige waar men op kon komen was het neerhalen van het gebouw met luxe en er kantoren appartementen neer te zetten. De monupandjes mentale moeten natuurb1 ijven staan, a1 is het onlijk dat die zware schade vermijdelijk de sloop tijdens op zu11en lopen van het hoofdgebouw. van Amin het Kantoren centrum eindeloos lang sterdam plegen r,/ant wie op een leeg te staan, doordeweekse dag op welke tijd wi1 parkeren in dan ook een auto van de Nieuwe de buurt Ztjds Vooren dat burgwal en de Spuistraat begrijpt we1 waarom. 1ukt, niet is nu dan ook op luxeDe nadruk komen te va11en. appartementen is nu: moet een in prinDe vraag gebouv/, dat zo gecipe oerstevig bewoning is voor door saschikt zoals wij die menlevingsvormen worden om er verkiezen, B€sloopt j f e l d 1 u x e , m a a r onget\,/i ook onget\^/ij f e1d smakeloze, dure en neer te stijlloze appartementen ? Appartementen zetten d ie bovendien a11een maar te betalen zijn allang in een apvoor mensen die beter parEement of ander, huis woindertijd van het nen. De kosten bouwingediende door Van Zanten bedragen. plan zouden 18 miljoen gebruikt kunnen zo! beter Dat geld
bijv. worden, voor soc iale woningbouw in de binnenstad. A1s ondanks alles het geld het !reer van de redelijkheid en visie wint, zaL dat betekenen dat er weer een karakterisniet al1een gebouw verdwijnt) tiek maar ook ( ! ) bedat er weer minder vaste rdoners in de binnenstad zu11en met a1le gevolgen zijn, van dien. van luxe Bewoners appartementen geen permanente zijn meestal bewoners, in die zin dat het vaak buitenlandse zakenlieden zijn. gaat dat Het gerucht de gemeente ooit 3,5 miljoen bood voor het gebouw, terwij 1 de Wi 1ma er 4 ,5 wilde milj oen voor hebben. De omzet van de l,rlilma loopt tegen per jaar, de 900 miljoen DoB nemen de akt iviteiten steeds toe, ook buiten Nederland, tot in de Verenigde Staten toe. In dat licht bezien lijkt het kinderachtig dat bedrij f we igert het een gebouw ( voor hul zo onbetekenend ) in Amsterdam over t'e doen aan de gemeente, een gebouw \^/aar zL j voorlopig toch niets mee kunnen doen en 100 voormalig woningzoekenden wd1. Voor de gemeente hier een ligt eens woonkans om nou eindeli.jk groep€n, d ie tot op heden niets vinden kunnen r^rat in Amsterdam betreft, te herbergen en ruimte van het centrum de leefbaarheid c.q. te verbeteren. te herstellen, heeft Amsterdam dankzij Bovendien geld ekstra de van Dam-regeling gekregen de aankoop voor van panden ( aenen tweepersoons huis g e e n dus houdens ). Dat hoeft probleem zi-jn als \^te eenmaal te s taan. op de 1 ij s t van aankoop a11een wonen, niet hrij wil1en wonen, a1s het emaar ook leuk Wi1ma, open the doorl I l ven kan.
rrvGtl-eld rsi clen
knaakpand
rryat
gebeunt
bii
naapt
zcrotje
Ei de
Knantengebouvtr
GtF als
I ieden ionge knaakt ?
zullen wel meer mensen Die vraag gesteld zich hebben a1s ze langs bekende het ex-Handelsbladcomplex ( overigens achIer het ook vrij we1 ongebruikte liepen. ) p"leis Deze vraag stelden v/e ook aan een aantal krakers die gebouw voor het het eerst ontdekten.
5
fnaaFt
elkaan
ecln
ge
veFgeten
Lachend ( uaarschijnlijk omdat Beey, en Lk zoDeel moeite hadden gedaan om dooy, het Taam te klimmen ) de trap op stormen. Aangezien het te donker uas om op ondev,zoek uit te gaan nesteLden u)e ons in de nog net te ondey.schet-den karttooz,stoeLen. De eer,ste j otnt t-n het NRC aerd genold.
1978
Wouter : ttHet is stauonds een LLur aalmt of tuaaLf . Sigarettenv,ook in een konsta.nte stroom richting de eenzame en harduev,kende DenoDevDLoedig tt,Latov,. Bter uLoett D a n r 1 , et a p n a a r d e p L e e . C a f 6 Ik schuifeL StutteL. met mt,jn tussen een kaebzoueeLste piLsje beLende massa mensen door', naar en Roman zitd e h o e k u ) a a r 1) s c a r t'Ik aeet nog erten te babbeLen. gens een huis Leeg te staan", hoor ik 0scar tegen Roman zeggen. ttHA Llouter', ga j e zo mee een huis t'Te gek, uie kz.akert ? tt tegen mi j. gaa.n er allemaaL me€ ? ", DTaag Vtet bloed Dan Lk ertthousrast t'No'u., een aDontuz,te:r, stToomt. Roman, Pietr 0scar,, jij antuoord e n L k a L , . . en dus dat ue ikdenk u e l o p B e e r t j e ook kunnen rekenen, l t i j uant ziet dat ook ueL zltten". Kortom, op een gegeDen moment uaTen Lae met ztn achten op aeg nQaT de Spuistz,aat en kuamen dacr bii een zieLig hoekhut,s j e dat zltaar ondersteund z'n Laatste adem stond uit te blazen. Na een tnjdje de kat uit de boom te hebben gekeken kLom 1,k ut,a de stutbaLken naar de eez,ste Der,dt eping, daay, uas een raam stuk, aat m'Lj de gemakkeLijkste aeg toescheen. 'I'oen Lk eenmaal binnen Ttas en Beer ook net doov. het Teem zijn L L a c ig, e m a a k t , t n a p t e Ptet entree de uoordeun tn en kuam schater-
1Ei
een
-l
il;{tr
li{,
Piet: ttVoLgendedag zoz.gden Lte Door matTassen en dekens. We slt,epen in 't pandje errtaast tlat ue ook Leeg hadden geuonden toen ue uia 't dak:r,aamen de goot dt,t hu"is binnengingen. Na een spew,tocht uerder. o1)ev 't dak en na dakraarnpjes bleken u e m e t z t n t ) l , e y , e nd e b e s e h t k k i n g t e hebben ouer een gt,gantisch cornplex, een heel huizenblok, met aLLey,Let raar aandoende rutmtes, uaar hrer en daav, het Licht nog aa.n ttas.
Marcel: "We uerzarneLden op de Dam, uoor het PaLeis, uier medicijnenuv.ienden uan mtjn urienden en Ttij taee; het regende en het toas koud", 66n meisje kuam Laat, uant de ketgeLopen. Nadat It',i,.gDas uan de fiets d.e kettzng aas gemaakt door ddn uan de jongens, zetten we de fietsen Dast aan de houders btj de Kaluerstraat en Liepen naar het kv,aakhuts "?r)aar nog rutmte L)as": aen de achterkant moesten De 3 keer op de bel drukken bij het muurtje. lla ueeL beLLen en roepen en Lang aachten kuam er iemand, 66n uan de krakers, die met ons door de keLders ouez' de bnandtnap naav' het hoofdtrappenhuis Lt,ep, ?iaal: ue aerden ouergegeDen aan met,sje AngeLtque, een dtk urolijk met v,ood Ltaaz'; zt j moest ons mdar rondleiden door de Y'uzmtes die nog urt,j uaren, maar ze had nt,et ueel tLjd. Voor m'n geuoeL hopeLoos uerd'saald Liepen ue alLemaal kamev's, kamertjes en uolgepakte ruimten door. Ik aaagde het een kamer te tclaiment, hoeaeL ik nog niet zeker uist of tk ueL atlde bLijuen (mtn uriendin had nog geen kamer tgeclatmdt en het aas aLLemaal zo ,Teemd) . i,let Petra Dan ons groepje maakte tk de afspraak dat tmtjn' kamex zou krr.jgen als ik zij hem ntet meez,ut,Lde. Ze uond het ELas in Lood mooi en ailde uel bouen John tsonen, die ueL in de kamer daarondev, ailde, uaar je naunelijks binnen kon doo:r, aLLe kasten die er stonden. Ik besloot dze middag te blijueti , toen de medicijn mensen naar een beLangrijk college grngen en ging op Na ueeL Lopen uond ik mezuet:ftocht. zelf terug tn de ul'oegeTe kanttne, Daar een jongen tn een ouev'all bezig Ltas nLct de afuoer. fk uroeg hem op goed geluk of hti soms Tgcho ues, uaar ik aL iets ouer gehoond had. "Ja", uas het Met Wtm en Esthev' anasoov,d uantrouatg. Liep tk mee doov' Ltun ltuisje aan de Spuiaaar je uan de uinkeLv'uimte naav straat, de zolder kon kijken en een TL-buis aan een dtaad;je aan het plafond htng, ueel beltang Losbladderde, usaaz'Esther de uLoer aL geueegd had. Ze dachten er o1)er ueer aeg te gaan. Samen met hen k's'tamik ueer tev'ug t n de kantine, llaav' na een poosje taee andez'e belangriikerds binnen kuamen, CLara en Norbert, dte moe rnaren en ueinig tijd hadden en een heLeb o e 1 .u e n k : d ' r z o u e e n s t u k o u e v ' o n s
troep
in
de ha1
gebouu en de plannen uan Wilma d.ie de eigenaaz: uas, in de Telegz,aaf gestaan hebben een poosje geleden. Ik zouLhet pz,oberente utnden, t:i'll eerste klusje... En... na een. "hu'tsuengadertng" uan Esther Wtrn en Peter,, dze ook bij hu,n zou gaan ?ionen) besloten Esthen en daarna ook Wim, om tneg te gaan en uoonde ik samenmet Petey, in Spuistraat 785(L), uat Peter Bant en tk 's auands tn de Schutter gingen uieren. Opnieuw Piet: t'Maev, het gebotas aas te groot. Vv,tenden Dan DTLenden die uii u'teren meestaL niet allemaal kenden, uev,den binnengehaald, die ueel sert euzer Daren en onze plannen in de uar schcpten,getntjes utthaLen met de politt,e, zoals parkeermetev's ttoor de d.euv' kraken aerd nt et geappneeieend. Deze nrew:komev,s dachten in 't belang uan 't ALGEI(EENen uonden clat 't behoud belangni,jker uas dan de aensen uan de beuonev,s ondez'Ltng. Deze groep uerC allengs groter en stev'ker. We mochten niet meer ouer de daken Lopen uant dan gtngen de panrLenstuk en meer uan die onztn; aLLes ging geregeld uorden, er stonden rnensen op d'ie dachten dat ze k-ondenbeuelen.
17
Jan R., of "de Keizer": "De ondergz.ondse belegde bijeenkomsten en ook l;y,onrneLde zij mensen op aaarDan de andere part'ij beueerde dat ze "geen kloten uituoerde en te Lui uaz,en om hun eigen dnek op te ruiment', en zette zrch aan het uerk... Tijdens zotn bijeenkomst die de ondey,gnondse heeft uitgeroepen en dte plaatsuond op het pLatte dak bouen het theehw)s (utez, taarten, Ltmonade ell aijn, shit en een av'tiest) kwam het tot een confrontatt e tussen de uoorduoey.der uan de ondey,grondse en de Leidey, (de Leidez,, knuppel aan zijn rt,em, bekLom het dak, geflankeerd dooz, tuee secondanten en een zuarte bouu'ter). Bi.j dLt treffen stonden d.e mensen in de Spuistraat sti.L aant het ging er nogal 2n?t.en heftig aan .toe. Ti-jdens en na dLt tT,eI'fen, uaar d.e uooTdtsoey,dey,uan de ondergrondse, tet)ens Ltd uan de oppositie in de LegaLe uergaderr.ngen, beuees niet alleen uev,baal te ktmnen reageren, maay ook bereid uas het op te nemen tegen d.e drie plus bouuier, aerd ez, geroepen: L E V ED E K E I Z E R . . . . . De ondergz,ondse uez,hief ztch en met krachtige stem riep hij tn aLLe zn,chtingen: IK BEN DE KEIZER VAN HET KEIZERRIJK. LEVE HET KEIZERRIJK.
(i)';;,,
ffi,ffi 2G'...
het
bggon
alleffraal
..,
Het gebouw is op negen maart gekraakt door vier mensen die er we1 wilden wonen, maar een matras genoeg vonden en 1o1 bedan moeilijk langrijker doenl totdat er serieuze krakers kwamen (noodzaak, op straat, woningnood etc. ) aie n.b. tren huur voor electriciteit en andere 'luxet gingen 'afpersent.
1A
Maar ja, verandering viel niet tegen te houden, drie van de vier eerstelingen hebben gezelschap gekregen van zo'n 50/60 medekrakers, repeterende pop- en toneelgroepen, wereldverbeteraars en a1les wat een gekraakt ongverzichtelijk kantoorkolos van 1000 m' met vernielde \,/ater- en gasleidingen.gesloopte plafonds en overal kranten kranten kranten en andere troep i
gu ; S l
Sindsdien is er heel veel gebeurd: de spanning van het nieuwe (verhuizen, wat doet de eigenaar? ijskoude vergaderinen B€D, samen koken, slapen, theedrinken vooral veel praten, wegwijs worden in het doolhof van het gebouw, kontakten met andere krakers, dingen uitzoeken, schoonmaakakties) werd gevolgd door het grofe FEEST. Naar het grote Feest was w e k e n t o e g e w e r k t ( s c t r o o n m a k e n, s c h i l d e r e n etc.) met als piek de dag zeLf: de bierwagen die alsmaar niet kwam, de glazenrop moment een intervrehr met het laatste twee van ons over Radio Stad, een perswaar geen journalisten conferentie kwamen en heel veel mensen stavonds, maar toen het feest voorbij was donderde alles in elkaar, het \{as een soort doel geweest dat plotseling voorbij was. Verhoudingen verscherpten: er kwam een diktatorgroep met de mentaliteit van 'hier moet ontzettend hard gewerkt gaan worden en wel door iedereent, die erg botste met de Ondergrondse (de reaktie) die meer iets voelde voor de 'Goede Geest' (dakfeestjes, het wordt zomer. . ); bouviers, knuppels, schreeuwpartijen, lijmpogingen, roddel, het vraagstuk van de bewoners (i'c' de diktator) ' mensen' in dienst nemen voor techniese klussen. leuk was het niet. Uiteindelijk is het weer rustiger gev/orden, maar meer omdat veel mensen ver-trokken, dan door uitpraten van problemen. De groep is inmiddels al flink groot geworden, alles gebeurt steeds
minder mensen op de minder centraal, vergaderingen, steeds meer mensen die gingen Lronen in het 'Keiop zichzelf zerrijk'. En toen ontstond -(een initiatief van de Ondergrondse (?))in de zomer de politiek van het Midden; er werd een gekozen, een soort kollege kollektief met deelverantwoordeliikheden als coijr van feesten, dinator inschrijving nieuwe bewoners , schoonmaak, f inanc ilin, tBuitenlandse Zaken', de Techniese Dienst stond hier (om politieke redenen?) buiten . Zo.. . is het eigenl ijk nog, er zijn mensen weggegaan en bijgekomen, het kollektief is uitgebreid een opzientot een vrouw/man of tien, verdwijning van t\^/ee barende diefstal, bewoners: de stenrning is wat gelaten, de groepsgeest is nog steeds niet heel groor evenmin als de werklust. Maar... lreel langzaam wordt het geloof ik, begoed ter: het geld wordt eindelijk geind en beheerd (met als grote post de elektriciteit) kontakten met medekrakers komen (weer) op gang, gezelli,ge feestjes, voorbereidingen voor de winter, goeie kontakten met de buurt, wie \^teet.
"....de persoon Cor: nu is het mij niet bekend hoe men antropologisch een kraak moet zien, maar er ontbreken twee eig e n s c h a p p e nb i j , n . 1 . o r g a n i s a t i e / c o i j r dinatie en werken. Deze persoon zat ook voor schoonmaakaktiin het kollektief. viteiten". ". . . . aarrgeziende meeste mensen in het N R Ct w e e l i n k e r h a n d e n h e b b e n e n e r s a f hankelijk zijn..." "Ondanks alles is er wezen niks veranderd. De problemenvan vroeger zijn de problemen van nu. Volgens mij is de laatste kans om dit gebouw te behouden niet a1leen een beter funktionerend maar een grotere betrokkenkollektief, h e i d v a n d e N R C - b e w o n e r sb i j h e t g e b e u rent', uit:
Kraakkrant
24 oktober
19l 8
Leon: t'Bobby en tkzelf uilden in het hoofdgebown Donen. We moesten f 125,betaLen uoov, de huuv, en stv'oom. We hadden een hele grote kamer,, mtdden t-n de atnten., geen aarmte, ijskoud. We zaten t-edere dag t n het "theehuisje" aan de Sput,straat, aat nu uan ons Bobby ging na 6 dagen ueg Dan me, ik ging bLj Reina Ltonen, niet Lang, Retna uerd er met haar uriend Erlk uitgeschopt. Tk bLeef alLeenachter tot Bobby ueer tenug kttan, samen met Kijstja. Nu moesten ue J 200,- betalen. We hebben tuee ueken zonder stroom gezeten. Toen de mensen utt het "tLteehuis" ueggtngen, gtngen uij daar, ltonen, trle kregen toen sty,oom Dan de bwen. Sinds de aintey, in het hoofdgebou,o, tn de nt eus':euoning bouen het "theehuis" gaat alles goed tot nu toe. Maar 7,n het hoofdgebou't ueyden ue onderdz,ukt doov, de geLdophaler, die een gedeelte tn zijn eigen zak stak. Nu m'tjn buu.y'man het doet gaat het steeds beter, ik udnd j e moet uer.tTouuen hebben in de rnensen en dat ts mt jn mentng" Nu zijn er ueeL nteu'se mensen tn het Ltoofdgebow en de zaken gaan beten, ueel Leukez.e mensen en ueel aktt DLteiten. Beter dan 1978/1979".
en
dan
deed
je
een
deur
open
1!
t'ontnuirningrr aan vakantiegasteB. Kamers verhuren p e r n a cht, een volge5 r voor f stroom kamer met een onder stolen kast ingetrapte staande ervoor, koperen 1eiweggesloopte deuren, g a a n l e k k e n omdaken die dingen, is gejat, steekdat het zink eraf partijen, huiszoearrestaties, kingen doorde politie, een stroomgulden van 20.000 schuld , kortom met weinig belof een spookhr'ris, de toekomst. Tot een paar ten voor besloten de pandjes het mensen uit gebouw leeg te ruimen, de paar vasdie er nog \^/aren konte bewoners in ruimten den in de opengevallen wilden niet anderen de huisj "", ri/onen - te barrikademeer blijven het ren en te gaan patrouileren: ? De eigenaar van een rijk einde gespeeld ? Niet op in de kaart geven en in een flits het wil1en woongroepen te gaan om naar idee het oude plan van de sekzoeken, ? Via het kraak uiteindelijk toren via aan de Herengracht, spreekuur Woing van Centraal de kraakafdel en via-via-via kwamen er in nen, groew e k e n 5 , 6 rijen de volgende pen door het gebouw, die in het begin nog eenzame "lolschoppers" later en vernieldrs opschrikten, in de vele de ruimvergaderingen gingen verdelen. De groepen tes die en die aanoverbleven het durfden begonnenna 4 weken -half junigingen met intiekken. ZLj het de afnaar GEB en regelden betaling van de bestaande schuld. Er werd een s troomploeg, een waterleidinggroep en een publicigevormd, maar dat is teitsgroep verhaal en het eind een nieuw van wat j e de tteerste zou kraak" kunnen noemen.
20
de via
ct rrt lrre kGIGIh ippies,
iunks
en
pLrnks
naan
vtroong Foepen Een hri cf i e \/an een toekomst i pe vroongroeP: tseste l,larceL, lla ons bezoek aan ltet pand hebben Lte besloten een claim te Lnggen ( zoals afgesproken ) op de eerste etage, drt,e kamers bouen en gebreuk, Dan keuken - kant'tne. graag met de andey,e Ne aiLlen beuonev,s Dan het pand een gesprek hebben, Ltefst zo sneL mogeLijk ,! Een gesprek met name oDer de uer,bouutngskosten, het gebrutk uan keuken - kantzne, aansLu.ttt-ngen uan gas, eLektnzcztezt, het schoon makerL en schoonhouden Dan het pand en "Last but not Lecst" Ltet afbetalen D(tn de schuLd. W e z o u d e n L ' t e f s t z o s n e L m o g e L nj k aiLLen beginnen, d.a,z. aLs er (/enoeg mensen zrjn die in dLt pand gaan uonen. Zou je zo snel mogeLLjk ben'rcht kunnen geDen ouer dtt alles ? Groetjes Dan de uoongToep
vl.o Lrvlrctng Fo e P Laura: Door omstandigheden heb ik altijd a.L met nt?.er mensen geaoond. ALs strLdente kom j e meestal tn een httis terecht uaar meer mensen op kamers uonen. Je probeert er dan samen uat Dan te maken.. Doordat j e de mensen niet zeLf utitzoekt Ltrkt dat niet alti j d eDen goed. Ik Ltas nogal aktief op poltttek gebied en probeer.., en feministlsch de dat ook binnen mijn studie (M)B handenarbeid) tot uiting te L a t e n k o m e n . D a t g ' t n g , D o o 7 z1t , c h tt.g uitgedrukt, nt,et uan een Let en dak j e en ik y.actkte oueyspannen. Het is dan aat Lek"ker als j e thuis een beetje steun en gezel-
)mdqt me ondertusLigheid hebt. geuorden uas sen aL aeL dutd,elijk dczt ik niel; alLeen of samen uiLde u)onen) besLoot Lk femznzstische uTouLoen te zoeken om mee te uonen, En aL snel bleek dat ik nret de ent,ge aa.s; bt nnen kov,te tL j d uaren ue met ons zessen en een kt,nd. We begonnen net 66n maal per 14 dagen met elkaav' te eten en te pz,aten ouer uat en hoe ue maanutlden Llonerl. Na een aantal den Loaren ue zoDer dat lte nut mte gingen zoeken. En dat'uieL niet mee. RuLimte huren uoor een groep kun je uel Dez'geten, het ts er of het is nzet te betalen. niet Tja en dan denk je aL gaua aan Na' ongeL)eer 4 maanden kraken. aflopen en panden kraakspveekuren o n d e r z o e k e n h o o v ' d e n u e u r ' a Ce n tv'aaL Wonen dat er gvtoepen gezocht aerden Door het ALgemeen HandeLsbLad gebouu. We besLoten er mear eens op af te gaan. We gtngen bni May,cel -66n Dan de beuoney,s- Langs. Hij Leidde ons rond door het gebouu, maav, oey,teLde dat er ergenLLjk zo ueel niet r'uzmte meer Ltas ulant er7 Daren aL groepen en groepjes een aantal uoor, ons. 0uer, 66n gv,oep uaren aat problemen omdat er ev,g ueeL rutmte doov, aev,d gecLaimd om er een soont centv,um Dan te maken. Er zouden mensen uonen. dan ook tijdeLLjk Het bleek een sooz,t bakuan groep (an intv,acuLturaL, te zt jn. multimedia community)De zolder LJqs nog urij, m a G . Tj a d a a r k u n j e n i e t ttonen. . . . Toen ik het zag Das nk het daar ueL mee eens, maar tuee endev'e DyouL|en zagen er -de rotzoot uegdenkend- ueL uat tn. Binnen een paar dagen moesten ue besLuiten, uant dan zou er een uergader.rng met aLLe eDentuele groepen zt,jn en moest ook besLoten uoy'den ueLke er in zouden komen. Na sLapeLoze nachten, ueeL teLefoontjes oueyl en Deer, spannende uer.gadert ngen, afspraken enz. besLoten LJe he b maar
2'
te doen, omdat ue de ruimte heeL eyg moot Donden, a.an het ueLe uey,k dachten ue maar niet te ueeL.
c! c! l- Eite
veFgadening
De eerste vergadering en de eerste kennismaking met een aantal toekoms t ige bewoners . Wie kwamen waar en I47at zi jn hun plannen. De eers te chaotische diskussie over het we1 of niet toelaten van de bakwan, \^raarvan men vOnd dat ze niet zo goed in her gebouw pasten. De eerste boosheid ook a1s besloten wordt da t ze er inderdaad niet inpassen. De eerste hilariteit a1s timmerman verbeterd wordt in tirnmervrouw(maar dat ging snel over). En. . de eerste werkafspraak: de grote schoonmaak, maar over de gigant ische puinhoop en de opruirning is verderop meer te lezen. Elke zaterdag om 6 uur zouden \.{e
bij elkaar komen om te praten en afspraken te maken. En er viel nogal wat te regelen over het opknappen en schoonmaken, over de verdel ing van de ruimtes, over Ee bestellen materiaal, deskundigheid en heel belangrijk, over ge1d. De sciruld aan het GEB van de vorige ber^roners bijvoorbeeld. We besloten om f 100,per persoon per maand te gaan betalen om materiaal aan te schaffen en dat we een brief naar het GEB zouden schri iven dat vre we1 iets aan de schuld wilden betalen. Ook moesten mensen beztg gaan met akties om het pand te behouden: praten met de gemeente en monumentenzofg, zorgen voor publiciteit enz.
vlrcrnen
N\sri
s
.$ is-\ Si
even
2?
Dauzeren
Langzaam kwam alles op gang, zeker toen de groep van de meest bewoonbare etage er al ging snel wonen. provisorische Ook al dat gedoe, sjouwen met emmertjes \rater en olielampen, had ook we1 iets jks. avontuurli I " e1 t d i t op gang komen krvamen natuurlijk ook de problemen, de eerste lnzinking, boosheid over niet voldoende meedoen, mensen die het af lieren weten, weer nieLrwe mensen. En de vakant ie naderde, waardoor er veel te weinig mensen in het gebouw \daren. l{ou dat hebben \^/e geweten. Ondanks a1le dure sloten gezet die we op veel deuren hadbij den bleken terugkomst hele verdwenen te zijn. inboedels Gekonden we het lukkig meeste terug' halen hi i onze hrrren de n unks Y van de gelegenheid geZe hadden gemaakt bruik om ztch uit te breiden en daarbij, helaas wat p u n k s i n aardig"" huis "minder gehaald.luiaar na de vakantie werd r . - ) rz a t r a r d g e b o u w d d a t er al snel meer mensen konden wonen. We ^: *^^.. ddrr dernken om tot dan s! S.Lrrtlsrr ruimtes voor betoe ongeschi.kte geschikt woning te maken. Er rrietrwe groeperr bij, kwamen weer maar ook voor winonr Ie wonen, kr:i t-jes, een galerie. ilti:1 iers, ln princ ipe moet iemand van de be-,roners ze [<ennen, en op de vergadering over moeter) ze iets vertellen zt-chzelf en hun plannen de vergadering het zeer \{aarop besluit moet nemen of mr:eiliike aan het de- mensen r,te1 o f niet qaan. werk kunnen
sitLratie
huidige
er in het Op iiet mornent zitten troo f dgebouru dr ie vroLl\.vengroepen, en twee gemengde groepen drie 36 mensen en groepj es . Totaal fn de er nog 4 bij. er kunnen nu a1 een vrouwenzitten pandjes en een aanen L:en nannengro€P, ITreer steeds die individr.ren ta1 plaats maken \/oor groepen. 32 mensen en het ongeveer Totaal Er zt jn nu a1 een iiord,..rn er 40. s t r i J r w in k e i r j e , p u n k c o f e e s t r o p , en galerie en rrele ateliers nog vee l meer (met planr-reu voor name
voor
de
helder
) .
I^/e 1-rebben
eens per week een huisvergadering die nog steeds erg goed bezocht wordt. Er z.'jn een wekewisselende lijks sn voor zitster voor notulist( e) . Vlak de huiskomt ons eigen vergadering (helaas Algemeen interne) Hanop zotn vergadedelsblad uit. ring komen zaken aan de orde bewo(onst)ers, ruima1s: nieuwe hoe en toezegging, te verdeling we gaan verwarmen en hoeveel het wat wie zoekt mag kosten, uit is er nodig en voor materiaal gezamenlijke wie bestelt het, (bijv. in de om 10 uur akties om stenen een ketting ha1 voor met bouwwie belt te sjouwen), praat w ie e n w o n i n g t o e z i c 1 i . t en j o u r n a l i s t , g a at w i e er met een de Borrelgracht(kraakpannaar grachtengordel den overleg ) of V e e l van het speculatiegroepje. voorbereid in deze zaker' worden \^/aarvan sommigroepjes, kleine van tijd gen zichzelf na verloop gelukkig heffen; op kunnen zoaLs de dakde waterleidingen de energ ieploeg . De pub 1 ic iheeft teitsgroep een persbericht gemaakt en verstuurd, €o a1s gevolg met journalis daarvan ten gepraat; ze heeft een enqu0te gemaakt in het en rondgedeeld gebouw s ze heeft informatie verdit boek en voor zameld voor een heeft monumenten aanvraag, brieven verstuurd en fotoos nn;ar de strrrrrgroen 66n en twee persoons huishoudens waardoor deze nu weer bezi-g is met een Bovenhaalbaarheidsonderzoek. groep dien bijna heeft elke ook week groepsoverleg, nog elke om over I4ronen in frustraties het het Alg.Handelsblad complex lrr^ri it fo rrLan d- i*n-o' oon' " fF rege1en, levensverhalen te vertel1en en natuurl ijk voor de gezell igheid.
2=
een
zeLfgebouwde
keuken
tvvc!G! beuronensi Ronald: Wie niet kleurenbLind is zal me v,eeds Lange tijd in dLt gebouu opgemev.kt hebben: donker,, koud, gz,oot. Ronald dus. ]Ioe beschetden hij ap de uergaderingen ook is, dat neemt niet aeg dat die d.onkeTe me.n zi ch VtappA uoe Lt tus s en aL die u'rtte HoLLandey,s. ALs eerste kuam hLj dit gebouu br.rrrLen, samen met Dauid en l,Iaz,Lies, en mijn besLuit is ook aLs Laatsxe dLt gebouu te uerLaten.0ok aL t-s er geen Ltcht, dan nog zal ik (aLs uoorheen) mijn uttte tanden LaterL zien om ongelukken te uoot k o m e y t . No g n o o i t heb ik me zo ueiLt-g geuoeLd aLs t n dtt gebouu. HeeL uat mensen begr't jpen me nt,et als ik uerteL dat ik tn ,t NRC zit in een groep. je Err dan krijg D a n d i e s t o m m e L ) ) ? a g e na L s t t V o e L j e j e uel Lekker ctls Surt nomer Ln ,ite gr.oep". Ert. aLs Lk zeg dat nk me af zi j drger .noelde toen ik
e4
in dat betonnen duiuentt,LLen gebouw uoonde, kt jken z,e me nog uerbaasder, een. I t Eendy,achtt ge gebouut heey'st uind ik uat t n dit he.el Leuk en rnzjn Cromen zijn om hiev, alLen samen uz,tj ou.d te uorden. O 1i v i e r : ftHier gaan De dus 't)onen,,, uoy,d.t er utt de groep'L)Tou?ten gezegd aaa74 ae mee ga.an aonen, en eey,st hebben kennt,s gemaakt. De j ongen die ons rondLeidt z e g t : t tK i j k goed rond, uant julLte moeten besLissen of iuLLie hier uiLLen uonen". Nou, ueeL uiel er in het begt,n nt-et te zien, Loant ue moesten dooy, stt,k donk-ere uanget j es en plotsaLtng kaanten ue in een hAALe grote LtaL met daar midden in eeTr diep gat. Het Das uey,keLijk ee'n ontsteLLende grote en uieze ruimte met oletlel poep en etensrest.en en k"apotte Lei-
c | ' ; r t g e r Le n s t a p e L s k r a n t e n . lle tiepen nog uat zalen in en uit en gt ngen toen meer omhoog de e:tages Langs. De derde etage uas het moo'ist, maar j ammer genoeg uas daar aL een groep. We besLoten na ueel denken en peznzen dat de alLenbouenste 6tage het geschtkst is alhoeaeL het daar uel het engste aan toe L)as. N a a r n t ij n ' t d e e h a d d e n u ) e h e L z c L1oor eLkaar, het Lj zer ueghalen zou naar mijn geuoel tuee ueken. durert dctn nog eDen muren bouuen en daaz,na de kleine dt nget j es maar zoals uctteT en eLectrtec, rk had het mt,s, uant het is nu j aar Latev, en L)e zi jn een half ri.og steeds hard bezt g. )nze 6 La.ge: door het nt et onderVtouden dak uqs het erg DeruaarT.oosd, d a a v , c l . o o v L, a g e r u e e L r J e r r o e s t i j zer en een pLas aa'ber uactr j e goeci Dan t'terd. lle hadden ntet rlog ileen udee dat het door het dak naa.T beneden u)as gekornen. Pas Latev, toen het ua.s gaan regerlen za(Jerl ue het btnnen nog ha:r,En koud dez, Teilenen dazi buiten. dat Vtet uas, er uarlen rlamelnjk nog maclT een paar' Tamen oDeT en h.et gereedschap uaatde uit ie oppaste. handen als ie niet I 't:,l L n e 6 r n a a n d e n V t a r d z u o e g e n i s het TesL,i.Ltaat eerL heLe moote kamer L)a.avje Dan kunt genieten en utaat:in j e terug kunt denkerL aan. toerL er nog lt.eLemactlniets Das, In de uak.aritie hebben ue er uolle daEJen aen geaerkt. 'lor::lrde sehooL uleev, beglon, zat i.k nog r-n een kaLe kamer met een eens no.q niet be.d en een stoel., een taf e7- om aan te aev'ken. Ev' tnoe,st nog zoueeL gedaan uorden rlat er de ee,v'ste tni d op schooL e,daan uev,d" Toch ben nie:t L)t:aL 91 L.k b1,i.;i dat Lk t,n een grloep uoon erl L)ooral dat Lk tn een groot I t i t , ' t s L 0 o o 7 'nLi e t u e e L m e n s e n , z o d a t er. alt'i j 11ael aat te beleuen is t : ) ) . t i a ' t j r : , u a ' J 'tte d e r e e r L a a t L e e r t c 7 ' L, . t t i e r e a i t u r L j e u e r h a L e n u e L c t a n L L c t t , e n .J e k T i j g t u e e L a a n d a c h t r t L e t z ( ) ! . t 1 2 € 'g1t.o t e mensen. AL dte ' t t € r ' l J t r c i c ' , t ' iei ir(Li m e t r u o e t L i j k e t ; c , ( , ) r . d € r€l 7 1 i n . t e r e - s s e n x e o n d e r ' t ' ' 1 t l . t € r i c ' ! ' et
ttefi)eLen
rtoott.
Gtnquete Enkele -
c itaten
uit
Kun je vertellen vorm ie woont?
de
enquOte:
in
wat
voor
t ' f k u ) o o ? xa l s t - n d i u t d u i n e e n commune en Lk heb ook gemeenschap" " fk ttoon in een Leefgemeenschap met B mensen, ue doen ueel prakzoaLs eten, kofft e tiese dtngen, W e s a m e n . h e b ben zedv,inken, e. d. W e k a m e r . L e u en met der een eigen u a s t e mogeLijk afspraken, zo ueinig " Binnen een groep uan 5 mensen uoon ik met iemand semen. " ttWeuonen in een gemeenschappeLiikt aLs tndtut-d.u. commune. ULteraard tnbreng beperkt Anze persoonliike zich momenteel tot je gebied afbakenen en dat ueer afLeren. " " W i j l t o n e n i v t e e n D r 1o u u e n g r o e p . We hebben aLLemaal een v'uime kamev' om een grote gemeenschappeLiike We ailLen ueeL met elkaan ruimte. zijn doen, maar eT moet ook rutmte zoeken Door indt utdueLe dingen; ?7AAr eDenUicht tuSSen gemeenschappelt jke en t ndiur.dueLe dingen. " -
Hoe vind je dat het leven in die vorm tot nu toe gaat? Voldoet het aan je verwachtingen? tt We u)onen alleen met Drouuen en een kznd. Ilooral ouez, dat Laatste kan ik zeggen dat Lk het bij zondev' prettig 0p deze manier heb uind. ik met kt nderen te maken zondev' en Lasten Dan het aLLe plzchten moedev,schapzoaLs het tn deze maatschappij opgeLegd aov.dt zodra je beslu'Lt zeLf een kind te atllen. " g e e n D e r ' L t a d I k u t t g e s p z . o k e n " Ik had zotn idee dat aachtingen, het uel chaot't-es Leuen zou zt jn, en dat klopt ! " ttDeze manier uan uonen uoLdoet v,edeLLjk aan mijn DerDachtingen. Soms is Vtet uel e/,9 druk in httis tot studeren. en kom ik moeiLLjk DLt huts stimuLeert oo'k meer tot hav'd aerken dan tot studeren." nog zo bezig met " Nee, da zljn onszeLf en met de bouuklussen. " tt Uitstekend, j e neemt en j e gee j't soms het een uat meer dan het a/tder en dat Toept spanningen op. Daar praten ue dan oDer, soms
?,5
sahteeultQlt Lte erooe[, en dat houdt tn claL ue ermee bezig zijn aLs g"oe'p. tl dan ik uer" Het ts gezeLliger t ' aacht had,. -
Wat manier
je motivatie is \ 2 a 1 1. o t o n e n ?
voor
deze
t ' D e ? )F o t . r t t ) € n ? e DLct 1l t t e d i . c h , t e r b i j brengen. " t t Ve r t ) e L e n d o n t a L L e e r L t e L t o n e n . t l t t l k t , t tL c t b s o L u u t n ' L e t m e e r t n eeil soot,b huueLijk terecht komen, mcLqr ook y,iet aLLeen Donen. Er ztjn aL;Jenoeg eenze.me mensen op de usereLd". Met ftieer menseTl lionen -/.eukev. is J'tjner, e7L ekonornischer ( tt j d, nt'tl.ieu) , Bouend'r.en kan j e d t n g e n t n e t e L k a a r o n d e r n e m e r L) e L k a a v , s ' t e t t t te n e n d a a y ' d oo r s t e t , ker zijn" " b t ,j o e r " Ik beii iLcgJL eert tVLit'LsL en indt ui,lu.aLtst. ALs ik aLLeen z o L t . i o 7 ' Ll eL . , z o t r i . k m e h e e L a L L e e n
Doelen samE. Hier t n een groep heb Lk aL Lev,Lei binnenshuise konu a n a L L e s k u n n en d i e t o t Lcikten, m e t E e n i e m a n d b a b b e L t j e Leiden. p l a n n e n . hoef dk nt,et te " ttDe tuee uormen dze deze maatgezinsuov'm of aLscltappi j biedt: Leen uanen beua.Llen me geen Dan Ik wtl een nt-euue L)orm beide. ? D e, i e a e l n t e t m e n zoeken uaarin ( omdat r aarin s e n s a m e n uo o n t t r L C r a u de Dorm nt,euu is ) Ce mensen zelf omgaan. bepaLen hoe ze met elkaar Ik Dens niet urzjbl.ijuend Langs eLkaav, heen te Letten, en denk dctt Lk op deze ntan.ieruoor mezeLf kan J'urLktioneren. " beter tt Ik haat aLLeerL z:ijn. Het t s p.t'ettig am thu"'ts te komen en er zijn alLev'Let meTtsen Tnaarop je of uctar je mee kunt kunb schelden 0ok t.s dLt een goedkrtuffeLen. k c ; p e r e m c t n i . e r D e ? l / , e D en . "
.--t:
S\n ,S
*
N ia r l
zCi
ies'
lramci
$
- Waarom ben je (en/of je in het NRC gaan wonen?
groep)
" Het is een pand dat ons ueel mogeLLjkheden biedt Door onze Doonideedn. Daarbij Ligt het mtdden tn het centTum, uat ik ideaaL en heeL gezeLLig utnd.tl " ) m d a t n k t e n e e v , s t e g y 1a a g t n Amste:r,damatLde uonen, ten taeede het knaken ( uan het HandeLsbLadgebouu) een goede zaak. ur.nd, ten dev,de de menaen die er uonen gescht kt uind. " " Gebrek aan uaonruimte.tl " ZoaLs tn dLt geuaL, het (uen)bouaen uat ueel ruimte Dooy je eigen uoonideedn openLaat. Bouendien gaat kraken tegen de geL)estigde oy.de in wat Lk uel op prtjs EuentueLe nadeLen (zoaLs steL. moeten dan maar op onzekerheid) de koop toe genomen uorden. " om er als " Doot,de mogelijkhend groep te Donen. " -
Hoe bevalt DeO
t'fn
het
j e tot
nu toe?
L.
het geboua uoel Lk me thuis en het ts Lekker ur,es en het s tinkt . tl tt l'(et tussenpozen Dan ontzettend LuLLig toch weL goed. Voor mLj (teZ ). uel uaak heeL Derrassend VeeL heeL DerschtLLende mensen, pLannen enz. " ttfn 't begin aist ik n'tet of ik I t a e l z o L e u k D o n d , m c t a . rn u b e n nk niet meez, aeg te branden. " " Het beuaLt me soms goed, soms nt,et. Het ts heeL hav,d Lterken, eT dan kom ik in de knoei met mt,jn uerk en andez,e aktt,uiteiterL. WeL ben ik bLLj om uat Lk aLLemaal gezien heb uat kan, met mijn eigen handen. ALLes bij elkaar uoeL Lk me teuv'eden o1)er de energie en die tk ertn.stop de resuLtaten die eru'tt komen. " -
Vind j u dat er d ingen moeten ( financ ien, vergadeveranderen ren, taakverdelen, etc. ) ? tt fk heb het idee dat er een heLeboeL Ifunkttes' dooy. een kLein groep j e mensen gedragen uoy:den. Daay, uoel Lk me ueL schuldt,g oDer. Ik aiL aktieuer uorden,
goed hoe en uet." maav ueet niet ttALs ik het ergens ntee een€ niet ben zeg ik het ael in de uer,gadering. " alLes " Zoals op het ogenblik Loopt, Loopt het ueL goed. Belangrijk ut nd Lk, dat de subcommisst es goed uersLag geDen Da7 hun uev,k in de algemene DeTagadering. " - Kun je iets vertellen gedaan werk dat je hier wat je ervan vond?
over hebt
het en
snt j den " Sc h o r - t n m a k e n , r u i t e n rioLen schoonmaken, en zetten, eLekmuTen bouuten en afbreken, aanleggen, zagen, triciteit tt mmeren, uan aLLes ! HeeL spanNog nooit nend, deze dtngen. eev,dev' gedaan. " echt een kt ck als j e " Het geeft dan Ltet s choon uov'dt, dat ziet dat het nt et meer binnenuaatt, j e ueev, kan poepen en geaoon doov,tv,ekken, dat het Licht aan gelouen!" kan. Je kan je ogen niet tt Wev,ken met j e handen geef t me een goed geuoel omdat ik dan zie dat Lk uev,domd ueel kan. l'laay'het gaat ook uerdomd Langzaam en soms meer zt tten als Lk zie ik het niet me bedenk dat het nog jaren contiIk heb me uooy,al nu arbo-id kost. met het uater bezt,g gehouden. Vooy, mij is dat nu af. Dat geeft een uoLdaan geuoeL, maar. cgnische opmerkingen Dan D. ondergrauen dat u e e y ,! " tt Puins j oll.rten, metseLen, timmeren, afuoer maken, DarDen, flet uater t,n de bLttbber scheppen knoeien, )puindend, en met poep knoeien. tn 66n uoord, zo'n eruaringsuepand. " reld in dit -
Wat ga of wil aan je kamer?
je
nog gaan doen
tt Ik heb geeneens een kamer, aat benepen geest!" denk je uel, 't Me moeten nog bouuen. " tt Prachtig, prachtig maken. t' 4drl
Wat Jc
ga
of
druEr
wi1 je ing?
nog
gaan
doen
" Een gezeLLr,ge eetkamer maken, Ce qang Deruen, enz. ZoueeL mogeLijk isoLeren, sant tatv, in orde makert,
punks stond ook nog de In de enqu6te j e v a n de punks. wat vind vraag: d i e nog wat Dat is een vraag heeft. In de nodig toelichting '78/'79 toen het koude winter leeg stond trokken gebouw a1 half punks het winterharde een drietal de coffeegebouw in en openden aan niets shop NoName. Tot zover zomerMaar in de warmere de hand. van onze maanden en na een aantal breidde dat aanschoonmaakakties van ui-t, ten koste z:_ch snel ta1 ruimte en spul len \/an ons . Nu 1i j kt het wat doodgebloed. geschiedenis: Een bloedige rechtse stil is de meest Akelig van het van de voorkant uithoek voormal ig Handel sbladgebouw. ik in urede Hter rust Doorl nz.ets ik stieri Neem geen uoot"beeLd aan mij die de ingang de pilaar siert Dit p u n k c o f f e e s h o p N oName d e van h a n g e n de T r i e s t ondersteunt. i n f l a r d e n u i t en p l a s t i c lappen d e P a l e i s s t r a a t r a m e n i n de voor een Slechts en de Spuistraat. klimt langs een meisje zwanger boven waar vroeger p naar regenpij ijk vriendel in het Nina naakte ' 'Ich bin heiss morgenzonnetje uitjodelde " omzwermd en beschermd bewonderaars/sters, bendes door klimmend aan de dakgoten, hangend over schoorsteenen struikelend van ons, vermaak pijpen, toE groot bewoners van het de meer nette met vaak verward NRC-gebouw, of hippies. disco's een maand De Haagse Pos t van ruim Da77 ee?'L geleden: " Een heLs Laaaat ctoor de band klinkt Tepeterende i'aLe'usstraat . Na Lan.qdLtrig gebonk er open(Jedaan. uordt en gesch'r,eeLil kompLete. cha.os " Binnen heerst Een eT neuueLi.iks" Deuren zijn me'l) i ' s d t a h t g e n a a l : t r a m e n aantal 0ueral LtgTgen staPeLs pl.astrc. itaor de aanueztgen behendig notzooi 1 . s H e t net k l , a u t e Y ' e r L . oDerheen A L L e u t anden, b u n k e r . u e r L a t e n een m e u b r Lat'r a e t n i g e h e t pti.Lrt.r.enen g e s c h i eded e zt,,jn uoLgleschreuen; a c o Y C p a n d t ' n e r rr.i.s leTt het rie korLing ts L)e1:sLa;ien door b:e7rl: ,;ie i,(tl,i,et: IPut the cTottn ur:side Cct)t, |.
PA
heeL ht'ev'aL Een punk: "Er zt'jn l,/ii hebben de aat coups geueest. gedeeLte Dan k.ing erl het grootste. j aagd. E'r' zi jn hippies eruitge zi jn oDer, die zitten er nog een paar G o d , a a t heb ik op de hoek Caz:o. L u i , aan die altijd een klevehekeL kindev,en bn.i honden en klet,ne zich. Voor de onwetenden en/of onjuist geinformeerde lezeres even de punk-filosofie: geen geloof in de met de westerse dag van morgen, maatschappij is het afgelopen en jaar over een paar zakt de hele boel in elkaar. van punk-meisje Gestapo Citaat tt e/.ke dag in Gretbh.n: "Je L:unt ffiet de economt,e Lezen, de kranten gaat sLecltter, Ln LgB4 het steeds t s Nlederlctnd een poLi.tt.estaat. usiLLoos trle Laten ons echter niet uoev'en; 7 j anttnaar de sLaclztbank uant ari Lg 80 gaan u)e nactr Aft'i.ka, mens ontstaan. de eerste Caar is rt,skante Totdeze datum moet Amsteruorden en uooraL dam uoLgeschv,euen gebouDen met LeLijke ile moderne ct ty-a.Y't". NoName I^/as een van De coffeeshop VEIrr uitdraagsters de voornaamste 't E1k weekend werd deze idee. en door zo'rr 1 30 punks bezocht o m e r m u z i e k te adspirantpunkjes h u n aan omgeving maken en kleur Boven en naast de coffeete geven. zich de ideeEnshop vestigden waar bijvoorbeeld de makers/sters achterkleine ons niet onberoerd kle ine hartenbreker Sven latende gerekend zeker kan worden. zeer toe Ondanks de enorme geze 1 I ighe id d ie toch voor is het dit hun meebracht NRC-bewoners zo dat de huidige niet z:-jn over het erg rouwig /sters van zo vaak meer ontmoeten niet de Gijtt erflriez kodiak-Stone, , s forever de gazguzzler Vendex, , van de bloody en de rest de kids dr. Rat, punks, dr. Zr_elknijper, Syfil inbegrepen. dr. Junk & dr. heef t 't v/at te bont Zombiepower ^^-^^r-+ BCulddAL
.:rtl
^ gr E
kN ov rr Lf s
c
fL r iJ .ui d
w v an
s amenwonen . de smerige puinNadat we ons door hopen van de Junkgas ten hadden gewerkt konden we s lechts nog \,rat lachen a1 s tthe reEurn zuur zoet 't hun huisraad af the addixts'
raam uitlazerden om uit ing te geven aan hun ongenoegen over j. maatschappi Een bewoonster van het eerste over de punks :
de uur
Ik uind de punks uaak heel Leuk, an Hui iat7artii'db ze hebben iets, kan ik niet aLteid" agvessiuiteit u a a z . d e v , e n . H e e L D e n u e L ' e n da L e " 4 ie je spuLLen tenug moeb gaan iat{ert of aLs je een steen Langs ie Vyqofd ziet suizen, als ze j e deuv' aan het openbz.eken ziin e.d. 'Hun muziek uind ik uaak prima, spreekt me aa.n, Ook hun zaarte kLeren.'en h a r e n u i n d i k h e e L ' / n o o ? .; t k ' } Q $ " a a t ze|,f ook doLgnaag' ziutar'tekLei'en, uoel me dan uerborgen punk. Ik h e b o o k v . e d e L ij k u e e L , k o n t a k t - , - " met ze geLtad, kon soms Leuk i?it' ze praten erl Lachen. "
Ondanks hun enthousiaste medewer(wie king aan b. v. de schoonmaak, is er vergeten dat de introud van de concertzaal in de liftkokers is g e s t o r^ E- + 7! \) lK- . u. n- . n e n w e n ] . e t z e g g e n dat de punks veel gebouw voor het
gedaan en of dat hebben nou goed (natuurlijk) is valt of slecht te zeggen... nog niet is het Naar onze maatstaven slecht om in een zo om huizen springende als Amsterdam \^/oonruimte stad te laten en dus ook om leeg staan te vernielen. de overhaar N aast last door de vernielingen moest j e voor kort nog dagel ijks tot je verdwenen op- speurtocht naar ganzebord, kandeLaar, skipetjes, waterpomptang, trekkers , en ze 1 fs de spuitbus sen van de dames van werden Liever Lesbies meegejat. "Rtp of f tLte aonktes't. Een reaktie van een dame van L.L.:
u9, Een andere, gefundeerde
!
meer Eheoretisch dame:
dat een groep " 0p zich posttief zich afzet tegen de huidige maatschappt j stv,uktuut,. Positie f dat ze dat niet doen binnen de Linkse ingepaste kadeys omdat die uaak uat mentaLiteit betreft niet ueeL BeLijden met de mond betez, zijn, mcer geilen op dezeLfde macht, Punks proberen doov, niets serieus
i ,r1 ,/{ $\1.{
ii;n'
a" 3
onze
buren,
de punks
ee
muziek) te nemen (behalue ai zich 14aken betden. te zetten tegen ze bepaalde konsumptiede fout dat patronen u e r a n d e r e n L u r e maar / ma.ar niet mentaliteit ueeL uat Ze zt jn conseruat'tef betre f t. betr,eft v,eLatres, uat hontoft Lt,e, Drouuen. Het ts een zeer agy,essief male - dominate d sub cuLtuuntj e. niet ueeL Der,ZuLLen st ruktureeL omdat ze machtsstrukturen anderen Aangent et uoldoende doordenken. zden ze hiev.av,chies denken Laten inkapseLen ze zich dooy, (hogez,e) paternalt stt,sche instanties a.Ls (subsidie jeugdzaken). de gemeente Ze ueranderen niets aan de onderDan DToutLlen door drukk'tng manrlen dus bt;nnen k:;rte ti j,7 zulLen ze hetzelfde Leuen a.Ls hun ouders. Dat het een "Louev,-cLass " beuegaat ging Door een groot zou zijn qeual in ieder deeL in Amsterdam niet
op. "
v/aren wel e igenDe speurtochten vooral lijk heel aardig, a1s je r^/at een enorme hoeveelheid ziet 66n Jantje Punk spullen er door versleept in een nutkan worden vrije uurtje En nateloos tijd. is het zeer leerzaam tuurlijk om 't in te zt-en van de relativiteit j e j e a1s lamp elke bezit dag van muur moet afschroeven een andere bankstel en om de dag je komplete op je rug moet nemen op weg terug je eigen kamer. Maar toch naar gaan zelfs de leukste dingen op vervelen en werden den duur er barrikades vrij spoedig opgeworpen om de NoNames tegen te houden. 't inperking Deze rigoureuze van jachtterrein bracht menige oude vertrouwde huispunk in een hevige van opwinding staat en buiten zichzelf : 't Man o man o man, uat gebeurt aLLemaal? Ik hier toch kan ntet eens meer nornaal door tt gebottu heen crossen.tl op Heel even kwam er een zonnetje aan de Paleisaan de puinhoop straat een stel aangepaste toen bezochpunks onze huisvergadering uiten hoop op verbetering ten i.v.m. lawaai in de straalden en troep op het dak. Ook nacht met een subsidieze bezig schenen 't (vooral aanvraag voor ) in stand houden van "der Punkculturt'. Helaas hebben deze -iongemannen
30
de benen na 66n dakopruimmiddag genomen. De vaste kern van ideemaaksters achterna. En over bleven de wammesen, de en de zieLeze ikerds , de pikkerds en poten, zonder ramen, vloeren Met diep medeleven verwarming. zien we (tt en een gebroken hart hoofdgebouw) ze gaan en b1 ijven terwij 1 we plannen voor eventuele nieuwe bewoonsters maken in de pandjespap en een vinger de proberen te douwen i.v.m. eenheid a1s NRC/Handelsbladcomplex over de Nog een paar schrij fsels resp. punks door een bewoonster bewoner van het hoofdgebouw. ttrk uind punk Leuk en Fransje: tegen Ltef omdat ze zt ch afzetten en het niet eens de maatschappij zt jn me'L de hut,dige maats chappi j is dus struktuuv,. Hun intenste goed. ZLi ut,ten d1,t door een a p a r t g e d r a g . , u v , ee m d e k L e d i n g Znj hebben natuut:Lijk en muziek. ook een ueruelende kant; nL. daL hebben ze nog aL eens de neigtng om andez.e mensen te pesten op maniev,. I'laav, dat komt een gnoffe uoLgens mLj omdat ze.een gv'oep Dormen en rtogaL ctsoctaal zi jn. om doov' te Ze hebben de neiging slaavt. Maar uat ik heel posttief uind is dat ze kLeu.r, geuen a.an deze gv,auae maatschappij. " Mic ky : ttReLarte j ongens , hoor', aLLeen maken ook prima muziek, jammen dat ev, niet mee te uonen Gnaf f t,ti i s natuuz,Li jk ualt. pz,achttg; maar op j e eigen raamT met hun nachtelt jk konZo ook cev,ten, de kleptornant e erL hun polltt eagenten om zich netging als heen te DerzameLen. Afftjn, kv,akers ?tas ze geen Lang Leuen zoaLs de geschiedenis beschonen, Doar ons heeft beuezen. tl \ 4 / em e t e e n g e En nu besluiten vleugelde van de Zoot uitspraak ook een punk - : "B'rj mLj in de kLas zr,tten DoornameLnjk htppies, Lang haav, en geiteha:r,en sokkevr. Ik kan best met ze opm e . a . Tz e L o p e n t t e n j a a r schieten achter,, ze d.enken dat alles nog goed komt GLad ELut s ts dead! "
atel iens
steeds ntet afgeronde klus dt e het opknappen uan onze uez,diepzng betekende. Kamers hebben ue zeLf moeten bouaen en op dLt moment ?ie dan zouer dat dy'ie uan ons zijn er aL L)onen en b.tnnen afzienbare tljd de gyloep kompleet zal zijn. )uer het Llonen aLs koLlektt,ef nog een paar pe L,soonli jke noten.
n d n D a n d e r n o o ts t e m a a r o o k ' L a s r,uimtes Dan het HandeLstigstet is de hal op de eev,ste bladgebouu uev,dteping aan de kant Dan de oo:tlspronNieuuezi j ds Voorburgual; keLi jk een gnote ononde rbv,oken ruimte met aLs bijzondere karak.tertstiek het een gLazen dak uoor'aquariumt aan de achtev,kant ziene Dan het geboua. De L'ichtuaL in gedeelte Dan de hal maakte de dit nuimte Door ons, 5 studenten/s sbhtLd'ie aan de Rietueldakademte en edeLsmeden deren, beeldhouuen plaats een uttgelezen beoefenen, uan een et,gen Door het opzetten ateL'ter,, met uoonrut mtes aan de uan het gebouu. BehaLue stv,aatkant g e b r uikeLijke hutsDesdoor de gemotit'tngsprobLemen uev,den uij uan een ueev'd doov, het tdeaal getntegreev,d uoon- en aerkuerband Dan 'op en de uens het isolement kamers toonen' te doot:bv,eken. Een motiuatre dte ue hand nodig gehad hebben bij de gtgantt sche en nog
F z , a n sj e : I k u i n d d a t ! ' 4 ic k y e r g Lekker kan koken en Lltlbez,t heeft e e n e r g L e k k e r u a r m k a m e r . tj e Vooz, de rest uind Lk het erg koud op de af deL'ing. Daanb'ij ben ik bLij ook bLj ons komt dat Letty Llonen, zodat ik nt et het ent gste meisje op de afdeling ben. Ik uind Mt cky, WiLbev,t en Vincent ook erg Lief. Letty:
pannen en potten taintig honderd uorken en LepeLs dv,te koeLkasten, d1,e nt et nodig zt jn Lieue jongens drie die uel nodig zijn tuee fantastische btsexmeiaan de Ltarmden, geLijk te Dan tien f Linke oL'rekacLteLs, k o . a h eL p i j p e n , T - s t u k k e n , D u v , o r b L o k k e n , Sc h e L t e m a 't zo'n beetje dat is tot nLL toe
Persoonlijke Vincent: noot oDev, nood uan een aande geestelijke aaaiend kunstemaker " apLossing : Vtet Ltonen tn een uez,kgroep ! Met hoe kan het ook anders allemaaL grote Lieuends. Mi.cky: Heeft zijn zang.
geen noten
WLLbert: Wat Ltoon Lk Lekker!(?)
i\i. .\
N .\t
i':s
muurtj
r
dei
meev, op
hiev, toch
I
dende
Jeanette: "St,nds 4 maanden uoon ik tn dLt gebouu, en ueL op S-hoog, samen met 6 mensen, drie Dy,ouLten en drte mannen. We zijn bLi elkaar gekornen omdat ue het aLLeen zijn of het samenLeuen met d6n iemand nt et Langez, zagen zitten. E d n k a m e y ' h e b b e n u e u o o r o r L sz e l f , met onze et,gen spuLLen ey,.in, A6n keuken gebruikezt tte met ons allen.
e bouwen
IA E
{
om de beurt We eten gezamenlLjk, kookt er iemand. We Ltebben een t eder elke ueek geldpot uaarin Door de boodschappen. geLd stort 's Zondagsauonds bLiiuen ue thuis, dan hebben lie zoaLs dat heet onze 7te onze bepraten hut sauond. Hierin uat erg goed problemen en ureDels, 'is, anders blt,i f i e er maar mee r.ond Lopen, afl natuuv'LLjk maken met elkaar'. ue het ook gezelLtg )nze dchte gemeenschappeLiike gebruikunnen tte nog ntet ruimte ueraarm'Lng ken omdat ue hiev'geen L D et ' n hebben. Voov'Lopig zitten Dan dv't e bii ut ev' een kamertje Maav' met tuee ALaddin-kacheLtjes. tte bLij aL dat 'De dit toch zijn kunnen doen en normaal kunrten koken ( op butagas ) . Want in het aLLes, toen hadden begln ontbrak Lte zeLf s geen aate r. Van rusttg uonen t s (nog ) geen en relaxed spnake. Voov'tdurend aorden LJe klusbez'Lg gehouden door aLLerLet timmeren, sen zoals dak dichten, aanleggen en s choov'steenpiipen ga. maer door.,Soms denk ik weL eens " W a . a v ,b e n i k q a n b e g o n n e n T t t l , l a a v ' deze gedachte ebt dan Deev ueg doov. Leuke d.ingen zoaLs uerLeden
aangeueek, toen onze uerdiePing sLoten aerd op het eLektz'ict teitsaan doen, We konden het Licht net. k n o P j e te simpeLueg doov' op een g e o oel Dan een drukken! ! Dat geeft j e usel, i e doet hei toch niet " zie Door niets " . Toch is het uel Derluelend dat Loe geen enkeLe zekerhet d hebben hoe Lang ae ht ev, mogen blijuen. fn het begin uas nk bang Door knokpLoegen en rletektt-ues. Die angst gaat nu een beetje L)eg. Maav, het feit Woningnood bLij ft. k r a k e r t , e n d a a v , Lte nou. doet zitten g a a n En ev'uil; doen De niet zomear, nee, na aL dle maanden av"be'Ld t,s e r t u s s e n a L L e ( B 0) m e n s e n d i e hrev, ltonen een samenhoz,end geuoeL opgebouud, en dan moet er uel een soov,t stadsooz,Log uitbreken, aLs t emand het uaagt ons op stv'aat te zeTTen. l v l ts s c h i e n koopt de gemeente ons aen, dan gaan Loe huur betalen , en zijn Loe uan de onzekerheid af, zodat ue ons eindelnjk kunnen ov,idnter.en op ons groepsLeuen en kunnen et ndeLijk eens rustig W O N E N .I I
ei q' **oQ
IllI'L:
q{|lrT} POEIF
3P
A
de of
gFote je
hoe
schoonrrtaak crvG!1'sipannen
naakt
tn
e cln
knaakpand Het pand omvatte een enorme puinhoop \,/e eraan begonnen. toen geb ivakDe j unks hadden overal matrashun schimmelende keerd, die sen(of voorwerpen er op leken) achterlatend. Zo ook hun ontlasting a n d e r e onfrishederr. en s t o n k verschrikkelijk, IIet overal wat onder andere kwam door de verriolering. stopte De junks hebgemaakt ben ervan gebruik er tot kon. Het was dan niet s meer b ij bepaald ook niet een prett ig om dat karwei al1es op te ruimen en zeker niet om er bij te denken dat \^/e er in de toekomst zouden \^Ionen.Maar, w€ zi jn met veel mensen en vele handen maken I icht werk.Alles werd in vuilniszakken gepropt en verbrand r w€Bgespoeld, geschrobt de vloeren en gedweild, de beuk erin tot a11es kortom, glom en glansde, tenminste, a11es wat er nog te glr'mmen en gIanzen waren we echter viel. Klaar nog niet, a1 hadden sommigen van lang gevoel . ons een vo ldaan boHet gebouw \^/as van onder tot met kranten, gerbroken ven bezaai.r g1as, af Bebladderde verf , druLi j r e r e n k a s t e n inkt , en bureau's, i j z : v e r r o e s te massief eren machiDe kranten neb, en regen\^/ater. rninst het ingewil:keide vormden A1leen dcr hoeveelheid.. obstakel. Iedere dinsdag en vrijdag stond de stoep vol met vuiiniszakken, irr aantaldie we zoveel mogeiijk len van 15 ()peen afstand van e1kaar neerzetten. Her waren er zoveel en lret kostte ons zoveel om ze op :-e enegie iuinren, dat we er we1 eens m.Jcdeloos van r.rerden. Vandaa r Can ook rJat enit,.1en van ons de vo1/,e fik gende fout maakterr: erin, cian zijn n*e er veel. sneller yanaf . Bij rcleine beetjes werden de krarterr verbranC. Dat zou alle: naa 1 niet zo erg a1s er nraar geen gezeten had. Het
z ijn geweest, plastic tussen Kleine vuurtje
ing om had een rookontwikkel Wat we van te staan. versteld de buurt evenals dan ook deden, be1de. Iedere de brandweer die dat het dacht hele onwetende stond. en vlam gebouw in vuur van het eind Afijn, het Tja. er plotseling v/as dat liedje branden gaten hoeken a1le uit weerl ieden tevoorschijn kwamen. Ze voerden een hele show op. Het vuurtj e was a11ang uit, toen ze kwamen, maar ja het was toch voorstelling. een leuke Uiteindelijk waren dan toch a1le kranweg, wat een hele ten wel oplucht ing was . En dan de ruiten, die waren er dus niet. We leerden glassnel Het glas snijden. dat we nodig we bij hadden haalden een tuinderij uit slooppanden, uit de "n Bank bijvoorbeeld Twentse waar veel van J1'00,-. we na betaling glas mochten meenemen Ook h ebb en \^/e d aar nog wa t s po e 1bakken, hout en gordijnen v/eg kunnen halen. Bi j elkaar hebben vre zo'rL honderd ingezet, ruiten en zeLf s nog wat kozijnen gemaakt. Tussendoor hebben we ook nog een nieuwe ingemetseld. voordeur een gekocht mooie voordeur, bij moomdat we vonden dat numentenzorg, bij de gevel hij een beetje moest Helaas passen. hebben de graffiti a 1 o n t d e k t . hem ook (of er Na de ruiten ti jdens),was ijzeren het meubilair in de voormalige zetterij op zolder. Duihebben we getakeld, zenden kilo's gebouw en in verspreid over het de kelders opgeslagen. Dat takeIen was een enge toestand. Met veel rnensen laten zakken, halverwege mensen om het van de muur af te houden, en onder mensen om de straat af te zetten en de boel te verslepen.Gelukkig is er nooit iets naar beneden geval1en. We1 heeft een van ons bijna een teen moeten missen bij het verslepen van zo'rt tafe1. Maar gelukkig kon zij weer aan de voet vastgemaakt
33
$ qN,ig
i\rr-ii:i.$!rirN
,j
d€'
zolclerr
34
zoals
ZLJ
wer:,1 aange:troffen
$/orden. ons nog het kwijt Reste zien te van de enorme berg vuil raken in de ha1 en op de binnenplaats. hebben we drie keer Daartoe een en drie keer een konvrachtwagen ging moeten huren. De rest tainer stukje bij.beetje via vuilniszakken de deur A1les bij uit. elkaar heeft ons heel wat werktrandhet gekost. schoenen juist Er moet gezegd worden dat het vuile werk de band tijdens de bewoners tussen enorm groeide. De stemming r^ras over het algemeen prima, op r^/at normale irritaties na natuurlijk.En Scheltema, caf6 onze buren, had uitstekende koff ie en een werkende r ^ / .c . v o o r in de pauzes. De band werd nog versterkt door het broodnodige, nog smeriger karwij: het riool.
de
niolening
gedeeltes van de kelder Grote a1 1er rn/ater , waarin onder s tonden drukinkt a1 s kranten, 1e i troep Het water ronddreef. en drollen hoog. We meter een halve stond samengesteld hebben een ploegje dat het zou zorgen dat er voor wegliep: was daar toch Avond na avond(het we tot on stonden altijd donker) heeft in de drek.Weken ze kniedn zogeduurd we eindelijk tot het het troep uit ronddrijvende veel gehaald dat we kon\4rater hadden de pomp te den gaan pompen zonder heeft weken Het ding verstoppen. aange s taan . Toen was a1 non- s top keldergedeelte bovenste leen het nog maar leeg. van Putten deksels We ontdekten ontdekten t e h a l e n leeg en na die n o g d i e p e re. we weer nieuwe, w e . o n s zelfs hebben In 66n ervan Het zakken. met een toul^/ laten in omgewe1 bergbeklimmen leek Aanvankelijk richting. keerde uit a1 dat water we dat dachten kwam omdat om de een de riolering kon wegstroniet reden of andere geval: het niet men. Dat bleek dak lekkende het 1ag bij de schuld komen. op terug waar we later moedige het later C. en G. namen rioleringsstelsel het initiatief boven na te 1oPen, tot van onder
opruimen
op
de
binnenplaats
te en oP PaPier te prikken door k l eren w a t n o g a l h e b b e n Z e zetten. o nder w a n t t j a , r ^ / a s s e n , moeten uit 1 je t e r w i j g a a n s t a a n k l e p de open b e n t o m d r a a i e n h e t aan de lier .. te prikken... door de boel
het
dak
verschrikkelijk. Het dak lekte plekken kwam het waOp de raarste behalve door de ter naar beneden, plafonds Verschillende regenpijpen. . doorgerot waren he lemaal getreurd. GewaMaar daarom niet mastiek en vaten pend met rollen de aanval(of we tot gingen teer over. verdediging) eigenlijk: baten. Door lang Het mocht niet natuurwind en andere de harde mastiek begon het krachten lijke en af te brokke 1en . te scheuren zo goed Dat hadden we dus niet neem het maar maar ju, gedaan, daka1 s onervaren eens kwal ijk, moment zijn Op het bedeksters.
3E
v/e opnieuw aan de gang en dit materiaal, waar keer met degelijk duit we dan ook we1 een aardige moesten leggen. voor neer nu in orde komen? Laten Zou het vre het hopen. 0ok hebben we de regenpijpen en de goten een beetje opgekalefaterd, want die hraren meer even funkook niet altijd pandjes 0p de omliggende tioneel. de antieke dakpannen werden zo ging goed en kwaad a1s het \^reer gerangschikt. Verder enigzins moest hel dakgeeens zo glazige grotendeels deelte hersteld en Passen, meten vernieuwd worden. Maar en scherven ruimen dus. nu. het zit Hier en daar staan \rat schoorstenen op het dak die we met behulp van zware, bonkende voorv/erpen hebben nagetrokken geheel Sommigen zijn of gedeelvolgestort te1 ijk met beton en zand. Een grapje van dgV a n s c h o o r s t e n e" ing. e n ak ao rmisschien? bi i : men we automaties terecht
de
:-t.rntevcror'
z.enlng
t'vet e van a 1 vernomen We hadden ranen " in de kraakgeschiedenis een soort dit van he.t gebouw dat heeft: werking achtige koelkast ts zomers binnen warmer is het ' s winters geldt dan buiten, Van de manier de kou. dat voor de af' krakers r^raarop de vorige getracht hadden gelopen vrinter konden we het warm te krijgen geval In ieder dat 1eren. veel we moest. Dus zijn het zo niet gaan doen. het anders zoals zij dat Elektries stoken voorbaat a1 uit deden is bij den boze vanv/ege de hoge kosten. Inle hebben naar bestaande lang gasleidingen gezocht en vonden er maar 66n zo 1ek a1s een zeef Bovendien had het G. E. B. allang de gasmeter weg gehaald en zo'n ding laten installeren kost buiten handen vo1 geld, de 1eigereedschap dingen om en het al1een a1. Dat plan verviel dus bestaande a1 sne1. Ook het en bepaald niet volledige centrale verwarmingssysteem werd krities bekeken niet en a1s voorlopig
3Ei
haalbaar ingeschat, in verband met de financien. De keuze viel tenslotte op oliekachels, voorMaar, bij oliekachels horen schoorstenen en de bestaande schoorstenen waren niet voldoende om iedereen van warmte te voorzr-en Nieuwe schoorstenen moesten worden. Met een dril aangelegd boor maakten we gaten in de gewaplafonds, dwars door het pend beton heen. Schoorsteenaangelegd pijpen werden en op p a n d dus m a n i e r w o r d t h e t deze verwarmd. nog we1 kostbaar, A1 met a1 toch j ^ , is we1 belangrijk. warmte maar vonden we net met olie Het stoken om geen vooriets te gevaarlijk Daarom zieningen te treffen. iedereen netjes een emmer heeft de kachel en hebben zand naast opgehangen in de we brandblussers Ook zijr' trappenhuizen. er brandgehouden, voor het oe feningen geval dat. Gelukkig st ikt het van dus dat is zeker de vluchtwegen, Degenen die in ons voordeel. echt weg zouden kunnen komen a1s niet hebben er brand uitbreekt, een brandvrij touw in de kamer om pand te verlaten. via het raam het
de
elektniciteit
juni Het \^/as begin toen de eersten een herover ingspoging in beruchte het oude, Handelsbladgebouw ondernamen. De wind woei lauw door nog lekker ramen en kieren, de avonden waren lang en wie maalde'erom a1s je om tien uur 's avonds aan moest een ol ielamp wilden steken? Natuurlijk we best elektriciteit, maar de wildste deden de ronde: verhalen De vor ige krakers hadden maanden niet betaald, maar wei lang lichten laten branden a1le en elektrische kacheltjes aangehad. Dat had volgens het GEB een schuld van t 20.000, - opgebouwd. dan ook heel Ze waren daar boos, en wilden ons geen stroom ieveren. Voor zove'r zij risten zaten nog steeds dezelfde mensen in het gebouw en we hebben heel wat afgepraat en geschreven om ze duidelijk te maken dat \re anders
waren. Jawel I Na lange onderhandelingen toch een overeenkomst met er werken ook aarhet GEB, want dige mensen. Inle waren kinderlijk biij sleet op den duur. , maar dat kwam, niet Wie er ook langs de mannen met hun geelgroene auto's. En dat we de installatieterwijl kosten a f 1650,a1 betaald + toegezegd hadden een gedeelte op ons te nemen + van de schuld de eerste verklaard ons bereid te betalen om 3 maanden dubbel op te bouwen. een borgsom meer te doen I^le wisten niet b ij dan bel 1en en langsgaan de energieburcht aan de Tesselschadestraat, \^raar we immer vriendelijk gestaan te woord werden en met beloftes van snel1e aansluiting weer weg gingen. Inmiddels was het oktober en was het vervelend vroeg donker gebouw. in het
dak
ztjn Olielampen en kaarsen vast maar ja. Dat we1 romantisch, bleek kletteweer eens toen Laura afging, de batterend van de trap oP, zaklamp rij en van haar waren Gescheurde kan gebeuren. enkelbanden waren het en 6 weken gips gevolg. Maar goed r w€ hebben ijk , zo'rr drie maanden uiteindel van de overeenna ondertekening prik. koms t. de begeerde Hier mo'et ook vermeld worden dat er in dienst een installateur is genomen om de lijnen van hoofdvoed ing naar s toppenkas ten aan te of te herstellen leggen, en dat zelf we natuurlijk ettelijke gelegd meters draad hebben en een serie stopkontakten en s aan gebracht. schakelaar Binnen niet a1 te lange tijd zal het hele pand weer feestelijk verlicht zijn en kunnen we n6g experimen-
repareren
37
hlat Ce \,ronen en werken. teler niet betreft, lang overeenkomst is het er mee eens dat iedereen de schuld van voor opdraaien wij eens kennen, we niet mensen die is dat toch maar naarschijnlijk avond naar dan iedere goedkoper zo donker huis omdat het de kroeg, is. . .
de
rrr u nc! n
gasbeton naar Van gernTapend beton hoofdstukInie hebben in de vorige over vuil ken werd wat afgeklaagd maar naen arrdere nar ighe id, gebouw voorheeft het tuurlijk geweldige voordelen delen, plaatsen weinig Er zijn ze1fs. \^/aar je over zulke in Amsterdam kunt beschikken, de zolruimte in mindere mate der bood en biedt wijdse vergezichten nog, en verdiepingen ook op de laatste had geen rekening gehoumen b1 ijkbaar den met de gemeentelijke normen betreffende opperv I akte per j e w a a r i n huishouden. ZaLen kortom. verdonk, leuk om rond Het was een tijdje fantasererr te dwalen, te wat je ging wel doen in a11emaal zo'n ( van drukkerij zaal en tot trampo1 ineruimtes tot tuinen met fontijnen in je zi.thoek), maar de realiteit \,/on snel. De mensen ver van de centrale die punten zitEen \^/ennen langzamerhand aan de lange mars van bijvoorbeeld hun bed naar de v/. c. Verder werd a1 snel- duidel i jk dat enorme ::uimtes enorm moeil i jk warm te krijgen zijn en dat in Amsterdam heel veel mensen naar een kamer zoeken en dus werden we gedwongen muren te bouwen. Aangezien iedereen het zo veel mogelijk zelf wilde doen, de meesten het niet zo goed konden en er geld weinig was moest verder er goedkoop materiaal komen, dat makkeli jk bouwt. en vlug g a s beton, De keus viel op dat is m o o i nog wit ook. Voor het eerst besloten we eens beslagen ten ij te komen: de eerste muur. " werd uiterst professioneel opgetrokken, compleet met schietlood en waterpas. Het werd, het moet pezepd. e e n Ji u w e e l van een muur o---o-,
3A
maar het we1 tijd. kostte Op den duur \,/as er steeds minder tijd en een beetje scheef lijkt heel veel op recht." zij heLt ueL uat naar brnnen m e . a . T u i L de daar , Lk toch een zu)are kast teqen aan ze t tentl Het muren bouwen zeLf vonden de meesten eigenlijk leuk werk, de moeil ijkheid 1ag meer in de aanvoer We hebben van s tenen. het geprobeerd, eerst met takelen sommige mensen voerden op het dak I evens gevaar 1 ij ke ac t s uit om heE touw goed te krijgen en midden in de zomer op de nieuwe$/aren er voorzildsvoorburgwal genoeg met soms deskunbij gangers ( Iaat de krakers maar dig advies afleien ter op hun bek va11en) JaPanners, ding fotograferende dachten dat r,re die waarschijnlijk ritueel hollands een typisch de steals ze zagen dat opvoerden terugkwamen nen twee keer ze eindelijk helemaal voor g_ing De rest boven arriveerden. de trap, uit a1le hoeken via om in mensen optrommelen en gaten geen te gaan staan, de ketting in die was veilig tijd bezoeker stenen opa en oma kregen zeLfs gedouwd. Het heeft in hun handen gehad : wel z ichtbaar resul taat de zolder en de ha1 z:.-in vooral geworden. onherkenbaar gevolg gehad verder Het heeft tot meer mensen kunnen dat er nu veel wonen, dat de naderende kou ons niet zot n angst meer inboe(aesnoods zemt. bouw je toch vier muurtjes om je butagaskacheltje ? ) Het nadeel van de zwakte weegt trouwens niet je je op tegen feit het dat muurtje a1s je het zat bent makkelijk neerhaalt en ergens anders weer optrekt. .
het
ura tc! F
In de meeste kraakpanden kun je geval de w.c. in ieder vaak er gaat zita1s je doortrekken genoE mochten maar dit \,/ij ten, orie maanderr niet de eerste s n r a ke n . geval ergens een Om in ieder legden te hebben we een kraan vanaf de aansluiting noodleiding
een
z e Ll frggeebDoouu\ ^w/odee
muur
koffiesjob Noname aan. Zo gebeurt niets aan de hand. Jammergenoeg was de druk net genoeg om op zolder een pielig straaltje te produceren, als j e een emmer wilde vu1 1en kon j e best boodschappen gaan doen en dan maar hopen dat hij vol je was als terugkwam. Bovendien was de toestand bij Noname periode in die zO chaotisch dat zetfs de hoofdkraan regelmatig stuksprong. hle moesten uitzien naar een eigen aansluit ing . Dat \^ras duidel i jk . veel verkeerde buizen Na heel te gevolgd hebben vonden we die een enorm joekel ook zoetaar: aan de Paleisst van een kraan raat naar ons hart, dachten een kraan we in onze naiviteit. Na (alweer) glibberige lang zoeken afglijden, liftkokers trappen etc. werd ook de inklauteren reoude verbinding naar het op het dak gevonden en servoir Leuk hoor, zo'n herstelt. bak helder \^/ater. helder, Hoewel, roest en waLermoesten eerst worden vlooien We zijn er nog doorgespoeld.
steeds niet over eens, of zo, n reservoir eigenlijk we1 gezond is . Eindel i jk konden v/e aan de slag met w.c.ts, gootstenen en wasbakken. Ach, nog herinner ik mij de feestvreugde, toen de eerste stortbak klaterde Om het water te laten keuren waren v/ij zo dom het waterleidingbedrij f re be11en. Dit wreekte zich a1s snel. Waar gemeentelijke instanties meestal ruim hun tijd nemen, dit keer was men er als de kippe bij om de hoofdkraan aan de paleisstraat uit te draaien. Deze stond nameliik officieel dicht, zoalrs men ons verklaarde. dicht officieel kan Hoe iets staan terwij I er regeljkerrijd water met de druk van een kanon uit spuit heeft niemand van G W B het ons uit kunnen leggen. Men r^las zo vrinedel i jk ons te water van de aansluiadviseren van Noname te betrekken. ting zaI het weer En hier verhaal afgedraaid kunnen worden, opnieuw willen we niet maar zo irritant worden.
39
9de
toe
een
kotTtst
vvoong
cclntnurn
winkels, r ku nsitena arsr dak ? op het €!n vvin d rnolensi
c!nqLrcltc! - \,,iat vind je dat er penhuizen zov moeten pLanten,
in de crapgebeuren? Leuk schiLde-
Ten. " erL baldakijnen. " " Kt oonluchtet's tt Muut,schiLdet'tngen en tentoonsteLL)oor uerk L)an beuoonLingsruimte sters. " 't Het gt'ote trappenht"is moet nooi en opnieua a f k r a b b e n M u r e n aov,den. u e r l i c h t tng. G o e d e schiLderen. Anderin een J'ietsenstallr.ng. "
- A1" jij d" enige was die het voor het zeggen had, \^/at zou je dan met de kelderruimte doen? opknap" Ik zou ze gractg urllen p e n e ? ' Le . r : o p e n r u t m t e s Dan mak.en. Een hoekje om te eten, axposities oueraL tussendoor, een pLek Dooyl am met uan aLles te knoeikinderen 0pen afl, theater erL fiLmruimte. staan Door aLLev,Lei aktiuiteiten. " t' Vo'lksJansen, kLet en, huisuerk maken, sporten, uan aLLes. Het uiL nk het als een kleurrijk Liefst ucrar t edereen kan doen doe-centrum aat zt j graag uiL en daay' ook de initiatteuen toe rLeemt. Een sooy,t
W,M 6"." ru:'*e.?t{. %. (' ' E A , "
.#
winkelties
40
aan
rnet
t.oeP€h
caf6's
ttHeLeboeL
G!I
rrrLrltifunctione
de
SPuistraat
M'&
rf
georganLseerde ehaos dus.,, t' ALLes uat mear mogelnjk is: buur.takttuitet ten, zuembad, speeLv,uimte Door kinderen, drukkeri j, uinkeLs, wez,kpLaatsen, enz. ,, die Ltap ts at,nters en " AfsLurten ts zomeys geLd uerdienen aan 1;oeristen dooy, er bedden neer te zetten. " Door mannen. ,, " Verbanningsoord -
Droom er eens f1 ink op 1os : jou de toekomst hoe moet volgens ( fantas ie van het NRC erui tzien? en/of rede1, a11es mag) uoorzieningen " G e m e e n sc h a p p e l t - j k e (+ TepareaLs ftetsenstaLLingen Ten misschien), een urour)enkafd en allemaal uv,ouuengroep€fl, rlrukkerijtje, een heLeboeL pLanten. " ttHet hele gebouu uol radrkale groepen, het zuembad geuuld en een prachtige daktut,n. " " Het geboua moet heel mooi en heeL beuoonbaav, uorcien. Ik zou het Leuk ut nden als het ook in de buuv,t een soct aLe funktr,e kri j gt, b.u. buurtneportages maken en tentoonsteLLen. Het moet behouden bLt juen Door j ongey,enhutsDesting, ue hebben met elkaar ueeL ky,eatt eue mogeLnjkheden en die moeten ue gebruiken. Hoe, dat rs me op dLt moment nog niet dut delijk, misschren een etgen uinkeL of ma:r,ktkraam enz, enz. " tt ReDoLutiecenty,um ( geen poLitt,ek) Een rijk bt nnen een rijk. Binnen de muren 1)an het NRC moet er een soort sfeer hangen uan een urij(eigen geLd, zeLf gy'enzen staat maken, et gen kultuur ontut,kkelen?: Ilanneer komt het beurt,ende staatshoofd, onze buunDrouu, op uisiteT scLtoon en uerLt cht " Een prachttg gebouu, met Leuke uoongroepen.. ALLeen nog maar sloten op de buitendeuren, ueeL kindereyt en d u s e e n c v , d c h e ' tn h u i s . Een gdlerie, drukkenij, r'estaurant, kaf 6, uinkeLt j esl, uerkpLaatsen enondez,, L)aar iedey,een bt,nrLen kan lopen. Een tuin in de bl.nnenpLaats en op het dak. Windmolens en zonnecoLLectoy'en op het dak. Wat kLimpLanten tegen de geueL enz. enz. "
c!c! n
bewo
nG! F
David: ")mdat er n'u meer dan B0 mensen in het HandelsbladcompLex er ook meer' dan B0 uonen, zijn t deedn oqer de DerschiLLende oekomst erDan, maar toch ziet bijna iedereen een gem.esn:sLapnej k e , een toekomst Dan ons. Lt, gestaan t n de kranten Er heeft dat, met de komst uan uoongroeqen uoLLen sokken" de "geiteharen het uan de punks hadden oDergeindev'daad ueeL nomen. Et'z'ijn huis die aa.n de tdeedn tn dit ucn de PPR, milieustandpunten baarden en zeeuLer uriendelijke
k auu eide Lan g e j ur.k e n-z oid e z, beltats doen denken. Ey, ziin pLannen ofr, aLs et ndelLjk het gebouu uoLLedig uoonbaar geuorden is , uindmolens op het dak te zetten, er Ligt ueel nadruk op het gebruik uan gz.ote rutmtes als k v , e a t t e u e c e n t y , a , u q . e . TL e d e r e e n kan schiLderen, toneeL kan speLen oeel meer etc. Maar er zijn toekomstbeeLden: de punks ztjn, ueeL het ts uaar, naar uerhoudtng minder ooerheev,send dan pakueg jaan geleden; in het een half hoofdgebouu en de keldev,s uernun gnaffiti duijnt Langzaam ondez. nieLLlte Lagen uerf, sLechts hier erl daar uoz,dt het oog nog g,etroffen dooy, hun ut,Ltstiften LuLLen en onhet Lsprofetie|n. En dan zijn er natuut,Lijk de DTouu)en, dt e momenteeL aLs beuegtng het sterkst uez,tegenuoordigd zijn. Meez, dan de heLft Dan de DTouuen i.n huis nedgei naaz, aL dan niet Lesbies feminisme, behalue als theaterru'tmte of dv,ukkertj ts de keLdev' door sommigen ook als tsev,banningsooz,d Doorl mannen gez'ten. Het doov, de punks gesignaleev,de geuaar uan disko Is, hippies en student j es ts zonder meer oDerdz,er)en, Dormen tezamen maar een minzij derheid, de kunstfreaks zijn de grloep. Hoe dan ook, tueede sterke het ts duddelijk dat de toekomst. Door aLLe gyoepen bepaald zaL. uoz'den met aLLe konflikten Dan d"ien. Maav, d.an ook met aLLe uituisseL'ing e n u e d e n z ' Lj d s e b e u u s t uordrng die dat meebrengt. Wat ook de Derdere ideedn zijn, of ue
41
nu in Lioongroepen of indi "-idueeL ts erDan oDer'Tronen, iedereen tuigd dat het geboua uoonrutmte zal bli j uen, dat LDehier een zo qv,oot potentteeL hebben om te scheppen en te DerandeY'en naar niet dctt Loe hier eigen tnzicht, meev ueg zulLen gaan Can uit Iedereen die Vtier uri j e aiL. Door offers inmiddeLs ?,0oont heeft g r o t e g e b r a c h t , z e e r g e b o t ' , u het j u e n b L t ' E n L n e s . of f ers zeLf te bz'engen, tn be:r.etd die offers b ev'eid met a'LLe e i r t s t a n t t Laatste. b e h o u d 'Da.n onze ltoo L ) o o r mtddeLen , t e c h t e n. " Uoonrui.mte te
aankooP? gebouwd, a11een We hebben niet met de komook gepraat we hebben (aie een gemeenteDoojes missie die maakt), monumentenlijst lijke gebouw dit dat vindt a1s wij net maar bang is staan, moet b1 ijven de op de lijst plaatsing door in de wielen en de Wilma gemeente gesprekken We hebben te rijden. getrad met woningbouwverenigingen
verbouw voor we1 wat voelen die h e b b e n een Pers W e woningen. tot a 1 s resulm e t bericht verstuurd kranteartikelen taat een aantal krantebericht Dl_tzelfde en foto's. is brief met een begeleidende 66nen tweede stuurgroep naar gegaan' persoonshuishoudens is een gemeentelijke De stuurgroep welke onderzoekt die instelling komen om panden in aanmerking en aangekocht de gemeente dout jo.tgerenvoor te worden verbouwd huisvesting. De gemeente krijgt hiervoor ekstra subsidie van het (Van Damregeling). rijk Deze subsidie is verdeeld in een bedrag voor aankoop en een bedrag voor verbouw. Het bedrag voor verbouw is troger omdat men er vanuit gaat dat ionperen a11een of samen woper kamer nen en daardoor een w.c. douche en keuken moeten hebben. Zoals altijd lopen rijk en gemeente v/eer actrter de maatschappelijke ontwikke I ingen aan . Jongeren, of liever mensen, wi11en steeds meer in groepen \^/onen, wi11en steeds meer hun eigen woonen werkomg-ving kreijren. Ze
.r'::+.',:1 .$1";
iiN,,,,* n*
zoals
42
het
was
:'
'\ I
#
i $ il
het
zoals
in worden \deggestopt niet wi11en ghetto's betonnen ver buiten het Wij daarom het hebben centrum. in eigen hand genomen en zi reclit -L L-- ') :L -L d d l I l l g L w L r r \
L-ts
door
zl-jn
r_ _i J _ i k.
en
de
-,verk
eesaan
kosten
o -e_m. _ e_ e_ n_ f t L ea o
die
-r ^r o. 1u r gi -
Hier-
volgens z- :L f ni .
voor
verbouw enorm gedaald. Dit bedrag (ovekan nu gebruikt worden d e om rigens absurde spekulatie-)prijs van 4,5 miljoen die de I{i1ma (van vraagt b e t a l e n . te F. Carlier de stuurgroep) heeft liet pand a1 bezocht en ztet we1 mogelijkheden m.n. aIs zelfwerkzaamhcidsprojekt. Bovendien zrjn gebouw er in het een aantal, ook dringend nodige, gebourvd, ateliers en galerieijn waardoor \.ve ook in aanmerking komen voor sub s id ie van kuns c zaken, heeft Oktopus, een door jengdzaken gesubsidieerde instel1ing, belangstelling voor de ke1(met name voor ders de muziekworkshops ) . Ook kredren we op deze manier werkgelcgenheid voor velc j ongeren. wcrkloze Was daal ook niet een potie voor? En r,ras er ook
-i^r
nlet
'aF
r/nor
nrniekten r^-J-
waE
^^lI g elo
r; ^r r
cA ^e
\/onr
emancrpatrepot r^rorLopl o--egen-
heid voor vrouwen? En zo kunnen we nog wel even doorgaan. De laatste tijd zijn er ook nogal wat artikelen verschenen over de (on)leefbaarheid van het cenErum. Over de leegstand, de vele kantoren
hef
narkeernrobl
eem
enz.
Men vindt, en dat vinden wij a1'I J^F r a^ ^n^ g , o ar er weer meer woonrurmte in het centrum moet komen. En dan bedoelt men niet de dure luxe appartementen voor menseo, ..\^/aarbuitenlanders, onder die toch de jaar in het buitenhelft van tret parkeerproland vertoeven, en het bleem a11een maar groter maken. voor men bedoelt woonrtrimte Nee, wij. mensen zoals Wi1ma, gemeente, Daarom, rijk, inwoners van Amsterdam e n N e < 1e r land: WIJ l^JILLEN IN HET ALGEI'11iTiN HANDELSBLADCOlIPLEX BL1.]VEN \,/ONEN KOSTE WAT HET KOST
43
-'
. rj.li
:J:-r-"
rq?liriii'3F;l@-
.I3
)p oneni$3en
rynbing oor n hun pen*in I
ndak t, napprj nkis het olden nlngkon 9.Voor t. 9n
nnd t:
l gezin nnodi,g
uPer een 'een linnen.
t
r@nd. 8en kvoor
€
rfu
rde imet lb maal $.. hcod Fn n t!
*.fie \-^
I
;gruftffi i-sffiHffi #r"ffi :'ffi
; i[*ffisjdF:tr#.a
ffiffiffi
ryffi":T#?il
t v le cr so to w,
fft gol
GN
alk
ffi:H'ffiiffi#'ffIffi;-ffi
allc don
